rm2005-10 december

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Diçembru 2005 1

Ma˙

ru©

mill-

ÌiΩw

iti M

altin

• 2

26, S

t Pau

l’s S

tre.,

Valle

tta •

Sen

a 57

• D

içem

bru

2005

• N

umru

10

NEWSPAPER POST

2

Niftakarni fl-iskola sekondarja metaxi ˙add tani l-isem u l-indirizz ta’Camelia. Fost il-penfriends li kelli,Camelia baqg˙et l-unika wa˙daf’kuntatt mieg˙i. Minn dejjem kontin˙obb nirçievi l-ittri tag˙ha. Dak iΩ-Ωmien l-internet u l-email ma kienuxjeΩistu u g˙alkemm maΩ-Ωmien dawnda˙lu moda, xorta bqajna napprezzawl-ittri bil-posta. Issa g˙addew aktarminn g˙oxrin sena, it-tnejn li a˙na˙adna l-istat tag˙na u l-˙biberijakompliet tikber bl-esperjenzi li qsamnama’ xulxin.

Iltqajna l-ewwel darba g˙axar sninilu meta jiena u r-ra©el morna vaganzafl-Iskandinavja. Qattajna xi ©ranetf’darha stess. Daret ˙afna bina. Sirnanafu lil xulxin aktar mill-qrib.Tg˙allimna dwar il-kultura tag˙hom.Skoprejna li r-reli©jon ftit jew xejntag˙mel sens f’˙ajjithom. Sentejn waraΩaret Malta hi, flimkien mal-familja. Il-˙biberija tag˙na kompliet tissa˙˙a˙ utikber. L-ittri komplew jivvja©©aw fid-distanza ta’ bejnietna u j©orru fihomesperjenzi tal-˙ajja, sew sbie˙ u ankekoroh.

F’dawn l-a˙˙ar snin fl-ittri li kienettirçievi, Camelia segwiet esperjenzaspeçjali li jien u r-ra©el g˙addejnaminnha. Ma nafx kinitx

b’kumbinazzjoni nkella l-pjan t’Alla kienli jse˙˙ dan kollu. Konna g˙adna kif˙adna d-deçiΩjoni li jiena nieqaf mix-xog˙ol biex nag˙mel xi xog˙olvolontarju mat-tfal. Wara ˙afna sninmiΩΩew©a bqajna bla tfal. Xorta konnakuntenti u ˙assejna li l-im˙abba likellna stajna noffruha lil tfal o˙ra. Ìietl-okkaΩjoni li nilqg˙u f’darna Ωew©t itfal©ejjin minn orfanatrofju fir-Russja.Dawn Ωaru Malta l-ewwel darba ftit tas-snin ilu u baqg˙u x-xhur kollha tas-Sajfmag˙na. G˙exna b˙alha familja,qsamna mag˙hom ˙ajjitna.Offrejnielhom l-im˙abba, sabu tantbΩonnijiet li kienu neqsin minnhom. L-ikel u x-xemx Maltija kabbruhom utawhom aktar sa˙˙a. Integrawirwie˙hom sewwa mal-familja kollha ug˙amlu ˙bieb ©odda. G˙alkemm bil-barriera tal-lingwa bejnietna,rnexxielna ng˙ixu ta˙t saqaf wie˙ed urnexxielna naqsmu l-im˙abba li Kristumliena biha. Dwar Kristu dawn it-tfalftit li xejn jafu iΩda meta kienet ti©i l-okkaΩjoni konna nag˙mlu l-a˙jar biexinwasslu messa©© qasir u sempliçi li fihnuru l-im˙abba li l-Mulej kellu ankeg˙alihom. Fehemnihom li l-Mulej jibg˙atan©li, persuni speçjali biex jag˙tu l-g˙ajnuna lil min ikun fil-bΩonn.

Dawn it-tfal saru parti mill-familja

tag˙na. Irnexxielna nΩommu l-kuntattmag˙hom permezz tat-telefon anke meta˙allew Malta. Ma jimpurtax li konna ‘ilbog˙od u ma narawx lil xulxin. Konnan˙ossu l-fer˙ fihom meta nçemplulhom.G˙alihom kien importanti li xi ˙add qedja˙seb fihom. Aktar ma beda jg˙addi Ω-Ωmien aktar sar façli nikkomunikaw ma’xulxin. Sar aktar façli nifhmu lil xulxin fil-karattri tag˙na, ˙a©a li kienet diffiçli fil-bidu meta tikkunsidra d-differenza fil-lingwa, fil-kulturi, fl-ambjent differentiminn xulxin, fid-diffikultajiet kollha lihuma ltaqg˙u mag˙hom fil-˙ajja iΩdaminkejja dan kollu a˙na bqajna nemmnu listajna nag˙mlu l-©id ma’ dawn it-tfal.

Camelia kienet qed taqra b’dan kollu u˙adet ˙afna nteress. Kienet tistaqsini ˙afnadwar it-tfal. Sveta u Max kellhom iç-çansiΩuruna diversi drabi, sew fi-Sajf u anke fil-Milied. Irrakkuntajtilha x’emozzjonijietsbie˙ g˙exna fil-mod kif kienu jafdawnab˙allikieku l-©enituri tag˙hom u bil-modkif kienu jsej˙ulna ma u pa. X’emozzjonijietsbie˙ g˙exna meta konna nΩuru l-˙wienetu konna narawhom fer˙ana jistag˙©bu bl-affarijiet li jaraw. G˙all-bidu kienujit˙ajjru jixtru kollox iΩda mbag˙ad kienbiΩΩejjed g˙alihom li joqog˙du jaraw ujikkummentaw fuq dak li jog˙©obhom.Wara kollox dawn huma emozzjonijietsbie˙ li l-adoloxxenti kollha g˙andhom


jesperjenzaw mal-©enituri tag˙hom.Iddiskrivejtilha l-esperjenza li kellna

biΩ-Ωjara li g˙amilna bla ˙sieb fl-orfanatrofju tag˙hom fejn sirna nafuaktar il-kundizzjonijiet li huma jg˙ixufihom. Ma kienux kundizzjonijiet sbie˙!U ma kienitx l-anqas sabi˙a x-xena li˙allejna warajna; tfal jibku u jg˙idulnali jixtiequ huma wkoll ikollhom familja litie˙u ˙siebhom u ta˙seb fihom. Ivag˙adha quddiemna l-˙arsa ta’ tfal o˙rali ma riedux jitilquna bit-tama li ji©umag˙na lejn Malta. BiΩ-Ωjara tag˙nafosthom Sveta u Max donnhomikkonfernaw l-interess kbir li a˙nakellna fihom.

Camelia baqg˙et issegwi l-esperjenza tag˙na permezz ta’ l-ittri.Però jien ma kellix ideja x’kien g˙addejminn mo˙˙ha matul dan iΩ-Ωmien ux’effett se t˙alli fuqha.

Din is-sena ma stajniex nilqg˙u

fostna lil Sveta u Max g˙al Miliedmin˙abba çirkustanzi li huma fehmu.Xorta Ωammejna l-kuntatt. Humakontinwament fil-˙sieb tag˙na ung˙oΩΩu l-mumenti sbie˙ li qattajnamag˙hom f’kull Ωjara li g˙amlu fostna.Però rçevejt sorpriΩa min-na˙a ta’Camelia ftit tal-©ranet biss qabel il-Milied meta rçevejt l-awguri minng˙andha u b˙as-soltu ittra twila unteressanti... Din id-darba aktar mis-soltu nteressanti g˙ax kienet ittra liwrietni kemm Alla verament g˙andumodi kif ja˙dem u kif ixerred il-messa©©ta’ l-im˙abba tieg˙u.

Il-©eneroΩità li a˙na wrejna lejndawn it-tfal u l-ittri mimlija b’dan kollukienu qed iqanqlu qalb Camelia biextag˙mel xi ˙a©a. Ìew mumenti fuqha lima setg˙etx issib ser˙an fil-kuxjenzatag˙ha. U dan xehditu hija stess fl-a˙˙ar ittra tag˙ha. Hija tikteb hekk:

“Taf li bl-ittri tieg˙ek ispirajtni biexanke jien nag˙mel xi ˙a©a ta’ ©idf’˙ajti? G˙amilt att ©eneruΩ Ωg˙ir ˙dejndak li qed tag˙mlu intom. G˙addejtmumenti li ma stajtx nistrie˙ tajjeb,qg˙adt inqabbel ˙ajti mal-kundizzjonijiet li jg˙ixu dawn it-tfal. Is-sena l-o˙ra kont wasalt biex sibtorganiΩΩazzjoni li tag˙ti g˙ajnuna liltfal fil-bΩonn iΩda s’hemm wasalt. Matulis-sajf irnexxieli nwarrab kaxxa biexfiha nibda nistiva affarijiet li dawnje˙tie©u. Din is-sena ˙sibt kmieni uflimkien ma’ uliedi akkwistajt kull matalbu fil-lista ta’ bΩonnijiet ma’ xi rigalio˙ra. Kemm ˙adu gost uliedijippakkjaw l-affarijiet mieg˙i! Urnexxielna nibag˙tuha fil-˙in b˙alarigal g˙all-Milied. U issa qed na˙sbubiex ng˙inu lil xi tfal o˙ra fil-bΩonn.Kienu l-ittri tieg˙ek li spirawni biexnag˙mel dan l-att ta’ ©eneroΩità.Kemm in˙ossni fer˙ana!”

Kliem ˙er©in minn qalb fer˙ana uvvja©©aw tant kilometri biex ferr˙u liliwkoll. Il-messa©© ta’ l-im˙abba li Kristujrid iwasslilna f’din il-festa tal-Miliedkien miktub tant sabi˙ b’din l-esperjenza li Camelia bag˙titli. Kristufdani bil-pinna f’idejja u wΩani b˙alastrument biex inwassal il-messa©© ta’ l-im˙abba tieg˙u f’qalb persuna li ftit lixejn taf dwaru. IΩda Ωgur li anke hukien qed jifra˙ jaraha titqanqal u tie˙uazzjoni.

Kemm opportunitajiet ipo©©ilnaquddiemna l-Mulej! Xi pjanijietstraordinarji g˙andu g˙alina bnedminordinarji! Min jaf xi pjanijiet o˙rag˙andu g˙al din il-familja? U min jafx’hemm lest g˙alija wkoll!!!

4

T˙allinix nikber çkejkna tarbijaAg˙llimni nafda f’Alla u mhux fija,Fil-Missier tas-sema kollu tjubija.T˙allinix nivvinta triq g˙alija,Imma nimxi mal-melodijaLi tikkomponi g˙alija.

T˙allinix nitolbok bil-kburija,imma ng˙idlek: “Óenn g˙alija”.Ag˙llimni ng˙ix ˙ajja fqira w mo˙bija,t˙allinix egoist u na˙seb g˙alija,jew ning˙alaq u nibqa’ ©o fija,imma n˙oss g˙all-o˙rajn qisu g˙alija.

T˙allinix inkun iç-çentru imma mog˙dijau qalbi bik biss tkun mimlija.Ag˙llimni nistag˙©eb bis-sbu˙ija,t’im˙abbtek li g˙amlitek tarbijau Ωammitek Ewkaristija.Ag˙llimni n˙obb b’im˙abba qawwijau ng˙ix b’rieda qawwijali jibqa’ g˙al dejjem it-tifel ©o fija.

N. Colombo


Waqt li staqsejtha l-mistoqsijiettas-soltu, g˙a©©bitni b’kull rispostassorprendietni.

‘Le, ma tantx jien mu©ug˙a’.‘Iva, g˙adni nsajjar u nnaddaf

dari’.‘Le, ma tantx norqod iΩda a˙jar

g˙ax b’hekk g˙andi iktar ˙in biexnaqra l-Bibbja’.

Kif jista’ jkun li ma tantx kienetmi©ug˙a u kellha s-sa˙˙a ddur bihannifisha u tnaddaf darha. Ma stajtnifhem xejn g˙ax fiΩikament kienetvera batuta.

Tajtha parir li tne˙˙i l-katarrettiu tmur g˙and speçjalista ta’ l-artrite’. G˙edtilha wkoll ting˙aqadmal-grupp ta’ l-anzjani li kellna fir-ra˙al biex ikollha l-kumpanija.Waqt li tbaxxejt biex ng˙inhataqfel il-lazz taΩ-Ωarbun immermerli kellha, komplejt ninsisti lim’g˙andhiex tibqa’ tg˙ix wa˙edhamin˙abba l-qag˙da li kienet. IΩdahi ˙aditli idi f’idejha mg˙addmin uqaltli, ‘G˙aΩiΩa tieg˙i, ma temminxf’Alla?’

‘DaΩgur’, g˙edtilha.‘Tajjeb, mela emmen fih iktar u

ma jkollokx g˙alfejn tinkwietag˙alija. Sakemm g˙andi lilu mieg˙ijien ma ninkwieta xejn.

Veru li kultant nibda nit˙assebjien ukoll. X’jista’ ji©ri jekk i˙ossni˙aΩin... jekk naqa’... jekk nistordi...jekk immut...? Imma mbag˙admalajr nikkalma, g˙ax in˙ossxi ˙add jg˙idli: “U jekktmut, mhux lili wkoll

Dil-©img˙a ©iet pazjenta fil-klinika tieg˙i biex neΩaminaha u ner©a’ niktbilha r-riçetta g˙all-pilloli tal-pressjoni. Qalbi nqasmet x’˙in g˙olliet ˙wejji©ha u rajt biss l-g˙adam mg˙awwe©. Kienet tbati ˙afnabl-artrite’. Xag˙arha kien griΩ fl-abjad u bla sa˙˙a, g˙ajnejha kannella kienu mçajprin bil-katarretti.

se ssib ˙dejk? Allura, x’se jinbidelbejnietna?” U malajr ner©a’ nsib il-paçi.’

Telqet tkaxkar u titbandal mill-klinika tieg˙i ©©orr borΩa tal-kartiflok portmoni u g˙al mument

deherli li rajtilha l-©wiena˙ta’ an©lu wara

daharha.

6

Kultant Ωmien Veronica kienettg˙idlu: “G˙alfejn ma ti©ix mag˙na intukoll illum?”. U r-risposta ta’ Peter(ming˙ajr ma jaqla’ g˙ajnejh minn fuq il-gazzetta) kienet dejjem l-istess: “Inti tafg˙aliex ma ni©ix.”

Fil-fatt, Veronica kienet taf tajjeb kifja˙sibha Peter... “Jekk Alla huwadaqshekk kbir u perfett, kif jista’ qattjimpurtah minn dad-daqsxejn ta’bniedem li hu tant çkejken u dg˙ajjef? Uli kieku Alla kien tassew Alla b’sa˙˙tu ujista’ kollox, qatt ma kien se jitbaxxa ujiççekken biex ji©i fid-dinja b’moddaqshekk sempliçi u komuni - biçça ˙obΩu ftit imbid! Liema Alla se jitbaxxadaqshekk u jsir wie˙ed minna, bniedemb˙alna?”

Ìara pero’ li Óadd minnhom, Peterkien b˙as-soltu mix˙ut fuq is-sufan,igawdi ftit tal-mistrie˙ wara ©img˙axog˙ol, g˙as-s˙ana l-’fireplace’. F’daqqawa˙da instema’ ˙oss stramb li kien ©ejmill-©nien ta’ wara. Peter mill-ewwelissuspetta li xi ˙alliel kien qed jipprovajid˙ollu fid-dar u b’attenzjoni kbira (u xiftit biΩa wkoll!) beda jdur mad-dar kollha

biex jara x’kien ikkawΩa dak il-˙oss.Dar il-kmamar kollha tad-dar bla masab ebda ˙alliel. Meta kien g˙odduqata’ qalbu, u kien sejjer lura jintefa’fuq is-sufan, barra it-tieqa tal-kçina litag˙ti fuq il-©nien, lema˙ tlittg˙asafar çkejknin, jirtog˙du bil-bard ubil-biΩa’.

Mifluxin u mitlufin min˙abba it-tempesta ta’ borra li kienet ˙akmetdawk l-in˙awi, it-tlitt g˙asafar kienuippruvaw isibu kenn fid-dar ta’ Peter...u baqg˙u de˙lin fit-tieqa! Peter ©ietu˙niena minnhom u qatag˙ha lijilqag˙hom f’daru jew a˙jar fil-garaxx,fejn ikunu jistg˙u joqog˙du ftit g˙as-s˙ana sakemm tbatti xi ftit il-borra likienet ksiet kullimkien.

G˙aldaqstant, Peter ˙are© barra uwara li feta˙ il-garaxx, ipprovaj©ieg˙el l-g˙asafar jid˙lu fil-post kennili kien ˙ajja g˙alihom. Ìesti, tisfir,mutetti, biççiet tal-˙obΩ ma’ l-art.Kien kollu g˙alxejn. L-g˙asafar maççaqalqux. Imwerwrin kienu uimwerwrin baqg˙u. Anzi, issa kienutterrorizzati minn Peter, li g˙alihom

Ωgur kien jidher qisu xi annimal kbir likellhom quddiemhom! Peter ma kienxjaf x’se jaqbad jag˙mel iΩjed biexjipprova ifehmhom.

Óaseb bejnu u bejn ru˙u: “Ja˙asra! Likieku nista’ nsir g˙asfur b˙alhom, kiekuΩgur jifhmuni, kieku Ωgur jinteb˙u lirridilhom il-©id u mhux id-deni, li nixtieqinsalvahom u mhux neqridhom, li rridng˙inhom u mhux inbeΩΩag˙hom!”

Kien f’dak il-mument li Peter fehemg˙aliex Alla kien sar bniedem.

Veronica kienet tqum kmieni nhar ta’ Óadd, biex tlesti l-ikelg˙al nofsinhar u wara tlibbes it-tfal g˙al quddies. Ûew©haPeter, minn na˙a tieg˙u, kien iqum tard u jqatta’ n-nofs ta’nhar ta’ filg˙odu ixxamplat fuq is-sufan jaqra l-gazzetti.


It-tlitt Persuni divini jitfg˙u˙arsithom fuq id-dinja, fil-firxa

kollha tag˙ha, mimlija nies. U metajaraw kif kul˙add qed jintilef,

jaqtg˙uha fl-eternità tag˙hom lit-tieni Persuna ssir bniedem biex

issalva l-bnedmin kollha. Hekk, metaΩ-Ωminijiet waslu fil-milja tag˙hom,

bag˙tu l-An©lu Gabrijel g˙andil-Madonna.

(S. Injazju Loyola)

8

L-eta’ ma tipprote©ikx mill-im˙abba.IΩda l-im˙abba, saçertu punt,tipprote©ik mill-eta’.Jeanne Moreau.

Kien qieg˙ed faççata tieg˙i - ra©el twil,gustuΩ, ta’ wie˙ed u sebg˙in sena.G˙alkemm kont se nag˙laq is-sebg˙in sena,wiççu mill-ewwel da˙al ©o qalbi.

Konna qeg˙din ©o sptar Ωg˙ir nistennewl-istess tabib. Po©©ejt bilqeg˙da ˙dejh naramagazin imma lanqas kont naf x’qed naqra.Sieg˙a wara, skantajt meta mort g˙and l-ispiΩjar u sibtu hemm, mal-bank jixtri l-mediçini. G˙idtlu, “A˙jar ma niltaqg˙uxaktar.” Sellimli bl-edukazzjoni kollha, u qallili l-ewwel darba lanqas biss kien lema˙ni.

Kien jismu Bill. Bdejna npaçpçu u sirt nafli dan ir-ra©el attraenti kien missier l-g˙alliema tan-neputi tieg˙i. In-neputi tieg˙ukien fl-istess klassi u Ω-Ωew©t itfal kienun©ibdu lejn xulxin bla ma jafu g˙aliex.

It-tnejn li a˙na konna tlaqna minn fejnkonna noqog˙du biex immorru ng˙ixu˙dejn it-tfal u n-neputijiet tag˙na. It-tnejnkonna tlaqna warajna stejjer ta’ dwejjaq uridna, f’çertu sens, nibdew mill-©did.

Aktar ma sirt naf fuq dan ir-ra©el aktarbdejt ninteressa ru˙i fih. Meta bena d-dartieg˙u qag˙ad ferm attent g˙all-ambjent.

Kien pittur u professur tal-Istorja tal-Arti.Tkellimna wkoll fuq il-gwerra u ndunajt li l-valuri tieg˙u kienu eΩatt b˙al tieg˙i.

Tkellimna xi drabi bit-telefon u, darba,inzertajna, biΩ-Ωew© familji, f’kunçert tal-banda tal-pjazza. Binti riditni nag˙mel il-gallettini u tg˙idx kemm ©ew tajbindakinhar.

Ìurnata minnhom Bill çempilli u skuΩaru˙u talli ma kienx wassalni d-dar dik il-lejla. Jien Ωgurajtu li kont kapaçi nie˙u˙sieb tieg˙i nnifsi u li ma kontx imdorrija bifsied.

“Le,” qalli, “g˙ax li kieku wassaltek,kont inbusek biex nag˙tik il-lejl it-tajjeb.”

Jg˙idu li l-affarijiet ji©u f ’waqthom. DakiΩ-Ωmien kont qed nie˙u ˙sieb mara likellha l-marda Alzheimer u kont se nitlaq.Kont qed infittex biex nikri x’imkien g˙axit-tifel tieg˙i u l-familja tieg˙u ma tantxkellhom wisa’. Mort noqg˙od ma’ Bill g˙alxi ftit ©ranet u darba qalli, “Kemm nie˙dupjaçir nirran©aw il-©nien flimkien.” Dankien ifisser li ˙ajjitna kienet qed issir wa˙dau ma stajtx inkun aktar kuntenta.

Wara ftit, bil-˙lewwa kollha, Bill ˙ajjarniniΩΩew©u g˙ax inkella n-nies, f’komunita’Ωg˙ira b˙al tag˙na, malajr jitfg˙u dell ikrahfuqi. Jien g˙idtlu li ma kienx jimpurtanimin-nies. G˙addew ftit ©img˙at li fihom

g˙exna kuntenti. Darba, lanqas naf kif, sibtru˙i f’˙o©ru. Óares lejja, tbissem u qalli bil-kwiet, “Nie˙du pjeçir nirran©aw it-tie©flimkien.” Qatt ma kont nobsor li qalbisetg˙et t˙abbat daqshekk. Kif stajt ng˙idlule?

Ippjanajna tie© sabi˙ g˙al Ìunju f’lejla ta’qamar kwinta. Tant kien hemm nies li xtaqji©u li ddeçidejna li nag˙mlu avviΩ fil-gaΩΩetta,f’isem l-erba’ neputijiet, biex jistiednu huma lilkull min ried ji©I g˙at-tie© tan-nanniet.

Waqt it-te© jien stqarrejt, “Kull ma ©araf’˙ajti kien preparazzjoni g˙al dan il-mumentma©iku.” Veru emmint li ma ©ara xejn ta’xejn.

Jien u Bill ltqajna fi Ωmien meta t-tnejn lia˙na konna “˙allasna d-dejn”. Konnag˙addejna minn ˙afna tbatija u fer˙ f’˙ajjitna.It-tnejn konna, fl-a˙˙ar, wasalna fi Ωmien ta’pa`i, Ωmien li napprezzaw lilna nfusna.

Meta na˙seb fuq ir-relazzjoni tag˙na, ti©iquddiem g˙ajnejja silta li kont qrajt qabel:

Hemm bΩonn li nirba˙ is-solitudni wa˙di.Hemm bΩonn li nkun kuntenta bija nnifsi,

inkella m’g˙andi xejn x’noffri.|ew© nofsijiet m’g˙andhom xejn

x’jag˙mlu ˙lief jing˙aqdu;U, iva, dawn jag˙mlu o©©ett s˙i˙.IΩda meta meta tnejn s˙a˙ jiltaqg˙u...Dak hu l-©miel. Dik hi l-im˙abba.

10

Hekk kif Amy Hagadorn˙ar©et mill-klassi u daret il-kantuniera biex taqsam is-

sala, ˙abtet ma’ tifel twil tal-˙ames klassi li kien ©ej minnfaççata tag˙ha.

“Ara fejn int sejra,” g˙ajjat it-tifel waqt li mbotta lil din it-tiflatat-tielet klassi. Imbag˙ad , bitbissima fuq fommu, qabad siequ l-leminija u beda jimxi jzappapb˙alha. Amy g˙ajnejha mtlew bid-dmug˙.

Injorah, qalet f’qalbha u bdietmiexja lejn il-klassi. Imma Amybaqg˙et ta˙seb fuq dik l-inkejjatat-tifel sa filg˙axija. Però dan makienx l-ewwel wie˙ed. Kemmkienet ilha fit-tielet klassi kwaΩikuljum kien ikun hemm xi ˙add lijinkiha. It-tfal kienu jinkuha g˙axkienet tlaqlaq u g˙ax kienetizzappap. Amy ma kenitx tifla˙aktar. Min˙abba din l-inkejjatag˙hom anki fi klassi mimlija tfalkienet t˙ossha wa˙edha.

Dak inhar filg˙axija, metawaslet id-dar, ma qaletx kelma.Ommha kienet indunat li l-affarijiet ma kenux sejrin sew l-iskola. IΩda l-omm kellha a˙bar

tajba x’tag˙ti lil bintha. “Fuq ir-radju hemm kompetizzjoni tax-xewqat tal- Milied,” qaltilhaommha. “Jekk tikteb ittra lill-Father Christmas tista’ tirba˙ xipremju. Jien na˙seb li xi ˙addb’xag˙arha isfar innukklat liqieg˙da hawn g˙andha tid˙olg˙aliha.”

Amy bdiet tid˙ak. Kienet tidherinteressanti. Malajr bdiet ta˙sebx’kienet tixtieq dak il-Milied.Tbissmet kif ©ietha l-ideja. Óargetkarta u lapes u bdiet tikteb l-ittra.“G˙aΩiΩ Santa Claus,” bdiet tiktebmill-iktar pulit.

Sadattant, il-familja kollhabdiet tipprova taqta’ x’kienet setitlob Amy lil Santa... Óuha Jamie uommha ˙asbu li l-ewwel ma kienetse titolbu kienet pupa kbira Barbie.Missierha ˙aseb fi ktieb mimlistampi. Imma Amy riedet iΩΩommkollox sigriet. L-ittra li Amy kitbetdak il-lejl kienet din:-

G˙aziz Santa Claus,Jien jisimni Amy. G˙andi disa’ snin.

Jien g˙andi problema l-iskola. Ta˙sebli tista’ tg˙ini? It-tfal jid˙ku bija, bil-mod li nimxi, ni©ri u nitkellem. Jien

inbati ˙afna. Kull ma nixtieq hu lijkolli ©urnata wa˙da biss fejn ˙addma jid˙aq jew jg˙addi Ω-Ωmien bija...

Dejjem tieg˙ek,Amy.

Ir-radju tal-belt ta’ Amy, tg˙idxkemm irçieva ittri g˙all-Kompetizzjoni tax-xewqat tal-Milied. Dawk li kienu ja˙dmuhemm tg˙idx kemm ˙adu pjaçirjaqraw dak li t-tfal, subien u bniet,riedu g˙all-Milied. Meta waslet l-ittra ta’ Amy, il-manager qrahab’attenzjoni kbira. Hu kien jaf lis˙ab Amy ma kenux jifhmu l-kundizzjoni li kellha. Óaseb li tkuntajba li n-nies isiru jafu bix-xewqaspeçjali ta’ din it-tifla li kienetg˙adha fit-tielet klassi. Malajrçempel lill-gaΩΩetta tal-post.

L-g˙ada, ritratt ta’ Amy u l-ittratagh˙a deheru fil-pa©na ta’quddiem tal-gaΩΩettal. L-a˙barmalajr ©riet ma’ kullimkien. Fil-pajjiΩ kollu, ir-radjijiet u l-gaΩΩettikollha rrapurtaw l-istorja ta’ din it-tifla Ωg˙ira li talbet rigal daqshekksempliçi u speçjali - ©urnata blankejja.


F’temp ta’ ftit ©ranet, fid-dartal-familja ta’ Amy bdew jaslu˙afna ittri. Envelopes ta’ kulldaqs kienu jaslu kuljum minng˙and tfal u kbar, mill-pajjiΩkollu. Kien ikun fihom tislijiet ukliem ta’ inkura©©ament.

Dan kien Milied li Ωgur masetg˙ux jinsewh g˙ax kienurçevew aktar minn elfejn ittra.Amy u l-familja tag˙haqrawhom wa˙da wa˙da. Xiw˙ud minn dawk li kitbukellhom huma wkoll xidiΩabbiltà; huma wkoll kienujinkuhom meta kienu tfal. Minndawn il-kartolini u ittri, Amysaret taf li fid-dinja hawn nies lijag˙tu kaΩ ta’ ˙addie˙or. BdiettirrealiΩΩa li issa, jinkuha kemmjinkuha, m’hiex se t˙ossawe˙idha aktar.

Óafna nies irringrazzjaw lilAmy talli kellha l-kura©©titkellem. O˙rajn ˙ajruha matag˙tix kaΩ tal-inkejja u tibqa’g˙addeja. Tifla tas-sitt klassikitbitilha hekk: “Nixtieq insir˙abiba tieg˙ek. Jekk trid ti©ig˙andi, nie˙du gost Ωgur. Óaddma jinkina, g˙ax jekk jag˙mluhekk ma nisimg˙uhomx. Jiennieqsa mis-smig˙!”

Amy qatg˙et xewqitha g˙axfl-iskola kellha ©urnata ming˙ajrinkejja. Sew l-g˙alliema kif ukolll-istudenti bdew jiddiskutu fuqkemm tag˙mel ˙sara l-inkejja.

Alan D. Schultz

12

Da˙˙luh l-emer©enza fis-sezzjoni tal-mard tal-qalb. Kellu xag˙aru twil, mimlile˙ja, ma˙mu©, ta’ ˙xuna esa©erata; fit-tarf ta’ li-stretcher kellu ©akketta sewdatas-sewwieqa tal-muturi. Lanqas qatt˙olom li setg˙et teΩisti dinja nadifa ta’art tleqq, nies effiçjenti libsin uniformibajda u ambjent kontrollat kontra l-infezzjonijiet. Óadd ma ssogra jmissu.

L-infermieri li kienu xog˙ol baqg˙uççassati j˙arsu lejn dan il-bniedem likienu g˙adhom kif da˙˙lu. Qishomriedu jitolbu lil ta’ fuqhom,‘Tg˙idx lili biex nie˙u ˙siebu,na˙slu...’

Wa˙da mill-kwalitajietveru ta’ mexxej, ta’bniedem professjonista,hija li tag˙mel xi ˙a©ali lanqas ta˙seb litista’ ssir, litag˙mel l-impossibli, litmiss dak li

˙add ma jrid imiss. Ta’ fuqhom kienetnurse ta’ esperjenza jisimha Bonnie.QabΩet u qalet, “Dan il-pazjent irridnie˙u ˙siebu jien.” Ma kenitx ˙a©a lissoltu tag˙mel head nurse imma...Imma Bonnie, quddiem dak il-bniedemimkisser uj ma˙mu©, ftakret fi kliem likienet qrat xi ftit jiem qabel:

Li kelli ng˙in pitirross wie˙edg˙ajjien, jer©a’ jid˙ol ©ol-bejta,innaqqas it-tbatija ta’ ˙ajja wa˙da, jewintaffi u©ig˙ wie˙ed... ma nkunx g˙ixt

g˙al xejn.Libset l-ingwanti u qalbha

nqasmet meta kienet qedtipprepara biex ta˙sel

dan ir-ra©el daqshiex,ma˙mu© jinten.

Fejn kienu tal-familja tieg˙u?Min kienetommu? Min jafkif kien b˙alatifel? Bdiet

tkanta bil-modwaqt li tag˙mel ix-

xog˙ol u dan g˙en ˙afna biex il-povrumarid inaqqas il-biΩa’ u l-mist˙ija li Ωgurkien qed i˙oss.

Imbag˙ad f’daqqa wa˙da, qalet, “Matantx sar g˙andna ˙in g˙all-˙asil daΩ-Ωmien ©ewwa l-isptarijiet, imma l-indafanofs il-fejqan. Jg˙inek ukoll tirrilassa l-muskoli u tibda tfieq. Wara kollox dan il-post g˙alhekk qieg˙ed, biex ifejjaq.”

Mill-©ilda ˙arxa li kellu wie˙ed seta’jinduna x’˙ajja bla raΩan kellu dan il-bniedem, probabbli ikel, xorb u drogi bl-addo“. Filwaqt li bdiet tog˙rok dawk il-muskoli ibsin, bdiet tkanta u titlob. Bdiettitlob g˙ar-ru˙ ta’ tifel Ωg˙ir li l-˙ajja˙aqritu u li kien t˙abat biex din id-dinjakattiva ta’ ettah.

L-a˙˙ar ˙a©a li g˙amlet kienet lidelkitu u g˙amlitlu t-terra tat-trabi.KwaΩi tad-da˙k,meta t˙ares lejn dak il-bniedem daqshiex. Hekk kif dar, qabiΩlud-dmug˙ u beda jirtog˙od. Tbissem uwaqt li ˙ares lejha b’g˙ajnejn kannellata’ ©miel li ma b˙alhom qalilha, “G˙alsnin twal qatt ˙add ma missni. Grazzi.Bdejt infieq.”

Naomi Rhode


Darba wa˙da kien hemm Flixkunilma tassew egoist. Ried dejjem l-a˙jaraffarijiet g˙alih biss: l-a˙jar post fuq l-ixkaffa, l-a˙jar ilma, l-isba˙ tikketta eççeçç. F’˙ajtu qatt m’g˙amel xejn g˙al˙addie˙or u qatt ma ried jag˙ti xejnminn tieg˙u lil ˙addie˙or.

Pero’ ©ara, li jum minnhom, da˙alklijent fis-Supermarket u qabel ma kellucans jirreja©ixxi, il-Flixkun sab ru˙uf’borΩa tal-plastik! Il-Flixkun ippanikkjau g˙amel dwejjaq kbar g˙ax l-unikaxewqa ta’ ˙ajtu kienet li jibqa’ dejjemfejn kien: Fl-ewwel ringiela ta’ l-a˙jarxkaffa fejn kul˙add seta’ jammirah!Imma g˙andkom tkunu tafu liminbarra li kien egoist, il-Flixkun kienukoll rasu iebsa. G˙alhekk meta xi˙add ipprova jifta˙ il-Flixkun, dan ta’ l-a˙˙ar irribella, tant li ˙add mill-membrital-familja fejn kien spiçça ma rnexxilujift˙u! Wara diversi tentattivi, kellhomjaqtg˙u qalbhom u ddeçidew lijer©g˙u jie˙du l-Flixkun lura s-Supermarket. Tg˙idx kemm fera˙ il-˙abib egoist tag˙na meta re©g˙upo©©ewh fl-iktar post presti©juΩ tal-˙anut kollu! Imma dik tal-flixkun kienetfer˙a bla temma g˙ax jekk ipo©©uk fl-iktar post presti©juΩ tas-Supermarket,xi darba jew o˙ra, ter©a’ tispiçça ©otrolley. U fil-fatt hekk ©ara. Imma g˙al

darb’ohra, il-Flixkun re©a’ uΩa t-tattikatar-reΩistenza u tal-˙anut malajr re©g˙usabuh ma’ wiççhom! G˙al numru ta’snin, il-Flixkun baqa’ ©ej u sejjer b’danil-mod, sakemm fl-a˙˙ar salesgirlminnhom indunat li l-ilma ta’ ©ol-flixkun kien qed jiddardar u meta qratit-tikketta inteb˙et li l-expiry datekienet ilha li g˙addiet! Minnufihqabdet il-Flixkun u tefg˙etu ©oΩ-Ωibel.Il-˙©ie© inqassam f’elf biçça u l-ilmakollu inxtered fil-landa taΩ-Ωibel.

Tg˙idx kemm beka l-Flixkun. Hu li

kien l-a˙jar u l-isba˙ flixkun tad-dinjakien spiçça ©oΩ-Ωibel u fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar ma kien sewa g˙al xejn g˙ax˙add ma kien qata’ l-g˙atx bl-ilmatant tajjeb ta’ ©ol-Flixkun. Imfarrak,mg˙otti bit-trab u mirdum ta˙tmunzell Ωibel, il-Flixkun iddispjaçihferm ta’ l-opportunitajiet li kien tilef uli qatt ma kienu se jer©g˙u ji©u lura.

Xtaq li nduna qabel li dak kollu lif’˙ajjitna ma naqsmux ma’ ˙addie˙or,jintilef... GÓAL DEJJEM! Imma issa kientard wisq.

14

Daqqejt l-alarm u ©iet in-ners. MrsSkinner, m’intix qed tag˙mel l-almutieg˙ek! qaltli. G∆andi pazjenti o˙ra urrid nie˙u ˙siebhom ukoll! Kont insejtnikkonçentra fuq in-nifs u g˙alhekk konttappant l-apparat li kelli ma’ wiççi u hikellha toqg˙od ter©a’ ti©i u tirran©ahuli.

Óassejtni tant irrabjata. Mhux man-ners imma ma’ din il-marda misterjuΩa likienet ˙akmitni: marda li ma jafux minnfejn ti©i, imma li tiekol il-kisja li g˙andnafuq in-nervituri. Din marda li taffettwapersuna jew tnejn kull 100,000.

Minn daqs dawk nies kienet laqtet lili,bniedma indipendenti ˙afna. Sa ftit©img˙at ilu kont b’sa˙˙ti, indur mal-farm kbir tieg˙i, inrabbi l-baqar, inkabbaril-˙xejjex, naqta’ s-si©ar u nibni g˙orfabihom...

Issa kont paralizzat minn g˙onqi ‘lisfel. Kelli wires ma’ idejja, tubuf’imnie˙ri, catheter, u wires ma’ qalbi utubu ie˙or imda˙˙al fi griΩmejja biexnie˙u n-nifs.

Darba meta kont ilni xi xahar l-isptarbdejt ninkwieta bis-serjetà dwar Ωew©i.Hu wkoll kien g˙adu ©ej minnoperazzjoni u kien jonqsu ©imag˙tejno˙ra biex iqum fuq saqajh. U ˙sibt: Kifissaportieni dawn is-snin kollha? Jien makontx nittrattah tajjeb. U issa ma stajtx

inpattilu. Ûew©i kien içempel kuljumbiex jistaqsi g˙alija u biex jg˙idli lit˙obbni.

Jien ukoll kont in˙obbu, imma kellidubji serji jekk qatt kontx se no˙ro© ˙ajmit-taqsima tal-kura intensiva ta’ l-isptar.Pazjenti o˙ra kienu jwerΩqu u jg˙ajtu l-©urnata kollha u xi w˙ud minnhommietu wkoll. Óassejt li jien kont qednissara g˙all-˙ajja f’post il-mewt!

Ommi rabbietni nisranija imma metakbirt kont kburjai wisq bl-indipendenzatieg˙i. Iddeçidejt li ma kontx bΩonnqassisin jew knejjes. Issa fl-isptar kelli˙afna ˙in biex na˙seb fuq dan. Bedajiddispjaçini. Bdejt nirrabja u ng˙id lill-Mulej: Jekk m’iniex se nfiq, ˙allini ˙ammut. Ma nistax nibqa’ sejjer hekk.

G˙addew ˙afna ©ranet u jien dejjemfl-istess poΩizzjoni, b’dawk il-wires kollha,bis-sodda titbandal. Kont qisni ˙axixa. L-uniku solliev kienu l-˙bieb li kienu ji©ujarawni. L-iktar li kien ji©i, kien ˙ijaGlynn, li kien ji©i kuljum.

Ìieni f’mo˙˙i li forsi ˙ija je˙lisni minndan is-saram. U darba g˙edtlu: ‘Ói,ne˙˙ili l-wires.’ Óija ˙ares lejja u g˙amelta’ bir-ru˙u li mhux qed jifhimni. Qalli,‘Kellimt lil Ωew©ek il-biera˙. Daqt ikunfuq saqajh. Qed i˙osshu tajjeb.’ Umalajr telaq.

Domt erba’ xhur l-ITU. Immaf’mument minnhom bag˙tuni fi sptarie˙or g˙at-terapija. Kelli dwejjaq iktarminn qabel. Terapija kuljum, nimbotta,ni©©ebbed, inçaqlaq subg˙ajja... Immajien lanqas biss ridt nipprova.

Kien l-a˙˙ar ta’ Frar, kont g˙adnikemm g˙alaqt 41 sena, u kont ilni sittxhur marida. Issa stajt inçaqlaq Ωew©tiswaba’. L-g˙ada çaqlaqt idi. U bil-modil-mod bdejt nirkupra.

Kien Marzu l-ewwel darba li ˙ri©tbarra. Kont insejt kif tkun is-s˙ana tax-xemx. U hekk, barra, ˙assejt b˙al fer˙kbir. Óassejtni b˙al pri©unier bla ˙tija lifl-a˙˙ar jin˙eles mill-˙abs. Kollox ukul˙add kien jidher ˙aj u liberu: fjuri,si©ar, tfal ji©ru fuq ir-roti, l-ilma blu usabi˙ u d-dg˙ajjes fuq l-g˙adira tantkienu sbie˙. Bdejt nara kemm kollox husabi˙ u kif kollox jiççedded.

Wara, l-isptar ˙assejtu mag˙luq ujdejjaqni. Imma kont doqt ˙ajja o˙ra... udin l-esperjenza kienet biddlitni.

F’April sirt naf li ma tantx kien hemmçans li nimxi u li kelli mmur f’dar o˙ratal-kura. Ma kinux a˙barijietinkora©©anti. It-terapija kienetaggressiva ˙afna imma saqajja u idejjama ridux jafu. Tg˙id kellhom ra©un it-tobba? Imma f’mo˙˙i issa ©ew dawk ix-

Kont f’sodda l-isptar. Magna kienet qed tie˙u n-nifs g˙alija u s-sodda titbandal minnna˙a g˙al o˙ra biex il-pulmun ma jimteliex bl-ilma. Min jaf kif in˙ossni jekk immut, ˙sibt.


xeni li kont rajt fil-˙ar©a: ix-xemx, il-kuluri, il-fwie˙a, it-tfal. U g˙amilt kura©©u g˙edt lili nnifsi: ‘Inti wkoll seti©©edded!’

Fuq soddti fl-isptar bdejt nirringrazzjalil Alla li Ωammni ˙ajja u tlabtu skuΩa likont daqshekk egoista. U komplejtng˙idlu: U jekk hemm bΩonn li nibqa’f’dan il-wheelchair g˙al g˙omri, grazzixorta. Jien fer˙ana li g˙adni ˙ajja.

L-g˙ada t-terapija g˙amiltha b’iktarentuΩjaΩmu, b’˙arsti barra mit-tieqa naral-˙ajja quddiemi. Fil-passat ma kontxnag˙ti kas tal-pazjenti l-o˙ra. Issa bdejtinkellimhom u nag˙mlilhom kura©©. U lilAlla bdejt nirringrazzjah kull darba lijirnexxili n˙aqlaq xi mkien.

Mort lura d-dar wara sena u dsatax-il©urnata l-isptar. Lil Ωew©i u lil ibnig˙edtilhom: Insewni kif kont sena ilu!

Jien bniedma ©dida u na˙seb li senog©©obkom iktar hekk. Il-Óadd ta’wara morna l-knisja, post li kont ili manid˙ol fih Ωmien twil, imma fejn issa qedimmorru regolarment.

U t-tabib ma kellux ra©un li jienm’iniex se nimxi wa˙di. Komplejt bit-terapija u g˙alkemm g˙ad g˙andi xiproblema b’idejja, illum nimxi tajjeb.In˙obb immur l-isptar inkellem unag˙mel kura©© lil pazjenti o˙ra lilaqtithom l-istess marda tieg˙i. Ma nafxx’se tkun ix-xorti tag˙hom imma dejjemng˙idilhom: Intelqu fil-Mulej u Ωgur lijkollkom il-fejqan tal-qalb. Ûgurdaqskemm hu Ωgur li r-rebbieg˙a ti©iwara x-xitwa.

K. L. Skinner

16

Kelli ˙mistax-il sena meta qalulna liommi kienet marida. Kellha mardajg˙idulha ‘lupus’ u zammewha l-isptarg˙al ˙ames xhur s˙a˙. Meta g˙addielhare©g˙et marret lura l-iskola u donnukollox kien ©ie lura g˙an-normal. Senawara qabadha ri˙ u dan Ωviluppa fipneumonia serja. F’temp ta’ ©img˙a˙allietna. F’daqqa wa˙da d-dinja tieg˙itfarrket g˙al kollox. Ing˙alquli ˙afnabibien ma’ wiççi. Kelli ˙afna mistoqsijietf’mo˙˙i. “Kif kienet t˙ossha ommi? X’seji©ri minni issa li qed nikber? Min sejag˙tini r-riçetti tal-gallettini tal-Milied utal-Lemon Meringue Pie li tant kienett˙obb tag˙mel?” Issa Ωgur mhux sejkolli risposti g˙alihom. Ommi qatt mhuse ti©i lura u tant ˙assejtni wa˙di umdejqa.

Il-personalità tieg˙i tbiddlet kollhakemm hi. Qabel kont idealista, issa kontqed insir qarsa u sarkastika. Donnhaqalbi kienet imdawra biss min-niket usens ta’ ˙tija. Il-˙in kollu kienet ti©iquddiem g˙ajnejja ommi mdejqa. Bdejt

niftakarha bil-qieg˙da fuq is-sodda tibki,waqt li l-membri l-o˙ra tal-familja kienujargumentaw. Bdejt niftakar fi drabimeta na˙seb li stajt g˙amilt xi ˙a©a biexinsabbarha.

Fit-tieni sena li kont il-kulle©©tg˙allimt na˙seb fil-fond u, ftit ftit, bdejtinwaqqa’ dak il-˙ajt li kont bnejtmadwari. B’din il-meditazzjoni tg˙allimtniffaççja d-dwejjaq tieg˙i. Kont nag˙laqg˙ajnejja u d-dmug˙ igelgel ma’˙addejja kien ifejjaqni.

G˙odwa wa˙da, waqt mument b˙aldan, ftakart meta kelli ndur b’ommi warali kienet ˙ar©et mill-isptar. Kontniddejjaq ninfaxxalha l-feriti u kontnippreferi no˙ro© ma’ s˙abi. Indunajtkemm kont egoista u ˙akimni sens kbirta’ mist˙ija.

F’daqqa wa˙da ©ieni ˙sieb. Ftakart fi©rajja li kienet irrakontatli ommi stess.Meta hi kellha tmien snin, missierha˙ari©lu kançer f’g˙onqu. Qabel ma mietkien qalilha, “Evelyn, ftakar dan li seng˙idlek: jekk ikollok bΩonni, sejja˙li u

jien inkun hemm g˙alik.”Ommi qaltli li, meta kienet il-kulle©©,

˙adet grazzja ma’ ©uvni u dan qasmilhaqalbha. Tant ˙aditha bi kbira li, f’qalbha,sej˙et lil missierha. Qaltli, “Dak il-˙in˙assejtu bil-wieqfa ˙dejja fil-kamra. Tant˙assejtu j˙obbni li kont çerta li kolloxkien se jkun sew.”

Iddeçidejt li nipprova jien ukollnag˙mel l-istess ˙a©a. G˙alhekk, f’mo˙˙isejja˙t lil ommi. “Jiddispjaçini,” u nfqajtnibki. Il-kamra mbidlet, il-˙in waqaf u˙assejt il-paçi fija. F’qalb smajt ‘l ommitg˙idli, “Fhimt kollox. Ófirt kollox.Mg˙andux g˙alfejn jiddispjaçik.” Dak it-toqol li kont ili n©orr fuqi dawk is-sninkollha sparixxa f’daqqa. F’dak il-mument˙assejtni ˙ielsa b˙al qatt qabel.

Xi snin wara, lejlet it-tie© tieg˙i ma’ra©el mimli tjubija jismu Tony, ˙assejt it-telfa t’ommi aktar minn qabel. Xtaqthatkun hawn g˙all-festa. Kelli bΩonn l-g˙erfu l-barka tag˙ha. Er©ajt sejja˙tilha.

Dak inhar tat-tie© ˙ar©et ©urnatasabi˙a - aljenajt ru˙i bil-festa. Wara ftit,

Jien u ommi konna mag˙mulin mill-istess g˙a©na. It-tnejn kellna xag˙arna lixx u qastni,g˙ajnejn kannella u l-istess tip ta’ persuna. Ommi kienet il-bastun tieg˙i. G˙alkemm l-iskolakont immur tajjeb u kont nie˙u sehem f’˙afna attivitajiet, kont mist˙ija ˙afna u xejn çertaminni nnifsi. Imma ommi kienet dejjem lesta li tg˙inni. Hi kienet ti©i fl-iskola tieg˙i stess g˙alkors ta’ studju, u ˙biebi kollha kienu jafuha u j˙obbuha wkoll.


˙abiba tieg˙i, Marilyn, resqet lejja bid-dmug˙ f’g˙ajnejha. Qaltli li ma kenitximdejqa; sempliçement riedet tkellimni.Ersaqna fir-rokna tas-sala.

Marilyn baxxiet le˙inha. “Waqt iç-çerimonja tat-tie© ©rat xi ˙a©a li matitwemminx. Rajt lilek u lil Tonymdawrin b’dawl u kien hemm xi ˙addma©enbkom. Tant kienet sabi˙a d-dehrali qabiΩli d-dmug˙. U bdejt in˙oss li kienhemm l-ispirtu t’ommok imda˙˙al b’ximod.”

Lanqas fla˙t inlissen kelma. Marilynkompliet tg˙idli, “U kien hemm messa©©g˙alik. Qisu ommok riedet tg˙idlek li setkun dejjem mieg˙ek, g˙ax im˙abbithalejk mhi se tmut qatt.”

Issa anki jien bdejt nibki u g˙annaqt

mieg˙i lil Marilyn. Fl-a˙˙ar fhimt li l-mewt ma tistax tkisser l-im˙abba.G˙adni s’issa, meta nilma˙ xi ˙arsa ta’m˙abba f’g˙ajnejn xi ˙abiba jew xi ˙addli n˙obb, nemmen li ommi g˙adhahawn u g˙adha t˙obbni.

S.T. Lawlor.

18

aktar, sena wara l-o˙ra. Nixtieq linorqod u nqum wara li jkun g˙addakollox!”

Minkejja kollox ersaqt lejn is-sezzjoni tal-©ugarelli. Tg˙idxx’qata’ ˙adt meta rajt il-prezzijiet lil-©ugarelli kienu mmarkati bihom.Possibbli li t-fal jilg˙abu bihom

dawn! Kollox fuq kollox kelli nid˙ol u

fil-pront innotajt tifel ta’ madwar 5snin izomm pupa ma’ sidru.Kontinwament kien qieg˙ed imellesxag˙ar il-pupa b’wiçç mimli dieqa.‘Min jaf g˙al min riedha dik il-pupa?’

Lejlet il-Milied tas-sena l-o˙ra,g˙aggilt lejn is-supermarket biexnixtri l-a˙˙ar ftit ri©ali li ma l˙aqtxxtrajt qabel. Meta rajt dawk in-nieskollha kienet ser ittini rasi u bdejtin©orr wa˙di. Nispera li ma ne˙ilxhawn, baqg˙ali tant fejn immur...!’

“Il-Milied qed isir idejjaqni


Iç-çkejken dar lejn ix-xwejha ta’˙dejh u staqsieha, “Nanna, intiΩ©urha li m’g˙andix flus bizzejjedbiex nixtriha?” Din wegbitu, “Taf lim’g˙andekx biΩΩejjed biex tixtriehadin il-pupa, sabi˙ tieg˙i!”Imbag˙ad issoktat tg˙idlu stennieni˙ames minuti hawn, dalwaqt ni©i.Dlonk telqet minn ˙dejh. It-tifel kieng˙adu bil-pupa f’idu meta qbadtnersaq lejh. “G˙al min trid tixtrihadik il-pupa?” staqsejtu. Din hija l-pupa li tant xtaqet o˙ti g˙all-Milied ta’ dis-sena. Kienet çerta liFather Christmas ser igibhielha dis-sena. “Tinkwetax, forsi jgibhielha fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar!” g˙edtlu jien.lmma t-tfajjel we©ibni kollu dieqa,“Le, fejn qeg˙da issa Ωgur li mhuxser ikun jista’ jg˙atihiela. Jien ridtnixtriha biex nag˙tiha lill-ommi ute˙odhielha hi,” kompla jg˙idli bid-dmugh i©el©el ma’ wiççu ming˙ajrma beka. “O˙ti marret hdejn il-Bambin.”

Id-Daddy qalli li l-Mummy maddumx ma tmur hdejn il-Bambinukoll, allura jien ˙sibt u rajt linag˙tiha l-pupa biex tehodhielhahi.

Qalbi kienet ghodda waqfetmeta smajtu jid, “Jien g˙edt lid-Daddy biex jg˙id lil mummytistennieni ni©i lura mis-supermarket bil-pupa qabel titlaq”

Imbag˙ad ˙areg ritratt sabi˙ likien juri lilu dahkan u tahuli biexnarah, u qalli, “Nixtieqha tiehu dan

ir-ritratt mag˙ha ukoll, biex matinsinix hux! G˙ax jien n˙obbha l-Mummy u ma nixtieqhiex tmur,imma d-Daddy qalli li jkollha tmurbiex tkun tista’ tiehu ˙sieb o˙ti.

Imbaghad re©a’ ˙ares ‘l isfel,lejn il-pupa li kellu f’idu, kolludieqa.

Deffist idi fil-but u g˙edtlu,“Tridx ner©g˙u ng˙odduhom forsi˙adt Ωball u g˙andek flus biΩΩejjedwara kollox?” “Ok” qalli, u waqt litani l-flus li kellu Ωidt mag˙hom xi˙a©a tal-flus minn tieg˙i ming˙ajrma ˙allejtu jintebah.

“Iva!” qal ferhan, “Issa g˙andibiΩΩejjed u xi ˙a©a zejda wkoll!”issokta jg˙idli j˙ares lejja, “GrazziBambin talli g˙andi flus biΩΩejjedbiex inkun nista’ nixtri l-pupa lill-o˙ti u nag˙tiha lill-Mummy biextehodielha.”

“Qed tara, semg˙ani!” darjg˙idli, “Issa nista’ nixtri wardabajda biex nag˙tiha lill-Mummy.Kont qed nisthi ng˙idlu biex itini l-flus g˙all-fjura, imma hu xorta jkunqed jisma’ x’qed nahseb jien.”

“Il-Mummy t˙obbhom ˙afna l-fjuri bojod, speçjalment il-ward”kompla jg˙idli. Ftit mumenti waraix-xwejha li kellu mieg˙u giet lura ujien imxejt lil ‘hinn u komplejt ix-xiri.

Dakinhar ˙ri©t mis-supermarketna˙sibha differenti minn kif d˙alt.Lil dak it-tifel ma stajtx innehhiehminn quddiem g˙ajnejja. Imbag˙ad

ftakart f’artiklu li rajt fuq il-gazzetta xi jumejn qabel. Dan kiendwar sewwieq ta’ trakk li waqt likien xurban ˙abat ma karozzaΩg˙ira li kien fiha mara Ωag˙Ωug˙au tifla Ωg˙ira go fiha. It-tifla mietetfil-pront, imma l-omm kienet qedtilg˙abha mal-mewt. Il-familjatag˙ha kellhom jiddeçiedu jekkjitfux il-ma©na li kienet qedizzommha ˙ajja peress ma kienx serikun possibbli li to˙ro© mill-koma liwaqghet fiha. Imma tg˙id dinkienet l-istorja ta’ dak it-tfajjel?

Jumejn wara li ltqajt ma’ dak it-tifel qrajt li l-mara kienet mietet.Ma stajtx inΩomm lilin nifsi millimmur nixtri bukkett ward abjad ummur bih il-mortwarju fejn kienetesposta biex in-nies jarawha ujitolbu g˙aliha qabel id-difna.

Hemm kienet, fit-tebut tag˙ha,izzomm f’idejha l-isbah wardabajda. Fuq sidirha kien hemm il-pupa li xtara dak it-tifel u r-ritrattli kien urieni.

Tlaqt minn hemm nibki, in˙oss li˙ajti kienet imbidlet darba g˙aldejjem. L-im˙abba li dan it-tifelçkejken kellu g˙al ommu u o˙tujibqg˙u l-isba˙ ri©al li rçevejt g˙aldak il-Milied. U sal-lum g˙adni manifhimx g˙aliex fi ftit sekondi ra©elxurban jista’ jisraq sbuhija b˙al din!

IL-ÓBIEB HUMA BÓAL ANÌLI, LIJGÓINUNA NTIRU META

ÌWENHAJNA JKUNU NSEW KIF.

20

A˙na wkoll bnedmin

Jien Raynold Bordette, ta’ 44 sena,studjajt il-kummerç u ksibt çertifikati mill-Jamaica u l-Istati Uniti. Ili miΩΩewwe©seba’ snin u g˙andi tifla ta’ sitt snin.G˙al snin s˙a˙ kont na˙dem fil-Haiti ma’gruppi politiçi u organizzazzjonijietumanitarji li kienu ja˙dmu biex jg˙inu ujiddefendu lill-foqra, nies bla ikel, bladjar, bla xog˙ol u ‘l dawk li kienu fil-˙absijiet in©ustament.

Min˙abba dan ix-xog˙ol ©ejt mixli liqed inxewwex lill-komunità kontra l-gvern u ©ejt mhedded li joqtluni. Bdejtnirçievi telefonati anonimi li heddewni lijoqtluni u meta kont inkun g˙ax-xog˙olmarti wkoll kienet tirçievi dawn it-telefonati. Ma xtaqtx nitlaq minn Haiti,nitlaq dari u art twelidi. Imma f’Awissuta’ l-2001 indunajt li kelli nitlaq biexnie˙u ˙sieb tal-familja tieg˙i u tieg˙istess.

Xtaqt nibda ˙ajja ©dida fir-Repubblika Domenikana iΩda minn malliwasalna ma laqg˙una xejn tajjeb. L-awtoritajiet tal-post m’g˙amlu xejn biexjg˙inuna. Il-©irien sa˙ansitra attakkaw lilbinti u sofriet ©rie˙i f’rasha. G˙adkomma tistg˙ux tifhmu dak li wie˙ed i˙ossmeta jmur f’post pubbliku u ˙add majkun irid ipo©©i ˙dejh. Ilna hawn ©atmien xhur u l-gvern g˙adum’g˙arafniex b˙ala refu©jati.

Kull m’g˙andi dokument wie˙ed bissli hu biçça karta mid-Dipartiment ta’ l-

Emigrazzjoni li trid ti©©edded kull xahar.U xahar wara ie˙or, jien u l-familjanibqg˙u ng˙ixu fil-faqar u l-miΩerjafilwaqt li jittamawna li sax-xahar ta’ warakollox ikun solvut.

Waqt dawn ix-xhur kollha, kellnaniddependu fuq g˙ajnuniet umanitarjifosthom il-JRS li kienu jag˙tuna l-ikel, il-mediçina, g˙ajnuna legali u g˙ajnuna fil-lingwa. L-UNHCR tawna l-flus tal-keratad-dar g˙al dawn ix-xahrejn; ma nafxminn fejn se ji©u l-flus jekk dawn l-g˙ajnuniet jieqfu. M’g˙andi l-ebdadokument biex nibqa’ ng˙ix hawn jewbiex na˙dem. Darba qaluli li kellinistenna tliet xhur sakemm jo˙or©u d-dokumenti me˙tie©a iΩda jien ©a ilitmien xhur hawn u naf min ilu sentejn ug˙ad m’g˙andu l-ebda dokumentf’idejh.

Nixtieq na˙dem u naqla’ l-g˙ixieng˙alija u g˙all-familja tieg˙i, b˙al majag˙mel kul˙add. Ma rridx nibqa’ ng˙ixnittallab il-karità. Nittama li l-qag˙da fil-Haiti titjieb biex inkunu nistg˙u ner©g˙ummorru f’darna. M’hemm imkien isba˙mill-pajjiΩ fejn twelidt u trabbejt. Ninsabhawn g˙ax bilfors. F’pajjiΩi hemm ˙abs utorturi jistennewni b˙alissa. Dan kollu,g˙ax ippruvajt nag˙mel xi ˙a©a biexng˙in lil min kien batut aktar minni.Nistenna bil-˙erqa l-mument metaf’pajjiΩi tinbet il-vera ©ustizzja. Dakinhar liji©ri dan, jien se nkun hemm!

Veru li a˙na refu©jati iΩda fuq kolloxa˙na xorta bnedmin! Tg˙id insibubnedmin o˙ra li jaççettawna?


Meta ˙adna lura ir-riΩultat tal-kitba liktibna, sibt li l-g˙alliema tatni marka˙aΩina ˙afna. Qaltli li ma kontx realistikau li kont ktibt ˙olma g˙aliex mara masetg˙et qatt til˙aq pilota fi Ωminijiet b˙aldawk fejn in-nisa kellhom xorti jitg˙allmuftit skola qabel ma jiΩΩew©u.

Qtajt qalbi li nil˙aq pilota tal-ajruplani g˙aliex maΩ-Ωmien in-nies iktarqatg˙uli qalbi li stajt xi darba nil˙aq l-iskop tieg˙i. Missieri ried iΩommni l-iskola b˙alma Ωamm lil ˙uti is-subien uwasalt biex ©ibt xi eΩamijiet tajbin ˙afna.Fl-a˙˙ar sena tal-iskola, kelli g˙alliema liqatt ma rajt jew iltqajt mag˙ha qabel.Kienet mara b’le˙enha Ωorr, iebsa fikliemha meta konna in©ibu ru˙na ˙aΩinjew infallu xi eΩami.

Darba riditna niktbu dak li xtaqnansiru fi Ωmien g˙axar snin. Mo˙˙i re©a’mar g˙al dik l-g˙alliema li qaltli li marama tista’ qatt til˙aq fejn jil˙aq ra©el,allura jien er©ajt warrabt il-˙olma li minndejjem kelli u bdejt na˙seb liema xog˙ol

stajt nag˙mel fi Ωmien g˙axar snin. Insirg˙alliema! Le, ma kellix biΩΩejjedpaçenΩja! Insir assistenta tal-ajru! Le makontx biΩΩejjed ˙elwa u pulita! Immurna˙dem f’xi restorant, inservi fuq l-imwejjed jew innaddaf wara l-kok! Dan l-unika xog˙ol li stajt nag˙mel, li ˙afnanisa kienu jispiççaw jag˙mlu qabel majiΩΩeww©u u jag˙mlu g˙omorhomirabbu t-tfal u jservu lil Ωwie©hom.

Xi ©img˙a wara, Ms Lara talbitnaner©g˙u niktbu xi ˙a©a o˙ra, dejjembiex nipprattikaw il-lingwa ingliΩa ustaqsietna x’ridna nag˙mlu kieku kellnaflus u possibiltajiet li rridu. Ktibt dak lidejjem xtaqt, li nistudja u nsir pilota tal-ajru ˙alli nara lil missieri iktar kuntentbija. Bil-flus li naqla’, nixtri ˙afna rigalilit-tfal ta’ ˙uti, inwaqqaf lil ommi mix-xog˙ol u nixtri karozza lil missieri.

Kul˙add mar tajjeb dak in-nhar fix-xog˙ol li tatna tant li rajniha g˙all-ewweldarba titbissem u tifir˙ilna. “Dak li tixtieqtag˙mlu u dak li ser tag˙mlu kif titilqu

minn din l-iskola bl-eΩamijiet iridu jkunu l-istess inkella jiddispja`ikhom g˙alg˙omorkom! Intix twil jew qasir, marajew ra©el, o˙xon jew irqiq, sinjur jew fqir,kollha g˙andna dritt no˙olmu u naqdfug˙al dak li rridu li jsir realtà’. Minjaqtg˙alna qalbna jag˙mel hekk g˙aliexikun qata’ qalbu hu qabilna. Ix-xewqat ul-˙olm tag˙kom intom tridu taqdfu biextakkwistawhom g˙ax ˙add mhu ˙ajag˙mlilkom xog˙olkom!”.

Kliem Ms Lara g˙adu jidwi f’mo˙˙i,anki issa li l˙aqt co-pilota, u wasalt biexnibda intir wa˙di. IΩ-Ωminijiet inbidlu, il-mara irnexxielha temançipa ru˙ha u bedajkollna opportunitajiet kwaΩi daqs l-ir©iel.Il˙aqt xtrajt dar ©dida, fejn qed ng˙ix fihama’ Ωew©i Manuel u ma’ missieri li issaxja˙ u niΩel ˙afna wara l-mewt t’ommi.G˙andi lil missieri u lil Ωew©i jinkura©©uni˙afna u b’hekk iktar tg˙allimt ma naqtaxqalbi biex nakkwista dak li nistinka g˙alih.G˙aΩilt li nkun libera f’g˙emili b˙alma jienlibera f’mo˙˙i.

Kelli xi tmien snin meta l-g˙alliema qabbditna niktbux’nixtiequ nsiru jew nag˙mlu la nikbru. Missieri kien

ja˙dem ma’ kumpanija tal-ajru, jnaddaf l-ajruplani. Makellux xi xog˙ol stmat jew li kien jaqla’ paga tajba fermimma kien kburi b’xog˙olu u j˙obb jag˙milha man-nies.Allura, jien ta’ tifla kburija b’missieri, ridt insir b˙alu la

nikber. Ktibt li l-ewwel xtaqt nitla’ fuq l-ajruplani u nie˙u˙sieb l-indafa imbag˙ad nistudja u nil˙aq pilota.

22

Xog˙olha kien jog˙©obha lil Mandyg˙aliex kien ilaqqag˙ha ma’ ˙afna nies likienu jg˙inuha tne˙˙i dejjem iΩjed il-mist˙ijali kienet fnietha meta kienet ferm iΩg˙ar.Xog˙olha ma kienx wie˙ed komuni immaxejn ta’ barra minn hawn. Kienet tittrenja lilmanagers il-©odda permezz ta’ seminars. L-iktar li kienet tistaqsihom kien x’wassalhombiex jil˙qu fejn la˙qu. Tawha ˙afna rispostikwaΩi kollha l-istess; min g˙ax irid jil˙aqdejjem iktar, min g˙ax missieru riedu jil˙aqhemm b˙alu, min g˙ax kien imsallab bla flusbil-paga ta’ qabel u min g˙ax i˙obb jimpikamieg˙u innifsu u g˙ax qatt mhu kuntent b’lijakkwista.

Tfajla g˙adha Ωg˙ira, g˙olliet ftit le˙inha,miksur bil-mist˙ija u qalet: “Jien il˙aqtmanager min˙abba karozza tixg˙el u titfi...

G˙andi tifel bΩonn ftit speçjali g˙aliex majismax u ma jitkellimx. Dejjem ˙dimtg˙alih, biex in˙allaslu t-terapiji u l-vistikontinwi tat-tobba, imma qatt ma qtajtqalbi jew gergirt. Waqaft mill-istudjitieg˙i biex inrabbih u sibt xog˙olf’lukanda bil-lejl biex matul il-©urnatanoqg˙od mieg˙u. Bdejt nitkisser. Ridtinla˙˙aq ma’ kollox u, fuq kollox, nistinkabiex Ωgur ma nitlifx ix-xog˙ol.

Il-paga qatt ma kienet isservini. Bejn l-ispejjeΩ tad-dar u it-terapiji, ftit kienjibqag˙li flus g˙all-kappriççi b˙al li mmurnag˙mel darba fill xag˙ri jew nixtri xikarozza tal-log˙ob g˙at-tfal li tiswa ˙afnaflus. Lil ibni ppruvajt ma n˙allih nieqesminn xejn. Imma meta kien jitlobninixtrilu xi ˙a©a, jew kont naqtag˙lu qalbuminnha jew nixtrihielu wara xi sitt xhurmeta ma jkunx g˙adu jridha.

Kien hemm l-opportunità fil-lukandabiex min irid japplika g˙al

manager fir-restorant. Applikajtbiex ng˙id g˙amilt l-g˙almu

tieg˙i biex forsi niççaqlaqminn fejn kont. Omar

kien g˙adu kemm

talabni karozza kbira tixg˙el u titfi. FlusbiΩΩejjed g˙al dik il-©img˙a bil-kemm kellia˙seb u ara kemm kelli biex nixtrihielu.IppreΩentajt il-ftit eΩamijiet li kelli lill-boardtad-diretturi tal-lukanda u g˙amilt l-intervista tajba kemm jista’ jkun. Intg˙aΩiltbiex nag˙mel l-eΩami u mort tajjeb.

L-ewwel ˙a©a li xtrajt bl-ewwel pagakienet il-karozza tixg˙el u titfi! Dik il-karozza li tant xtaq ibni l-iΩjed liinkura©©ietni biex napplika g˙all-manager.” Qalet it-tfajla Ωag˙Ωug˙a.

G˙axar snin wara kelli niltaqa’ mag˙haf’restorant esklussiv li kien g˙adu jifta˙.Ìiet fuqi u bil-kemm g˙araftha tant kemmkienet inbidlet u kienet liebsa pulit.Staqsejtha g˙at-tifel u qaltli li kien da˙al l-università biex jistudja g˙al perit u li kienetg˙amlitlu operazzjoni fejn beda jisma ftit ub’hekk seta’ jitg˙allem jitkellem.

Qabel ma telqet minn ˙dejja,g˙a©©bitni b’li qaltli: “Meta trid ejja, danir-restorant dejjem miftu˙ g˙alik u tkun l-ospiti tieg˙i... Taf inti, wara li xtrajtlu l-karozza Ω-Ωg˙ira titfi u tixg˙el, ridt nibdain©emmag˙lu g˙al karozza ta’ vera, b’hekkfta˙t dan ir-restorant, biex inkomplinag˙tih dak li meta kien iΩg˙ar ma stajtxnag˙tih!”

G˙al darb’o˙ra er©ajt ammirajthag˙aliex bl-im˙abba kbira li kellha lejnbinha, kienet kapaçi tasal kullimkien.

J. Grima Falzon


Ra©el li kien imur il-knisja kulln˙ar ta’ Óadd kiteb ittra lill-editurta’ ©urnal fejn qallu li ma kienxg˙adu jag˙mel sens li nibqghuimmorru l-Quddiesa. “Ili mmur 30sena issa,” kiteb, “Nikkalkula lismajt madwar 3 000 priedka, immaf’gie˙ kemm hemm, ma niftakarxpriedka wa˙da. Issa wasalt fil-konkluzjoni li ma nitlifx ΩmieniΩjed, u lanqas il-qassisinm’g˙andhom ikomplu jitilfu Ωmien

fi priedki li ma jiftakar ˙add!”Din l-ittra ˙olqot kontroversja

s˙i˙a fil-pagni tal-©urnali. L-edituri˙adu gost g˙ax damet sejra©img˙at s˙a˙. Imbaghad xi ˙addkiteb dan hekk:

“Jien ili mizzewweg 30 sena,F’daΩ-Ωmien kollu il-mara tieg˙isajritli madwar 32,000 ikla, immaf’gie˙ kemm hemm, anqasniftakar x’kilt il-biera˙. A˙seb uara x’kien fihom dawk l-ikliet

kollha. Imma ˙a©a wa˙da naf: l-ikliet kollha li g˙amlitli martiΩammewni ˙aj u f’sa˙˙ti das-sninkollha. Kieku hija ma sajritlix, kiekullum mejjet. L-istess kieku mamortx nisma’ l-kelma t’Alla u nie˙un-nutriment tag˙ha, kieku ru˙iillum mejta.

Meta ma jibqaghlna XEJN lejnxiex in˙arsu... Alla jista’ jurina l-essenzjal. U l-essenzjal m˙uxniftakruh irridu, imma ng˙ixu bih!

24

Erba’ snin u nofs ilu tlift il-vuçi. G˙al sitta u g˙oxrinxahar s˙a˙ bilkemm stajtnitkellem u ma stajt inkantaxejn. F’daqqa wa˙da ˙assejtvojt kbir ©ewwa fija. Jienx’kont ming˙ajr il-vuçi tieg˙i?Issa, x’kont se nag˙mel bil-bqija ta’ ˙ajti?

Óa©a ta’ l-iskantament,sakemm ©ratli din il-biçça makontx nara lili nnifsi b˙alakantanta. Anki meta rba˙tGrammy emmint li dan ˙adtub˙ala kittieba tal-kanzunetta.Meta kelli disa’ snin irba˙tkompetizzjoni g˙all-a˙jarpoeΩija u minn dak inhardejjem ridt insir kittieba.

Peress li kont it-tifla ta’Johnny Cash, kont na˙seb li l-kant ifisser fama u li l-famahija l-ag˙ar ˙a©a li jista’jkollok, skond dak li kont naraminn missieri. Kif kont narahajien, il-fama tkissirlek iΩ-Ωwie©(il-©enituri tieg˙i iddivorzjawmeta jien kelli ˙dax-il sena). Il-fama ΩΩommok ‘il bog˙odmid-dar 300 ©urnata fis-sena.

Il-fama tant tg˙ajjik li ssirtiddependi minn mediçinig˙ax ikollok bΩonn çertisustanzi biex teg˙leb l-g˙ejjatax-xog˙ol bla waqfien.X’g˙andek bΩonn dan kollu?

Meta kelli tmintax-il sena,mort tour ma’ missieri - mhuxbiex insir kantanta imma biexinkun mieg˙u. Spiççajt sirtbniedma tal-palk u kittiebatal-kanzunetti. Imma dil-˙a©adomt ma aççettajtha g˙alg˙oxrin sena. Meta kelli fuq l-g˙oxrin sena, g˙amilt xiΩmien nie˙u d-drogi wkoll.Anki Ω-Ωwie© tieg˙i - Ωwie© liminnu kelli erbat itfal - tfarrakwara tnax-il sena.

Darba minnhom, ˙assejtninaqra ma˙nuqa imma ˙sibthaaller©ija tas-Sajf. IΩda waraxahar mort g˙all-ag˙ar likultant lanqas kien jo˙ro©˙oss minn fommi. Kelli nkantafi sptar waqt kunçert g˙all-karità. In-nofs ta’ nhar kollug˙addejtu nixrob it-te, nie˙ul-lozenges, niggargarizza u sa˙adt shower fil-fwar. John, il-

kantant li kelli mieg˙i, bedajipprova jag˙milli l-kura©©.“Tinkwetax, meta to˙ro©hemm barra ji©ik il-le˙en,”qalli. Imma l-le˙en ma ©iex.F’nofs it-tieni kanzunettawaqaft u g˙idt b˙ala çajta,“Hawn xi tabib g˙al li jista’jkun?” It-tobba kollha qabdujid˙ku. Komplejt niççajta unkanta fuq tliet noti, immawara qabadni paniku s˙i˙.X’kien qieg˙ed ji©rili?

Ma stajtx naççetta l-fatt listajt biss nitkellem bil-mod.Mort nag˙mel vizta g˙and DrKarovin, li kienet it-tabiba ta’Pavarotti u ta’ Celine Dion.Dan ©ara eΩatt wara li ˙ar©etl-a˙bar li Julie Andrews kienettilfet le˙enha waraoperazzjoni. Waqt li kont qednistenna ndunajt li JulieAndrews kien imissha eΩattwarajja. Bdejt nara l-kamraddur bija. Din kienet it-tabibatag˙ha?

It-tabiba eΩaminatligriΩmejja. Dak li rat ©eg˙ilhatmur pass lura. “Qatt ma rajtçesta daqs din jekk mhux fuqxi ˙add li ilu jpejjep erbg˙insena,” qaltli. Qabel mag˙alaqt l-g˙oxrin sena kont

Il-muΩika ‘country’ kienet ˙ajti. Imma, sirt nafmin jien meta tlift il-vuçi.

Rosanne Cash

inpejjep, imma issa kont ilisnin twal li qtajt.

Ftit qabel kelli tarbija u,peress li kont g˙adni nradda’,ma setg˙etx tag˙tini loppjug˙ax kien jag˙mel ˙sara lit-tarbija. G˙alhekk, iddeççidietli tne˙˙ili ç-çesta wara linieqaf inradda’.

Din l-operazzjoni kienug˙amluha ˙afna kantanti.James Taylor g˙amilhadarbtejn u sab li l-vuçi tieg˙ukienet ˙afna a˙jar wara.Imma veru ˙adt ir-ru˙ meta,ftit xhur qabel l-operazzjoni,çemplitli Dr Korovin u qaltli lil-operazzjoni t˙assret. Hikienet g˙adha ©ejja minnPari©i fejn saret taf li sabu lihemm relazzjoni bejn iç-çestau l-ormoni. Ittamat li sitt xhurwara li nieqaf inradda’ il-livellta’ l-ormoni jer©a’ g˙an-normal u ç-çetsa tmurwe˙edha.

Jien xorta ddeçidejt linkompli nradda’ lil ibni kemmirrid jien u domt hekk g˙alerbatax-il xahar. L-aktar ˙a©atqila kienet li ma kontxinkantalu biex jorqod. Kifwaqaft stennejt li le˙ni sejer©a’ mill-ewwel g˙an-


normal. Imma ma kienxhekk. Stennejt ftit xhur umbag˙ad bdejt ninkwieta.G˙alkemm kelli sodisfazzjonkbir li kont mara tad-dar uomm, ming˙ajr vuçi kontqisni ma nafx min jien.Óassejt telfa kbira u waqajt fidwejjaq li ma b˙alhom.Kont sirt kantanta bla mandunajt. Issa li tlift le˙niirrealizzajt x’kont tlift.

Kont imwerwra li l-vuçiqatt mhi se ti©ini lura. Immaaktar ma g˙adda Ω-Ωmienaktar bdejt ninnota bidla. Sasitt xhur wara kwaΩi stajtinkanta kollox. Iç-çestakienet g˙ebet. Er©ajt d˙altfl-istudjo biex niorrikordjadak li kont warrabt qabel.Jien u missieri kantajnaflimkien kanzunetta li ktibtjien fuq id-djufija tag˙na l-bnedmin: “September WhenIt Comes”. Missieri ma tantxkien f’siktu imma morna fl-istudjo Ωg˙ir li kellu fil-bosk.Kif beda jkanta re©a’ ˙a l-˙ajja. Tant ˙assejt li g˙addejtin-nofs ta’ nhar kollu nixxottad-dmug˙.

Kemm hu veru li matapprezzax dak li g˙andekqabel ma titilfu. G˙andi’l fuqminn erbg˙in sena u, g˙all-ewwel darba f’˙ajti, qednie˙u gost b’dak li nag˙mel.Jien mara, omm u kantanta -u n-nies jg˙idu li jienkantanta tajba!

26

Sena qabel kien we©©a’ rkobbtuf’aççident tal-karozza. Kienu operawhu g˙amlulu t-reapija wkoll, imma makienx biΩΩejjed. G˙alkemm kellu bissg˙oxrin sena, ma setax ila˙˙aq ma’s˙abu l-Marines.

Kif kien qed i˙ares lejn iç-çint likien imiss mal-highway, induna liwaqfet Cadillac blu ma’ ©enb ta’ dinit-triq traffikuΩa. Óaseb li forsi jista’jkun ta’ g˙ajnuna. IΩda dak il-˙inwaqaf trakk tat-towing eΩatt wara dikil-karozza.

B˙ala servizz bla ˙las, Californiakienet toffri g˙ajnuna lis-sewwieqa litifqilhom il-karozza. Kien jie˙u ˙siebBrian Naylor u, is-soltu, kul˙add kienjie˙u r-ru˙ kif jarah u dejjem kienujirringrazzjawh. Imma llum mhuxhekk ©ara. Is-sewwieq tal-Caddy˙are© mill-karozza u mar sparat lejnit-tieqa ta’ Naylor. Irrabjat qallu:“M’g˙andi bΩonn ta’ ebdag˙ajnuna.”

Dan x’tah? Bl-edukazzjoni kollhaNaylor qallu li, jekk m’g˙andu bΩonn

xejn, kien se jibqa’ sejjer.“M’g˙andekx çans!” g˙ajjat

irrabjat is-sewwieq tal-Caddy, filwaqt libeda jidg˙i u ppontalu pistola mit-tieqa.

Naylor malajr g˙olla drieg˙u biexjilqag˙lu. Splodiet balla mill-arma ug˙addiet dritt minn drieg˙u g˙al ©onofsu. Seba’ sparaturi o˙ra mlewlu©ismu bit-toqob.

L-isparaturi nstemg˙u ˙amsinjarda ‘l bog˙od sa ©o CampPendleton. Farley g˙arfu mill-ewwelil-˙oss u nduna minn fejn kien ©ej:kien dak iΩ-Ωag˙Ωug˙ liebes ©akkettasewda.

Óa©a ta’ l-iskantament kienet li dakli spara, kalm kalm, re˙a’ mar lura fil-karozza tieg˙u. Imbellah u ferut,Naylor ˙are© kif seta’ mit-trakk qalbdawk il-karozzi kollha, beda jxejjeridejh u jg˙ajjat, “Sparawli!”

Óadd ma waqaf. Imma dan makienx biΩΩejjed. Dak li spara kien re©a’©ej g˙al Naylor.

Naylor qal f’qalbu: Hawn jien.

Re©a’ ©ej biex Ωgur joqtolni. |ammmat-trakk, g˙ajnejh bdew jiççajpru u©ew quddiem g˙ajnejh martu u Ω-Ωew© uliedu çkejknin.

F’anqas minn minuta, FarleyqabeΩ Iç-çint u wasal ˙dejn it-trakk.L-u©ig˙ ta’ rkobbtu sparixxa. Ìieminn wara biex dak ir-ra©el ma jkunxjista’ jolqtu. “Irridu nitilqu minnhawn,” qal lil Naylor li issa kienstordut.

Ma kienx jaf eΩatt kif kienu seje˙ilsuha. Is-sewwieq tat-trakk kienfih aktar piΩ minnu, g˙alhekk, masetax jerfg˙u. Pero’ kien çert li sejirnexxielu je˙ilsu. Dan il-˙a©a kienet©iet mag˙©una ©o fih fil-kamp:lanqas jekk tkun fin-nar g˙and l-g˙adu tieg˙ek, trid tag˙mel minnkollox biex kul˙add imur lura d-dar.

Refa’ kemm seta’ minn dak il-©isem ferut fuq daharu u hekk seta’ji©ri mhux ˙azin. Beda miexi lejnkaxxa tat-telefon biex içempel 911.Kif waslu kwaΩi nofs triq, Naylorg˙otor minn saqajh u beda jg˙ajjat:

Marine Lance Cpl Trevor Farley kien qieg˙ed fil-parke©© ta’ Camp Pendletonjistenna l-˙in biex jid˙ol. Kull ˙olma li kellu ta’ karriera fil-korp issa spiççat.


“Arah ©ej!” Farley kompla jkaxkru ftit ie˙or.Meta ˙ares lura, ra lir-ra©el l-ie˙or

jimmira l-pistola. G˙addiet sparatura viçintag˙hom imma Farley baqa’ sejjer.Sparatura o˙ra g˙al naqra ma laqtituxf’rasu. Din kienet veru viçin.

F’daqqa wa˙da, ir-ra©el dar ji©ri lejn it-trakk ta’ Naylor, donnu biex ja˙rab. Metapprova jsuq, it-trakk ma qabadlux. QabeΩ‘l barra, ©era kemm kellu sa˙˙a lejn Iç-çint,qabΩu u baqa’ sejjer lejn il-kamp.

Farley medd lir-ra©el ferut nal-©enb tat-triq u talbu bil-˙niena, waqt li ©era lejn it-telefon, “Ibqa’ kalm.”

Meta waslu l-puizija, farley uriohom lidak li kien spara u li issa kien wasal fil-parke©© ta’ Camp pendleton. “Dak hu,”qal Farley. Fi ftit minuti ken hemm sensielata’ sparar. Imbag˙ad waqa’ skiet.

Dak li kien attakka lil Naylor kien HenryEnciso Jr. Ma ried içedi b’xejn u safa’maqtul mill-pulizija militari. Kien barra ‘onparole’ u kien qed jie˙u l-methamphetamine.

Farley kien jaf li kellu jΩomm lil Naylorjitkellem, iΩommu jie˙u n-nifs u jΩommuf’sensieh. G˙alhekk, beda jkellmu fuqkollox sakemm, fl-a˙˙ar, sema’ helicopternieΩel f’nofs Interstate 5.

28

Wie˙ed ©uvni kien wasal biexjiggradwa. Kien ilu xhur jieqaf quddiem˙anut i˙ares u jammira karozza sabi˙a.Peress li kien jaf li missieru kien sinjur,qallu li xtaq li jag˙tihielu b˙ala rigal.Kien dejjem jistenna li missieru jg˙idlu lixtrahielu dik ‘l-isports car’. Waslet il-festatal-gradwazzjoni u l-missier qal lil ibnubiex imur mieg˙u fl-istudju. Bedajg˙idlu kemm kien i˙obbu, kemm kienkuntent li g˙andu lilu b˙ala ibnu u tahf’idejh kaxxa mgeΩwra sabi˙. KellukurΩità jkun jaf x’kien fiha u tg˙idxkemm kien diΩappuntat meta feta˙ha usab Bibbja sabi˙a tal-©ilda. Beda

jg˙ajjat, irrabjat, “Dawk il-flus kollha lig˙andek, u tag˙tini Bibbja?” Qabad utelaq il-barra mid-dar u ˙alla l-Bibbjawarajh. G˙addew ˙afna snin u dan iΩ-Ωag˙Ωug˙ sar negozjant kbir. Kellu darmill-isba˙ u familja ˙elwa. Ìieh il-˙siebli, peress li missieru kien xja˙ sew, a˙jarimur jarah g˙ax qatt ma kien rah minndik il-©urnata tal-gradwazzjoni. IΩda©ara li, qabel ma beda jirran©a biex imur,ir`ieva telegramma li kienet tg˙id limissieru miet u ˙alla kull ma kellu lilu.Kien hemm bΩonn li jmur id-dar malajrbiex jie˙u ˙sieb l-affarijiet. Meta wasalid-dar, qalbu ntliet bin-niket u

ddispjeçieh ˙afna talli kien g˙amel.Meta beda jqalleb il-karti importanti ta’missieru lema˙ il-Bibbja fl-istess post likien ˙alliha hu qabel. Bid-dmug˙f’g˙ajnejh beda jdawwar il-folji. Hu ujaqra waqg˙et çavetta ta’ karozza minnenvelope li kien imwa˙˙al mal-qoxra tal-Bibbja. Maç-çavetta kien hemm karta bl-isem tal-˙anut li fih kien jara l-karozza;id-data kienet tal-gradwazzjoni tieg˙u ukien hemm il-kelmiet: IMÓALLSAKOLLHA.

Kemm-il darba ma nilqg˙ux ir-rigali lijag˙tina Alla g˙aliex ma jag˙tihomlniexmeta u kif nixtiquhom a˙na!


Ninni la tibkix izjedNinni Gesu BambimHallih ghalina l-bikiGhax ahna mahqurin.

Minflok id biextmellisnisibt min bil-ponn itini.‘Flok bewsa li thanninisibt min jikkorrompini.

Ninni la tibkix izjedNinni Gesu BambinHallih ghalina l-bikiGhax ahna mahqurin.

Ippruvajt nigdemxuftejjaHa ntaffi ftit l-ugiegh.Ghalxejn jien ftahtghajnejja

M’hemm hadd biexnafda fih.

Ninnni la tibkix izjedNinni Gesu bambinHallih ghalina l-bikiGhax ahna mahqurin.

Serquli l-innocenzaTghid nasal sal-

pracett?Uzawni u hassruniQabel ma sirt farfett.

Ejjew, ejjew ja angliMis-sema mija, mijaHuduni u wasslunighand Gesu, ckejkentarbija.

30

W e r r e j s e n a s ˙ i ˙ a


W e r r e j s e n a s ˙ i ˙ a


L-ISPEJJEÛ GÓOLEW ÓAFNA,IMMA MA NIXTIEQUXNGÓOLLU L-PREZZ TA’ L-ABBONAMENT.QED INÓALLUH LM2 BISS,FILWAQT LI NITOLBU OFFERTALIBERA LIL MIN JISTA’ JAGÓTIAKTAR MINN ÛEWÌ LIRI.

NIXTIEQU NIBQGÓU NIDDEPENDUMILL-ÌENEROÛITA’ TAL-QARREJJA.• TINSIEX IÌÌEDDED L-

ABBONAMENT TIEGÓEK• SIBILNA ABBONATI ÌODDA• DAL-MILIED AGÓTI

ABBONAMENT RIGAL LIL XIÓADD LI TÓOBB

• OFFRI DONAZZJONI MAÛ-ÛEWÌLIRI TA’ L-ABBONAMENT TIEGÓEK

ILLUM AKTAR MINN QABELNIDDEPENDU MILL-ABBONAMENTIU MID-DONAZZJONIJIET LITIBGÓATU MAGÓHOM.

IL-MAGAZIN MA JISTAX IKOMPLIMINGÓAJR L-GÓAJNUNA ÌENERUÛATIEGÓEK.

GRAZZI MILL-QALB LIL DAWKKOLLHA LI QED JIBGÓATUOFFERTI U GÓAJNUNA.

AVVIÛ IMPORTANTI

34

TISLIBA DIÇEMBRU

Ca

rpe

t Z

ON

E ©

en

tilm

en

t jo

ffri

Dir

t C

on

tro

lle

r b

˙a

la r

iga

l g

˙a

r-re

bb

ie˙

/a t

al-

Cro

ssw

ord

Pu

zzle

Dis

inn

• O

utlo

ok

Co

op

Riç

etta

off

ruta

mil

l-kti

eb D

ieta

ta

d-D

eheb

ta

’ A

nth

ony

Mic

all

ef

Mulej, ilqa’ f’Saltnatek il-benefatturiu ˙bieb tag˙na mejtin:

IMPORTANTI:Ibg˙atu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz:RM2000 Lil Óbiebna, 78, Marquis Scicluna Str, Naxxar.It-twe©ibiet iridu jaslulna sa l-a˙˙ar tax-xahar.

Ingredjenti g˙al madwar 200gr pâté♥ 125gr ©obon artab (plain low fat spread)♥ Kuççarina kappar, imla˙la˙ sewwa u mqatta’ rqiq ˙afna♥ 2 inçoviet, imqattg˙in irqaq ˙afna♥ Sinna tewm, imqaxxra u mis˙uqa♥ Tadama mqadda (sundried), imqattg˙a rqiq ˙afna♥ Kuççarina meraq tal-lumi♥ Ponta ta’ kuççarina bΩar iswed mit˙un

Metodu: Ag˙mel l-ingredjenti kollha ©o skutella u permezz ta’ furkettag˙affe© sewwa kollox flimkien. Imbag˙ad, g˙atti l-iskutella u po©©iha©ol-fri©© g˙al ta’ l-anqas sieg˙a qabel tuΩa biex l-ingredjenti joqog˙duu t-tog˙ma tiΩdied.

Nota: Dan il-©obon imur tajjeb afna midluk fuq obΩ Malti jew ismarmixwi, fuq ˙axix mg˙olli jew jintuΩa b˙ala dipp. F’kaΩ li tiddeçiedi lituΩah b˙ala dipp tista’ ΩΩidlu daqs 3 mg˙aref majoneΩ light. Min-na˙a l-o˙ra jekk g˙andek il-˙sieb li tuΩa din ir-riçetta b˙ala spreadfuq obΩ mixwi jew axix mg˙olli, jekk trid, minflok ©obon tista’ tuΩamar©erina polyunsaturated.

Pâté tal-Ìobon Im˙awwar


KONKORS ESPERJENZI u NOVELLI 2006

Ikteb xi ESPERJENZA li inti jew xi˙add litaf g˙adda minnha.• L-Esperjenza trid turi xi valur poΩittiv jew

uman biex twassal messa©© ta’ fara©,appo©©, u kura©© li min jaqraha.

• Flok issemmi l-ismijiet veri ta’ persuni jewpostijiet, uΩa ismijiet o˙ra.

Is-su©©ett tan-NOVELLA jista’jintg˙aΩel minn wie˙ed minn dawn l-oqsma:• Il-paçi tal-qalb • Il-ma˙fra• Il-vokazzjoni • Il-volontarjat• It-tfal • Il-˙elsien mid-drogi jew xi vizzju• L-ambjent• Ir-relazzjonijiet bejn il-©enituri u l-ulied •Ix-xju˙ija • Rispett lejn persuni ta’ reli©jonjew nazzjonalità differenti• Xi tag˙lima kbira li ˙adt mill-˙ajja • Kiftg˙ix it-tbatija b’mod poΩittiv • Xi valurpoΩittiv ie˙or

Il-Perspettiva tan-Novella trid tkun wa˙da litag˙ti kura©© u ispirazzjoni u li tirrifletti l-valuri tal-Van©elu.

It-TUL ta’ l-Esperjenza jew tan-Novellag˙andu jkun ta’ bejn id-900 u l-1,000 kelmau mhux iktar.

Kondizzjonijiet biex tie˙u sehem1. L-Esperjenza jew in-Novella trid tkun

ori©inali u ma tkunx dehret f’rivista o˙raf’Malta u G˙awdex

2. Dak li tikteb g˙andu jintbag˙at, jewittajpjat. jew preferibbilment fuq diskett.

3. Isem il-kittieb/a m’g˙andu jidher imkienma’ l-Esperjenza jew in-Novella, iΩdag˙andu jing˙ata biss nom-de-plume.

4. In-numru tal-kliem g˙andu jidher fit-tmienl-Esperjenza jew in-Novella.

5. Indirizza l-kitba u / jew id-diskett tieg˙eklil:Konkors Esperjenzi u Novelli 2006RM 2000 - Lill Óbiebna78, Marquis Scicluna Str, Naxxar

6. F’envelop ie˙or ibg˙at:• In-nom-de-plume• Ismek u kunjomok• L-indirizz bil-kodiçi postali• Jekk il-kitba hiex Esperjenza jew

novella

7. Kull Esperjenza jew Novella li tintbag˙atg˙all-Konkors tibqa’ proprjetà ta’ LilÓbiebna u tista’ ti©i ppublikata.

8. L-Esperjenzi jew in-Novelli ji©u eΩaminatiminn bord li d-deçiΩjoni tieg˙u titqiesfinali.

9. Wie˙ed jew iktar mill-premjijiet jistg˙u majing˙atawx jekk l-Esperjenzi jew in-Novellima jil˙qux il-livell mixtieq.

10. Id-data tal-g˙eluq biex jaslu l-Esperjenzijew in-Novelli hi t-30 ta’ Novembru, 2005

Premjijiet L-Ewwel: Lm25It-Tieni: Lm15It-Tielet Lm10

Il-Premjijiet ikunu book tokens li jistg˙ujissarfu fil-Librerija Preca, il-Blata l-Bajda.

DIN IS-SENA WKOLL QED NISTIEDNU LILL-QARREJJA JIKTBU NOVELLI,STEJJER U ESPERJENZI BIEX INÌIBUHOM FIL-MAGAZINE TAGÓNA.

rm2005-10 december

Documents