rm2007-05 may

Ma RriduxN E W S P A P E R P O S T

Ma Rridux

Ma˙

ru©

mill

‐ÌiΩ

witi

Mal

tin •

Sen

a 5

8 •

MEJ

JU 2

00

7 •

Num

ru 5

78

, Mar

quis

Sci

clun

a St

r., N

axxa

r NXR

03

Ma Rridux

Minkejja din l-a˙bar, bintha Lourdes kienet fiduçjuΩa li ommha ma kinetx se ddum ma tkun lura d-dar. IΩda ˙amest ijiem wara, Nina mietet, vittma tal-©rie˙i li ©arrbet. Lourdes ˙aditha wisq bi kbira. Óasset vojt kbir f’qalbha u fid-dar kollha. Kienet tilfet ©awhra prezzjuΩa wisq.

L-g˙aw© kompla Ωdidilha meta wara l-funeral ma ˙assithiex f’sikkitha. Wa˙˙let fl-istrapazz, fl-g˙ejja, fit-ta˙bit ta’ dawk il-©ranet suwed u fin-niket. Meta l-g˙ada qamet iktar ma tifla˙x, imdardra, storduta u trid tirremetti, ftakret li meta kienet ˙ar©et tqila bit-tifla kienet ˙asset l-istess sintomi.

G˙alkemm kienet kwaΩi çerta li ma kienx se ji©rilha l-istess, madankollu biex isserra˙ mo˙˙ha g˙al kollox marret tag˙mel it-test tat-tqala. Assolutament ma riditx li jkollha tarbija o˙ra. Kienet sodisfatta u kuntenta g˙all-a˙˙ar b’Sabrina, l-unika tifla li kellha. Imma t-test ˙are© poΩittiv. Lourdes kienet

tqila b’tarbija. Óaditha bi kbira mhux ftit. G˙aliha kienet waqg˙et id-dinja. F’qalbha se˙tet lilha nnifisha, lit-tarbija mnissla ©o fiha u lil Ωew©ha. Óar©et mill-klinika donnha ras maqtug˙a.

Fil-g˙axija, hekk kif Ωew©ha, Joseph, ©ie mix-xog˙ol, qaltlu x’kien ©ralha. Hu ˙a gost ˙afna b’din l-a˙bar, imma billi kien jaf ben tajjeb kemm hi ma xtaqitx ikollha tarbija o˙ra, ma riedx juri l-fer˙ tieg˙u.

Lourdes kienet dejjem tibki u mnikkta min˙abba din it-tqala. Ma fel˙itx g˙aliha. It-tarbija ma redithiex. Semmietlu li riedet tag˙mel abort, imma Ωew©ha ˙adha kontrieha bis-s˙i˙. G˙amilhielha çara li bl-ebda mod ma ried ikollu sehem f’˙a©a daqshekk orribbli. Bil-kelma t-tajba u b’˙afna paçenzja baqa’ jargumenta mag˙ha sakemm irnexxielu jipperswadiha tibdel fehmitha. Meta Lourdes bdiet tara kemm Ωew©ha ried it-tarbija b˙ala g˙amlet sforz kbir u, g˙alkemm fuq qalbha, aççettat li ΩΩommha.

Il-©ranet bdew igerrbu bi tqala mill-ag˙ar, sturdamenti, dardir, tqallig˙, u©ig˙, u fuq kollox dwejjaq kbar. G˙addew id-disa’ xhur, u g˙addew ukoll tliet ijiem fuqhom. Kien sewwa sew il-birthday ta’ Joseph. Filg˙odu kmieni qal lil Lourdes li ma setg˙ux jibqg˙u hekk. Ûmien it-tarbija kien g˙alaq. Hu stess ˙adha malajr l-isptar. It-tobba ddeçidew li jintervjenu huma qabel ma ssir ˙sara lit-tarbija. Sag˙tejn wara Lourdes welldet ©miel ta’ tarbija. Kien tifel.

G˙alkemm kien tifel f’sa˙˙tu u sbejja˙ ferm, Lourdes baqg˙et ma laqg˙atux. Tant kienet determinata li ma tridux li sa˙ansitra qalet lil Ωew©ha, “Dan tieg˙ek. Semmieh g˙alik. Jien ma rridux.” Fil-fatt semmewh Josef.

Biex tkompli tag˙qad, inzerta wie˙ed minn dawk it-tfal li m’g˙andhomx kwiet f’©isimhom, u iktar ma kien qed jikber, iktar kien qed isir inkontrollabbli, u ma jobdi b’xejn. M˙abba f’hekk hi iktar ma

bdietx i©©errg˙u; iktar kompliet tabborrih.Fl-istess waqt, Ωew©ha Joseph kien

frustrat g˙all-a˙˙ar b’din l-attitudni stramba tag˙ha. Ma setax isib tarf. Ma jafx x’jaqbad jag˙mel biex martu taççetta lil ibnu, li tant kien ˙elu u fuq tieg˙u.

Darba wa˙da Lourdes, Ωew©ha u wliedhom kienu mistiedna g˙and familja ˙abiba ˙afna tag˙hom. Waqt li kienu fis-salott qed jie˙du drink, Sabrina li kellha disa’ snin, kienet kwieta kwieta bil-qieg˙da fuq si©©u. Josef, li kien g˙alaq l-erba’ snin, ma qag˙adx minuta kwiet. Arah idur mas-salott, daqqa jmiss ˙a©a u daqqa o˙ra, inkella jitla’ bilwieqfa fuq is-si©©u u jaqbeΩ minn fuqu, jew jintefa’ jitmieg˙ek ma’ l-art, jew jo˙ro© mis-salott g˙al ©ol-kuridur u jer©a lura b’©irja wa˙da. Ma setax jonqos li ommu, nkwetata u rrabjata g˙all-a˙˙ar, kienet il-˙in kollu tikkore©ih u tg˙ajjat mieg˙u.

Darba minnhom Josef ˙are© fil-kuridur u nduna li mal-˙ajt kien hemm telefon. Issa dan Josef kellu ˙abta li t-telefon kien tg˙allem juΩa˙ qisu tifel kbir. Kien intelli©enti wisq. Qabdu u çempel lil ku©inuh. Ommu semg˙etu u ˙ar©et mg˙addba g˙alih, u qaltlu, “Hemm x’qed tag˙mel?” “Çempilt lil Danjel,” we©ibha fil-pront. Hi qabditu minn idu, ˙aditu mag˙ha fis-salott u bil-herra po©©ietu bil-qieg˙da fuq si©©u ˙dejn o˙tu.

Ma damx hekk wisq g˙ax f’daqqa wa˙da qam u ˙are© b’©irja wa˙da mis-salott u baqa’ sejjer sal-kamra ta’ l-ikel. Hemm tela’ fuq si©©u u waqt li kien qed jittanta biex jaqta’ wa˙da mill-fjuri li kienu f’vaΩett f’nofs

Ma RriduxLourdes kienet mara miΩΩew©a ta’ tletin sena. Kellha tifla, Sabrina, ta’ ˙ames snin u kienet tg˙ix ma’

ommha Nina, armla ta’ sittin sena. G˙odwa wa˙da, Nina kienet qed taqsam it-triq, u f’teptipa ta’ g˙ajn, sfat minxura fl-art, imtajra mnn karozza. Óaduha l-isptar kemm jista’ jkun malajr. Imma t-tobba sabu li kienet

fil-periklu tal-mewt. Id-daqqa li ˙adet kienet kbira wisq.

RM2000 LiL‐ÓbiebNa • MeJJU 2007 MeJJU 2007 • RM2000 LiL‐ÓbiebNa

Ma Rriduxil-mejda, laqat wie˙ed mill-platti li waqa’ fl-art u tfarrak.

Mal-˙oss tat-tkissir, kul˙add fis-salott ˙are© jara x’©ara.

Lourdes kienet l-ewwel wa˙da li waslet ˙dejn binha u minnufih bdiet tg˙ajjat mieg˙u. Fost kliem ie˙or qaltlu kif spiss kienet tg˙idlu, “Jien lilek qatt ma ˙miltek. Meta twelidt ma stajtx inniΩΩlek, u issa li inti daqshekk stradikatur u ma tisma’ minn ˙add iktar u iktar ma nistax inda˙˙lek f’qalbi.”

Il-˙abiba tag˙ha resqet fuqha u bil-˙lewwa kollha qaltilha, “Lou, tinkwetax, platt ordinarju mar fin-nofs, l-aqwa li ma we©©ax. Tinkorlax iΩjed mieg˙u, u ja˙asra m’g˙andekx tuΩa kliem b˙al dan. Veru li t-tifel g˙adu Ωg˙ir u forsi ma jifhmux, imma g˙andu mnejn di©à qieg˙ed i˙alli effett xi ftit ˙aΩin fih. Kieku jien flokok dak il-kliem ma nuΩah qatt, u nibda nipprova nkun iktar sensittiva, ˙elwa u twajba mieg˙u. Bla dubju meta jag˙mel xi ˙a©a li m’g˙andux jag˙milha, ikkore©ih imma Ωomm f’mo˙˙ok li biex il-korrezzjoni tkun tassew korrezzjoni, trid tag˙millu l-©id, inkella tkun çanfira u tg˙ajjira li jag˙mlulu iktar ˙sara milli ©id.”

Ftit ©ranet wara, Lourdes kienet id-dar u wara ˙alba xita qawwija, kienet nieΩla t-tara© li mill-bit˙a jag˙ti g˙all-©nien meta Ωelqet, waqg˙et g˙al rasha u baqg˙et hemm barra minn sensiha. It-tifel li kien nieΩel warajha, meta ra li ma kinetx qed tkellmu, mar ji©ri jçempel lil missieru fuq ix-xog˙ol.

Missieru ©ie minnfih u meta sab ’il martu mix˙uta minn tulha fil-˙amrija mifqug˙a bl-ilma, ˙wejji©ha g˙asra g˙ax ix-xita kienet g˙adha tqattar, qabad il-mobile u çempel g˙all-ambulanza. F’˙ajjet Alla qabel ma da˙˙luha fl-ambulanza kienet di©à stejqret.

Fil-jumejn li damet l-isptar saret taf li kien Josef li çempel lil missieru u qallu bil-waqg˙a. Meta mbag˙ad it-tobba qalulha li kienet tajba ˙afna u setg˙et t˙alli

l-isptar, x’˙in kienet wa˙idha ma’ Ωew©ha, lesta biex tmur mieg˙u d-dar, f’mument minnhom t˙addnet mieg˙u u nfexxet tibki tant li hu n˙asad u staqsieha, “Xi ©ralek, qalbi? X’qed t˙oss?”

Bil-kemm setg˙et titkellem bl-ilfieq, imma qaltlu, “In˙ossni Ωgura li dik il-waqg˙a ma saritx addoçç, kienet g˙alija grazzja mill-Mulej. Nista’ nsej˙ilha waqg˙a feliçi g˙ax meta kont hawn wa˙di fil-kwiet qed nirriffletti kif setg˙et ©ratli, ˙assejt mo˙˙i jiddawwal u ntba˙t kemm kont qed inkun ˙arxa ma’ Josef intortament, u f’daqqa wa˙da mtlejt b’im˙abba kbira g˙alih.” Dan il-kliem nissel fer˙ kbir u tama f’qalb Ωew©ha.

Hekk kif da˙let id-dar, Sabrina u Josef, li kienu qed jistennewha, ©rew g˙al fuqha. Hi ˙addnithom mag˙ha u pronta pronta qalet lit-tifel, “Óanini, int salvajtli ˙ajti,” u fil-waqt li baqg˙et iΩΩommhom it-tnejn flimkien mag˙fusin mag˙ha, bid-dmug˙ nieΩel minn g˙ajnejha qaltilhom, “Intom it-tnejn uliedi, in˙obbkom ˙afna ˙afna,” u ma waqfetx tg˙annaqhom u tbushom.

Joseph ˙ass qalbu tg˙oxa bil-hena jara xena ta’ m˙abba hekk sabie˙a. BiΩ-Ωmien din l-hena kompliet tisseddaq f’qalbu, u fil-familja, g˙ax Lourdes issoktat turi m˙abba kbira lejn Josef, u min-na˙a tieg˙u t-tifel beda jkun iktar kwiet u m©iebtu dejjem titjieb. It-tifel mhux imqarbezza kellu, iΩda nuqqas ta’ m˙abba!

Hija tabiba… temmen li l-abort huwa dritt ta’ kull omm…Ma tifla˙x tara pajjiΩi b˙al Malta fejn l-ommijiet g˙adhom iridu jwelldu u mhux joqtlu lil uliedhom.Armat vapur kbir.Il-vapur tal-mewt.Minn barra misbug˙ kuluri sbie˙…Viva l-libertà tal-mara!G˙aliex bilfors trid iΩΩomm it-tarbija li qed i©©orr?M’g˙andhiex mara ikollha d-dritt ta’ l-g˙aΩla?It-tabiba trid ti©i Malta, bil-vapur tal-mewt.Biex it-tfal mhux ji©u b’dal-vapur…Imma toqtolhom fuq dal-vapur.Dan sewwa?Dan sabi˙?Din libertà?Tg˙id l-ommijiet Maltin se jmorru bi ˙©arhom fuq dal-vapur tal-mewt?Kemm vapuri ©ew f’pajjiΩna,Sa mill-ewwel Ωminijiet.Imma qatt ma ©ie vapur b˙al dan…u jalla hawn ma jasal qatt!

(Wara li ˙ar©et l-a˙bar li Dr Rebecca Gomperts, tabiba OlandiΩa, qed ter©a’ tittanta g˙al darb’o˙ra, li ©©ib vapur li fuqu jsiru l-abortions qrib Malta biex tag˙ti ç-çans lil ommijiet Maltin jag˙mlu l-abort. Din it-tabiba waqqfet l-assoçjazzjoni WOMEN ON WAVES biex tag˙mel kampanja favur l-abort, speçjalment f’pajjiΩi fejn g˙ad g˙andhom li©ijiet stretti dwar l-abort jew fejn, b˙al Malta, l-abort g˙adu mhux legalizzat.)

It-tfal ji©u...jew imorru bil-vapur?


L-ewwel darba li ˙ri©t ma Albert kont eççitata ˙afna, imma hekk kif iltqajna ˙assejtni komda ˙afna fil-kumpanija tieg˙u. Óassejtni qisni kont ilni nafu ˙ajti kollha. Albert kien differenti ˙afna mil-©uvintur li kont niffrekwenta qabel. G˙alkemm kien sbejja˙ ma kienx vanituΩ. Kien jidher kwiet imma kellu ˙afna fuqhiex jitkellem. Il-˙in tar u ˙add wara ˙add wasal il-jum tat-tie© tag˙na. Issetiljajna f’post xejn lussuΩ iΩda komdu u bdejna il-˙ajja b˙ala ra©el u mara miΩΩew©in. Konna nistinkaw b˙al kull kopja friska. G˙alkemm xtaqna it-tfal iddeçidejna li jkun a˙jar li kieku nistennew xi sentejn sakemm nissetiljaw fil-˙ajja ©dida tag˙na.

Jum wie˙ed ˙adna l-a˙bar sabi˙a li jien kont tqila bl-ewwel tarbija tag˙na. Jien u Albert kellna seba’ mitt sena biex nag˙tu l-a˙bar sabi˙a lil xi ˙add ie˙or. Fer˙anin u kburin ukoll

g˙idna lil ©enituri u xi ˙bieb. L-ewwel xahar ˙assejtni ser nispolodi bil-fer˙. Mat-tielet xahar waqaft mix-xog˙ol min˙abba komplikazzjonijiet fit-tqala. Ir-raba xahar bdejt inberren jekk tkunx tifla jew tifel? Bdejt in˙ossni protettiva u aktar responsabbli. Jien u Albert kellna lista ta’ ismijiet – Marija jekk tifla u Joseph jekk tifel.

G˙odwa wa˙da hekk kif qomt b˙as-soltu biex nipprepara il-lunch u kafé g˙ar-ra©el ˙assejt xi ˙a©a stramba. Mall-ewwel indunajt li kien qed ji©rili xi ˙a©a bikrija, infatti f’inqas minn nofs sieg˙a kont l-isptar nistenna lit-tarbija tag˙na ti©i fid-dinja qabel iΩ-Ωmien.

Nammetti li kont imwerwra mill-˙las, pass li suppost kien il-bog˙od fit-tqala. IΩda mid-dehra kien wara l-bieb. Il-Mulej xtaq prova kbira min g˙andi, prova ta’ paçenzja, prova ta’

omm. G˙aliex il-fer˙ ta’ ftit ©img˙at qabel kellu jinbidel f’niket?

It-tobba kienu qalulna li kelli inqatta xi ©ranet l-isptar. Qalb it-tarbija kienet g˙adha soda, t˙abbat, tinsisti li t˙obbni u li tixtieq tibqa tg˙ix. Imma, kont spiss nistaqsi lili nnifsi, kif hawn min ja˙seb fuq l-abort b˙ala soluzzjoni? It-tarbija tag˙na g˙amlet tlettax-il ©urnata bla ilma sakemm qalbha çediet. Kont imnikkta g˙all-a˙˙ar. Kelli inwelled it-tarbija tag˙na mejta. Fit-2 ta’ Ottubru kellna tifel – irnexxielna naraw An©lu.

Mil-esperjenza tieg˙i nixtieq li nqawwi l-qlub ta’ nisa li b˙ali g˙all-ewwel darba raw an©lu. Nixtieq minn qalbi li jsibu fara©. Din is-sena ser niççelebara jum l-omm b’mod differenti g˙ax flok ma ser nirçievi rigal mit-tifel, sejra jien inΩuru bil-fjuri u nurih li jien ommu sa mewti.

Stefanja

G˙adni niftakar kul˙add jistenna is-seklu il-©did, is-seklu wie˙ed u g˙oxrin, jibda. Kien qed joqrob it-tmiem tas-sena 2000. Óafna stennew il-millenium bug. Jien kont xettika ˙afna, imma dik il-lejla ©ejt wiçç imb’ wiçç ma ©uvni li qatt ma kont rajt qabel. Ìuvni ˙elu li bi tbissima irnexxielu ji©bed l-attenzjoni tieg˙i. Dan kien il-veru Millenium bug li da˙al f’˙ajti wara xi esperjenzi qarsa ta’ m˙abba li kelli qabel u li kienu spiccaw fix-xejn.

...g˙all-im˙abba kollha li biha Iqajtuna.

...li biex tajtuna ˙ajjitna kontu lestu tinsew ˙ajjitkom.

...li biex ng˙ixu ˙ajjitna ˙allejtuna ˙ielsa waqt li bqajtu

©©orruna dejjem f’qalbkom.

...li l-fer˙ u n-niket tag˙na g˙amiltuh tag˙kom, biex kemm fil-fer˙, kemm

fin-niket tibqg˙u dejjem mag˙na.

Nawguraw lill-ommijietna kollha l-isba˙ xewqat g˙all-JUM L-OMM

GRAZZI LI GÓALLIMTUNA NWELLDU BIEX AÓNA WKOLL NGÓIXU IL-ÓAJJA VERA!RM2000 LiL‐ÓbiebNa • MeJJU 2007 MeJJU 2007 • RM2000 LiL‐ÓbiebNa

B˙al kull missier ie˙or jien ukoll kont Ωag˙Ωug˙ u niftakar sew kif kont nirra©una. Is-subien tal-lum ukoll, b˙al dawk ta’ qabilhom, idumu ftit sa ma jsiru r©iel. Kul˙add jaf li l-bniet jimmaturaw qabel is-subien. U l-bniet hemm bΩonn jindunaw li, min˙abba f’hekk, is-subien, ˙afna drabi, ja©ixxu b’mod immatur – insomma ta’ subien!

Qaluli li tfajla timma©ina tifel li jog˙©obha b˙ala persuna ˙elwa. Quddiem g˙ajnejha tarah jikteb ©o djarju dak li j˙oss, jew jaqbeΩ g˙al xi

˙add li jkunu qabdu mieg˙u, jew jie˙u ˙sieb ta’ o˙tu li tkun g˙adha kif twieldet. Issa, biex niftehmu, mhux g˙ax tifel mhux kapaçi jkun kura©©uΩ jew li ma jafx juri s-sentimenti tieg˙u, imma s-subien huma differenti ˙afna mill-bniet.

Jag˙mel x’jag˙mel, ©uvni dejjem ikollu f’mo˙˙u kemm huma sbie˙ it-tfajliet. Ftit jimporta min hi din jew dik it-tfajla. La huma tfajliet kollha xorta. Is-subien i˙arsu u aktar ma jaraw aktar a˙jar. Ma temmnunix? Óarsu lejn g˙ajnejn tifel meta tg˙addi tfajla. Jikolha minn fuq s’isfel u ma na˙sibx li jkun qed jammira biss l-istil ta’ xag˙arha. I˙ares lejha b’interess li jixbah lil dak ta’ tifel çkejken li jkun sab rigal imqartas ©o karta tlellex. Jibda jimma©ina x’hemm ta˙t il-karta li biha jkun imgeΩwer, b’xewqa kbira li jara x’hemm ta˙t. U, jekk ikun imrobbi tajjeb, jinduna li mhux suppost jipprova jne˙˙i l-karta, g˙ax inkella se jid˙ol f’˙afna nkwiet.

G˙alhekk importanti l-modestja. Intkom it-fajliet, g˙andkom titg˙allmu tgeΩwru l-pakkett u Ωommuh imgeΩwer. Jekk mhux se tg˙atti sew se jkun jista’ jara x’hemm. Jekk se tgeΩwer issikkat se

jkun jaf x’hemm xorta wa˙da. Il-moda ta’ lbies issikkat mhi xejn ˙lief daqsxejn ta’ log˙ba makakka biex ikun jista’ jidher dak li hu mg˙otti.

Sfortunatament kemm il-©uvintur, kif ukoll it-tfajliet, jinsew li kull ˙abib, kull persuna hija rigal prezzjuΩ wisq. G˙alhekk l-aktar importanti hu li kull ©uvni, kull tfajla turi x’tiswa minn ©ewwa, u mhux fid-dehra ta’ barra. Jekk int tfajla trid dejjem tiftakar li ©uvni aktarx ikun anqas matur minnek. Anzi, kultant ikun qisu idjota li lanqas ikun kapaçi jraΩΩan il-˙sebijiet tieg˙u fuq dak li tidher minn barra, minkejja li inti tkun qieg˙da titkellem fuq affarijiet serji u tal-qalb.

Jekk int m’intix liebsa onest qed tfixklu milli jisimg˙ek. Jekk int tilbes pulit u onest, b˙al ma j˙obb jg˙idlek missierek, aktar hemm çans li jsir jafek kif int vera, b˙ala persuna. Jekk jog˙©obkom, intom it-tfajliet, a˙sbu ftit fl-istat ta’ maturità jew nuqqas ta’ maturità li jkunu fih is-subien. La inti aktar matura taf li, jekk tirran©a l-karta ta’ barra, it-tifel se j©ib ru˙u a˙jar mieg˙ek. U dan mhux min˙abba xi skruplu antik, jew xi mo˙˙ mag˙luq tan-nanniet. Dan sempliçiment biex jg˙inkom issiru tafu lil xulxin sew u

X’se tilbes, binti?Ittra ta’ missier lil bintuQieg˙ed nikteb b˙ala rappreΩentant tal-missirijiet tad-dinja kollha. Nixtieq nispjega g˙aliex il-missirijiet jibΩg˙u meta uliedhom il-bniet jilbsu qasir, imqaççat jew dejjaq iΩΩejjed.

tid˙lu f’relazzjoni ta’ rispett veru lejn xulxin.

Jekk jog˙©bok, b˙ala membru kburi tal-Klabb tal-Missirijiet, nixtieqek tiftakar dawn l-affarijiet meta tkun qed tixtri l-˙wejje©, jew tag˙Ωel x’ser tilbes qabel ma tmur xi party, jew Paceville. Ftakar li l-˙wejje© li tilbes juru lil kul˙add x’ta˙seb int fuqek innifsek. Jistg˙u juru r-rispett li g˙andek lejk innifsek u kemm int tfajla moderna imma serja. Jistg˙u juru li int stess m’g˙andek ebda stima lejk innifsek u li int tfajla ‘easy’.

U jekk ma tistmax lilek innifsek int stess, kif trid li l-©uvintur jistmawk?

Ma rridx noqg˙od nippriedkalek iΩΩejjed. Imma nixtieqek tkun taf li int prezzjuΩa wisq g˙alija. In˙obbok wisq u anqas biss nifla˙ g˙all-˙sieb li ©uvni j˙ares lejk bi skop ta’ kif jista’ juΩak. Jien ukoll kont ©uvni u issa sirt ra©el. Kemm nixtieq li f’˙ajtek ssib mhux tifel imma ‘ra©el’ li jag˙raf i˙obbok imqar ftit kif in˙obbok jien.

Missierek.P.S. G˙andi ˙afna affarijiet xi

ng˙id lis-subien ukoll, imma dik f’ittra o˙ra!


John jirrakkonta l-istorja tieg˙u: ‘Is-Sudan kont in˙obbu. L-art kienet tajba u kellna baqar, barrin u mog˙oΩ. Imma fl-1983 meta kelli biss 10 snin, il-gvern Musulman iddikjara li s-Sudan kellu jkun kollu Musulman. Bdejna nisimg˙u bi ©lied u qtil fl-ir˙ula tal-qrib u xi nies bdew isibu r-refu©ju tag˙hom fir-ra˙al tag˙na. L-G˙arab bdew joqtlu l-iktar lis-subien biex ma jing˙aqdux fl-armata kontrihom. L-ikel beda jonqos sakemm darba f’Awissu 1987 qomt u smajt ˙afna sparar, tge©wi© u konfuΩjoni. Óri©t mill-kamp u rajt nisa u tfal ji©ru u jwerΩqu. Ósibt li l-a˙˙ar tad-dinja tassew kienet waslet.

Tlaqt ni©ri mag˙hom g˙ax ˙sibt li kien hemm missieri u n˙bejna qalb il-˙axix twil. Rajna s-suldati ©ejjin u fl-istess ˙in indunajt li dak li kont ©rejt warajh ma kienx missieri imma Abraham,

il-©ar tag˙na. Qabadni f’idu u ©arrni mieg˙u g˙ax is-suldati kienu resqin lejna.

Ma kontx naf x’©ara mill-bqija tal-familja. Fi triqtna ltqajna ma’ mara u Ωew©t ibniet li b˙alna kienu qed ja˙arbu lejn l-Etijopja. Ma kellna xejn, la ˙wejje©, la ikel, xejn. Konna nieklu l-˙axix u bil-lejl in-nemus kien iqattag˙na.

Kemm-il darba qabduna xi suldati iΩda wara ˙afna swat, ma nafx kif u g˙aliex jien u Abraham dejjem irnexxielna na˙arbu. Lill-mara u l-bniet ˙aduhom. Bqajna sejrin g˙al g˙onq it-triq nieklu xi qarg˙a ˙amra u zkuk tal-˙axix u nixorbu mill-ilma li nsibu. Dejjem qg˙adna attenti li ma jaqbduniex is-suldati G˙arab.

Meta wasalna fl-eqreb belt sibna grupp ie˙or ta’ refu©jati: Ωew©t ir©iel u sbatax-il tifel. Issa sibna ru˙na xi

ftit a˙jar imma l-problemi Ωdiedu g˙ax saret iktar diffiçli li nsibu ikel u xorb u li nivvja©©aw bla ma jinduna ˙add bina. Konna nterrqu bil-lejl u nista˙bew fil-foresta bi nhar. Tlifna xi w˙ud fit-triq bejn l-g˙atx, bejn l-annimali selva©©i li ©ieli attakkawna, kif wkoll g˙ax ©ieli sparaw fuqna. Mill-kbar, Abraham biss baqa’ ˙aj. Tlifna kull tama li nsibu l-ilma u fit-triq xbajna naraw i©sma mejtin. Spiss konna naqtg˙u qalbna u ridna nieqfu, iΩda Abraham dejjem g˙amlilna kura©© biex inkomplu. Kont inkanta innijiet reli©juΩi ta’ talb lil Alla g˙all-ilma u fl-a˙˙ar sibna roqg˙a. Meta qtajna l-g˙atx bdejna nfittxu x’nieklu u hemm sibna fekruna u xwejnieha. Kien l-uniku ikel sustanzjuΩ li kilt minn dakinhar li ˙rabna mir-ra˙al tag˙na.

Fl-a˙˙ar wasalna l-Etijopja u hemm laqg˙una u temg˙una. G˙exna hemm g˙al erba’ xhur f’kamp u jien kelli nie˙u ˙sieb mitejn tifel. L-ikel tan-Nazzjonijiet Uniti ma wasalx. KwaΩi ma kellna xejn x’nieklu jew fejn nistkennu. Kienet ˙afna s˙ana. L-art kienet tixwilna saqajna u konna ni©ru minn ta˙t si©ra g˙all-o˙ra g˙ad-dell. F’dan l-g˙aks kollu faqqg˙et il-kolera u warajha l-˙oΩba, il-©idri u s-sog˙la konvulsiva.

Mietu ˙afna minn s˙abna. Ma nafx kif jien bqajt ˙aj. Konna nidfnuhom, iΩda spiss rajna l-annimali jieklu l-i©sma ta’ ˙utna u x-xena orribli ma fla˙nihiex.

Wara ˙afna Ωmien, er©ajna ˙adna r-ru˙ u l-grupp kiber g˙al 1200. Bdejna nibnu t-tined. Waslu l-proviΩjonijiet ta’ ˙wejje©, ikel u ˙alib. IΩda issa ©ew jattakkawna n-nies lokali g˙ax qalu li konna qed nisirqulhom ˙wejji©hom. Xi w˙ud qabduhom biex jag˙mluhom speçi ta’ lixka fin-nases ta’ l-annimali selva©©i.

Kellna nitilqu minn hemm u ma kellniex g˙aΩla ˙lief li ner©g˙u mmorru s-Sudan. Óadna l-ikel u 27,000 ru˙ re©g˙u bdew il-mixja lura. Kellna naqsmu x-xmara bil-kukkudrilli u kellna nibqg˙u g˙addejjin g˙ax l-Etijopjani kienu qed ji©ru warajna wkoll. Tlifna fuq 9000 ru˙. Il-vja©© tag˙na baqa’ sejjer sal-Kenja. Batejna l-©u˙, l-g˙atx u attakki mis-suldati. Fil-Kenja domt 10 snin fejn g˙allmuna naqraw, l-IngliΩ, il-matematika, il-©ografija u l-istorja’.

Illum John Dau qed jistudja f’Universita’ fl-Amerika u qed ji©bor fondi biex jibni klinika g˙as-‘subien mitlufa’ fis-Sudan. Óafna ˙bieb u familjari ta’ Dau g˙adhom jg˙ixu f’kampijiet tar-refu©jati fil-Lvant ta’ l-Afrika.

John Dau huwa mag˙ruf b˙ala ‘t-tifel il-mitluf tas-Sudan’. Dan hu wie˙ed minn eluf ta’ ©uvintur li bejn is-snin tmenin u disg˙in ©ew attakkati mill-gvern G˙arbi SudaniΩ. G˙al sittax-il sena dam ja˙rab mill-G˙arab u mill-armata SudaniΩa. Óabbat wiççu ma’ annimali feroçi, ©u˙ u g˙atx sakemm spiçça f’kamp tar-refu©jati. Fl-2001 kien wie˙ed mill-ftit li ntag˙Ωlu biex jemigraw lejn l-Amerika.

RM2000 LiL‐ÓbiebNa • MeJJU 2007 1110 MeJJU 2007 • RM2000 LiL‐ÓbiebNa

Storja vera maqluba g˙all-Maltiminn Victor Xuereb SJ

Din hija storja vera ta’ tfajla mis-Sudan li inqabdet b˙ala skjava u sofriet kefrijiet kbar. G˙addiet minn kull prova u mo˙qrija, imma qatt ma tilfet it-tjubija ta’ qalbha u l-g˙aqda s˙i˙a ma’ Alla li tant kienet t˙obb. Illum din it-tfajla saret Qaddisa, Santa Josephine Bakhita. Hija stess kitbet l-avventura ta’ ˙ajjitha u kif minn ©o Darfur, fis-Sudan, spiççat l-Italja f’˙ajja li qatt ma kienet to˙lom li se tasal g˙aliha. Storja qawwija ta’ tbatija u sbu˙ija ta’ tfajla sempliçi u bla skola, imma b’qalb tad-deheb.

It-Tielet u l-a˙˙ar Parti

It-tortura tat-tatwa©©©Imma, g˙al Bakhita u g˙al se˙bitha, l-ag˙ar kien g˙adu ©ej. G˙ax, kien hemm id-drawwa li li l-ilsiera l-bniet jag˙mlulhom it-tatwa©© fuq diversi partijiet minn ©isimhom. Li l-ilsiera l-bniet ikollhom dawk id-disinji fuq ©isimhom, kien ikun meqjuΩ ta’ unur g˙al Sidhom. Óafna drabi, d-disinn kien ikun komplikat ˙afna, u, naturalment, il-proçess biex tpin©ih, kien jitlob u©ig˙ kbir. Isma’ kif Bukhita tiddeskrivi t-t-tatwa©© fuqha u fuq se˙bitha.˙

Sa dak iΩ-Ωmien, kien g˙adni ma doqtx it-tortura tat-tatwa©©, g˙akemm ˙afna minn l-ilsiera s˙abi kienu g˙amluhulhom. Biçça minnhom, kienu g˙amlulhom it-tatwa©©, mhux biss fuq ©isimhom, imma wkoll, fuq wiççhom.

Il-mara tas-Sindku, da˙˙let f’mo˙˙ha li dawk l-ilsiera li ma kinux g˙amlu dik l-operazjoni kellhom jag˙mluha mill-aktar fis. Kienet deçiΩjoni bla sens, imma jien, b˙ala ilsira tag˙ha,ma stajtx niskappaha. G˙ax jien kont wa˙da mit-tlieta li ma konniex g˙amilniha.

G˙odwa wa˙da, tfaççat fuq il-g˙atba tad-dar tal-Ìeneral, wa˙da mara li kienet taf tag˙mel dik l-operazzjoni krudila. Óaditna fil-veranda, bis-Sinjura warajna, bi frosta f’ idha. Il-mara kellha ma©enbha dixx mimli bit-tqiq, platt mimli bil-mel˙ u xafra li biha jqaxxru l-le˙ja. Ìag˙alet lill-ewwel wa˙da minna tinxte˙et wiççha ‘l fuq fl-art, waqt li tnejn mill-aktar ilsiera fel˙ana Ωammewha minn idejha u ri©lejha biex ma tiççaqlaqx.

Imbag˙ad, baxxiet fuq dik il-povra lsira u qisha manigolda, bdiet t˙aΩΩeΩ disinji komplikati fuq Ωaqqha bit-tqiq abjad. B’kollox, xi sittin disinn! Jien bqajt iççassata lejha b’g˙ajnejja mberrqa, b’qalbi taqbeΩ bil-biΩa’, waqt li naraha x’kienet qieg˙da tag˙mel. G˙ax kont naf li dik l-istess ˙a©a kienet dalwaqt sa tag˙milha lili wkoll.

Meta lestiet id-disinji, il-mara ˙adet f’idha x-xafra u bdiet tag˙mel farretti biha skond id-disinji, waqt li l-povra lsira bdiet twerΩaq bl-u©ig˙ u mill-farretti, bdiet titlef ˙afna demm. Barra minn hekk, dan ma kienx kollox. G˙ax, meta lestiet din l-operazjoni, ˙akket il-mel˙ f’kull wa˙da minn dawk is-sittin

©er˙a miftu˙in. G˙ax qalet li li l-mel˙ ma j˙allix lil dawk il-©rie˙i jag˙alqu malajr u b’hekk kienu j˙allu marka li tibqa’ tidher. G˙all-imsejkna lsira, din l-opeazzjoni kienet veru turment.

Sakemm spiççat minn fuqha, l-povra vittma kienet itterter bl-u©ig˙, waqt li jien kont interter bil-biΩa’. G˙ax issa kien imiss li tag˙mel l-istess ˙a©a lili. U, difatti, hekk kif ©arrew lilha barra minn sessiha bl-u©ig˙, ©ag˙alu lili nimtedd biex nie˙u postha.

Jien ma kellix qalb niççaqlaq. Imma, meta mill-˙arsa tas-Sinjura warajja bil-frosta f’idha, rajt li ma kien hemm l-ebda mod kif stajt nevitaha. Kont pronta nimtedd fl-art, almenu, biex nevita d-daqqiet tal-frosta. B’xorti tajba g˙alija, lili ma ˙aΩΩitlix sinjali fuq wiççi. Imma g˙amlitli sitt disinji fuq sidri, u l-kumplament g˙al sittin, kif kienet id-drawwa, fuq Ωaqqi u fuq dirg˙ajja. Impossibli niddeskrivi l-˙ruq li ˙assejt, speçjalment meta ˙akket il-mel˙ fuq il-©rie˙i miftu˙a. Ósibtni sa mmut. Imma, bla naf kif, bqajt ma mittx.

Litteralment ma˙sula bid-demm, ©arrewni minn hemm u po©©ewni fuq saqqu tat-tiben, fejn bqajt g˙al ˙afna sig˙at barra minn sensija, bla ma naf x’qed ji©ri madwari. Naf li meta er©ajt ©ejt f’sensija, rajt ma©enbi liΩ-Ωew© povri s˙abi li kienet messithom l-istess xorti tieg˙i. Ìag˙aluna nibqg˙u hemm bla ma niççaqalqu g˙al ebda ra©uni,

g˙al xahar s˙i˙. Lanqas tawna biss biçça çarruta jew faxxa biex biha nims˙u t-tnixxija li kienet ˙ier©a mill-feriti. Illum nara li kien miraklu t’ Alla li ma mittx. Bilfors li Alla kellu m˙ejjija g˙alija pjanijiet a˙jar!

G˙and sidien ©oddaIntant, wara xi ftit xhur, il-Ìeneral iddeçida li jmur lura lejn Kordofan, g˙ax ried imur lura lejn it-Turkija, pajjiΩu. Imma qabel jitlaq, iddeçida li je˙les minn u˙ud minna, qabel ma jmur pajjiΩu. Meta pprepara kollox g˙at-tluq, ˙a mieg˙u g˙axra minna l-ilsiera li fosthom kien hemm jiena wkoll.

Minn Kardofan tlaqna ma’ karovana tal-i©mla. U wara ftit jiem, wasalna Khartoum, fejn allo©©ana f’hotel. Sadattant, ix-xnieg˙a malajr ©riet li kien hemm l-ilsiera g˙all-bejg˙.

©Wara snin ta’ mo˙qrija u sfruttament Bakhita tg˙addi f’idejn sidien aktar umani. Din kienet il-˙ames u l-a˙˙ar darba li din it-tfajla SudaniΩa kellha ti©i mibjug˙a u mixtrija. G˙all-ewwel darba wara kwaΩi g˙axar snin, Bakhita re©g˙et setg˙et tilbes libsa normali ta’ mara. Dak il-kapitlu twil u ikreh fil-˙ajja ta’ Bakhita, kien wasal biex jing˙alaq darba g˙al dejjem. Il-pjan t’ Alla g˙al ˙wejje© a˙jar g˙al Bakhita, kien sa jibda jse˙˙.˙

G˙odwa minnhom, il-Ìeneral Tork ©is-sid kiefer ta’ Bakhita˙ kellu visitatur li kien l-a©ent tal-Konslu Taljan fis-


Sudan. Il-Ìeneral qalli biex in©ib kikkra kafe’ lil dan il-visitatur li, waqt li kont naqdih, ma qalax g˙ajnejh minn fuqi, jiflini minn rasi sa saqajja. Imma, jien qatt ma waqag˙li f’mo˙˙i li kellu ˙sieb jixtrini u li, eventwalment, kien sa je˙lisni mill-jasar. Intba˙t biss b’dan, l-g˙ada, meta l-Ìeneral Tork ordnali li mmur mal-qaddejja tal-Konslu li kienet ©iet biex te˙odni mag˙ha. L-iskuΩa li

kien ©abli kienet li kelli ng˙inha ©©orr sorra tqila li kellha.

Din id-darba, jien kont l-iffortunata tassew. Is-Sid il-©did tieg˙i kien tassew ˙anin mieg˙i u ma damx ma beda juri mieg˙i kull g˙oΩΩa u apprezzament. Ix-xog˙ol li tani nag˙mel kien li ng˙in lis-seftura fil-qadi tad-dar. Qatt ma g˙ajjat mieg˙i jew çanfarni u, wisq anqas, qatt ma sawwatni. Mhux ta’ b’xejn li,

g˙all-ewwel darba minn mindu kont ©ejt ma˙tufa, bdejt in˙ossni fil-paçi u trankwilla. F’din il-˙ajja kwieta g˙addejt sentejn s˙a˙. Imbag˙ad, lill-Konslu sej˙ulu lura lejn pajjiΩu, l-Italja g˙al xi xog˙ol aktar importanti.

Lejn l-ItaliaMa nafx nispjega x’˙assejt ©o fija meta smajt dik il-kelma ‘Italia’ l-ewwel darba, g˙alkemm ma kelli l-ebda idea kemm kienet sabi˙a u affaxxinanti. Madankollu, billi kont Ωgura li l-Konslu kien i©ibli rispett, ˙assejt ©o fija xewqa kbira li mmur mieg˙u hemm. G˙amilt il-kura©© lili nnifsi u azzardajt nitolbu je˙odni mieg˙u meta jmur lura lejn l-Italja. G˙all-ewwel, bil-paçenzja kollha, beda jispjegali li l-Italja kienet fil-bog˙ad u li l-vja©© kien iqum ˙afna flus. Imma, fl-a˙˙ar, fer˙ana sa ntir, qalli li kien se je˙odni mieg˙u. Minn dak il-˙in, bdejt nifhem li dak kien il-pjan li Alla kien ˙ejja g˙alija, g˙alkemm qatt qabel ma kont fhimtu sewwa. G˙adni sa llum ner©a nduq dak il-fer˙ li ˙assejt f’qalbi dakinhar, g˙alkemm minn dakinhar sa llum g˙addew ˙afna snin.

Wasal il-jum tat-tluq u tlaqna lkoll flimkien, il-Konslu, ˙abib tieg˙u çertu Signor Augusto Michieli, jiena u Ωag˙Ωug˙ ie˙or li b˙ali kien ilsir Afrikan. Tlaqna lkoll rikbin fuq id-dahar ta’ l-i©mla, f’karovana wa˙da, sakemm il˙aqna l-port ta’ Suakin u hemmhekk qattajna xi xahar. Kien hemmhekk li l-

Konslu sama’ l-a˙bar ˙aΩina li l-pirati kienu attakkaw il-belt ta’ Khartoum u li barra milli g˙amlu ˙erba s˙i˙a, ©arrew il-biçça l-kbira tan-nies b˙ala lsiera. Li kieku bqajt f’Khartoum, kien hemm possibiltà kbira li jien kont ner©a’ nin˙ataf b˙ala lsira g˙al darb’ o˙ra! Alla biss jaf x’kien ji©ri minni. Li hu Ωgur hu li l-pirati kienu g˙amlu ˙erba mid-dar tal-Konslu u ta’ ˙abibu. Din l-a˙bar ma nkwetatx bil-ftit kemm lilu kif ukoll lil ˙abibu.

Kif semmejt di©a’, fi Suakin qattajna xi xahar. Imbag˙ad, tlajna abbord fuq vapur li bih qsamna l-Ba˙ar l-A˙mar u diversi ib˙ra o˙ra li ma nafx isimhom, sakemm fl-a˙˙ar wasalna Ìenova. Hemm qag˙adna f’˙otel, li kien jappartieni lil ˙abib ie˙or tal-Konslu. Dan is-Sinjur, talab lill-Konslu biex ibieg˙lu lil dak l-ilsir li kien ivva©©a mag˙na. U l-Konslu, ©entilment, ikkorda mieg˙u u qatag˙lu xewqtu.

Il-mara ta’ Signor Michieli kienet ©iet Ìenova biex tistenna lil Ωew©ha jasal u ˙adet fer˙a kbira li ratu lilu u lili naslu qawwijin u s˙a˙. Imma, billi kienet qeg˙da tistenna tarbija, dendlet il-geddum ma’ Ωew©ha li ma kienx ©abilha Ωag˙Ωug˙a biex tg˙inha waqt it-tqala. G˙alhekk, il-Konslu, Signor Legnani, ikkorda ma’ ˙abibu Signor Michieli biex xtrani hu. Minn dakinhar, il-Konslu telaq lejn pajjiΩu, Padova, u qatt iΩjed ma smajt

b’a˙baru. Is-Sid il-©did tieg˙i u martu, ˙aduni Mirano Veneto, fejn g˙addejt tlett snin nie˙u ˙sieb il-baby l-©dida tag˙hom, jisimha Mimmina, li twieldet ftit wara li wasalna. It-tifla malajr saret t˙obbni daqs ommha u, naturalment, jien ukoll sirt in˙obbha ˙afna.

Wara tlett snin l-Italja, jiena, flimkien mas-Sinjura Michieli, rritornajna Suakin fejn Signor Michieli kien sadattant kien xtara u qed imexxi ˙otel kbir. F’Suakin qattajna disa’ xhur. G˙ax, sadattant, Signor Michieli ddeçieda li jbieg˙ id-dar u l-business li kellu l-Italja,biex jikkonçentra fuq il-hotel kbir li kellu fl-Afrika u li hu u

l-familja tieg˙u jissetiljaw hemmhekk.G˙al dir-ra©uni, martu kellha

tirritorna l-Italja biex ttirran©a xi affarijiet li riedu jsiru, qabel ma ter©a’ lura lejn Suakin. Riedet tbig˙ id-dar u l-propjeta’ li kellhom l-Italja, u tippakkja l-g˙amara li kellhom bΩonn. Imma, ma kellhiex qalb tag˙mel dak il-vja©© twil we˙idha, bit-tifla Ωg˙ira mag˙ha, bl-approvazzjoni ta’ Ωew©ha, ddeçidiet li tie˙u lili mag˙ha biex ng˙inha.

G˙alkemm, meta hi u jien minn Suakin ma kelli l-ebda ˙jiel ta’ dak li kellu ji©ri minni, dik il-firda minn Suakin, kienet l-a˙˙ar addio li kelli nag˙ti lill-Afrika, art twelidi.


Jg˙idu li fiΩ-Ωminijiet l-img˙oddija, meta x-xju˙ kienu jikbru bil-bosta (jixjie˙u ˙afna), sabiex ma j˙alluhomx ibatu, uliedhom kienu je˙duhom fid-dwiemes (oqbra), jag˙tuhom mag˙hom l-ikel u x-xorb, jag˙lquhom hemm ©ewwa bil-blata ta’ l-g˙ar, ika˙˙luha u j˙alluhom imutu.

Mela darba kien hemm wie˙ed i˙obb ‘il missieru aktar mid-dawl ta’ g˙ajnejh. Meta x-xi˙ sar g˙akka, ibnu kellu jag˙mel

b˙all-o˙rajn u je˙du fil-g˙ar; imma qalbu ma tatux isodd u jka˙˙al il-blata g˙al kollox: ˙alla Ωew© toqob, wa˙da g˙an-nifs, l-o˙ra ikbar

u qrib l-art. Ta’ kuljum kien imur bil-mer˙la quddiem il-g˙ar u jag˙ti jarda’ lil missieru l-˙alib mid-drieg˙ (sider) tan-ng˙a©. Óadd ma kien jaf b’dana u x-xwejja˙ baqa’ qawwi u s˙i˙ ©mielu.

Ibnu kien imsemmi g˙all-g˙aqal tieg˙u, u s-sultan fettillu jag˙millu ‘˙a©a mo˙©a©a’ biex jara sa fejn jasal g˙erfu.

Jo˙ro© immela li©i li ˙add ma g˙andu jiΩra’ r-raba’ tieg˙u qabel ma ja˙dem dak tas-sultan. Dak ir-ra©el kellu f’idejh raba’ bil-bosta, li

ma kienx jista’ jil˙aq ma’ kollox. ‘Naf x’nag˙mel,’ qal bejnu u bejn ru˙u, ‘insaqsi lil missieri kif ne˙les minn din in-nassa.’ Mar immela wara l-blata tal-qabar u qallu: “Missier, dan u dan jamar is-sultan.”Wie©bu x-xi˙:

“Ixtri l-qawqama (baqra) u l-qawqam (gendus),’“Xejn la tfittex kemm qam; “Itmag˙hom ix-xnien (xitla ta’ Mejju) u n-nifel (xitla o˙ra)“U l-mo˙riet sal-qieg˙ jindifen;“Bil-lejl a˙dem f’tieg˙ek “Bi nhar a˙dem f’tas-sultan.“Ixtri l-qawqama u l-qawqam “La xejn tfittex kemm qam;“G˙ax imur il-qawqam u qawqmejn (il-baqra u l-barri),

Ix-xIÓ MIdfuN Ìo L-GÓarFl-okkaΩjoni taç-çentenarju mill-mewt

tal-ÌiΩwita P. Manwel Magri, studjuΩ tal-folklor u l-arkeolo©ija Maltija, qed in©ibu hawn wa˙da o˙ra mill-˙rejjef li ©abar hu

minn fomm missirijietna. Kull ˙rafa fiha xi tag˙lima jew qatra g˙erf tal-˙ajja.

“Ma jibqax ˙lief il-˙ila ta’ l-idejn.” (il-frott tax-xog˙ol li wie˙ed ikun g˙amel)G˙amel hekk u l-miΩrug˙ nibet fi Ωmien wie˙ed fir-raba’ tieg˙u u f’tas-sultan. Dana bag˙at g˙alih u qallu: “Dan x’ikun? Ir-raba’ tieg˙ek la˙aq ma’ tieg˙i...”.“La˙aq, ja Sultan, u ma satax ma jil˙aqx!”“Kollox sewwa, kollox sewwa; nara li taf tg˙odd sa l-g˙axra. Issa ˙a©‘o˙ra rrid minnek: ejja hawn quddiemi liebes u g˙arwien; fhimtni?... Tista’ tmur bis-sliema.”‘Bis-sliema sabi˙,’ qal il-bidwi f’qalbu. ‘Dina tabil˙aqq ˙elwa. ˙alli nara x’jg˙id ix-xwejja˙.’ Mar quddiem il-g˙ar u sejja˙lu: “Missier!”“X’©iebek dal-˙in?”“Dina iva basla li çappasli s-sultan: nidher quddiemu liebes u g˙arwien!”“U g˙ala le, ibni? InΩa’, t˙aΩΩem bit-ter˙a (faxxa li kienu jilbsu l-bdiewa ma’ qaddhom) u geΩwer madwarek xibka: tmur g˙arwien u liebes!”“Alla jseddqek, missier! Is-sultain tag˙na fix-xkora!”

Telaq g˙ad-dar, g˙amel kif qallu x-xi˙ u deher quddiem is-sultan.

Meta dana lem˙u, qal: ‘G˙amilhieli! Beda jid˙ak u qallu: “Ìibtha Ωew©; ˙alli naraw kif to˙ro©lok dina: ejja quddiemi mixdud (liebes il-qorq jew Ωarbun) u ˙afi; ma nafx hekk issibilhiex irkaptu (issibx soluzzjoni).” ‘Lanqas naf jien,’ qal il-bidwi bejnu u bejn ru˙u, u telaq g˙all-g˙ar.“Missier,” qallu, “din id-darba w˙ilna: is-sultan iridni mixdud u ˙afi.”“U tmurlu, ibni.”“Kif ?”“Aqta’ n-nag˙la (ne˙˙i l-pett) madwar il-qieg˙ taΩ-Ωarbun u xiddu: tkun mixdud u ˙afi.”“Ma hawnx b˙alek, missier, fid-dinja kollha!” qal daka, u telaq b˙al g˙asfur g˙all-bejta.23Meta s-sultan rah biΩ-Ωarbun qallu “Ibni, dina tliftha!”“Sidi,” qallu dak, “riedni ni©i quddiemu mixdud u ˙afi: jena l-wie˙ed u l-ie˙or.”“Min hu mixdud,” qabeΩ is-sultan, “ma hux ˙afi; iΩ-Ωraben tieg˙ek jista’ jarahom ag˙ma iΩraq (wie˙ed li ma jara assolutament xejn); fejn hu l-˙afi?”“Bis-sensja (bil-permess) tal-kburija tas-sultan, nurik li jiena ˙afi.”

Is-sultan beda jxejjer rasu. Dak rafa’ ri©el wara l-ie˙or u wrieh il-qieg˙ ta’ saqajh. Is-sultan stamat (waqa’ g˙aç-çajt): “Offi g˙alik,” qallu; “dina tog˙©obni. Issa g˙andi o˙ra: ar©a’ ejja quddiemi riekeb

u miexi.”‘Dina isba˙,’ qal dak f’qalbu. ‘lmmorru g˙and ix-xi˙.’Dana qallu: “Fittex ˙mar imdaqqas li meta tirkbu ri©lejk jaslu

sewwa sew sa l-art: irkbu u mur g˙and is-sultan.”Il-bidwi g˙amel kollox li qallu missieru u deher quddiem

is-sultan. Meta dana rah riekeb u jimxi b’ri©lejh, ma satax aktar, u qallu: “Óadd ma jista’ jil˙aq mieg˙ek; dan id-dehen (g˙erf) kollu mnejn?”“Minn missieri.” “Missierek min hu?”“G˙a©uΩ (ra©el ta’ età kbira ˙afna), xi˙ g˙akka....” “Ìibu fis quddiemi.”“Kif nista’? Min i©ibu? Missieri mag˙luq fil-g˙ar tal-mejtin!”“Mela mejjet? X’inti t˙arref? Ifta˙ g˙ajnejk! Mas-sultan g˙id is-sewwa, xejn aktar mis-sewwa: il-mejtin jitkellmu?”“Missieri ma hux mejjet,” qal daka. Xte˙et g˙arkobbtejh, u qal: “Il-˙niena u r-re˙ma (mog˙drija) tas-sultan!”“Il-˙niena,” qallu dana.“Bil-˙niena ng˙idlek kollox. Meta missieri kiber bosta, da˙˙altu fil-g˙ar, imma qalbi ma tatnix li nidfnu ˙aj. Óallejtlu n-nifs u ta’ kuljum immur bin-ng˙a© biex nag˙tih jarda’(il-˙alib tag˙hom).”

Is-sultan tar bil-fer˙, sejja˙ lil ta’ madwaru u qal: “Isimg˙u Ikoll il-kelma tas-sultan:

“Mil-lum ‘il quddiem ˙add ma g˙andu jag˙laq ’il missieru u ‘l ommu ˙ajjin ©ewwa l-g˙ar; g˙ax ‘jekk ix-xju˙ ma jiswewx g˙al ˙a©’o˙ra, jiswew biex jag˙tu parir.”

Il-bidwi ˙are© ’il missieru mill-g˙ar u minn dak in-nhar ˙add f’Malta ma g˙alaq aktar fil-g˙erien ’il missieru u ‘l ommu ˙ajjin.

Tag˙lima:Irrispetta lill-anzjani, speçjalment lil ommok u missierek, u isma’ l-pariri tag˙hom. L-g˙erf tag˙hom ©ej mhux biss mill-esperjenza imma, fuq kollox, milll-im˙abba kbira li g˙andhom lejk.Illum ma nag˙lqux ix-xju˙ tag˙na fl-oqbra meta jkunu g˙adhom ˙ajjin. Imma kemm-il darba ji©ri li naqfluhom ˙ajjin billi ma nag˙tux kaΩhom, ma nift˙ux qalbna mag˙hom, ma mmorrux narawhom meta jkunu f’xi dar ta’ l-anzjani, jew sempliçiment nittrattawhom ta’ antiki, qisu dak li jg˙idu jew ja˙sbu huma ma jiswa xejn g˙ad-dinja tal-lum.Miskin hu min ikasbar l-g˙erf u l-g˙aqal ta’ dawk li ©ew qablu. Is-suppervja tieg˙u tkissru Ωgur!


Kemm jiswa?I

mma Jimmy qatt ma seta’ jkollu kelb id-dar. Kien tifel wa˙du, ommu kienet marradija u ma kinitx

tifla˙ tit˙abat max-xog˙ol li j©ibu mag˙hom l-annimali. G˙alkemm xtaqet tikkuntenta lil binha qatt ma setg˙et taqtag˙lu xewqtu.

Il-mard t’ommu kiber u kellha tid˙ol f’home fejn setg˙et issib il-kura li kellha bΩonn. Jimmy spiçça jg˙ix ma’ nanntu.

Darba kien g˙addej minn quddiem ‘pet-shop’ li, g˙alih, kien qisu santwarju. Spiss kien jieqaf quddiem dan il-˙anut fejn kien jog˙xa jara frie˙ ta’ klieb, qtates ta’ kull lewn u razza, g˙asafar, ˙ut ta’ l-ilma ˙elu u kull ˙lejqa o˙ra li jferr˙u lil min ikollu x-xorti li jista’ jrabbihom.

Din id-darba, b˙as-soltu, Jimmy waqaf i˙ares fil-vetrina tal-˙anut. Ra daqsxejn ta’ karta kbira mwa˙˙la mal-˙©iega bil-kliem miktbub b’feltpen

o˙xon: ÌRIEWI GÓALL-BEJGÓ..Jimmy ma fela˙x jirreΩisti. Issa li

kien qed jg˙ix g˙and in-nanna forsi t˙allih ida˙˙al kelb çkejken. Da˙al il-˙anut u staqsa.

“Kemm iqum ©eru?”, staqsa Jimmy lil tal-˙anut?

“G˙axar liri…”, wie©eb tal-˙anut xott xott.

Jimmy da˙˙al idu fil-but u ˙are© lira u nofs li kien ©emma’ mill-ftit li kienet tag˙tih in-nanna.

“Lira u nofs kull ma g˙andi”, qal it-tifel. “Nista’ narahom dawk il-©riewi tal-kaxxa?”

Tal-˙anut tbissem u saffar wa˙da qawwija. Dlonk, minn wara l-purtiera ˙ar©et kelba u warajha, malajr malajr, tfaççaw ˙amest i©riewi. Erba’ minnhom ˙ar©u b’©irja u, kif jag˙mlu l-frie˙ kollha, bdew jinbxu lil xulxin u jitlieg˙bu ma’ xulxin bi ˙lewwa liema b˙alha. Il-˙ames ©eru baqa’ xi ftit lura. Miskin ma setax ila˙˙aq

mag˙hom. Kien izappap u bilkemm seta’ jimxi fuq it-tliet saqajn tajba li kien baqag˙lu.

Jimmy malajr ippunta lejn dan il-povru ©eru u staqsa:

“X’g˙andu miskin dak il-kelb?”Tal-˙anut malajr spjega kollox

lit-tifel: “Dak il-kelb twieled b’difett. L-g˙adma ta’ ri©lejh ma ffurmatx ru˙ha sewwa. Hekk se jibqa’, jzappap g˙al g˙omru!”

Jimmy aktar in©ibed lejn il-kelb iz-zopp. Bla ma ˙asibha wisq qallu: “Dan il-kelb irrid nixtri.”

“Ara”, kompla tal-˙anut. “Jekk jog˙©bok daqshekk dak il-kelb, ˙udu b’xejn!”

It-tifel kemmex xufftejh, ˙ares dritt f’g˙ajnejn tal-˙anut, u qallu: “Le, b’xejn ma rridux. Dak il-kelb jiswa daqs kull wie˙ed mill-klieb l-o˙ra! In˙allsek l-istess prezz.”

“Ara, hawn g˙andek il-lira u nofs li g˙andi. Imbag˙ad kull xahar ni©i

u n©iblek lira sakemm inkun ˙allast l-g˙axar liri kollha!”

Tal-˙anut b˙al ma setax jifhem. Qallu, “Hawn, çkejken tieg˙i, issa ma tarax li a˙jar ma te˙ux dak il-kelb. Dak qatt ma se jkun kapaçi jaqbeΩ, ji©ri u jilg˙ab b˙all-klieb l-o˙ra.”

Jimmy tbaxxa, xammar il-qalza u kixef siequ wa˙da. Kienet sieq niexfa u mejta, miΩmuma soda b’vireg tal-˙adid marbuta ma’ Ωarbun mag˙mul apposta. Jimmy kien

Kemm jiswa?

vittma tal-marda tal-polio.Imbag˙ad it-tifel kompla jg˙id lil

tal-˙anut:“Allura x’differenza tag˙mel?

Anke jien ma nistax ni©ri u naqbeΩ. Dal-kelb aktar g˙andu bΩonn xi ˙add li jifhmu u jie˙u ˙siebu.”

Tal-˙anut ma setax iΩomm demg˙a ta˙raq milli ©©elben ma’

Minn dejjem kien i˙obb l-annimali. Imma g˙all-klieb kellu ©ibda speçjali. Ma kienx jista’ jilma˙ kelb g˙addej ma’ sidu li ma kienx jieqaf biex imellsu, ikellmu,

jifra˙ bih. KwaΩi kien ikun irid jg˙annqu mieg˙u.

˙addejh. B’˙afna ˙lewwa qallu: “Kellu bΩonn kull ©eru jsib ˙abib li jaf i˙obbu b˙alek!”

Ma fela˙x ma jΩommlux flus!U int, ˙abib, kemm ta˙seb li tiswa g˙al Alla li ˙alqek? Ta˙seb li mhux lest i˙allas l-istess prezz g˙alik daqs kemm lest i˙allas g˙al kull bniedem ie˙or? Mhux ilkoll g˙eΩieΩ l-istess g˙alih!


“Jekk din ix-xita ma tieqafx, fi ftit sieg˙at o˙ra se nsib l-ilma ©ewwa dari ukoll,” ˙aseb Spiru. Mit-tieqa seta jara lil xi ©irien jaqdfu b’xi dg˙ajsa çkejkna, o˙rajn fuq il-bjut jistennew li x-xita tieqaf u w˙ud iserr˙u fuq xi njama jew xi bieb li kien qed jg˙um fuq il-medda ta’ l-ilma li kienet in©abret. Spiru kien im˙asseb mhux ˙aΩin.

F’daqqa wa˙da ˙ass b˙al ser˙an ta’ mo˙˙, hekk kif ˙aseb li l-unika soluzzjoni f’dan il-kaΩ kienet li jixg˙el xema’ u jibda jitlob. U hekk g˙amel. “Mulej, waqqaf din ix-xita qabel ma tasal sa biebi, ibg˙atli sinjal li inti t˙obbni u waqqaf din ix-xita”. U hekk Spiru beda jqawwi qalbu, çert li l-Mulej se jisma’ talbu u jg˙inu jsalva. G˙addiet sieg˙a u x-xita baqg˙et nieΩla ©mielha, iΩda Spiru qalbieni baqa’ jitlob.

L-ilma beda tiela’ dejjem aktar ‘il fuq u ˙in minnhom sema’ ta˙bita çkejkna mat-tieqa tal-kamra ta’

l-ikel. Mar ji©ri jara x’kien. Seta jara li l-ilma kien la˙aq viçin ˙afna tal-livell tat-tieqa tieg˙u, feta˙ u ta˙t l-istess tieqa lema˙ lil Censina li bdiet tag˙millu sinjal u tistiednu jaqbeΩ fid-dg˙ajsa tag˙ha. IΩda hu we©ibha li ma kienx hemm bΩonn ghaliex ix-xita kienet se tieqaf qabel ma tasal ©o daru. U hekk Spiru mar u kompla jitlob.

Wara xi ftit tal-˙in, l-ilma beda die˙el minn ta˙t il-bieb u d-dar ta’ Spiru bdiet timtela mhux ftit bl-ilma. Spiru tela’ ji©ri fuq il-bejt bix-xema’ f’idu, jtenni l-istess talba lill-Mulej. U minnufih, sema’ l-le˙en o˙xon ta’ Ìanni: “AqbeΩ fuq dan il-bieb Spir, qabel ma jkun tard wisq”. IΩda Spiru re©a’ wie©eb li l-Mulej kien se jg˙inu u x-xita kienet se tieqaf. Il-˙in kompla g˙addej ©mielu u sadanittant Spiru rçieva xi Ωew© stedini o˙ra g˙all-g˙ajnuna, iΩda hu ma riedx jaf. Kien çert li l-Mulej kien se jsalvah.

Ix-xita baqg˙et nieΩla g˙al ˙afna sieg˙at o˙ra tant li la˙qet waslet l-g˙ajnuna minn helikopters u dg˙ajjes tas-salvata©©. Çensina salvat u fid-dg˙ajsa mag˙ha kienet ©abret xi sitta minn nies o˙ra. Ìanni salva wkoll u salvaw anke l-©irien l-o˙ra li kienu offrew l-g˙ajnuna lil Spiru. IΩda Spiru ma deher qatt aktar.

Kemm ‘il darba nitolbu affarijiet konkreti u nistennew li jaslulna ippakkjati f’karta kkulurita biç-çoff? U kemm ‘il darba nistennew li naslu g˙all-g˙anijiet tag˙na fl-iqsar Ωmien u bl-iktar mod sempliçi? Kemm ‘il darba waqt li qed nistennew il-manna nieΩla mis-sema, ninjoraw kompletament is-sinjali u l-opportunitajiet li jkunu qed jg˙addu minn ta˙t g˙ajnejna? Forsi nippreferu nistennew sa ma neg˙rqu flok nie˙du triq itwal u aktar diffiçli li twassalna g˙al dak li hu l-a˙jar g˙alina?

appostolat tat-Talb

Ibg˙atli Sinjal

Kienet ilha nieΩla xita qliel g˙al aktar minn jumejn bla waqfien. Spiru u l-©irien tieg˙u kienu mwerwrin. G˙alihom kienet problema serja li kienu joqog˙du ©o villa©© Ωg˙ir fil-

wied. Spiru kien jg˙ix fuq nett fir-raba’ sular u t-tlett sulari ta’ ta˙tu kienu di©a mg˙arrqa.

“li Inti T˙obbni! ”

Appostolat tat-Talb – Fehmiet – Mejju, 2007Issie˙eb int ukoll ma’ l-eluf ta’ Insara mad-dinja kollha li flimkien joffru t-talb tag˙hom skond il-fehmiet li kull xahar il-Papa u l-Isqfijiet jag˙Ωlu. Jekk Alla jisma’ t-talb ta’ wie˙ed jew wa˙da, kemm aktar jisma’ it-talb tag˙na lkoll flimkien.

Ìenerali: Biex, fuq l-eΩempju tal-Ver©ni Marija, l-insara kollha jimxu fuq il-Kelma ta’ Alla u jkunu attenti g˙as-sinjali tal-Mulej f’˙ajjithom.

Missjunarja: Biex fit-territorji tal-missjoni ma jkunx hemm nuqqas ta’ g˙alliema tajba u spiritwali fis-Seminarji u fl-Istituti ta’ Óajja Konsagrata.

Isqfijiet: Biex titrawwem fina d-devozzjoni ˙ajja u awtentika lejn l-Imqaddsa Ver©ni Marija.


Ma kenitx l-ewwel darba li g˙amilt xog˙ol volontarju mar-refu©jati. Meta kien hawn il-kriΩi tal-

Kosovo, ©ewwa Comiso fi Sqallija, kienu uΩaw dik li darba kienet baΩi amerikana biex iΩommu mijiet jekk mhux eluf ta’ refu©jati fiha. Billi dan il-kamp qabel kien baΩi militari kien hemm çerta kumdità, g˙ax il-familji kollha g˙all-inqas kellhom dar fejn joqog˙u u kien is-sajf. Hemmhekk fi tmiem il-jum konna nqaddsu. Kienu ji©u g˙all-Quddiesa volontarji Maltin u Taljani u anki xi musulmani Kosovari.

X’differenza fil-kaΩ ta’ dawn iΩ-Ωew© festi f’Malta! Fejn qaddist kul˙add kien jg˙ix ta˙t it-tined. Il-Quddiesa wkoll ti©i ççelebrata ta˙t tinda. G˙adni niftakar fiΩ-Ωew© okkaΩjonijiet l-ilma tax-xita ji©ri ma’ saqajna a˙na u nqaddsu (minn dak iΩ-Ωmien po©©ew tapit fl-art!). G˙all-Milied kien hemm imdendlin xi ftit bΩieΩaq u karti b˙ala tiΩjin. Mill-bqija kien hemm l-atmosfera kies˙a tas-soltu. Tassew fakkaarni fl-ewwel Milied meta Ìesù ma sabx fejn jitwieled u hu u l-©enituri tieg˙u spiççaw f’g˙ar. Il-kes˙a kienet taqbel ma’ dik tal-Milied. U l-istess temp u atmosfera kellna fil-festa ta’ San Pawl: l-istess xita, l-istess ksie˙ ta˙t it-tined.

Din tar-refu©jati hija tra©edja umana, tra©edja li tmiss lilna l-Maltin u G˙awdxin, kif ukoll lil dawn il-povri nies li ©ew jitolbu kenn fostna. G˙al Malta din is-sitwazzjoni hija piΩ u problema min˙abba d-daqs çkejken ta’ gΩiritna u n-nuqqas ta’ riΩorsi. IΩda hija bil-wisq ikbar g˙al dawn in-nies li x’u˙ud minnhom kellhom ja˙arbu minn pajjiΩhom u jitilqu l-familja tag˙hom min˙abba persekuzzjoni jew perikli kbar ta’ gwerra. Lanqas irridu ninsew lil dawk li ma waslux g˙ax g˙erqu – fil-fatt, dan l-a˙˙ar, sej˙u l-Mediterrran l-ikbar çimiterju daqs kemm g˙erqu refu©jati fih! Quddiem kriΩi jew tra©edja b˙al din in-nies jie˙du attitudnijiet differenti. Hemm min g˙en u g˙enna bis-s˙i˙ fix-xog˙ol li qed nag˙mlu mar-refu©jati. Hemm ukoll min ikkritikana u ma fehemx li b˙ala nsara qatt ma nistg˙u ndawru wiççna quddiem it-tbatija ta’ l-o˙rajn. Jekk ma nistg˙ux intaffuha kollha, xi ˙a©a dejjem nistg˙u nag˙mlu g˙alihom. To love until it hurts (t˙obb sakemm twe©©a’) kienet tg˙id Madre TereΩa.

Meta nkun inqaddes nara dawk l-uçu˙ li tant ja˙bu tbatija u biΩa’ u ng˙id lili nnifsi: min jaf minn xiex g˙addew. Ìieli rajt xi demg˙a ˙ier©a minn g˙ajnejhom

– min jaf xi tkun qed ta˙bi dik id-demg˙a! IΩda dak li jolqotni l-iktar huwa r-rispett kbir li b˙ala nsara dawn ir-refu©jati j©ibu lir-reli©jon. Jilqg˙uni fil-bieb tal-kamp u jkunu jridu j©orruli l-basket fejn ikolli l-affarijiet tal-Quddiesa. Insibhom lesti fil-kamp, siekta u mi©bura. Waqt il-Quddiesa j©ibu ru˙hom b’devozzjoni kbira li tg˙a©©ibni. Il-karti li nqassmulhom bl-IngliΩ biex isegwu fuqhom iΩommuhom anki wara l-Quddiesa. U lejn tmiem iç-çelebrazzjoni jibdew ikantaw u jçapçpu idejhom. Ikkommovejt ru˙i meta stedinthom ˙alli jg˙idu xi talba u l-ewwel wa˙da kienet g˙al Malta!

Kienu Ωew© festi li ©ag˙luni na˙seb. U l-mistoqsija li baqg˙et tberren f’rasi hija din: kieku kellu jer©a’ jitwieled Ìesù konna nilqg˙uh? U kieku kellu jiΩbarka San Pawl g˙al darb’o˙ra fuq xtutna, San Luqa kieni kun jista’ jer©a’ jikteb : “In-nies tag˙ha (ta’ Malta) laqg˙una bi ˙lewwa li ma b˙alha. Laqg˙una tajjeb lilna lkoll u qabbdulna ˙u©©ie©a, g˙ax kienet bdiet nieΩla x-xita u kien il-bard” (Atti 28:2).

Fi Frar 2007, nar u s˙ana ma kienx hemm! Imma, g˙al darb’o˙ra re©a’ kien hemm xi ˙add li kien qed jitlob li jsib min jilqg˙u f’art barranija!

Zewg Festi Ser nitkellem dwar Ωew© festi bil-maltemp, kif g˙exthom jien. u din is-sena fit-tnejn li huma kienet xita u xi ftit kes˙a. Qed ng˙id g˙all-festi tal-Milied u tan-Nawfra©ju ta’ San Pawl. It-tnejn li huma, flimkien ma’ Br Saviour

Mifsud, iççelebrajthom mar-refu©jati.fr Paul Zammit sj


Imma wkoll naraw madwarna g˙atx kbir g˙al Alla. Óafna parroççi g˙andhom kappella g˙all-adorazzjoni tal-Mulej, u fihom tara kemm kbar u kemm Ωg˙ar. Il-©enerazzjonijiet li tilg˙in jixtiequ jag˙mlu suççess mill-˙ajja tag˙hom. Dawk li jiΩΩeww©u jixtiequ li Ω-Ωwie© tag˙hom ikun ta’ fer˙ u sodisfazzjon. Jifhmu fil-qieg˙ ta’ qalbhom li dak li jaraw fuq it-television u fil-gaΩΩetti mhix il-vera triq tal-kuntentizza.

Il-˙idma ta’ m˙abba u sagrifiççju li kapaçi jag˙mlu Ω-Ωg˙aΩag˙ tag˙na, turi li hemm xewqat sbie˙ u profondi f’˙afna qlub. Nafu wkoll li ˙afna minn dan ix-xog˙ol hu marbut mal-Knisja, ma’ Kristu – frott u apprezzament ta’ l-im˙abba li Alla g˙andu g˙alina u xewqa ta’ risposta ©eneruΩa b’im˙abba g˙all-proxxmu. “…Dak li tag˙mlu ma’ l-iΩg˙ar minn dawn ˙uti, tag˙mlu mieg˙i!” Dawn huma xewqat kbar li jitolbu deçiΩΩjonijiet importanti.

Irridu niddiçiedu – jew nibqg˙u taparsi ng˙ixu, jew ng˙ixu tassew. Hawn jid˙lu l-EΩerçizzi Spiritwali ta’ Sant’Injazju, Fundatur tag˙na l-ÌiΩwiti. Permezz tag˙hom Sant’Injazju u ˙afna u ˙afna ÌiΩwiti warajh, riedu jg˙inu lil tant nies jie˙du deçiΩΩjoni serja dwar ˙ajjithom, jieqfu lill-˙aΩen li jaraw madwarhom u fihom nfushom, u j˙addnu s-sewwa li Hu Ìesù Kristu.

A˙na l-ÌiΩwiti ma rridux naraw il-©enerazzjonijiet ta’ madwarna, Ωg˙aΩag˙ u kbar, jg˙ixu fis-s˙ab tal-konfuΩjoni, tal-˙aΩen u d-dnub, tad-dinja

tal-media u r-riklami u ta’ l-internet, u l-valuri mg˙aww©a li dawn regolarment iridu jbellg˙ulna. Irridu naraw lil kul˙add jg˙ix fid-dawl çar ta’ Alla. Irridu li kemm kbar u kemm Ωg˙ar jg˙ixu fil-fer˙ ©ewwieni li Alla biss jaf jg˙ati, nies jafu xi jridu, x’hemm miktub tassew fil-qalb tag˙hom - dawn huma x-xewqat tag˙na g˙al niesna!

L-EΩerçizzi ta’ Sant’Injazju ilhom dawn l-a˙˙ar erba’ mitt sena jg˙inu lil min g˙andu rieda tajba sabiex jara l-verita’ dwar ˙ajtu u d-dinja li jg˙ix fiha, u fl-istess waqt jie˙u deçiΩjoni, jew deçiΩjonijiet, b’mod prattiku, biex i˙addan lill-Mulej Ìesù. L-ispiritwalita’ li jipproponi Sant’Injazju tiffaççja r-rejaltajiet li ng˙ixu fihom u bihom: id-dnub personali u soçjali, Ìesù Bniedem u Feddej tag˙na lkoll, il-Knisja qaddisa mag˙mula minn nies midinbin, is-sagramenti b˙ala laqg˙at ma’ Kristu l-Feddej, l-Eva©eliΩΩazzjoni. Mhix spiritwalita’ ta’ paroli u sentimenti emozjonali biss, imma ta’ fatti, ta’ nies li jridu jg˙ixu mhux ma’ Ìesù fantaΩma, imma ma’ Ìesù reali, kif inhu tassew, kif niltaqg˙u mieg˙u fil-Knisja u fil-Van©elu.

Ma kienitx l-intenzjoni ta’ Sant’Injazju li jkollu xi massa jew grupp ta’ nies g˙addejjin flimkien mill-EΩerçizzi, imma pjuttost kull persuna g˙aliha, anki jekk tinzerta fi grupp. Kull persuna tiddeçiedi hi g˙aliha nfisha. Alla li ˙alaqna jirrispettana b’manjiera totali. Ma jridx pupi. Aktar minn xi forza tal-massa, Alla jrid deçiΩjoni personali.

Kif ori©inarjament fassalhom Sant’Injazju, l-EΩerçizzi jdumu madwar xahar. G˙al bosta nies dan forsi jkun impossibli. G˙alhekk ˙afna jg˙addu tmint ijiem f’dawn l-EΩerçizzi. Wie˙ed irid jifhem kemm iΩ-Ωmien hu fattur importanti fejn tid˙ol xi deçiΩjoni serja. Biss ˙afna ma jistg˙ux jitilqu x-xog˙ol u l-impenji tal-˙ajja normali tag˙hom g˙al tmint ijiem. G˙alhekk hu possibbli li dawn jag˙mlu l-EΩerçizzi fuq medda ta ftit gimg˙at, b’mod li waqt li jkomplu bil-˙ajja normali tag˙hom ta’ kuljum, jiddedikaw ˙in fiss kuljum g˙at-talb, u dan b’çerta ordni. Naturalment mhux kul˙add ikollu l-istess kapaçitajiet g˙at-talb. G˙alhekk l-eΩerçizzi jistg˙u isiru b’diversi modi. Per eΩempju tajjeb niftakru li l-EΩerçizzi tar-Randan fil-bidu kienu me˙uda mill-ewwel parti ta’ l-EΩerçizzi ta’ Sant’Injazju.

Jekk tixtieq tkun taf aktar fuq

l-EΩerçizzi ta’ Sant’Injazju, kellem lil xi ÌiΩwita. Kun af ukoll li a˙na l-ÌiΩwiti g˙andna Ωew©t idjar g˙al min irid jag˙mel din l-esperjenza sabi˙a. Wa˙da hija: Mount St. Joseph, Mosta (tel21416916, E-mail: [email protected], Website : www.maltajesuitretreats.com, u l-o˙ra hija: Dar Manresa, Triq Santa Dminka, Victoria, G˙awdex, VCT9037 (tel 21556635, Fax 21559314, E-mail [email protected])

Victor Degabriele, S.J.

Taf xi trid?

Is-soçjeta’ li ng˙ixu fiha g˙andha bΩonn ta’ Alla. Tbeg˙idna wisq minnu u ftit li xejn qed jiddispjaçina. Ir-riΩultat qed narawh b’g˙ajnejna. Nies mg˙otija g˙ad-droga, xorb u tipjip, u ˙afna pjaçiri o˙ra; miΩΩew©in jinfirdu, ©ieli bil-kemm g˙adhom iΩΩew©u, ˙afna serq u n©ustizzji. Mhux ta’ b’xejn li ˙afna Ωg˙aΩag˙ tilfu

kull ottimiΩmu. Il-kbar minn na˙a l-o˙ra j˙ossuhom bla direzzjoni. Tassew diΩorjentament kbir.


Twelidt ming˙ajr idejn u ming˙ajr ri©lejn. Ebda tabib qatt ma rnexxielu jispjega g˙aliex jien ©ejt hekk. Tista’ ta˙seb x’tip ta’ diffikultajiet kelli niffaççja f’˙ajti. Hemm pass fil-Bibbja li jg˙id hekk: “Qisu rwie˙kom aktar hienja meta jkollkom taffaççjaw provi ta’ kull xorta…” Dan ifisser li l-u©ieg˙ u l-inkwiet tal-˙ajja rridu nqisuh b˙ala g˙ajn ta’ fer˙?

Missieri u ommi kienu nsara. Missieri kien sa˙ansitra Pastor jew Ministru fil-knisja tag˙na. Kienu jafu tajjeb dan il-versett tal-bibbja. Imma dakinhar li twelidt jien, l-g˙odwar tal-4 ta’ Diçembru 1982, f’Melbourne, Ωgur li l-a˙˙ar kelmiet li ©ew f’mo˙˙hom kienu l-kelmiet: “Alla jkun imfa˙˙ar!”

L-ewwel tifel tag˙hom kien twieled ming˙ajr idejn u ri©lejn. Qatt ma stennew ˙a©a bal din. It-tobba baqg˙u miblug˙a, b’˙alqhom mag˙luq, meta rawni: tarbija ˙elwa imma sfigurata. Warajja kelli Ωew© ˙uti o˙ra li twieldu normali g˙al kollox. Mela g˙aliex jien kelli nitwieled hekk. Jekk Alla huwa M˙abba, g˙aliex kien ippermetta din it-tra©edja. U dan lil ©enituri li kienu nsara tajbin u dedikati!

Il-komunita’ kollha tag˙na tnikktet mat-twelid tieg˙i u missieri u ommi kienu mfarrking. Missieri kien ja˙seb li ma kellix ˙ajja twila. Imma jien kont b’sa˙˙ti aktar milli ˙asbu. Kont tifel normali f’kollox – li kelli nieqes kienu biss idejja u ri©lejja!

S’intendi, bir-ra©un kollu l-©enituri tieg˙i kienu nkwitati mhux ftit dwar x’˙ajja seta’ jkolli b’dik il-kundizzjoni. Imma l-Mulej kien mag˙hom u tahom id-dehen kif irabbuni. IΩ-Ωmien malajr igerbeb u sibt ru˙i fl-età li nibda mmur l-iskola. Skond

il-li©i Awstraljna, jien ma stajtx immur fi skola normali. Suppost mort fi skola g˙all-inkapaçitati. Imma ommi kellha biΩΩejjed kura©© u determinazzjoni biex ti©©ieled kontra din il-li©i li twarrab fil-©enb lil min g˙andu diΩabilità. Irnexxielha tbiddel il-li©i u jien spiççajt fost l-ewwel studenti b’diΩabilità li stajt nattendi skola normali b˙at-tfal l-o˙rajn kollha.

Kont nie˙u gost immur l-iskola u x-xewqa kbira tieg˙i kienet dejjem li nkun b˙al kul˙add. Imma, speçjalment fl-ewwel snin ta’ tfuliti, iltqajt mhux ftit ma’ diffikultajiet u problemi. Kont in˙ossni skomdu, imwarrab, stramb u sa˙ansitra ma˙qur minn tfal o˙ra li kienu jg˙ajruni

u jwaqqg˙uni g˙aç-çajt min˙abba l-kundizzjoni tieg˙i. Kienet iebsa wisq biex nidra. Imma bil-g˙ajnuna tal-©enituri stajt nie˙u attitudnijiet tajbin u kura©©uΩi. Hekk stajt neg˙leb dawk is-snin ibsin ta’ tfuliti.

Kont naf li jien differenti mill-o˙rajn. Imma kont naf ukoll li minn ©ewwa jien kont bniedem b˙all-o˙rajn. Kien hemm, s’isntendi ©ranet ibsin ˙afna, meta ma kontx inkun irrid immur skola biex ma nismax dawk il-kummenti u tg˙ajjir li kienu jkissruni minn ©ewwa. Imma l-©enituri dejjem inkora©©ewni biex nibqa’ miexi u ma naqtax qalbi. Kienu jg˙iduli: “Ipprova ag˙mel ˙bieb. Kellem lit-tfal l-o˙ra bla ma tibΩa’ x’se jg˙idulek!” Bil-mod il-mod

Xejn STORJA VERA

Jisimni Nick. Ma nixbax nirringrazzja lil Alla g˙al dak kollu li g˙o©bu jag˙mel bija. UΩa l-esperjenza ta’ ˙ajti biex imiss ˙afna u ˙afna ˙ajjiet.

mhuimpossibbli...


il-folja bdiet tinqaleb. Alla beda jberikni bi ˙bieb ©odda li b’xi mod setg˙u jifhmu li jien kont tifel b˙alhom ukoll.

Ìew mumenti meta kont in˙ossni depressed ˙afna u rrabjat g˙ax ma stajt nibdel xejn minn dak li kont. U ma stajt inwa˙˙al f’˙add, anqas. Fid-duttrina kienu jg˙idulna li Alla j˙obbna. Imma jien dejjem bqajt b’dik il-mistoqsija tberren f’mo˙˙i: Imma lili g˙aliex ˙allieni ni©i hekk, meta jg˙idu li j˙obbni? G˙amilta xi ˙a©a ˙aΩina biex st˙aqqli dal-kastig? Bilfors, kont na˙seb, la jien biss fost s˙abi ©ejt hekk!

Kont nixtieq li nisparixxi mill-aktar fis biex ma nibqax ta’ piΩ fuq l-o˙rajn. Aktar ma mmut malajr, aktar a˙jar g˙al kul˙add, kont ng˙id bejni u bejn ru˙i. Ìieli ©ewni tentazzjonijiet ta’ suwiçidju. Imma l-˙sieb u l-kura tal-familja tieg˙i dejjem Ωammewni lura.

Imbag˙ad, propju min˙abba din it-tbatija kollha, da˙alli f’mo˙˙i li xtaqt

indur ma’ kullimkien nirrakkonta l-istorja tieg˙i biex lil ˙addie˙or ma jaqtax qalbu fil-problemi tieg˙u. Xtaqt ng˙id lil kul˙add li ma j˙allux il-problemi tal-˙ajja iΩommuhom milli jiΩviluppaw id-doni u l-kapaçitajiet tag˙hom. Kul˙add jista’, b’xi mod, iwettaq il-˙olma tieg˙u fil-˙ajja.

Wa˙da mill-ewwel lezzjonijiet li tg˙allimt kienet li qatt ma g˙andi nie˙u xejn ‘for granted’. Qisu kollox qieg˙ed hemm u se jibqa’ hemm g˙al dejjem. A˙na nafu li “G˙al dawk li j˙obbu lil Alla, kollox ja˙dem g˙at-tajjeb!” (San Pawl). Dan il-vers missli qalbi u kkonvinçieni li, fil-˙ajja xejn ma ji©ri g˙al xejn. Er©ajt sibt il-paçi meta kont na˙seb li dawn l-affarijiet ‘koroh’ ji©ru g˙al xi skop. Alla jaf jo˙ro© it-tajjeb anke mill-aktar ˙a©a kerha u tal-biΩa’.

Meta kelli 15-il sena tajt ˙ajti lil Ìesù. Hu kien qal li dak il-bniedem g˙ama kiene twieled hekk ‘biex Alla jkun igglorifikat!’.

Minn dak iΩ-Ωmien kont konvint li Alla se jtini s-sa˙˙a biex inkun xhud tieg˙u ma’ kullimkien. U hekk ©ara. Hu uΩani b’dak li jien u kif jien biex juri l-kobor ta’ Ismu.

Illum g˙andei 21 sena. Irnexxieli nie˙u degree universitarju fil-kummerç u speçjalizzajt fl-Accounts. Sirt ukoll kelliem tajjeb. U tassew nie˙uu gost meta mmur nag˙ti x-xhieda ta’ ˙ajti lil gruppi, speçjalment ta’ Ωg˙aΩag˙. G˙andi ©enn biex inkun maΩ-Ωg˙aΩag˙. Lest immur kull fejn jibg˙atni l-Mulej.

G˙andi bosta ˙olmiet f’˙ajti. Irrid indur kullimkien nitkellem fuq l-esperjenza ta’ ˙ajti biex nag˙mel kura©© lil min hu mg˙affe© fil-˙ajja. Irrid li ˙ajti tkun g˙ajn ta’ tif˙ir lil Alla, li tassew huwa m˙abba. Nixtieq li jkolli job sod u jkolli biΩΩejjed flus biex nibni karozza li, g˙alkemm ming˙ajr idejn u saqajn, inkun nista’ nsuqha. Qieg˙ed ukoll nikteb ktieb fuq dan kollu. It-titlu tieg˙u se jkun: “No Arms, No legs, No Worries!”

Jekk temmen tassew fil-˙olma tieg˙ek u jekk din hi r-rieda t’Alla g˙alik, ibqa’ çert li se sse˙˙ fi Ωmienha. Kemm a˙na boloh a˙na l-bnedmin li nillimitaw lilna nfusna a˙na stess g˙al xejn b’xejn, bla ra©uni. U, ag˙ar minn hekk, qisna nillimitaw ukoll dak li jista’ jag˙mel Alla nnifsu. Inqieg˙du lil Alla f’kaxxa mag˙luqa, flok ma nxammru idejna u nintefg˙u b’ru˙na u ©isimna biex inwettqu dak li nistg˙u inwettqu a˙na.

Kemm tkun differenti l-˙ajja kieku nintrabtu aktar mar-rieda t’Alla u nag˙tuh perness ja˙dem f’˙ajjitna, tkun xi tkun iç-çirkustanza li nkunu ninsabu fiha. Jekk Alla hu mag˙na kollox isir possibbli.

MeJJU 2007 • RM2000 LiL‐ÓbiebNa

Lejliet il-festa ta’ San ÌuΩepp ta’ l-1914, il-koppja Manwel u Giovanna Galea fil-Óamrun tweldilhom tifel u g˙alhekk g˙ammduh bl-isem ta’ ÌuΩi. IΩ-Ωag˙Ωug˙ ÌuΩi fl-1922, meta kellu 8 snin, beda jistudja fil-Kulle©© San Alwi©i, B’kara, u wara sitt snin, ta’ 14-il sena g˙adda mill-eΩami tal-Matrikola.

Meta lanqas kien g˙alaq il-15-il sena, da˙al ÌiΩwita fit-8 ta’ Ottubru, 1928, fin-novizzjat f’Bagheria. Tlett snin wara da˙al ukoll ˙uh Salvino li kien sentejn ikbar minnu. L-Ewwel Voti fil-Kumpanija ta’ Ìesù g˙amilhom nhar San Ìuzepp, 1931. Minn Bagheria mar Catania fejn l-ewwel g˙adda tlett snin jistudja l-Letteratura u Xjenza u wara tlett snin o˙ra g˙all-istudju tal-filosofija.

Bejn l-1937 u l-1939 Br Galea kien g˙alliem u prefett tat-tfal fil-Kulle©© San Alwi©i, B’Kara. Imbag˙ad qabel bdiet it-

Tieni Gwerra Dinjija mar lura l-Italja u beda t-teolo©ija fi Chieri ˙dejn Torino, u fit-13 ta’ Mejju, 1942, kien ordnat saçerdot.

Ta’ min isemmi li waqt l-istudju tat-teolo©ija, Fr Galea kien ukoll qed jistudja biex jie˙u d-Dottorat fil-Filosofija li ˙a fl-1943 mir-Regia Università degli studi di Torino bir-riΩultat sabi˙ ta’ “centodieci su centodieci”, ji©ifieri bl-ikbar unuri.

Wara li g˙amel it-Tielet Sena ta’ Novizzjat f’Ruma, fl-1944 is-Superjuri dritt ˙atruh Superjur ta’ l-istudenti tat-teolo©ija fil-kulle©© “Ignatianum” f’Messina u professur tat-teolo©ija.

Meta spiççat il-gwerra kien hemm bΩonn li jinfeta˙ novizzjat f’Malta. Fr ÌuΩè Delia, li kien ir-Rettur tal-Kulle©© u dak iΩ-Ωmien kien jag˙milha ta’ Provinçjal, sejje˙ lil Fr Galea biex ji©i Malta ˙alli jifta˙ in-novizzjat. Dan feta˙ fin-Naxxar fl-1 ta’ Ottubru, 1945, u Fr Galea in˙atar l-ewwel

b˙ala l-Viçi Rettur u wara r-Rettur tad-Dar kif ukoll id-Direttur tan-Novizzi.

G˙ad-disa’ snin li Fr Galea dam in-Naxxar u wettaq ix-xog˙ol responsabbli li kellu, hu ˙abrek ˙afna, flimkien ma’ Fr Pitrè u o˙rajn, biex bl-g˙ajnuna tassew ©eneruΩa tan-Naxxarin i©ib id-Dar ‘il quddiem.

Minn Naxxar Fr Galea mar Dar Sarria, il-Furjana, fejn g˙al sentejn kien l-Assistent tal-Provinçjal u l-Ekonomu tal-Provinçja. Imbag˙ad f’Novembru, 1957, meta l-Isqof ˙alla l-knisja u d-dar ta’ San Filippu fl-Isla f’idejn il-ÌiΩwiti, Fr Galea in˙atar b˙ala l-ewwel Superjur hemmhekk.

Wara sitt snin, fl-1963, Fr Galea mar il-Kulle©© San Alwi©i u beda jg˙allem il-Filosofija fis-Sixth Form li kienet g˙adha kif fet˙et. G˙allem ukoll xi su©©etti fis-sezzjoni sekondarja. Fl-istess ˙in kien ukoll jg˙allem l-Iskrittura fis-Seminarju

t’G˙awdex. G˙al sentejn Fr Galea kien f’Mt St Joseph il-Mosta u imbag˙ad mar Dar Manresa, G˙awdex fejn dam g˙axar snin.

G˙al ˙ames snin kien Assistent Direttur Spiritwali fis-Seminarju ta’ l-Arçisqof ir-Rabat.

Fr Galea kien ukoll il-Promotur Nazzjonali tal-Komunitajiet ta’ ajja Nisranija u Direttur Spiritwali ta’ diversi gruppi ta’ dawn il-komunitajiet, fosthom dik ta’ l-”Onorati”.

Qabel ma mar G˙awdex u meta kien G˙awdex, matul 12-il sena, Fr Galea g˙allem il-Filosofija u l-Iskrittura fis-Seminarju t’G˙awdex. Wie˙ed mill-istudenti tieg˙u kien l-Isqof Grech.

Kul˙add sta©eb meta fl-1979 Fr Galea, li kellu 65 sena, mar missjunarju fl-Afrika. Hemmhekk, matul 9 snin, g˙allem il-filosofija f’˙ames Seminarji differenti u g˙al sena kien ukoll l-Animatur tal-kongregazzjoni Franciscan Sisters of St Joseph.

Lura Malta, Fr Galea ng˙aqad mal-komunità tag˙na f’G˙awdex fejn wettaq ˙idma pastorali. Kien jg˙in lil 4 Praesidii tal-Legion of Mary u kien il-Moderatur taç-Çentru tal-Quddiesa bl-IngliΩ.

j˙ejji s-saçerdoti t’g˙ada38 Sena

Fl-1768 il-Gran Mastru Pinto keçça l-ÌiΩwiti minn Malta u, kontra r-rieda tal-Papa, ˙a l-Collegium Melitense (li kienet l-Università mwaqqfa mill-ÌiΩwiti fl-1592). Imbag˙ad il-Papa Klement XIV fl-1773 issoppressa l-Kumpanija ta’ Ìesù fid-dinja kollha. Fl-1961 Fr Joseph Galea n˙atar Lecturer fil-Fakultà tal-Filosofija fl-Università ta’ Malta u g˙alhekk kien l-ewwel ÌiΩwita li g˙allem fl-Università minn mindu l-ÌiΩwiti tilfu l-Università.

Matul il-˙ajja attiva tieg˙u, g˙al 39 sena, Fr Galea ta sehem kbir u importanti fil-formazzjoni ta’

mijiet ta’ saçerdoti t’g˙ada, kemm ta’ ˙utu ÌiΩwiti u tas-Seminaristi

f’Malta, f’G˙awdex, fil-Kenja u fl-Uganda. Meta l-Mulej sejja˙ lil Fr

Galea g˙all-premju ta’ dejjem hu kellu 93 sena li minnhom g˙adda

79 sena b˙ala ÌiΩwita u 65 fil-qadi tal-Poplu t’Alla b˙ala saçerdot.

Ag˙tih Mulej il-mistrieh ta’ dejjem.

“

“

Seba’ snin ilu, sa˙˙tu bdiet tmajna u g˙alhekk Fr Galea da˙al fid-Dar tal-Kleru fejn il-Qaddejja taç-Çenaklu ˙abbewh u daru bih b’tant im˙abba sa l-a˙˙ar mumenti ta’ ˙ajtu fit-13 ta’ April, 2007.

Matul il-˙ajja attiva tieg˙u, g˙al 39 sena, Fr Galea ta sehem kbir u importanti fil-formazzjoni ta’ mijiet ta’ saçerdoti t’g˙ada, kemm ta’ ˙utu ÌiΩwiti u tas-Seminaristi f’Malta, f’G˙awdex, fil-Kenja u fl-Uganda.

Meta l-Mulej sejja˙ lil Fr Galea g˙all-premju ta’ dejjem hu kellu 93 sena li minnhom g˙adda 79 sena b˙ala ÌiΩwita u 65 fil-qadi tal-Poplu t’Alla b˙ala saçerdot. Ag˙tih Mulej il-mistrieh ta’ dejjem.

IΩ-Ωew©t a˙wa ÌiΩwiti, Fr Salvinu u Fr Joe Galea (fuq il-lemin)


Tapit griΩ. Dirg˙ajja mitwijin, u mserr˙in fuq it-tapit. Ìbini mserra˙ fuq dirg˙ajja. Ma©enbi, mix˙utin b˙ali ma’ l-art, KanadiΩ fuq ix-xellug, u Messikan fuq

il-lemin. Fuq il-lemin tal-Messikan, Pollakk. Quddiemna, xi ftit metri ‘l bog˙od, u mix˙utin ma’ l-art b˙alna, tlieta o˙ra: Ωew© FrançiΩi u Rumen. Warajna, xi ftit passi ‘l bog˙od, imne˙irhom i˙okk ma’ l-istess tapit griz, jew kwazi, Çilen, Taljan u Al©erin. Minkejja li l-piΩ abominali kien imserra˙ kollu fuq Ωaqqna u fuq sidirna, minkejja li fommna kien g˙oddu midfun fil-˙adna ta’ dirg˙ajna, bosta fostna sabu l-qawwa li jkantaw. U kellna g˙alxiex. Midfunin fit-tapit, konna ilkoll qed nistennew li nitqajmu bilwieqfa, b˙all-©emg˙a ta’nies imdawrin madwarna, weqfin dritti f’çirku ovali.

F’˙ajti, bosta drabi qomt bilwieqfa meta xkanajt bir-rota jew Ωlaqt jiena u ni©ri; fi tfulilti kont nibki bil-qatg˙a’ u bil-we©g˙a; f’Ωg˙oΩiti drajt naqa’, inqum, u ni©i naqa’ u nqum! IΩda illum, din il-waqg˙a volontarja kienet tabil˙aqq differenti. Illum, x’˙in kont ser inqum mill-©did, xi ˙a©a ©o fija kienet ser titbiddel. Xi ˙a©a ©o fija kienet ser tie˙u l-qag˙da wieqfa ta’ dak il-blandun tal-G˙id, ta’ dik l-g˙uda tas-salib, tal-Mulej mislub u mqawwem li madwaru u f’ismu in©emg˙et din il-©emg˙a stramba u mlewna, fi knisja fil-qalba ta’Pari©i, illum il-21 ta’April 2007.

Tassew tassew ng˙idilkom, jekk il-˙abba tal-qam˙ ma

taqax fl-art u tmut, hi tibqa’ we˙idha; iΩda jekk tmut, tag˙mel ˙afna frott. (Ìw 12, 24).

Tabil˙aqq ˙assejtni nixba˙ lil din il-˙abba tal-qam˙, miΩrug˙a f’dan it-tapit ©riz tal-Knisja li sqietni u saqqietni tul bosta snin, ibda minn dik l-ewwel difna u dik l-ewwel tisqija li ˙adt fil-mag˙mudija, fil-knisja ta’ ÓaΩ-Ûebbu©. Mejjet, u fl-istess ˙in, ˙aj aktar minn qatt qabel, f’dan il-mument kruçjali tal-ordinazzjoni djakonali, jiena u nimbotta d-diaframma biex inkanta l-litanija tal-qaddisin, ˙assejtni nie˙u l-qawwa minn din il-©emg˙a qaddisa ta’ fuqi u ta’ madwari, sabiex, b˙al Ωerrieg˙a x˙in tnibbet, nofsoq il-fosqa u nniΩΩel l-ewwel ˙jut tal-g˙eruq. Ftit minuti wara, ma’ s˙abi Ω-Ωrierag˙ l-o˙ra, qomna g˙arkobtejna quddiem Mgr. Piroird, isqof ta’ Konstantin u Ippona (fl-Al©erija), b˙al donnu nibbitna r-rimja. Wara talba twila, u fi skiet taqtg˙u b’sikkina, l-isqof qieg˙ed idejh fuqna. U qomna bilwieqfa, g˙axar djakni ©odda, friski friski, b˙al rimja li tirfed wiçç ir-raba.

Ìabulna dlonk l-istejjel. Iz-ziju Kapuççin infixel, na˙seb li kien aktar eççitat minni. Fakkartu malajr kif tintlibes l-istola djakonali: b˙al faxxa mserr˙a fuq l-ispalla x-xellugija li tintrabat f’tul il-qadd, fuq il-lemin. Tfakkrek xi ftit f’handbag, jew a˙jar f’barsakka, li fiha l-bidwi jg˙addas idu sabiex jie˙u ponn Ωerrieg˙a u jxerrdu fir-radded tar-raba. Tfakkrek ukoll f’˙or©a mimlija flus, li minnha wie˙ed iqassam il-karità

lill-foqra. Fil-fatt, dawn ix-xbihat jg˙inuna nifhumu xi tfisser li tkun djaknu: bniedem imsejja˙ sabiex ixxerred il-Kelma ta’Alla, nisrani mag˙Ωul sabiex f’isem il-Knisja juri s-solidarjetà ma’ min hu fil-bΩonn. Id-djaknu g˙andu ukoll sehem importanti fil-litur©ija meta jkun preΩenti: hu mitlub ixandar il-Van©elu u j˙ejji l-altar. Hu jerfa’ l-kalçi bid-demm ta’Kristu li bih nistg˙u ng˙ixu fis-sliem ma’Alla; hu jistieden lill-©emg˙a sabiex titg˙ajjex mill-paçi ta’Kristu, sabiex a˙na lkoll ng˙ixu fis-sliem ma’xulxin. Id-djaknu jista’ jbierek, u g˙alhekk jista’ jbierek iΩ-Ωwi©ijiet u l-funerali; jista’ wkoll jg˙ammed. IΩda fuq kollox, id-djaknu hu mitlub li jaqdi: fil-Knisja huwa dak li, b’modi differenti, jilbes il-fardal u ja˙sel is-saqajn, u b’hekk iffakkarna kif Alla juri ruhu fil-Mulej Ìesu’, Alla li bhala ilsir u qaddej (diakonos) ja˙sel saqajn il-qaddejja tieg˙u.

Minix ser nirrakkuntalkom il-bqija taç-çerimonja; g˙al min qatt ma attenda ordinazzjoni, ta’ min li xi darba jassisti g˙al xi wa˙da. Meta tifhem x’ikun qed ji©ri, tabil˙aqq tag˙raf li hi xi ˙a©a mill-isba˙; niftakar bosta ordinazzjonijiet li attendejt u li ˙allewli ˙afna hena f’qalbi. Ovvjament, meta tg˙ixha int il-˙a©a, minkejja dik il-ftit tensjoni me˙tie©a sabiex ma tirfisx il-keffa tal-alba u sabiex, quddiem l-isqof, ma tfixkilx ir-raba twe©iba mal-˙ames, taf tibqa’ fik biΩΩejjed kalma u paçi ©ewwinija sabiex tkun tista’ tg˙ix fil-fond dak li jkun g˙addej. U hekk, kif g˙al waqt u waqtejn, tieqaf ta˙seb fuq dak li g˙andek tag˙mel wara u tid˙ol tg˙ammar il-mument preΩenti, taf sahansitra idduq, im˙allta mal-adrenalina u mad-determinazzjoni azzarija li kollox jimxi arlo©©, dik il-ponta ta’fara©, tog˙ma fina li tg˙inek tinteba˙ xi ftit kif dawk il-kliem u l-©esti g˙oddhom jissawbu fuqek u jtebbg˙uk sa’ ta˙t il-©ilda.

René Micallef sj

Naqa’ u Nerga’ Nqum...rené Micallef, student Ωg˙aΩug˙ g˙adu kif ©ie ordnat djaknu f’Pari©i, fil-21 t’april li g˙adda. dan huwa l-a˙˙ar pass fil-mixja tieg˙u lejn is-

Saçerdozju. Jikteb hawn fuq din l-esperjenza sabi˙a dwar is-sej˙a tieg˙u.


Tisliba mejju 2007

Car

pet

Zo

ne

©en

tilm

ent

joff

ri D

irt

Con

trol

ler

b˙al

a ri

gal g

˙ar-

rebb

ie˙/

a ta

l-Cro

ssw

ord

Puz

zle

Dis

inn

• O

utlo

ok C

oop

Mulej, ilqa’ f’Saltnatek lill-benefatturi u ’l-˙bieb tag˙na mejtin

ATTARD 2141 8028 2141 8031BALZAN 2149 2288BAÓRIJA 2145 9135BIRKIRK ARA 2149 2578 BIRÛEBBUGIA 2165 4518BURMARRAD 2158 1122BUSKETT 2145 6227DINGLI 2145 2859FGURA 2180 2021FLORIANA 2124 2230GÓARGÓUR 2143 1177GÓAXAQ 2189 8052 2189 2005GUDJA 2169 6336GÛIRA 2133 5231KIRKOP 2164 2144LUQA 2189 5174M’SCALA 2163 7881MANIKATA 2157 6769MELLIEÓA 2157 3317MÌARR 2157 4658MOSTA 2143 3769 2143 3835MQABBA 2168 3070MSIDA 2123 8804NAXXAR 2141 1859QORMI 2148 7282 2149 4097RABAT 2145 6824

SAFI 2167 6824SENGLEA 2169 0019SIÌÌIEWI 2146 1377 2146 4804SLIEMA 2133 2375STA LUÇIJA 2189 6093ST. JULIAN’S 2133 6914ST PAUL’S BAY 2157 1854TARXIEN 2189 7312XGÓAJRA 2169 0769ÛABBAR 2166 6267ÛEBBIEGÓ 2157 5652ÛEBBUÌ 2146 7453 2164 0651ÛEJTUN 2167 5009ÛURRIEQ 2164 9680 2168 2143 GÓAWDEXGÓASRI 2155 2613GÓAJNSIELEM 2155 5518MUNXAR 2155 4621NADUR 2155 2206QALA 2156 4206SAN LAWRENZ 2155 6355VICTORIA 2155 4088 2155 6487XAGÓRA 2155 3477XEWKIJA 2155 1329ÛEBBUÌ 2155 1135

Ibg˙at SMS fuq dawn in-numri:

5061891650619210

U TGÓIN FIL-ÓIDMA TAL-ÌIÛWITI

PERMEZZ TAL-MOBILE

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ Lm 3 (li minnhom 30 çenteΩmu jmorru g˙all-operaturi tal-mobile)

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ Lm 5 (li minnhom 50 çenteΩmu jmorru g˙all-operaturi tal-mobile.

IMPORTANTI:Fuq l-SMS ikteb: ismek, kunjomok, l-inidiriz u l-kodiçi postali. Jekk se ©©edded l-abbonament ikteb: ir-Reference Number li ssib miktub fuq it-tikketta mwa˙˙la mar-rivista li soltu tirçievi bil-posta.

BIEX IÌÌEDDED L-ABBONAMENT TIEGÓEK

G˙al kull tag˙rif:RM-LIL ÓBIEBNA, c/o 78, Triq il-MarkiΩ SciclunaIn-Naxxar NXR 03Tel: 2141 2606 • Mobile: 7982 6899Email: [email protected]

GRAZZI MILL-QALB LIL DAWK KOLLHA LI QED JIBGÓATU OFFERTI U GÓAJNUNA.

Biex i©©edded

NOTA GÓAL DAWK LI GÓANDHOM ÓLAS B’LURA:Biex ma ntellfux il-©id li tag˙mel ir-rivista, s’issa bqajna nibg˙atuha wkoll lil dawk li jittardjaw biex i˙allsu

l-abbonament tag˙hom. Jiddispjaçina li, min˙abba l-ispejjeΩ li g˙andna, dan mhux se jkun possibbli nag˙mluh aktar. G˙alhekk, kontra qalbna jkollna nwaqqfu li nibg˙atu ir-rivista lil min idum iΩΩejjed ma j©edded l-abbonament.

Ibg˙at ismek, indirizz u telefon flimkien mal-˙las g˙all-abbonament tieg˙ek fl-indirizz ta’ hawn ta˙t. Napprezzaw kull offerta flimkien maΩ-Ωew© liri ta’

l-abbonament regolari. Jekk g˙andek ˙las b’lura ibg˙atilna l-˙las tas-snin mg˙oddija.

PERMEZZ TAT-TELEFONBiex i©©edded

TWEÌIBIET TAT-TISLIBA TA’ APRIL 2007MIMDUDIN: 1. Tromba; 4. Farfar; 7. Blu; 8. Raddet; 9. Laqqam; 10. Etna; 12. Gann; 14. Rra; 15. Rju; 18. Azz; 20. Tard; 21. Arin; 24. Krudil; 25. Pitazz; 26. Lia; 27. Arabja; 28. Ìirien. WEQFIN: 1. Terter; 2. Ordina; 3. Abtu; 4. Fulu; 5. Faqqas; 6. Romina; 11. Trija; 13. NtiΩi; 16. Rtokka; 17. Ursula; 18. Artali; 19. ÛnaΩan; 22. Ella; 23. Spag.

REBBIEÓA tat-tisliba ta’ April hi Ms Deborah Montebello mill-Mosta

IMPORTANTI: Ibg˙atu t-twe©ibiet tag˙kom f’ dan l-indirizz: RM2000-Lil Óbiebna, 78 Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar NXR 03. It-twe©ibiet iridu jaslu sa l-a˙˙ar tax-xahar.

Meta ©©edded l-abbonament tieg˙ek u tibg˙at cheque, ag˙mlu fuq isem RM2000.

Birkirkara Fr Joseph Galea, SJ

ÓaΩ-Ûebbu© Edgar Micallef u Karmenu Micallef ˙ut Fr Anthony, SJ

San Pawl Victoria Muscat

Is-Si©©iewi Paul Vassallo

MIMDUDIN: 1. Dan jag˙mel tajjeb fil-brodu; 4. Dan jifla˙ knisja fuq dahru? 7. Óaddem; 8. San Óal ……. mhux qaddis iΩda frott im˙awwad! 9. G˙at tè jew g˙al kafè dawn; 10. Ara 4 wieqfa; 12. PoΩizzjoni jew studju; 14 u 18 (wieqfa) Ix-xjenza tar-Reli©jon speçjalment tar-Reli©jon Nisranija; 15. T˙allix mistur; 16. Ara 1 wieqaf; 18. Kunjom (u post f’Malta?); 20. Il-pajjiΩ tieg˙i?; 21. Tal-grocer ikollu ˙afna b˙al dawn g˙al bejg˙; 24. Satal; 25. Ulied l-a˙wa! 26. “Much ……about nothing” kien qal Shakespeare; 27. Kabbar; 28. Jie˙du sehem fiha, suldati, ba˙rin jew pulizija.

WEQFIN: 1. Wie˙ed li ji©bor il-flus, eçç: 2. Isem kantant lokali: 3. Din tag˙millu ˙aΩin l-injam; 4 u 10 mimduda. Fihom insibu sigaretti; karti tal-log˙ob, eçç; 5. TiΩdiedu; 6. It-tfal tal-mara tieg˙i! 11. Ikanta f’xi opra; 13. PastaΩ; 16. Dan i˙obbu jdoqqu fuqu t-tfal; 17. Re©g˙u lura; 18. Ara 14 mimduda; 19. Il-˙in kollu sejra; 22. Fil-g˙odu jkun id-dawl u bil-lejl ikun id……..; 23. G˙an, ˙sieb, intenzjoni!

Nistiednu lill-qarrejja biex jibg˙atulna esperjenzi, ˙sibijiet u problemi tag˙hom biex nippublikawhom f’din ir-rivistà.

Ji©u aççettati kitbiet iffirmati. Jekk ma tixtieqx li jidher ismek jekk jog˙©bok infurmana.


O Nazzjon sovran! X’qed tag˙mel!

Qtilt u fgajt l-etika morali,g˙amilt deçiΩjoni fatali.UΩajt is-sejf pjetuΩbiex ikkuntentajt lill-bniedem kurjuΩ.

O Nazzjon Demokratiku! X’g˙amilt!

Qdejt il-˙aΩen ta’ l-infern,Stuprajt it-Tajjeb kemm fla˙t!G˙ax dik riedet id-demokrazija,O Mulej, x’˙in smajt kif ksa˙t!

O Nazzjon bla valur! G˙aliex?

Sqejt ‘l dak tal-furkettun,biex jistg˙ana s-sinjurun,U sikkina mdemma tuΩa,Sabiex teqred qalb prezzjuΩa!

Malta çkejkna, ©ens g˙aΩiΩ,TibΩax terfa’ dan il-piΩ.G˙oΩΩ il-˙ajja f’©uf uliedek,Biex b’im˙abbtu Alla jbierkek.

Marlon

(Lill-pajjiΩi li qed jivvutaw li©ijiet favur l-abort... fosthom il-Portugal)

X’ghamiltNazzjon?

rm2007-05 may

Documents