ród a finansowania inwestycji ekologicznych w polsce ... · polityka ekologiczna unii europejskiej...

Zeszyty Naukowe AKADEMII PODLASKIEJ w SIEDLCACH NR 82 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2009

prof. nzw. dr hab. Janusz Toru ski dr in!. Henryk Wyr"bek Akademia Podlaska w Siedlcach

#ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce Source of finances of ecological investments in Poland

Streszczenie: Istotnym problemem, z jakim borykaj si! wszyscy inwestorzy, jest pozyskiwanie funduszy na realizacj! zamierzonego przedsi!wzi!cia. Ochrona "ro-dowiska jest tak dziedzin gospodarki, która w chwili obecnej wymaga du#ych na-k$adów finansowych. Od 2003 roku wyst!puje tendencja wzrostowa w nak$adach in-westycyjnych zwi zanych z ochron "rodowiska, która jest wynikiem wi!kszej restrykcyjno"ci w przestrzeganiu przepisów prawa oraz wzrostu liczby %róde$ finan-sowania i odpowiedniego kszta$towania ich struktury. W artykule przedstawiono %ró-d$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce w latach 2000-2005.

Abstract: Raising funds for the accomplishment of the undertaking is a substantial problem all investors. The environmental protection is such field of economics which at present requires the big financial outlays. From 2003 an upturn is appearing in the investments associated with the environmental protection which is a result bigger re-sponsibility in obeying provisions of the law and the height of the number of source of finances and proper shaping their structure. In the article were introduced sources of funding of ecological investments in Poland in years to 2000-2005.

Wst"p

W sytuacji rozwoju spo eczno-ekonomicznego i coraz wyra!niej ry-

suj"cych si# barier spowodowanych pogarszaj"cym si# stanem $rodowiska naturalnego, obserwuje si# zmiany podej$cia do zagadnienia $rodowisko oraz rosn"cy wp yw Wspólnoty na sposób, w jaki traktowane jest ono w skali globalnej. Wyrazem tego jest coraz wyra!niej demonstrowana gotowo$% i wola Wspólnoty ujmowana w dokumentach strategicznych Unii i jej pro-gramach operacyjnych. Traktat o Unii Europejskiej podniós dzia ania na rzecz ochrony $rodowiska do rangi polityki wspólnotowej.

Definiuj"c poj#cie polityki ekologicznej mo&na stwierdzi%, i& jest to $wiadoma i celowa dzia alno$% pa'stwa, polegaj"ca na racjonalnym kszta -towaniu $rodowiska geograficznego poprzez jego w a$ciwe u&ytkowanie i ochron#, w oparciu o prawa przyrodnicze, ekonomiczne i spo eczne.

44 J. Toru!ski, H. Wyr"bek

Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009 ZN nr 82

Polityka ekologiczna Unii Europejskiej rozwija a si# wraz ze wzro-stem nasilaj"cych si# zagro&e' $rodowiskowych i liczy ponad 30 lat.

Rozwój cywilizacji oraz wielkie osi"gni#cia cz owieka nie zawsze przynosz" zamierzone skutki. Rabunkowa eksploatacja zasobów natural-nych doprowadzi a do zachwiania równowagi. Odwrócenie biegu rzek zwi#k-sza stopie' zasolenia wód morskich. Budowla tam i du&ych zbiorników wod-nych blokuje przep yw planktonu i ryb, powoduj"c szkodliwe ekologiczne procesy, zmienia warto$% klimatyczn" i biologiczn" terenów. Du&a emisja toksycznych gazów powoduje niszczenie warstwy ozonowej poch aniaj"cej promieniowanie nadfioletowe. Zmniejsza si# powierzchnia terenów zalesio-nych, wymiera coraz wi#cej gatunków ro$lin i zwierz"t. Tempo rozwoju przemys u i wprowadzenie na wielk" skal# chemizacji w rolnictwie przyczy-niaj" si# do pogorszenia stanu gleb.

W czasie powstawania EWG problem ochrony $rodowiska uwa&any by za spraw# indywidualn" pojedynczego kraju. Wkrótce jednak przekonano si# o b #dnym sposobie my$lenia. Powa&ne katastrofy stawa y si# coraz cz#stsze i nabiera y spektakularnego znaczenia.

Pocz"tki polityki ekologicznej Wspólnoty Europejskiej si#gaj" 1972 roku. Na zwo anej wówczas konferencji w Sztokholmie po raz pierwszy

poruszano spraw# kryzysu ekologicznego. Debatowano nad brakiem spój-no$ci technologii ze $rodowiskiem, wyniszczaniem ziem uprawnych, bezpla-nowo$ci" w realizacji inwestycji budowlanych, wyniszczaniem i niebezpie-cze'stwem wygini#cia ró&nych form &ycia $wiata fauny i flory. Wynikiem konferencji by o uchwalenie Deklaracji Sztokholmskiej w sprawie $rodowiska oraz 26 zasad. By to pierwszy, zasadniczy krok w rozwoju mi#dzynarodo-wego prawa ochrony $rodowiska.

Dalszy rozwój i formalne uwzgl#dnienie ochrony $rodowiska w$ród celów dzia ania EWG mia o miejsce w 1987 r. na konferencji w Maastricht. Do Traktatu Rzymskiego dodano rozdzia „(rodowisko”. Ochrona %rodowiska w prawie europejskim Prawo europejskie jest to ogó norm prawnych reguluj"cych stosunki w ramach procesów integracyjnych realizowanych przez Wspólnoty Euro-pejskie oraz Uni# Europejsk".

1

)ród a prawa europejskiego dziel" si# na:

• !ród a prawa pierwotnego,

• !ród a prawa wtórnego. Prawo pierwotne obejmuje szereg traktatów, na których opiera si#

ustrój i struktura Unii. Prawo wtórne stanowi" natomiast akty o charakterze wi"&"cym

i niewi"&"cym. S" to rozporz"dzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Zarówno prawo pierwotne, jak i wtórne tworzone jest w tzw. I flarze

Unii Europejskiej obejmuj"cym polityk# spo eczn", gospodark#, handel, kul-

1 M. Lis, Encyklopedia prawa, Warszawa 2000, s. 216.

#ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce 45

ZN nr 82 Seria: Administracja i Zarz"dzanie (9)2009

tur# i ochron# $rodowiska. Przepisy prawa wtórnego musz" by% spójne z prawem pierwotnym, a nad przestrzeganiem zgodno$ci czuwa Europejski Trybuna Sprawiedliwo$ci. Rozporz&dzenia S" aktami prawnymi du&ej rangi. Przypominaj" polsk" ustaw#. Obowi"zuj" w ca o$ci i bezpo$rednio w pa'stwach cz onkowskich i maj" pierwsze'stwo przed prawem krajowym. Oznacza to, &e powinny uchyli% przepisy prawa wewn#trznego, które z nim koliduj". Maj" zastosowanie wte-dy, gdy istnieje potrzeba ujednolicenia systemu. S" adresowane do nieokre-$lonej liczby adresatów. Ka&dy podmiot podlegaj"cy regulacji prawa euro-pejskiego mo&e powo ywa% si# wprost na rozporz"dzenie. Form# rozporz"dze' ma oko o 10% aktów prawnych Wspólnoty Europejskiej. Dyrektywy

S" wi"&"ce jedynie dla pa'stw cz onkowskich, do których s" kiero-wane. Ich wi"&"cy charakter dotyczy tylko celu, który ma by% osi"gni#ty, na-tomiast $rodki i form# realizacji pozostawia do swobodnego wyboru. Dyrek-tywa wymaga implementacji do prawa krajowego i nie mo&na si# na ni" bezpo$rednio powo ywa%.

Ma natomiast du&e znaczenie w procesie stanowienia prawa krajo-wego. Je&eli w dyrektywie jest zawarty konkretny wymóg, wszystkie pa'stwa cz onkowskie s" zobligowane do transpozycji tego wymogu do prawa we-wn#trznego. Decyzje

Wydawane s" w sprawach indywidualnych i wi"&" jedynie okre$lone podmioty prawne lub ekonomiczne. Tak jak rozporz"dzenie, decyzja nadaje si# do stosowania bezpo$redniego i nie daje wyboru najlepszego sposobu regulacji. W zagadnieniach z zakresu ochrony $rodowiska decyzje stosowa-ne s" w sprawach proceduralnych dotycz"cych zagadnie' szczegó owych, raportowania oraz w zwi"zku z konwencjami mi#dzynarodowymi. W tej dzie-dzinie wyst#puj" rzadziej ni& rozporz"dzenia i dyrektywy. Zalecenia i opinie

S" aktami o niewi"&"cym charakterze prawa. Wyznaczaj" kierunek rozwoju prawa europejskiego oraz zawieraj" pogl"dy i opinie organów unij-nych w okre$lonych sprawach. Musz" by% brane pod uwag# przez pa'stwa cz onkowskie przy wyk adni prawa krajowego.

Wa&n" i znaczn" rol# w sprawie ochrony $rodowiska w prawodaw-stwie europejskim pe ni" normy i przepisy techniczne.

Stanowi" one zbiór szczegó owych rozwi"za', opracowanych na podstawie bada', naukowych ekspertyz i do$wiadcze' praktycznych. Pro-muj" proekologiczne inwestycje przemys owe, wdra&anie nowych technologii oraz inspiruj" do przemian strukturalnych w przemy$le.



Do instrumentów prawnych polityki ekologicznej nale&y zaliczy% równie& wyk adni# Trybuna u Sprawiedliwo$ci.

Trybuna orzeka o legalno$ci aktów prawnych wydawanych przez organy UE i o ich zgodno$ci z traktatami oraz dokonuje ich obowi"zuj"cej in-terpretacji. Jest to instytucja kompetentna w sprawach rozstrzygania sporów wynikaj"cych z interpretacji prawa wspólnotowego. Jego orzeczenia maj" charakter ostateczny. Ochrona %rodowiska w prawie polskim

Polska historia prawna w zakresie ochrony przyrody si#ga czasów (redniowiecza. Ju& wtedy król Boles aw Chrobry chroni bobra, a pó!niej, w 1423 r., W adys aw Jagie o ograniczy mo&liwo$ci polowania na jelenie, dziki i osie.

Wiele lat pó!niej kto$ powiedzia , &e Puszcza Bia owieska i &ubry zawdzi#czaj" swoje ocalenie królom polskim.

Z biegiem lat dojrzewa a koncepcja ca o$ciowej ochrony przyrody. W 1934 r. utworzono ustaw# o ochronie przyrody, w my$l której ochronie podlega a ziemia, wody, jaskinie, ro$liny i zwierz#ta oraz minera y i skamie-nia o$ci. Ustawa ta dawa a podstaw# prawn" do wydawania rozporz"dze' o tworzeniu parków narodowych i o gatunkowej ochronie ro$lin i zwierz"t. Jednak a& do XIX w. ochrona $rodowiska by a s abo rozwini#ta. W okresie powojennym zupe nie straci a na znaczeniu. Rz"dom przy$wieca zupe nie inny cel.

Rozwój przemys u poci"ga za sob" uszczuplanie zasobów przyro-dy, a co za tym idzie powodowa wzrastaj"c" degradacj# $rodowiska i w co-raz wi#kszym stopniu przyczynia si# do jego wyniszczenia. W XX w. nisz-czenie $rodowiska jeszcze bardziej spot#gowa o si#. Masowo stosowane technologie wzmaga y szkodliwy wp yw produkcji na otoczenie. Dopiero po nowelizacji Konstytucji w 1976 r. pojawi y si# przepisy dotycz"ce ochrony $rodowiska. Art. 8 ust. 2 otrzyma brzmienie: „Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia ochron# i racjonalne kszta towanie $ro-dowiska naturalnego, stanowi"cego dobro ogólnonarodowe”. Natomiast w art. 60a okre$lono prawo obywateli do korzystania ze $rodowiska oraz wprowadzono obowi"zek jego ochrony. Umowy mi"dzynarodowe

Ratyfikowana umowa mi#dzynarodowa, og oszona w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej, stanowi cz#$% porz"dku prawnego w Polsce.

Najwa&niejsze wi"&"ce Polsk# umowy mi#dzynarodowe w dziedzi-nie ochrony $rodowiska to:

2

Umowy wielostronne w dziedzinie ochrony

• $rodowiska morskiego

• klimatu, atmosfery i warstwy ozonowej

2 K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, Ochrona "rodowiska przeró#nymi zagro#eniami. Pro-

blemy spo$eczne, ekonomiczne i prawne, Warszawa 2001.



• fauny i flory oraz szczególnie cennych terenów Umowy dwustronne

• umowy dotycz"ce wód granicznych

• specjalne umowy o ochronie $rodowiska

• uk ady dobros"siedzkie W ustawach koncentruje si# zasadnicza cz#$% regulacji prawa

ochrony $rodowiska. Szczególne miejsce w polskim prawie ochrony $rodo-wiska zajmuje ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony $rodowiska. Obejmuje ona podstawowe regulacje dla ca ego $rodowiska i jego ochrony, zawiera te& najwa&niejsze definicje legalne. W bardzo obszernym zbiorze przepisów dotycz"cych $rodowiska, ustawa ta sta a si# swoist" konstytucj" prawa ochrony $rodowiska w Polsce. Kluczowe miejsce zajmuje tu poj#cie zrównowa&onego rozwoju i równowagi przyrodniczej. W ostatnich latach XX w. Polska stan# a w obliczu wielu zmian za-równo spo eczno-ekonomicznych, gospodarczych, jak i politycznych. Z okre-su recesji gospodarczej przeszli$my do okresu wzrostu. Zawansowany zo-sta proces prywatyzacji gospodarki oraz przeprowadzono reform# pa'stwa w kierunku rozbudowy samorz"dno$ci. By to równie& okres intensywnych prac zwi"zanych z integracj" Polski z Uni" Europejsk". Dzia ania w tym za-kresie by y realizowane g ównie poprzez tworzenie mechanizmów i norm prawnych. Trwa wzmo&ony proces legislacji nowych ustaw i rozporz"dze' dostosowanych do przepisów unijnych. W ko'cowym etapie uzgodnie' by a II Polityka Ekologiczna Pa'stwa, wytyczaj"ca cele na okres 25 lat.

Przy opracowywaniu dokumentu kierowano si# nast#puj"cymi za o-&eniami:

• Nadrz#dn" warto$ci" jest cz owiek. Komfort &ycia i zdrowie jest niepodwa&alnym kryterium w realizacji polityki ekologicznej na ka&dym szczeblu.

• Cz owiek wraz ze swoj" dzia alno$ci" jest $ci$le zwi"zany z sys-temem przyrodniczym. Zachowanie równowagi wymaga spójne-go zarz"dzania u&ytkowaniem zasobów naturalnych oraz zapo-bieganiem i likwidacj" negatywnych dla $rodowiska skutków dzia alno$ci gospodarczej.

• Bezpiecze'stwo ekologiczne polega nie tylko na wprowadzeniu zabezpiecze' przed negatywnym oddzia ywaniem na $rodowi-sko, ale tak&e na dba o$ci i zapewnianiu odpowiednich warun-ków.

• Wymóg dalszego rozwoju gospodarczego opartego na zasadzie zrównowa&onego rozwoju wynika z katastrofalnych skutków, jaki przyniós dotychczasowy rozwój oparty na niekontrolowanym i nieracjonalnym korzystaniu z zasobów.

• Polska zachowa a znaczne powierzchnie lasów i bogat" ró&no-rodno$% biologiczn".

Polityka ekologiczna Polski opiera si# na zasadach, które okre$laj" jej cha-rakter. S" to:



• Zasada zrównowa&onego rozwoju. Oznacza takie prowadzenie polityki i dzia a', aby zachowa% walory $rodowiska w stanie za-pewniaj"cym mo&liwo$% korzystania z nich nast#pnym pokole-niom. Istot" zrównowa&onego rozwoju jest konieczno$% integracji zagadnie' ochrony $rodowiska z polityk" gospodarcz".

• Zasada równego dost#pu do $rodowiska przyrodniczego.

• Zasada regionalizacji. Oznacza rozszerzenie uprawnie' samo-rz"du terytorialnego.

• Zasada – zanieczyszczaj"cy p aci.

• Zasada prewencji. Przeciwdzia anie niekorzystnym skutkom dla $rodowiska musi dotyczy% ca ego procesu planowania, realizacji i monitoringu prowadzonych przedsi#wzi#%.

• Zasada przezorno$ci. Realizacja i wdra&anie nowych rozwi"za' mo&e nast"pi% tylko wówczas, gdy istnieje naukowo udowodnio-na ca kowita pewno$% efektów i skutków ich stosowania.

• Zasada stosowania najlepszych technik (BAT).

• Zasada subsydiarno$ci. Oznacza przekazywanie cz#$ci upraw-nie' i kompetencji na mo&liwie najni&szy szczebel.

• Zasada skuteczno$ci ekologicznej i efektywno$ci ekonomicznej. Oznacza minimalizacj# nak adów przy maksymalizacji uzyska-nych efektów. Zasada ta ma zastosowanie przy wyborze plano-wanych przedsi#wzi#% inwestycyjnych zwi"zanych z ochron" $rodowiska.

Polityka ekologiczna pa'stwa powinna by% integraln" cz#$ci" polityk sekto-rowych, winna harmonizowa% cele spo eczno-gospodarcze z celami ochrony $rodowiska. Rok 2001 by rokiem prze omowym w rozwoju ochrony $rodowiska w Polsce. Aspiracje Polski do cz onkostwa w Unii Europejskiej wi"za y si# z konieczno$ci" przystosowania prawa polskiego do olbrzymiej liczby dyrek-tyw unijnych. Poza tym, przyczyny tej fundamentalnej zmiany wi"za y si# z konieczno$ci" pe nego wdro&enia konstytucyjnych za o&e'. Uchwalono wówczas wiele ustaw dotycz"cych ochrony $rodowiska. Na czo o wysuwa si# ustawa Prawo ochrony $rodowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z pó!n. zm.), ustawa prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 115, poz. 1229 z pó!n. zm.), ustawa z dnia 16 marca 1995 r. o zapobieganiu za-nieczyszczeniu morza przez statki (Dz.U. Nr 47, poz. 243 z pó!n. zm., usta-wa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. Nr 62, poz. 628 z pó!n. zm.), ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowa-niowych (Dz.U. Nr 63, poz. 638 z pó!n. zm.), ustawa o substancjach i prepa-ratach chemicznych (Dz.U. z 2001 r. Nr 11, poz. 84 z pó!n. zm.), ustawa o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. z 2004 r. Nr 93, poz. 898).

Zako'czenie prac legislacyjnych ukoronowane uchwaleniem ustawy Prawo ochrony $rodowiska oznacza o wyra!ne skrócenie czasu dostosowy-wania polskiego prawa do wymogów unijnych. Jednak&e, tak jak w prawo-dawstwie unijnym sprawa ochrony $rodowiska nie jest tematem zamkni#tym, tak i w polskich regulacjach prawnych wprowadzane s" ci"g e zmiany.



Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w zwi"zku z przyst"pieniem RP do Unii Europejskiej dokonuje w za-kresie regulacji ustawy Prawo ochrony $rodowiska wdro&enia 30 dyrektyw Wspólnot Europejskich. Jako%' powietrza

Ochrona powietrza s u&y zapewnieniu jak najlepszej jego jako$ci poprzez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poni&ej dopuszczal-nych dla nich norm lub przynajmniej na ich poziomie. W polskim prawie za-pisy dotycz"ce ochrony powietrza zawarte s" g ównie w ustawie prawo ochrony $rodowiska oraz w wielu rozporz"dzeniach. Polska dokonuje trans-pozycji w zakresie ochrony powietrza aktów prawa wspólnotowego, zgodnie z zobowi"zaniem dostosowania prawa krajowego do acquis communautaire. Transpozycja dyrektywy 98/70/EWG w sprawie jako$ci benzyny i olejów na-p#dowych nast"pi a w ustawie z dnia 10 stycznia 2003 r. o systemie monito-rowania i kontrolowania jako$ci paliw ciek ych. Dalsze dostosowywanie prawa dotycz" m.in.: dyrektywy 1996/62/WE w sprawie oceny i kontroli ota-czaj"cego powietrza, dyrektywy 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszcze' do powietrza, dyrektywy 2001/81/WE w sprawie pu apów emisji, dyrektywy 2000/79/WE w sprawie spalania odpadów.

Na uwag# zas uguje ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substan-cjach zubo&aj"cych warstw# ozonow". Wprowadza ona zasady u&ywania tych substancji, reguluje ograniczenia w ich obrocie, wprowadza wymóg uzyskania $wiadectwa klasyfikacji. Ponadto wprowadza op aty oraz kary. Jako%' wód

Ochrona wód polega na zapewnieniu jak najlepszej jako$ci w celu zachowania równowagi biologicznej oraz zapewnieniu odpowiednich stan-dardów jako$ci co najmniej na poziomie dopuszczalnym. Regulacje prawne w zakresie ochrony wód zawieraj" ustawy:

Ustawa prawo ochrony $rodowiska i prawo wodne (Dz.U. z 2001 r. Nr 115, poz. 1229 z pó!n. zm.)

Ustawa prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 1994 r. Nr 27, poz. 96 z pó!n. zm.)

Ustawa o utrzymaniu czysto$ci i porz"dku w gminach (Dz.U. z 1996 r. Nr 132, poz. 622 z pó!n. zm.)

Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod# i zbiorowym odpro-wadzaniu $cieków (Dz.U. z 2001 r. Nr 72, poz. 747 z pó!n. zm.)

Ustawa o nawozach i nawo&eniu (Dz.U. z 2000 r. Nr 89, poz. 991 z pó!n. zm.)

W zwi"zku z przyst"pieniem do Unii Europejskiej Polska dostoso-wa a swoje prawo do wymogów wspólnotowych dokonuj"c transpozycji wielu dyrektyw i rozporz"dze':

* Dyrektywy 2000/60/WE z 2000 r. w sprawie dzia ania polityki wodnej



* Dyrektywy 75/440/EWG z 1975 r. dotycz"c" wymaganej jako$ci wód przeznaczonych do poboru wody pitnej

* Dyrektywy 76/160/EWG dotycz"c" jako$ci wody w k"pieliskach * Dyrektywy 79/923/EWG w sprawie jako$ci wód, w których &yj"

skorupiaki * Dyrektywy 76/464/EWG w sprawie zanieczyszczenia niektórymi

substancjami szkodliwymi * Dyrektywy 91/271/EWG w sprawie oczyszczania $cieków komu-

nalnych Zagadnienia dotycz"ce ochrony wód morskich s" w wi#kszo$ci ure-gulowane na szczeblu mi#dzynarodowym w konwencjach i porozumieniach. Polska ratyfikowa a b"d! stosuje wszystkie najwa&niejsze konwencje w tym zakresie. W prawie polskim dla ochrony $rodowiska morskiego istotn" rol# odgrywa kodeks morski,

3 ustawa o bezpiecze'stwie morskim, ustawa o za-

nieczyszczeniu przez statki. Odpady

Problematyka gospodarowania odpadami w polskim porz"dku praw-nym zosta a uregulowana w sposób kompleksowy, wprowadzaj"c nowe rozwi"zania prawne zawarte w Konwencji bazylejskiej, Agendzie 21 i prawie wspólnotowym. Przepisy dotycz"ce tych zagadnie' znajduj" si# m.in. w:

ustawie prawo ochrony $rodowiska i ustawie o odpadach ustawie o zachowaniu porz"dku w gminie ustawie o mi#dzynarodowym obrocie odpadami ustawie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych ustawie o recyklingu odpadów oraz wielu rozporz"dzeniach w tym zakresie wydanych przez Mi-

nistra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej Wdro&ono równie& do polskiego systemu prawnego szereg przepisów unij-nych reguluj"cych problematyk# gospodarki odpadami:

• Dyrektyw# 75/442/EWG dotycz"c" odpadów

• Dyrektyw# 91/271/EWG dotycz"c" $cieków komunalnych

• Dyrektyw# 2000/76/WE w sprawie spalania odpadów

• Dyrektyw# 99/31/WE w sprawie sk adowania odpadów

• Dyrektyw# 94/62/WE w sprawie opakowa' i odpadów opakowa-niowych

W polskim prawie ochrony $rodowiska post#powanie z odpadami opiera si# na kilku podstawowych zasadach. Rzecz" najistotniejsz" jest za-pobieganie powstawaniu odpadów ju& na etapie planowania. Odzysk oraz unieszkodliwianie powinno odbywa% si# w miejscu ich powstawania, co jed-nocze$nie stanowi o zakazie nieuzasadnionego przemieszczania odpadów. Ustawa o odpadach reguluje problematyk# spalarni odpadów

4 oraz $ci$le

okre$la wymogi dotycz"ce lokalizacji i budowy sk adowisk odpadów.

3 Ustawa z dn. 18 wrze$nia 2001 r. Kodeks morski, Dz.U. Nr 138 poz. 1545 z pó!n. zm.

4 J. Jerzma'ski, Gospodarka odpadami - prawo polskie w kontek"cie przepisów Unii Europej-

skiej, Wroc aw 2001, s. 142.



Konsekwentna realizacja od pocz"tku lat 90. polityki ekologicznej pa'stwa pozwoli a osi"gn"% znacz"c" popraw# stanu $rodowiska w Polsce. Przyk adowo w latach 1990-2000:

• liczba miast obs ugiwanych przez oczyszczalnie $cieków wzros a z 467 do 801,

• ca kowita emisja dwutlenku siarki spad a z 3210 tys. ton/rok do 1511 tys. ton/rok,

• emisja py ów spad a z 1950 tys. ton/rok do 403 tys. ton/rok,

• zmala a ilo$% odpadów sk adowych z 66,5 mln to do 22,3 mln ton,

• wzros a ilo$% odpadów wykorzystywanych i unieszkodliwionych z 77,3 mln ton do 121,6 mln ton

Fundusze ekologiczne

W zakresie ochrony $rodowiska, ka&dy inwestor, projektant i wyko-

nawca robót zobowi"zany jest do uwzgl#dniania w swojej dzia alno$ci inwe-stycyjnej wymaga' ochrony $rodowiska, do zapewnienia (zw aszcza w bu-downictwie mieszkaniowym i budownictwie u&yteczno$ci publicznej) materia ów i elementów budowlanych chroni"cych przed ha asem i wibra-cjami.

5

Inwestorzy i projektanci inwestycji o charakterze gospodarczym mu-sz" stosowa% procesy technologiczne najmniej uci"&liwe dla $rodowiska. Zobowi"zani s" równie& do racjonalnych rozwi"za' w zakresie gospodaro-wania odpadami i $ciekami, a w szczególno$ci do gospodarczego ich wyko-rzystania.

6

Trzon ca ego systemu rynku finansowego wspieraj"cego dzia ania na rzecz ochrony $rodowiska w Polsce stanowi" fundusze ekologiczne. Podstaw" prawn" funduszy s" zapisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony $rodowiska.

Najpr#&niej dzia aj"cym na tym polu w Polsce jest Narodowy Fun-dusz Ochrony (rodowiska i Gospodarki Wodnej. Celem dzia alno$ci Naro-dowego Funduszu jest finansowe wspomaganie inwestycji proekologicznych istotnych z punktu widzenia $rodowiska o zasi#gu ogólnokrajowym i po-nadregionalnym oraz administrowanie $rodkami zagranicznymi przeznaczo-nymi na ochron# $rodowiska w Polsce.

Narodowy Fundusz Ochrony (rodowiska i Gospodarki Wodnej sto-suje nast#puj"ce formy dofinansowania (rys. 1):

• dotacje

• po&yczki p atnicze i preferencyjne,

• kredyty udzielane ze $rodków funduszu przez banki,

• dop aty do oprocentowania preferencyjnych kredytów. O dofinansowanie ze $rodków Narodowego Funduszu mog" ubie-

ga% si# podmioty gospodarcze podejmuj"ce realizacj# zada' zwi"zanych

5 Art. 68 ust. 1, Prawo Ochrony &rodowiska.

6 Ochrona "rodowiska, Zbiór przepisów, Wydawnictwo LEX, Sopot 1999.



z ochron" $rodowiska. Udzielaj"c dofinansowania fundusz stosuje przepisy dotycz"ce pomocy publicznej.

49,05%

49,95%

1,00%0,00%

1 zwrotne

2 bezzwrotne

3 kapita$owe

4 inne

Rys. 1. Struktura finansowania ze $rodków NFO(iGW wg form finansowania

w latach 2002-2004 )ród o: GUS ,Ochrona $rodowiska 2005 r.

Fig. 1. Financing structure of agents NFO(iGW according to forms of financing in years 2002-2004

Source: GUS, Environmental protection 2005.

Dotacje udzielane s" na przedsi#wzi#cia realizowane w ramach na-

st#puj"cych programów: ! ochrony powierzchni ziemi, ! gospodarki wodnej, ! ochrony powietrznej, ! ochrony przyrody i krajobrazu, ! Pa'stwowego Monitoringu (rodowiska, ! ochrony lasów, ! zapobieganie kl#skom &ywio owym, ! Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjno$ci

Przedsi#biorstw. Rol" wojewódzkich funduszy (WFO(iGW) jest finansowe wspieranie

przedsi#wzi#% proekologicznych o zasi#gu regionalnym. Fundusze woje-wódzkie dzia aj" na podobnych zasadach co Fundusz Narodowy. Do zada' dofinansowywanych przez wojewódzkie fundusze nale&" m.in.: wspieranie dzia a' zapobiegajacych powstawaniu odpadów i zanieczyszcze' oraz zmie-rzaj"cych do ich gospodarczego wykorzystania i sk adowania, zadania mo-dernizacyjne i inwestycyjne s u&"ce ochronie $rodowiska, edukacja ekolo-giczna oraz inne dzia ania wynikaj"ce z zasady zrównowa&onego rozwoju uznane za priorytetowe dla danego regionu.

Powiatowe i Gminne Fundusze Ochrony (rodowiska i Gospo-

darki Wodnej s" funduszami celowymi nieposiadaj"cymi osobowo$ci praw-nej. Celem dzia ania tych funduszy jest dofinansowywanie zada' proekolo-gicznych realizowanych na w asnym terenie.

Do systemu ekologicznych funduszy celowych, obok Funduszy Ochrony (rodowiska i Gospodarki Wodnej, zaliczany jest równie& Fundusz Le%ny i Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych. Wykorzystanie $rodków Fun-



duszu Ochrony Gruntów Rolnych oraz zrealizowane prace i przedsi#wzi#cia ze $rodków tego funduszu w latach 2000-2004 przedstawia tabela 1. Tabela 1. Prace i przedsi#wzi#cia zrealizowane w oparciu o $rodki fundu-

szu ochrony gruntów rolnych Table 1. Works and undertakings carried out based on centers of the fund

of the protection of agricultural lands

2000 2001 2002 2003 2004 WYSZCZEGÓLNIENIE w hektarach

Rekultywacja i przystosowanie nieu%yt-ków oraz bagien do potrzeb produkcji rolniczej

311 200 116 705 419

Rolnicze zagospodarowanie gruntów zrekultywowanych 605 475 235 107 21

U%y&nianie gleb 31763 39272 19367 20995 21877 Przeciwdzia$anie erozji gleb -- 1 8 30 7 Budowa i renowacja zbiorników wod-nych s$u% cych ma$ej retencji wodnej 391 606 791 361 249

Budowa i modernizacja dróg dla po-trzeb rolnictwa 3088 2135 2507 2361 2080

)ród o: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2005. Source: Ministry of Agriculture and the Development of the Village, Warsaw 2005.

W najbli&szych latach oczekuje si# spadku udzia u funduszy ochrony

$rodowiska w finansowaniu inwestycji ekologicznych przy jednoczesnym zwi#kszeniu zaanga&owania $rodków pomocowych. Programy pomocowe i instytucje finansuj&ce

Pomoc zagraniczna w finansowaniu ochrony $rodowiska w Polsce odgrywa znacz"c" rol#. Ju& od 1989 roku Polska jest beneficjentem pro-gramów pomocowych oferowanych w przewa&aj"cej cz#$ci przez Uni# Eu-ropejsk". Dotacje wyp acane s" ze $rodków w ramach funduszy przedakce-syjnych i strukturalnych. Celem pomocy jest wyrównanie poziomu rozwoju w krajach Wspólnoty. Fundusze strukturalne to jedna z najatrakcyjniejszych form wsparcia. W ramach tych funduszy Polska otrzyma a w latach 2004- -2006 12,8 mld EUR. Polska otrzyma a dost#p do czterech funduszy struktu-ralnych:

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,

• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej,

• Europejski Fundusz Spo eczny,

• Finansowy Instrument Orientacji Rybo ówstwa. Najistotniejszym z punktu widzenia pozyskiwania $rodków na reali-

zacj# zada' z zakresu ochrony $rodowiska jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej.



Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego powo any zosta w 1975 roku w celu pomocy regionom s abo rozwini#tym. Dzia alno$% funduszu koncen-truje si# na:

o inwestycjach z zakresu ochrony $rodowiska naturalnego, o infrastrukturze, o rozwoju ma ych i $rednich przedsi#biorstw, o rozwoju turystyki, o kszta towaniu spo ecze'stwa informacyjnego.

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej powsta w 1964 roku. Jest programem rozwoju regionów wiejskich i poprawy infrastruktury rolnej. G ówne cele funduszu to:

! rozwój terenów wiejskich, ! wsparcie dla m odych rolników, ! restrukturyzacja oraz dostosowanie gospodarstw do wymogów

rynku, ! wspieranie dzia a' zwi#kszaj"cych konkurencyjno$% produktów

rolnych, ! wsparcie dla inicjatyw turystycznych, ! ochrona $rodowiska naturalnego terenów wiejskich, ! rozwój terenów le$nych, ! inwestycje z zakresu ochrony $rodowiska.

Fundusz Spójno%ci (zwany równie! Funduszem Kohezji) powsta na mo-cy Traktatu z Maastricht w 1993 roku. Wsparcie finansowe w ramach fundu-szu udzielane jest krajom cz onkowskim, których produkt narodowy brutto na jednego mieszka'ca nie przekracza 90% $redniej PNB dla wszystkich pa'stw cz onkowskich. Fundusz Spójno$ci nie nale&y do funduszy struktu-ralnych. Ró&nica mi#dzy funduszami polega na:

! podejmowaniu decyzji o przyznaniu $rodków na dofinansowanie przez Komisj# Europejsk",

! zasi#gu pomocy finansowej. G ównym celem Funduszu Spójno$ci w Polsce jest wspieranie dzia-

a' inwestycyjnych w adz publicznych z zakresu ochrony $rodowiska wynika-j"cych z wdra&ania prawa Unii Europejskiej. Do dzia a' tych nale&" w szczególno$ci:

poprawa jako$ci powietrza (ograniczenie emisji dwutlenku siarki i tlenków azotu),

poprawa jako$ci wód powierzchniowych (budowa, rozbudowa i modernizacja oczyszczalni $cieków),

polepszenie jako$ci wody przeznaczonej do spo&ycia, racjonalizacja gospodarki odpadami, ochrona powierzchni ziemi, zapewnienie bezpiecze'stwa przeciwpowodziowego. Podmiotami dofinansowania ze $rodków Funduszu Spójno$ci s"

jednostki samorz"du terytorialnego oraz przedsi#biorstwa komunalne. Wy-



soko$% udzielonej pomocy mo&e wynosi% 80% warto$ci danego projektu, pozosta y wk ad zapewniony jest przez beneficjenta. Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowego Europej-skiego Obszaru Gospodarczego

W 2004 roku, w pa!dzierniku, Polska podpisa a dwie umowy, dzi#ki którym mo&e korzysta% ze !róde bezzwrotnej pomocy zagranicznej: Memo-randum of Understanding wdra&ania Mechanizmu Finansowego Europej-skiego Obszaru Gospodarczego oraz Memorandum of Understanding wdra-&ania Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Darczy'cami s" trzy kraje EFTA – Norwegia, Lichtenstein, Islandia. Przyznana Polsce kwota wsparcia to 533,51 mln EUR, która ma by% wykorzystana w latach 2004-2009. (rodki te udzielane s" w ramach dwóch instrumentów finansowych:

• Norweskiego Mechanizmu Finansowego – z przeznaczeniem na ochron# $rodowiska, ochron# kulturowego dziedzictwa europej-skiego, promowanie zrównowa&onego rozwoju, badania nauko-we,

• Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospo-darczego – z przeznaczeniem na pomoc techniczn" przy wdra-&aniu acquis communautaire, polityk# regionaln" i dzia ania transgraniczne, wdra&anie przepisów z Schengen.

(rodkami tymi koordynuje w Polsce Ministerstwo Gospodarki i Pracy. Fundusz na rzecz Globalnego (rodowiska G ównym celem dzia alno$ci GEF jest ochrona globalnego $rodowiska natu-ralnego. (rodki finansowe przeznaczane s" na programy i przedsi#wzi#cia w dziedzinach uznanych za priorytetowe:

! ochron# wód mi#dzynarodowych, ! przeciwdzia anie zmianom klimatu, ! ochron# warstwy ozonowej, ! ochron# ró&norodno$ci biologicznej.

Program ten skierowany jest do organizacji pozarz"dowych i spo ecznych, a fundusze wyp acane s" w formie dotacji. Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej

W oparciu o w asne $rodki finansowe fundusz ten realizuje programy w zakresie preferencyjnego kredytowania przedsi#wzi#% dotycz"cych rozwo-ju wsi i ma ych miast. Obecnie fundusz realizuje trzyna$cie programów ope-racyjnych obejmuj"cych 11 linii kredytowych. Kredyty te przyznawane s" na zadania dotycz"ce:

Infrastruktury wiejskiej: o kredyty na modernizacj# dróg publicznych, o kredyty na inwestycje dotycz"ce zbiorowego zaopatrzenia wsi

w wod#, o kredyty na inwestycje z zakresu oczyszczania $cieków, o kredyty na inwestycje w zakresie wiejsko-gminnych szkó .



Pozarolniczej ma ej przedsi#biorczo$ci: o kredyty na przedsi#wzi#cia w zakresie agroturystyki, o kredyty na przedsi#wzi#cia w zakresie ma ej przedsi#biorczo-

$ci, o kredyty na ochron# zdrowia, o kredyty na inwestycje dotycz"ce weterynarii, o mikrokredyty na pozarolnicz" dzia alno$% gospodarcz".

Subwencje w zakresie ochrony zdrowia i $rodowiska: o zapewnienie podstawowej opieki zdrowotnej, o ochrona $rodowiska na terenach wiejskich.

Cele Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej realizowane w ramach ww. linii kredytowych powi"zane s" $ci$le z funduszami struktu-ralnymi, czyli mog" wspiera% $rodki pomocowe Unii Europejskiej, uzupe nia-j"c wymagany w asny wk ad inwestorów. Fundacja EkoFundusz

Powo any w 1992 roku celem efektywnego zarz"dzania $rodkami finansowymi pochodz"cymi z ekokonwersji. G ównym zadaniem fundacji jest finansowe wspieranie dzia a' podejmowanych w zakresie ochrony $rodowi-ska, które maj" istotne znaczenie w skali globalnej. W odró&nieniu od innych funduszy, dofinansowanie z Fundacji EkoFundusz wyklucza mo&liwo$% finansowego wsparcia przedsi#wzi#% o zasi#gu lokalnym. S" to dzia ania z zakresu:

" ochrona wód Ba tyku (ograniczenie dop ywu zanieczyszcze'), " ochrona klimatu (ograniczenie emisji gazów cieplarnianych), " ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlen-

ków azotu, " ochrona ró&norodno$ci biologicznej, " racjonalna gospodarka odpadami. Fundacja EkoFundusz mo&e wspiera% finansowo zarówno dzia ania

dopiero rozpoczynane, jak i znajduj"ce si# ju& w fazie realizacji projektu pod warunkiem, &e ich zawansowanie finansowe nie przekracza 60%. Wspiera-nie finansowe fundacji polega na udzielaniu bezzwrotnej dotacji, mieszcz"-cej si# w granicach 10-30% kosztów projektu, oraz dop at do zada' o charakterze powtarzalnym i dop at do tworzonych plantacji ro$lin energe-tycznych. Dotacje z EkoFunduszu dotycz" mi#dzy innymi projektów z dzie-dziny ochrony powietrza, takich jak:

! kolektory s oneczne, ! elektrownie wiatrowe, ! plantacje ro$lin do celów energetycznych, ! produkcja oleju nap#dowego rzepakowego,

urz"dzenia do kompostowania odpadów komunalnych.



Fundacja na rzecz Rozwoju Wsi Polskiej „Polska Wie% 2000” im. Macieja Rataja

Zakres przedmiotowy fundacji dotyczy dofinansowania inicjatyw lo-kalnych na rzecz rozwoju infrastruktury wiejskiej. Finansowanie to polega na udzielaniu kredytów na preferencyjnych warunkach, które s" przeznaczone w szczególno$ci na budow# i modernizacj# urz"dze' grzewczych zasilanych olejem opa owym lub gazem. Wysoko$% udzielanego kredytu mo&e wynosi% 40 tys. z otych, z tym &e udzia w asny inwestora nie mo&e by% ni&szy ni& 50% warto$ci realizowanego projektu. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

ARiMR spe nia zasadnicz" rol# w rozwoju przedsi#biorczo$ci na wsi. Formy pomocy udzielanych przez Agencj# stanowi" dop aty i kredyty:

! kredyt na realizacj# przedsi#wzi#% inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spo&ywczym i us ugach dla rolnictwa,

! kredyt na inwestycje z zakresu agroturystyki w gospodarstwie rolnym,

! dofinansowania dzia alno$ci zwi"zanej z podnoszeniem kwalifi-kacji zawodowej,

! dofinansowanie zalesie', ! wspieranie rozwoju us ug mechanizacyjnych w ramach bran&o-

wego programu wspólnego u&ytkowania maszyn rolniczych. European Commission Directorate-General

G ównym celem dzia alno$ci Departamentu jest kreowanie finanso-wych instrumentów wspomagania dzia a' z zakresu ochrony $rodowiska. Priorytetami przy$wiecaj"cymi podejmowanie decyzji o alokacji $rodków jest:

• Ochrona $rodowiska

• Zachowanie ró&norodno$ci przyrody i krajobrazu

• Wspomaganie pa'stw trzecich Dotacje z Departamentu Generalnego udzielane s" zarówno osobom fizycz-nym, jak i prawnym na realizacj# zada' zgodnych z wyznaczonymi prioryte-tami w zakresie:

o innowacyjnych dzia a' w przemy$le, o technicznych dzia a' lokalnych instytucji, o ochrony fauny i flory

Wysoko$% udzielanego dofinansowania wynosi w zale&no$ci od wagi projek-tu od 20 tysi#cy do 60 tysi#cy euro. Banki

Coraz wi#ksz" rol# we wspieraniu finansowania inwestycji ekolo-gicznych w Polsce odgrywaj" banki. Ich liczba i ró&norodno$% oferowanych produktów przeznaczonych na ochron# $rodowiska ro$nie z roku na rok. Dzi#ki wspó pracy z funduszami ochrony $rodowiska i gospodarki wodnej



oraz innymi fundacjami i instytucjami zarówno krajowymi, jak i zagranicznymi rozszerzaj" one swoj" ofert# o nowe, atrakcyjniejsze kredyty proekologicz-ne.

Zjawisko wi#kszego zaanga&owania si# banków w finansowanie in-westycji proekologicznych mo&na zauwa&y% zw aszcza od chwili przyst"pie-nia Polski do Unii Europejskiej. Nast"pi o wówczas wi#ksze zapotrzebowa-nie na rynku inwestycyjnym na nowe fundusze.

Spo$ród banków kredytuj"cych inwestycje s u&"ce ochronie $rodo-wiska na uwag# zas uguj":

Bank Gospodarstwa Krajowego, Bank BPH Spó ka Akcyjna, Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A., Bank Inicjatyw Spo eczno-Ekonomicznych, Kredyt Bank S.A., Bank Wspó pracy Europejskiej S.A.,

oraz Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Najbardziej wyspecjalizowanym w finansowaniu przedsi#wzi#% eko-

logicznych jest Bank Ochrony (rodowiska S.A. Dzia alno$% w sferze ekologii to priorytet banku. Jego g ównym celem jest pozyskiwanie i gromadzenie funduszy krajowych i zagranicznych oraz kierowanie ich do podmiotów in-westuj"cych w przedsi#wzi#cia przynosz"ce wymierne efekty ekologiczne. Podstawowa dzia alno$% banku na ekologicznym rynku finansowym polega na udzielaniu kredytów na cele ekologiczne na warunkach preferencyjnych. Nak$ady na inwestycje ekologiczne w Polsce Kwestia ochrony $rodowiska w ostatnich latach sta a si# wielkim wy-zwaniem dla polskiego rz"du. Sprostanie tym wyzwaniom oraz realizacja wszystkich zamierzonych przedsi#wzi#% okre$lonych w polityce ekologicznej pa'stwa i zgodnych z liter" prawa ochrony $rodowiska wi"&e si# z du&ymi kosztami, których szacunki si#gaj" blisko 40 mld euro, tj.120-150 mld z .

Lata 2000-2005 charakteryzowa y si# pocz"tkowo spadkiem nak a-dów na ochron# $rodowiska. Utrzymuj"cy si# poziom 1,6% PKB w latach 90. wyra!nie uleg zmniejszeniu. W roku 2001 wynosi tylko 0,9%.

Po kilku latach regresu, na rynku inwestycji ekologicznych da o si# zauwa&y% pewne o&ywienie. Niewielki, ale rosn"cy wp yw maj" projekty in-westycyjne przy udziale $rodków Unii Europejskiej. W roku 2003 nak ady in-westycyjne na ochron# $rodowiska wzros y o 4% (w cenach bie&"cych) i na gospodark# wodn" ok. 17% (równie& w cenach bie&"cych) w porównaniu do roku 2002. Istotnym problemem jest pozyskiwanie funduszy na inwestycje eko-logiczne. Struktura finansowania inwestycji proekologicznych od kilku lat nie zmieni a si#. G ównym !ród em ponoszenia nak adów s" $rodki w asne in-



westorów. Ich udzia w nak adach na ochron# $rodowiska w latach 90. sta-nowi poni&ej 40% w stosunku do wszystkich grup inwestorów, natomiast w 2002 r. wzrós do 49,3%. (rodki finansowe na realizacj# przedsi#wzi#% s u&"cych ochronie $rodowiska mog" pochodzi%:

ze !róde publicznych, ze !róde prywatnych, z pomocy zagranicznej. (rodki publiczne pochodz" z bud&etu pa'stwa, funduszy celowych oraz

bud&etów samorz"dowych. )ród a te stanowi" znacz"c" cz#$% rynku finanso-wego ochrony $rodowiska. Wykorzystywane s" do wspierania ekologicznej poli-tyki pa'stwa oraz lokalnych i regionalnych programów ekologicznych.

(rodki prywatne natomiast tworz" podmioty gospodarcze oraz banki przy wspó udziale osób fizycznych. (rodki w asne przedsi#biorstw stanowi y w latach 2002-2004 ponad 46% ogólnych nak adów na ochron# $rodowiska.

Pomoc zagraniczna w dziedzinie ekologii, udzielana w postaci daro-wizn i dotacji, jest przyznawana Polsce ju& od 1990 r. Najwi#ksze fundusze Polska uzyska a z Unii Europejskiej, co stanowi o 90,8% wszystkich zagra-nicznych darowizn. W$ród krajów wspieraj"cych Polsk# w ochronie $rodowi-ska znalaz y si# Niderlandy, Dania, USA. Najwi#ksze wsparcie udzielono ochronie wód i gospodarce wodnej – 86,3%, ochronie powietrza – 5,2% oraz ochronie powierzchni ziemi – 4,8%. (rodki te pochodz" z funduszy przedak-cesyjnych, g ównie z funduszu PHARE oraz ISPA, a tak&e z funduszu SA-PARD, którego zasadniczym celem jest wspieranie rolnictwa. Zagranicznymi $rodkami finansowymi udost#pnianymi w formie niskooprocentowanych po-&yczek czy kredytów zarz"dzaj" polskie fundusze i fundacje ekologiczne oraz Bank Ochrony (rodowiska. Zaobserwowany w latach 1999-2002 spadek nak adów inwestycyj-nych na ochron# $rodowiska by w pewnym sensie spowodowany pogorsze-niem si# sytuacji finansowej wielu podmiotów gospodarczych, które ze zro-zumia ych wzgl#dów wi#cej uwagi po$wi#ca y utrzymaniu si# na rynku ni& ekologii. Zainteresowanie bowiem przedsi#biorstw finansowaniem przedsi#-wzi#% ochronnych z w asnych $rodków zale&y równie& w du&ej mierze od:

• dzia ania instrumentów ekonomicznych ochrony $rodowiska, w tym systemu op at i kar, preferencyjnych kredytów czy ulg po-datkowych,

• dost#pno$ci tanich $rodków inwestycyjnych z innych !róde . Roczne nak ady w Polsce na ochron# $rodowiska wynosz" 2,1 mld euro. Jest to ogromna kwota niezb#dna dla poprawy stanu $rodowiska naturalne-go. Zaplecze finansowe, jakim dysponuje Polska, jest niewystarczaj"ce do szybkiego i efektywnego przeprowadzenia wszystkich inwestycji ekologicz-nych, koniecznych do nadrobienia zaniedba' ostatnich dziesi#cioleci, w celu zmniejszenia dystansu dziel"cego nasz kraj z pa'stwami Unii Europejskiej.

Osi"ganie pozytywnych wyników w ochronie $rodowiska jest w du&ej mierze zale&ne od skutecznego, zintegrowanego systemu finansowania. W Polsce system ten opiera si# przede wszystkim na funduszach ekologicz-



nych. S" to trzy g ówne fundusze celowe niezale&ne od bud&etu: Narodowy Fundusz Ochrony (rodowiska i Gospodarki Wodnej wraz z funduszami wo-jewódzkimi, powiatowymi i gminnymi, Fundusz Le$ny oraz Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych.

Najwa&niejszy z nich jest NFO(iGW. Jest on najwi#ksz" instytucj" realizuj"c" Polityk# Ekorozwoju Pa'stwa poprzez finansowanie inwestycji zwi"zanych z ochron" $rodowiska. Zosta utworzony na mocy ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kszta towaniu $rodowiska. Dzia a od 1 lipca 1989 r. Wszystkie fundusze utrzymuj" si# z op at za korzystanie ze $rodowi-ska, wydatkuj"c zgromadzone w ten sposób $rodki w formie preferencyjnych po&yczek i dotacji na dofinansowanie zada' proekologicznych.

7 Do funduszy

wp ywaj" równie& kwoty pochodz"ce z op at i kar pieni#&nych z tytu u naru-szenia warunków korzystania ze $rodowiska oraz odszkodowa', gromadzo-ne na koncie funduszu celowego FO(iGW (tab. 2).

Dochodami funduszu s" ponadto wp ywy z przedsi#wzi#% kultural-nych, organizowanych na rzecz ochrony $rodowiska, wp at i zapisów osób fizycznych i prawnych, $wiadczenia rzeczowe oraz dochody z dzia alno$ci ekologicznych.

8 Fundusz Narodowy oraz fundusze wojewódzkie ze wzgl#du

na osobowo$% prawn" s" wspomagane dochodami z operacji finansowych, udzia u w spó kach, oprocentowania na rachunkach bankowych, sprzeda&y papierów warto$ciowych, kredytów oraz obligacji.

(rodki funduszy gminnych przeznaczane s" na wspomaganie sys-temów kontrolnych, modernizacj# urz"dze' technicznych, utrzymanie obsza-rów specjalnych i obszarów zielonych, zapewnienie w a$ciwego sk adowania odpadów oraz na edukacj# ekologiczn".

(rodki z funduszy powiatowych s u&" realizacji przedsi#wzi#% zwi"-zanych ze sk adowaniem i unieszkodliwianiem odpadów oraz na wspó finan-sowanie inwestycji ekologicznych o charakterze ponadgminnym. Kapita pie-ni#&ny zgromadzony przez fundusze wojewódzkie przeznaczony jest na finansowanie gospodarki le$nej, przeciwdzia anie i likwidacj# skutków nad-zwyczajnych zagro&e' $rodowiska, wdra&anie nowych technik i technologii oraz wspieranie bada' naukowych prowadzonych w zakresie ochrony $ro-dowiska.

Narodowy Fundusz Ochrony (rodowiska swoje fundusze przezna-cza na dzia ania proekologiczne o znaczeniu krajowym lub mi#dzynarodo-wym w zakresie post#pu technicznego, programów badawczych i edukacyj-nych, monitoringu $rodowiska oraz wspomagania regionalnych i ponadregio- nalnych programów zrównowa&onego rozwoju i ochrony $rodowiska.

Funkcjonowanie Funduszu Le$nego okre$la ustawa o lasach, a za-rz"dza nim Dyrektor Generalny Lasów Pa'stwowych.

7 Ustawa o finansach publicznych z dn. 26.11.1990 r.

8 www.mos.gov.pl



Tabela 2. Udzia poszczególnych funduszy ochrony $rodowiska i gospodar-ki wodnej w dochodach z tytu u op at za korzystanie ze $rodowi-ska oraz kar pieni#&nych za naruszenie warunków korzystania ze $rodowiska

Table 2. Share of individual funds of the environmental protection and the water management in income from payments for using the envi-ronment and fines for the infringement of terms of use from the environment

#ród$o dochodu GFO'iGW PFO'iGW WFO'iGW NFO'iGW

Op$aty i kary za usuwanie drzew

100% - - -

Op$aty i kary za zrzut zasolo-nych wód kopalnianych oraz emisj" NOx

20% 10% 45,5% 24,5%

Op$aty za sk$adowanie odpa-dów i kary za niew$a(ciwe sk$adowanie

50% 10% 26% 14%

Pozosta$e op$aty i kary 20% 10% 45,5% 24,5% )ród o: GUS, Ochrona $rodowiska, Warszawa 2006. Source: GUS, Environmental protection, Warsaw 2006.

(rodki Funduszu Le$nego pochodz" z odpisów ze sprzeda&y drew-

na oraz s" to ró&nego rodzaju kary, nale&no$ci i op aty zwi"zane z wy "cze-niem z produkcji gruntów le$nych, a tak&e wynikaj"ce z odszkodowa' cywilnoprawnych za szkody powsta e w wyniku po&arów czy te& przedwcze-snego wyr#bu drzewostanu. Zgromadzone fundusze przeznaczane s" w szczególno$ci na wyrównywanie niedoborów powstaj"cych przy realizacji zada' gospodarki le$nej. Dochodami Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych s" $rodki pocho-dz"ce z op at za przejmowanie gruntów rolnych na cele nierolne oraz sprze-da& ziemi próchniczej. (rodki te przeznacza si# na ochron#, rekultywacj# i popraw# jako$ci gruntów rolnych, budow# i renowacj# stawów rybnych oraz wyp at# odszkodowa'. Szczególn" rol# w finansowaniu inwestycji proekologicznych w Pol-sce zajmuje sektor bankowy. W ostatnich latach mogli$my zaobserwowa% wzrost liczby banków aktywnie w "czaj"cych si# w sprawy ochrony $rodowi-ska, sukcesywnie rozszerzaj"c swoje oferty o nowe instrumenty skierowane na przedsi#wzi#cia s u&"ce $rodowisku.

W 1994 r. 14 polskich banków podpisa o deklaracj# ONZ „Banko-wo$% a $rodowisko” w celu promowania poprzez w a$ciw" polityk# oraz czynno$ci gospodarcze i bankowe zasad ekorozwoju.

W polskim systemie bankowo-finansowym banki komercyjne swoj" dzia alno$% kredytow" kieruj" na inwestycje zwi"zane z modernizacj" i roz-budow" polskiego przemys u oraz na inwestycje bezpo$rednio zwi"zane z ochron" $rodowiska, jak ochrona wód, atmosfery czy gospodarczego wy-korzystania odpadów.



Bankiem, który wyspecjalizowa si# w kredytowaniu inwestycji pro-ekologicznych, jest Bank Ochrony (rodowiska S.A. Misj" banku jest $wiad-czenie kompleksowych us ug finansowych podmiotom realizuj"cym projekty na rzecz ochrony $rodowiska. Jego g ównym celem jest pozyskiwanie i gro-madzenie krajowych i zagranicznych $rodków finansowych, a nast#pnie kie-rowanie ich na obs ug# przedsi#wzi#% niezb#dnych dla zachowania i ochro-ny $rodowiska.

9

(rodki finansowe pochodz"ce ze !róde zagranicznych wspomaga-j"ce polskie $rodowisko mo&na podzieli% na:

- ekokonwersj#, czyli umorzenie cz#$ci polskiego d ugu zagranicz-nego,

- $rodki Unii Europejskiej uzyskiwane w ramach programu PHARE oraz funduszy ISPA, SAPARD,

- kredyty preferencyjne, - kredyty komercyjne. Jedn" z najatrakcyjniejszych dla Polski pomocy wspieraj"cych eko-

rozwój jest ekokonwersja, zaistnia a dzi#ki decyzji Klubu Paryskiego. Decy-zja ta dotyczy a anulowania 50% d ugu polskiego. Do realizacji porozumie-nia przyst"pi y Finlandia, Niemcy, Szwajcaria i Francja.

W najwi#kszej wysoko$ci pomoc w formie dotacji na cele ochrony $rodowiska jest udzielana z Unii Europejskiej w ramach programów PHARE.

Innym funduszem unijnym, z którego Polska otrzymywa a pomoc finansow", by fundusz ISPA (Instrument for Structural Policie for Preac-cession). Fundusz ten przeznaczony jest na tworzenie, modernizacj# i roz-budow# infrastruktury ochrony $rodowiska oraz infrastruktury transporto-wej.

10 Na inwestycje ekologiczne w ramach tego funduszu przeznaczano

kwot# 156-192 mln euro rocznie.11

Program ISPA sko'czy si# z chwil" przyst"pienia Polski do Unii Europejskiej, a zast"piony zosta Funduszem Spójno$ci.

Fundusz SAPARD zosta utworzony w celu promowania rolnictwa przy jednoczesnym osi"gni#ciu poprawy stanu $rodowiska. Unia przeznaczy a na ten cel prawie 520 mln. euro rocznie.

12

Polska otrzymuje te& bezzwrotn" pomoc z Globalnego Funduszu (ro-dowiska GEF, który powsta pod patronatem Banku (wiatowego. Podsumowanie

Koniec roku 2003 przyniós ju& nieznaczn" popraw# w inwestycjach z zakresu ochrony $rodowiska. W roku 2004 nak ady na inwestycje proeko-logiczne wynosi y 7,3 mld z , podczas gdy w 2003 roku 6,8 mld z . Realizacja celów i zada' zawartych w polityce ekologicznej Polski do 2015 r. wymaga nak adów w wysoko$ci ok. 200 mld z .

9 www.bosbank.pl

10 J. (leszy'ski, Ekonomiczne Problemy Ochrony &rodowiska, ARIES, Warszawa 2000 r.

11 Raport Narodowego Funduszu Ochrony (rodowiska, Warszawa 2000 r.

12 www.minrol.gov.pl



Rok 2002 by najgorszym rokiem dla ochrony $rodowiska. Poniesione wydatki na ochron# $rodowiska i gospodark# wodn" osi"gn# y wówczas najni&-szy poziom z dotychczas notowanych i wynosi y zaledwie 6467,2 mln z .

Zjawisko spadkowe by o widoczne w ca ej gospodarce $rodowiskowej. Ogólne nak ady na ochron# $rodowiska w roku 2002 wynosi y 29.099,4 mln z , podczas gdy ju& w 2004 r. 30.094 mln z , a w 2005 roku 30.302 mln z . Udzia nak adów na ochron# $rodowiska w produkcie krajowym brutto wynosi w 2000 roku 4,5%, a w 2005 r. 3,1%.

Od roku 2002 nast"pi a równie& zmiana kierunków inwestowania. Najwi#ksze nak ady na ochron# $rodowiska poniesiono w gospodarce wod-no-$ciekowej. Nak ady finansowe w 2005 roku na gospodark# wodn" osi"-gn# y poziom 3.500 mln z , natomiast w latach poprzednich by y to inwesty-cje zwi"zane z ochron" powietrza atmosferycznego i klimatu. Nak ady poniesione na ten cel w 2005 r. wynios y 1.200 mln z , a dla porównania w roku 1998 stanowi y one 4.500 mln z .13

Najwi#kszy udzia w finansowaniu inwestycji ekologicznych stanowi"

$rodki w asne inwestorów, co nie uleg o zmianie ju& od kilku lat. Utrzymuj"ca si# w ostatnich latach tendencja wzrostowa nak adów

na ekologi# dobrze wró&y polskiej gospodarce i ca emu $rodowisku. Zawdzi#czamy to przede wszystkim wi#kszej restrykcyjno$ci przepisów prawnych reguluj"cych sprawy dotycz"ce korzystania i oddzia ywania na $rodowisko, ograniczenia niektórych rodzajów dzia alno$ci gospodarczej szczególnie niebezpiecznych dla $rodowiska, dobrze zorganizowanemu sys-temowi finansowania oraz rosn"cej $wiadomo$ci ekologicznej spo ecze'-stwa. Literatura 1. Ochrona "rodowiska, GUS, Warszawa 2006. 2. (leszy'ski J., Ekonomiczne problemy ochrony "rodowiska, ARIES, War-

szawa 2000. 3. Ustawa o finansach publicznych z dn. 26.11.1990. 4. Wierzbowski B., Rakoczy B., Podstawy prawa ochrony "rodowiska, Wy-

dawnictwo Prawnicze Lewis Nexis, Warszawa 2005.

13

Ochrona "rodowiska, GUS, Warszawa 2006.

ród a finansowania inwestycji ekologicznych w polsce ... · polityka ekologiczna unii europejskiej...

Documents