ŠTA JE RUDARSTVO?

Rudarstvo - kao privredna grana - bavi se

dobijanjem mineralnih sirovina iz njihovih nalazišta,

odnosno mineralnih ležišta

Rudarska tehnika može se definisati kao

grana tehničkih nauka koja se bavi naučnim

principima i tehničkim pravilima za dobijanje

mineralnih sirovina i njihovu pripremu i dalju

preradu i korišćenje

Zašto je važno rudarstvo?

• Obezbeđuje sve neophodne potrebe zajedno društvo,

• Jača ekonomsku moć jedne zemlje,

• Privredu čini nezavisnom.

Zavisi od tri osnovna uslova:

1. Dobre istraženosti ležišta mineralnih sirovina;

2. Savremene nauke i tehnike koja prati razvoj

tehnoloških procesa;

3. Eksploatacija mineralnih sirovina treba da je

usklađena sa potrebama društva.

RUDARSKI SIMBOL

čekić ukršten s dletom

Oprema za rudarstvo

Pijuk – korišćen u

mekom materijalu

Dleto i čekić – za tvrd

materijal uz korišćenje

vatre i vode.

Rudarski simbol

RUDARSTVO

U

SRBIJI

Mineralni resursi

• Republika Srbija spada u red zemalja sa raznovrsnim ali sa

aspekta rezervi relativno bogatim mineralnim resursima

• Sa aspekta rezervi značajnije mesto od drugih MS imaju čvrste

energetske MS, pre svega ugalj – lignit

• Od metaličnih MS značajniji potencijal imaju bakar, olovo, cink,

antimon i nikl. Ovome treba dodati i zlato, srebro, bizmut,

kadmijum, platinu, selen, molibden, titan, radijum, paladijum i

druge retke i plemenite metale

• Pomenutim MS treba dodati i nemetalične MS, posebno ako

se uzme u obzir njihov sve veći značaj i sve veća primena u

industriji, građevinarstvu, poljoprivredi i tako dalje

• Osim pomenutih resursa treba istaći i podzemne vode i

hidrotermalnu energiju

Eksploatacija najvažnijih mineralnih sirovina na

prostorima današnje Srbije obuhvata:

• Eksploataciju uglja (podzemna i površinska)

• Proizvodnju nafte i gasa

• Eksploataciju metaličnih mineralnih sirovina

(rude bakra i rude olova i cinka)

ENERGIJA

Već više od sto godina potrošnja energije

eksponencijalno raste.

U XIX veku u svetskoj potrošnji energije

- učešće uglja iznosi 95%,

- učešće nafte iznosi 5%.

100 godina kasnije

- učešće uglja iznosi 35%,

- učešće nafte iznosi 42%,

- učešće prirodnog gasa 21%,

- hidro i nuklearna energija 2%.

Sastav goriva određuje se elementarnom

analizom i može se dati u obliku:

C + H + S + O + N + W + A = 100%

Gorivi elementi:

• C – ugljenik,

• H – vodonik,

• S – sumpor.

Unutrašnji balast

• O – kiseonik

• N – azot

Spoljni balast

• W – vlaga

• A – mineralne primese

• C – ugljenik – najvažnija komponenta, njegovim sagorevanjem nastaje najveći deo toplote.

• H – vodonik - druga po važnosti goriva komponenta.

• S – sumpor – se javlja u vidu gorivog (javlja se kao organski u okviru složenih organskih jedinjenja) i negorivog dela (u obliku sulfata Fe i Ca itd). Prisustvo S u gorivima nepoželjno.

• O – kiseonik – nije gorivi elemenat, ali pomaže i omogućava gorenje.

• N – azot – U gorivima se javlja u vidu složenih organskih jedinjenja. U procesima sagorevanja ponaša se kao inertan.

• W – vlaga – umanjuje toplotnu moć goriva

• A – mineralne primese i pepeo – štetne, otežavaju sagorevanje.

Čvrste energetske sirovine

• Čvrste energetske sirovine čine ugalj, uljni škriljci i uran

• Najznačajnija ležišta čvrstih energetskih sirivina u Republici Srbiji

predsavljena su lignitima - meki mrki ugljevi - predstavljaju najveći

mineralni resurs. Geološke rezerve lignita u odnosu na geološke rezerve

svih vrsta uglja u Republici Srbiji čine 92% geoloških rezervi svih ugljeva

• Ostale vrste uglja - kameni, mrki i mrko ligniti ili čvrsti mrki ugljevi -

predstavljeni su sa svega 7% geoloških rezervi Republike. Ukupne bilansne

rezerve svih vrsta ugljeva su oko 8,8 milijardi t od čega se na području

centralne Srbije (bez Kosova) nalazi oko 4 milijarde t.

• Drugi po značajnim rezervama energetski resurs su uljni škriljci

Ovaj resurs je relativno dobro istražen

• Najznačajnije rezerve uljnih škriljaca nalaze se u Aleksinačkom basenu i

procenjene su na oko 1,8 milijardi tona iz kojih se može dobiti oko 190

miliona t nafte

• Najznačajnije koncentracije urana vezane su za granitoidne komplekse

Cera i Bukulje, a rezerve nisu bilansirane.

U čvrsta neobnovljiva goriva spada spada treset,

sve vrste ugljeva i gorivi škriljci

Osnovu naših domaćih ugljeva čine

• Ligniti sa preko 85%

• Mrki ugljevi sa oko 15%

• Kameni ugljevi sa ispod 5%

Proizvodnja uglja organizovana je putem

• Površinske eksploatacije i

• Podzemne eksploatacije

Podzemna eksploatacija uglja

Rudnici sa PE uglja posluju u sastavu JP za

“Podzemnu eksploataciju uglja” - Resavica

Proizvodnja se odvija u 8 rudnika sa 11 jama.

Rudnici u sastavu JP za PEU su

1. “Vrška Čuka” – Avramica,

2. “Ibarski rudnici “ – Baljevac na Ibru

3. “Rembas” – Resavica sa jamama “Jelovac”,

“Strmosten”, “Ravna reka” i “Senjski rudnik”,

4. “Soko” – Soko Banja,

5. “Bogovina” – Boljevac,

6. “Jasenovac” – Krepoljin,

7. “Štavalj” – Sjenica i

8. “Lubnica” - Zaječar

1. Kostolački ugljeni basen

Zahvata područje između

• reke Morave na zapadu

• Golubačkih planina na istoku

• reke Dunav na severu i reke Resave i

• grada Svilajnca na jugu

Obuhvata površinu od oko 400 km2 sa procenjenim

rezervama od 1,3 milijarde tona

Utvrđene su rezerve lignita, mrkog i kamenog uglja

Površinska eksploatacija uglja obuhvata:

1. Kostolački ugljeni basen

2. Kolubarski ugljeni basen i

3. Kosovsko-metohijski ugljeni basen

Kostolački ugljeni

basen

Zahvata područje

između reke Morave na

zapadu, Golubačkih

planina na istoku, reke

Dunav na severu i reke

Resave i grada

Svilajnca na jugu

• Zahvata zapadni deo Šumadije i prostire se

od Koceljeva na zapadu,

do Rudovca na istoku,

do Stepojevca i Lajkovca na severu i

do Stolca na jugu

• Zahvata površinu od oko 600km2 sa dužom osom u pravcu I-Z.

2. Kolubarski ugljeni basen

U okviru Kolubarskog basena izdvaja se više

eksploatacionih i istražno eksploatacionih polja:

- Polje A (završena eksploatacija), B, C, D, E, F, G,

- Tamnava – istočno polje,

- Tamnava – zapadno polje,

- Polje Radljevo kod Uba - nije početa eksploatacija

Kolubarski ugljeni basen

Ostvarena proizvodnja uglja u periodu

1967 – 2004.

Vremenski period Jalovina, t Ugalj, t

1967 – 1975. 89.915.000 4.884.000

1976 – 1985. 353.687.000 94.647.000

1986 – 1995. 453.272.000 220.414.000

1996 – 2004. 403.703.000 213.460.000

Ukupno: 1.300.577.000 533.405.000

3. Kosovsko-metohijski ugljeni basen

Zahvata tri basena:1. Kosovski - aktivan,2. Metohijski i3. Drenički

Ukupne geološke rezerve lignita 14,7 milijardi tona

Eksploatacija uglja se odvija na dva površinska kopa:

- PK Dobro selo, pušten u eksploataciju – 1956.

- PK Belaćevac, pušten u eksploataciju – 1964.

Proizvedeni ugalj sa oba kopa najvećim delom ( oko 90%) se

koristi za potrebe termoelektrana Kosovo A i Kosovo B, a

ostali deo za široku potrošnju

Kosovsko-metohijski ugljeni basen

rezerve

Tabela 1.13.

S a d r ž a j Ugljeni

basen

Geološke

rezerve, (109 t)

Eksploatac.

rezerve, (109 t)

DTE,

(GJ/t) Vlaga, % Pepeo, % Sumpor, %

Kosovski 11,4 8,8 7,10 do 45 16 - 21 do 0,8

Metohijski 2,8 1,5 7,40 42 - 45 16 - 23 do 0,8

Drenički 0,5 0,2 7,20 do 45 16 - 23 do 0,8

Proizvodnja nafte i gasa u Srbiji

• Proizvodnja nafte i gasa u Srbiji odvija se više od 50 godina.

• Posmatrano u svetskim razmerama naša ležišta su izuzetno mala, a i

geološki uslovi su veoma složeni

• Aktivnostima NIS Naftagasa na području Vojvodine otkriveno je preko

230 ležišta ugljovodonika na oko 90 naftnih i gasnih polja, sa dubinom

zaleganja od 300 – 3600m

Srbija je siromašna rezervama nafte i gasa

Najveći broj nalazišta nafte i gasa nalazi u Panonskom basenu,

odnosno u Banatskoj depresiji, koja se sastoji od Južno-Bačke i

Podunavsko-Moravske subdepresije.

Procenjene rezerve nafte su oko 78 miliona t

Trenutna domaća proizvodnja kreće se oko 700,000 do 800,000 t i čini

oko jedne petine godišnje potrošnje u Srbiji

Proizvodnja gasa kreće se oko 320 milona standardnih m3 što čini oko

12% - 15% godišnje potrošnje.

• Ležišta nafte na prostoru Vojvodine su između Zrenjanina i Kikinde

• Proizvodnja nafte se odvija u preko 800 bušotina

Ležišta nafte na prostoru Vojvodine su:

Jermenovci,

Velika Greda – jug,

Janošik, Janošik – zapad,

Lokve,

Boka,

Zrenjanin, Zrenjanin – sever,

Rusanda,

Mihajlovo,

Elemir,

Turija,

Kikinda, Kikinda - istok, Kikinda – jug,

Velebit, Velebit – jug,

Majdan itd.

Ležišta nafte i gasa u Vojvodini

Proizvodnja metaličnih sirovina

• Koreni rudarstva na tlu današnje Srbije nalaze se u

praistorijskom periodu – kraj 6. i početak 5. mil. pre n.e.

• Jedan od najstarijih rudnika za koji se danas zna –

rudnik bakra Rudna glava kod Majdanpeka (6.vek n.e)

• Razvoj rudarstva na na prostorima Srbije obuhvata ista

ona područja koja su korišćena od praistorije preko

rimskog perioda i srednjovekovne Srbije do danas

Najpoznatiji srednjovekovni rudnici bili su:

Kučevo i Kopaonik – rudnici gvozdene rude,

Brskovo – rudnik Ag, Pb. i Zn,

Kučevo, Rudnik, Kratovo, Rudna glava – rudnici Cu,

Kučevo, Novo brdo, Kratovo – rudnici Ag i Pb

Rudarska

nalazišta i

centri u

Srbiji

Proizvodnja metaličnih sirovina – b a k a r

Eksploatacija na rudniku bakra Majdanpek je organizovana

putem površinske eksploatacije i to na:

- PK “Južni revir” – otvoren krajem 1958. godine i

- PK “Severni revir” – otvoren početkom 1977. god.

• Većina nalazišta metaličnih MS ne spada u red bogatih, ali pojedina

mogu doprineti ekonomskom razvoju države

• Jedna od ekonomski najznačajniji metaličnih MS je svakako bakar.

Ležišta bakra koncentrisana su uglavnom u delu Karpato-Balkanida u

istočnoj Srbiji - borska metalogenetska zona

• Značajnija eksploatacija bakra se vrši u ležištima Majdanpek, Veliki

Krivelj i Cerovo

• Potencijal borske metalogenetske zone procenjen je na oko 9,5 miliona t

bakra i oko 400 t zlata

• Eksploatacija na rudniku bakra Bor organizovana je putem

podzemne i površinske eksplatacije

• Prva istraživanja u okolini Bora započeta su 1887.g

Borsko ležište bakra se može podeliti na tri dela:

1. Centralni deo u kome se nalaze rudna tela “Čoka Dulkan”,

“Tilva mika”, “Tilva roš”, “Šistek”, “Cementacija”, Tilva

roton”, “Kamenjar”, “Brezonik” i “Krpe”

2. Jugoistočni deo ležišta koji čini “Novo okno”, “M”, “N”,

“N1”, “J”, “I”, “H” i “Borski potok”

3. Severozapadni deo čini istraženo rudno telo “Borska reka”

Proizvodnja metaličnih sirovina - bakar

• Površinska eksploatacija rude bakra

organizovana je na kopovima:

– “Borski kop” – zatvoren,

– “Cerovo-1” – zatvoren,

– “Veliki Krivelj” – aktivan.

Proizvodnja metaličnih sirovina - bakar

Proizvodnja metaličnih sirovina – olovo i cink

Proizvodnja rude olova i cinka organizovana je u rudnicima:

• Rudnik i flotacija ’’Trepča’’ – Stari Trg, podz

• Rudnik i flotacija “Kišnica” podz i pov i “Novo Brdo” podz –Priština (rudnici Ajvalija, Badovac, Kišnica, Novo Brdo),

• Rudnik i flotacija “Kopaonik” – Leposavić (rudnici Belo Brdo podz, Crnac podz, Koporić pov, Jelakce, Žuta Prlina) podz,

• Rudnik i flotacija ’’Rudnik’’ – Rudnik, podz

• Rudnik i flotacija ’’Blagodat’’ – Vranje, podz

• Rudnik i flotacija ’’Lece’’ – Medveđa, podz

• Rudnik i flotacija ’’Veliki Majdan’’- Ljubovija podz

• Rudnik ’’Suva ruda’’ i ’’Kiževak’’ – Raška. pov

Kada je reč o olovu i cinku značajnija nalazišta su u kopaoničkoj

metalogenetskoj zoni, gde su locirana ležišta Stari trg, Belo brdo, Novo

brdo, Ajvalija. Van ove zone je ležište Rudnik

Geološke rezerve rude olova i cinka procenjene su na 45 miliona tona

rude sa sadržajem metala od 6,3% ili 140 miliona t sa sadržajem 3,0-4,5%

olova i cinka

Proizvodnja metaličnih sirovina – antimon i nikl

• Ležišta antimona karakteristična su za Podrinje pri čemu

su najznačajnija Zajača, Rujevac i Stolice

• Veća koncentracija nikla je u ležištima Ruđinci i Veluća, u

gornjem delu toka Morave, sa rezervama procenjenim

na 17 miliona t i sadržajem nikla 1,15% do 1,20%

Ležište Mokra Gora je ekonomski najznačajnije jer su

rezerve feronikla procenjene na preko milijardu tona sa

sadržajem 26,5% gvožđa i 0,7% nikla

Nemetalične MS - industrijski minerali

• Ležišta nemetaličnih MS u Republici Srbiji su brojna i

raznovrsna

• Njihov ekonomski značaj sve više raste obzirom na sve širi

spektar upotrebe u industriji, građevinarstvu, poljoprivredi itd

• Od nemetaličnih MS eksploatišu se barit, dolomit, kaolin,

opekarska glina, feldspat, beli boksit, zeoliti, bentonit,

keramičke i vatrostalne gline, građevinski i arhitektonski

kamen, prirodni mineralni pigmenti, ekspandirajuća

glina, krečnjak, gips, dijatomiti, magnezit, kvarcni pesak,

kvarcit, opal

Nemetalične MS

• Magnezit se vezuje za ležište Liska u zapadnoj Srbiji. Magnezit je

povezan sa malim količinama dolomita, kvarca i kalcita.

• Vredan pomena je projekat eksploatacije bazalta na lokalitetu Vrelo, u

blizini Kuršumlije

Bazalt je nekacerogen i odlična je zamena za štetni azbest

• Laporac i krečnjak, kao MS za cementnu idustriju eksploatišu se u

neposrednoj okolini tri aktivne cementare (Beočin, Popovac i Kosjerić).

Osim na ovim lokalitetima značajne rezerve ovih MS postoje i na drugim

lokacija u Srbiji

• Feldspat, liskun i kvarc dobijaju se iz ležišta pegmatita Vidovački krš u

blizini Prokuplja

• Ležište volastonita Jaram (ili Duboka) nalazi se na istočnoj strani

kopaoničkog granodioritskog masiva. Ruda sadrži 60-70% volastonita, 2-

16% karbonata i 4-12% kvarca. Komercijalna proizvodnja još nije

započeta Volastonit se koristi u keramičkoj industriji - kao vatrostalni

materijal, u proizvodnji kočnica i kvačila - pruža veliki otpor trenju

Podzemne vode i hidrotermalna energija

• U svakom delu zemljine kore prisutne su određene, slobodne i fizičko-

hemijski vezane, veće ili manje, količine vode. Od te ukupne količine

vode moguće je zahvatiti i pod posebnim uslovima koristiti, samo

jedan njihov deo, i to samo slobodne podzemne vode, koje

predstavljaju hidrogeološke potencijale ili resurse

• Kategorizacija podzemnih voda prema upotrebljivosti se može izvršiti

na tri velike grupe, i to:

1) podzemne pitke "slatke" ili "hladne" vode,

2) mineralne, termalne i termomineralne vode (lekovite vode) i

3) termalne vode kao nosioci hidrogeotermalne energije

Srbija je bogata hidrogeološkim resursima i oni imaju značajan

ekonomski potencijal

Treba napomenuti da je samo jedan deo ovih resursa racionalno

iskorišćen

DODATAK

SPISAK RUDNIKA U SRBIJI

Knjiga “Osnovi rudarstva”

str. 291-296

PREFIKSI SI SISTEMA JEDINICA

Vrednost Naziv Oznaka

1012 tera T

109 giga G

106 mega M

103 kilo k

102 hekto h

10 deka da

10-1 deci d

10-2 centi c

10-3 mili m

10-6 mikro μ

10-9 nano n

10-12 piko p

10-15 fempto f

10-18 ato a