saĞlik sİstemlerİnde yanit verİrlİk: beklentİlerİ soruyor muyuz?
DESCRIPTION
SAĞLIK SİSTEMLERİNDE YANIT VERİRLİK: BEKLENTİLERİ SORUYOR MUYUZ?. Seda USUBÜTÜN, MD, PhD Sağlık Bakanlığı, USPEM. Sunum planı. Sağlık hizmetlerinin kullanıcı sı olarak hastanın rolü Yanıt verirliğin boyutları Türkiye’nin yanıt verirlik değerlendirmeleri Türkiye’de hastanın seçim hakkı - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
Seda USUBÜTÜN, MD, PhDSağlık Bakanlığı, USPEM
Sağlık hizmetlerinin kullanıcısı olarak hastanın rolü Yanıt verirliğin boyutları Türkiye’nin yanıt verirlik değerlendirmeleri Türkiye’de hastanın seçim hakkı
Sağlık stratejilerinin belirlenmesinde hastanın rolü
Sağlık sonuçlarının değerlendirilmesinde hastanın rolü
iyi sağlık hedef nüfusun sağlığının iyileştirilmesi,
yanıt verirlik kişilerin beklentilerine karşılık verilmesi
adil finansal korunma hasta olma durumundan kaynaklanan bedeller için finansal korunma sağlanmasıdır.
Hızlıdır ve kolay erişilir Sizi bekletmez Sağlık tesisleri temizdir ve yeterli alana
sahiptir Dostça ve saygılı davranan personeli
vardır Size hekiminizi seçme özgürlüğü sunar
Muayene sırasında mahremiyetinizi sağlar
Sağlık hizmeti sunanlar size anlaşılır açıklamalar yapar ve sorularınız için yeterli zaman ayırırlar
Sizin kararlara katılımınızı sağlar Özel konularınızı konuşabilirsiniz ve
kişisel bilgilerinizin güvenliğini sağlar
Yanıt verirlik kavramı 7 ayrı özellikte incelenebilir: İnsana saygı boyutu:
insanın saygınlığını korumak, gizlilik/mahremiyet (iletişim ve) kişisel sağlığa ilişkin kararlara
katılım özerkliği Kullanıcı yaklaşımı:
beklemeden ilgilenilmesi, yeterli kalitede tesisler, sosyal destek ağlarına erişim sağlık sunucuların seçimi
insanların aşağılanmaması ve küçük düşürülmemesi
temel insan haklarının ihlali anlamına gelebilecek (genetik hastalığı olan kişileri kısırlaştırmak veya bulaşıcı hastalığı olanların kilit altında tutulması gibi) girişimlerde bulunulmaması
Sağlık personelinin hastalara saygılı davranması
Stigma taşıyan hastalıklara sahip kişilerin saygınlığının korunması (AIDS veya lepra gibi)
Muayene sırasında hastanın mahremiyetinin sağlanması
Sağlık sunan kişilerce karşılanma ve yapılan karşılıklı konuşmalar sırasında saygı gösterilmesi
Fizik muayene sırasında kültürel normlara saygılı olunması
Kişisel sağlık bilgilerine kimin erişim hakkı olduğunun belirlenmesidir
Hasta görüşmelerinin hastanın
mahremiyetini gözetecek şekilde yapılabilmesidir.
Sağlık bilgileriniz ve diğer kişisel bilgilerinizin gizliliğinin sağlanması
Sağlık hizmeti sunanlar ile diğer insanların dinleyemeyeceği ortamlarda konuşabiliyor olmak
İletişimde açıklık Hastalara alternatif tedavi seçenekleri
hakkında bilgi verilmesi Sağlık hizmeti sunanların tanıları ve tedavileri
anlaşılır olarak açıklamaları Hastaların soru sormaya cesaretlendirilmeleri Hastalıklardan korunmaya ilişkin bilgi
sağlanması Sağlık sigorta sistemlerinin ödemeler ve
yardımlara ilişkin açık-anlaşılır bilgilendirme sağlaması
otonomi Kararlara katılım Tercih edecekleri tedaviler hakkında
hastaların fikirlerinin alınması Girişimler ve tedaviler için hasta olurunun
sağlanması
Sağlık hizmeti sunanların sizin anlayabileceğiniz şekilde açıklamalar yapması
Anlamadığınız bir şeyler olduğunda soru soracak yeterli zamanınız olması
Sağlığınızla ilgili kararlara istediğiniz ölçüde katılımınızın sağlanması
Diğer tedavi seçenekleri ve bakım türlerine ilişkin konuları dilediğiniz zaman tartışma özgürlüğünüz olması
Makul ulaşım ve kısa bekleme zamanları Tahliller ve sonuçların alınması için kabul
edilebilir bekleme süreleri Acil olmayan cerrahiler için kabul edilebilir
uzunlukta bekleme listeleri Sağlık kuruluşlarında muayene için kabul
edilebilir bekleme süreleri Sağlık kuruluşlarına uygun koşullar ve
zamanlarda ulaşım
Sağlık kuruluşlarına uygun koşullarda erişim ve kısa ulaşım süreleri
Muayene ve hastane yatışları için kısa bekleme süreleri
temizlik, mekansal özellikler ve hastanede beslenme konularını içerir. sağlık hizmeti sunumunun temel altyapı
kalitesinin uygunluğu (örn. bekleme alanları, oturma olanakları, temiz hava)
Sağlık kuruluşlarındaki temel mekanların temizliği (örn. odalar, tuvaletler)
Bekleme odalarında, muayene odalarında ve hastane kliniklerinde yeterli alan, koltuk ve temiz hava olması
Tesisin temiz olması (tuvaletler dahil)
Dış dünya ile bağlantının ve düzenli aktivitelerin sürdürülebilmesi Muayene sırasında hastalara arkadaş veya
akrabaların eşlik edebilmesi Hastanede bakım aldıkları sırada dahi
hastaların kişisel ihtiyaçlarının arkadaş ve aileleri tarafından karşılanabilmesi
Hastanede bir hasta olarak bulunduğunuz sürede aileniz ve arkadaşlarınızın sizin istediğiniz sıklıkta ziyarete gelebilmeleri
Aile ve arkadaşlarınızla temasta kalma ve dış dünyada olup bitenlerle ilgili bilgi edinme olanağınız olması
kişiye sağlık hizmetini sunacak kişi veya kurumun seçimidir Hastalara hekim seçme hakkı verilmesidir Hastalara başvuracakları sağlık kuruluşunu
seçme hakkı verilmesidir
Sağlık hizmeti sunucunuzu seçme olanağı (yer veya kişi)
İstediğinizde ikinci bir görüş alma veya bir uzman hekime başvurma olanağı
DSÖ bir survey çalışması ile (internet üzerinden anahtar kişiler ile ve 35 ülkede saha çalışmaları ile uygulanan) üyesi olan 191 ülkenin sağlık sistemlerinin yanıt verirlik düzeylerini belirlemiş ve karşılaştırmıştır.
Ülkelerin bu surveyden aldıkları puanlar üye ülkelerin özgürlük ve gelişme düzeylerine göre ve populasyonun kadın/erkek oranlarına göre de ayarlanmıştır.
Bu değerlendirmede Türk sağlık sisteminin yanıt verirlik puanı 5.16 olarak tahmin edilmiş ve 191 üye arasında 93. sırada yer almıştır.
Birinci sırada olan ABD’de yanıt verirlik puanı 8.10 dur.
Amerika’yı İsviçre, Lüksemburg, Danimarka, ve Almanya izlemekte, 6. sıradaki Japonya’dan itibaren puan 7’nin altına inmektedir
Sonuncu (191.) sırada yer alan Somali’nin puanı 3.69 dur.
Türk sağlık sistemi’nin yanıt verirliği, 2005’de yapılan yeni bir çalışmada yeniden değerlendirilmiştir (Uğurluoğlu ve Çelik, 2006) Çalışma Ankara’nın merkezinde yer alan
hastanelerin üst düzey yöneticileri arasında yapılmıştır
172 yönetici DSÖ’nün yanıt verirlik surveyinin anket formunu yanıtlamıştır (yanıt oranı %34)
Yanıt verirliğin 7 boyutu arasında en yüksek puan alan güvenlik başlığıdır :7.27 (1: en zayıf, 10: en iyi olmak üzere) Hasta bilgilerinin güvenliği açısından en
olumsuz değerlendirilen ortamlar, hasta muayene süreçleridir.
Yanıtlayanlar arasında kadın yöneticiler sağlık sisteminin güvenlik puanını erkek yöneticilere göre daha düşük değerlendirmiştir (6.94 vs 7.59)
Bu çalışmada 2. en yüksek puan sosyal destek ağlarına erişim boyutuna verilmiştir. (6.59)
Bu başlık altında en olumlu değerlendirilen yanıt verirlik özelliği, hastanelerde ziyaretçilerin kabulüne ilişkindir.
Üçüncü sırada yüksek değerlendirilen yanıt verirlik boyutu ise yeterli kalitede tesisler oluşudur (6.49). Hastane başhekimleri ile hastane müdürleri ve
baş hemşirelerin verdiği puanlar arasında istatistiksel anlamlı fark saptanmıştır (sırasıyla: 5.69, 6.67 ve 6.69)
Bu çalışmada Türk sağlık sisteminin en düşük puanlı yanıt verirlik özellikleri: hizmet sunucunun seçim hakkı (5.15) ve beklemeden ilgilenilmesi (4.98) olarak
belirlenmiştir.
SB’ndan (Mollahaliloğlu ve ark., 2007) bildirilen hasta deneyim verilerine göre, ilçe polikliniklerinde ve hastanelerin ayakta tedavi birimlerinde muayene için bekleme süresi sırasıyla 47,5
dakika ve 118 dakika. muayene süresi sırasıyla 6,3 ve 7,2 dakika
2004’te Performans Yönetim Sisteminin getirilmesi ile birlikte sağlık ocakları ve kamu hastanelerindeki bekleme süreleri düşmektedir.
Yanıt verirlik boyutlarından bazılarını kapsayan hasta memnuniyet ölçümleri Türkiye’deki kamu hastanelerinde düzenli olarak yapılıyor Kapsadığı alanlar: hekim seçimi, beklemeden
ilgilenilmesi, hekim-hasta iletişimi, kişisel mahremiyet, sağlık personeli ile ilişkide saygı, tesisin altyapı özellikleri ve temizliği
Ancak, ödemeler ile ilişkilendirilmiş olan anket uygulamalarının standardizasyonu ve sonuçlarının güvenilirliği sorgulanmaktadır
Türkiye’de hasta haklarına ilişkin temel prensipler 1960’dan bu yana süren çeşitli düzenlemeler ile oluşturulmuştur. (Resmi Gazete 1960, 1961, 1982, 1987, 1998, 2004, 2007).
1960’da ilk yayımlanan Deontoloji Tüzüğü’nün 5.Maddesi: sağlık kuruluşunun prosedür ve kurallarıyla
çatışmadığı sürece hastalar hekim veya diş hekimi seçiminde özgür irade kullanma hakkına sahiptirler (Resmi Gazete, 1960)
Hastaların başvuracakları hastaneyi seçme hakkı ise yasal olarak ilk kez 1998’de Hasta Hakları Yönetmeliği’nde ele alınmıştır (sağlık hizmeti sunan tüm kurum ve kuruluşlar kapsanmaktadır) Madde 8: sağlık kuruluşunu seçme ve
değiştirme hakkı , Madde 9: sağlık profesyonellerini seçme ve
değiştirme hakkı.
1998’de yayımlanan bu düzenleme ile verilen resmi seçme hakkının pratikte uygulanması ise uzun süre sınırlı olmuştur
Gerekli organizasyonel düzenlemeler yapılamamıştır.
2000’li yıllarda SDP altında yapılan yasal düzenlemeler ile hastaların seçme hakkında bazı değişiklikler olabilmiştir.
Eski sosyal güvenlik şemalarının birleştirilerek tek ödeyici GSS sistemine geçilmesi ile fragmantasyon nedenli sağlık sunucu seçimi engellerinin ortadan kalkması
1998 Hasta Hakları Yönetmeliğinin verdiği “hekim seçme hakkı”nın tüm kamu hastanelerinde 2008 itibariyle uygulanmasını sağlayan organizasyonel düzenlemeler
SSK hastanelerinin 2005 itibariyle SB’ye devri ile, hastaneler arası kalite değişkenliğinin azaltılması ve hastaneler arası seçim yapabilme olanağının sağlanması
Az gelişmiş bölgelerde yeni mezun hekimler için mecburi hizmet uygulamasının yeniden başlatılması ile, bu bölgelerde yaşayan hastalar için seçebilecekleri alternatiflerin artırılması
Birinci basamakta aile hekimliği uygulamasının yaygınlaştırılması ile hekim seçme hakkının uygulamaya geçmesi
Hastaların seçim hakkı Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda kapsanması (Madde 77).
Türkiye’nin imza koyduğu anlaşmalar: DSÖ destekli Amsterdam Deklerasyonu:
‘sağlık sisteminin işleyişi ile uyumlu olmak üzere, hastaların hekimlerini, diğer sağlık hizmeti sunucularını ve sağlık kuruluşlarını seçme ve değiştirme hakkı vardır’ (DSÖ 1994, Madde 5.6).
Avrupa Hasta Hakları Şartı – Roma Şartı : ‘her bireyin uygun bilgilendirme sonrası farklı
tedavi yöntemleri ve sunucuları arasından serbestçe seçim yapma hakkı vardır’ (Aktif Vatandaşlık Ağı 2002).
Son yıllarda sağlık sisteminde yapılan yasal ve organizasyonel değişiklikler ile Türkiye’de ; tek ödeyici, kamu ve özel birden fazla sağlık
sunucudan oluşan hastaların –en azından yasal olarak- sağlık
alanında hizmet sunucuları ve sağlık kuruluşlarını seçme hakkını kullanabileceği
ortam kurulmuş ve geliştirilmektedir
Ancak, uygulamada bireylerin bu haklarını kullanmaları önünde engeller mevcuttur: Sağlıkta insan gücü eksikleri, Ulusal planda kaynakların eşitsiz dağılımı Sağlık sunucuların başarıyla gerçekleştirdiği
sağlık sonuçlarına ilişkin sistematik bilgi eksikliği
Hastane seçimi söz konusu olduğunda Türkiye’de hastaların kentsel bölgelerde dahi aktif, bilgili tüketiciler gibi davrandıklarını gösteren kanıtlar mevcut değil
(Akıncı ve ark, 2004) Ankara’da yapılan çalışma:
hastanenin yakın oluşu - en önemlisi modern cihazlar ve tesislere sahip olma hastanenin ünü hizmetlerin maliyeti kamusal sosyal güvenceye sahip olma bürokratik formalitelerin varlığı uzman hekimlerin ve hizmetlerin varlığı
(Zerenler &Öğüt, 2007) Konya’da yapılmış bir çalışma: sosyal güvence planları en önemli belirleyen,
bunu izleyenler: alınan kişisel tavsiyeler , hastane hekimleri
hakkında bilinenler, diğer hekim sevkleri teknolojik altyapının iyiliği klinik standartlara güven eve yakın oluş hastanenin ünü hizmetlerin maliyetleri
Türkiye’nin kişi başı GSMH’sı 7,268$ (2006) dır ve AB ortalamasının (31,103$)oldukça altındadır (DB, 2009).
Temel sağlık göstergeleri olan çocuk ve anne ölüm hızları da henüz AB ortalamasının üzerindedir ve ülke genelinde olumsuz sağlık koşullarına işaret etmektedir (DSÖ, 2009).
Denebilir ki: Sağlık hizmeti sunanlara gidecek kaynakların
bireysel hasta seçimlerine dayandığı bir sisteme kıyasla
sağlık sonuçlarının ülke genelinde eşit dağılımını destekleyecek planlı kaynak tahsisinin avantajları olabilir mi?
Bireylerin katılımı Ulusal organizasyonların katılımı ile
Hastaların ve hizmet kullanıcıların görüşlerinin yansıtılması
Kamu sağlığını ilgilendiren konuların kapsanması
Sağlık alanında ihtiyaç ve beklentilerin politikalara yansıtılması
İngiltere Ulusal Sağlık ve Klinik Mükemmeliyet Enstitüsü (NICE)’nde Halk Hasta Katılım Programı (Public Patient Involvement Program) Ana Kurul (Board): stratejik yönelimleri kararlaştırır Ortaklar Konseyi: Board’a önerilerde bulunur Vatandaşlar Konseyi: Board’u etik konularda ve
toplumun görüşleri konusunda bilgilendirir
Tüm kurullarında 2şer “hasta veya vatandaş” temsilci
http://www.nice.org.uk/getinvolved/patientandpublicinvolvement/ppipinvolvementprogramme.jsp
Kimin görüşleri dikkate alınmalıdır? Uzmanların mı? Hastaların mı? Kanıtların gösterdiği, yalnızca uzman
görüşünün alınmasının soruyu yanıtlamakta eksik kaldığı yönündedir. Sağlık hizmeti sonrası iyi duruma gelip gelmediği yargısını öncelikle hasta vermelidir.
Hastaların beklentisi hem yaşamlarının uzaması hem de yaşam kalitelerinin iyileşmesidir.
Yaşam kalitesini belirlemek için uygulanan medikal ve/veya cerrahi işlem öncesinde ve sonrasındaki sağlık durumunu hastanın değerlendirmesi gerekir.
PROM’lar Bu değerlendirme için uygun ölçüm
araçları geliştirilmiştir ve klinik araştırmalarda bu araçların kullanımı neredeyse rutin haline gelmiştir.
Yaşam kalitesi ölçümleri: Genel: SF-36, EQ5D Hatalığa özel: VF14 (görme keskinliği)
İngiltere’de NHS bir PROM programı başlatmayı düşünmektedir
4 NHS akut bakım tröstü, 2006’dan bu yana seçili hastalar için SF-36 ve EQ5D ölçülerini yaptırıyor. Sonuçlar başarılı ve başarısız performansları
ayırt edebiliyor Yanıt oraları henüz çok yüksek değil
LSH&TM çalışması: maliyeti kişi başı 10 £
Ulusal düzeyde sağlıkta yanıt verirlik ölçümleri yapılması DSÖ yanıt-verirlik ölçeğinin kültürel uyarlaması
Hasta memnuniyet ölçümlerinin standardizasyonu ve sağlık kuruluşu-il-ulusal düzeylerde rutin olarak uygulanmaları
Sağlıkta yaşam kalitesi ölçümlerinin standardizasyonu ve uygulamaların yaygınlaştırılması
Hasta seçimi, hasta-halk katılımı alanlarında ihtiyaç-beklentilerin belirlenmesi için niteliksel araştırmalar…