1

PANEVROPSKI APEIRON UNIVERZITET BANJA LUKA FAKULTET PRAVNIH NAUKA

S P E C I J A L I S T I Č K I R A D

SSAAVVJJEETT EEVVRROOPPEE II KKOONNVVEENNCCIIJJAA ZZAA ZZAAŠŠTTIITTUU LLJJUUDDSSKKIIHH PPRRAAVVAA ______________________________________________________ STUDENT MENTOR Radojka Stojak Doc.dr. Brano M iljuš

Banja Luka, 2008. godine

2

U v o d

Evropska unija je unija dvadesetsedam evropskih država. Unija je oformljena pod sadašnjim imenom Ugovorom o Evropskoj uniji, više poznatim pod imenom Mastrihtski ugovor 1992. god. Mnogi aspekti Evropske unije1 su postojali i prije potpisivanja ovog ugovora preko raznih organizacija oformljenih pedesetih godina dvadesetog vijeka.

Početak aktivnosti Evropske unije se ispoljavao u mnogim sferama počev od politike, zdravstva, ekonomske politike do inostranih poslova i odbrane. Evropska unija je definisana kao federacija u monetarnim odnosima, agrokulturi socijalnoj i ekonomskoj politici, zašiti potrošača, unutrašnjoj politici medjunarodnoj organizaciji u spoljnoj politici. Glavna oblast na kojoj Evropska unija počiva je jedinstveno tržište koje se bazira na carinskoj uniji, jedinstvenoj moneti, zajedničkoj agrokulturi i zajedničkoj politici u sferi ribarstva. 29. oktobra 2004. god. premijeri i predsjednici evropskih država donijeli su prvi Ustav Evropske unije koji sada čeka ratif ikaciju od svake zemlje potpisinice i to pojedinačni.

Evropska unija je najmoćnija regionalna organizacija koja trenutno postoji na svijetu.Evropska unija je cjelina.

Pravna osnova Evropske unije su ugovori izmedju njenih članica. Oni su donošeni tokom godina.

Prvi takav ugovor je Ugovor u Parizu 1951. god. kojim je oformljena Evropska zajednica za ugalj i čelik izmedju šest evropskih zemalja.

1 Od 01.2007. godine EU ima 27 zemalja, www.vikipedia.com.

3

Ovaj ugovor je istekao prije donošenja kasnijih ugovora. Rimski ugovor donesen 1957. god. i dalje traje. Poslije njega donesen je Mastrihtski ugovor 1992. god. i koji je Evropsku uniju konstituisao pod tim imenom. Pokušaji da se ujedine nacije Evrope prethode Nacionalnoj državi i oni su se dešavali konstantno kroz istoriju kontinenta počev još od propasti Rimskog carstva koje je bilo prostrano.

S obzirom na izvorne jezičke i kulturne različitosti u Evropi često je dolazilo do vojnog potčinjavanja neposlušnih nacija. Vojna potčinjavanja dovodila su nestabilnosti. Prvi prijedlog za mirno ujedinjavanje kroz saradnju i jednakost članstva dao je začetnik pacifizma 1851.god. Viktor Igo2. Katastrofe su donijele prvi i drugi svjetski rat. Pokretačka snaga za osnivanje Evropske unije vođena je željom da se Evropa obnovi i zauvijek spriječe mogućnosti izbijanja novih ratova na ovim prostorima .

Evropska unije želi da oformi infrastrukturu koja prelazi preko državnih granica.Postojeći standardi prave veće i produktivnije tržište a države članice mogu da oforme svoju carinsku uniju bez gubitaka. Evropska unija ima cilj svojeg proširenja prema istoku i zemljama bivše Jugoslavije a naročito u oblasti ekonomije.

Od 1.1-2007.g. Evropska unija ima 27.zemalja članica koje se prostiru na 4.325.675.metara kvadratnih. Na prostoru Evropske unije živi oko 496 .miliona građana.

Prve rasprave o Ustavu Evropske unije započele su u Evropskom parlamentu 1984.g. Većinom glasova je bio usvojen prijedlog o temeljitim reformama Evropske zajednice a danas Unije.

2 Evropska Unija dr Slobodan Zečević, Beograd 2000.god.

htp/bs.kavikipedia.org/wiki/Evropska Unija

4

Donošenju Ustava Evropske unije prethodili su važni dokumenti.

- jedinstveni evropski akt 1987.g - ugovor o Evropskoj uniji / Mastriht,1992.god. - Amstemdarski ugovor 1997.god. - Ugovor iz Nice 2001.god. Evropsko vijeće Evropske unije ustanovilo je Evropsku konvenciju o

budućnosti Evrope posebno ad hoc tijelo radi pripremanja prijedloga o reformi evropske unije i izradi nacrta Ustava Evropske unije. Konvencija je okupila predstavnike država članica evropske unije, članove evropskog parlamenta, nacionalnih parlamenata, EEU komisije, socijalne partnere, nevladina udruženja.

Učinak tome je bio da se načini poticaj za donošenje ustava za Evropu.

Istorijski aspekti stvaranja Evropske unije obuhvataju niz značajnih dogadjaja. Može se čak poći od Kongresa mira u Lozani održanom 1869.g. Kroz sve godine stvaranja Unija je izrasla u poseban fenomen.Težnja se zasniva na ekonomskoj integraciji, ideja KOJA JE NA POČETKU ČINILA UGAONI KAMEN TEMELJAC EVROPSKE FEDERACIJE.

Naziv Evropska unija pojavio se na samitu Šefova država i vlada u Parizu 1972 . godine bez definisanja njegovog pojma.

Februara mjeseca 1984.g. Evropski parlament inicirao je predlog da članice ratif ikuju Ugovor o EU.

5

U svakom istorijskom poduhvatu postoji odredjena simbolika3.

U stvaranju evropskih integracija spominje se pojam „ sedam dana koji stvorili su Evropu „ Ova paralela je sa poredjenjem biblijskog predanja o stvaranju svijeta.

- Prvi dan je 9.maj 1950- g. Evropa je rođena - drugi dan 25. mart 1957.g. osnivanje Evropske ekonomske

zajednice. - treći dan 20. juli 1963.g. Jaunda, početak medjunarodne uloge - Četvrt dan 1.januar 1973.g. prvo proširenje EEZ

- peti dan 7-10 jun 1979.g. prvi neposredni izbori Evropskog parlamenta

- šesti dan 17.februar 1986.g. potpisan Unitarni evropski akt - sedmi dan 01.11.1993.g. Evropska unija

Može se reći da Evropska unija prestavlja udruženje država na osnovu medjunarodnih ugovora. Njena organizaciona struktura se sastoji od instituta i drugih organa preko kojih Unija realizuje svoju nadležnost.

Evropsku uniju možemo gledati kao hram arhitekture koji je oslonjen na tri stuba.

-medjuvladina organizacija - zajednička spoljna i bezbjedonosna politika - policijska i pravosudna saradnja.

Evropska unija je regionalna medjunarodna organizacija čija lista osnovnih obilježja veoma široka.

- ima status pravnog lica - ima sopstvenu teritoriju - jedinstven vizni režim - jedinstven građanski status,sopstveni inistituti - nema sopstveni suverenitet - ne raspolaže opštim kompentencijama države - ograničene kompentecije u oblastima unutrašnje i spoljne

politike,f inansija,poreza,administracije, transporta,obrazovanja,ekologije,pravosudja, vojske,policije

3 Međunarodno trgovinsko pravo, prof.dr.Radomir Đurović, Niš, 2005. str.144

6

Evropska unija ima moćno tržište, masu pravnih akata koji se primjenjuju na teritoriji država članica- Evropska unija ima svoje institucije i organe a to su: Evropsko vijeće-sastavljeno od šefova država ili vlada članica Parlament- demokratski izabrani organ od svih građana država članica EU Savjet –predstavlja na nivou šefova država ili vlada država članica Komisija – koja je nadležna da sprovodi Ugovor o osnivanju Unije,kroz zakonodavnu inicijativu i izvršenje akata i mjera Unije - Sud pravde odlučuje o spornim pitanjima u vezi sa ostvarivanjem Ugovora o osnivanju Unije. Pomoćni organi Unije su: - Ekonomski i socijalni komitet - Komitet za regione, - Evropska investiciona banka - Centralna evropska banka - Monetarni evropski institut.-

Evropska unija jedini je entitet koji posjeduje atribut evropske države.

Evropska unija i evropska zajednica su nastale na osnovu medjunarodnog ugovora koje su zaključile države osnivači i kojima su kasnije pristupile pojedine evropske države. Jedna od mogućih definicija koja bi se mogla upotrijebiti je da je riječ o sporazumu dviju ili više država odnosno volju subjekata koji zaključuju po odredjenim pravilima i procedurama medjunarodnog javnog prava .

Evropska unija počiva na dva stuba a to su evropska zajednica i evropska politička kooperacija.

7

Evropa je jedan od najvažnijih centara svjetske kulture i civilizacije ali je istrovremeno istorijski gledano poprište najvećih sukoba i ratova. Prisjetimo se u prošlosti dva svjetska rata koja su zahvatila tlo Evrope i posljedna žarišta koja su su lokalnog žarišta i to na Kipru i prostoru bivše Jugoslavije. Na ovim prostorima od davnina vladaju grčko rimska humanistilčka filozofija i zajedničke duhovne vrijednosti koje na žalost nisu bile jake da spriječe loše namjere i izbjegnu sukobe na ovim prostorima.

Incijativa za produbljivanje procesa integracija država članica zajednice su bile prouzrokovane ekonomskim i političkim razlozima. Jedinstveno evropsko tržiše je uspješno zaživjelo ali nije bilo krunisano jedinstvenom evropsko valutom. Stvaranjem evropskog monetarnog sistema 1978. god. primorali su države da ozbiljnije pristupe rješavanju ovog problema. Evropski savjet koji je održan u Hanoveru podvukao je da je cilj Zajednice postepena realizacija ekonomske monetarme Unije i u tom smislu je Evropski savjet je u Dablinu 1990.g. dao zeleno svjetlo da se otvore dvije paralelne medjuvladine konferencije o ekonomsko monetarnoj i političkoj Uniji u Rimu.U Rimu na konferenciji o političkj Uniji ministri inostranih poslova država članica vodili su pregovore o dva nacrta ugovora da bi se spojili u jedan koji se odnosio na Evropsku uniju u cjelini.

Evropski savjet održan u Mastrihtu decembra 1991.g. razriješio je sporno pitanja.Potpisivanje Ugovora o Evropskoj uniji završeno je 7.2.1992.g. u holandskom gradu Mastrihtu.

Promjene nastale donošenjem ugovora o Evropskoj uniji predstavljaju korak dalje u produbljivanju i unifikaciji evropskih integracija. Donošenjem ugovora objedinjene su pod jedan krov aktivnosti koje se vrše kroz evropsku Zajednicu,zajednička unutranja i spoljna politika, koperacija u oblasti pravde i unutrašnjih poslova.

Evropsku Uniju čine:države članice koje možemo svrstati na države osnivače i one koje su naknadno se primljene u Zajednicu. To su Pariski ugovor iz 1951.god. i Rimski ugovor 1957. god. Svi ugovori su bitna pravna osnova.

Sve države Evrope mogu da postanu članovi Unije pod uslovom da ispunjavaju kriterije koji proizilaze iz odredbi osnivačkih ugovora.

8

Savjet Evrope obrazuje se od po jednog predstavnika svake države članice na ministarskom nivou ovlašćenog da obaveže vladu te države članice .

Sastav Savjeta odslikava njegovu dvostruku prirodu. Sjedne strane riječ je o instituciji Zajednice- medjudržavnog karaktera koja je nastala i čiji način rada dijelom je regulisan odredbama komunitarnog prava. S druge strane Savjet okuplja predstavnike članica koji ne mijenjaju svoj status i ostaju nacionalni funkcioneri zaštićeni diplomatskim imunitetom.

Organizacija rada Savjeta

Funkciju predsjedavajućeg savjeta vrše predstavnici država članica na šest mjeseci prema utvrdjenom redoslijedu.4 Država na kojoj je red da predsjedava Savjetom predsjedava i drugim medjudržavnim organima. Evropski Savjet, Komiteti,organi ZSSP , KPUP. Funkcija predsjedavajućeg nije u neposrednoj vezi s ličnim kvalitetima, stručnošću, moralnim osobinama već u potpunosti pripada državama članicama kao takvim.

Savjet Evrope

Палата Европе у Стразбуру-седиште Савета Европе

Palata Evrope u Strazburu-sjedište Savjeta Evrope

4 Evropska Unija dr Slobodan Zečević, Beograd 2000.god.str.87

9

Застава Европске уније и Савета Европе

Zastava Evropske unije i Savjeta Evrope

Savjet Evrope - CoE je regionalna međunarodna organizacija evropskih zemalja, čije se sjedište nalazi u Palati Evrope , u Strazburu, na granici Francuske i Njemačke5.

Svrha Sajveta Evrope ogleda se u ostvarenju osnovnih ličnih i demokratskih prava i sloboda u Evropi, a najvažniji akti su donošenje Evropske konvencije o ljudskim pravima (1950.)g. i uspostavljanje Evropskog suda za ljudska prava(1998), kao stalnog sistema pravne zaštite (Protokol br. 11 Evropske konvencije o ljudskim pravima). Savjet Evrope ima 47 članica, koje su istovremeno i potpisnice Evropske konvencije o ljudskim pravima.

Iako je organizacija nadnacionalnog i evropskog karaktera, Savjet Evrope ne pripada institucijama Evropske unije, nije Evropski savjet ni Savjet Evropske unije. Članstvo u Savjetu Evrope nije uslovljeno članstvom u Evropskoj uniji, mada je

U svih 25 zemalja Evropske unije, učlanjeno u Savjet Evrope.

5 Priručnik za usklađivanje propisa BiH sa propisima EU, Direkcija za evropski integraciju BiH

Evropska Unija dr Slobodan Zečević, Beograd 2000.god.

10

Pored članica, Savjet Evrope i Evropsku uniju povezuje ideja o ujedinjenoj Evropi, a u Nacrtu Evropskog ustava je naglašeno da prava i slobode Evropske konvencije o ljudskim pravima čine sastavni dio najvišeg evropskog pravnog akta.

Institucije

U EU, nadležnost je podijeljena između šest osnovnih institucija u koje spadaju:

• Parlamentarna skupština • Kongres lokalnih i regionalnih vlasti • Komitet ministara • Generalni sekretar i Sekretarijat • Komesar za ljudska prava • Evropski sud za ljudska prava

Parlamentarna skupština i Kongres su savjetodavna tijela koji sastavljen je od ministara inostranih poslova svih zemalja članica. Generalni daju mišljenja i preporuke neobavezujućeg karaktera. Komitet ministara odlučuje o funkcionisanju Savjeta i pitanjima od interesa svih članica Savjeta. Sekretar i Sekretarijat se pretežno staraju o tekućim administrativnim i finansijskim aktivnostima. Komesar za ljudska prava ima pravo nadzora nad stanjem ljudskih prava u državama Savjeta Evrope, a Evropski sud za ljudska prava vrši sudsku funkciju

Osnovni ciljevi Saveta Evrope su:

• unapređenje parlamentarne demokratije • poštovanje ljudskih prava • uspostavljanje vladavine prava

11

Aktivnosti

Radi ostvarenja osnovnih ciljeva, pod okriljem Savjeta Evrope, je, od 1949. godine, zaključeno više od 200 međunarodnih ugovora o ljudskim i socijalnim pravima, medijima, slobodi izražavanja, obrazovanju, kulturi, kulturnom identitetu, kulturnoj različitosti, sportu, lokalnoj samoupravi, zdravstvu, pravnoj, regionalnoj i državnoj saradnji.

Potpisivanjem Evropske konvencije o ljudskim pravima i 13 pratećih protokola, utvrđeni su standardi zaštite i mehanizmi praktične primjene ljudskih prava širom evropskog kontinenta. U slučaju da nadležni organi država ugovornica ne poštuju prava garantovana Konvencijom, predviđena je mogućnost zaštite pred Evropskim sudom za ljudska prava, a tužena strana je država čiji organi ne poštuju obaveze preuzete ratif ikovanjem Konvencije. Ujednačavanje pravne i socijalne prakse posebno je značajno za demokratizaciju društva i uspostavljanje vladavine prava u postkomunističkim zemljama istočne i centralne Evrope6.

U toku Hladnog rata, Savjet Evrope je imao važnu ulogu u prevazilaženju konstantne krize izazvane zaoštrenim političkim odnosima Istočnog i Zapadnog bloka.

Osnivanje i simboli

Osnivački akt Savjeta Evrope je Statut Savjeta Evrope, potpisan u Londonu, 5. maja 1949. godine, od strane predstavnika 10 evropskih država: Belgije, Danske, Irske, Italije, Francuske, Luksemburga, Holandije, Švedske, Norveške i Velike Britanije.

6 Priručnik za usklađivanje propisa BiH sa propisima EU, Direkcija za evropski integraciju BiH

Službeni glasnik BiH 06/99

12

Posredstvom Savjeta Evrope nastala su prva zvanična obilježja ujedinjene Evrope: zastava, Dan Evrope i evropska himna.

Tokom 1955. godine, usvojeno je rješenje jedinstvene evropske zastave sa 12 kružno raspoređenih žutih zvjezdica na tamnoplavoj površini. Dan osnivanja Savjeta Evrope, 5. maj, postao je 1964. godine, na proslavi petnaestogodišnjice postojanja, Dan Evrope, a 1972. godine Oda radosti iz Devete simfonije Ludviga van Betovena poslužila je kao osnov evropske himne.

Evropska unija je preuzela idejno rešenje zastave, ali je promijenila Dan Evrope u 9. maj.

Savjet Evrope koristi zastavu u prvobitnoj ili modifikovanoj formi dopunjenoj stilizovanim slovom "e" u zvjezdanom krugu.

Države članice

Чланови Савета Европе �� оснивачи �� придружени �� посматрачи Парламентарне скупштине СЕ �� посматрачи у Комитету министара �� кандидати

Članovi Savjeta Evrope ██ osnivači ██ pridruženi ██ posmatrači Parlamentarne skupštine SE ██ posmatrači u Komitetu ministara ██ kandidati

13

Države koje su učestvovale u osnivanju:

• Belgija (1949) • Velika Britanija (1949) • Danska (1949) • Irska (1949) • Italija (1949) • Luksemburg (1949) • Norveška (1949) • Francuska (1949) • Holandija (1949) • Švedska (1949)

Države koje su se pridružile:

• Grčka (9. avgust 1949) • Turska (9. avgust 1949) • Island (9. mart 1950) • Nemačka(13. jul 1950) • Austrija (16. april 1956) • Kipar (24. maj 1961) • Švajcarska (6. maj 1963) • Malta (29. april 1965) • Portugalija (22. septembar 1976) • Španija (24. novembar 1977) • Lihtenštajn (23. novembar 1978) • San Marino (16. novembar 1988) • Finska (5. maj 1989) • Mađarska (6. novembar 1990) • Poljska (26. novembar 1991) • Bugarska (7. maj 1992) • Estonija (14. maj 1993) • Litvanija (14. maj 1993) • Slovenija (14. maj 1993) • Češka Republika (30. jun 1993) • Slovačka (30. jun 1993) • Rumunija (7. oktobar 1993) • Andora (10. oktobar 1994) • Letonija (10. februar 1995)

14

• Albanija (13. jul 1995) • Moldavija (13. jul 1995) • Makedonija (9. novembar 1995) • Ukrajina (9. novembar 1995) • Rusija (28. februar 1996) • Hrvatska (6. novembar 1996) • Gruzija (27.april 1999) • Azerbejdžan (25. januar 2001) • Jermenija (25. januar 2001) • Bosna i Hercegovina (24. april 2002) • Srbija (3. april 2003) kao pravna Sledbenica i Crne Gore • Monako (5. oktobar 2004) • Crna Gora (11. maj 2007)7

Države kandidati

Belorusija je 1992. godine dobila status specijalnog gosta Parlamentarne skupštine, a zahtjev za sticanje punopravnog članstva je podnijela 12. marta 1993. godine. Poseban status joj je ukinut u januaru 1997. godine s obzirom na nedemokratski režim predsjednika Lukašenka koji je naročito bio usmjeren protiv slobode medija, mišljenja i izražavanja.

Kazahstan je 1999. godine zahtijevao kao status posmatrača Parlamentarne skupštine, ali je zahtjev odbijen. U obrazloženju odluke navedeno je da Kazahstan može da konkuriše i za punopravno članstvo, jer se jednim dijelom nalazi u Evropi. Međutim, u nastavku je naglašeno da nije moguće rješavanje o statusu ni o članstvu bez ispunjenja minimalnih standarda u pogledu demokratije i ljudskih prava.

7 Vikipedia slobodna enciklopedija htp/bs

15

Države posmatrači Parlamentarne skupštine i Komiteta ministara

Vatikan nikada nije pretendovao na članstvo u Savjetu Evrope, ali od 1970. godine ima status posmatrača pri Komitetu ministara.

Za rad Savjeta Evrope zainteresovane su i države van evropskog kontinenta.Izrael posmatra zasedanja Parlamentarne skupštine, Japan i Sjedinjene Američke Države prate aktivnosti Komiteta ministara, a Kanada i Meksiko, prisustvuju radu Parlamentarne skupštine i Komiteta ministara.

Evropski savjet je na početku svojeg djelovanja imao karakter glamuzornog organa i ceremonijalnih okupljanja koja su bila posvećena diskusijama o opštoj politici i saradnji.

U današenjem vremenu je kolektivni šef Unije zadužen za izgradnju i koordinaciju strategije razvoja Evropske unije i svih njenih elemenata. Najznačajniji akt koji se Evropski savjet donio je Svečana deklaracija o Evropskoj uniji iz 1983.g. u poslužila je za transformisanje Evropske zajednice u Evropsku uniju.

Savjet EU - Savjet ministara je osnovni organ Unije. Sastoji se od po jednog ministra ovlašćenog da obaveže Vladu svoje zemlje na ispunjenje svih odluka Savjeta.

Iz odgovarajućeg resora sastav Savjeta se mijenja u zavisnosti od pitanja koja su na dnevnom redu njegovih sjednica. Ministri spoljnih poslova raspravljaju i odlučuju ne samo o pitanjima spoljne politike već i o svim opštim pitanjima Unije. Prema Ugovoru o Evropskoj uniji Savjet je nadležan da:

- Uskladjuje opštu ekonomsku politiku država članica - Raspolaže ovlašćenjem za donošenje odluka

- Prenosi na Komisiju ovlašćenja za sprovodjenje odluka koje donosi-

16

Savjet na prijedlog Komisije donosi najznačajniije odluke o zajedničkoj ekonomskoj politici sam ili u skladu sa procedurom koja predvidja saradnju sa Evropskim parlamentom. U domenu zajedničke spoljne politike i bezbijednosti Savjet ministara igra izuzetno značajnu ulogu. Savjet odlučuje o stavovima i zajedničkim akcijama Evropske unije. Savjet u tim poslovima predstavlja Uniju prema trećim zemljama, medjunarodnim organizacijama i medjunarodnoj zajednici. U domenu unutrašnjih i spoljnih poslova Savjet ostvaruje značajnu ulogu neposredno preko svojih zajedničkih akcija i konvencijama koje predlaže na usvajanje državama članicama Unije.

Savjet se obrazuje od po jednog predstavnika svake države članice na ministarskom nivou ovlašćenog da obaveže vladu te države članice.Sastav Savjeta odslikava njegovu dvostruku prirodu.

S jedne strane riječ je o inistituciji Zajednice koja je nastala i čiji način rada donekle regulisan odredbama komunitarnog prava. S druge strane, Savjet okuplja predstavnike država članica koji ne mijenjaju svoj status tj. ne postaju službenici Zajednice već ostaju nacionalni funkcioneri zaštićeni diplomatskim imunitetom.Članovi Savjeta pregovaraju na osnovu instrukcija svojih vlada, ministar koji zasjeda u Savjetu može da zadrži odlaganje glasanja dok ne dobije dodatne instrukcije svoje vlade. Formacija Savjeta Savjet isključivo obrazuju ministri inostranih poslova, a tokom vremena je prihvaćeno da i drugi ministri učestvuju u njegovom radu u zavisnosti od pitanja koja su na dnevnom redu tako da Savjet zasjeda u različitim formacijama. Formacija opštih poslova / ministri inostranih poslova/ odlučuju o opštim pitanjima i koordinira rad tehničkih formacija kao što je za oblast turizma,ministar za turizam .

17

Savjet zasjeda i u tzv „ džambo „ formaciji koja okuplja više državnih ministara, ministri inostranih poslova i ministri poljoprivrede a ovaj način okupljanja se koristi pri odlučivanju o složenim pitanjima koja sadrže i tehničke i opšte aspekte.Pojedine države ustanovile su ministarstva za evropske poslove tako da se pojavila mogućnost da u perspektivi ovi ministri preuzmu stalno zasjedanje u Savjetu- Ministri za evropske poslove su samo djelimično preuzeli i rasteretili dužnosti minstre. inostranih poslova8. Organizacija rada Savjeta Predsjedavajući Savjeta po funkciji vrše predstavnici država članica na 6 mjeseci prema utvrdjenom redoslijedu. Funkcija predsjedavajućeg nije u neposrednoj vezi sa ličnim kvalitetima , stručnošću,moralnim osobinama, već u potpunosti pripada državama članicama kao takvim. Predsjedavajući Savjeta je nadležan za sazivanje sjednica. Sjednice se održavaju na zahtjev predsjedavajućeg država članica ili Komisije, ili za svaku sjednicu predsjedavajući usvaja privremeni dnevni red, a definitivno Savjet uredjuje dnevni red na početku sjednice.Uloga kao predsjedavajućeg Savjeta dozvoljava mu da raspolaže obiljem tehničkih podataka i ima pravo na riječ. Savjet zastupa stavove zajednice u okviru medjunarodnih organizacija i konferencija. Rasprave koje se vode u Savjetu i donošenja odluka nije javna pa su se zbog toga javile i kritike. U vezi stim dozvoljena su prenosi pojedinih sjednica putem medija.Ugovorom iz Amsterdama ojačana je javnost rada jer je predviđeno da kada Savjet djeluje kao zakonodavac, javnosti budu dostupni svi zakonski akti koji se odnose za rezultat glasanja i izjave unijete u zapisnik.

8 Evropska Unija dr Slobodan Zečević, Beograd 2000.god.str.122-126

18

Članovi Savjeta glasaju lično ali u slučaju spriječenosti mogu da ovlaste drugog člana Savjeta da glasa u njihovo ime. Za kvorum potrebno je prisustvo najmanje 8.ministara. Savjet ima i pomoćne organe. To je Sekretarijat na čijem čelu je generalni sekretar a čine ga brojni službenici koji opslužuju rad Savjeta Evropske unije. Nadležnosti Savjeta Evrope su.

- Savjet raspolaže nadležnošću odlučivanja - Savjet raspolaže izvršnim nadležnostima - Savjet utvrdjuje budžet zajednice - Savjet raspolaže nadležnošću odlučivanja u oblasti spoljnih poslova - Domen inostranih poslova u mogućnosti sklapanja medjunarodnih

sporazuma sa trećim zemljama i organizacijama. - Nadležnost u oblasti zajedničke spoljne politike i sigurnosne

politike, - poslovi u oblasti pravde i unutrašnjih poslova.

Sekretarijat Savjeta na čijem čelu je generalni sekretar čine brojni službenici koji opslužuju rad Savjeta EU. Pomoćni organi Savjeta je sekretarijat. Na čelu sekretarijata je generalni sekretar a čine ga brojni službenici koji opslužuju rad Savjeta EU.

• Komitet stalnih predstavnika /COREPER/ pri Evropskoj zajednici u

Briselu imaju stalne misije čiji osnovni zadatak je da obavještavaju institucije – Komisije kao i druge predstavnike države članice o stavovima svojih vlada i da takođe prikupljaju povratnu informaciju. COREPER-om zasnovan je na unutrašnjem pravilniku o radu Savjeta a datira od 1965.g. .

• Savjet obezbjedjuje koordinaciju ekonomske politike država članica,

raspolaže pravom odlučivanja i povjerava Komisiji izvršne nadležnosti.

• Savjet raspolaže nadležnošću odlučivanja- Savjet EU je institucija

Zajednice koja je u najvećem dijelu nosilac zakonodavne vlasti.

19

• Savjet raspolaže izvršnim nadležnostima a koje inače pripadaju vladama država jer je Savjet ovlašten da donese izvršne akte u vezi s opštim normama koje usvaja Savjet a vršenje funkcije može da povjeri i Komisiji.

• Savjet utvrdjuje i budžet zajednice. U ovoj oblasti Savjet EU nema apsolutnu vlast

• Savjet utvrdjuje prijedlog budžeta i raspolaže većim ovlašćenjima kada je riječ o odredjivanju visine obaveznih troškova.

• Savjet raspolaže nadležnošću odlučivanja u oblasti spoljnih poslova- Najvažnija nadležnost je u domenu spoljnih poslova, kod sklapanja medjunarodnih sporazuma sa trećim zemljama i medjunarodnim organizacijama.

• Savjet u okviru zajedničke spoljne i sigurnosne politike je centralni

organ odlučivanja. Ova institucija donosi odluke kojima se definiše i primjenjuje zajednička politika, a zatim se vrši i razmjena informacija kao i kod usvajanja konvencija.

Evropska konvencija o ljudskim pravima Evropska konvencija o ljudskim pravima je pravni akt Savjeta Evrope o zaštiti sloboda i prava donijeta u Rimu 4.11.1950.god.9 Sastavljena je na engleskom i francuskom jeziku i objavljena pod nazivom Konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda .Stupila je na snagu 3.9.1953.g. Prve potpisnice Konvencije bile su Belgija, VelikaBritanija,Danska,Irska,Island,Italija, Luksemburg,Njemačka,Norveška,Turska,Francuska i Holandija.

9 Htp/sr.wikipedia.org/sr-l;

Protokol br3,5.8i protocol 2 i11

20

U periodu od 1950.g. do 2004.g. Konvenciju je potpisalo 46. zemalja, Potpisivanje Konvencije označilo je prihvatanje obaveze poštovanja prava i sloboda, priznavanje i nadležnosti Evropskog suda za ljudska prava. Ratif ikacija je izvršena u svim državama Savjeta Evrope. Čin donošenja Konvencije pravno je uobličio ideju Zemalja Evrope o uspostavljanju jedinsvene zaštite ljudskih pava i i individualnih političkih sloboda koju uz vladavinu prava prema osnivačkom aktu Savjeta Evrope čine temelj istinske demokratije. Ovom kodifikacijom otpočela je pravna standardizacija na evropskom tlu koja se odvija u skladu sa Univerzalnom deklaracijom o ljudskim pravima. Konvencija odredjuje sadržaj i prava i slobode a za slučaj kršenja, obezbjedjuje medjunarodnu zaštitu. Postupak se za takvo nepoštivanje vodi pred Evropskim sudom za ljudska prava čije sjedište je u Strazburu u Francuskoj. Sporovi se mogu pokrenuti individualno i predstavkom države a mogu pokrenuti pojedinci, grupe lica ili nevladine organizacije.Države pokreću sporove ukoliko se ocijeni da postoji povreda obaveza preuzetih potpisivanjem i ratifikovanjem Konvencije. Države su dužne da usaglase svoje nacionalne zakone sa Konvencijom. Kako bi se otklonile mogućnosti povrede osnovnih sloboda i prava a država članica protiv koje je donijeta pravosnažna presuda dužna je da postupi u skladu sa odlukom i da reformiše domaće zakonodavstvo. Komitet ministara Savjeta Evrope ima pravo nadzora nad izvršenjem sudskih presuda. Struktura. Konvencija se sastoji iz preambule, osnovnog teksta i 13. protokola. U preambuli je istaknuto da je Osnov Konvencije Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima koju je Generalna skupština Ujedinjenih nacija donijela 10.12.1948.g.

21

Članom 1- obavezuju se sve države potpisnice da poštuju prava i slobode koje garantuje Konvencija a u slučaju kršenja obaveza, povrede slobode i prava predvidjena je medjunarodna sudska zaštita. Prvi dio Konvencije / član 2-18/ sadrži osnovna prava i slobode. Drugi dio Konvencije / čl 19-51/ uredjuje funkcionisanje Evropskog suda za ljudska prava Treći dio od / 51-59 /reguliše proceduralna pitanja i nadležnosti u vezi sa ratif ikovanjem,tumačenjem,predmetnom, teritorijalnom i vremenskom primjenom odredaba Konvencije. Protokoli su pravna pravila kojima se vrše izmjene i dopune osnovnog teksta Konvencije. Postaju pravno obavezujuće po stupanju na pravnu snagu a donose ih i ratif ikuju potpisnice Konvencije i članice Savjeta Evrope. Osnovna prava i slobode su.:

• Pravo na život • zabrana mučenja, nečovječnog i ponižavajućeg postupanja • zabrana ropstva i prinudnog rada • pravo na slobodu i sigurnost • pravo na pravično sudjenje • kažnjavanje samo na osnovu zakona • pravo na poštovanje privatnog i porodičnog života • sloboda misli,svijesti i vjeroispovijesti • sloboda izražavanja • pravo sklapanja braka • pravo na djelotvorni pravni lijek • zabrana diskriminacije

Protokol 1

• pravo na mirno uživanje imovine • pravo na obrazovanje • pravo na slobodne izbore

22

Protokol 4

• zabrana dužničkog ropstva • sloboda kretanja • zabrana protjerivanja sopstvenih državljana • zabrana kolektivnog protjerivanja stranaca. • / Države Andora, Grčka,Švajcarska nisu potpisale Protokol a

ratif ikaciju nisu izvršile Velika Britanija, Španija i Turska/ Protokol 6 Zabrana izricanja i izvršenja smrtne kazne / čl 1/ / Rusija je jedina potpisnica koja nije ratif ikovala Protokol/ Protokol 7

• zabrana u postupku protjerivanja stranaca • pravo na žalbu u krivičnim stvarima • pravo na nagradu za pogrešnu osudu,pravo ne biti osudjen ili

kažnjen dva puta u istoj pravnoj stvari, • jednakost supružnika

Belgija, Njemačka,Turska, Holandija, Španija nisu ratif ikovale Protokol a zemlje koja ga nisu potpisale su Andora i Velika Britanija. Protokol 12. Opšta zabrana diskriminacije Protokol nisu potpisale Andora, Bugarska, Velika Britanija, Danska, Litvanija, Malta ,Poljska, Francuska , Švajcarska, Švedska

23

Protokol 13 Apsolutna zabrana smrtne kazne. Protokoli 2,3,5,8,9,10,11 i 14, uredjuju pitanja medjunarodnih sporova i postupak pred Evropskim sudom za ljudska prava10. Konvencija o zaštiti ljudskih prva i osnovnih sloboda Rim 4-11.1950.g. Vlade potpisnice kao članice Savjeta Evrope. Imajući u vidu Univerzalnu deklaraciju o ljudskim pravima koju je Generalna skupština Ujedinjenih naroda proglasila 10.12.1948.g. smatrajući da ova deklaracija ima za cilj da učini sigurnim univerzalno i stvarno priznavanje i poštivanje u njoj proklamovanih prava. Cilj Savjeta Evrope je da se ostvari veće jedinstvo medju njegovim članicama i da je jedan od načina postizanja tog cilja očuvanje i dalje provodjenje ljudskih prava i osnovnih sloboda, potvrdjujući svoju duboku vjeru da osnovne slobode čine temelj pravde i mira u svijetu a koje se s jedne strane najbolje štite stvarnom političkom demokratijom a s druge strane zajedničkog shvatanja i poštivanja ljudskih prava o kojima svi ovise11. Zemlje članice saglasile su se o sljedećem:

1. Obaveza poštovanja ljudskih prava. 2. o pravu i slobodi 3. pravo na život 4. zabrana mučenja 5. zabrana ropstva i prinudnog rada

10 http/sr.wikipedia. organizacija/sr-l

Službeni glasnik BiH 6/99

11 Priručnik za usklađivanje propisa BiH sa propisima EU, str.43

24

6. pravo na slobodu i sigurnost 7. pravo na pravično sudjenje, 8. kažnjavanje samo na osnovu zakona,pravo na poštovanje

privatnmog i porodičnog života 9. sloboda misli, savjesti i vjeroispovijesti, 10. sloboda izražavanja, 11. sloboda okupljanja i udruživanja, 12. pravo na sklapanje braka, 13. pravo n a djelotvorni pravni lijek 14. zabrana diskriminacije 15. odstupanje u vanrednim okolnostima 16. ograničavanje političke aktivnosti stranaca 17. zabrana zloupotrebe prava 18. granice korišćenja ograničenog prava

U dijelu Konvencije član 19 do člana 51. odnose se na oblast Evropskog suda za ljudska prava. Dio III su razne odredbe i odnose na:

1. upiti generalnom sekretaru 2. osiguranje postojećih ljudskih prava 3. ovlašćenja Komiteta ministara 4. isključenja drugih načina za rješavanje spora 5. teritorijalna primjena 6. rezerve 7. otkazivanja 8. potpis i ratif ikaciju

Protokol uz Konvenciju o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda

- „ Prvi protokol „

- Pariz. 20.3.1952.god. Potpisnice su članice Savjeta Evrope.

25

Članice su riješile da preduzmu korake da bi osigurale zajedničko provodjenje odredjenih prava i sloboda koje već nisu uključene u Dio I Konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda potpisane zu Rimu 4.12.1950.g. Sporazumjele su se o sljedećem:

1. Zaštita imovine 2. pravo na obrazovanje,pravo na slobodne izbore 3. teritorijalna primjena 4. odnos prema Konvenciji 5. potpis i ratif ikacija

Protokol br 4. Uz Konvenciju o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda kojim se osiguravaju odredjena prava i slobode koje nisu uključene u Konvenciju i prvi protokol uz nju Strazbur 16.09.1963.g. Vlade potpisinica kao članice Savjeta Evrope sporazumjele su se o sljedećem:

1. Zabrana dužničkog zatvora 2. sloboda kretanja 3. zabrana protjerivanja vlastitih državljana 4. zabrana grupnog protjerivanja stranaca 5. teritorijalna primjena 6. odnos prema Konvenciji 7. potpis i ratif ikacija

26

Protokol br 6 uz Konvenciju o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda koje se odnose na ukidanje smrtne kazne. Strazbur 28.4.1983.g. Države članice Savjeta Evrope poptisnice Konvencije u Rimu 4.11.1950.g. smatrajući da promjene do kojih je došlo u nekoliko država članica Savjeta Evrope izražavaju opštu težnju za ukidanje smrtne kazne sporazumjele su se o sljedećem.

1. Ukidanje smrtne kazne 2. Smrtna kazna za vrijeme rata, 3. zabrana odstupanja 4. zabrana rezervi 5. teritorijalna primjena 6. odnos prema Konvenciuji 7. poptis i ratif ikacija, 8. o stupanju na snagu, 9. funkciji depozitara.

Protokol br 7. uz Konvenciju o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda Strazbur 22-11.1984.g. Države potpisnice, članice Savjeta Evrope riješene da preduzmu korake kako bi osigurale zajedničko provodjenje odredjenih prava i sloboda putem Konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, potpisane u Rimu 4.11.1950.g. sporazumjele su se. 1, proceduralna zaštita u vezi sa protjerivanjem stranaca, 2.pravo na žalbu u krivičnmim stvarima 3. pravo da ne bude suđen ili kažnjen dvaput po istom predmetu 4. jednakost supružnika 5.Naknada za pogrešnu presudu 6.teritorijalna primjena

27

7. odnos prema Konvenciji 8. Potpis i ratif ikacija

9. stupanje na snagu 10 funkcije depozitara. Protokol br 12. uz Konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda12 Rim 4.11.2000. god. Države članice Vijeća Evrope, potpisnice ove Konvencije Uzimajući u obzir osnovna načela prema kojima su sve osobe jednake pred zakonom imaju pravo na jednaku pravnu zaštitu: Odlučne preduzeti dalje korake za unaprijedjenje jednakosti svih osoba kolektivnim jačanjem opće zabrane diskriminacije putem Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda potpisane u Rimu 4.11.1950.g. Ponovo potvdjujuči da načelo nediskriminacije ne sprečava države stranke u preduzimanju mjera za unapredjenje potpune i djelotvorne jednakosti pod uslovom da postoji objektivno i razumno opravdanje za te mjere. Sporazumjele su se –

1. Opća zabrana diskriminacije, 2. teritorijalna primjena 3. odnos prema konvenciji, 4. potpisivanje i ratif ikacija.

12 Konvencija za zaštitu ljudskih prava, prevod na Bih Ustavni sud BiH

28

Sporazum o ljudskim pravima

Republika Bosna i Hercegovina, Federacija Bosne i Hercegovine i Republika Srpska Republika Bosna i Hercegovina, Federacija Bosne i Hercegovine i Republika Srpska / stranke /* dogovorile su se o poštivanju ljudskih prava i da će osigurati svim osobama koje spadaju pod njihovu jurisdikciju najviše razine medjunarodno priznatih ljudskih prava i temeljnih sloboda uključujući prava i slobode osigurane Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda te njenim Protokolima kao i drugim medjunarodnim sporazumima. Ova prava uključuju.

- pravo na život - pravo ne biti podvrgnut torturi i nečovječnom i

ponižavajućem postupku ili kazni - pravo ne biti podvrgnut ropstvu ili prisilnom obaveznom

radu - pravo na slobodu i ličnu sigurnost - pravo na pravično i javno saslušanje u gradjanskim i

kaznenim postupcima te druga prava u vezi s kaznenim postupkom

- pravo na poštivanje ličnog i porodičnog života nepovredivosti doma i korespodencije

- sloboda misli, savjesti i vjeroispovijesti - sloboda izražavanja - sloboda mirnog okupljanja i sloboda udruživanja - pravo na sklapanje braka i stvaranje porodice - pravo na imovinu - pravo na obrazovanje - pravo na slobodu kretanja i stanovanja13

13 File//a:Aneks str. 1-6 htm

29

Sporazum izmedju BIH, Federacije BIH I Republike Srpske

- osigurano uživanje prava i sloboda sadržanih u ovom sporazumu, u medjunarodnim sporazumima , osigurano bez diskriminacije prema spolu, rasi, boji kože, jeziku,vjeroispovijesti, političkom i drugom opredjeljenju, nacionalnom i društvenom porijeklu, pripadnosti nacionalnih manjima , vlasništvu rođenju i drugom statusu.

Da bi pridonijele postizanju svojih obaveza iz Sporazuma članice su osnovale Komisiju o ljudskim pravima u dva dijela. Ureda Ombdusmena i Vijeća za ljudska prava. Ured Ombdusmena i Vijeće za ljudska prava razmatrat će: a/ Navodna i očita kršenja ljudskih prava koja su zajamčena Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda te njenim Protokolima b/ navodnu ili očitu diskriminaciju na temelju spola,rase,boje kože,jezika,vlasništva i drugog statusa koji proizilazi iz prava i sloboda osiguranih medjunarodnim sporazumima navedenim u ovom Sporazumu i njegovom dodatku uključujući da povrede stranke dolaze od službene osobe kantona,općine ili pojedinačno djelujući prema odobrenju službene osobe ili tijela. Obdusmene imenuje predsjedavajući Organizacije za sigurnost i saradnju u Evropi – OESS na vrijeme od pet godina a mandat se može i produžiti. Obdusmen ne može biti državljanin BIH a niti bilo koje susjedne zemlje. Članovi Ureda Ombudsmena moraju biti osobe visokog morala te biti mjerodavni na području medjunarodnih ljudskih prava. Ured Obdusmena mora biti neovisan. U provodjenju njegovog mandata nijedna osoba ili tijelo , bilo koja stranka ne može uticati na njegovu funkciju.

30

Obdusmen može provesti istragu bilo na svoju incijativu ili kao odgovor na navod bilo koje stranke ili osobe, nevladinih organizacija ili skupine pojedinaca koji tvrde da su žrtve nasilja ili u ime nastradale ili nestale preminule žrtve, o navodnim ili očitim kršenjima ljudskih prava14 . Obdusmeni objavljuju nalaze i zaključke nakon završetka istrage, odredjuju zaključke o preduzimanjuj mjera zbog nastalih kršenja ljudskih prava. Obdusmen podnosi izvještaje organima, organizacijama, Vijeću a takodje svoj izvještaj prosledjuje Visokom predstavniku opisanom u Aneksu 10 opšteg okvirnog sporazuma. U toku svog rada obdusmenom prilikom pregleda dokumenata dužan je čuvati povjerljivost svih povjerljivih dokumenata, informacija i spisa. Vijeće za ljudska prava sastavljeno je od 14.članova iz reda Federacije, Republike Srpske ,Ministarskog vijeća Evrope i njihov rad upućen je na Obdusmene, nevladine organizacije, ili druge stranke koje se obraćaju kao žrtve. Vijeće u svom radu može nastojati da postigne prijateljsko razrješenje spora u smislu poštivanja ljudskih prava i sloboda navedenih u ovom Sporazumu. Ukoliko se postigne o tome će se obavijestiti Visoki predstavnik. Izvještaj mora sadržati kratku izjavu o činjenicama i postignutom rješenju. U skladu sa ovim Sporazumom potpisnice Sporazuma, stranke, dužne su podsticati nevladine i medjunarodne organizacije za zaštitu i poštivanje ljudskih prava. One zajednički pozivaju Komisiju Ujedinjenih nacija za ljudska prava, OESS, Visoko povjerenstvo UN za ljudska prava i druge nevaldine ili regionalne misije ili organizacije za ljudska prava da budno prate stanje ljudskih prava u Bosni i Hercegovini uključujući put osnivanja mjesnih ureda i slanja posmatrača, izvjestilaca i drugih relevantnih osoba radi pružanja efikasne poptune pomoći pristupa i olakšica.

14 File//a:Aneks str. 2 ht

31

Sva nadležna tijela vlasti u Bosni i Hercegovini dužna su saradjivati i omogućiti neograničen pristup organizacijama navedenim u ovom Sporazumu, svim medjunarodnim mehanizmima za praćenje ljudskih prava osnovanim za Bosnu i Hercegovinu, nadzornim tijelima osnovanim temeljem nekog od medjunarodnih sporazum a, Medjunarodnom sudu za ratne zločine na prostoru bivše Jugoslavije i svakoj drugoj organizaciji koju je Vijeće sigurnosti UN ovlastilo mandatom glede ljudskih prava i humanitarnog prava.

32

Poštivanje ljudskih prava i sloboda i manjina na prostoru bivše Jugoslavije,izmedju država: Hrvatske, Srbije i Crne Gore

Republika Hrvatska Srbija i Crna Gora polazeći od činjenice postojanja hrvatske manjine u Srbiji i Crnoj Gori i srpske i crnogorske manjine u Republici Hrvatskoj ,s namjerom osiguravanja manjinama koje žive u Republici Hrvatskoj i Srbiji i Crnoj Gori najviše razine pravne zaštite te očuvanje i razvitak njihovih nacionalnih identiteta, u skladu sa međunarodnim ugovorima i drugim dokumentima o ljudskim pravima i osnovnim slobodama, kao i o zaštiti manjina, a posebice: – Povelji Ujedinjenih naroda, Općoj deklaraciji o pravima čovjeka, Međunarodnoj konvenciji o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije, Međunarodnom paktu o građanskim i političkim pravima, Međunarodnom paktu o gospodarskim, socijalnim i kulturnim pravima, Konvenciji o pravima djeteta, Deklaraciji o ukidanju svih oblika nesnošljivosti i diskriminacije na temelju vjere i vjerovanja, Deklaraciji o pravima osoba pripadnika nacionalnih ili etničkih, vjerskih i jezičnih manjina, – Relevantnim dokumentima usvojenim od Organizacije o evropskoj sigurnosti i saradnji, a Dokumentu usvojenom na Konferenciji o ljudskoj dimenziji u Kopenhagenu 1990. godine te Izvještaju sa Sastanka vladinih stručnjaka za zaštitu manjina, održanog u Ženevi 1991. godine, – Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, Evropskoj povelji o regionalnim ili manjinskim jezicima, Okvirnoj konvenciji za zaštitu nacionalnih manjina i ostalim relevantnim dokumentima Vijeća Evrope, – Instrumentu Srednjoevropske inicijative za zaštitu nacionalnih manjina – Sporazumu o normalizaciji odnosa između Republike Hrvatske i Savezne Republike Jugoslavije,polazeći od rješenja predviđenih nacionalnim zakonodavstvima stranaka,svjesne značaja prava nacionalnih manjina i njihove kvalitetne zaštite kao jednog od načela na kojima počiva

33

Evropska unija15, utvrđujući da zaštita prava manjina pridonosi političkoj i društvenoj stabilnosti države u kojoj žive, te pridonosi dovršetku procesa povratka izbjeglica i njihove društvene reintegracije u obje države,potvrđujući da nacionalne manjine predstavljaju integralni dio društva i države u kojoj žive i da obogaćuju materijalnu i duhovnu kulturu zemlje kao i da doprinose produbljivanju prijateljstva i saradnje između država ovoga Sporazuma,naglašavajući da jačanje ostvarivanja prava manjina razvija dobrosusjedske odnose, sporazumjele su se da će;

• dati pripadnicima manjina pravo na izražavanje, očuvanje i razvijanje njihova nacionalnog, kulturnog, jezičnog i vjerskog identiteta

• kao i pravo na održavanje i razvijanje manjinskog školstva, odnosno

obrazovanja, medija i ostvarivanje posebnih interesa pripadnika manjina.

• obvezuju se da će pripadnicima manjina osigurati • slobodu izbora i izražavanja o pripadnosti nacionalnoj

• manjini te uživanja svih prava u svezi s tim izborom,

• pravo uživanja načela nediskriminacije, kako je to predviđeno

• međunarodnim dokumentima,

• pravo zaštite od svake djelatnosti koja ugrožava ili bi mogla

ugroziti njihov opstanak,

• kulturnu autonomiju, održavanjem, razvojem i iskazivanjem vlastite kulture, te očuvanjem i zaštitom svojih kulturnih dobara i tradicija,

• pravo na očuvanje nacionalnog identiteta i vjeroispovijesti,

• pravo obrazovanja na jeziku i pismu manjine, javnu i privatnu

15 Sporazum između R Hrvatske i R Srbija I C Gora, Beograd 2004. god

34

• upotrebu jezika i pisma te informiranja, kao i upotrebu znamenja i

simbola nacionalne manjine, • zaštitu ravnopravnog sudjelovanja u javnim poslovima,

samoorganiziranja i udruživanja radi ostvarenja zajedničkih interesa, te uživanje političkih i ekonomskih sloboda.

• zakonima će razraditi područje odgoja i obrazovanja na jeziku i

pismu manjina i omogućiti školovanje pripadnika manjina prema posebnim programima za koje se prije donošenja pribavlja mišljenje udruga nacionalnih manjina a posebnim programom na jeziku i pismu nacionalnih manjina

• Na području na kojim je prema nacionalnim propisima utvrđena

službena upotreba jezika i pisma nacionalnih manjina, učenicima školske ustanove s nastavom na jeziku i pismu većine omogućit će se učenje jezika i pisma nacionalne manjine.

• Pedagoška dokumentacija u ustanovama s nastavom na jeziku i pismu

nacionalnih manjina vodit će se i na manjinskom jeziku.

• pružati potporu - u oblasti zapošljavanje stručno osposobljenih djelatnika koji dolaze iz redova pripadajuće nacionalne manjine na svim razinama i oblicima obrazovanja, te posticati sudjelovanje pripadnika nacionalnih manjina u upravljanju školskim ustanovama koje nastavu izvode na jeziku i pismu nacionalnih manjina.

• poticati saradnju i razmjenu u području prosvjete u dijelu koji se

odnosi na obrazovanje nacionalnih manjina, posebno razmjenom prosvjetnih stručnjaka, školskih programa, udžbenika i drugih nastavnih materijala, omogućiti dodjele stipendija i sudjelovanje na seminarima stručnog usavršavanja manjinskih učitelja, te poticati direktnu saradnju škola, odnosno stvaranje uslova za uzajamne posjete. Na području na kojem je organizirano školovanje pripadnika manjina na manjinskom jeziku i pismu, stranke će poticati učenje jezika, kulture i istorije manjina i njihovih matičnih naroda u školama većinskog naroda.

35

• s posebnom pažnjom pratiti ostvarivanje kulturnih, prosvjetnih i

vjerskih potreba pripadnika manjina na području Republike Hrvatske, odnosno na području Srbije i Crne Gore, poticat će osnivanje kulturnih i prosvjetnih centara kao i rad drugih ustanova nacionalnih manjina na području Republike Hrvatske, odnosno na području Srbije i Crne Gore.

U tu će svrhu podupirati slanje knjiga, časopisa, nosača slike i zvuka takvim ustanovama u nekomercijalne svrhe, vlastitu izdavačku djelatnost manjina, gostovanja profesionalnih i amaterskih kulturno-umjetničkih skupina te organizaciju kulturnih i umjetničkih nastupa, koji pridonose obogaćivanju kulture i identiteta pripadnika manjina u obje zemlje. Stranke se obvezuju da će štititi kulturna dobra na svom području koja su vezana uz istoriju manjina, odnosno podupirati takve aktivnosti manjina.

• u obvezuju osigurati pripadnicima manjina slobodnu upotrebu jezika i pisma nacionalnih manjina u privatnom i javnom životu. Takođe se obavezuju osigurati na područjima gdje žive pripadnici nacionalne manjine, a u skladu s unutarnjim zakonodavstvom i usvojenim međunarodnopravnim standardima, službenu upotrebu jezika i pisma nacionalne manjine i to:

• u postupcima pred tijelima državne uprave i lokalne samouprave,

pravosudnim tijelima i pravnim osobama koje imaju javne ovlasti, – u radu predstavničkih i izvršnih tijela jedinica lokalne samouprave, – u postupku provedbe državnih i lokalnih izbora i referenduma, – kod izdavanja javnih isprava, potvrda i uvjerenja,

• pri sastavljanju privatnih isprava koje se koriste u pravnom prometu,

u korištenju dvojezičnih obrazaca, natpisnih ploča, pečata i žigova državnih tijela, tijela jedinica lokalne samouprave te pravnih osoba koje imaju javne ovlasti.

• pri obilježavanju naziva naseljenih mjesta, ulica i trgova, javnih

oznaka u prometu

36

• da priznaju pravo manjina na izvještavanje putem novina, radija i televizije na jeziku i pismu manjine,te u skladu sa usvojenim međunarodnopravnim standardima, svojim unutarnjim zakonodavstvom:

• podupirati izlaženje novina- medija na jeziku i pismu manjina,

podupirati emitovanje programa radija i televizije na jeziku manjina, poticati preuzimanje i distribuciju radijskog i televizijskog programa matične zemlje,

• materijalno podupirati informativnu djelatnost manjina.

• poštivati prava pripadnika manjine na slobodno izražavanje vjerske

pripadnosti, na ispovijedanje vjere i održavanje vjerskih obreda i vjerske pouke te podupirati takva nastojanja vjerskih zajednica.

• omogućiti slobodno organizovanje i udruživanje pripadnika

nacionalnih manjina

• omogućiti učešće pripadnika nacionalnih manjina u donošenju odluka koje se odnose na njihova prava i položaj na lokalnoj, regionalnoj i državnoj razini u Republici Hrvatskoj, odnosno na lokalnoj, pokrajinskoj, republičkoj i razini državne zajednice Srbije i Crne Gore, omogućavajući osnivanje političkih stranaka i učestvovanje u predstavničkim i izvršnim tijelima na način da će unutarnjim zakonodavstvom osigurati:

• zastupljenost nacionalnih manjina u predstavničkim i izvršnim

tijelima na lokalnoj razini,

• zastupljenost u predstavničkim tijelima na regionalnoj i državnoj razini u Republici Hrvatskoj, odnosno na pokrajinskoj, republičkoj i razini državne zajednice Srbije i Crne Gore.

• osigurati materijalne i druge uslove za izbor i djelovanje izabranih

predstavnika nacionalnih manjina.

37

• pri utvrđivanju područnih i/ili upravnih jedinica, suzdržavati od dovođenja nacionalnih manjina u nepovoljniji položaj.

• podupirati istraživanja iz područja istorije, kulture i položaja

manjina. U tu svrhu poticat će se sudjelovanje pripadnika manjina na istraživačkim projektima i u radu znanstvenih ustanova, kao i sa

• radnju znanstvenih ustanova u tim istraživanjima.

• osigurati manjinama mogućnost svestranih, slobodnih i neposrednih

odnosa s matičnim narodom te s njegovim državnim i javnim ustanovama.

• U tu će svrhu, u okviru vlastitih mogućnosti, podupirati razvijanje

kulturnih i gospodarskih odnosa i razmjenu stručnjaka.

• pravne osobe i državljani stranaka mogu radi ostvarivanja načela ovoga Sporazuma pružati potporu udrugama manjina koje žive na teritoriju druge stranke.

U interesu svojih manjina države ovoga Sporazuma podržat će prekograničnu i gospodarsku suradnju. - konsultovati predstavnike manjina kod priprema međunarodnih ugovora koji su od neposrednog interesa za manjine u odnosu na njihova prava i položaj.

-Za ostvarivanje obaveza preuzetih ovim Sporazumom države će

osigurati odgovarajuću financijsku potporu16.

16 Direkcija za evropske integracije BiH htp//www.dei.gov.ba, str.43

38

Aspekti zaštite u procesu stabilizacije i pridruživanja

Među glavnim uslovima za pristupanje Evropskoj uniji (EU) jesu zaštita ljudskih prava, posebno prava manjina. U ovom će se radu razmotriti zaštita manjinskih prava u Bosni I Hercegovini.

Ključne riječi: ljudska prava, nacionalne/etničke manjine, nacionalno porijeklo, dis-kriminacija, jednake mogućnosti, Ustavni zakon o pravima nacionalnih manjina , međunarodna zajednica, Evropska unija. Zakonom se razrađuje položaj i prava nacionalnih manjina u Bosni I Hercegovini. U svjetlu uvodnih napomena potrebno je dotaći se cilja ovog rada. U samom radu s aspekta dat je prikaz i analizu zakonskih rješenja koja se odnose na manjinsko pitanje u BIH. Osim prikaza nalazi se i međunarodnopravne zaštite manjina u obavezi BIH . U rješavanju manjinskog pitanja i analize dosadašnjih te trenutačno važećih normativnih rješenja, u radu ću donijeti niz mjera, preporuka i poboljšanje pravnog položaja manjina u Bosni i Hercegovini. Bosna i Hercegovina ima obavezu zaštite manjina i baveći se činjenicom da je članici važnije organizacije u piramidi zaštite ljudskih prava. Visoki standardi zaštite ljudskih prava i norme međunarodnih ugovora te zakonodavstvo EU-a nameću obvezu poštovanja- prava pojedinaca i u sklopu toga prava pripadnika manjinskih skupina17.

17 Snježana Vasiljević, Pravni fakultet, Zagreb

39

Međunarodnopravna zaštita

Međunarodna zaštita počinje još u 17.vijeku.i unošenjem odredaba o zaštiti manjina: vjerskih i nacionalnih u međunarodne ugovore koji rješavaju neka osnovna evropska politička i teritorijalna pitanja. Najčešće se kao prvi značajniji međunarodni ugovor spominje Westfalski mirovni ugovor (1648), kojim je ugovorena međusobna tolerancija vjerskih zajednica na njemačkom području18. Sadržajno i prostorno značajniji bio je tek Berlinski ugovor, zaključen 1878. godine. Turska i balkanske države, koje su se oslobađale od njezine petostoljetne agresije i okupacije, morale su preuzeti građana. Razliku od zaštite prava čovjeka, zaštita manjina ne spominje se u Povelji Ujedinjenih naroda od 1945. Pri sastavljanju Povelje i Opšte deklaracije o pravima čovjeka1948 prevladavao je interes sa zaštitom svakog pojedinca, a ne posebno ugroženih skupina ljudi, kao u vrijeme Lige naroda (izbjeglice, apatridi, manjine). Ipak, 1947. osnovana je Potkomisija za sprečavanje diskriminacije kao i zaštita manjina. Potkomisija je nastojala dati definiciju o manjinama ali službena definicija do danas nije usvojena. U UN-u naglasak je na međunarodnopravnoj zaštiti svakog pojedinca, pa tako u članu 27. Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima stoji: “U državama gdje postoje etničke, vjerske ili jezične manjine ne smije se osobama koje pripadaju takvim manjinama uskratiti pravo da zajedno s ostalim članovima svoje skupine imaju vlastiti kulturni život, da ispovijedaju vlastitu vjeru ili da se služe vlastitim jezikom” Međunarodnopravna zaštita o manjimama kulminirala je 1992. godine usvajanjem Deklaracije o pravima osoba koje pripadaju nacionalnim ili etničkim, vjerskim i jezičnim manjinama. Usvajanjem Deklaracije nastojalo se odgovoriti na pitanja postavljena još odstupanja na snagu Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima 1978. godine), poput pitanja o tome treba li korištenje prava iz

18 http/www/ef-hr/Eu2/Vasiljević. pdf

40

člana 27. Pakta priznati postojanje pojedine manjine na svom području; pripadaju li ta prava samo pripadnicima manjine, pojedincima ili manjinama kao zajednicama te jesu li države potpisnice Pakta na osnovu člana 27. obvezne samo tolerisati samostalna djelovanja radi korištenja prava iz tog člana ili su i države same dužne pomoći da manjine ostvare ta prava. Države članice UN-a deklaracijom su preuzele obvezu da zakonite interese pripadnika manjina uzmu u obzir u svojim nacionalnim politikama i programima, kao i u međudržavnim programima saradnje i pomoći. Obavezale su se i da će sarađivati u promicanju prava pripadnika manjina navedenih u Deklaraciji. Sva svoja prava pripadnici manjina bez ikakve diskriminacije mogu ostvarivati pojedinačno, ali i zajedno s ostalim članovima svoje skupine. Kako je zaštita unutar međunarodnog prava započeta u Evropi, a u vrijeme Lige naroda stvoren je relativno efikasan sastav zaštite manjina , najveća očekivanja postavila su se pred evropske regionalne organizacije u smislu razvoja međunarodnih normi o zaštiti manjina u evropskim državama. Iako se to prije svega očekivalo od Vijeća Evrope,Konvencija o zaštiti prava čovjeka i temeljnih sloboda 1950 nema posebne odredbe o zaštiti manjina. Jedina odredba u kojoj se spominju manjine jest članak 14. Konvencije, u kojemu se kao jedan od nedopustivih temelja diskriminacije ljudi u uživanju prava i sloboda navedenih u Konvenciji navodi i “pripadnost jednoj nacionalnoj manjini”19. Vijeće Evrope osnivanjem Venecijanske komisije 1990. godine nastojalo je izraditi dokument kojim će se jamčiti zaštita manjina. Ipak,ono nikada nije do kraja izradilo tako zamišljen dokument. Konferencija o sigurnosti i saradnji u Evropi (KESS), koja je od 1994. godine prerasla u Organizaciju sigurnosti i suradnje u Evropi (OESS), obavila je taj posao. Već u završnom aktu Konferencije, potpisanome u Helsinkiju 1.augusta 1975, u sklopu načela o pravima čovjeka izričito se jamče prava i zakoniti interesi osoba koje pripadaju nacionalnim manjinama Konačno, u Zaključnom dokumentu sastanka KESS-a o ljudskoj dimenziji, održanog u Kopenhagenu 1990, usvojeno je iscrpno poglavlje o pravima manjina). Već 1994. godine sastavljen je i usvojen instrument zaštite prava unutar Srednjoevropske inicijative (SEI) koji sadržava jednu od najiscrpnijih lista

19 Evropska konvencija o ljudskim pravima 1950. god. Član 14

41

manjinskih prava što se može naći u međunarodnim dokumentima. U tom dokumentu države te skupine preuzele su bitna, već postojeća pravila općega i evropskoga međunarodnog pravao zaštiti manjina, a unesena su i dodatna pravila koja odgovaraju specfičnostima srednjoevropskog područja. Iako dokument nije međunarodni ugovor, važan je po tome što u njemu postoji definicija nacionalnih manjina , što se do tada nije moglo naći u dokumentima donesenim na međunarodnoj razini, već samo unutar internih zakonodavstava nekih država. “Nacionalna ,manjina” označava se kao “skupina koja je brojčano manja od ostatka stanovništva neke države, čiji pripadnici kao državljani te države imaju etničke, vjerske ili jezične osobine različite od onih ostatka stanovništva te žele sačuvati svoju kulturu, tradicije, vjeru ili jezik” 20. Unutar Vijeća Evrope, nakon mnogobrojnih inicijativa, ipak je donesen ugovor o zaštiti manjina usvajanjem Okvirne konvencije o zaštiti nacionalnih manjina 1. februara 1995. godine. Glavna zamjerka tom dokumentu jest da je opseg prava pripadnika ma-njina, prema tekstu Konvencije, dosta ograničen. Ipak, on je poslužio susjednoj Hrvatskoj kao državi članici Vijeća Evrope za stvaranje Ustavnog zakona o pravima nacionalnih manjina.

20 Okvirna konvencija o zaštiti nacionalnih manjina 1995. god.

42

Evropska unija i države kandidatkinje Diskriminacija manjinskih skupina postala je jedan od glavnih problema s kojim se suočavaju države članice EU-a, ali i države kandidatkinje. Pitanja rasne, etničke i spolne diskriminacije postala su glavna briga čelnika Unije te je stoga odlučeno da se posebna pozornost usmjeri na suzbijanje navedenih oblika diskriminacije i zaštitu prava žrtava. Štaviše, zaštita i razina prava postali su jedan od glavnih preduslova za države koje bi u budućnosti trebale postati članice Unije. Sadašnji tekst i oblik antidiskriminacijskog zakonodavstva u EU na osnovu dosadašnjeg iskustva pokazuje da je osim zakonodavnih okvira nužna i potrebna strategija u suzbijanju rasne i etničke diskriminacije. Evropski parlament konzistentno naglašava potrebu multidisciplinarnog pristupa u rješavanju navedenih oblika diskriminacije. Osim multidisciplinarnog djelovanja, postoji potreba za boljom usklađenosti različitih područja politike EU-a u promicanju jednakih mogućnosti za manjine. Takvu politiku EU ne promiče samo unutar svojih granica već i izvan njih. Zato sadašnje i buduće kandidatkinje za članstvo u EU moraju ispuniti zahtjev za zaštitom od svih oblika diskriminacije, posebice rasne, etničke, vjerske i spolne. Tek ispunjavanjem tog kriterija države stiču mogućnost podnošenja kandidature. S problemom rasne i etničke ne-snošljivosti susreću se i današnje države kandidatkinje poput Češke i Rumunija. Najugroženija manjinska skupina u tim državama su Romi. Kako bi se uklonila rasna i etnička diskriminacija na razini država članica EU-a jedna od ideja bila je postavljanje kriterija ratifikacije UN-ove Konvencije o uklanjanju rasne diskriminacije (1969) kao uslova za članstvo u EU. Taj je uslov ipak odbačen kao nerealan jer ni sve države članice trenutačno nisu stranke spomenute Konvencije. Druga ambicija EU-a bila je poticanje potencijalnih država kandidatkinja da kreiraju vlastito antidiskriminacijsko zakonodavstvo. To je također bilo nerealno očekivanje. Kako bi se ipak stvari pomaknule s “mrtve tačke”, primarno zakonodavstvo EU-a postalo je bogatije stupanjem na snagu Ugovora iz Amsterdama 1999. godine te uvrštenjem antidiskriminacijske odredbe u člana 13. Ugovora.

43

Prema članu 13. spomenutog ugovora, koji je primaran izvor prava Evropske zajednice, Unija se obvezuje poduzeti sve mjere nužne za sprečavanje diskriminacije na osnovu spola, rasnoga i nacionalnog porijkla, vjerskoga ili drugog uvjerenja, invaliditeta, dobi ili spolne orijentacije. Osim toga, Ugovorom iz Amsterdama uvodi se koncept “evropskoga građanstva” (Euro-pean citizenship), koje ne zamjenjuje nacionalnost odnosno državljan-stvo države članice već je pokušaj stvaranja “evropskog naroda” . Ograničen je opseg prava evropskog građanina zajamčen ugovorom, a riječ je o isključivo političkim pravima. Međutim, ono što je zanimljivo jest činjenica da je uvođenje spomenutog koncepta pokrenulo brojne rasprave o definisanju i razumijevanju pojmova kao što su nacionalnost, državljanstvo, građanstvo. Razvojem koncepta građanstva moglo bi se promijeniti shvaćanje i definisanje pojma manjina, posebice nakon priključenja država srednje i istočne Europe EU. Za potrebe članka potrebno je objasniti da cjelokupno pravo Evropske zajednice, bilo da je sadržano u Osnivačkom ugovoru, aktu institucije Zajednice ili bilo kojem drugom izvoru, ima nadređen status s obzirom na cjelokupno nacionalno pravo, uključujući i ustavne odredbe. Nadređenost prava Zajednice uslov je da se onemogući ukidanje ili izmjena prava Zajednice bez volje svih država članica koje su samo skupno za to ovlaštene. Osim toga, uloga zakonodavnih tijela država članica pristupanjem EU bitno je smanjena zbog prenošenja regulatornih ovlasti na evropska tijela, a uloga nacionalnih sudova povećana je zbog toga što upravo o njima ovisi stvarna primjena evropskog prava. Naime, nacionalni parlamenti ne smiju regulisati onu materiju koja je u području regulacije Unije, a sudovi su dužni ne samo primjenjivati evropska pravna pravila, već i metodom izuzeća protuzakonitosti izuzimati iz primjene norme nacionalnog prava, pa i ustavnog karaktera ako su suprotne evropskim pravnim normama. Uznemiravanje na osnovu rasnoga i nacionalnog porijekla također je diskriminacija, kao i svako nepoželjno ponašanje usmjereno prema osobama različite rasne i etničke pripadnosti kojemu je cilj ili učinak povreda ličnog dostojanstva, posebno stvaranjem zastrašujuće, neprijateljske, degradirajuće, ponižavajuće ili ugrožavajuće okoline. Svako poticanje na diskriminaciju također se smatra diskriminacijom u smislu Direktive. Opseg primjene Direktive proširit će se na javni i privatni sektor,kao i na područja zapošljavanja, samozapošljavanja i usavršavanja,uključujući i kriterije pri zapošljavanju, usavršavanju i napredovanju.

44

Do sada je samo Francuska obavijestila Evropsku komisiju o “djelomičnom” usvajanju Direktive. Slično je do sada učinjeno i u Danskoj. Belgija, Italija, Švedska i Velika Britanija potpuno su ugradile odredbe Direktive u domaće zakonodavstvo. Nažalost, time se ne mogu pohvaliti Austrija, Finska, Njemačka, Grčka, Luksemburg ni Španija, koje još nisu ni započele postupak usvajanja Direktive. Kad je riječ o napretku država kandidatkinja, u Rumuniji je već usvojen antidiskriminacijski zakon te osnovano posebno tijelo za nadzor i pritužbe. Njegova je primjena zasada ostala samo na normativnoj razini. Mađarska trenutačno ulaže iznimno velike napore. Kvaliteta novostvorenih normi bit će vidljiva tek u njihovoj provedbi u praksi. U budućnosti će se vidjeti koje će posljedice izazvati njezino neprimjenjivanje. Jedna od posljedica bit će odgovornost države za štetu zbog neprimjene Direktive u predviđenom roku. Najvažniji razlog odgovornosti država zaštetu jest zahtjev za postizanjem što višeg stepena djelotvornosti prava Zajednice. Države moraju poduzeti sve potrebne mjere da osiguraju ispunjenje svojih obveza utemeljenih na pravu Zajednice. Jedna od takvih mjera je i obveza poništenja protupravnih posljedica kršenja prava Zajednice. Zakonodavstvo EU-a još uvijek nema efikasnu pravnu zaštitu ljudskih prava. Naime, jedini pravno obvezujući dokument za zaštitu ljudskih prava u Evropi jeste Evropska konvencija za zaštitu osnovnih prava i sloboda . Prema članu 14. Konvencije (opšta klauzula), korištenje prava i sloboda priznatih u Konvenciji mora se osigurati bez diskriminacije na bilo kojoj osnovi – prema spolu, rasi, boji,jeziku, vjeri, političkom ili drugom mišljenju, nacionalnom ili socijalnom porijeklu, pripadnosti nacionalnoj manjini, bogatstvu, rodu ili kojoj drugoj osnovi. Taj član nije primjenjiv bez pozivanja na povredu nekog drugog prava. Iako EU nije stranka Konvencije jer nema pravnu osobnost, Evropski sud u Luxemburgu počeo je primjenjivati njezina pravila. To znači da su stranke Konvencije (a to su države članice Vijeća Europe) obvezne osigurati da njezina pravila doista budu i primijenjena. Trenutačno se u Uniji vode rasprave o budućem izgledu proširene Evrope.

45

Konvencija o budućnosti Evrope, čiji bi rad trebao rezultirati novim “Ustavom Evrope” donijet će neke značajne promjene u mehanizmima zaštite ljudskih prava u Uniji21. EU bi tako trebao steći pravnu osobnost i time bi automatski postao stranka Evropske konvencije za zaštitu temeljnih prava i sloboda. Evropski sud za ljudska prava u Strasburu time bi proširio svoju nadležnost i na još jedan pravni entitet, na EU. U izvještaju Evropske komisije o procesu stabilizacije i pridruživanja u moguće je uočiti važnost zadovoljenja političkih kriterija, o čijem ispunjenju ovisi ocjena provedbe cjelokupnog procesa. Tri glavna politička uslova odnose se na jačanje demokracije i vladavine prava, poštovanje ljudskih prava i zaštita manjina te na regionalnu suradnju ,nacionalne manjine te vijeća nacionalnih manjina. Naime, vijeća nacionalnih manjina odnosno predstavnici nacionalnih manjina i Savjet za nacionalne manjine imaju pravo, u skladu s odredbama Ustavnog zakona o Ustavnom sudu, podnijeti ustavnu tužbu Ustavnom sudu ako prema vlastitoj ocjeni ili na osnovi inicijative pripadnika nacionalne manjine smatraju da su povrijeđena njihova prava i slobode propisane Ustavnim zakonom i posebnim zakonima. 21 Htp//ec.europa.

Htp//europa.eu.int/constitution

46

Romi i uzroci predrasuda prema Romima

Naziv Romi koristi se kao zajedničko ime za sve pripadnike različitih plemenskih skupina, raseljenih po cijelom svijetu, a koje imaju zajedničko porijeklo (Indiju) i odrednice nacionalnog identiteta, bez obzira na historijske i lokalne nazive: Cigani, Gypsis, Gitani, Sinti.

«Riječ Rom, ne znači ništa drugo, nego izvorno ime etničke grupacije koju smo do sada nazivali Ciganima, ili, tačnije, čovjek. Da se toj narodnosti pripišu najgore prirođene sklonosti i da se od nje stvori ironičan i pogrdan pojam -postarala se buržoaska «nauka» već davno.

Romi, istina, nisu bili jedina, ali jesu jedna od najvećih njenih žrtava. Jednostavno zbog toga što se buržoaski nacionalizam jedne nacije ne može ni zamisliti bez aspiracija, poniženja i najmračnijih postupaka prema drugima.Lutajuća etnička grupa bila je upravo podesna za najrazličitije «teorije». Tako je ona izgubila ime, utopila se u more «civilizovanih» evropskih predrasuda i služila jedino za iživljavanje kompleksa.

Romi u Evropi, zbog svoje rasprostranjenosti i transnacionalnog identiteta, čine posebnu, istorijsku, autotohnu manjinu. Migracijski procesi kroz koje su prošli, uslovili su značajne posljedice za romski narod: očuvanje, u gotovo svakoj sredini, vlastitog načina života, tradicijskih i kulturnih vrijednosti, ali i proces prilagođavanja lokalnom okruženju .

Iako su od momenta raseljavanja iz svoje pradomovine Indije Romi živjeli u višekulturnim sredinama, pripadnici ovog naroda uvijek su bili na marginama društvenih, političkih i kulturnih kretanja. To stanje se nije mnogo promijenilo ni do danas. Ni brojne zabrane upotrebe vlastitog jezika, imena, običaja, a u novijoj istoriji i pokušaji totalnog genocida, nisu sa lica zemlje uspjeli da izbrišu tragove koje je ovaj narod ostavio za sobom. Oni su, zahvaljujući nagonu za samoodržanjem i uz natčovječanske napore, uspjeli da prežive sve nedaće koje su ih tokom minule istorijske prošlosti pratile. Ta borba se na primjeru Roma pokazala kao veoma uspješna.

47

Inače se ističe tri oblika odnosa manjinske grupe prema većinskoj, koja su uvijek na djelu: asimilacija, getoizacija i integracija. Asimilacija je pojedinačno prividno rješavanje problema gdje čovjek gubi svoj identitet, svoju kulturu, poistovjećuje se s drugima i postaje dio njih. Druga mogućnost je getoizacija, u kojoj se Romi danas i nalaze. To znači da se nalaze na margini društva, relativno homogeno koncentrisani sa svojim specifičnim problemima. Getoizacija čuva identitet, čuva ono što se može nazvati vlastitom kulturom, olakšava jezik i komunikaciju, ali uvijek onemogućava integraciju. I treći način je integracija koja znači sačuvati vlastiti identitet i bit, prihvatiti standarde društva u kojem se živi, i društvo nas prihvaća kao dio sebe. Integracija je uvijek dvosmjerni proces. Većinski narod je onaj koji snosi odgovornost za manjinski narod, ne samo u formalnim pravima, nego i u svakodnevnom ponašanju.Kada se govori o odnosu većinskog stanovništva prema manjinskom stanovništvu, nekoliko će primjera biti dovoljno da se objasni koliko su evropske zemlje, zaljubljene u svoju zakonitost i prosvjećenost, hladnokrvno činile neviđena divljaštva:

U Francuskoj su nekoliko vijekova trajale hajke protiv Roma. U kraljevskoj naredbi iz 1682. godine stoji da treba da se okuju i privedu na doživotnu robiju svi ljudi koji se zovu Bohemini (Romi). Za vrijeme vladavine Luisa XIII i Luisa IV stanovništvo je odlazilo u «lov na nomade», kao da se radi o divljim zvijerima i dobivalo nagrade za njihovo hvatanje ili ubijanje.

U Mađarskoj su Romi bili proglašeni za ljudoždere, i to su sasvim ozbiljno pisali sudovi u svojim presudama.

U Rumuniji su Rome pretvarali u robove, a u Engleskoj su Romi proganjani od 1541. godine, a te njihove nevolje traju još i danas. Isto je bilo i u Poljskoj, Španiji, Švicarskoj, Rusiji.

Kad su Romi stigli u Evropu?

Sigurni izvori govore da je to bilo u 14. vijeku. U Grčkoj i na Balkanu spominju se nešto ranije, a u zapadnoj Evropi nešto kasnije. U Zagreb su stigli 1378. godine. Ljudi tamnije boje, nerazumljiva govora i drugačijeg načina života nisu bili rado viđeni. Za svako zlo najlakše je bilo optužiti njih. Počeli su ih predstavljati kao kradljivce, varalice, ljude koji pale šume, ubijaju divljač, donose bolest. Optuživali su ih za krađu i sakaćenje djece. Zato što su se najčešće bavili kovačkim zanatom, optuživali su ih da su baš oni iskovali kline kojima je Isus prikovan na krst..

48

Romi su prvi put spomenuti 1990. godine u Kopenhaškom dokumentu Organizacije za evropsku sigurnost i saradnju (OESS), kao grupa s posebnim i teškim položajem. Nakon toga je 1994. godine OESS ponovo odlučio uspostaviti kontakt mjesto za pitanja Roma i Sinti. Ubrzo je u Vijeću Evrope imenovana posebna osoba za pitanja Roma, što je kasnije preraslo u poseban odjel koji se bavi problemima Roma. Time su Romi priznati u međunarodnoj javnosti, ali je i dalje problem u tome što gotovo svi koji rade u međunarodnim organizacijama, ako ne i svi, ne pripadaju zajednici Roma. Kao takvi ne znaju način koji bi Romi izabrali za rješavanje njihovih problema» ..

Romska etnička grupa, koja u srednjoj i jugoistočnoj Evropi broji nekoliko miliona pripadnika, žrtva je vjekovnih predrasuda i segregacije koji su dosezali do neshvatljive mržnje, ksenofobije i genocida. Specifičnim poimanjem svijeta oko sebe i za okolinu neuobičajenim načinom života, Romi su i sami doprinosili formiranju predrasuda o vlastitom kulturnom identitetu.

Da bi smo što bolje ukazali na položaj Roma, njihov status u društvu, predrasude koje vladaju prema Romima, te probleme na koje nailaze Romi u odgoju i obrazovanju i njihovoj integraciji u društvenu zajednicu, ilustracije radi navodimo neka mišljenja uvaženih stručnjaka koji su se bavili ovom problematikom.

«…O Romima i njihovoj kulturi govorili se, pored ostalog, kao o nečemu što onemogućava integraciju, kao o nečemu što nije samo kultura kao posebna karakteristika jedne skupine, zajednice ili nešto slično, već kao jedan kulturni standard više, koji onemogućava neposredno ravnopravno uspješno obrazovanje i ostalo. Ako se zadržimo samo na tome, onda u tom slučaju iskazujemo negativan stav prema jednoj skupini,zanemarujući drugu stranu medalje…. Drugim riječima, kultura jedne skupine kao kulturni standard, a ne poseban oblik, međusobno se prožima sa stavovima većinske skupine prema manjinskoj, tako da je ta odgovornost u najmanju ruku suodgovornost ili zajednička odgovornost» 22 .

Kada je riječ o Romima, društvene predrasude su utoliko značajnije što se one mogu uočiti u najbanalnijim svakodnevnim situacijama i svakodnevnom, kolokvijalnom govoru. Romi najčešće služe kao negativan «primjer». 22 Istorija I kultura Roma, Vantić-Tanić M, 2007. god. Tuzla

49

Sigurno ne postoji ni jedna društvena grupa koja se tako često spominje u svakodnevnoj negativnoj konotaciji ..

«Status i položaj Roma u Evropi uslovljava:

• seobe i pokretljivost Roma, koji donekle omogućavaju procese nacionalne afirmacije i socijalne emancipacije,

• izgradnju nacionalnog identiteta prati određena stigmatizacija i nedostatak mogućnosti dostizanja društvene uloge koja Romima pripada,

• latentna i stvarna prisutnost ekstremnih mišljenja o rješavanju pitanja Roma asimilacijom ili segregacijom,

• pokretanje ekonomskih migracija Roma nakon političkih promjena u istočnoj i srednjoj Evropi, u zemlje zapadne Evrope,

• pomak prema interkulturalizmu u zakonskoj regulativi, a posebno u odgoju i obrazovanju, kulturi i jezični pluralizam,

• samoorganizovanje Roma kroz nacionalne i međunarodne organizacije utiče na oblikovanje jedinstvenog pristupa, uz uvažavanje državnih i regionalnih posebnosti«.

Što se tiče romske problematike tu postoje dva sloja. Jedan je sloj onaj koji bi se odnosio na očuvanje nacionalne i jezičke posebnosti Roma, a drugi se odnosi na one koji nisu integrisani i kojima to treba omogućiti. Ali kod njih je primarno da im se osigura da mogu koliko-toliko normalno živjeti i da im se omogući pohađanje škole kao prvi uslov da se izađe iz nevolja u kojima su.

Obrazovanje je jedno od temeljnih pitanja svake nacije, koje se protezalo kroz istoriju i doživljavalo svoje promjene u kvalitativnom i kvantitativnom smislu. Različite pedagoške discipline, kao didaktika, metodika i slično koriste svoja znanja i dostignuća iz drugih naučnih područja i disciplina, prateći pri tome tehnološki razvoj i kulturu življenja. Tako se stvaraju vizije i traže rješenja što kvalitetnijeg obrazovanja mladih generacija. Kako odgojno-obrazovni proces čine ljudi, sa svim svojim specifičnostima, mlado ljudsko biće ima potrebu poštivanja tih njegovih specifičnosti, podršku i pomoć u tom razvoju. U vezi s tim u odgoju i obrazovanju djece Roma naučnici i stručnjaci u Evropi i svijetu na temelju istraživanja stvaraju različite modele njihovog educiranja. Tako se otvaraju ljetne škole, škole i centri za romsku djecu, internati, vjerske škole, izvodi se nastava na romskom jeziku i u romskim naseljima.

50

Međutim, problematika obrazovanja romske djece se i dalje svodi na tri temeljna pitanja: napuštanje škole, školovanje romske djece u gimnazijama, a ne samo u stručnim školama, i mali broj Roma na sveučilištima. Uzroci ovakvog stanja su vrlo kompleksni i različiti, što upućuje na činjenicu da se još uvijek nedovoljno poznaje bitnost i složenost specif ikuma romskog bića23.

Prema podacima iz 1989. godine, čak 67% jugoslovenskih Roma nije završavalo osnovnu školu, a svega 10% upisanih sticalo je diplomu srednjoškolskog obrazovanja. U Čehoslovačkoj je 81,3% Roma upisano 1980. godine u osnovne škole, a 1985. godine taj procent je opao na 71%. U Bugarskoj je 1964. godine registrirano 145 specijalnih škola za obrazovanje romske djece, koje je pohađalo 10000 učenika. U Mađarskoj je 1989. godine 30% Roma bilo nepismeno, a u Rumuniji, u istom periodu, oko 50 % .

Anketa provedena 1992. godine među Romima u Rumuniji pokazuje da je 80% odraslih Roma bilo nekvalif icirano, a 50% intervjuiranih konstantno nezaposleno. U Bugarskoj nezaposlenost među Romima koji žive u urbanim getima kreće se oko 60 %, a procent je veći u ruralnim sredinama. U Sjevernoj Irskoj stopa nezaposlenosti među Romima je preko 70 %. Razlozi visoke stope nezaposlenosti su: gašenje tradicionalnih zanata, diskriminacija nezaposlenih, nekvalif iciranost za obavljanje određenih poslova.

Slab rezultat uspjeha romskih učenika u školama,su: slaba saradnja roditelja sa školama, nebriga roditelja o vlastitoj djeci, loši uslovi stanovanja i bijeda, neprimjereni uslovi za učenje u kući, brojnost porodice, prostor, … Kao poseban problem autor navodi njihove karakterne osobine, na što se najviše žale nastavnici koji s njima rade.

Jedan od osnovnih problema u obrazovanju Roma to što nemaju uslove za stanovanje i osnovne uslove za život. On navodi primjer iseljavanja jednog romskog naselja u Istri, njih oko deset porodica. U tim porodicama bili su učenici koji su pohađali prvi, drugi i treći razred osnovne škole. U prvim razredima učenici romske nacionalnosti imali su odličan uspjeh. Kada su se odselili iz tog naselja, djeca nisu nastavila školovanje, jer nisu imali uslove za pohađanje škole. 23 Zaključci I preporuke Obdusmena Federacije BiH,

51

Anonimus,u prilog tome kaže: «Spominje se da nije važan materijalni status, socijalni status, položaj Roma. Da se drugačije izrazim, ako najzdraviju biljku posadimo na nezdrav teren, ta biljka neće uspjeti. A biljku treba njegovati ako očekujemo nešto bolje, moramo je pravilno kultivisati da bi sutra bila kako treba.»

U shvatanjima i tumačenjima koja se odnose na uzroke različitog stepena zaostajanja Roma u oblasti odgoja i obrazovanja, kao i u pogledu mogućih rješenja za njihovo uključivanje u nastavno-odgojne institucije i druge oblike odgojno-obrazovne djelatnosti, stavovi su dosta različiti, ponekad čak i suprotni. Međutim, u osnovi postoji jedinstveno gledište koje se svodi na veoma specifične demografsko-etničke karakteristike i opći niski nivo životnih uslova Roma.

Pitanje školovanja djece i omladine Roma, tek posljednjih godina prerasta postepeno u općedruštvenu akciju i interes. Ova aktivnost ima bipolarno obilježje: s jedne strane, ovaj proces je uslovljen intenzitetom i kvalitetom društveno-političkih, administrativnih i stručnih napora, a s druge strane, stoji problem u kojoj mjeri sami Romi prihvaćaju i žele da koriste ponuđene društvene djelatnosti u interesu napredovanja njihove vlastite djece i omladine.

Obrazovanje ima presudno značenje za socijalni i nacionalni položaj Roma, za njihovu ekonomsku i kulturnu emancipaciju i za nacionalnu afirmaciju. Problem obrazovanja Roma ima dva aspekta. Jedan je pohađanje redovnih škola. U tom pogledu, postepeno se sve više romske djece uključuje, ne samo u osnovne, nego i u srednje škole. Međutim i dalje je aktuelan problem obuhvaćanja jednog dijela romske djece u redovan sistem odgoja i obrazovanja, a posebno uredno i pravovremeno završavanje škole. Usmjereno i visoko obrazovanje, čak i vrlo talentovanih Roma još je više u sferi pojedinačnog interesa, zalaganja i prodora, nego što je predmet šire društvene zainteresovanosti i osmišljene akcije..

Jedan od osnovnih konceptualnih dokumenata za način odgoja i obrazovanja Roma u Evropi je rezolucija Evropske Unije od 22. maja 1989. godine u kojem je jasno određena namjera integrisanja jezika i kulture Roma, kao dijela evropskog naslijeđa.

52

Govoreći o ostvarivanju temeljnih zadataka Romske odgojne zajednice u ) pretpostavlja kontinuitet u realizaciji i veći broj polaznika, a to se odnosi na: omogućavanje romskoj djeci snalaženja u odnosu s drugim ljudima, doživljaj i prožimanje vlastitih i drugačijih kulturnih obilježja, interkulturalni odgoj i obrazovanje, upoznavanje istorije, tradicionalnih i umjetničkih dostignuća romskog naroda, kroz povezanost i uzajamni odnos različitih kultura, upoznavanje i otkrivanje vjere kroz zajednički život, poštujući vjersku tradiciju Roma i dijalekt kojim govore, stvaralaštvo na romskom jeziku-međusobni uticaj domaće i romske kulture I socijalizaciju romske djece, porodični i zdravstveni odgoj.

Zabrinjava činjenica da veliki procent romske djece, još uvijek, školovanje napušta prije osmog razreda. Najveće osipanje ovih učenika nastaje poslije četvrtog razreda osnovne škole. Razlozi za to su sasvim razumljivi, jer u tom dobu djeca Roma počinju da privređuju. Do srednjih škola se još uvijek probija veoma mali broj ove djece, a na višim školama i fakultetima oni su prava rijetkost. Jedan od načina da se ovdje postignu pozitivniji rezultati jeste stipendiranje djece koja su pokazala solidan uspjeh tokom prethodnog školovanja, a nemaju mogućnosti za nastavljanje istog. Međutim, činjenice govore da se romska djeca i ovdje nalaze na marginama .

Dešava se da se u prvi, drugi i treći razred osnovne škole upiše 80 do 90 učenika, da bi ih u osmom razredu ostalo 30-ak.

Romski je primarni jezik većine Roma u Federaciji Bosni i Hercegovini, mada situacija varira u zavisnosti od regije. Istraživanje Centra za zaštitu prava manjina je pokazalo da je romski primarni jezik 86% Roma obuhvaćenih ispitivanjem. Većina onih, koji ne govore romski kao maternji jezik, pripadaju mlađim generacijama. Istraživanje je također otkrilo da je romski jezik bolje sačuvan kod stanovništva iz Tuzle, Bijeljine i Brčkog. U Travniku je samo jedna trećina izjavila da im je romski maternji jezik, a u Sarajevu je gotovo polovina ispitanih Roma izjavila da ne govori romski .

Analitičari napominju da u nekim državama koje nemaju, što nije slučaj ni kod nas, a što postoji u Americi, da oni građani Amerike kojima engleski jezik nije maternji, ili oni koji nisu bjelci i slično u startu imaju prednost prilikom upisa u određene škole, jer su svjesni da oni kao «hendikepirani» ulaze u socijalni život.

53

Koliko je važno sačuvati vlastiti identitet i jezik govori podatak da kada je poznatim beogradski umjetnicima, Romima, violinisti Radetu Jašareviću i pijanistima Živku Iliću i Vlasti Jovanoviću postavljeno pitanje što misle o otvaranju škola na njihovom maternjem jeziku, odgovorili su da bi svoju djecu rado upisali u te škole, jer iako su njihova djeca stekla visoko obrazovanje, zaboravila su maternji jezik.

Na Kosovu je 1995. godine formirano desetak odjeljenja u kojima se fakultativno, dva puta nedjeljno, predaje romski jezik. Taj broj odjeljenja se 1996. uvećao za šest puta. Opravdanja za to što do sada u ovoj oblasti nije učinjeno ništa odgovorni nalaze u tome što tvrde da ne postoji jedinstven romski jezik i nastavni kadar koji bi mogao da drži nastavu. I jedno i drugo je djelomično točno, ali bi sve to uz malo napora i veću zainteresovanost moglo da bude prevaziđeno .

Da bi se ostvarila i realizovala potreba za uvođenjem romskog jezika kao predmeta na kome bi se, u onim sredinama gdje je koncentracija Roma takva da to dozvoljava, kao i uvođenje djela nastave na romskom jeziku, potrebno je ispuniti neke preduslove od kojih su najvažniji:

Obezbjediti predavački kadar za nastavu na romskom jeziku

Štampanje udžbenika na romskom jeziku .

Iscrpnim pregledom literature došli smo do zaključka da na našem prostoru do sada nisu vršena ispitivanja stavova pojedinih subjekata prema integraciji romske djece u redovne škole, pa će kao primjeri poslužiti istraživana iz drugih zemalja.

Tatjana Avsec je voditeljica Društva za razvijanje preventivnog i dobrovoljnog rada u Sloveniji u okviru kojeg radi na projektu Romi. Osnovna namjena projekta je da se pomogne Romima u ravnopravnom integrisanju u okolinu i širu društvenu zajednicu. Polaze od činjenice da problem nije samo u Romima, iako se uvijek traže problemi na strani Roma, u njihovoj različitosti, kulturi i slično. Smatraju da je osnovni problem u većinskom stanovništvu kroz predrasude, stereotipe, netoleranciju prema tom narodu, i upravo pokušavaju raditi na tome. Kao najveći problem ističu problem školovanja romske djece.

54

Smatraju da su stavovi neromske djece osnovni razlog nemotivisanosti romske djece za školu, jer pitaju se, kako se osjeća jedno romsko dijete koje sjedi u učionici okruženo s tridesetak neromskih učenika koji mu svaki trenutak žele pokazati da je slabiji od njih, vrijeđaju ga, smiju mu se i slično. Upravo zbog toga članovi ovog društva su počeli prenositi svoja znanja i iskustva o Romima, jer znaju da predrasude i stereotipi dolaze od nepoznavanja. Ističu da je tužno da djeca u školama uče o brojnim drugim kulturama, drugih naroda koje možda nikada neće sresti, a o Romima koji žive s njima ne znaju ništa osim toga da smrde, kradu i neće da rade. S toga ova grupa odlazi u škole i upoznaje neromsku djecu s Romima, njihovom istorijom, kulturom, načinom života, problemima s kojima se sreću i sl. Na drugoj strani grupa pruža pomoć u učenju romskoj djeci, radeći s njima grupno i individualno, kao i sa nastavnicima kako bi što bolje sagledali i riješili učeničke probleme..

«Zbog negativnih stavova neki nastavnici koji rade s romskom djecom ističu da je vrlo teško raditi s njima. Kao razlog navode da ova djeca zbog načina i okolnosti u kojima žive, nemaju mogućnost koncentracije. Koncentracija kod ove djece traje vrlo kratko, desetak minuta najviše, a čas traje 45 minuta. Tako da su te teškoće i za nastavnike, a i za djecu, gotovo nepremostive»

Međutim oni koji imaju pozitivnije stavove imaju i realniju sliku o romskoj djeci, pa tako Mihoković-Puhovski ističe: «…Radeći kao profesor istorije i filozofije imala sam u svojoj karijeri i romske djece i nisam uočila da imaju baš neki poseban problem s koncentracijom. Možda su to bila neka specif ična djeca, ali pretpostavljam da su i ta djeca, naravno, kao i sva ostala, silno različita, ovisno o porijeklu i kulturnoj sredini iz koje dolaze».*

Pored nastavnika i vršnjaka u razredu često se i roditelji neromske djece protive da romska djeca idu u isti razred s njihovom djecom, obrazlažući to činjenicom da su njihova djeca naprednija, da mogu bez problema završiti propisani program i da se na taj način njihova djeca kažnjavaju manjim znanjem, što će im kroz dalje školovanje biti nedostatak. Međutim, sa druge strane se javljaju roditelji Romi koji ne dozvoljavaju da se njihova djeca segregiraju i koji, također, traže da se i njihovoj djeci osigura savladavanje cjelokupnog nastavnog programa

55

Mikšaj-Todorović profesori,je sa grupom studenata Defektološkog (sada Edukacijsko-rehabilitacijskog) fakulteta iz Zagreba provela istraživanje o stavovima prema integraciji Roma u društvo i osnovnim pretpostavkama te integracije i došli su do zaključka da osnovni problem leži u pasivnosti samih Roma, ali možda je još veći problem u nezainteresovanosti nadležnih institucija društva i njihovom neodzivu na pomoć oko realizacije uključivanja Roma u širu društvenu zajednicu.

Kada je riječ o stavovima romske djece, neki naglašavaju da: «Romska djeca vole školu. Lično sam se informisala od romske djece sa područja opštine Tuzla i. svako dijete koje sam pitala, reklo je: »hoću ići u školu, ali imam problema».

Romi nemaju mogućnost da se školuju u školama u kojima oni žele (informatičke, gimnazije i sl.), nego da su za njih pristupačne samo neke zanatske škole (pekar, trgovac i slično). Slična, gotovo ista, situacija je i u našoj zemlji.

Imajući za cilj podršku u pronalaženju pomoći i načinu školovanja romske populacije, može se dati predlog da se organizuju tečajevi za sve nastavnike i ostali pedagoški kadar kako bi dobili osnovnu poduku i informacije o specif ičnostima romske populacije. Tu misli na ljude koji se žele baviti romskom populacijom i koji žele podučavati romsku djecu. Predlaže da se ovi nastavnici posebno materijalno nagrade a da je potrebno romsku djecu motivisati da se opredjele za učiteljski poziv, te da se organizuju tribine s različitim temama iz romskog života. Predavači bi bili ili Romi ili oni koji rade s Romima.

Na području svih opština Tuzlanskog kantona žive Romii istina, rasuto i po udaljenijim naseljima u odnosu na centar grada.

Romi žive na prostoru Tuzle, najbrojnije oko 6.ooo, zatim n a području Opštine Živinice 4.000. Kalesiji 3.000, a zatim manje u Opštinama Lukavac, Kladanj, Čelić.

56

Ukupno živi oko 15.000. hiljada Roma.

Prema podatcima popisa iz 1991.g. ukupno je bilo oko 9.000.

Na Prostoru Kantona Romi su organizovani u 44. romske organizacije koje su odvojene mada ima incijative da se umreže u jednu zajedničku organizaciju a zatim da djeluju po ograncima.

Romi neoorganizovano žive u prigradskim naseljima. Djecu koja su dorasla za nastavu pohadjaju seoske područne škole ili prigradske. Osnovnu školu pohadja ukupno na kantonu 900. Srednju školu pohađa 60. učenika, Studenata na višoj i Visokoj ima svega 3.

Od obrazovanih Roma na području Opštine Tuzla uposlena je jedna profesorica na Tuzlanskom univerzitetu, i jedan profesor u oblasti sporta i fizičke kulture.

Pohvalno je reći da Romsku populaciju f inansiraju iz budžetskih sredstava za implemantacija u oblasti obrazovanja.

Romi zdravstvenu zaštitu ostvaruju kao i ostali građani, putem osiguranja, nadležnih ustanova, centara.

Poboljšana je saradnja nadležnih institucija, opštinskih organa opštine na uvođenju u evidencije građana kao što je upis u matične knjige rođenih, državljana, birački spisak, pribavljanje dokumentacije za dobijanje ličnih isprava, kao i saradnja sa nevladinim organizacijama, udruženjima Roma na poboljšanju uslova u oblasti zdravstva, obrazovanja, stanovanja, smještaja isl.

Ova godina je izborna godina i u cijeloj aktivnosti Romi učestvuju sa pravom glasa i na listama kandidata imaju svoje predstavnike.

57

Helsinški komitet za ljudska prava u BiH:

2007. je izgubljena godina

Zastoj u provođenju reformi i ponovno zaoštravanje političkih odnosa na međunacionalnoj osnovi, osnovne su karakteristike protekle godine, navodi se u Izvještaju o stanju ljudskih prava u BiH za 2007. godinu Helsinškog komiteta za ljudska prava u BiH. Unatoč tome, BiH je parafirala Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju s Evropskom unijom ostavljajući tako otvorenom mogućnost ubrzanja reformskih procesa, uključujući i one na području uspostave pravne države i poštovanja ljudskih prava i sloboda, a time i približavanja ulasku u EU, o čemu je predsjednik Helsinškog komiteta za ljudska prava u BiH Srđan Dizdarević podnio Izvještaj.

2007. godina je u suštini izgubljena sa stanovišta provođenja reformi i neophodnih promjena.O tome najbolje ilustruje podatak da je od predviđenih 135 zakona, na nivou BiH, usvojeno svega 27. U oblasti ljudskih prava, nadležno Ministarstvo je u parlamentarnu proceduru uputilo svega 13 posto predviđenih i planiranih zakona, a BiH nije uspjela ispuniti dvije trećine uslova koje je Evropska unija postavila u prioritetima i uslovima evropskog partnerstva tako da se spisak neispunjenih uslova penje na 72.

BiH zauzima 84. mjesto u svijetu, prema podacima Transparancy Internationala, kada se radi o percepciji korupcije, što također ilustruje stanje u kome se zemlja nalazi sa stanovišta vladavine prava.

U Federaciji BiH nisu ispoštovane ni neke odluke Ustavnog suda uključujući i one koje se odnose na neustavnost Zakona o državnoj službi u FBiH i Zakona o pravima boraca i članova njihovih porodica.

58

Helsinški komitet za ljudska prava preporučuje premijeru Vlade FBiH da poduzme mjere na usaglašavanju Zakona o pravima boraca i članova njihovih porodica i Zakona o državnoj službi u FBiH s presudama Ustavnog suda FBiH.

Helsinški komitet preporučuje da poštuju se odredbe Ustava prema kojima je garantovano pravo na slobodu izražavanja, slobodu udruživanja. Trinaestu poslijeratnu godinu 3.743 povratnička domaćinstva dočekala su bez električne energije, a u 43 bosansko-hercegovačke općine na 106 lokacija, zvanično, još živi više od 2.700 porodica u kolektivnim centrima. Nezvanično, na još stotinjak lokacija smješteno je oko 1.500 ljudi koji nisu ničija briga i koji nemaju nikakav status.

UNHCR u 2007. bilježi oko 6.000 povratnika navodeći da se od 1996. do početka oktobra 2007. kućama vratilo 446,215 izbjeglih i 577,750 raseljenih. Ukupno 1.023.965 povratnika. To je nešto više od 46,5 posto od 2,2 miliona ljudi za koje je konstatovano da su u periodu 1991.-1995. napustili mjesta predratnog boravka. U proteklim godinama izvršene su brojne reforme u oblasti pravosuđa s ciljem da se poveća njegova efikasnost i uspostavi nezavisnost. U tom okviru je izvršena reforma zakona o parničnom postupku kao i krivičnih zakona. Izvršen je izbor sudija i tužilaca od novouspostavljenog Visokog sudskog i tužilačkog vijeća. Povećana su primanja sudija i tužilaca kao jedna od mjera koje su trebale da stvore preduslove njihove nezavisnosti. Osnovani su Sud i Tužilaštvo na nivou države.

Kada je riječ o pravosuđu u BiH, gotovo i nema procesuiranja organizovanog kriminala, iako mediji vrve od informacija vezanih upravo za ove pojave. Tužilaštva ne reaguju na ovaj vid kriminala što bitno utiče kako na ugled pravosuđa tako na povjerenje koje građani imaju u pravosudni sistem.

59

Tokom dvije godine mandata Državna komisija za reviziju odluka o naturalizaciji stranih državljana je provjeravala državljanstva izdata osobama porijeklom van granica bivše Jugoslavije. Obrađeno je 1.255 predmeta. Rješenjima Komisije oduzeto je 661 državljanstavo stečeno od 6. aprila 1992. do kraja 1995., većinom osobama afro-azijskog porijekla.

U 2007. je deportovana samo jedna osoba, Alžirac Atau Mimun.

Do kraja 2007. pred Državnim sudom BiH našlo se 40 predmeta naturalizacije. U toku 2006. kod ovog suda bilo je zaduženo šest, a u 2007. godini 34 predmeta. Tokom 2006. riješena su četiri, a u 2007. tri predmeta naturalizacije – ukupno sedam.

Od do sada sedam riješenih, u dva slučaja su tužbe uvažene i predmeti vraćeni donosiocu konačnog upravnog akta na ponovno odlučivanje, dok su u pet predmeta tužbe odbijene, što znači da su rješenja postala izvršna.

Tokom 2007. podneseno je 145 zahtjeva za azil za 568 osoba.

Nijedan zahtjev nije riješen pozitivno, 48 ih je odbijeno, rješavanje 21 postupka je obustavljeno jer se tražitelji azila nisu javili za registraciju ili intervju, a postupak u vezi s 97 zahtjeva je u toku.

60

Mjere i preporuke

Jedno od glavnih pitanja teorije ljudskih prava jest pitanje opravdanja ljudskih prava: zašto ljudska bića imaju ljudska prava i koja ljudska prava imaju . Da bi postojala ljudska prava,moraju postojati valjani etički kriteriji ili načela koja ih opravdavaju. U tom smislu potrebno je naći i razumjeti opravdanje zaštite prava manjina jer su i to ljudska prava. Drugim riječima, država nije obvezna štititi manjinska prava samo zato što je to zahtjev međunarodne zajednice i jedan od uslove za članstvo u EU. Jedan od razloga je izgradnja države kao demokratske, multikultularne i multietničke države. Razlog je svakako i Ustavom zajamčeno pravo na nacionalnu ravnopravnost,kao i jednakost svih pojedinaca pred zakonom, neovisno o rasi, boji kože, spolu, jeziku, vjeri, političkom ili drugom uvjerenju, nacionalnom ili socijalnom porijeklu, imovini, rođenju, na obrazovanje, društvenom položaju ili drugim osobinama. Dužnost je države da osigura suživot svih pojedinaca bez obzira na njihovu nacionalnu pripadnost. S obzirom na broj i -zastupljenost nacionalnih manjina na teritoriji BIH nužno je priznati specif ičnosti pojedinih manjinskih zajednica. Manjine bi bile “nedominantne grupe” stanovnika koje imaju ili žele očuvati svoje etničke, vjerske ili jezične tradicije ili karakteristike, različite od onih koje su svojstvene ostalom stanovništvu iste države. Toj je definiciji dodavan uslov brojnosti,prema kojemu bi takve grupe trebale biti doista brojne kako bi bile sposobne čuvati svoje karakteristike. Time se zapravo zanemaruju upravo one manjine koje bi najviše trebalo zaštiti. No najveća je teškoća u tome što se problem manjina u različitim zemljama postavlja na različite načine, tako da je bilo teško naći zajednička načela.

61

Primjera radi treba navesti da je: Godine 1997. Slovenci i Bošnjaci izbrisani su s posebne liste manjina što se pojavljuju u preambuli hrvatskog Ustava, u kojoj se navodi kako je “Republika Hrvatska osnovana kao nacionalna država hrvatskog naroda i država pripadnika autohtonih nacionalnih manjina Srba, Čeha, Slovaka, Talijana, Mađara, Židova, Nijemaca, Austrijanaca, Ukrajinaca i Rusina te ostalih koji su njeni državljani”.Takođe i Romi su isključeni. Hrvatska je ratif icirala Okvirnu konvenciju o zaštiti nacionalnih manjina u oktobru 1997. godine i podnijela svoj prvi izvještaj u martu 1999. godine. U aprilu 2001. godine Savjetodavni je odbor objavio stajalište koje je postalo osnova za rezoluciju Vijeća ministara iz 2002. godine. Usvajanje izmijenjenog Ustavnog zakona o nacionalnim manjinama također je uslov za pristupanje Hrvatske NATO-u. Ustav jamči pripadnicima svih nacionalnih manjina slobodu izražavanja nacionalne pripadnosti, slobodu služenja svojim jezikom i pismom te kulturnu autonomiju (NN 41/01). Između 300 000 i 350 000 Srba napustilo je Hrvatsku tokom rata 1991-1995.godine. Ne postoje precizne statistike o tome koliko se raseljenih Srba do sada vratilo u Hrvatsku.

62

Primjeri kršenja ljudskih prava na području ombudsmeni federacije BiH Ured u Tuzli

Zapažanja o problemima nacionalnih manjina Ustav Bosne i Hercegovine i Ustav Federacije Bosne i Hercegovine sadrže popis prava i sloboda koje trebaju da uživaju svi građani koji žive na ovom području i to bez ikakve diskriminacije po bilo kojoj osnovi kao što je spol, rasa, boja kože, jezik, vjera, političko ili drugo uvjerenje, nacionalno ili društveno porijeklo, vezivanje za neku nacionalnu manjinu, imovinu ili drugi status pri čemu je, tim Ustavima, data garancija da će Bosna i Hercegovine i Federacija Bosne i Hercegovine osigurati primjenu najvišeg nivoa međunarodno priznatih prava i sloboda utvrđenih u aktima navedenim u Aneksima koji su sastavni dio tih Ustava i pravni propisi sa jačom pravnom pravnom snagom u odnosu na domaće zakonodavstvo. (Član 2. stav 1 do 7. Ustava BiH te član II. A. 1. do 6. Ustava Federacije Bosne i Hercegovine). Prema tim Aneksima obavezujuća pravna akta na području Bosne i Hercegovine i Federacije Bosne i Hercegovine su, između ostalih, i: Okvirna konvencija za zaštitu nacionalnih manjina iz 1994.godine, Deklaracija Ujedinjenih naroda o pravima osoba koje pripadaju nacionalnim ili etničkim, vjerskim ili jezičkim manjinama iz 1990.godine, Preporuke parlamentarne skupštine Evropskog savjeta o pravima manjina iz 1990.godine (paragraf 10-13) i Evropska povelja o regionalnim jezicima i jezicima manjina iz 1992.godine.

63

Svim citiranim odredbama i navedenim Aneksima, odnosno navedenim međunarodnim aktima stvoren je pravni okvir za potpuno zaštitu svih građana Bosne i Hercegovine i Federacije Bosne i Hercegovine a posebno i za zaštitu prava i sloboda pripadnika nacionalnih manjina koji žive na ovom području. Istovremeno je otvorena i mogućnost bilo kojem pripadniku bilo koje nacionalne manjine da se, zbog zaštite bilo kojeg prava ili slobode a posebno zbog zaštite “manjinskih prava i sloboda” može obratiti institucijama za zaštiu tih prava i to prvenstveno ovoj instituciji. I u ovom Uredu, još od njegovog osnivanja, evidentirane su žalbe pripadnika nacinalnih manjina koji žive na ovom području. Međutim, zbog tehničkih uslova, podatke o nacionalnosti podnositelja žalbi dajemo počev od 1997.godine, dok za 1996.godine, baza podataka nije ustanovljena. Prema tim podacima stanje po godinama i ukupno podnositelja žalbi ovom uredu u pogledu njihove nacionalne pripadnosti je slijedeće:

64

R.b.j Nacionalnost 2003. 2002. 2001. 2000. 1999. 1998. 1997. UKUPNO 1. BOŠNJAK 723 569 569 727 873 459 356 4276 2. BOSANAC 8 16 8 10 0 0 0 42 3. HRVAT 142 159 141 188 275 105 93 1103 4. SRBIN 323 411 671 697 495 157 150 2904 5. MUSLIMAN 56 246 303 124 3 1 0 733 6. CRNOGORAC 1 5 9 11 2 0 0 28 7. ROM 3 5 3 3 1 1 1 17 8. ALBANAC 1 1 4 5 0 2 6 19 9. UKRAJINAC 0 1 1 0 0 0 0 2 10. SLOVENAC 1 2 2 1 0 0 0 6 11. MAKEDONAC 3 3 1 1 0 0 0 8 12. BUGARIN 0 2 1 0 0 0 0 3 13. ČEH 0 1 0 0 0 0 0 1 14. NIJE DEKLARISAN 142 78 54 46 30 7 22 379 15. OSTALI 7 3 8 36 65 19 11 149 16. JEVREJ 0 0 0 2 0 0 0 2 17. MAĐAR 0 0 0 1 1 0 0 2 UKUPNO: 1410 1502 1775 1852 1745 751 639 9674

65

Podrazumijevaći da su na području Bosne i Hercegovine konstitutivni narodi Bošnjaci (koji se veoma često izjašnjavaju i kao Muslimani a rjeđe i kao Bosanci) te Srbi i Hrvati na osnovu navedenih pokazatelja se može zapaziti da se ogromna većina (9058) predmeta odnosi na slučajeve otvorene povodom njihovih žalbi dok se svega 616 slučajeva odnosi na predmete otvorene povodom žalbi pripadnika nacionalnih manjina a od tog broja u, samo, 17 slučajeva podnositelji su bili Romi iako su daleko najbrojnija nacionalana manjina na ovom području. Zbog toga, smatramo da, prilikom ove analize problema sa kojima se susreću, odnosno na koje u svojim žalbama ukazuju pripadnici naconalnih manjina koji se obraćaju ovoj instituciji, treba posebno posmatrati probleme romske populacije i grupe ostalih nacionalnih manjina. Naime, zapazili smo da se pripadnici ostalih nacionalnih manjina ovom Uredu obraćaju, uglavnom, zbog istih razloga kao i predstavnici konstitutivnih naroda, odnosno zbog povrata imovine i stanova te uspostave radno-pravnog statusa u skladu sa članom 143. Zakona o radu. Pri tome je zapaženo da pripadnici albanske nacionalnosti, u par predmeta, ukazuju da im se onemogućava ili uskraćuje mogućnost da dobiju lokacije za gradnju poslovnih objekata što smatraju povredom svojih prava iako upravni postupci u vezi sa time još traju. Međutim, kada su u pitanju Romi zapaženo je da se oni VEOMA RIJETKO ŽALE, odnosno obraćaju ovom Uredu i/ili drugim institucijama za zaštitu ljudskih prava. Iz razgovora sa predstavnicima lokalnih, kantonalnih pa i međunarodnih udruženja Roma stiče se dojam da je to posljedica neobrazovanja te populacije pa, samim time, i nedostatak spoznaje o tome se mogu obratiti ovakvim institucijama u cilju zaštite svojih prava i sloboda.

66

Pored toga, zapaženo je, što potvrđuju i predstavnici navedenih udruženja, da ta populacija, zbog ranijih odnosa vlasti prema njima, nema povjerenja u bilo koju vlast i da kod te populacije vlada apatija i rezigniranost pa čak i potpuno nepovjerenje u bilo koju vlast. Nepovjerenje u smislu da je bilo koja vlast, na bilo koji način, spremna pomoći Romima u rješavanju njihovih, pa i, po vlast, najlakših problema. S obzirom na to, sa predstavnicima romskih udruženja, pokušano je da se iznađe modus kako bi pripadnici te nacionalne manjine stekli veći povjerenje u vlast i sa istom ostavrili čvršći kontakt pri čemu je ovaj Ured ponudio da bude posrednik i pri čemu je objašnjeno da to i jeste zadatak ove institucije i ovog Ureda. Međuutim, iako je u svjetskom glasilu Roma izašao članak o posjeti predstavnika svjetke organizacije Roma ovoj instituciji i ovom Uredu te iako je sa predstavnicima lokalnih, odnosno kantonalnog udruženja Roma dogovorena saradnja u smislu da oni priklupljaju žalbe svojih sunarodnika i dostavljaju ovom Uredu, broj obraćanja građana te nacionalne manjine nije se znatno povećao. Međutim, ovaj Ured raduje spoznaja da se na ovom području Romi organizuju i, putem svojih udruženja, nastoje da realizuju svoja prava koja su im zagaratovana Ustavima i navedenim međunarodnim aktima. Smatramo da to, već, daje dobre rezultate jer su primjetni različiti oblici edukacije (i to na najsavremeniji način) mlađih populacija Roma koji su zakasnili na upis u redovne škole ili iz bilo kojih drugih razloga, nisu završili redovno školovanje. Posebno ističemo da je na ovom području formirana prva politička strana Roma i za očekivati je da će i ona doprinijeti adekvatnijoj zaštiti prava i sloboda pripadnika te nacionalne manjine.

67

Najčešći problemi sa kojima se susreću pripadnici te nacionalne manjine, odnosno na koje ukazuju u svojim žalbama ili što je zapaženo i u istraživanjima ovog Ureda a i Odjela naše institucije za zaštitu prava djeteta, jesu činjenice da, zbog nemogućnosti ostvarenja prava na zdravstvenu zaštitu, majke ne mogu djecu rađati u bolnicama pa se, tako rođena djeca, ne upisuju u matične knjige rođenih, što, opet, takve osobe, kasnije ne mogu pribavljati potrebna dokumenta o svojim građanskim stanjima niti sticati i ostvarivati prava slobode kao ostali građani. Ako je to, uz to, a uvijek jeste, povezano i sa neobrazovanjem i nezaposlenošću, onda je do zaštite, bilo kojeg, prava tih građana, veoma teško doći. Međutim, i oni rijetki koji uspiju prebroditi te teške prepreke, kasnije, nailaze na niz drugih problema u ostvarivanju svojih prava, pa, oni najbrabriji koji su ubijeđeni u povredu svojih prava, ukazuju da im je povrijeđeno pravo na jednakost pred zakonom, pravo na rad, pravo smještaj, pravo na djelotvoran pravni lijek, i.t.d. Navodimo neke od tih slučajeva: 1. D.O. iz Gračanice (predmet broj: III: 405/03-III) u žalbi ukazuje da od 1997.godine radi u JU Gimnazija “Dr Mustafa Kamarić” Gračanica i to sve na određeno vrijeme iako postoje uslovi za zasnivanje rada na neodređeno vrijeme te iako on ispunjava te uslove. Pored toga, žalitelj ističe da rukovodstvo te škole poduzima niz nezakonitih radnji kako bi ga spriječilo u zasnivanju rada na neodređeno vrijeme a istovremeno se, i to drastično, krše zakonske odredbe prilikom zapošljavanja drugih lica u toj ustanovi. O svemu je upoznao navedene nadležne organe, ali ništa nije poduzeto na zaštiti njegovih prava što smatra povredom prava na rad i povredom načela jednakopravnog tretmana građana i zaposlenika kod navedene ustanove i nadležnih upravnih organa. (Žalitelj, tek naknadno, ističe da je to sve zbog toga što je Rom iako u aplikaciji nije naznačio nacionalnu pripadnost). Nakon otvaranja predmeta, od odgovornih strana su pribavljene pisane informacije, koje su predočene žalitelju i na koje je isti stavio, argumentovane primjedbe, na osnovu kojih je ovaj Ured zatražio nove pisane informacije pri čemu je, posebno traženo da, svako iz svoje nadležnosti, ispita i dostavi odgovore u vezi sa slijedećim:

68

• da li su upravni odbori i direktori obje navedene Gimnazije formirani u skladu sa zakonskim odredbama i Pravilima tih ustanova, an naročito da li su predsjednici i članovi tih odbora izabrani na način i po postupku propisanim odredbama zakona o ministarskim, vladinim i drugim imenovanjima Federacije Bosne i Hercegovine;

• kakve su rodbinske, poslovne i prijateljske veze direktora JU Gimnazija “Dr. Mustafa Kamrić” Gračanica i zaposlenih u toj ustanovi, koje žalitelj imenuje u svoj žalbi, međusobno i sa predsjednikom i članovima Upravnog odbora te ustanove;

• zašto radno-pravni status imenovanog građanina u JU “Mustafa Novalić” Gradačac nije regulisan na neodređeno vrijeme;

• čiji je stav i na osnovu kojeg zakona (tačan naziv zakona i član istog koji to propisuje) “da se u stalni radni odnos mogu primiti samo deficitarni kadrovi (strani jezik, matematika, bosanski jezik), a za sva ostala radna mjesta primati na određeno vrijeme, uz prethodnu suglasnost Ministarstva...”;

• ko je to i na osnovu kojeg zakonskog propisa da su predavači iz

stranog jezika, matematike i bosanskog jezika deficitarni i “deficitarniji” u odnosu na predmet demokratija i ljudska prava;

• zašto još nisu procesuirani slučajevi prijetnji imenovanom građaninu pogotovo prijetnja sa nosiocem pravosudne funkcije, imenovanim u žaliteljevom prigovoru, pri čemu se zloupotrebljava rodbinska ili prijateljska veza sa tom osobom i degradiraju pravosudni i jedan besprijekoran nosilac pravosudne funkcije.

69

Nakon toga sa konkretnim slučajem upoznat je i Direktor Regionalnog centra OSCE-a Tuzla (pošto se navedeni građanin obratio i njima) i isti je prihvatio da se taj centar aktivno uključi u razrješenje konkretnog slučaj o čemu je obaviješten i navedeni građanin koji se, naknadno, više nije obraćao ovom Uredu pa je pretpostavka da je ostao u radnom odnosu, odnosno da je došlo do zaštitie njegovih prava što će, naknadno biti provjereno.

2. S.F. iz Kalesije (Predmet broj: III: 211/98-III) ističe da je Romkinja i da je, u toku ratnih dejstava u Bosni i Hercegovini, zajedno sa maloljetnom kćerkom, bila u izbjeglištvu u Njemačkoj. Po prestanku ratnih dejstava vratila se u svoju matičnu općinu tražeći pomoć u obnovi svoga doma, ali njenom zahtjevu nije udovoljeno. pri tome nije mogla ni kćerku upisati u školu jer joj dom porušen, nitko joj ne pruža pomoć u obnovi tog doma niti su joj organi vlasti obezbijedili smještaj na drugi način. U žalbi posebno naglašava “zar sam to zaslužila od naše države...” Iz informacije pribavljene od strane službe općine Kalesija proizilazi da, u tom trenutku, nije bilo potrebnih sredstava za razrješenje konkretnog slučaja, ali da će taj sluča biti riješen prilikom prve donacije. Imenovana građanka se, kasnije, nije obraćala ovom Uredu pa će biti provjereno da li je dobila navedenu donaciju i da li je izvršena adapatacija njenog predratnog doma. 3. M.M. iz Kiseljaka-općina Tuzla (Predmet broj: III: 571/03-II) koji naznačava da je Rom, traži zaštitu prava na imovinu, jednakost pred zakonom i ličnu sigurnost. U žalbi je žalitelj tvrdio da njega i njegovu porodicu, iz razloga što su po nacinalnosti Romi, susjedi, Bošnjaci, onemogućavaju u gradnji stambenog objekta i to f izičkim napadima, povrjeđivanjem, vrijeđanjem, rušenjem sagrađenog, a sve u namjeri da im onemoguće stanovanje u njihovoj blizini, a da od strane policije Policijske uprave Tuzla nisu adekvatno zaštićeni, jer da su opisani događaji učestali. Policijska uprava Tuzla je pisanom informacijom potvrdila iznijete navode žalitelja, navodeći sve slučajeve interveniranja, povodom kojih su podnosili prijave za prekršajni postupak. Općinski sud za prekršaje Tuzla rješenjem broj: IV-243-a/03 od 27.8.2003.godine (pravnosnažno 11.9.2003.godine) je obustavio prekršajni postupak protiv okrivljenih (četvoro okrivljenih) iz razloga što nema dokaza da su okrivljeni počinili prekršaj za koji se terete.

70

Sin žalitelja, je Općinskom sudu Tuzla podnio privatnu tužbu protiv jedne od označenih osoba sa kojima su dolazili u sukobe zbog krivičnog djela-lahke tjelesne povrede. Iz informacije dobijene od sudije zaduženog za taj predmet utvrđeno je da je privatni tužilac na pretresu od 6.01.2004.godine odustao od privatne tužbe. Takođe je utvrđeno da je urbanističko građevinski inspektor Službe za inspekcije općine Tuzla donjeo rješenje od 21.7.2003. godine kojim naređuje investitoru-izvođaću M. M. da odmah obustavi sve radove oko izgradnje objekta dok ne pribavi validnu urbanističko-tehničku dokumentaciju. U istražnom postupku pribavljeni dokazi potvrđuju navode žalitelja o učestalim sukobima žalitelja sa susjedima, ali se ne mogu prihvatiti tvrdnje da žalitelj nije imao zaštitu od policije, naprotiv, poduzete su sve radnje da evidentirani slučajevi budu procesuirani. 4. R.B. (Predmet broj: III: 100/01-II), koja, naknadno, ističe da joj je do povrede prava došlo zbog toga što je Romkinja (iako se u aplikaciji izjasnika kao Bošnjakinja) ukazuje, takođe, na povrede prava na imovinu i jednakost pred zakonom. U žalbi žaliteljica je tvrdila, a to je dokazano i provedenim istraživanjima, da u neposrednoj blizini njene imovine, otkupljenog stana, prvi susjed bespravno gradi poslovni objakat kojom gradnjom da onemogućava žaliteljicu u korištenju njene imovine, otežava joj prilaz u stan. Nadležna općinska inspekcija je zabranila dalju bespravnu gradnju uz nalog graditelju i invastitoru da pribavi urbanističku saglasnost i građevinsku dozvolu. Po isteku određenih rokova naloženo je uklanjanje izvednih radova na započetoj gradnji, a kako je sa gradnjom nastavljeno inspektor je donio zaključak o dozvoli izvršenja i podnio krivičnu prijavu protiv graditelja. Izvršenje i pored preporuke ombudsmena još nije provedeno. Žaliteljica je takođe nadležnom općinskom organu podnijela zahtjev za dodjelu zemljišta radi gradnje poslovnog objekta. Kako njenom zahtjevu nije udovoljeno tvrdi da je to iz razloga što je Romkinja. U odgovoru na traženja ovog Ureda Služba za geodetske i imovinsko-pravne poslove ukazuje da je u toku izrada –usvajanje urbanističkog plana zbog čega da je zahtjev žaliteljice preuranjen.Aktom ovog Ureda preporučeno je odgovornim stanama postupanje u smislu odredaba Zakona o upravnom postupku , prinudno izvršenje rješenja i donošenje odluke po zahtjevu žaliteljice ali po tim preporukama još nije postupljeno.

71

Na kraju, nadamo se da ćemo ovim aktom, doprinijeti da se bolje RAZMOTRE i shvate problemi pripadnika nacionalnih manjina koji žive na ovom području kao i da, oni sami, shvate da trebaju imati povjerenja u organe vlasti a pogotovo u institucije za zaštitu ljudskih prava i sloboda kao što je to naša institucija. 2.. Ombudsmeni Federacije Bosne i Hercegovine u skladu sa članom 25. Pravila o postupka / Službene novine Federacije Bosne i Hercegovine br 8/03 dana 15.01.2008.g. donose Odluku o kršenju prava u predmetu br III.23/08 otvorenom povodom žalbe B.G. za zaštitu prava na stan što je ombdusmen iznio svoja zapažanja i razloge za odluku usljed čega je došlo do povrede i samog prava na stan čiju zaštitu imenovani je tražio u navedenom upravnom postupku. 3. .Ombudusmeni Federacije Bosne i Hercegovine u skladu sa članom 25. Pravila postupka/ Službene novine Federacije Bosne i Hercegovine br: 8/03/ dana 29.01.2007.g. donose Odluku o kršenju prava u predmetu broj III 788/06-iii otvorenom povodom žalbe M.N sa područja TK- Tuzla za zaštitu prava na djelotvoran pravni lijek. Zapažanja Ombdusmena i razlozi za Odluku što je imenovanom – žalitelju u toku postupka došlo do povrede njegovog prava na djelotvoran pravni lijek i prava na jednakost pred Zakonom.

72

4. Poseban izvještaj o slučaju M.K. sa područja TK zbog zaštite prava na jednakost pred zakonom i prava na djelotvoran pravni lijek. Kao podnositelj žalbe gospođa M.H. je prijavila se na konkurs za dodjelu pomoći radi obnove predratne kuće u naselju n.n TK - Tuzla. U vezi žalbe M.H. Obdusmen je dao Preporuku Ministarstvu za obnovu i razvoj povratka Tuzlanskog kantona da hitno preispita svoja akta i postupke za slučaj gospodje M.H. i da iste uskladi sa važećim propisima o raseljenim licima i izbjeglicama kao i sa medjunarodnim aktima koji su, shodno Opštem okrvirnom sporazumu za mir u Bosni i Hercegoivini, Ustavu Bosne i Hercegovine, Ustava Federacije BIH primjenjuju kao akti sa jačom pravnom snagom u odnosu na domaće akte i domaće propise i da se omogući pravo na djelotvorni pravni lijek i pravo pristupa Sudu. 5. Obdusmeni Federacije za UNICEF Ured Bosne i Hercegovine Tuzla u predmetu projekat „ Bezimena djeca“ o kršenju prava djece bez imena dao je obaveze nadležnim organima da prate:

• zakonske okvire • stanje na terenu • proceduru upisa u matične knjige i dokumenta neophodna

za upise na području Federacije i Republike Srpske • takse na upise u evidencije • analizu podataka prikupljenih u matičnim uredima

Federacije i Republike Srpske, • Prakse centara za socijalni rad u pogledu upisa djece u

BIH,praksa porodilišta u procesu upisa u matične knjige, • Posebni problemi upisa romske djece .

73

Interesantno je otkriće Institucije ombdusmena u Federaciji da su došli do informacija da na području BIH žive djeca čiji roditelji nisu ispoštovali zakonski rok o davanju imena ili zbog svojih ličnih razloga nisu prijavili djecu da su rođena,odnosno zdravstvene službe koje to prvi put rade / primjeri iz rata/ pogrešno su upućivala dokumentaciju o rođenju umjesto da su obavijesti o rođenju upućivali nadležnim opštinskim službama to su činili prema roditeljima, što je kasnije stvorilo niz problema u administrativnom dijelu i neblagovremenost obavljanja radnji u zakonskom roku kao što je davanje imena djeteta nakon rođenja i evidentiranje činjenica o rođenju djeteta24. Prema pribavljenim podatcima od nadležnih matičnih ureda Opština Konjic,Sarajevo Centar, Tuzla , Mostar,Prijedor, Banja Luka, Foča, Bijeljina i dr. u periodu od 1992 do 2003.g. Ukupno je oko 6.000 djece bez imena. Ovaj podatak datira iz podatka tragom informacija, znači radi se o djeci koja su rođena u zdravstvenim ustanovama, kod kuće i populacija romske djece. Razlozi zbog kojih roditelji nisu uredno prijavili u matične knjige su:

- neposjedovanje dokumentacije za majku djeteta, - nepoznavanje procedure upisa/ zakonskiu rokovi/ - izbjeglički status ili život u inostranstvu, - nemarnost i neodgovornost roditelja.

24 UNICEF, Ured za BiH – Projekat “Bezimena dijeca”

74

Posebni problemi su kod upisa romske djece koja se rađaju više kod kuće nego li u zdravstvenim ustanovama a to je opet vezano za materijalnu situaciju Roma, kao i neposjedovanje dokumenata kao što je zdravstveni karton ,njihova stalna kretanja iz jednog mjesta u drugo. Još je jedna pojava karakteristična za upis romske djece. Naime institucija ombdusmena Federacije otkrili su da Policijska uprava odbija donijeti rješenje o naknadnom upisu djeteta u matične knjige ukoliko je porod bio izvan ustanove. Ovaj postupak opravdava se zbog utvrdjivanja majčinstva pa se takvi primjeti upućuju sudu na postupak. Obdusmeni su , s razlogom , zbog pojava kršenja prava djeteta /član 7/ Konvencije o pravima djeteta25 Donijeli Zaključak i preporuke.

• da se prijavni listovi iz rodilišta moraju obavezno upotpunjavati sa podatcima o majci djeteta.

• da se prijavni listovi obavezno upućuju iz rodilišta nadležnim

matičnim uredima

• da se sinhronizuje saradnja nadležnih službi • da se informatički obrade i uvežu nadležne službe • raditi na edukaciji roditelja o ispunjenju zakonskih obaveza

sprovesti istraživanja u romskoj populaciji s ciljem utvrdjivanja

broja rođene djece koja nisu uredno prijavljena nadležnom organu.

• stvoriti obavezu centrima u izbjeglištvu, prihvatnim centrima da provjere dokumentaciju o djeci i dr. kako bi se prevazišle dosadašnje loše navike.

• da nadležne Policijske uprave u BIH uključe u postupku vezan za

djecu koja su u fazi naknadnog upisa 25 Konvencijka o pravima djeteta, 1989. god.

75

• Da zdravstvene ustanove omoguće besplatan porod bez obzira da li

porodilja imala zdravstveno osiguranje ili ne a ovo je sve bitno u novoj pojavi sprečavanja „ bijela kuga“ u BIH.

• da Odluke Opštinskih organa stavke za plaćanje naknade zamjene sa

oslobođenim plaćanjem vezna za postupak upisa djece u matične evidencije.

76

Z A K LJ U Č A K 1. Evropska unija je nadnacionalna Unija 27. evropskih demokratskih država koje se zasnivaju na poštivanju zakona i demokratije. Trenutno je najmoćnija regionalna organizacija koja postoji u svijetu. Na prvi pogled Evropska unija djeluje i zvuči komplikovano, zbunjujuće ali upoznavanje sa njenom strukturom i dokumentima, naizgled zamršeno klupko razmotava se i pojednostavljuje. Evropska unija nema zvaničan glavni grad, a sjedište njenih institucija se nalaze u nekoliko različitih gradova. Glavna pitanja kojima se Evropska unija u ovom trenutku bavi je njeno proširenje na jug i istok, odnosi sa Sjedinjenim Američkim Državama, Revizija pakta o stabilnosti i potpisivanje Ugovora o Evropskoj uniji. Danas struktura Evropske unije podsjeća na grčki hram , a ima temelje od tri stuba / ugovori/ i zajednički krov/ EU/. Prvi stub je carinska unija , jedinstveno tržište, zajednička agrearna politika, monetarna unija. Drugi stub je stub zajedničke vanjske i sigurnosne politike,demokratija, ljudska prava, mir, saradnja, medjunarodna pomoć. Treći stub je policijska i sudska saradnja, unutrašnji poslovi, kao i borba protiv organizovanog kriminala, trgovine drogom, oružjem ,trgovina djece, ljudi, ljudskih organa.

77

2. Naše mjesto u Evropskoj uniji je „Evropska zemlja a nije u EU“ zvuči kod nas jako normalno umjesto neshvatljivo. Mnogo teže je živjeti i opstati u BIH koja graniči sa svim zemljama članicama EU nego ispuniti potrebne uslove za ulazak. Izolovanost koja bi nas mogla dočekati u bliskoj budućnosti bila bi najgora opcija za BIH i njene građane. 3. Kopenhagenski kriteriji za članstvo u EU 1993.g zahtijevaju stabilnost institucija država kandidata koje će osigurati demokratiju, pravnu državu, poštivanje prava i sloboda, postojanje djelotvorne tržišne ekonomije, sposobnosti država kandidata da izdrže tržišnu konkurenciju . 4. Ispunjavanjem smjernica datih „Mapom puta“ BIH se polako počela uobličavati u državu kakva treba biti u EU. Bosna i Hercegovina spada u zemlje zapadnog Balkana a to je region najsiromašnijih zemalja Evrope tako da je i zapadni Balkan planiran sa mjerama. 5.„Mapom puta“ BIH je uključena u institucionalni kriterij koji podrazumijeva prilagodjavanje javne uprave i administraciji nama poznat kao „ Reforma javne uprave“ što podarazumijeva Agenciju za državnu službu, zajednički pasoš / A U BLISKOJ BUDUĆNOSTI I BIOMETRIJSKI PASOŠ/,zajednička vojska, Državni trezor, Predsjedništvo BIH, javni RTV servis, Izborni zakon, državna granična služba kao i reforma policije. 6. Povećava se mogućnost stranih ulaganja u našu zemlju, a time povećanje i tržišta, poboljšanje infrastrukture ali i djelimičan gubitak suvereniteta kao i poboljšanje f inansirnja iz budžeta EU. 7. Šengen se polako približava BIH granicama.

78

8. EU je 1995.g. objavila Kodeks ponašanja „Bijela knjiga“da bi državama zainteresovanim za pristupanje EU stavila do znanja svoje zahtjeve. Bijela knjiga je priprema pridruženih zemalja Centralne i Istočne Evrope za integraciju u unutrašnje tržište Unije.

9.Bosna i Hercegovina od 1- januara 2002.g. koristi euro kao zakonsko sredstvo plaćanja koje važi na prostoru EU.

10.Unija se obvezuje poduzeti sve mjere nužne za sprečavanje diskriminacije na osnovu spola, rasnog i nacionalnog porijekla, vjerskog ili drugog uvjerenja, invaliditeta, dobi ili spolne orijentacije.

11. Bosna i Hercegovina je pod mandatom specijalnog predstavnika Evropske unije u BIH „Službeni list Evropske unije L 303/38 od 21.11.2007.godine“ .

Da bi se postigli strateški ciljevi Europske unije u Bosni i Hercegovini, Evropska unija je odredila specijalnog predstavnika.

Evropska unija – Vijeće Evrope je svojom Odlukom imenovala gospodina Miroslava Lajčak na dužnost specijalnog predstavnika EU u BiH, a koji će da:

79

(a) pruža savjete Evropske Unije, kao i njeno posredovanje u političkom procesu;

(b) promovira sveukupnu političku koordinaciju EU u BiH;

(c) promovira sveukupnu koordinaciju Evropske Unije u skladu sa naporima koje ulaže Unija u sprečavanja organizovanog kriminala, te osigurava političko usmjeravanje tih napora unutar BiH, bez prejudiciranja vodeće uloge Policijske misije Evropske unije (EUPM);

(d) da osigura zapovjedniku snaga Evropske unije politički savjet u vezi sa vojnim pitanjima koja imaju lokalnu političku dimenziju, a posebno u vezi s osjetljivim operacijama, odnosima sa lokalnim vlastima i medijima, bez dovođenja u pitanje lanca zapovjedništva;

(e) vrši konsultacije sa zapovjednikom snaga Europske unije prije provedbe političkog djelovanja koje bi moglo uticati na sigurnosnu situaciju;

(f) vrši konsultacije sa voditeljem EUPM-a prije provedbe političkog djelovanja koje bi moglo uticati na situaciju stanja policije i sigurnosti;

80

(g) doprinosi jačanju interne koordinacije i usklađenosti EU u BiH, podnošenjem izvještaja a voditeljima misije Europske unije i učešćem na njihovim redovnim sastancima, ili slanjem predstavnika na iste, predsjedavanjem koordinacijskom skupinom u čijem su sastavu svi akteri EU prisutni na terenu u cilju koordiniranja provedbenih aspekata djelovanja Evropske unije, kao i dajući im smjernice o odnosima sa organima vlasti BiH;

(h) osigurava dosljednost i usklađenost djelovanja EU kada je u pitanju javnost. Glasnogovornik specijalnog predstavnika Europske unije je za medije u BiH glavna osoba za kontakt u EU u svezi s pitanjima zajedničke vanjske i sigurnosne politike/evropske sigurnosne i obrambene politike (ZVSP/ESOP);

(i) održava pregled cijelog niza aktivnosti u oblasti vladavine zakona i u tom kontekstu osigurava po potrebi savjet generalnom sekretaru /visokom predstavniku i Komisiji/,

(j) pruža voditelju misije EUPM-a političke smjernice o BiH. Specijalni predstavnik Europske unije i zapovjednik civilnih operacija će se po potrebi uzajamno konsultovati,

(k) kao dio šireg pristupa međunarodne zajednice i organa vlasti BiH vladavini zakona, te koristeći tehnička policijska stručna znanja i pomoć koju pruža EUPM u ovom pogledu, daje potporu pripremi i provedbi restrukturiranja policije;

(l) pružati potporu za ojačanu i učinkovitiju komunikaciju između kaznenog pravosuđa i policije BiH, u tijesnoj svezi s Policijskom misijom Europske unije;

81

(m) da prati iz Ugovora, uključujući i Europol i slične aktivnosti Unije, po potrebi osigurava savjet generalnom sekretaru /visokom predstavniku i Komisiji, te sudjeluje u potrebnoj lokalnoj koordinaciji;

(n) u cilju ostvarivanja usklađenosti i mogućih zajedničkih aktivnosti, i daljeće nastaviti konsultacije o prioritetima za Instrument predpristupne pomoći;

(o) pruža potporu planiranju ureda EUSR-a koji će imati ojačane kapacitete u kontekstu zatvaranja Ureda visokog predstavnika (OHR), uključujući i savjetodavnu potporu sa aspekta informisanja javnosti o tranziciji, i bliskoj saradnji sa Komisijom;

(p) doprinosi razvoju i konsolidaciji poštivanja ljudskih prava i osnovnih sloboda u BiH, u skladu politici EU u pogledu ljudskih prava, te Uputa EU o ljudskim pravima;

(q) saradjuje sa relevantnim organima u BiH i njihovoj potpunoj saradnji sa Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ);

(r) pruža političke savjete i pomaže u procesu ustavne reforme;

(s) bez dovođenja u pitanje zapovjednog lanca, osiguraće da svi prisutni instrumenti Europske unije djeluju dosljedno i postignu političke ciljeve koje je postavilo Vijeće.»

Hronološki gledano period od decembra 2006. godine do danas Bosna i Hercegovina je pod mandatom specijalnog predstavnika Evropske unije, a sve radi postizanja strateških ciljeva, optimalne koordinacije i usklađenosti kao i rješavanja krize u zemlji u slučaju da djeluju dva aktera.

82

Iz svega proizilazi da ciljevi Evropske Unije zasnivaju se na izvornim idejama koje su motivirale stvaranje evropske zajednice i dale podstrek evropskom integriranju.

Zajednički cilj, politika i aktivnosti su održiv razvoj ekonomskih odnosa, visok nivo zaposlenosti ,socijalna zaštita, jednakost medju polovima,visok nivo konkurencije i ekonomskih rezultata,podizanje životnog standarda, solidarnost medju državama.

Posebna je zaštita prava i interesa državljana država članica uvođenjem državljanstva Unije, tako da se na taj način očuva sloboda kretanja ljudi unutar granica zemlje kao i preko do susjednih država.

Bosna i Hercegovina je u obavezi da što prije i kvalitetnije pristupi najvećoj obavezi u pridruživanju EU putem svojih instuitucija i usaglašavanju normativnih akata, propisa kao i njihovo usklađivanju i primjenu.

Bosna i Hercegovina ima obavezu zaštite ljudskih prava a posebna prava manjina.

Bosna i Hercegovina ima obavezu zaštite manjina i ima u obavezi poštivanje standarda zaštite ljudskih prava i normi medjunarodnih ugovora.

Prostor zapadnog Balkana u bliskoj prošlosti čije rane još nisu zarasle opterećen je strašnim pomjeranjem stanovništva sa vjekovnih ognjišta u različite pravce zemaljske kugle.

83

Iz tih razloga je proistekla obaveza organima vlasti različitih nivoa u državi da do kraja provedu aktivnosti vezano za povratak raseljenih lica „svako na svoje“ uz doniranje sredstava koja se ostvaruju iz donacija organizacija i Udruženja Evropskih fondova, budžeta kantona, opština, davanjem podticaja,kreditiranja.

Poseban akcenat jeste zaštita imovine lica koja nisu prisutna na svojim imanjima iz različitih razloga, i sprečavanja ucjenjivanja vlasnika za prodaju imanja u bescijenje, preprodaja i dr.

Na programu zaštite života kao najveće vrijednosti , očuvanju okoliša i prirode kao izvora života, obezbjedjivanju ostalih uslova za normalan život i rad nije dovoljno donositi samo pisane programe ili iste usklađivati sa programima drugih zemalja „ potrebna je volja bića“, Čovjeka koji će svojim duhom, snagom, umijećem, svakodnevno podsticati i sebe i druge oko sebe na provodjenju svih pozitivnih mjera a istovremeno učestvovati na sprečavanju negativnih pojava u društvu uključujući i svoju aktivnost , aktivnosti drugih a posebno uključivanje nadležnih institucija.

84

S A D R Ž AJ U V O D............................................................................................... 1 SAVJET EVROPE............................................................................... .8 EVROPSKA KONVENCIJA O LJUDSKIM PRAVIMA ........................18 EVROPSKA KONVENCIJA ZA ZAŠTITU LJUDSKIH PRAVA.......... .22 SPORAZUM O LJUDSKIM PRAVIMA U BIH, FBIH I RS.................. 27 POŠTIVANJE LJUSKIH PRAVA I SLOBODA I MANJINA NA PROSTORU BIVŠE JUGOSLAVIJE.................................... ........ 32 ASPEKTI ZAŠTITE U PROCESU STABILIZACIJE............................. 40

EVROPSKA UNIJA I DRŽAVE KANDIDATKINJE............... ..............41 ROMI I UZROCI PREDRASUDA.............................................. ........45 HELSINKŠKOG KOMITETA ZA LJUDSKA PRAVA U BIH........................................................................................56 MJERE I PREPORUKE........................................................................ 59 PRIMJERI KRŠENJA LJUDSKIH PRAVA NA PODRUČJU UREDA

OMBDUSMENA U TUZLI............................................................. ....... 61 . ZAKLJUČAK........................................................................................ 75 .LITERATURA

85

1. Evropska unija, institucije i pravo , prof dr. Slobodan Zečević, Beograd 2001.

2. Evropska unija.- Direkcija za evropske integracije,

Sarajevo 2005.

3. Evropska konvencija o ljudskim pravima / od 1.11.1998.g./

4.. Sporazuim o ljudskim pravima u BIH/ file./A/ANEX 6.htm 5. Sporazum o poštivanju ljudskih prva na prostoru bivše

Jugoslavije 6. Savjet Evrope, file./E./bih vezana za savjet eu.htm 7. Istorija, kultura i tradicija Roma, Vantić-Tanić.M u Tuzli

2007.g.

8. Izvještaj Hels inškog komiteta za ljudska prava u BIH – izvorno

9. Izvještaj Obdusmena Ured u Tuzli za Unicef ured za BIH

po projektu „Bezimena djeca“

10. Izvještaj i mjere i preporuke Ureda ombudsmena u Tuzli od 2008.,2007,

11. Konvencija o pravima djeteta iz 1989 usvojena na 44.

zasjedanju UN u Njujorku

12. Porodična zaštita djece bez roditeljskog staranja, Zenica januar 2006.

13. Omladinski resursi, Centar Tuzla, http./www.omladina-

bih.net

14. Konvencija za zaštitu nacionalnih manjina, Strazbur 1.februar 1995.g.

15. Vikipedija,slobodna enciklopedija http./ bs.

Vikipedija.org/viki/ Evropska unija