1

PANEVROPS KI UNIVERZITET „APEIRON“

FAKULTET POS LOVNE EKONOMIJE B A N J A L U K A

Slavica Lukić

SAVREMENE TENDENCIJE RAZVOJA VISOKOG OBRAZOVANJA U BOSNI I HERCEGOVINI

(Magistarski rad)

Mentor: Akademik prof. dr Rajko Kuzmanović

Banja Luka, 2007.

2

SADRŽAJ SADRŽAJ............................................................................................................................2 I. UVOD I M ETODOLOGIJA RADA..............................................................................5

1. Predmet i formulisanje problema istraživanja ............................................................5 2. Ciljevi istraživanja .......................................................................................................6 3. Utvrđivanje hipoteze...................................................................................................7 4. M etode istraživanja......................................................................................................8 5. Izvori saznanja za rad..................................................................................................9

II. POČETCI I RAZVOJ ŠKOLSTVA U BOSNI I HERCEGOVINI............................10 1. Pregled razvoja školstva u Bosni i Hercegovini ........................................................10 2. Stanje visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini danas .........................................16 3. Pregled visokoškolskih ustanova i upisanih studenata .............................................18

III. OBRAZOVNI, VASPITNI I ŠKOLSKI SISTEM ....................................................21 1. Školsko zakonodavstvo..............................................................................................22 2. Zakon o univerzitetu Republike Srpske i Zakon o.....................................................23 izmjenama i dopunama zakona o univerzitetu...............................................................23 Republike Srpske ...........................................................................................................23 3. Kantonalni zakoni o univerzitetu..............................................................................27

a) Zakon o Univerzitetu u Bihaću..............................................................................27 b) Zakon o Univerzitetu u Tuzli.................................................................................29 c) Zakon o visokom obrazovanju Kantona Sarajevo .................................................30

4. Principi na kojima se zasniva nacrt Zakona o visokom .............................................31 obrazovanju Bosne i Hercegovine .................................................................................31 5. Aktuelni Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske.......................................35

Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o visokom obrazovanju.............................42 Republike Srpske.......................................................................................................42

IV. SISTEM STUDIRANJA U EVROPI........................................................................44 1. Najbolje rangirani svjetski univerziteti......................................................................44 2. M obilnost i internacionalizacija.................................................................................45 3. Zapošljavanje svršenih studenata...............................................................................47 4.Izvori finansiranja visokoškolskih ustanova u zemljama Evropske unije ..................48 5. Vrste visokoškolskih ustanova u Evropi....................................................................50 6. Potrebne promjene u visokom obrazovanju...............................................................52

a) Nužnost reforme visokog obrazovanja ..................................................................55 b) Reforma obrazovanja kako bi se Bosni i Hercegovini......................................58 obezbjedila bolja budućnost.......................................................................................58 c) Pravci reforme visokog obrazovanja .....................................................................59 d) Prioriteti u visokom obrazovanju...........................................................................61 e)Primjena Bolonjskih principa i pravni osnov u visokom........................................63 obrazovanju Bosne i Hercegovine .............................................................................63 f) Obrazovanje u Bosni i Hercegovini i biznis...........................................................65

7. Autonomija univerziteta.............................................................................................67 8. Odnos politike i političara prema visokom obrazovanju ..........................................70 9. Cilj kome treba da težimo..........................................................................................72 10. Primjena informacionih tehnologija kao glavni razvojni.........................................76

3

cilj...................................................................................................................................76 11. Istraživanje i razvoj nauke .......................................................................................77

a) Odnos univerziteta sa okruženjem.........................................................................78 b) Neformalno obrazovanje .......................................................................................80 c)Swot analiza studija „učenja na daljinu“ ................................................................80

V. SA VREM ENE ŠKOLE I FAKULTETI.....................................................................82 1. Razlika između savremene i tradicionalne škole.......................................................82

a) Interaktivno učenje.................................................................................................85 b) Timski rad..............................................................................................................87 c) Nastava i studenti..................................................................................................88 d) Primjer uputstva za unapređenje i modernizaciju načina podučavanja ................96 e) Nastavni programi i izvođenje nastave..................................................................97 f) Položaj i uloga studenata u obrazovnom procesu ...............................................100 g) Položaj i u loga nastavnika u obrazovnom procesu.............................................101

2. Integrisanje fakulteta................................................................................................103 VI. POKRETANJE BOLONJSKOG PROCESA – DEKLARACIJA............................104

1. Pojam bolonjskog procesa .......................................................................................104 2. Zajednička deklaracija evropskih ministara obrazovanja sazvana u Bolonji .........105 3. Bolonjska M agna Carta............................................................................................107

a) Preambula ............................................................................................................108 b) Osnovni principi..................................................................................................108 c) Sredstva................................................................................................................109

4. Kopenhaška deklaracija ...........................................................................................111 a) Evropska dimenzija..............................................................................................112 b) Transparentnost, informacija i upravljanje ..........................................................113 c) Priznavanje kompetencija i kvalifikacija .............................................................113 d) Obezbjeđivanje kvaliteta .....................................................................................114

5. Berlinska konferencija .............................................................................................115 6. Saopštenje iz M astrihta............................................................................................116 7. Bergenski sastanak ministara ...................................................................................117 8. Pripreme visokog obrazovanja za 2010. godinu ......................................................118

VII. CILJEVI BOLONJSKOG PROCESA .....................................................................119 1. Evaluacija.................................................................................................................119

a) Standardi za evaluaciju ........................................................................................119 b) Odabir za evaluaciju ..........................................................................................120 c) Osnovni parametri za evaluaciju ..........................................................................120 d) Primjer strukture tabele za nastavničku samoevaluaciju .....................................121 e) Kontinuirana evaluacija rada univerzitetskog nastavnika i saradnika.................121

2. Osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju ...........................................................125 a) Pristupi kvalitetu i standardima ...........................................................................127 b) Evropski i međunarodni trendovi u osiguranju kvaliteta....................................128 c) Ciljevi usvajanja zajedničkih, evropskih standarda i smjernica u osiguranju kvaliteta....................................................................................................................129 d) Kako uključiti studente u osiguranje kvaliteta...................................................130 e) Primjer osiguranja kvaliteta nastavnog osoblja na Univerzitetu u Sarajevu......132

3. Akreditacija .............................................................................................................134

4

4. Kreditni sistem.........................................................................................................137 a) ECTS bodovi (krediti)........................................................................................137 b) ECTS skala ocjenjivanja...................................................................................138 c) ECTS i studenti.................................................................................................141 d) ECTS i univerziteti ...........................................................................................141 e) Primjena ECTS-a u praksi .................................................................................141 f) Ključna obilježja ECTS-a...................................................................................142 g) Dodjeljivanje bodova.........................................................................................143 h) Diploma sapplement?.........................................................................................143

5. Organizacija studija iz perspektive cjeloživotnog učenja ......................................146 VIII. PANEVROPSKI UNIVERZITET „APEIRON“ – ORGANIZACIJA RADA ..148 1. Vizija, misija i ciljevi fakulteta na Panevropskom ..............................................149 univerzitetu „Apeiron“.................................................................................................149 2. Metrika i metodika studija na Univerzitetu „Apeiron“...........................................152 3. Pravila osnovnog studija na Univerzitetu „Apeiron“...............................................157 4. Učenje na daljinu i virtuelni studij...........................................................................158 5. Magistarske i doktorske studije na Univerzitetu..................................................161 „Apeiron“.....................................................................................................................161 6. Ocjenjivanje studenata na Univerzitetu „Apeiron“..................................................161

IX. ZAKLJUČAK...........................................................................................................164 LITERATURA.................................................................................................................170 PRILOG...........................................................................................................................173

Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske i Zakon o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju....................................................................................174

5

I. UVOD I METODOLOGIJA RADA

1. Predmet i formulisanje problema istraživanja Prvi korak u izradi ovog rada bio je odabiranje naučnog područja u okviru koga

treba odrediti temu i pisati magistarski rad . Odabrala sam naučno područje društvene

nauke – oblast obrazovanja (menadžment u obrazovanju), a zatim sam izvršila izbor i

formulisanje teme u tom okviru. Predmet i tema ovoga rada su savremene tendencije

razvoja visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini s posebnim osvrtom na Republiku

Srpsku. Odabiranjem teme već je načelno dorađen i utvrđen predmet rada i formulisan

problem istraživanja. 1

Formulisanje problema istraživanja trajalo je nešto duži period, počev od izbora

naučnog područja do konačnog izbora teme. Polazna osnova je globalni interes za naučno

teorijsku oblast obrazovanja, a posebno srednjeg i visokog. U okviru tako širokog

diapazona interesovanja, trebalo je utvrditi tačan, logičan i prihvatljiv naziv teme, pri

čemu smo se držali već poznatih metodoloških pravila prema kojima tema mora biti

vezana za jedan zaokružen domen. To znači da tema ne smije biti preuska, niti preširoka,

tj. da se ne radi o jednom uskom problemu ili naprotiv o preširokom kompleksu

problema. Takvim razmišljanjem i metodom rada došli smo do optimalne teme pod

naslovom „Savremene tendencije razvoja visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini“. Utvrđeni predmet istraživanja podrazumijeva obradu obrazovnog sistema visokog

obrazovanja u Bosni i Hercegovini, počev od istorije školstva preko razvoja visokog

obrazovanja 70-tih godina prošlog vijeka i prave „eksplozije“ visokog obrazovanja prije

desetak godina, pa do najnovijih suštinskih promjena u visokom obrazovanju putem

Bolonjskog procesa.

Visoko obrazovanje predstavlja tradicionalno krutu strukturu pa čak i dogmatsko

područje koje vrlo sporo prihvata i prelazi u promjene. Ipak splet društvenih okolnosti

1 Dr Radomir Lukić: Metodologija prava, Sabrana dela, Beograd, 1995. str. 29. dr Midhat Šamić: Kako nastaje naučno djelo, Sarajevo, 1972. str. 23.

6

uticalo je na to da se i visoko obrazovanje uputi u promjene i prihvati izazov brzih

promjena i tranzicije u okviru globalizacije i opšteg ujednačavanja.

Naš interes i radoznalost u ovoj oblasti postiče činjenica što se na jednoj strani brzo

razvija nauka i aktiviraju nova saznanja, a na drugoj strani praktična primjena tih znanja

se teško provodi i nedovoljno koristi i primjenjuje. M nogi su skloni da taj manjak

invetivnosti i sposobnosti praktične primjene pripišu neadekvatnom i tromom visokom

obrazovanju. Taj proces i talas promjena u visokom obrazovanju snažan je naš motiv za

dalje istraživanje visokog obrazovanja.

2. Ciljevi istraživanja

Cilj svakog istraživanja pa i ovoga u oblasti visokog obrazovanja je produbljivanje

suštine predmeta istraživanja i po mogućnosti rješavanja toga problema. To znači da je cilj nešto postići, doći do novog saznanja o pitanju koje je predmet istraživanja, tj. doći

do saznanja pojava, svojstava, suštine problema i prakse u cjelini. I naša tema istraživanja

brižljivo je odabrana i koja već implicira ciljeve istraživanja kao sastavni dio naučne

zamisli kojom se odgovara zašto i zbog čega se nešto ili neka pojava istražuje. Obrada

teme Savremene tendencije razvoja visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini ima za

zadaću da ostvari naučni i praktični cilj. Oba cilja će se postići:

1) analizom razvoja visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj, utvrđivanjem kvaliteta i kvantiteta visokog obrazovanja;

2) analizom i sagledavanjem mjesta i uloge visokog obrazovanja i kvaliteta

institucija – fakulteta i univerziteta; 3) analizom i utvrđivanjem efikasnosti studija kod nas i u okruženju i

4) analizom stanja i zahtjevi odnosno kvalitet Bolonjskog procesa i mogućnosti

uključivanja u taj proces.

S obzirom na to da za naše istraživanje postoji više značajnih indikatora predviđamo da će naše istraživanje preći stepen deskripcije i doseći do nivoa tipologije i

objašnjenja. Prema tome, opšti i operacioni (naučni i praktični) ciljevi ovog rada su

saznanje u kojoj mjeri se efikasno ostvaruje razvoj i reforma visokog obrazovanja uključujući sve elemente Bolonjskog procesa.

7

3. Utvrđivanje hipoteze

Hipoteza je bitan dio – element i okosnica naučne zamisli i saznanja svakog

istraživanja. Nakon utvrđivanja predmeta, problema i ciljeva istraživanja utvrđuje se

hipoteza kao logičan i nužan slijed misaonih radnji i postupaka u projektu istraživanja.

Hipoteza je u osnovi ideja za koju vjerujemo da će dovesti do rješenja problema. Znači, hipoteza je određena pretpostavka i još neprovjereni sud za koji pretpostavljamo da je

istinit. Pomoću toga suda možemo tumačiti i objašnjavati niz određenih činjenica.

Hipoteza se najčešće definiše kao misaona pretpostavka u obliku pojmova i stavova o

mogućim čin jenicama budućeg saznanja o još neotkrivenim svojstvima, odnosima,

uslovima nastanka promjena ili razvoja.2

Hipoteza ima svoj značaj i svoju funkciju u svakom konkretnom pitanju istraživanja. Ona treba da usmjeri naše istraživanje pravilnosti među činjenicama. Imajući

u vidu značaj hipoteze, probleme njenog definisanja i njenu funkciju došli smo do

formulisanja hipoteze za naše istraživanje koja bi mogla da glasi: Svako obrazovanje od

najnižeg do najvišeg ima svoju društvenu funkciju. Osnovno obrazovanje ima funkciju da

naciju uvede u elementarnu pismenost, srednje obrazovanje da se mladi ljudi pripreme za

rad u proizvodnji i administraciji, te da se pripreme za nastavak visokog obrazovanja.

Visoko obrazovanje ima funkciju da osposobi visokokvalifikovane kadrove koji će uspješno da prate i primjenjuju savremena naučna i stručna dostignuća, ali i da sami daju

svoj doprinos naučnoj i stručnoj riznici znanja, tehnike i tehnologije.

Visoko obrazovanje u Bosni i Hercegovini je organizovano po modelu fakulteta i univerziteta i veoma je razgranato. Suviše je dislocirano izvan većih centara što stvara

mogućnost lošijeg kvaliteta nastave i izvođenja kompletnog programa. S druge strane u

strukturi svojinske pripadnosti fakulteti i univerziteti su javni i privatni.

Visoko obrazovanje se kvantitativno povećava dok kvalitet stagnira. Da bi se zaustavio trend stagnacije razvoja visokog obrazovanja, prilazi se korjenitoj reformi

uzimajući kao uzor Bolonjski proces i pravila studija organizovanja po tom procesu.

2 Dr Milorad Zakić: Metodologija naučno istraživačkog rada, Banja Luka, 2000.g. str. 54.

8

Bosna i Hercegovina i Republika Srpska su na samom početku toga procesa. Prvi koraci

su napravljeni donošenjem zakona o visokom obrazovanju.3

Bolonjski koncept će dovesti visoko obrazovanje na evropski nivo ukoliko se

reforma visokog obrazovanja shvati kao državni-nacionalni projekt, obezbijede se

sredstva i bolje edukuju kadrovi.

4. Metode istraživanja

Nema praktičnog ni teorijski uspješnog rada bez dobre organizacije rada, odnosno

bez pažljivo odabranih postupaka, tj. bez dobro odabranih metoda. Jer, metoda je putokaz

i način rada i sastoji se od niza postupaka i radnji kojima se dolazi do određenog rješenja.

Bez dobro odabranih i adekvatnih metoda teško je doći do zadanog cilja u svim oblicima

čovjekovog mišljenja i djelovanja. Značaj metode u nauci postavili su i znali naučnici još

iz Antičkog doba, a potvrdili su njihovu valjanost, važnost i značaj brojni kasniji – moderni i savremeni naučnici i istraživači.

Naš izbor metoda usklađen je sa predmetom istraživanja – savremene tendencije

razvoja visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini. Korištene su slijedeće metode:

dijalektička, analiza sadržaja, deduktivna, induktivna, istorijska, komparativna i

statistička metoda.

- Najstarija je dijalektička metoda i korištena je u ovom radu kao generalna, kao opšta osnova. Upravo ovom metodom polazi se od teze, zatim analize i konačno se dođe

do sinteze i rezultata.

- Metoda analize sadržaja je usko povezana sa metodom sinteze. „Analiza sadržaja

se razvila kao način sređivanja kvantitativnih podataka po najrazličitijim vrstama

društvenog opštenja koje se u nauci obično naziva društvenom komunikacijom. Tu se

javljaju kvalitativne analize pisanih i usmenih komunikacija“.4

- Deduktivna metoda je ona koja se često koristi u istraživanjima putem koje se zaključuje na osnovu rasčlanjivanja cjeline na više elemenata.

3 Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske, „Službeni glasnik RS“, broj 85/2006 4 Dr Novak Milošević i Saša Milojević: Osnovi metodologije bezbednosnih nauka, Beograd, 2001.g. str. 165.

9

- U primjeni induktivne metode polazili smo od niza konkretnih – pojedinačnih

činjenica i tako dolazili do odgovarajućeg zaključka.

- Istorijska metoda je u ovom radu značajno korištena, s obzirom da su proučeni i

opisani neki minuli sistemi obrazovanja.

- Komparativna metoda je neizbježna prilikom izrade ovog rada, jer bez

upoređivanja obrazovnih sistema i njihovih razlika u vremenskom intervalu i sadržini ne

bi došli do adekvatnih rezultata.

- Statistička metoda je korištena prilikom analize kvantitativnih podataka.

Navedene metode su kombinovano korištene, tako da je vrlo teško odrediti koja je

metoda više doprinijela uspješnosti završetka ovoga rada.

5. Izvori saznanja za rad Za izradu ovoga rada korišteni su brojni izvori saglasno samoj temi. Osnovni izvori

za naše istraživanje su takozvani primarni izvori, koje smo konsultovali i nalaze se u

raznim arhivama i dokumentaciji u prosvjetnim ustanovama i Arhivu Republike Srpske.

Drugu grupu izvora sačinjava naučna i stručna literatura – naučne knjige, monografije,

časopisi, zbornici i druge publikacije. I, na koncu treća grupa saznanja su raznovrsni

normativni akti, kao što su zakoni, statuti, poslovnici, programi i druge konkretne odluke

u raznim institucijama obrazovanja.

10

II. POČETCI I RAZVOJ ŠKOLSTVA U BOSNI I HERCEGOVINI

1. Pregled razvoja školstva u Bosni i Hercegovini Još u srednjem vijeku Bosna je bila centar duhovnog i obrazovnog života evropskih

bogumilskih pokreta i tu su dolazili stranci da uče jeretički „univerzitet“.

Ako ćemo govoriti o začetcima školstava u Bosni i Hercegovini, morali bi početi još od doba turske vladavine na ovim područjima. M eđutim, tada nije bilo govora o

organizovanom školstvu, već o opismenjavanju stanovništva preko vjerskih službenika,

jer prvi učitelji i p ismeni ljudi na našem području su bili upravo sveštena lica. Dakle, kao i na cijelom Balkanu Bosna je imala školstvo koje je počivalo na privatnim školama

vjerskog karaktera. Tu se obučavalo čitanju, pisanju i obavljanju vjerskih obreda. O

prvim organizovanim školama se govori tek u 19-om vijeku, naravno to su bile prve

osnovne škole. „Privatno školstvo naslijedilo je dužu tradiciju i raznovrsnu praksu iz ranijeg

vremena. U periodu turske vladavine u Bosni i Hercegovini nije vođena neka određena

prosvjetna politika uopšte, pa ni u školstvu. Cjelokupna pismenost i školstvo bili su plod privatne inicijative. Pošto nije bilo drugih organizovanih društvenih snaga, to su vjerske

zajednice isključiv i nosioci svih oblika prosvjetnog i kulturnog rada. Samostani i Župe u

Hrvata, manastiri i crkvene opštine u Srba i vakufi u M uslimana bili su centri u kojima su

se sticala sva pitanja prosvjetnog rada od elementarne pismenosti do organizovanih

škola.“ 5 Vakufi su bile zadužbine koje su svojim prihodima pomagale prosvjetni rad tada

muslimanskog stanovništva. Dok se bogumilska struja duhovnog života u Bosni lagano

gasila sve više je rasla islamska struja. Prvi školski zakon u Bosni i Hercegovini datira još iz vremena turske vladavine,

1869.g. Austrougarska okupacija je zatekla u Bosni i Hercegovini 56 pravoslavnih i 54

5 Mitar Papić: Školstvo u Bosni i Hercegovini 1918 – 1941, Veselin Masleša, Sarajevo 1984.g. str. 38.

11

katoličke konfensionalne škole i veliki broj medresa i ruždija. U medresama se pripremao

vjerski kadar, a ruždije su škole za muslimansku djecu.

Banja Luka je bila sve od 16-og vijeka jak duhovni centar. U ovom gradu je još u

16-om vijeku bio velik broj muslimanskih vjeskih škola a otvorena je i jedna

muslimanska vjerska škola višeg ranga – medresa. Ali premještanjem centra pašaluka iz

Banja Luke u Sarajevi ovaj grad je ostao na periferiji školstva sve do 20-og vijeka.

Vrijeme između dva svjetska rata, dakle vrijeme Kraljevine Srba, Hrvata i

Slovenaca je bilo vrijeme kada se po broju pismenog stanovništva Kraljevina nalazila na

samom dnu evropske ljestvice.

Za vrijeme Austro-ugarske monarhije, a vladali su punih četrdeset godina,

opismenjavalo se samo ono stanovništvo koje je bilo potrebno monarhiji, tako da se

pretpostavlja da je rat 1914.g. zatekao samo oko 3% pismenog, ali ne i školovanog,

stanovništva. Kažem pretpostavlja se, jer do prvog svjetskog rata se nisu vodili statistički

podaci o tom pitanju. Tada su ukinute mnoge vjerske škole, ali i državne osnovne škole.

Poslije rata mnoge škole su se ponovo otvorile, ali srpski učitelji se stavljaju na raspolaganje državnim školama i počinju raditi u novootvorenim državnim školama. Ono

što je karakteristično za to razdoblje je da je ženske dijece, koji su išli u školu, bilo samo

25% od ukupnog broja učenika, a obuhvaćenost učenika doraslih za osnovno obrazovanje

je bilo oko 40% od ukupnog broja djece, dok je 60% djece doraslih za školovanje ostajao

kod kuće. To su bila pretežno ženska dijeca. Tek 1924.g. školstvo ulazi u resor

Ministarstva prosvjete i o politici školstva počinje da brine država. Osmogodišnja škola

je ozakonjena 1929.g., ali su djeca pretežno išla do četvrtog razreda u školu, a ostalih 4 godine je bilo prepušteno mogućnostima njihovih roditelja, naime država nije ulagala ni

nije ulagala ni materijalno ni kadrovski u osnovne škole.

Prije ujedinjenja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije Kraljevije Jugoslavije u Bosni i Hercegovini su postojale trgovačke škole koje su radile po

nastavnim planovima i programima iz vremena austrougarske i koje su poslije rata

prerastale u građanske škole. Naime, poslije rata se ukidaju niže gimnazije a otvaraju se

građanske škole. Te građanske škole nisu baš bile omiljene u sredinama gdje su postojale ranije gimnazije, ali u sredinama u kojima nije bilo nego osnovna škola sa radošću su je

dočekivali i roditelji i djeca. One su obavezno nosile naziv „državna građanska škola“

12

(ako je bila muška ili ženska) ili „mješovita državna građanska škola“ (ako nije bila

podijeljena na mušku i žensku), iz razloga što su u to vrijeme postojale i privatne

građanske škole. Takve škole su uglavnom bile trgovačkog ili poljoprivrednog smjera da

bi se završeni školarci što prije osposobljavali za samostalan rad i djeca koja završe takve

škole nisu se dalje školovala. Kasnije će se otvoriti Trgovačke akademije u kojima će se

školovati uglavnom djeca iz trgovačkih škola. Prva takva akademija je otvorena u

Sarajevu, poslije u Mostaru, Banjoj Luci, Brčkom i td. Poslije drugog svjetskog rata

ukidaju se građanske škole i otvaraju niže gimnazije za uzrast djece od 11 do 14 godina.6

U Sarajevu je još 1882.g. otvoren učiteljski kurs, koji se 1886.g. podine pretvorio u

redovnu mušku učiteljsku školu, koja je kao takva radila sve do izbijanja prvog svjetskog

rata. Pored muške učiteljske škole u Sarajevu u to vrijeme je u BiH postojala i ženska

učiteljska škola u Sarajevu, otvorena 1911.g. i u M ostaru muška učiteljska škola,

otvorena 1913.g. U Banjoj Luci prva generacija učiteljske škole je upisana 1925.g.

Pored 3 učiteljske škole prvi svjetski rat u BiH je dočekalo šest gimnazija, dvije u

Sarajevu, jedna u M ostaru, Banjoj Luci, Tuzli i Bihaću (prva je otvorena u novembru 1879.g. u Sarajevu). Dugo i poslije prvog svjetskog rata u Bosni i Hercegovini nije

postojalo više gimnazija, tako da se priprema učenika za studiranje u BiH u to vrijeme

nije mogla dobiti kroz srednje obrazovanje, te se jako malo bosanskohercegovačkih

učenika školovalo na visokim školama. U periodu između dva rata u Bosni i Hercegovini

su egzistirale dvije od ukupno tri ruske gimnazije, koje su otvorene za ruske emigrante,

nakon pobjede boljševika u Rusiji. Nastavni program u ruskim gimnazijama nije

obuhvatao istoriju i književnost naših naroda, jer su se tamo školovali Rusi koji su se nadali da će se vratiti u Rusiju, tako da su se pripremali za taj povratak. Međutim, velik

broj učenika iz ruskih gimnazija se uputio na studije tehničkih nauka i postali dobri

građevinci, arhitekti, agronomi i td. Pred početak drugog svjetskog rata školstvo u BiH se znatno proširilo. Ali bez

obzira na to u Bosanskoj krajini rat je dočekalo oko 73% nepismenog stanovništva. U

drugi svjetski rat Banja Luka je ušla sa dobro organizovanim školstvom. Gimnazija i

Učiteljska škola su se posebno isticale svojim prosvjetno-pedagoškim radom. Tokom cijelog rata, pod novim okolnostima i režimom Nezavisne države Hrvatske radile su

6 Mitar Papić: Školstvo u Bosni i Hercegovini 1918 – 1941, Veselin Masleša, Sarajevo 1984.g. str. 20-30

13

Gimnazija, Učiteljska škola, Trgovačka akademija, Srednja tehnička škola, Zanatska

škola i Gimnazija časnih sestara, kao i sve postojeće osnovne škole. Nastavnici, koji nisu

poginuli, protjerani , otpušteni ili uhapšeni su morali položiti zakletvu vjernosti novoj

vlasti. Po selima osnovne škole u tom periodu nisu radile, osim ako nisu bile

organizovane pod novom revolucionarnom vlašću na oslobođenoj teritoriji. 7 Na

oslobođenoj teritoriji prvi oblici obrazovanja su bili vojno-politički i omladinski kursevi.

Kursevi su organizovani tokom cijelog rata, pa i po završetku rata u cilju masovnog

opismenjavanja stanovništva. U kurseve je bilo uključeno svo pismeno stanovništvo u

zemlji. M asovno su se otvarale osnovne škole u svim većim selima, tako da je u

Bosanskoj krajini, prema podacima Prosvetnog lista iz 1955.g., kraj rata dočekalo 166

osnovnih škola. Zbog nedostatka učiteljskog kadra poslednje godine rata bilo je

organizovano nekoliko učiteljskih kurseva. U Banjoj Luci po oslobođenju 22. aprila

1945.g. ponovo počinju sa radom Gimnazija, Učiteljska škola, Srednja poljoprivredna

škola, Trgovačka akademija i srednja tehnička škola, ali pod novom vlašću i sa kadrom

koji je dokazao u toku rata svoje revolucionarno opredjeljenje. U Bosni i Hercegovini mreža viših škola i fakulteta u poslijeratnom periodu se

razvijala uglavnom na osnovu zahtjeva i potreba privrednih organizacija. U prvo vrijeme

to su bile više škole i fakulteti koji su imali zadatak da doškoluju i osposobe postojeći

kadar, ali vrlo brzo to postaju ustanove koje upisuju redovne studente. Najveći

visokoškolski centar je bio, naravno, Sarajevo, a iza njega Banja Luka, Tuzla, Mostar,

Zenica i Brčko.

Prva viša škola u Banjoj Luci otvorena je samo pet godina poslije rata, 1950.g., a to je bila Viša pedagoška škola koja je prve godine rada upisala samo 38 mladića i

djevojaka, koja 1969.g. mijenja naziv u Pedagoška akademija. U Banjoj Luci 1960.g.

otvaraju se još dvije više škole – Viša ekonomsko-komercijalna škola i Viša poljoprivredna škola, a prvi fakultet se otvara 1961.g. – Tehnički fakultet za obrazovanje

kadrova u drvnoj industriji za hemijsku preradu drveta, a vrlo brzo i odjeljenje za

elektronsku industriju.8

7 Dr Rajko Kuzmanović: Krajiški kulturno-prosvjetni front, Glas, Banja Luka, 1975. str. 47-117 8 Dr Rajko Kuzmanović: Banjalučko školstvo u zemljotresu, Glas, Banja Luka, 1986.g. str. 171-175

14

U periodu između 1960.g. i 1970.g. napredak u oblasti školstva je predstavljao

obuhvat sve djece šestogodišnjim ili osmogodišnjim školovanjem i posebno je naglo

porastao broj srednjoškolaca. Naš grad tek 1975.g. postaje univerzitetski centar, tad su

otvoreni Ekonomski fakultet, Pravni fakultet, Medicinski fakultet, Elektrotehnički

fakultet, Tehnološki i M ašinski fakultet, a istovremeno su otvorene u sastavu

Banjalučkog univerziteta Viša tehnička škola i Viša ekonomsko-komercijalna škola u

Bihaću. Tako je konačno 7. novembra 1975.g. formiran Univerzitet. Viša ekonomsko-

komercijalna škola u Banjoj Luci je 1979.g. zbog prestruktuiranja Zakonom ukinuta i

pripojena Ekonomskom fakultetu u Banjoj Luci. 9

Od formiranja prvih viših škola, fakulteta i univerziteta u Bosni i Hercegovini

reformi visokog obrazovanja se poklanjala kontinuirano velika pažnja. Kvalitet i uspjeh

studija je pitanje na koje se konstantno davao odgovor. Upisu studenata, standardu,

smještaju studenata i njihovim društvenim djelatnostima, poklanjala se stalna pažnja.

Prioritetni zadaci su bili izgradnja studentskih domova, kreditiranje i stipendiranje

studenata, izgradnja sportsko-rekreativnih centara i td. Pitanje kadrova je bilo od vitalnog značaja. Od samog početka visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini kadrovi su bili

deficitarni, te se morala, pored strategije stvaranja sopstvenog kadra, ukljičivati

društveno-politička zajednica da bi se stvorio uslov za privlačenja kadrova iz drugih

država, ranije republika zajedničke države.

Period pred ratne 90-te godine prošlog vijeka je period kada je ekonomska i

društvena kriza u SFRJ bila izuzetno izražena. Broj prvi put upisanih studenata je

drastično pao, kao i broj ukupno upisanih studenata. Oprema i nastavna učila na fakultetima su zastarjela. Bilo su to vrlo teške godine za visoko obrazovanje u cjelini.

Kada su se u Evropi i svijetu fakulteti i univerziteti kompjuterizovali, naš prostor postaje

poprište ratnih dejstava i krivulja rasta i razvoja visokoškolskih ustanova naglo pada. Pored toga motivisanost studenata za studiranje postaje manja, navodno iz razloga što se

svršeni studenti teško zapošljavaju.

Upoređujući obuhvaćenost upisanih đaka i studenata, devedesetih godina prošlog

vijeka u svijetu, možemo zaključiti da veća obuhvaćenost obrazovanjem nije bila samo u

9 Univerzitet u Banjoj Luci 1975 – 2005, Univerzitet u Banjoj Luci, Banja Luka 2005.g. str. 105-115

15

razvijenim zemljama, već i u nekim zemljama u razvoju, kao što su Oman, Irak, Iran,

Filipini, Čile.

Zajedničko za sve zemlje u svijetu, bile one siromašne, razvijene ili zemlje u

razvoju, je to da se obrazovanju poklanja sve veća pažnja. Karakteristično je da je

procenat studenata na fakultetima društvenih nauka u zemljama u razvoju veći nego na

prirodno-matematičkim fakultetima i fakultetima tehničkih nauka, za razliku od strukture

u razvijenim zemljama , gdje je situacija obrnuta. Kao posledica toga zemlje u razvoju

imaju sporiji industrijski razvoj.

Jedan od osnovnih ciljeva UN je ostvarivanje međunarodne saradnje rješavanjem

međunarodnih problema privredne, socijalne, kulturne i humanitarne prirode, te

razvijanje i podsticanje poštovanja prava čovjeka i njegovih osnovnih sloboda, bez obzira

na rasu, jezik ili vjeru.10 Međunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim

pravima, koji je usvojen u UN govori da je osnovno pravo svakog čovjeka na

obrazovanje i da ono mora biti dostupno svakom čovjeku prema njegovim

sposobnostima. U tom cilju UN su osnovale 1956.g. UNESCO, organizaciju za prosvetu, nauku i kulturu, kako bi prosveta i kultura bila dostupna svim ljudima u svijetu.

„Škola je u svom razvoju prošla dug istorijski period. Skoro svi društveni režimi

bili su manje ili više nezadovoljni ostvarivanjem funkcija škole. Planirane su i provođene

brojne reforme kojima se nastojao prevazići postojeći nesklad između društvenih ciljeva i

postojeće školske prakse. Otuda je i istoriju škola uvijek pratila i rigorozna kritika.

Najoštrija kritika škole pojavila se koncem 19. i u prvoj polovini 20. vijeka. Tada su,

posebno u Evropi, nastali brojni pedagoški pravci u čijo j osnovi se nalazi kritika postojeće i borba za „novu školu“. Kod nas je uspostavljen savremeni koncept škole tek u

drugoj polovini 20. vijeka. Tada je uspostavljen i jedinstven školski sistem u tadašnjoj

Jugoslaviji. Odmah su otpočele pštre kritike takve škole. Izvršeno je i nekoliko reformi. Raspadom SFRJ škole i školski sistemi ponovo su se našli u krizi i potrebi za reformom.

10 Povelja Ujedinjenih nacija, član 1.

16

Danas u svijetu ponovo je škola izložena oštrim kritikama. U toku su reforme u većem

broju zemalja“.11

2. Stanje visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini danas

Koliki je značaj znanja pokazuje izreka „znanje je moć“. Moderno doba je

obilježeno razvojem nauke i kulture u najširem smislu riječi. Savremeni način života počiva na naučnim spoznajama i njihovim primjenama. Razvoj nauke je temelj svakog

društvenog, a prije svega privrednog razvoja, tako da svaka razvijena država posebno

brine o unapređivanju naučnog istraživanja i visokoškolskog obrazovanja. Zaostajati u

nauci ne znači samo biti nesavremen, već znači zaostajati u gotovo svim područjima

života. Pristati na zaostajanje u nauci znači pristati biti zaostalom sredinom koja će biti

prisiljena prihvatiti zastarjele tehnologije, nisku cijenu rada, dirigovane uslove i pravce vlastitog razvoja.

Dok je naša država i države u okruženju ratovala, visoko obrazovanje u svijetu se

okrenulo prema tržištu rada. Države Evropske unije u poslednjih desetak godina radile su

na promjenama nacionalnih sistema visokog obrazovanja i na njihovom međusobnom

približavanju.

Kakvo je stanje u visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini biće riječi dosta u

ovom radu, tako da ću sada samo napomenuti neke čin jenice. Fakulteti i naučne institucije godinama nisu evaluirane, tako da se o njihovom kvalitetu može govoriti samo

na nivou dojmova ili uopštavanja pojedinačnih slučajeva. Pored toga visoko obrazovanje

je tokom niza godina finansijski zapostavljeno, tako da je i infrastrukturno i kadrovski devastirano. Oprema je zastarjela, često neupotrebljiva, a univerzitetski profesori su u

prosjeku u visokoj životnoj dobi.

11 Dr Drago Branković, dr Mile Ilić, dr Svetozar Milijević, dr Nenad Suzić, dr Vukašin Gutović:

Pedagoško-psihološke i didaktičko-metodičke osnove vaspitno-obrazovnog rada, Društvo pedagoga RS,

Banja Luka, 1999.g. str. 84-85.

17

Od „Bolonje“, čin i se bar kad je r iječ o Federaciji BiH, ni ove školske godine nema

ništa. Univerziteti namjeravaju da rade po starim standardima i normama. Da li će ova

školska godina dati podrobniju sliku stanja u visokom obrazovanju, ostaje tek da vidimo.

Na našim univerzitetima odsutne su mnoge teme, pa i cijela područja, koja su se u

poslednjih petnaestak godina razvijala na Zapadu. Na taj način i nauka i i univerzitetska

nastava postaju nesavremeni i nisu u skladu sa onim na zapadnim univerzitetima.

Često znamo reći da država ne posvećuje dovoljno pažnje nauci i

visokoobrazovnim ustanovama. A da li je samo to razlog zapostavljanja nauke i

visokoškolskih ustanova? Na našim univerzitetima ne postoje ni kratkoročni ni

srednjoročni planovi razvoja. A takvi planovi i programi su potrebni radi ulaganja države

u razvoj visokoškolskih institucija. Možemo to porediti sa domaćinom jedne kuće, kuća

se ruši a domaćin kaže da ništa nije kriv za to.

Statistika i istraživanja pokazuju da veoma mali broj upisanih studenata završava

fakultete, a prosjek studiranja je od 8 do 10 godina. Da li su za to krivi samo studenti

„koji ne uče“? Ako je studiranje predugo, onda je i preskupo. Za predugo studiranje ima niz razloga.

- loša organizacija studija,

- nedovoljna angažovanost nastavnika,

- neakekvatni uslovi rada studenata (opremljenost laboratorija i biblioteka,

nedostatak radnih prostorija i kompjuterskih kabineta ...),

- opštedruštvena klima, prije svega nezaposlenost itd.

Nezadovoljstvo od strane studenata je sve primjetnije. M nogi studenti su demoralisani činjenicom da njihove kolege koji su završili fakultet nemaju posla. M nogi

studenti svoje nezadovoljstvo „liječe“ nemoralom, drogom, alkoholom. To je zlo koje ne

uništava samo mladog čovjeka, već i društvo u cjelini, računajući da svijet treba da ostane na mladima. To je jedan od ozbiljnih razloga zašto obrazovanjem ne treba da se bave

samo studenti, njihovi roditelji i zaposleni na visokom obrazovanju, već cijelo društvo.

Nedostatak motiva je jedan od razloga opadanja morala kod omladine. Svjesni

činjenice da posao mogu naći i oni koji ne završe fakultet, ako im je „tata“ u vladajućoj stranci. Ali šta je sa onom velikom većinom koji nemaju takav „pedigre“. U takvom

društvu pravi stručnjaci neće doći do izražaja, već će sjediti po kafićima čekajući posao

18

na birou, dok oni drugi koji uz pomoć „tate“ završe fakultet, opet uz njegovu pomoć se i

zapošlavaju.

3. Pregled visokoškolskih ustanova i upisanih studenata

BROJ VISOKOŠKOLSKIH USTANOVA

12

UPISANI STUDENTI NA VISOKOŠKOLSKIM USTANOVAMA

Školska godina

Status

Svega Muški Ženski

2000/01

Redovni

Vanredni

15283

12720

2563

6498

5475

1023

8785

7245

1540

2001/02

Redovni

Vanredni

16969

13891

3078

7139

5922

1217

9830

7969

1861

2002/03

Redovni

Vanredni

18618

15048

3570

7808

6360

1448

10810

8688

2122

2003/04

Redovni

Vanredni

21717

16976

4741

9247

7189

2058

12470

9787

2683 13

12 Statistički bilten br. 1, Zavod za statistiku RS, Banja Luka, 2005.g. str. 7. 13 Statistički bilten br. 1, Zavod za statistiku RS, Banja Luka, 2005.g. str. 7.

Školska godina Broj visokoškolskih

ustanova

Više škole Fakulteti Akademije

2000/01 34 4 26 4

2001/02 35 4 27 4

2002/03 33 4 25 4

2003/04 39 5 30 4

19

Iz gore navedenih statističkih podataka vidno je da se iz godine u godinu povećava

broj studenata u RS. Za četiri godine broj studenata se povećao za 41%, što ne prati

porast stanovništva u RS, odnosno to pokazuje da studenti ne završavaju studije, već

obnavljaju godinu.

Kad je riječ o polu vidno je da je veći broj studenata ženskog pola od muškog,

konkretno:

Školska godina

Muških u

%

Ženskih u

%

2000/01 42,52 57,48

2001/02 42,08 57,92

2002/03 41,94 58,06

2003/04 42,58 57,42

Procenat redovnih u odnosu na vanredne studente se smanjuje:

Školska godina

Redovni studenti u %

Vanredni studenti u %

2000/01 83,23 16,77

2001/02 81,86 18,14

2002/03 80,86 19,14

2003/04 78,17 21,83

14

Što znači da je sve veći broj studenata koji studiraju uz rad.

Dalje primjećujemo da je broj vanrednih studenata starosne dobi preko 35 godina

iz godine u godinu sve veći, što može da bude pokazatelj da se ljudi doškolovavaju ili prekvalifikuju radi očuvanja radnog mjesta, ili pronalaženja novog.

14 Statistički bilten br. 1, Zavod za statistiku RS, Banja Luka, 2005.g. str. 8.

20

Posmatrajući procenat studenata prema mjestu stalnog boravka primjećujemo da je

najveći broj studenata iz Banja Luke (29,30%)15, što se može razumijeti gledajući uslove

(ne plaćaju stan, hranu), broj stanovnika u odnosu na broj stanovnika ostalih gradova u

RS.

Prema državljanstvu u školskoj 2003/04 godini od ukupno upisanih studenata

21717, iz BiH je 20767 ili 95,63%, dok je iz ostalih bivših jugoslovenskih država ukupno

bilo 939 studenata ili 4,32%, dok je samo 0,05% iz ostalih evropskih ili vanevropskih

država. Pokazatelj koji je zabrinjavajući i koji pokazuje da strani državljani ne žele

studirati kod nas. Nemam podatak koliko naših državljana studira u inostranstvu, taj broj

bi bio sigurno mnogo veći nego što možemo i pretpostaviti.

Školska godina

2003/04

Ukupan broj

studenata Iz BiH

Iz drugih država

SFRJ

Iz ostalih

država

21 717 20 767 939 11

100% 95,63 % 4,32 % 0,05 %

16

15 Statistički bilten br. 1, Zavod za statistiku RS, Banja Luka, 2005.g. str. 20. 16 Statistički bilten br 1, Zavod za statistiku RS, Banja Luka, 2005.g. str. 25.

21

III. OBRAZOVNI, VASPITNI I ŠKOLSKI SISTEM

Proces obrazovanja i vaspitanja je posebna društvena djelatnost koji se ostvaruje

kroz različite forme i sadržaje. Pojam sistem vaspitanja i obrazovanja podrazumijeva ustanove koje rade na obrazovanju i vaspitanju. To su institucije u kojima se provodi

organizovano vanškolsko vaspitanje i obrazovanje – domovi za djecu i omladinu, kulturni

centri i klubovi, đački i studentski domovi, te radnički univerziteti, političke škole i drugi

centri za stručno usavršavanje. Institucije koje se bave vaspitanjem i obrazovanjem, ali im to nije osnovna funkcija su porodica, muzeji, biblioteke, pozorište, radio-televizija,

štampa, vojska i td.17

Školski sistem u jednoj državi čine sve škole (osnovne, srednje, više škole i fakulteti), koje su međusobno povezane u jedinstven sistem radi ostvarivanja obrazovanja

i vaspitanja, podrazumijevajući i predškolske ustanove jer se i u njima obavlja vaspitno

obrazovna djelatnost, te specijalne škole i škole za obrazovanje odraslih.

Fakulteti su samostalne vaspitno-obrazovne ustanove na kojima se stiče najviši

nivo obrazovanja. Osnovne funkcije fakulteta su:

- obrazuju visokostručne kadrove za pojedina područja rada,

- unapređuju određenu naučnu oblast, - formiraju naučni kadar,

- ostvaruju i razvijaju naučno-istraživački rad u funkciji razvoja određene oblasti

društvenog rada.

Prema Zakonu o univerzitetu RS iz 1993.g. fakuleti traju četiri, pet ili šest

godina, odnosno osam, deset ili dvanaest semestara.18 Nakon završetka dodiplomskog

studija fakulteti organizuju i magistarske studije, a na fakultetima se stiče i zvanje doktora nauka. Univerzitet je zajednica više fakulteta udruženih na određenom

području ili u određenoj oblasti.

17 Dr Rajko Kuzmanović i dr Drago Branković: Osnovi državnog uređenj a i školsko zakonodavstvo, Komesgrafika, Banja Luka, 2003.g.. str. 145-150 18 Zakon o univerzitetu RS, „Službeni glasnik RS“ broj 12/93

22

1. Školsko zakonodavstvo

Još u srednjem vijeku postojalo je školsko zakonodavstvo. Školsko zakonodavstvo je zbirni pojam pod kojim se podrazumijevaju svi zakoni za sve vrste

škola, od osnovnih, srednjih do visokoškolskih ustanova, zatim svi podzakonski akti

kojima se reguliše rad i odnosi u školama, višim školama i fakultetima.

Školsko zakonodavstvo u RS čine osnovni zakoni:

- Zakon o dječijoj zaštiti,

- Zakon o osnovnoj školi,

- Zakon o srednjoj školi i - Zakon o univerzitetu.

Pored tih zakona školsko zakonodavstvo čine i:

- Zakon o prosvjetnoj inspekciji i - Zakon o stručno-pedagoškom nadzoru.

Pored tih zakona u prosvjeti se primjenjuju i zakoni o radnim odnosima,

finansijama, upravnom postupku, zakoni o slavama i svetkovinama i td.19

Školsko zakonodavstvo Republike Srpske je konstituisano nastankom Republike Srpske, tako da je Zakon o univerzitetu usvojen 1993.g. i objavljen u

„Službenom glasniku RS“, broj 12/03. Uz manje izmjene i dopune usvojene 2005.g. a

objavljene u „Službenom glasniku RS“ 18.10.2005.g. taj Zakon o univerzitetu RS se primjenjivao sve do izlaska novog Zakona o univerzitetu RS „Službeni glasnik RS“, broj

85/06.

Kada je riječ o zakonima u BiH tu je situacija u većem haosu. Pored Zakona o

Univerztetu RS, u BiH su na snazi još 10 kantonalnih zakona i Zakon Brčko distrihta.

Zapanjuje činjenica da Srednje-bosanski kanton sa sjedištem u Travniku nema Zakona o

visokom obrazovanju, a egzistiraju dva fakulteta. Neophodnost usvajanja krovnog

Zakona o visokom obrazovanju na nivou BiH sa danom u dan se ukazuje sve veća potreba.

19 Dr Rajko Kuzmanović i dr Drago Branković: Osnovi državnog uređenj a i školsko zakonodavstvo, Komesgrafika, Banja Luka, 2003.g.. str. 155-209

23

2. Zakon o univerzitetu Republike Srpske i Zakon o

izmjenama i dopunama zakona o univerzitetu

Republike Srpske

Univerzitet je ustanova koja se bavi visokim obrazovanjem i naučno-

istraživačkim radom. Univerzitet je autonomna naučna i obrazovna ustanova. Univerzitet je sastavljen od više fakulteta i umjetničkih akademija., a pored toga u sastav univerziteta

mogu ući i univerzitetska biblioteka i drugi naučni instituti. Univerzitet može osnovati

država (u RS postoje dva državna univerziteta – Banjalučki univerzitet i Univerzitet u

Istočnm Sarajevu), a mogu osnovati i više fakulteta (u RS postoje četiri privatna univerziteta). Nadzor nad radom univerziteta ostvaruje nadležno ministarstvo (u RS

Ministarstvo prosvjete u Vladi RS), koje daje i saglasnost za otvaranje fakulteta i

univerziteta. Po Zakonu o univerzitetu iz 1993.g. Univerzitet može da osnuje država,

domaće pravno ili fizičko lice. 20 Obzirom da je ovaj zakon donešen ratne 1993.g. kada su

svi fakulteti bili u sastavu nekog univerziteta (a postojala su i tada dva – Univerzitet u

Banjoj Luci i Univerzitet u Srpskom Sarajevu), osnivanjem privatnih fakulteta, što isti

član Zakona predviđa, nastali su problemi. Zakon predviđa da fizička lica osnuju fakultet,

ali ni jedan univerzitet neće da daje saglasnost ni po jednom pitanju, za koje je potrebno

dobiti saglasnost po Zakonu, jer nisu članice Univerziteta, ali neće ni da primi privatne fakultete da budu njihove članice. Zato su privatni fakulteti morali ili da osnuju

Univerzitet ili da se odreknu u svojoj djelatnosti svega za šta je potreban univerzietet.

Dakle, već osnivanjem prvih privatnih fakulteta u RS pokazalo se da je Zakon prevaziđen

i ukazala se potreba za novim zakonom ili barem izmjenama i dopunama postojećeg.

Univerzitet može obavljati djelatnost u inostranstvu uz saglasnost osnivača, ali

i uz saglasnost nadležnih organa države u kojoj želi obavljati d jelatnost. Univerzitet mora

ispunjavati kadrovske, prostorne i druge uslove propisane Zakonom. Visokoškolske

ustanove ispunjavaju kadrovske uslove ako imaju najmanje dvije trećine stalno

20 Zakon o univerzitetu Republike Srpske, „Službeni glasnik RS“, broj 12/93, član 10.

24

zaposlenih nastavnika u punom radnom vremenu od potrebnog broja nastavnika za

predmete utvrđene nastavnim planom, s tim što Vlada propisuje bliže uslove vezano za

ovu zakonsku odredbu. Pri osnivanju visokoškolske ustanove, a tako i pri njenom

ukidanju osnivač mora sačin iti akt o osnivanju ili ukidanju u kome mora obrazložiti

opravdanost osnivanja ili ukidanja visokoškolske ustanove. U slučaju ukidanja

visokoškolske ustanove osnivač je dužan zatečenim studentima omogućiti završetak

studija.

S obzirom da u BiH i RS ne postoji nadležno tijelo koje vrši akreditaciju i

licenciranje visokoškolskih ustanova, već saglasnost za osnivanje fakulteta i univerziteta

daje nadležno Ministarstvo (u RS M inistarstvo prosvjete i kulture), Zakon o izmjenama i

dopunama Zakona o univerzitetu predviđa da nadležno Ministarstvo donese odluku o

akreditaciji i licenciranju na osnovu preporuke nadležne institucije za provjeru kvaliteta.

Isti Zakon reguliše da će se kompletan informacioni sistem prilagoditi

međunarodnim mrežama ENIC / NARIC – Evropska mreža informacionih centara

(Europen Network of Information Center) i nacionalni informacioni centri za akademsko priznavanje.

Na visokoškolskim ustanovama studije mogu biti osnovne studije,

specijalističke i magistarske. Po Zakonu o izmjenama i dopunama Zakona o univerzitetu,

objavljenom 18. oktobra 2005.g. termin osnovne studije se zamjenjuju terminom „studije

prvog ciklusa“ traju od 3 do 5 godina ili od šest do 10 semestara. Po istom Zakonu studije

drugog ciklusa su specijalističke i magistarske akademske studije koje traju od dva do

četiri semestra, a studije trećeg ciklusa su doktorske akademske studije koje traju najmanje šest semestara. Studij prvog ciklusa vrednuje se od 180 do 240 ECTS bodova.

Studij drugog ciklusa vrednuje se sa najmanje 120 ECTS bodova kada je prethodno

ostvaren obim od 180 ECTS bodova. Studij trećeg ciklusa vrednuje se sa 180 ECTS bodova kada je prethodno ostvaren obim od najmanje 300 ECTS bodova.21

Način ocjenjivanja na našim visokoškolskim ustanovama je zastario i

prevaziđen. Držanje nastave u ogromnim anfiteatrima, gdje nema neposrednog kontakta

nastavnika sa studentima, gdje nema interaktivne nastave destimuliše mladog čovjeka. On je uglavnom prepušten sam sebi. Nastava se mora izvoditi u manjim grupama kroz

21 Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o univerzitetu, „Službeni glasnika Republike Srpske“, član 2.

25

interakciju. Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o univerzitetu je to pitanje regulisao

na slijedeći način :

„Uspješnost studenata u savlađivanju pojedinog predmeta kontinuirano se prati

tokom nastave i izražava se bodovima.

Ispunjavanjem predispitnih obaveza i polaganjem ispita student može ostvariti

najviše 100 bodova.

Studijskim programom utvrđuje se srazmjera bodova stečenih u predispitnim

obavezama i na ispitu.

Uspjeh studenata na ispitu izražava se ocjenom od 5 (nije položio) do 10

(odličan).

Visokoškolska ustanova može propisati i drugi nenumerički način ocjenjivanja,

utvrđivanjem odnosa ovih ocjena sa ocjenom iz stava 4. ovog člana.

Statutom visokoškolske ustanove bliže se utvrđuje način polaganja ispita i

ocjenjivanje na ispitu.“22

Na Panevropskom Univerzitetu studij drugog ciklusa je dobro organizovan, kao specijalistički studij u trajanju od jedne godine ili dva semestra, ili četvrte godine studija,

i kao postdiplomski studij kao peta godina studija, tako da kandidati posloje studija prvog

ciklusa dobijaju prvu diplomu, poslije specijalističkog studija drugu diplomu i poslije

postdiplomskog studija treću diplomu, što je moramo reći za naše kandidate prihvatljivo.

O ovom će biti riječi kasnije.

Obrazovna djelatnost, upis studenata, uslovi studiranja, polaganje ispita i ostala

pravila regulisana su bliže Statutom visokoškolske ustanove. Pored obrazovanja univerzitet se bavi i naučnoistraživačkim radom, koji se

organizuje radi unapređivanja naučnih i umjetničkih disciplina, koje se izučavaju u

nastavnim predmetima utvrđenim nastavnim planom osnovnih studija visokoškolskih ustanova.

Zakonom je regulisana zaštita i odgovornost studenata. Studenti preko svojih

legalno izabranih predstavnika mogu davati vijeću visokoškolskih ustanova prijedloge

koji se odnose na podizanje kvaliteta nastave, kao i prigovore koji se odnose na način izvođenja nastave. Zakonom je predviđeno da studenti čine do jedne trećine vijeća

22 Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o univerzitetu, „Službeni glasnika Republike Srpske“, član 13.

26

visokoškolske ustanove. Tako je naš Fakultet odlukom Vijeća birao u sastav Vijeća

fakulteta poslovne ekonomije po jednog studenta sa svake godine iz reda redovnih

studenata.

Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o univeritetu je predviđeno da

visikoškolska ustanova u okviru svoje djelatnosti može realizovati programe

cjeloživotnog učenja – LIFE-LONG LEARNING, kao i učenje na daljinu – DISTANCE

LEARNING van okvira studijskog programa za koje je dobila dozvolu za rad. Kandidati

koji pohađaju program cjeloživotnog učenja nemaju status studenta i poslije savladavanja

navedenog programa takvo lice dobija uvjerenje.

Zakonom je propisano koje su javne isprave studenta, a to su studentska knjižica

(indeks), diploma o stečenom visokom obrazovanju i dodatak diplomi – DIPLOM A

SUPPLEM ENT), i uvjerenje o stečenom visokom obrazovanju. Visokoškolska ustanova

izdaje javne isprave na maternjem jeziku ćiriličnim ili latiničnim pismom, zavisno od

želje studenta. Na zahtjev studenta visokoškolska ustanova izdaje javnu ispravu o

savladanom dijelu studijskog programa, koja sadrži podatke o nivou, prirodi i sadržaju studija, kao i postignute rezultate. Dodatak diplomi se izdaje uz diplomu i sadrži vještine,

kompetencije, imena predavača i zvanja nosioca diplome, a izdaje se na zahtjev nosioca

diplome, na minimalno dva evropska jezika.

Usvajanjem Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o univerzitetu RS učinjen je

mali ali značajan korak. M eđutim nema krovnog zakona na nivou BiH, koji je neophodno

što prije usvojiti. Cilj zakona o visokom obrazovanju je usaglašavanje sistema BiH

visokog obrazovanja sa evropskim standardima. Zakon univerzitetima omogućava samostalnost, akademsku slobodu, a studentima pravedno priznavanje diploma,

uključivanje u proces odlučivanja, stalno stručno usavršavanje, što su samo neki od

ciljeva Bolonjskog procesa. Svaki student koji dođe da se upiše na neki od privatnih fakulteta koji primjenjuju ECTS kredit sistem, postavlja isto pitanje „da li diploma

priznata u Evropi“. M ladi ljudi ne vole zatvor, oni žele slobodno da se kreću po svijetu.

Osnovna kočnica BiH visokog obrazovanja da parira evropskim standardima je

nedostatak pravnog okvira kojim bi se regulisala ova oblast.

27

3. Kantonalni zakoni o univerzitetu

Ni u jednoj zemlji na svijetu nema toliko Zakona o univerutetu kao u Bosni i Hercegovini. Postojanje dva entiteta i Distrihta Brčko proizvelo je deset kantonalnih

zakona u Federaciji BiH, jedan u Republici Srpskoj i jedan u Distrihtu Brčko, ali krovnog

zakona na nivou Bosne i Hercegovine nema. Bilo je mnogo pokušaja da se donese takav

zakon, ali pošto je sve u ovoj zemlji ispolitizovano, tako je slučaj i sa ovim zakonom.

Poslednji pokušaj iz juna 2006.g. je propao radi neusaglašenosti stranaka, odnosno

naroda, o tijelu koje će vršiti akreditaciju. Srpski predstavnici, poučeni iskustvom drugih

zajedničkih zakona i radom zajedničkih organa u BiH na nivou države, nisu se složili da tijelo za akreditaciju bude na nivou države. Tako i dalje imamo svako svoj zakon, koji

nisu uopšte usklađeni. U Federaciji BiH ne postoji jedan Zakon, nego svaki Kanton ima

svoj Zakon. Napraviću samo kratak pregled nekih Kantonalnih zakona u Federaciji BiH.

a) Zakon o Univerzitetu u Bihaću

Osnivač ovog Zakona je Skuptina Unsko-sanskog kantona. Objavljen je 15. jula

1998.g. u „Službenom glasniku Unsko-sanskog kantona“, broj 8. Dodiplomski studij za sticanje više stručne spreme traje dvije ili tri godine, a

visoke stručne spreme četiri, pet ili šest godina. Nastavni predmeti na fakultetima mogu

biti opšti, stručni i fakultativni. Opšti i stručni nastavni predmeti su obavezni, a fakultetivni nastavni predmet postaje obavezan kada student izvrši izbor tog predmeta.

Sedmični fond časova za studente dodiplomskog studija ne može biti manji od 25

časova, a veći od 30 časova, s tim da u sedmični fond sati ne ulaze opšti i fakultetivni

predmeti. Ukupne obaveze vanrednih studenata ne mogu biti manje od polovine broja sati

određenih za redovne studente.

Kad je riječ o postdiplomskom i specijalističkom studiju fakulteti su obavezni

magistarski, odnosno specijalistički rad nakon odbrane dostaviti svim univerzitetima u Federaciji BiH i državi BiH.

Naučni stepen doktora nauka kandidat može steći ako je prethodno magistrirao,

zatim odbranio doktorsku disertaciju i ako ima objavljene naučne radove iz odgovarajuće

28

naučne oblasti. Doktorsku disertaciju Univerzitet je dužan nakon odbrane dostaviti

Nacionalnoj i univerzitetskoj biblioteci Federacije BiH i univerzitetima u Federaciji BiH i

državi BiH.

Student upisuje narednu godinu studija ako položi sve ispite iz tekuće godine.

Student može prenijeti dva ispita u narednu godinu studija, ali ne može polagati ispite iz

naredne godine dok ne položi prenesene ispite iz prethodne godine. Ukoliko student ne

upiše narednu godinu studija, niti obnovi prethodnu smatra se ispisanim.

Uslovi za izbor nastavnika u odgovarajuća zvanja su:

- Za predavača: naučni stepen magistra ili stručni stepen specijaliste, naučni

odnosno stručni radovi objavljeni u naučnim ili stručnim časopisima, i pokazani

rezultati u nastavnom radu;

- Za docenta: naučni stepen doktora nauka, naučni radovi objavljeni u naučnim i

stručnim časopisima ili zbornicima i pokazani rezultati u nastavnom radu;

- Za vanrednog profesora: naučni stepen doktora nauka, objavljena knjiga ili

monografija, više naučnih radova objavljenih u naučnim časopisima i zbornicima, rezultati vlastitih istraživanja u primjeni, doprinos u stvaranju novog nastavnog,

odnosno nastavno-istraživačkog kadra i pokazani rezultati u nastavnom radu;

- Za redovnog profesora: naučni stepen doktora nauka, više objavljenih knjiga i

drugih naučnih radova citiranih u naučnoj literaturi, rezultati vlastitih istraživanja

u primjeni priznai u naučno-istraživačkoj javnosti, doprinos razvoju i afirmaciji

naučne i stručne oblasti kojom se bavi i doprinos u podizanju nastavnog i

naučnoistraživačkog kadra. Uslovi za izbor saradnika su:

- Za asistenta: visoka stručna sprema;

- Za višeg asistenta: naučni stepen magistra, ili stručni stepen specijaliste, odnosno visoka stručna sprema i javno predstavljeni oblici umjetničkog stvaralaštva.

29

b) Zakon o Univerzitetu u Tuzli

Ovaj Zakon je usvojen na prijedlog Vlade Tuzlanskog kantona na Skupštini Tuzlanskog kantona dana 22.9.1999.g. Njime su regulisane:

- Osnovne odredbe,

- Pravni položaj, naziv i sjedište, - Djelatnost,

- Imovina i sredstva,

- Upravljanje,

- Rukovođenje, - Nadzor,

- Akti i

- Prelazne i završne odredbe. Ovaj Zakon predstavlja osnivački akt za upis Univerziteta u sudski registar i akt

za brisanje iz sudskog registra Univerziteta u Tuzli i slijedećih fakulteta:

- Dermatološki fakultet u Tuzli,

- Ekonomski fakultet u Tuzli,

- Fakultet Elektrotehnike i mašinstva u Tuzli,

- Filozofski fakultet u Tuzli,

- Medicinski fakultet u Tuzli, - Rudarsko-geološko-građevinski fakultet u Tuzli i

- Tehnološki fakultet u Tuzli,

te Studentskog centra u Tuzli i Pedagoške akademije u Tuzli, kao pravnih subjekata.

Sve ostale odredbe regulisane su aktima Univerziteta.

Dakle Univerzitet u Tuzli ima status pravnog lica, a ne pojedini fakulteti, kako je

regulisano drugim zakonima u Bosni i Hercegovini.

30

c) Zakon o visokom obrazovanju Kantona Sarajevo

Ovaj Zakon je usvojen na sjednici Skupštine Kantona Sarajevo, održanoj 4. oktobra 1999.g. On je poslije donošenja pretrpio izmjene i dopune 2000.g., 2001.g.,

2002.g., 2003.g., 2004.g. i poslednje izmjene i dopune usvojene su na sjednici Skupštine

Kantona Sarajevo 23. juna 2005.g. Dopunjen je član 31, dodavanjem člana 31a koji glasi: „Visokoškolske ustanove koje provode Bolonjski proces mogu organizovati trostepeni

studij, koji se sastoji od:

- prvog preddiplomskog stepena studija od 180 do 240 ECTS bodova u trajanju

od tri do četiri godine, nakon kojeg se stiče zvanje baccalaureusa iz predmetne oblasti studija;

- drugog dodiplomskog stepena studija od najmanje 300 ECTS bodova,

uključujući bodove s preddiplomskog studija, u trajanju od jedne do dvije godine, nakon kojeg se stiču zvanja:

a) diplomiranog inženjera (dipl. ing.), za stručne tehničke studije,

b) akademskog umjetnika, za umjetničke studije,

c) doktora medicine, za medicinske studije, magistra struke, za stručne studije osim

tehničkih, umjetničkih i medicinskih studija;

- trećeg postdiplomskog ciklusa studija u trajanju od tri do pet godina studija,

nakon kojeg se stiču zvanja: a) magistra nauka, odnosno magistra umjetnosti nakon završene najmanje dvije

godine postdiplomskog studija u ukupnom trajanju od tri ili više godina;

b) doktora nauka, osim za umjetničke studije;

c) doktora umjetnosti za umjetničke studije.

Ukupno trajanje prvog i drugog, preddiplomskog i postdiplomskog ciklusa studija

je najviše pet godina.

Visokoškolske ustanove mogu organizovati studije koje objedinjavaju prvi i drugi

ciklus u oblasti medicine, umjetnosti i arhitekture. Visokoškolske ustanove ne mogu retroaktivno primjenjivati novu shemu studija s

Bolonjskim procesom ni za jedan započeti stepen studija.“

31

4. Principi na kojima se zasniva nacrt Zakona o visokom

obrazovanju Bosne i Hercegovine U vrijeme izrade ovog poglavlja zakon o visokom obrazovanju na nivou Bosne i

Hercegovine još nije usvojen. Naime, u junu 2006.g. urađena je ko zna već koja verzija zakona o visokom obrazovanju, koji bi pružio pravni osnov svemu što neki od fakulteta i

univerziteta pokušavaju uraditi. Tim zakonom utvrdila bi se organizacija visokog

obrazovanja u BiH, odgovornost nadležnih vlasti u ovoj oblasti, ustanovili bi se organi za sprovođenje zakona i međunarodnih obaveza, te bi se utvrdio način obezbjeđivanja

kvaliteta u oblasti visokog obrazovanja.

Ovim zakonom ustanovili bi se osnovni principi i standardi za sticanje visokog

obrazovanja u BiH, u skladu sa odredbama Evropske konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, Preporukom Komiteta ministara Savjeta Evrope o priznavanju i ocjeni

kvaliteta privatnih visokoškolskih ustanova, Preporukom o pristupu visokom obrazovanju

i Preporukom o istraživačkom zadatku univerziteta i drugim principima međunarodno priznatih pravnih instrumenata, te u skladu sa Konvencijom Savjeta Evrope /UNESCO-a

o priznavanju kvalifikacija u visokom obrazovanju u evropskom regionu.

Univerziteti, u skladu sa ovim nacrtom zakona, bi dodjeljivale naučno-nastavna i

umjetnička zvanja i to:

- redovni profesor,

- vanredni profesor,

- docent, - lektor,

- viši asistent i

- asistent.

Visoke škole bi dodjeljivale nastavna i umjetnička zvanja i to:

- profesor visoke škole, - predavač visoke škole i

- asistent.

32

Minimalni uslovi za izbor akademskog osoblja u naučno-nastavna zvanja na

visokoškolskoj ustanovi su:

- Asistent: odgovarajući univerzitetski stepen sa najmanje 240 ECTS bodova i

najnižom prosječnom ocjenom (8) ili (3,5).

- Viši asistent: stepen drugog ciklusa – magisterij.

- Lektor: stepen dugog ciklusa – magisterij.

- Docant: naučni stepen doktora u datom području, najmanje tri naučna rada

objavljena u priznatim publikacijama i pokazane nastavničke sposobnosti.

- Vanredni profesor: proveden najmanje jedan izborni period u zvanju docenta,

objavljenih najmanje pet naučnih radova, objavljena knjiga i originalni stručni

uspjeh kao što je projekat, patent ili originalni metod, sve nakon izbora u zvanje

docenta, mentorstvo kandidata za stepen drugog ciklusa.

- Redovni profesor: proveden najmanje jedan izborni period u zvanju vanrednog

profesora, najmanje dvije objavljene knjige, najmanje osam naučnih radova, sve nakon sticanja zvanja vanrednog profesora, te mentorstvo kandidata za stepen

drugog i trećeg ciklusa.

Što se tiče umjetničko-nastavnog zvanja prioritet imaju javno predstavljanje

umjetničkog stvaralaštva i pokazani rezultati u nastavnom radu. Na visokim školama

kriterijumi za izbor u zvanja su blaži. Profesor visoke škole mora imati završen stepen

trećeg ciklusa i imati izražene nastavne sposobnosti, predavač završen stepen drugog

ciklusa i imati izražene nastavne sposobnosti i asistent završen stepen prvog ciklusa sa najmanjom prosječnom ocjenom (8) ili (3,5).

Asistenti na univerzitetu se bira na period od 4 godine bez mogućnosti reizbora,

viši asistent na period od 5 godina sa mogućnošću ponovnog izbora, lektor na period od 5 godina bez mogućnosti reizbora, docent na period od 5 godina sa mogućnošću ponovnog

izbora, vanredni profesor na period od šest godina s mogućnošću ponovnog izbora i

redovni profesor trajno. Ovim bi se stimulisali nastavnici na univerzitetu da se konstantno

usavršavaju i napreduju u nastavno-istraživačkom radu ili se ne bi mogli baviti naučno-istraživačkim i nastavnim radoma na univerzitetu. Akademsko osoblje na univerzitetu bi

33

sa univerzitetom zaključivali ugovor o radu na period koliko mu traje izbor, a nakon toga

zaključuje novi ugovor u višem ili istom zvanju u skladu sa zakonom.

Ovim nacrtom zakona o visokoškolskoj ustanovi su članovima 36. do 41.

regulisana prava i obaveze studenata.

Prava studenata, koja moraju ugovorno biti precizirana:

- da prisustvuju predavanjima, seminarima i drugim oblicima nastave,

- da koriste biblioteku i druge usluge za studente,

- da učestvuju na izborima za studentska mjesta u studentskim predstavničkim i

drugim organima,

- da im se priznaju i prenesu bodovi sa drugih akreditovanih visokoškolskih

ustanova u Bosni i Hercegovini.

Obaveze studenata:

- da se pridržavaju pravila visokoškolske ustanove,

- da ukazuju dužno poštovanje prema osoblju i drugim studentima, - da ukazuju dužnu pažnju prema svom studiju i da učestvuju u akademskim

aktivnostima.

Studenti imaju pravo da iznesu svoja viđenja u pogledu kvaliteta nastave ili drugih

usluga ustanove, a Statut sadrži odredbe za pravilno rješavanje takvih pritužbi.

Ovim zakonom bi se osnovao centar za informisanje i priznavanje diploma u

visokom obrazovanju u okviru Lisabonske konvencije, pod skraćenim nazivom CIP. To bi bila samostalna organizacija, koja bi bila nadležna za:

- informisanje i priznavanje diploma u oblasti visokog obrazovanja,

- koordiniranje i međunarodnu razmjenu akademskog osoblja, studenata i programa u oblasti visokog obrazovanja,

- predstavljanje BiH u međunarodnim projektima u oblasti visokog obrazovanja,

- pružanje informacija visokoškolskim ustanovama kroz međunarodne mreže

cantara za informacije, - davanje objašnjenja o stranim diplomama u svrhu nastavljanja školovanja u BiH i

odlučivanje o priznavanju diploma stečenim van BiH.

34

CIP-om bi upravljao Upravni odbor koji bi brojio 7 članova, po 2 iz reda

konstitutivnih naroda i jedan iz reda manjina. Č lanovi Upravnog odbora bi se birali u

fazama tako da svake godine jedna trećina bude reizborna ili ponovo birana. Većinu u

Upravnom odboru sačinjava po jedan iz reda svakog konstutivnog naroda.

Ovim zakonom bi se oformila i agencija za razvoj visokog obrazovanja i

obezbjeđivanje kvaliteta. Ova agencija bi bila nadležna za formiranje, spajanje i

zatvaranje visokoškolskih ustanova, za davanje preporuka o najnižim školarinama za sve

studente usklađene u cijeloj BiH, za definisanje elemenata studentskog standarda, da

pruža savjete o politici rada i razvoja nadležnim organima i da definiše opšte uslove i

kriterijume na osnovu kojih se sredstva dodjeljuju visokoškolskim ustanovama.

U oblasti licenciranja i akreditacije A gencija bi bila nadležna da:

- donosi uputstva za licenciranje, akreditaciju i obezbjeđenje kvaliteta,

- donosi norme za licenciranje visokoškolskih ustanova,

- donosi jasne kriterijume na osnovu kojih se vrši akreditacija i ocjena kvaliteta visokoškolske ustanove,

- utvrđuje procedure nezavisne revizije, donosi propise u vezi sa radom komisija za

obavljanje procedure akreditacije, revizije kvaliteta ili ocjene kvaliteta,

- donosi odluku o akreditaciji i licenciranju univerziteta ili visokoškolske ustanove,

protiv koje se ne može podnijeti žalba ali se može voditi postupak pred Sudom

BiH.

Iz oblasti sistema kvaliteta Agencija bi bila dužna utvrditi minimum standarda u oblasti visokog obrazovanja, ali i da daje preporuke za otklanjanje nedostataka kvaliteta

studija. Ona bi i predstavljala BiH u međunarodnim organizacijama za kvalitet u visokom

obrazovanju. Upravni odbor agencije bi činilo najmanje 50% redovnih univerzietskih profesora.

Osnovni principi na kojima se zasniva novi nacrt zakona sadržani su u

međunarodnim dokumentima koje je prihvatila i potpisala BiH – Evropska konvencija o

zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, Konvencija Savjeta Evrope/UNESCO o priznavanju kvalifikacija u visokom obrazovanju u evropskom regionu, bolonjska Velika

povelja o univerzitetima, M agna Carta Universitatum iz 1988.g., Zajednička deklaracija o

35

harmonizaciji izgradnje evropskog sistema visokog obrazovanja (Pariz, Sorbona 1998),

Konvencija o institucijama visokog obrazovanja (Salamanka 2001.g.).

U zakon su ugrađeni osnovni principi u oblasti visokog obrazovanja, koji su

uspostavljeni ili koji se uspostavljaju u evropskom prostoru visokog obrazovanja.

Polazeći od univerzalnih principa nediskriminacije i prava na obrazovanje, zakonom se

regulišu principi autonomije univerziteta, integrisani univerzitet, mobilnost studenata i

drugog akademskog osoblja, formiranje državnih organa nadležnih za visoko obrazovanje

i dr.

5. Aktuelni Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske

Konačno poslije dugih priprema i odbijanja usvajanja Zakona o visokom

obrazovanju na nivou BiH Narodna skupština RS na sjednici od 19. jula 2006.g. usvaja Zakon o visokom obrazovanju RS, kojim se stavlja van snage Zakon o univerzitetu

(„Službeni glasnik RS“, br. 12/93, 14/94, 99/94 i 92/05 i Zakon o višim školama

(„Službeni glasnik RS“, boj 13/94).

Ovim Zakonom utvrđeni su principi, organizacija i f inansiranje visokog

obrazovanja u Republici Srpskoj, uslovi i način obavljanja djelatnosti, odgovornost,

pravo i obaveze nadležnih organa u ovoj oblasti, uspostavljaju se organi za sprovođenje

zakona i međunarodnih obaveza, utvrđen je način osiguranja kvaliteta, kao i druga pitanja od značaja za obavljanje djelanosti visokog obrazovanja u Republici Srpaskoj.

„U svrhu reforme i razvoja visokog obrazovanja, ovaj zakon ustanovljava principe

i standarde pružanja visokog obrazovanja u Republici, u skladu sa strateškim ciljevima evropskog područja visokog obrazovanja izraženim u Deklaraciji evropskih ministara

visokog obrazovanja iz Bolonje (1999.godine) i drugim relevantnim propisima u

Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini, kao i međunarodnim dokumentima.“23

Djelatnost visokog obrazovanja zasniva se na principima: - akademske slobode i akademske samouprave,

- autonomije visokoškolske ustanove,

23 Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske, „Službeni glasnik RS“, broj 85/2006, član 3.

36

- jedinstva nastave i naučnoistraživačkog rada,

- odgovornosti prema javnosti i građanima,

- uvažavanja humanističkih i demokratskih vrijednosti evropske i nacionalne

tradicije,

- usklađivanja sa evropskim sistemom visokog obrazovanja i unapređivanja

akademske mobilnosti nastavnog osoblja i studenata,

- poštovanja ljudskih prava i građanskih sloboda,

- učešća studenata u upravljanju i odlučivanju,

- ravnopravnosti visokoobrazovnih ustanova, bez obzira ko je osnivač,

- obezbjeđivanja kvaliteta i efikasnosti studiranja,

- koncepta cjeloživotnog obrazovanja i

- afirmacije konkurencije obrazovnih i istraživačkih usluga radi povećanja kvaliteta

i efikasnosti visokoškolskog sistema.

Visoko obrazovanje se organizuje u tri ciklusa:

1. prvi nivo, prvi ciklus ili dodiplomski studij, koji se stiče nakon tri ili četiri godine studija nakon završene srednje škole, a vrednuje se sa najmanje

180 (za trogodišnje školovanje), odnosno 240 bodova/kredita (za

četvorogodišnje školovanje),

2. drugi ciklus vodi do akademskog zvanja magistra, koji se stiče nakon još

jedne ili dvije godine studija, odnosno vrednuje se sa 60 ili 120 kredit

bodova, što u zbiru sa prvim ciklusom predstavlja 300 ECTS bodova, i

3. treći ciklus vodi do akademskog zvanja doktora nauka i traje tri godine, a vrednuje se sa 180 ECTS bodova.

Visokoškolske ustanove su univerziteti i visoke škole, što znači da dosadašnje više

škole moraju da se preregistruju u visokoškolske ustanove, jer objavljivanjem ovog Zakona prestaje da važi Zakon o višim školama („Službeni glasnik RS“ broj 13/94).

Naziv „Univerzitet“ nose visokoškolske ustanove koje se bave nastavnim i

istraživačkim radom i koje nude akademske stepene sva tri ciklusa studiranja. Univeziteti

moraju da nude studiranje na najmanje pet studijskih grupa. Naziv „visoka škola“ ograničen je na studiranje u prvom ciklusu (dodiplomski studij) sa najmanje jednom

studijskom grupom.

37

Univerziteti u svom sastavu mogu imati naučne institute i druge naučnoistraživačke

ustanove i organizacije u cilju unapređivanja naučnoistarživačkog rada.

Da bi visokoškolska ustanova mogla obavljati djelatnost, odnosno bila

akreditovana od strane nadležnog organa za akreditaciju mora ispunjavati propisane

organizacione, kadrovske, prostorne, materijalno-tehničke uslove, ako posjeduje

biblioteku i informatičku opremu za izvođenje nastave i ispunjava druge propisane

uslove.

Visokoškolska ustanova ispunjava kadrovske uslove ako ima u radnom odnosu

najmanje polovinu od ukupnog broja nastavnika potrebnih za izvođenje nastave na

obaveznim nastavnim predmetima. Prostorni uslovi su posjedovanje odgovarajućeg

prostora u sopstvenom vlasništvu, izuzev ako je osnivač Republika, onda prostor može

biti i u vlasništvu Republike.

Visokoškolske ustanove za čije se osnivanje ne obezbjeđuju sredstva iz budžeta

Republike, dužna je, uz zahtjev za dobijanje dozvole za rad, dostaviti i bankarsku

garanciju za nastavljanje i završetak studija u slučaju prestanka rada visokoškolske ustanove. U slučaju prestanka rada visokoškolske ustanove osnivač je dužan obezbjediti

zatečenim studentima završetak studija.

Nastavnici i saradnici mogu održavati nastavu, a i student može polagati ispite na

jednom od jezika konstitutivnih naroda, po vlastitom izboru.

Nastavnim planom studija u prvom i drugom ciklusu utvrđuje se najmanje 20, a

najviše 25 časova nastave sedmično.

Obim studija izražava se ECTS bodovima. Svaki nastavni predmet iskazuje se brojem ECTS bodova. Ukupno angažovanje studenta sastoji se od nastave, samostalnog

rada, kolokvijuma, ispita, izrade završnih radova, dobrovoljnog rada i ostalih vidova

angažovanja. Prosječna angažovanost studenta u obimu 40-časovne radne sedmice tokom jedne školske godine je 60 ECTS bodova.

Studijski program, prema novom Zakonu, je skup obaveznih i izbornih studijskih

područja, čijim se savladavanjem obezbjeđuju neophodna znanja i v ještine za sticanje

diplome odgovarajućeg nivoa. Studijskim programom utvrđuju se:

- nazivi i ciljevi studijskog programa,

38

- vrsta studija,

- stručni, akademski, odnosno naučni naziv,

- uslovi za upis,

- lista obaveznih i izbornih predmeta, sa okvirnim sadržajem,

- način i vrijeme za izvođenje studijskog programa,

- bodovna vrijednost svakog predmeta,

- bodovna vrijednost završnog rada,

- preduslovi za upis pojedinih predmeta,

- način izbora predmeta iz drugih studijskih programa,

- uslovi za prelazak sa drugih studijskih programa u okviru istih ili srodnih oblasti,

- ostala pitanja od značaja za izvođenje studijskog programa. Uspješnost studenta u savlađivanju pojedinog nastavnog predmeta kontinuirano se

prati tokom nastave, u skladu sa nastavnim planom i programom i Statutom

visokoškolske ustanove.

Ispiti se polažu isključivo u sjedištu visokoškolske ustanove ili u objektima navedenim u dozvoli za rad. Ispite polagane van navedenih prostorija inspektor prosvete

može da ih poništi. Ispitni rokovi su januarsko-februarski, aprilski, junsko-julski i

septembarsko-oktobarski. Ispitni rokovi imaju dva termina.

Visokoškolske ustanove uživaju slobodu u nastavnom i naučnoistraživačkom radu,

unutar licence koju dobije.

Visokoškolske ustanove imaju pravo da izaberu svoja upravna i rukovodna tijela,

urede aktivnosti ustanove sopstvenim pravilima i svojim statutom, izaberu nastavno i drugo osoblje, da samostalno razvijaju i primjene svoje nastavne planove i programe,

izaberu predmete koji će se predavati, ostvaruju nastavnu i istraživačku djelatnost sa

drugim visokoškolskim ustanovama, dodjeljuju zvanja profesorima i drugom osoblju u skladu sa zakonom.

Autonomiju visokoškolskih ustanova predstavlja i nepovredivost prostora

visokoškolske ustanove, što znači da ni policija bez znanja ovlaštenog lica ne može

pristupiti na visokoškolsku ustanovu, izuzev da bi se spriječilo izvršenje krivičnog djela s tim da se o preduzetim radnjama obavjesti uprava visokoškolske ustanove.

Organi univerziteta su:

39

- Senat,

- Upravni odbor i

- Rektor.

Organi visoke škole su:

- Upravni odbor,

- Senat i

- Direktor.

Odgovornost za poslovanje visokoškolske ustanove snosi upravni odbor.

Djelatnost Upravnog odbora je:

- daje mišljenje o statutu visokoškolske ustanove, te donosi akte o unutrašnjoj

organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta visokoškolske ustanove,

- donosi odluku o osnivanju drugih pravnih lica,

- utvrđuje planove finansiranja i razvoja,

- donosi godišnji program rada na prijedlog senata

- usvaja godišnji obračun, - kontroliše i ocjenjuje rad rektora i direktora,

- rješava pitanje odnosa s osnivačem,

- odlučuje o korištenju sredstava,

- odlučuje o prigovorima radnika na odluke organa visokoškolske ustanove,

- podnosi osnivaču izvještaj o poslovanju i M inistarstvu je dužan da dostavi

obavještenja o poslovanju koja M inistarstvo zahtjeva,

- obavlja i druge poslove u skladu sa zakonom, statutom i drugim aktima visokoškolske ustanove.

Odgovornost za poslovanje privatne visokoškolske ustanove snosi osnivač,

odnosno skupština osnivača i upravni odbor. Senat je najviše akademsko tijelo sačinjeno od akademskog osoblja i studenata.

Senat odlučuje o svim akademskim pitanjima, kao što su:

- pitanja nastavne, naučne i stručne djelatnosti visokoškolske ustanove,

- donosi statut visokoškolske ustanove uz saglasnost upravnog odbora, - donosi druge opšte akte,

40

- donosi nastavne planove i programe dodiplomskog, postdiplomskog i doktorskog

studija,

- bira rektora, prorektore i direktora,

- vrši izbor akademskog osoblja na prijedlog nastavno-naučnog vijeća

organizacionih jedinica,

- imenuje komisije u postupku sticanja magisterija i doktorata,

- dodjeljuje zvanje “profesor emeritus” ili “počasni doktor nauka”,

- daje inicijativu upravnom odboru za organizovanje ili ukidanje fakulteta i drugih

organizacionih jedinica.

Članovi senata iz reda nastavnog osoblja su nastavnici u radnom odnosu na

visokoškolskoj ustanovi. Iz reda studenata u senatu mora biti najmanje 15% sa

predstavnicima iz svakog ciklusa, koje bira studentski parlament.

Univerzitetom rukovodi rektor, dok visokom školom rukovodi direktor. Rektor,

odnosno direktor zastupljaju i predstavljaju visokoškolsku ustanovu, organizuju i

rukovode rad univerziteta i odgovorni su za zakonitost rada univerziteta, odnosno visoke škole, predlažu mjere za unapređenje rada i predlažu efikasno i zakonito obavljanje

djelatnosti, predlažu planove razvoja, predlažu unutrašnju organizaciju i sistematizaciju

rada radnih mjesta, odlučuju o pravima i obavezama radnika iz radnog odnosa, podnose

upravnom odboru izvještaje o finansijskom poslovanju, rektor učestvuje u radu rektorske

konferencije i td. Rektor, odnosno direktor za svoj rad odgovara senatu.

Visokoškolska ustanova može statutom propisati i poslove direktora menadžera.

On može da zastupa i predstavlja visokoškolsku ustanovu, predlaže opšte akte, donosi pojedinačne akte, predlaže planove razvoja, usmjerava i kontroliše rad u domenu

finansijskog poslovanja, te obavlja i druge poslove u skladu sa zakonom i statutom.

Visokoškolske ustanove dodjeljuju akademska zvanja koja mogu biti naučno-nastavna, nastavna ili umjetnička.

Univerzitet dodjeljuje zvanja:

- redovni profesor,

- vanredni profesor, - docent,

- lektor,

41

- viši asistent,

- asistent.

Lektor, viši asistent i asistent su saradnička zvanja.

Visoke škole dodjeljuju nastavna i umjetnička zvanja:

- profesor visoke škole,

- predavač visoke škole i

- asistent,

s tim što su nastavna zvanja profesor visoke škole i predavač visoke škole, a asistent je

saradničko zvanje.

Za asistenta može da se bira lice koje ima odgovarajući univerzitetski stepen sa

najmanje 240 ECTS kredit-bodova i najnižom prosječnom ocjenom osam (8). Asistent se

bira na period od 4 godine.

Za višeg asistenta i lektora može da se bira lice koje ima završen studij drugog

ciklusa, odnosno naučni stepen magistra nauka. Viši asistent i lektor se bira na period od

5 godina. Za docenta se bira lice koje ima naučni stepen doktora, koje ima nastavničke

sposobnosti i najmanje tri objavljena rada u priznatim publikacijama. Docent se bira na

period od 5 godina.

Za vanrednog profesora može da se bira lice koje je najmanje jedan izborni period

proveo u zvanju docenta, objavio najmanje pet naučnih radova, objavljenu knjigu i

originalni stručni uspjeh (patent, projekat) sve nakon sticanja zvanja docent. Vanredni

profesor se bira na period od 6 godina. Za redovnog profesora može da se bira lice koje je najmanje jedan izborni period

proveo u zvanju varednog profesora, objavio najmanje dvije knjige, objavio najmanje

osam radova, sve nakon sticanja zvanja vanrednog profesora, te imao uspješno mentorstvo kandidata za stepen drugog ili trećeg ciklusa. Redovni profesor se bira trajno.

Univerzitet može da profesoru dodjeli titulu profesora emeritusa penzionisanom

redovnom profesoru, koji je u ovom zvanju proveo najmanje pet godina, koji se posebno

istakao svojim naučnim radom. Profesor emeritus može da učestvuje u izvođenju nastave drugog i trećeg ciklusa, ali ne može biti određen za odgovornog nastavnika u

dodiplomskom studiju.

42

Studenti koji su se upisali na visokoškolsku ustanovu ulaze u ugovorni odnos sa

tom ustanovom. Studenti ovim Zakonom maju svoja prava, ali i obaveze. Sva studentska

prava bliže se određuju statutom visokoškolske ustanove, a njihova obaveza je da se

pridržavaju pravila visokoškolske ustanove, da pokazuju dužno poštovanje prema osoblju

i drugim studentima i da ukazuju punu pažnju svom studiju i učestvuju u akademskim

aktivnostima.

U postupku licenciranja visokoškolske ustanove utvrđuje se da li visokoškolska

ustanova ispunjava uslove za obavljanje djelatnosti. U postupku akreditacije utvrđuje se

da li visokoškolska ustanova ispunjava određene standarde kvaliteta. Akreditacija se

izdaje najduže na 4 godine.

Licencu visokoškolskoj ustanovi izdaje nadležno M inistarstvo.

Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o visokom obrazovanju

Republike Srpske Kako je u toku izrade ovog rada došlo do usvajanja Zakona o izmjenama i

dopunama zakona o visokom obrazovanju24, koje su izmjene i dopune usvojene prikazaću

u prilogu ovog rada, gdje je dat kompletan Zakon o visokom obrazovanju iz septembra

2006.g., koji je na snazi.

U ovom dijelu želim dati obrazloženje o razlozima za donošenje Zakona o

izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju. Naime, razlozi su sadržani u

Zakonu o visokom obrazovanju („Službeni glasnik RS, broj 85/06), koji predviđa da će visokoškolske ustanove uskladiti svoje statute i druge opšte akte sa novim zakonom u

roku od šest mjeseci od dana stupanja na snagu istog zakona. Međutim zbog

neprimjenjivosti pojedinih odredaba do toga još nije došlo. U navedenom zakonu

propisuje se da senat visokoškolske ustanove donosi statut uz pribavljeno mišljenje

upravnog odbora, a drugi član kaže da broj članova, sastav i način rada senata se utvrđuje

statutom visokoškolske ustanove. Kako su ta dva člana kontradiktorna jedan drugom i kako bi se prevazišla pravna praznina, na prijedlog Univerziteta u Banjoj Luci pristupilo

se izradi teksta izmjena i dopuna zakona. Slijedeći razlog je da bi se do početka naredne

školske godine pristupilo organizacionoj strukturi integrisanog univerziteta. 24 „Službeni glasnik Republike Srpske“ , broj 30/07

43

Ovim Zakonom o izmjenama i dopunama zakona o visokoškolskim ustanovama

želi se integrisati javni univerzitet u Republici Srpskoj na taj način da dosadašnji fakulteti

kao članice univerziteta gube svojstvo pravnog lica i postaju organizacione jedinice

univerziteta.

Novina ovog Zakona je i u uspostavljanju Registra visokoškolskih ustanova čime

bi se obezbijedila veća kontrola visokog obrazovanja. U Registar bi se upisivale

visokoškolske ustanove koje ispunjavaju minimum kadrovskih, prostornih i tehničkih

uslova za obavljanje visokog obrazovanja.

44

IV. SISTEM STUDIRANJA U EVROPI Kada govorimo o reformi visokog obrazovanja, govorimo o evropskim

standardima u visokom obrazovanju, ali često ne znamo šta to znači. Šta konkretno

student dobija usvajanjem novog zakona o visokom obrazovanju BiH. Šta je to Bolonjski

proces koji se tako često spominje, ali kad pitamo mlade ljude šta je to, teško da ćemo

dobiti pravi odgovor. Uglavnom su čuli za Bolonjski proces, znaju da je to dobro i žele

promjene. Da pojasnimo. U junu 1998.g. ministri 29 zemalja potpisali su u Bolonji

deklaraciju koja predviđa stvaranje zajedničkog evropskog regiona u pogledu visokog

obrazovanja do 2010.g. Ovaj dokument poznat je kao Bolonjska deklaracija, a proces

prilagođavanja reformi koji je nakon njegovog usvajanja započeo u pojedinim zemljama,

naziva se Bolonjski proces. Bolonjska deklaracija je posvećena ostvarenju tri osnovna

cilja, a to su:

• Mobilnost i internacionalizacija,

• Zapošljavanje i

• Kompetitivnost.

1. Najbolje rangirani svjetski univerziteti Najbolje rangirani svjetski univerziteti po jednoj britanskoj istraživačkoj agenciji,

prema istraživanju 2 375 najboljih svjetskih akademika iz 31 države za 2005. godinu:

1. Harvard University USA (u 2004.g. bio na prvom mjestu)

2. Massachusetts Institute of Technology USA ( bio na 3. mjestu)

3. Cambridge University – Velika Britanija (bio na 6. mjestu)

4. Oxford University – Velika Britanija (bio na 5 mjestu) 5. Stanford University – USA (bio na 7 mjestu)

6. University of Califirnia, Berkley – USA (bio na drugom mjestu)

7. Yale University – USA(bio na 8. mjestu)

8. California Institute of Technology – USA (bio na 4. mjestu)

9. Princeton University – USA (takođe bio na 9. mjestu)

45

10. Ecole Polytechnique – Francuska (bio na 27. mjestu)

11. Duce University – USA (takođe bio na 52. mjestu)-dijeli 11. i 12 mjesto

12. London School of Economics – Velika Britanija (bio na 11. mjestu)-dijeli 11. i

12. mjesto

13. Imperial College London – V. Britanija (bio na 14 mjestu)

14. Cornell University – USA (bio na 23 mjestu)

15. Beljing University – Kina (bio na 17 mjestu)

16. Tokyo University – Japan (bio na 20. mjestu)

17. University of California, San Francisco – USA (bio na 12 mjestu)-dijeli 17. i 18.

mjesto

18. University of Chicago – USA (bio na 13 mjestu)-dijeli 17. i 18. mjesto

19. Melbourne University – Australija (bio na 22 mjestu)

20. Columbia University – USA (bio na 19. mjestu)25

Primjećujemo da je od 20 najboljih univerziteta u svijetu iz SAD 12 univerziteta, iz

Velike Britanije 4, iz Kine 1, iz Japana 1, iz Francuske 1, iz Australije 1. malo je čak i

Evropskih univerziteta, a gdje se tek nalaze naši univerziteti.

Rang lista je sačinjena na osnovu nekoliko kriterijuma uključujući komentare

studenata, ali u obzir je uzet i procenat stranih studenata na određenim fakultetima. 40% cjelokupne ocjene čini mišljenje drugih fakulteta, od kojih je Harvard dobio najviše

ocjene.

2. Mobilnost i internacionalizacija Molbilnost predstavlja slobodu studenata da sam izabere ustanovu na kojoj želi

studirati sa ostavljenom neograničenom mogućnošću transfera sa jedne ustanove na

drugu koja je kompatibilna. Sa dolaskom stranih studenata u našu zemlju ostvariće se internacionalizacija. Internacionalizacija je posebno označena kao prioritet u zemljama

kao što su Italija, Španija, Portugal, Austrija, Grčka, M ađarska i Slovenija. M ale države

25 Nezavisne novine“ , Banja Luka, 19.3.2006.g.

46

kao što su Island, M alta, Lihtenštajn pokazuju poseban interes za „izvoz“ studenata u

druge zemlje, pa čak i zapošljavanje istih u drugim zemljama.

Mobilnost je usmjerena i prema mladim stručnjacima koji se bave naučno-

istraživačkim radom. Na taj način mnoge zemlje će privući mlade stručnjake u cilju

razvoja nauke i tehnologije na svom prostoru. U nekim zemljama kao što je Italija poslije

usvajanja Zakona iz 1999.g. jedan od kriterijuma za izbor nastavnika u zvanje i njegovo

napredovanje, uveden je period proveden na nekom inostranom univerzitetu.

Mobilnost podrazumijeva i transfer studenata sa jedne visokoškolske ustanove na

drugu u istoj zemlji, jer je poznato (posebno kod nas) da studenti moraju da polažu silne

razlike ispita prelaskom sa jedne visokoškolske ustanove na drugu kompatibilnu

ustanovu.

Time bi na evropskom tržištu rada u bliskoj budućnosti mnogo kvalitetnije prošli

oni koji su jedan dio svog školovanja proveli van svoje zemlje i van matične ustanove, jer

se pretpostavlja da su stekli više znanja i više prakse studirajući ne samo na jednoj

visokoškolskoj ustanovi. Dobar primjer zemalja koje poklanjaju veliku pažnju studiranja van granica

matične zemlje je Španija, koja izdvaja znatna sredstva iz budžeta za studente koji

studiraju van granica svoje zemlje.

Neprijatelj uvođenju što veće mobilnosti studenata je težak vizni režim. Vizni

režim je posebno težak između zemalja koje pripadaju Evropskoj uniji i zemalja koje nisu

članice EU. Potrebno je skratiti proceduru za dobijanje studentske vize ili uvesti olakšice

studentima za dobijanje vize. Sam sistem bodovanja radnog opterećenja studenata bi olakšao mobilnost studenata. Takođe nepodudarnost zvanja i studijskih programa

predstavljaju prepreku međusobnom priznavanju između pojedinih visokobrazovnih

ustanova iz različitih zemalja, što otežava prihvatanje stranih studenata u svrhu privremenog studiranja, a i odlazak naših studenata van granica naše zemlje u svrhu

daljeg studiranja.

Dodatak diplomi ili Diploma Sapplement je još jedan način kojim se postiže lakše

prihvatanje studenata sa drugih ustanova, bilo radi produžetka školovanja, ili u radni odnos.

47

Evropska unija je, prateći savremeni trend promjena koji vlada u akademskom

životu Evrope, u nekoliko navrata raspravljala na tematiku mobilnosti i dala preporuke,

koje se tiču omogućavanja transfera studenata i nastavnog osoblja iz jedne države u

drugu.

3. Zapošljavanje svršenih studenata Zapanjila me je činjenica da u Banjoj Luci na birou rada se nalazi 5 magistara i

jedan doktor nauka. Stopa nezaposlenosti u našoj zemlji, a ne samo u našoj zemlji, ima

tendenciju rasta. S druge strane u nekim evropskim zemljama otvaraju se nova radna

mjesta u novim oblastima rada i to je dovelo do manjka kvalifikovanog kadra. Takve

zemlje jedinu alternativu vide u internacionalnom tržištu rada. Uspostavljane veze

između akademskog i profesionalnog života mora početi još u studentskim danima.

Praktičan rad za vrijeme studiranja pomaže studentima da se upoznaju sa svojom

budućom profesijom, a u isto vrijeme uspostavlja se veza između univerziteta i stručnih

ustanova.

Bolonjska deklaracija stavlja akcenat na zapošljavanje svršenih studenata. Reforma

obrazovanja, dakle, nije samo reforma nastavnog procesa, već ona pomaže mladim

svršenim studentima da se približe evropskom tržištu rada.

Sve je više univerziteta i drugih visokoškolskih ustanova koji nude programe na

engleskom jeziku, uporedo za domaće i strane studente. Naša zemlja ima veoma mali broj visokoobrazovanih kadrova, svega nekoliko

procenata, dok u razvijenim zemljama taj procenat je nekoliko desetina. Problem naših

svršenih visokoškolaca je u nekonkurentnosti, odnosno u nastavnim programima naših

visokoškolskih ustanova. Kada student završi fakultet on bi trebao da bude „gotov

proizvod“ ili približno tome, dakle spreman da se uključi u tržišnu utakmicu. Međutim,

naš svršeni diplomac najčešće nije sposoban da se uključi u tu utakmicu, odnosno nije

osposobljen za rad odmah po završetku fakulteta. Praksu stiče tek na poslu, ako poslodavac ima razumijevanja za to. Problem leži u nepostojanju standarda i pravila u

našem školstvu. Bolonjski proces upravo podrazumijeva uvođenje standarda u visokom

obrazovanju. Naš student ako želi da nastavi školovanje poslije prve ili druge godine u nekoj drugoj državi, na nekoj drugoj visokoškolskoj ustanovi, njegovo znanje bi trebalo

48

da bude bar približno isto kao znanje studenata na tim visokoškolskim ustanovama na

koje želi da pređe. Ali situacija nije takva.

4.Izvori finansiranja visokoškolskih ustanova u zemljama Evropske unije Država

Vrsta institucije

G rantovi vlade

Sredstva od istraživačkog

rada

Upis i školarine

Ostalo

Belgija Budžet

zajednice Istraživački

ugovori Upis i školarine Stalni

edukacijski kursevi

Danska Državni budžet

Njemačka Federalni

budžeti Istraživački

ugovori

Grčka Državni budžet

Javni univerziteti Državni budžet

Doprinosi zajednica

Istraživački ugovori Upis i školarine

Donacije, subvencije, provizije, naknade,

finansijske aktivnosti

Španija

Privatni univerziteti

Školarine

Svojina privatnika, akademski

servisi, sponzori, donacije, fondacije

Javni sektor Državni i

budžeti lokalnih tijela

Istraživački ugovori

Upis i školarine

Takse, edukacijski

kursevi

Francuska

Privatni sektor Državni budžet

Takse za stručne usluge

49

Javne institucije Državni budžet

Istraživački ugovori Upis i školarine

Donacije, privatni

sponzori, fondacije

Irska

P rivatne institucije

Upis i školarine

Island Univerziteti Državni budžet Istraživački ugovori Upis i školarine

Kursevi, treninzi,

studijski kursevi

Luksemburg

Državni budžet

Holandija

Državni budžet Istraživački ugovori Školarine

Univerziteti Federalni budžet

Fachhochsculen Federalni budžet

Austrija

Univerzitetski centri za

postdiplomsko obrazovanje

Doprinosi federacija

P odrška za istraživačke programe Školarina

Javne institucije Državni budžet Državna sredstva za istraživački rad Upis i školarine

Evropski fondovi,

sredstva od organizovanja rada servisa

P ortugal

P rivatne institucije Državna sredstva za istraživački rad

Upis i školarine

Univerziteti Državni budžet Državni budžet

Finska

AMK institucije Državni budžet i

doprinosi

26

26 Publikacija studentske unije: Studiranje u Evropi, Europrint Banja Luka, mart 2003., str.19- 20.

50

5. Vrste visokoškolskih ustanova u Evropi U Evropi se ističu dva osnovna modela visokoobrazovnih ustanova a to su unitarni

i binarni.

Unitarni sistem podrazumijeva postojanje samo univerzitetskih visokoškolskih

ustanova, koje nude programe različite dužine i nivoa.

Binarni sistem pored univerzitetskog sektora, koji nudi teoretske i istraživačke programe, ima i svoj posebni neuniverzitetski sektor, čiji programi su visoko stručno

orijentisani. Klasični univerziteti kombinuju nastavu i naučno-istraživački rad, dok je

neuniverzitetski sektor je više stručno orijentisan sa ili bez dodatne primjene rezultata istraživanja. Najbolji primjer binarnog sistema je Njemačka, koja ga je uvela još

sedamdesetih godina prošlog vijeka. Poslije Njemačke uvode ga Austrija, Belgija, Finska,

Holandija. S druge strane Velika Britanija je binarni sistem ukinula 1991.g. Norveška je

zemlja u kojoj je bliska i uspješna saradnja univerzitetskog i neuniverzitetskog sektora.

Visokoobrazovni sistemi u Evropi

Zemlja Visokoobrazovni sistem Studijski program Struktura doktorskih studija

Unitarni Binarni Jednostep. Dvostep. Jednostep. Dvostep.

Albanija • • •

Bosna i Hercegovina • • •

Austrija • • •

Belgija • • •

Bugarska • • •

Kipar • • •

Češka • • •

Danska • • •

Estonija • • •

Finska • • •

Francuska • • •

Njemačka • • •

Grčka • • •

Mađarska • •

Makedonija • • •

51

Island • • •

Irska • • •

Italija • • •

Lihtenštajn • • •

Litvanija • • •

Malta • • •

Holandija • • •

Hrvatska • • •

Norveška • • •

P oljska • • •

P ortugal • • •

Rumunija • • •

Slovačka • • •

Slovenija • • •

Španija • • •

Švedska • • •

Švajcarska • • •

Velika Britanija • • •

Srbija i Crna Gora • • •

27

Interesantno je kako su Evropske zemlje regulisale visinu školarina, ako je uopšte

ima. Sistem plaćanja školarina je jedan od faktora raznolikosti evropskih visokoškolskih

sistema, tako da bi taj faktor mogao uticati na prelazak studenata radi studiranja u druge

zemlje van granica svoje zemlje. Naime, neke zemlje nemaju školarine – studenti ne

plaćaju nikako školarinu, kao na primjer u Austriji, u Njemačkoj, Danskoj, u Grčkoj

(domaći studenti ne plaćaju, niti studenti iz EU, ali ostali stranci plaćaju), u Finskoj, u

Irskoj (dodiplomski studij se ne plaća, ali posdiplomski se plaća), u Islandu, u Luksemburgu, Norveškoj, Švedskoj. Dok u drugim zemljama visina školarine zavisi od

materijalnog stanja studenata, kao u Španiji, Francuskoj, Italiji. U Velikoj Britaniji v isina

školarine za domaće studente se razlikuje od visine školarine za strance.

27 Publikacija studentske unije: Studiranje u Evropi, Europrint Banja Luka, mart 2003., str. 22.

52

6. Potrebne promjene u visokom obrazovanju Promjene su potrebne i na makro i na mikro planu.

Svjedoci smo velikog broja fakulteta i univerziteta u Bosni i Hercegovini. Pored

dva univerziteta i 29 fakulteta u Republici Srpskoj poslednjih 2-3 godine otvoreno je još

tridesetak privatnih fakulteta, uglavnom onih koji se bave menadžmentom u različitim

oblastima i uopšte društvenim naukama. Ni jedan fakultet tehničkih nauka, ili medicinski, stomatološki fakultet nije otvoren u privatnom sektoru. Zašto? Vjerovatno jer je te

fakultete teže opremiti, teže obezbijediti nastavni kadar za njih. Dakle nastavlja se

reprodukovati kadar koga već ima i previše na tržištu. Gdje će toliki pravnici ili menadžeri pronaći posao? Dok s druge strane na birou rada nema ni jednog građevinskog

inženjera ili elektrotehničkog inženjera. A o kadru za sve te fakultete i da ne govorimo.

Na njima uglavnom rade već postojeći nastavnici koji se „šetaju“ sa jednog na drugi

fakultet u potrazi za honorarom, u isto vrijeme ne napuštajući državne fakultete u kojima su stalno zaposleni. Koliko će se još fakulteta otvoriti to niko ne zna, otvaraće se dotle

dok osnivači budu vidjeli dobru zaradu u tome. Tako se može raditi jer ne postoji plan

razvoja mreže visokoškolskih ustanova. Visoko obrazovanje predstavlja dio formalnog obrazovanja, s kojim čovjek čini

cjelinu, odnosno čini nadogradnju na prethodno obrazovanje. Zato je nemoguće govoriti

o reformi visokog obrazovanja da ne govorimo o reformi osnovnog i srednjeg

obrazovanja. S obzirom na vodeću ulogu univerziteta za sredinu u kojoj on djeluje, on

predstavlja osnov za ravnomjeran privredni, obrazovni, kulturni i drugi razvoj države.

Visoko obrazovanje i nauku u RS i cijeloj BiH potrebno je bitno drugačije i

društveno i finansijski tretirati. Potrebna su znatno veća ulaganja u visoko obrazovanje i uopšte u nauku i kulturu. Ne samo države, već i samih studenata. Ako je studiranje

skupo, a jeste, onda bi znatno veći dio sredstava trebali plaćati sami studenti, odnosno

njihovi roditelji. Plaćanje dijela studija vjerovatno bi pospješilo efikasnost studiranja, a sigurno da bi se i smanjio broj studenata na fakultetima. M nogi studenti studiranju da ne

bi radili, a studij ih ne interesuje. Čin jenica je da su bolji studenti oni koji studiraju uz

rad i sami plaćaju sebi participaciju za školarinu. Ulaganje u visoko obrazovanje i nauku

ne treba smatrati potrošnjom već prije svega investicijom u razvoj i bolju budućnost.

53

Male zemlje su primorane da znatno više izdvajaju za nauku i visoko obrazovanje, nego

velike. Ulaganja služe za bolju pripremu mladog naraštaja za savremeni život.

Visoko obrazovanje u Bosni i Hercegovini treba reorganizovati prema evropskim

standardima (Magna Charta, ECTS, Sorbonska deklaracija, Bolonjska deklaracija, Praška

deklaracija, Kopenhaška deklaracija itd.) i uskladiti ga sa zapadno-evropskim.

Reorganizacija bi obuhvatila:

- uvođenje veće količine izborne nastave,

- organizaciju dijela nastave na stranim jezicima,

- poboljšanje efikasnosti studija,

- uključivanje studenata u organe visokoobrazovnih ustanova,

- osposobljavanje univerziteta za naučna istraživanja,

- obezbijediti tješnju saradnju državnih i privatnih visokoškolskih ustanova itd.

Visokoobrazovani stručnjaci bi trebali poticati i ubrzati privredni oporavak

zemlje, a sa privrednim oporavkom zemlje stalno će rasti potrebe za visokoobrazovanim stručnjacima. Pozitivno je podsticati otvaranje privatnih fakulteta i univerziteta, ali

planski uz učešće lokalne samouprave, kao bi se znale potrebe za pojedinim kadrovima.

Potrebno je intenzivirati međunarodnu saradnju, kako zbog veće mobilnosti

studenata i nastavnika, tako i zbog uključivanja naših stručnjaka u međunarodne projekte

i međunarodnu razmjenu nastavnika, naučnika i studenata. Tako bi naši studenti imali

priliku upoznati nove sadržaje i nove nastavne metode.

Na mikroplanu može se mnogo promjeniti. Kod nas su univerziteti udruženja više samostalnih fakulteta koji imaju status pravnog lica. Velika bi prednost bila djelovanje

jedinstvenog univerziteta i u istraživanjima i u nastavi. Time bi se na mikroplanu postigle

velike uštede. Posebnu pažnju bi trebalo posvetiti podmlađivanju nastavnog kadra. Činjenica je

da „stariji“ profesori, uz dužno poštovanje prema njima, ne dozvoljavaju napredovanje

mlađim kolegama. Dakle, kadrovska obnova i tematsko osavremenjavanje naših

univerziteta bi činilo velik korak naprijed u našem visokom obrazovanju. Pri tome se mora voditi računa da se ne desi da profesori dobiju zvanje bez pokrića, što je moguće

posebno sada kada se najavljuju nove uredbe M inistarstva prosvete da će obezbjediti veće

54

plate nastavnom osoblju na javnim fakultetima i zabrana profesorima zaposlenim na

javnim fakultetima i univerzitetima da rade na privatnim fakultetima. Tada se može desiti

da se profesori, ako se budu morali opredjeliti da li će raditi na javnim ili privatnim

fakultetima, opredjele za javne fakultete. Time bi se srozao kvalitet nastavnog osoblja, a

samim tim i kvalitet nastave na tim fakultetima. Slično se desilo nedavno na sjednici

Senata Beogradskog univerzieta, gdje su zvanje dobili profesori, po mišljenju njihovih

kolega, a da neki od njih nisu mogli biti birani ni u isto koje trenutno imaju. M eđu njima

su se našli i profesori čiji su naučni radovi, po mišljenju nekih kolega, u najmanju ruku

diskutabilni. Kruna naučnog rada nastavnika je rukovođenje magistarskim i doktorskim

tezama, čega se prihvataju samo iskusni dugogodišnji nastavnici. Dakle, morali bi

postojati jasni kriterijumi prema kojima se vrednuje naučni rad jednog profesora.

Visokoškolske ustanove traže stalno napredovanje, posebno u kvalitetu novih

nastavnih metoda. Zato je potrebno zakonski usloviti nastavno i stručno osoblje stalnim

napredovanjem, uvođenjem evropskih i svjetskih kriterijuma vrednovanja. Kontrolu

napredovanja potrebno je obezbjediti vanjskom evaluacijom, ali i samoevaluacijom pojedinaca, fakulteta i univerziteta, te kontrolu evaluacije obezbjediti zakonskim

odredbama. Visokoškolske ustanove treba obavezati na studentske evaluacije, a rezultate

studentske evaluacije uvrstiti u planiranje i izvođenje nastave. Umjesto dosadašnjih

pripravničkih ispita potrebno je kontrolu nad kvalitetom nastavnika početnika zamjeniti

licencama za nastavnike. Svjedoci smo da dobar student ne mora obavezno biti i dobar

nastavnik. Takođe smo svjedoci da većina nastavnika, doktora nauka nisu završili

osnovne studije nastavnog smjera, te tako nisu bili ni osposobljeni za rad mladim ljudima. Tu praksu stiču tek kada doktoriraju i b ivaju birani u zvanja na fakultetima.

Malo koji nastavnik je prethodno bio više godina asistent, ili viši asistent i stekao praksu

u radu sa studentima. Pitanje uspisne politike na univerzitetima je poseban problem. Na fakultete se

upisuju studenti bez prethodnog analiziranja za potrebe tih kadrova. Prijemni ispiti tipa

kakvi postoje na našim univerzitetima predstavljaju kontrolu rada srednjih škola, odnosno

provjeru znanja gradiva za koje su svršeni srednjoškolsci već dobili prolaznu ocjenu. Prijemni ispiti tipa provjere sklonosti ka izabranom zanimanju bi bili daleko prihvatljiviji.

Ti prijemni ispiti su uglavnom pismeni, tako da se sa kandidatima rijetko razgovara prije

55

upisa na fakultet. Tako se dešavalo da nastavni fakultet upisuju studenti sa velikim

govornim manama.

Svjedoci smo da se o naučnom istraživanju i visokom obrazovanju odlučuje u

sferi politike, što je nedopustivo.

Na našim univerzitetima i fakultetima ne postoji razvojna strategija ni

kratkoročna, ni srednjeročna, a pogotovo dugoročna. Navešću samo jedan od ciljeva

kojem bi trebali težiti, a to je primjena informacionih tehnologija, koja bi uveliko

olakšala i poboljšala rad i nastavniku i studentu. Međutim, tu postoje brojne prepreke i

teškoće:

1. većina nastavnika ne poznaje, ne razumije i ne koristi se aktivno

kompjuterom,

2. država ne vidi u informacionoj tehnologiji sredstvo za ostvarenje napretka,

3. nedovoljna dosadašnja ulaganja u izgradnju informacione infrastrukture, te

nepostojanje novčanih izvora za ta ulaganja,

4. nedostatak motivacije kod studenata da doprinesu promjenama na bolje, 5. nepostojanje institucije za podršku razvoja univerziteta, trajno obrazovanje

nastavnika, te primjenu novih obrazovnih tehnologija.

Prema istraživanjima samo 1% mladih misle da može uticati na politička zbivanja i

kao rezultat tome samo oko 25% mladih izlaze na izbore. Da li su i mladi sami krivi za

stanje kakvo je u visokom obrazovanju? Kroz rad ću pokušati da odgovorim na to pitanje.

Čini nam se da politika nema ništa sa obrazovanjem u cjelini. Ali svakodnevnica nam

govori drugačije. Zato ima smisla konstatacija koju sam iznijela da mladi nisu zainteresovani za izbore i promjenu stanja u državi.28

a) Nužnost reforme visokog obrazovanja Visoko obrazovanje je danas karakteristično po tome što mladi ljudi uče i preopterećeni su činjenicama koje ne mogu upotrijebiti u praksi, te ne mogu da se

direktno uključe u tržište rada nakon završenog studija. Potrebno je da se što prije

uključimo u nove tokove, što bezbolnije da izgradimo novi sistem edukovanja mladih.

28 „Nezavisne novine“, Banja Luka, 15.11.2006.

56

Osnovna reforma je sprovođenje bolonjskog procesa i Zakon o visokom obrazovanju na

nivou BiH. Taj zakon bi otvorio mogućnost izučavanja novih smjerova, omogućio bi

priznavanje diploma.

U BiH postoji 8 javnih univerziteta, od kojih su 2 u M ostaru, 1 u Zenici, u

Sarajevu, Tuzli, Bihaću, Istočnom Sarajevu i Banjoj Luci.

Neusvajanje zakona o visokom obrazovanju „štetan je po vitalne nacionalne

interese“. Toliki broj Univerziteta je iznjedrio rat, cilj međunarodne zajednice je da ih

svede na 4 i to Banja Luka, Sarajevo, Tuzla, M ostar. Slika na visokim školama nije ništa

bolja nego što je u društvu. Obrazovanje mora da postane državna stvar a ne entiteta,

kantona ili partijska stvar. Fama oko usvajanja zakona je čista politizacija. Visokoškolske

ustanove ne smiju se osnivati i postojati iz političkih razloga, već treba da se povežu sa

tržištem rada i stvarnim potrebama u regiji. Uticaj politike na univerzitetima je uzela

maha i prešla je granicu svake pristojnosti. Nema kvalitetnih kadrova, profesori se bave

politikom, ne prate napredovanje nauke, postaju od dobrih profesora loši političari, a

plate profesora su toliko niske da bavljenje politikom postaje unosan posao, za bavljenje naukom malo ko ima motiva.

Posao traži približno 10 000 ljudi sa diplomom.29 Asistenti koji žele da izvode

praksu, to ne mogu da ostvare bez dozvole profesora, a tamo gdje ima laptop i projektor,

profesori se njima ne služe. Suština reforme obrazovanja je saradnja među regijama u

kojoj obrazovanje zauzima jedno od najvažnijih mjesta. Jedan od najznačajnijih problema

je nedovoljno poznavanje stranih jezika.

Nedostatak prakse, dijaloga između profesora i studenta neke su od prepreke za kvalitetnu reformu obrazovanja. Nedostatak kadra koji su uglavnom gostujući, koji za

dva dana ispredaju ono što treba da se predaje bar sedmicu. Smještaj u studentskim

domovima je nikakav, obroci oskudni. Budžeti su nedovoljni da bi zadovoljili potrebe univerziteta. Okvirni zakon o visokom obrazovanju bi trebao r iješiti većinu problema, jer

je njime predviđeno osnivanje fonda za finansiranje visokog obrazovanja.

Univerzitet i fakultet može da osnuje entitet, pravno lice i privatno lice. Kandidat

mora da ispunjava uslove kao što su kadrovski, prostorni i tehnički uslovi. Kada novonastali fakulteti promovišu svoj rad u vrijeme upisnih rokova slijedi prezentacija u

29 „Dnevni avaz“, Sarajevo, 20.12.2006.

57

vidu „radimo po svijetskim modelima, savremenim učilima i metodama rada, a

diplome stečene u ovim ustanovama validne su širom Evrope i svijeta“. Reakcija na

osnivanje privatnih fakulteta je različita od onih koji smatraju da je to stvar prestiža onih

sa dubljim džepom, do onih koji smatraju da takve ustanove nude nova, savremenija i

aktuelnija znanja.

Roditelji, nastavnici i studenti moraju uzeti kontrolu nad obrazovanjem, jer njih se

obrazovanje najviše i tiče. Politiku treba držati što dalje od učionica. Ako se zakon o

visokom obrazovanju ne usvoji, BiH će ostati „zaleđena u prostoru“, dok će se evropsko

obrazovanje kretati naprijed. Neusvajanjem zakona studentima u BiH će biti uskraćena

mogućnost koju imaju studenti širom Evrope. Dok se ne usvoji zakon studenti koji su

studirali u Evropi i Americi neće se vraćati, jer njihove diplome ovdje niko ne priznaje.

Prosjek studiranja 8 godina. 5% upisanih studenata u roku završe fakultet na

banjalučkom univerzitetu.

U Republici Srpskoj ima 2 javna univerziteta: Banjalučki i u Istočnom Sarajevu.

Banjalučki univerzitet osnovan je 1975.g. i u njegovom sastavu je bilo 5 fakulteta: Elektrotehnički, M ašinski, Tehnološki, Pravni i Ekonomski. Nakon tri godine osnovan je

Medicinski, a nakon 15-ak godina Poljoprivredni, Filozofski, Šumarski i ostali. Danas

djeluje 13 fakulteta sa 195 profesora, 296 asistenata i 235 službenika i preko 12 000

studenata. Banja Luka ima jedan studentski dom sa 760 ležajeva. Univerzitet u Istočnom

Sarajevu ima 13 fakulteta i 3 akademije raspoređene u 7 gradova. Za školarinu treba

izdvojiti 400 km, a na M edicinskom fakultetu 600 km. Vlada izdvaja sredstva samo za

smještaj studenata koji su na budžetu, djecu palih boraca i izbjeglice, ali ne i za ostale studente.30

Donošenje Zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini predstavlja jedno

od obećanja dato savjetu za implementaciju mira u Bosni i Hercegovini, a obaveza da se donese zakon definisana je i kroz Strategiju borbe protiv siromaštva. Ujedno je donošenje

zakona i realizacija međunarodnih obaveza BiH nastalih prihvatanjem Bolonjske

deklaracije evropskih ministara obrazovanja, kao i potpisivanjem i ratifikacijom

Konvencije o priznavanju kvalif ikacija visokoškolskog obrazovanja u evropskom regionu.

30 „Glas Srpske“ , Banja Luka, 20.2.2006.

58

Reforma u oblasti visokog obrazovanja neophodna je radi usklađ ivanja visokog

obrazovanja sa Bolonjskom deklaracijom iz 1999.g.31 Bosna i Hercegovina na

ministarskom sastanku u Berlinu u septembru 2003.g. zajedno sa Srbijom i Crnom

Gorom, M akedonijom i Albanijom, primljena je u Bolonjski proces uspostavljanja

evropskog prostora visokog obrazovanja, što zahtjeva uvođenje utvrđenih principa u ovoj

oblasti. Bosna i Hercegovina ratifikovala je 2004.g. Konvenciju o priznavanju

kvalifikacija koje se odnose na visoko obrazovanje u evropskom regionu (Lisabonska

konvencija od 11. aprila 1997.g.), tako da bi se usvajanjem okvirnog zakona o visokom

obrazovanju izvršile obaveze preuzete usvajanjem ove konvencije.

b) Reforma obrazovanja kako bi se Bosni i Hercegovini

obezbjedila bolja budućnost Naš prioritetni cilj treba biti depolitizovanje obrazovanja uz stvaranje uslova koji

će obezbijediti jednaku mogućnost visokokvalitetnog i modernog obrazovanja širom

Bosne i Hercegovine.

Kvalitetno obrazovanje potrebno je kako pojedincu, tako i široj zajednici i državi.

Ono kod pojedinca jača samopouzdanje i razvija ličnost, sposobnost, znanje, vrijednosti i stavove koji su neophodni za mladog čovjeka koji je na putu da postane dobar i uspješan

poslovni čovjek.

Široj društvenoj zajenici kvalitetno obrazovanje daje savjesno i aktivno građanstvo,

jača potencijal za napredak zajednice, koja je i pravedna i moralna.

U nastojanju Bosne i Hercegovine da postane moderna i evropska država,

kvalitetno obrazovanje je neophodno za njen napredak.

Cilj mora biti prekidanje segregacije i diskriminacije u obrazovanju.

Cilj je izvršiti desegregaciju obrazovanja, poštujući bogate kulturološke

raznolikosti, koje su obilježje naše države, izgradnja sistema sa jakim pravnim osnovom,

u kojem će potrebe i interesi svih učenika i studenata biti na prvom mjestu.

Treba smanjiti višak, dupliranje i neefikasnosti koje postoje u sistemu obrazovanja

u Bosni i Hercegovini. Na demokratski i transparentan način treba udružiti sve nosioce

31 Zajednička deklaracija evropskih ministara obrazovanja

59

aktivnosti u oblasti obrazovanja u reforme, uključujući studente, roditelje, nastavnike.

Energično treba otkloniti sve birokratske i organizacione prepreke reformi našeg sistema

obrazovanja. Moraju se i podržati inovacije u učionicama na svim nivoima i promovisati

provođenje odredaba i kriterijuma Bolonjske i Lisabonske konvencije u oblasti visokog

obrazovanja.

Reformom obrazovanja mogli bismo našim građanima obezbijedili bolju

budućnost. Nadograđujući ono što je dosad postignuto, moramo raditi na tome da

dovršimo taj zadatak.

Radićemo da bismo obezbijedili da sva djeca imaju mogućnost kvalitetnog

obrazovanja u integrisanim multikulturalnim školama, na svim nivoima, oslobođeni

političkih, vjerskih, kulturnih i drugih predrasuda i diskriminacije, gdje se poštuju prava

sve djece.

Treba poboljšati kvalitet visokog obrazovanja i istraživanja u BiH, povećati broj

ljudi koji studiraju, obezbjediti puno učešće BiH univerziteta u evropskom prostoru

visokog obrazovanja. Treba dati samostalnost univerzitetima u donošenju odluka, u obezbjeđivanju odgovornosti svih koji učestvuju u procesu za kvalitet obrazovanja koji

nude dobrobit studenata, standard, istraživačke aktivnosti, profesionalni razvoj osoblja i

racionalizaciju administracije i rukovodstva. Treba promovisati naučnoistraživački rad

koji će unaprijediti naučnonastavni proces i podržati sveobuhvatni društveni i ekonomski

razvoj.

Moramo se osloboditi ljubomore pojedinaca među nastavnim kadrom i dozvoliti

mladim i perspekivnim ljudima da napreduju u nauci i praksi. M oramo omogućiti mladim inovatorima, kojih kod nas i te kako ima, da svoje patente plasiraju u našoj državi i da za

to budu adekvatno nagrađeni i cjenjeni.

c) Pravci reforme visokog obrazovanja Teškoće u BiH u visokom obrazovanju sežu u 80-te godine prošlog vijeka, kada su

sredstva za obrazovanje počela da se smanjuju. Pad ulaganja u obrazovanje nastavio se i

znatno pogoršao tokom rata, kada je došlo i do znatnog razaranja objekata i sredstava i

velikog odliva kadrova. Uslovi za izvođenje nastave još uvijek znatno zaostaju za

60

zapadnoevropskim standardima. Problem je i zastarjelost nastavnih planova i programa,

veliki broj visokoškolskih institucija koje često nemaju ni dovoljan broj kvalifikovanih

nastavnika ni odgovarajuće resurse, a nisu uvezane ni međusobno ni sa visokoškolskim

institucijama u inostranstvu. (Studija izvodljivosti EC ističe ovaj problem i ukazuje na

mogućnost proširenja saradnje sa BiH, str. 34.) Uprkos teškoj finansijskoj situaciji, za

visoko obrazovanje još se uvijek najčešće ne plaća ekonomska cijena, što je jedan od

faktora koji doprinosi da u prosjeku jedan student u BiH studira 7 godina.

Oko 92000 mladih ljudi u periodu od 1996. do 2001.g. je napustilo BiH, a i danas

četvrtina njih želi da ode. Posao sa diplomom traži preko 10 000 mladih ljudi.

Omogućavanjem kvalitetnog obrazovanja treba mlade zadržati u zemlji, jer BiH ne može

sebi dopustiti da izgubi još veći broj talentovanih mladih ljudi. Ne smijemo dopustiti da

Bosna i Hercegovina postane država staraca, jer je tada osuđena na propadanje.

Reforma visokog obrazovanja u BiH nije ni počela, jer zakon o visokom

obrazovanju nije usvojen. Ozbiljan pokušaj usvajanja nacrta zakona je bio u 2004.g. ali

nije prošao zakonsku procesuru. I tu se umiješala politika. Hrvatski članovi Komisije za izradu nacrta zakona smatrali su da sva ovlaštenja, uključujući finansiranje, treba da budu

na državnom nivou, dok predstavnici RS su smatrali da licenciranje, finansiranje i prava

osnivača fakulteta ostanu na entitetskom nivou. Prvi nacrt zakona trebao je biti usvojen 7.

maja 2005.g. na sjednici Doma naroda parlamenta BiH, ali su ga hrvatski delegati ocjenili

štetnim po vitalne nacionalne interese, tako da zakon nije usvojen. I dok se čeka konačna

verzija Nacrta zakona o visokom obrazovanju BiH, koja će biti „podobna“ za sva tri

konstitutivna naroda, zbog neusvajanja ovog zakona BiH je tad iz gubila 12 miliona dolara kredita Svjetske banke.

Da li reforma znači stvaranje novog ili popravljanje postojećeg sistema

obrazovanja? Želja da se krene u reforme je jedno, a stvarne mogućnosti drugo. Tako se krenulo u reformu osnovnog devetogodišnjeg obrazovanja a za to se nisu stvorili uslovi.

Ušlo se u reformu preko noći sa kredom i tablom, bez opremljenih škola, bez edukovanih

nastavnika.

U RS se već godinama vrše pripreme za reformu visokog obrazovanja. Osnova za reforme su Bolonjaska i Lisabonska deklaracija. Visoko obrazovanje treba unaprijediti

tako da se obezbijedi kvalitet nastave i učenja, naučnoistraživačkog rada, a u isto vrijeme

61

da se poveća broj mladih ljudi koji studiraju i završavaju fakultete. Naravno moraju se

nastavni planovi i programi izmjeniti i prilagodti ih studentima i vremenu u kojem

živimo, naročito vremenu u kojem će ti mladi ljudi živjeti i raditi. Potrebno je izbaciti iz

nastavnih programa nepotrebne materije, osposobljavati mlade ljude da se bave praksom,

a ne teorijom. M ladi ljudi na našim visokoškolskim ustanovama su preopterećeni

činjenicama koje ne mogu upotrijebiti u praksi, ne mogu poslije studija da se direktno

uključe na tržište rada. Zbog toga je potrebno da se što prije uključimo u nove tokove,

da što bezbolnije izgradimo novi sistem edukovanja mladih. Osnovna reforma je

sprovođenje bolonjskog procesa i Zakona o visokom obrazovanju na nivou države. Taj

zakon bi otvorio mogućnosti izučavanja novih smjerova i priznavanja diploma u svijetu.

d) Prioriteti u visokom obrazovanju Da bi se kvalitetno sprovela reforma u visokom obrazovanju, to ne podrazumijeva samo pravni osnov odnosno usvojiti zakon o visokom obrazovanju na nivou države koji

bi bio usklađen sa principima Bolonjskog procesa, nego i odrediti prioritete u razvoju

visokog obrazovanja. Prioriteti bi bili slideći:

■ Institucijsko i finansijski ojačati visoko obrazovanje i integrisati univerzitete,

što podrazumijeva:

- Usvojiti i implementirati okvirni zakon o visokom obrazovanju na državnom nivou,

- Postići sporazum o prenosu ovlaštenja u visokom obrazovanju sa kantona na Federaciju BiH,

- Redefinisati način f inansiranja univerziteta (osnovati fondove za visoko obrazovanje na

nivou entiteta, početi finansiranje studenata na bazi nove kreditne politike), - Dati univerzitetima status pravnog lica i odgovornost za rukovođenje budžetom,

- Izvršiti profesionalizaciju rukovodstva i administracije univerziteta,

- Osigurati institucionalno sudjelovanje studenata, akademskog i neakademskog osoblja u

procesima odlučivanja. ■ Reformisati i modernizovati visoko obrazovanje, što podrazumijeva slijedeće:

- Smanjiti izuzetno visoku stopu ponavljanja uvodeći sistem školarina koje bi bile

usklađene s tržištem i otvaranjem kreditnih linija za finansiranje studija, - Povećati opterećenje nastavnika,

62

- Osigurati adekvatnu nadoknadu za profesorski kadar i smanjiti multipliciranje ugovora

o zapošljavanju,

- Obaviti reformu nastavnih planova i programa i naučno istraživačkog procesa,

- Izbjeći univerzalnost u naknadama (jednake naknade za sve profesore) za nastavni

kadar i taj proces dovesti u vezu sa tržištem rada,

- Smanjiti dupliranja kapaciteta u visokom obrazovanju,

- Osigurati veću saradnju univerziteta i tržišta rada.

- Promovisati neprekidno učenje i usavršavanje, jačanjem relevantnosti nastavnih planova

i programa u odnosu na tržište rada,

- Nastavne planove prilagoditi potrebama razvoja svijesti o očuvanju i zaštiti okoline,

- Stimulisati univerzitete da razvijaju tzv. Učenje na daljinu.

■ Osigurati preduslove za razvoj nauke i naučnoistraživačkog rada na

univerzitetima32, što podrazumijeva:

- Ojačati naučnoistraživački rad usvajanjem novih zakona i uvođenjem poreznih olakšica

za pojedince i institucije koje se bave takvim radom, - Planirati budžet za naučnoistraživački rad u skladu s predloženim Okvirnim zakonom

BiH o visokom obrazovanju,

- Osigurati preduslove za stabilno funkcionisanje postojeće akademske mreže, razvoj

informatičke naučnoistraživačke infrastrukture i uvezivanje univerziteta s akademskom

zajednicom Evrope i svijeta.

■ Povećati broj stanovnika u visokom obrazovanju i osigurati sudjelovanje

bosanskohercegovačkih univerziteta u evropskom visokom obrazovanju - Stipendiranjem i kreditiranjem omogućiti siromašnim kategorijama društva pristup

univerzitetskom obrazovanju. Povećati obuhvaćenost mladih visokim obrazovanjem, s

trenutnih 25% na minimalnih 35% do 2007.g., odnosno na minimalnih 60% do 2015.g., - Potpomoći univerzitete u reformama, uključujući provedbu Bolonjske deklaracije i

ratificiranje Lisabonske konvencije,

- Ustanoviti sistem ekvivalentnosti za akademska zvanja koja se stiču na univerzitetima

u BiH, a koja su u skladu s praksom u Evropi,

32 EU je spremna poduprijeti jačanju potencijala za naučnoistraživački rad u BiH („Izvještaj komisije Vijeću“ (Studija izvodljivosti EC), Brisel, 18. novembar 2003.g., str. 34.)

63

- Ubrzati uvođenje Evropskog sistema prenosa kredita (ESTC) sa ciljem završavanja

procesa za većinu akademskih programa.

e)Primjena Bolonjskih principa i pravni osnov u visokom

obrazovanju Bosne i Hercegovine Bivši rektor banjalučkog Univerziteta akademik Dragoljub Mirjanić saopštio je još

2005.g. da je primjena Bolonjske deklaracije, koju je RS potpisala u septembru 2003.g.

uveliko započela usaglašavanjem nastavnih planova i programa za prve godine studija na

svim fakultetima. „Sada svi fakulteti u Srpskoj imaju prvu godinu studija primjerenu

bolonjskoj deklaraciji, a riječ je o uvođenju jednosemestralnih predmeta, koje studenti

mogu da polažu već u februaru“ – pojasnio je M irjanić.33 On je dodao da je u skladu sa ovim dokumentom, skraćeno i vrijeme studiranja na tehničkim fakultetima sa pet na četiri

godine, a predstoji i izrada nastavnih planova i programa za jednogodišnje postdiplomske

studije na tim fakultetima. Prema njegovim riječima, predstoji i ozbiljan posao na usaglašavanju sa Bolonjskom deklaracijom studija medicine i stomatologije, koji bi trajao

6 godina poslije čega bi se steklo zvanje magistra nauka, a zatim bi još 3 godine trajao

doktorski studij za zvanje doktora medicinskih nauka. To znači da na medicini neće biti

posebnog postdiplomskog studija, tako da bi doktori medicine poslije 9 godina studija

imali zvanje doktora medicinskih nauka. On je dodao da bi studenti na tehničkim

fakultetima poslije završene 4 godine studija stekli zvanje diplomiranog inženjera, a

poslije još godine magistarskog studija zvanje magistra nauka, a nakon toga još 3 godine studija za zvanje doktora tehničkih nauka.

Govoreći o ostalim zadacima na primjeni Bolonjske deklaracije, M irjanić je rekao

da će se ići na skraćenje vremena studiranja na nekim fakultetima, tako da bi takozvani

prvi studij trajao tri godine. Neke studije kao na primjer menadžment, informatika, kao i

neke grupe na Filozofskom fakultetu, posebno grupe vezane za nastavničke studije, traju

tri godine, a poslije još 2 godine bile bi postdiplomski studij. Tako je govorio Dragoljub M irjanić. A šta misli njegov naslednik, aktuelni rektor

Banjalučkog univerziteta prof. dr Stanko Stanić? M išljenja je da su svi fakulteti otvoreni

33 „Glas Srpske“ , 10.1.2005.g.

64

poslije 1992.g. nezakonito otvoreni i da do oktobra 2005.g. nije postojala zakonska

osnova za uvođenje Bolonjskoe deklaracije u RS.34

Sve u svemu, činjenica je da u visokom obrazovanju, isčekujući da se usvoji novi

Zakon o visokom obrazovanju na nivou Bosne i Hercegovine, vlada pomalo „nered“.

Studenti, njihovi roditelji, nastavnici i cijelo duštvo je nestrpljivo, pa pomalo idu korak

unaprijed. Isto tako je čin jenica da mladi ljudi teže ka onim faliktetima koji su usvojili

bar minimum minimuma Bolonjske deklaracije. To bi trebao da bude indikator da se

Zakon mora što prije usvojiti.

Bolonjski proces u BiH je jedna vještačka tvorevina, čim iza primjene principa

Bolonjskog procesa ne stoji pravni osnov. Na nekim fakultetima u BiH Bolonjski proces

se implementira po nekim dogovorenim normama, izvan zakonskih okvira, praveći

eksperimente koji po sudenta mogu biti štetni. Bolonjski proces je nešto što je neophodno

i nužno u procesu reforme visokog obrazovanja, naročito u zemljama tranzicije, kao što

je BiH, jer je on smjernica i daje uputstva kako BiH da najjednostavnije ostvari saradnju

sa Evropom. M eđutim, u praksi to izgleda slijedeće, neki fakulteti su uveli jednosemestralne predmete i ECTS kredit sistem i na tome se stalo, na edukaciji i

doedukaciji nastavnog kadra se ništa nije uradilo a o materijalno-tehničkoj

osposobljenosti da se i ne govori.

Visoko obrazovanje mora biti nezavisno. Na žalost naše visoko obrazovanje je

uveliko ispolitizovano, što predstavlja jedan od najozbiljnijih problema. Politika

obrazovanja ne smije biti stvar jedne stranke, jednog pojedinca ili grupe ljudi. Visoko

obrazovanje mora biti akademski nezavisno, ono mora garantovati slobodu mišljenja. Poražavajuće je to što je najveći dio naših profesora politički angažovano na svim

nivoima vlasti. Bavljenje obrazovanjem i rad sa studentima im je dopunski rad, da ne

kažem „usput“, da se popravi „kućni budžet“. Neko ko se aktivno bavi politikom ne može se aktivno baviti nastavno-naučnim procesom. Baviti se nastavnim procesom je ozbiljan

rad koji zahtijeva cijelog čovjeka. Za čas se treba pripremati, na času se nastavnik ne

može samo pojaviti. Mora se pratiti napredak u nauci, pratiti nova literatura da bi se to

sve inkorporiralo i ilustrovalo na konkretnim primjerima na času.

34 „Nezavisne novine“, Banja Luka, 11.6.2006.g.

65

f) Obrazovanje u Bosni i Hercegovini i biznis

O tome imamo oprečna mišljenja i nastavnika i studenata. Dok jedni smatraju da na privatnim fakultetima se nudi ono što je na svjetskom nivou, što će spriječiti mlade ljude

da napuštaju BiH i odlaze u druge zemlje da se obrazuju, drugi pak smatraju da se stvara

armija neobrazovanih ljudi koji će s takvim diplomama sutra zauzeti rukovodeće pozicije. Opravdano se postavlja pitanje da li je politika uticala na takvo mišljenje?

Dojučerašnja opozicija smatra da treba izvršiti reviziju odobrenja za rad na privatnim

fakultetima, jer je većina odobrenja o otvaranju fakulteta izdata za vrijeme vladavine

SDS-a. S pravom se postavlja pitanje kompetentnosti, stručnosti i opravdanosti rada pojedinih fakulteta. Ali s druge strane, programi i planovi, opremljenost i način rada, koji

neki privatni fakulteti nude, pariraju nekim najvišim evropskim standardima i osnovni su

adut koji se nudi mladom čovjeku. Privatne visokoškolske ustanove nude napredne planove i programe, drugačiji, evropski način rada, različite stimulanse za bolje rezultate.

Ali, s druge strane neki privatni fakulteti ozbiljno prijete da ugroze visoko

obrazovanje, jer ne ispunjavaju ni minimum kadrovskih i tehničkih uslova. Danas u RS

postoje 2 državna univerziteta sa 29 fakulteta i oko 30 privatnih fakulteta raspoređenih na

4 univerziteta. Kako stoje stvari u Federaciji BiH teško je reći jer je obrazovanje u FBiH

u nadležnosti Kantona. Postoji bojazan da je na privatnim fakultetima slabiji kriterij i da

se studenti radi toga radije opredjeljuju za privatni nego za javni fakultet. Osnovni realan problem je kadar. Č injenica je da mnogo profesora kojima se doprinosi plaćaju iz budžeta

radi i na privatnim fakultetima. U toj činjenici vidim opravdanost što bržeg usvajanja

krovnog zakona o visokom obrazovanju BiH. Kada studenti kao kupci na fakultetima

budu ocjenjivali rad nastavnika, tek tad ćemo imati jasnu sliku kvaliteta rada i na

državnom i na privatnom fakultetu, ali i kada prođe određen vremenski period i kada

studenti krenu u „tržišnu bitku“. U svakom slučaju privatni fakulteti su dobrodošli zbog

konkurencije i modernih tehnologija.

Namjera potpisivanja pristupanju Bolonjskoj deklaraciji je da ojača ulogu

univerziteta, a studije učin i fleksibilnijim. Studentima bi takvo studiranje olakšalo školovanje i brže bi dolazili do diplome, ali u isto vrijeme od studenata se očekuje veće

angažovanje, jer uspjeh neće zavisiti samo od ispita, već i od ispunjavanja niza

66

predispitnih obaveza, kao što su seminarski radovi, kolokvijumi, što je novina koja

proizilazi iz uvođenja evropskih sistema bodovanja. Taj sistem bodovanja ECTS

podrazumijeva ocjenjivanje svih aktivnosti tokom godine, ali obezbjeđuje i isto

vrednovanje znanja na nivou cijelog evropskog kontinenta, time i veću pokretljivost

studenata i jednostavan prelazak na srodne fakultete u zemlji i inostranstvu. Uvodi se i

kontrola rada profesora bez razlike da li predaju na privatnim ili državnim

visokoškolskim ustanovama. Takođe im se ne dozvoljava da rade istovremeno i na

privatnim i na državnim fakultetima. Iako je ovakav rad već odavno zaživio u Evropi,

mnogi smatraju da će studentsko ocjenjivanje profesora naići na otpor.

U isto vrijeme potrebno je uvesti mobilnost studenata kroz uvođenje ECTS-a

(European Credit Transfer System) tako da se obim studija izražava zbirom ECTS

bodova. Takođe je potrebno izmjeniti način ocjenjivanja označavanjem položenog ispita

ne samo brojkom, koje su u različitim zemljama različite (kod nas za položeni ispit

student dobija ocjenu od 6 do 10, u Hrvatskoj od 2 do 5 s tim da je jedinica najlošija

ocjena, dok u zapadnim zemljama ocjenjivanje se vrši od 1 do 5 s tim da je 1 najbolja ocjena). U takvom haosu studentu je gotovo nemoguće preći sa jednog univerziteta u

jednoj državi na drugi u drugoj državi. Označavanjem i slovnom oznakom (A, B, C ...)

potpuno je jasno koju ocjenu je student dobio i omogućava mu lakšu mobilnost. Dodatak

diplomi koju studenti treba da dobiju bi predstavljalo jednu vrstu preporuke za posao, iz

koje bi bilo vidno i nastavni plan i program studija koji je student završio, broj kredita

koji je student postigao (da li je to minimalan broj kredita ili je student radio i one

aktivnosti koje mu nisu bile obavezne), koji jezik student govori, sve to izdato na maternjem jeziku i jednom od svjetskih jezika po želji završenog diplomca.

Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o univerzitetu RS od oktobra 2005.g.

preciziran je broj časova nastave sedmično, odnosno koliko student časova može imati sedmično da ne bi bio preopterećen, a to je 20 do 25 časova, a prosječno ukupno

angažovanje studenta u toku jedne sedmice tokom jedne školske godine je 40 radnih

časova.35

Ono što je bilo neophodno u visokoškolskim ustanovama, a precizirano je Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o Univerzitetu je sprovođenje postupka

35 Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o univerzitetu RS, član 5.

67

samovrednovanja i ocjenjivanja kvaliteta svojih studijskih programa, nastave i uslova

rada. Kako će se vršiti samovrednovanje, ostavljeno je svakoj visokoškolskoj ustanovi da

svojim Statutom i drugim aktima reguliše.

Poseban segment u reformi visokog obrazovanja bi bio razvoj naučnoistraživačkog

rada na univerzitetima radi unapređenja nastavnog procesa, uključivanje studenata u

projekte koji se rade na uneverzitetima i td. Sve to potrebno je radi povećanja kvaliteta

visokog obrazovanja.

Finansiranje visokog obrazovanja se svelo na budžetsko finansiranje i manji dio

prihoda od samofinansirajućih studenata, tako da se jednako finansiraju fakulteti kojeg

profila ima i previše na birou rada i, uslovno rečeno, teži fakulteti koji kadrovi su

deficitarni i nema ih na tržištu rada. Takvo finansiranje stvara nezadovoljne nastavnike,

nastavnike koji od svojih plata ne mogu da žive i primorani su da rade honorarno na

drugim fakultetima najčešće preumorni. Pitanje je kvaliteta nastave koju izvodi

nastavnik, ako u jednom danu održi desetak časova u dva različita grada.

Reformom visokog obrazovanja potrebno je jačati naučnoistraživački rad i radi finansiranja visokog obrazovanja. Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o univerzitetu

ovo pitanje je regulisao tako što student koji se finansira iz budžeta, a ne ostvari 60 ECTS

bodova prelazi na samofinansiranje, a student koji se sam finansira, a ostvari 60 ECTS

bodova prelazi na budžetsko finansiranje. Student koji se sam finansira plaća dio

školarine obračunat prema predmetima za koje se opredjelio pri upisu na studij. Student

ima obavezu da do kraja tekuće školske godine položi ispite iz svih predmeta za koje se

opredjelio. Polaganjem ispita student stiče određen broj ECT S bodova u skladu sa studijskim programom. Student koji ne položi ispit iz obaveznog predmeta, naredne

školske godine upisuje isti predmet, a ako ne položi izborni predmet može ponovo upisati

isti ili se opredjeliti za drugi izborni predmet.36

7. Autonomija univerziteta

Tradicionalno univerziteti imaju autonomiju. Autonomija univerziteta se u nekim

periodima smanjuje, a u nekim povećava, zavisno od državnog uređenja.

36 Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o univerzitetu RS, član 11.

68

Autonomija univerziteta podrazumijeva:

- organizaciju autonomije,

- personalnu autonomiju,

- akademsku autonomiju i

- finansijsku autonomiju.

Organizaciona autonomija se sastoji iz samostalnosti univerziteta kod:

- formiranja katedri i odsjeka,

- formiranja instituta i zavoda,

- formiranja fakulteta,

- formiranja biblioteka,

- osnivanja informacionih sistema,

- postavljanja unutrašnje organizacije i odnosa između članica univerziteta i

- autonomije u izboru organa univerziteta, fakulteta i instituta.

c) Personalna autonomija, kojom se izražava potpuna sloboda u:

- utvrđivanju kriterijuma za izbor i izbor studenata, - utvrđivanju kriterijuma za izbor i izbor asistenata,

- utvrđivanju kriterijuma za izbor i izbor nastavnika i saradnika,

- izbor šefova katedri i odsjeka,

- izbor dekana i prodekana,

- izbor rektora, prorektora i sekretara i

- izbor administrativnog osoblja.

d) akademska autonomija podrazumijeva samostalnost: - kod utvrđivanja nastavnih planova i programa,

- kod utvrđivanja naučno-istraživačkih projekata,

- kod izražavanja u naučnom i umjeničkom stvaralaštvu, - kod realizacije istraživačkih projekata,

- kod izvođenja nastavnog procesa i

- povećanja kvaliteta studija i naučnog rada.

e) finansijska autonomija podrazumijeva samostalnost i odgovornost univerziteta za utvrđivanje:

- kriterijuma za sticanje finansijskih sredstava,

69

- standarda i normativa univerzitetskog rada,

- raspodjele finsnsijskih sredstava,

- plata i drugih primanja zaposlenih,

- nabavke opreme i učila i

- investicionih ulaganja.37

Globalizacija, tranzicija i reforme su društveni fenomeni našeg vremena.

Globalizacija ili novi svjetski poredak je ujednačavanje svijeta, a kako to obično biva

manje slabi se moraju prikloniti jačim. Bosna i Hercegovina je politički nezrela,

ekonomski nejaka i u svakom pogledu nespremna da prihvati novi svjetski poredak sada

je slabija nego kada je bila u sastavu SFRJ. Prošlo je već deset godina od nesretnog

građanskog rata, ona je još slabija samim tim što svi narodi jednako ne vole i ne žele da

budu u njenom sastavu. Nacionalno opterećena i neiživljena ona se bavi sporednim

stvarima, a ne reformama. Samo reforme na svim nivoima, koje bi bile u skladu sa novim

svjetskim poretkom, mogu Bosnu i Hercegovinu pokrenuti dalje. Ona se trenutno nalazi na raskršu, niti može naprijed niti nazad.

Nije mi cilj da u ovom radu prožimam politiku, ali ona je neminovna u svim

sferama našeg društva. Na tranzicijskom putu, ne donošenjem novih zakona, put ka

Evropskoj uniji je opterećen politikom. Često ćemo čuti da nam EU ne donosi ništa dobro

te imamo svakodnevno kočenje u reformama na svim nivoima. Konkretno, u septembru

2003.g. ministri Vlada RS i Federacije BiH su potpisali saglasnost i obavezale se da će do

2010.g. uskladiti visoko obrazovanje po principima Bolonjske deklaracije. M eđutim, od tada do sada je malo urađeno, gotovo ništa. Zakon o visokom obrazovanju je nekoliko

puta bio pokrenut, bio na dnevnom redu Parlamentarne skupštine BiH radi donošenja, ali

neprestano ga skidaju sa dnevnog reda i vraćaju u doradu. Do ulaska u EU je put dug i mukotrpan i pitanje je koliko će trajati. BiH je prešla

samo jedan korak ka tom putu, a to je ulazak u Savjet Evrope. Do konačnog ulaska u EU

nas čeka ulazak u Ujedinjene nacije, Evropsku organizaciju bezbjednosti (OESC), Pakt

stabilnosti za jugoistočnu Evropu, Partnerstvo za mir, NATO, i konačno u Evropsku

37 Pro f. dr Rajko Kuzmanović i pro f. dr Drago Branković: Osnovi d ržavnog uređenja i školsko zakonodavstvo, Banja Luka, 2003.g. str. 210 i 211

70

uniju. Za ulazak u svaku od ovih organizacija duga je lista uslova, koje kod nas ima malo

snaga, znanja i mudrosti da ih ispune. U našoj zemlji ima jakih političkih snaga koje

smatraju da i ne treba da idemo tim putem.

Realno gledajući samo reformama možemo ispuniti sve te uslove i preći taj dug i

mukotrpan put ka Evropskoj uniji. Jedna od tih reformi je reforma visokog obrazovanja,

koja se mora sprovesti u duhu evropskog dokumenta koji se zove Bolonjska povelja, koja

je donešena davne 1988.g. „Neznanje i siromaštvo su dva najveća neprijatelja ljudi. Njih

moramo pobijediti i dići narode i državu BiH sa apsolutno najniže tačke evropskih država

i naroda. Taj preobražaj i skok ka gore možemo izvesti reformama uz podršku

međunarodnog faktora. Ali, bosanskohercegovačka sporost, pasivnost, isključivost i

suvišno politiziranje koče reformske procese pa međunarodni predstavnici, posebno

OHR, preuzimaju inicijativu i nameću svoja rješenja. Oni će to čin iti i dalje saglasno

svojim protektorskim ovlaštenjima, ali bi ta rješenja bila znatno bolja ako bismo ih mi

sami donosili, a samo uz podršku tih faktora. M i to jednostavno moramo činiti inače

ćemo ostati trajno u predvorju Evrope. Pri tome, uz malo više mudrosti i diplomatije, ući ćemo u sve integracije sa svojim nacionalnim vrijednostima i posebnostima: jezikom,

pismom, kulturom, istorijom i tradicijom. Biće primjenjeni evropski standardi na naše

trajne vrijednosti.“38

Evropski model studiranja interes je svih građana BiH. Kontrolu nad obrazovanjem

moraju preuzeti oni kojih se to najviše tiče, a to su roditelji, nastavnici i studenti. Politiku

treba držati što dalje od učionice. Evropsko obrazovanje se krupnim koracima kreće

naprijed, a mi stojimo u mijestu već godinama. Neusvajanje zakona studentima u BiH je uskraćena mogućnost koju imaju studenti širom Evrope. Studenti koji su studirali u

Evropi ili Americi ne mogu se vraćati u BiH jer se njihove diplome ne priznaju kod nas.

8. Odnos politike i političara prema visokom obrazovanju Ljudi su skloni da daju kraknje kvalif ikacije o politici i političarima. Tako se u

oblasti visokog obrazovanja često postavlja pitanje da li su politika i političari neprijatelji

visokom obrazovanju. 38 Rajko Kuzmanović: Eseji o ustavnost i i državnost i, Banja Luka, 2004.g. str. 326. i 327

71

Ovo pitanje mnogi studenti postavljaju i sebi i svojim profesorima. Mlade ljude ne

interesuje politika, njih interesuje napredak i razvoj, njih interesuje to da mogu reći da su

građani Evrope i svijeta. Naravno, pošto političari, na organima koji treba da usvoje

zakon o visokom obrazovanju, učestvuju u njihovom donošenju, situacija je takva kakva

jeste. Da bi prevazišla situaciju kada ne postoji zakon o visokom obrazovanju, a pomogla

mladim ljudima da se pomiješaju sa svojim evropskom vršnjacima, Republika Srpska ide

korak naprijed i usvaja entiteski Zakon o visokom obrazovanju.

Ali BiH i dalje nema organ koji vrši akreditaciju fakulteta i univerziteta. To pitanje

i jeste osnovna prepreka usvajanju zakona na državnom nivou. Opet postoji bojazan šta

će biti sa univerzitetima u Republici Srpskoj ako akreditaciju bude vršilo “Sarajevo”.

Kao, uopstalom, i sva pitanja koja se rješavaju na državnom nivou. Dakle, odgovor na

postavljeno pitanje je “da”, politika i političari koče usvajanje zakona na nivou BiH.

Kada bi o usvajanju Zakona na nivou BiH odlučivali samo studenti i zaposleni u visokom

obrazovanju, Zakon bi bio davno usvojen. Profesori se bave politikom, ali i

obrazovanjem, ali nedovoljno i jednim i drugim. Dobro bi bilo da se baziraju isključivo na posao koji obavljaju. Više bi od njih koristi imalo i društvo i obrazovanje.

Podjeljeno je mišljenje i kod političara i nastavnog kadra, pa i kod građana BiH,

da li je postojanje privatnih fakulteta dobro ili loše. Alternativa javnim visokoškolskim

ustanovama svakako da je dobra, ali ne po svaku cijenu.

Da se politika i te kako miješa u visoko obrazovanje govori i čin jenica da nakon

usvajanja Zakona o visokom obrazovanju RS jula 2006.g. dolaze negativne kritike iz

Federacije BiH. Naime mišljenje drugoj entiteta u BiH je da usvajanje ovog Zakona otežava sprovođenje evropskih standarda visokog obrazovanja i implementaciju

Bolonjskog procesa. Od potpisivanja saglasnosti ministara obrazovanja Federacije BiH i

RS prošlo je više od tri godine i isto toliko se usvaja krovni zakon na nivou BiH, ali ovaj Zakon o visokom obrazovanju RS je jedini korak naprijed od tada do danas. Iz

Federacije provejava mišljenje da ovaj Zakon ide na štetu studenata BiH, ali studenti u

RS nemaju takav stav. Naime, Studentska organizacija Univerziteta u Banjoj Luci smatra

da je Vlada RS i Narodna skupština RS usvajanjem ovoj Zakona dala pozitivan primjer na putu BiH ka integraciji u Evropsku uniju.

72

Negativan stav prema Zakonu o visokom obrazovanju provejava i od predstavnika

OHR-a.

I dok traje „nadmudrivanje“ političkih struktura i vlasti treba li visokom

obrazovanju i univerzitetima agencija za kvalitet, agencija za priznavanje diploma,

Evropa poručuje: „Kasnite“. Kakav će izvještaj Bosna i Hercegovina moći podnijeti

Bolonjskoj specijalnoj komisiji na konferenciji 2007. godine? U Bergenu Bosna i

Hercegovina se našla na dnu ljestvice zemalja potpisnica Bolonjske deklaracije, za ono

kako provodi Bolonjski proces.

9. Cilj kome treba da težimo Da bismo bilo šta promjenili u visokom obrazovanju, moramo imati jasne ciljeve, a

navešću neke od njih:

- autonomija i uspostava integrisanog univerziteta,

- uspostava finansijske autonomije univerziteta,

- razvoj cjeloživotnog obrazovanja,

- prilagođavanje nastavnih programa evropskim iskustvima i trendovima, - razvoj sistema za osiguravanje kvaliteta,

- razvoj kadrovske politike,

- stvaranje nove vrste partnerstva sa državom, vladom i nevladinim organizacijama,

- uvođenje visokih standarda i kriterijuma na univerzitetima, koji će nas

kvalifikovati kao konkurentne partnere u Evropi,

- boriti se za vodeće naučne i nastavne pozicije u zemlji,

- modernizovanje infrastrukture i td. Potrebno je težiti ka tome da naši univerziteti budu primamljivi našim studentima,

a u isto vrijeme i stranim studentima, koji bi poželjeli da dođu u našu zemlju radi

školovanja. Univerzitet treba da ostvari svoj temeljni zadatak koji se sastoji: - u obrazovanju stručnjaka koji će svojim radom i društvenom djelatnošću

pridonijeti povećanju opšteg kvaliteta života svih građana,

- u pripremanju budućih univerzitetskih nastavnika i naučnika, koji će pridonijeti

razvoju nauke i visokog obrazovanja,

73

- u povezivanju ljudi, znanja i informacija, kako unutar univerziteta, tako i u cijeloj

zemlji radi uspostave društva znanja, učenja tolerancije.

Po tradicionalnom tumačenju smatra se da je studij bolji što je teži, odnosno što ga

manje studenata uspije završiti. Tako ispada da je bolji četvorogodišnji studij koji uspije

završiti samo 15% upisanih studenata nakon osam godina studiranja, od trogodišnjeg

studija sa istim brojem nastavnih sati kojeg završi 80% studenata za 3,5 godine studija.

Stvarno stanje je upravo suprotno. Mislim da je bolji studij koji se lakše studira, ali ne

smijemo miješati lakoću studiranja sa zahtjevnošću studiranja. Na takav način studenti

imaju nastavu tokom cijele sedmice, rade seminarske radove, istražuju pojedine teme i

oblasti ne samo učenjem iz udžbenika, rade domaće zadatke, učestvuju na seminarima i

okruglim stolovima, rade na projektima i takav rad zahtjeva kontinuirani rad bez

kampanjskog učenja samo pred ispitne rokove. Studira se u malim grupama, u

interaktivnom procesu na zanimljivim primjerima iz poslovne prakse, što proces

akumuliranja znanja čini izrazito zanimljivim i praktičnim. „Jedini aspekt u odnosu na koji Amerika može imati određenu konkurentnu

prednost jeste obrazovanje. U američkom obrazovanju bi se moglo možda još mnogo

toga poželjeti, ali ono je daleko masovnije no što to sebi mogu dopustiti siromašnija

društva. Jer, obrazovanje je najskuplje poznato kapitalno ulaganje. Doktorat na području

prirodnih nauka predstavlja 100 000 do 200 000 dolara društvenog ulaganja kapitala. Čak

i mladić koji završi koledž bez ikakve specifične stručne kvalif ikacije znači ulaganje od

50 000 dolara ili više. A to sebi mogu dopustiti samo vrlo bogata društva.Obrazovanje je, stoga, jedino područje na kojem najbogatije od svih društava, SAD, ima istinsku prednost

– pod uslovom da stručnog radnika može učin iti produktivnim. A produktivnost za

stručnog radnika znači sposobnost da postigne obavljanje pravih stvari. Ona znači djelotvornost.“39

Naš sistem obrazovanja ključan je za razvoj intelektualnog kapitala naše zemlje.

Naši mladi ljudi moraju biti sigurni da mogu dobiti kvalitetno obrazovanje, koje

zahtijevaju kako bi otvorili vrata svoje budućnosti – ovdje, kod kuće.

39 Peter Drucker: Efikasan direktor, Binoza press, Zagreb, 2001.g. str. 11. i 12.

74

Svjesni smo činjenice da sistem obrazovanja u BiH treba hitnu reformu, jer

trenutno zaostaje za ostalim dijelom Evrope. M oramo poduzeti kombinovane i održive

korake u cilju poboljšanja kvaliteta obrazovanja uopšte.

Poslednja i najbolja šansa BiH za bolju budućnost leži na njenim mladim ljudima.

Ako oni odluče da napuste BiH u potrazi za boljim prilikama za obrazovanje, koje se

nalaze negdje drugo, ili ako zaključe da ne mogu predstavljati konkurenciju ostatku regije

ili svijeta, onda će budućnost ove države biti beznadežna.

Prve korake moramo napraviti tako što ćemo odstraniti politiku iz učionica, u

kojima joj i nije mjesto. Umjesto toga treba da se koncentrišemo na ono što je potrebno

kako bismo poboljšali i unaprijedili kvalitet obrazovanja, te obezbjedili da ovo,

poboljšano obrazovanje, bude dostupno svima, na pravedan način i bez diskriminacije.

U našoj državi nema mjesta za sistem obrazovanja koji dijeli i vrši segregaciju

djece na nacionalnoj osnovi. Naš sistem obrazovanja mora omogućiti da sva djeca

pohađaju školu zajedno, kako bi naučili da poštuju i cijene dragocjenost kulturološke

raznolikosti, što i čini našu zemlju posebnom. U Južnoj Koreji uobičajeno je da porodice ulaze u dugove ili prodaju nekretnine

kako bi neko od mlađih članova prikupio novac za pohađanje fakulteta. Nemogućnost

upisa na fakultet smatra se zajedničkim neuspjehom čitave porodice, što za posledicu

ponekad ima čak i samoubistvo roditelja. U Bosni i Hercegovini nivoom obrazovanja

nismo zadovoljni, ali su mogućnosti obrazovanja sve veće. Država je postala svjesnija

problema odljeva mozgova, pa polako razvija strategije za povratak naučnika u zemlju.

Sistemom obrazovanja naša djeca u osnovnim i srednjim školama takođe moraju da budu osposobljena za zajednički život i rad u svijetu koji se neprestano mijenja. Za

sada naši nastavni planovi i programi u BiH su pretrpani, naši metodi podučavanja

moraju se modernizovati, a učenje je, često, zasnovano na mehaničkom prenosu velikog broja činjenica. Sve to mora se promjeniti. Obrazovanje u Evropi i u svijetu u 21. vijeku

zahtijeva kritičko razmišljanje, kreativnost, sposobnost rješavanja problema,

preduzetništvo, i ovladavanje upravljanjem novim tehnologijama.

Studenti na našim univerzitetima, koji su toliko važni za budućnost BiH, na sličan su način, prečesto suočeni sa sistemom, koji ih ne priprema na adekvatan način da budu

uspješni u veoma konkurentnom svijetu. Više pažnje mora biti posvećeno sticanju

75

sposobnosti i vrijednosti koje moderni univerzitetski diplomac očekuje i želi da stekne.

Naš cilj je kreirati sistem visokog obrazovanja respektabilnim strukturama i

instrumentima efikasne vlasti, rukovođenja i odgovornosti. Bolonjski proces nudi

provjereni okvir za reformu univerziteta. M i moramo usvojiti i provesti osnovne odredbe

ovog procesa, ako univerziteti u BiH žele da postanu dio „evropskog prostora visokog

obrazovanja“.

Moramo modernizovati sistem finansiranja i upravljanja, kao i pravni okvir, koji

poboljšavaju sistem obrazovanja.

Cilj Zakona o visokom obrazovanju je usaglašavanje sistema BH visokog

obrazovanja sa evropskim standardima. Zakon univerzitetima omogućava samostalnost,

akademsku slobodu, a studentima priznavanje diploma, uključivanje u proces

odlučivanja, stalno stručno usavršavanje, što su samo neki od ciljeva Bolonjskog procesa.

Okvirnim zakonom o visokom obrazovanju moraju biti precizirana studentska prava i

obaveze, a statut univerziteta treba studentu da omogući slobodu govora, organizovanja i

okupljanja.. Univerziteti bi bili samostalni u donošenju odluka, ali i odgovorni za kvalitet obrazovanja koji nudi, bili bi dužni da konstantno unapređuju nastavni proces, a sve u

cilju integrisanja u evropske tokove. Međutim, osnovna „kočnica“ BH visokog

obrazovanja da parira evropskim standardima je nedostatak pravnog okvira, kojim bi se

regulisala ova oblast.

Hitna reforma potrebna je u svim ovim oblastima.

Jedini način da ovo postignemo je putem zalaganja i aktivne podrške profesora,

predanih, vrijedni i širokih shvatanja, te nastavnika, roditelja, zaposlenih u administraciji i političkih vođa ove države. Nećemo postići ništa bez njih, jer njihovo zalaganje već

počinje davati rezultate. Treba ohrabrivati sve one koji su uključeni u proces reforme

obrazovanja da pokažu kako, zajedno i na odlučan način, možemo približiti BiH i njene mlade ljude najvišim evropskim standardima.

Evropski model studiranja je interes svih građana u BiH. Roditelji, nastavnici i

studenti moraju uzeti kontrolu nad obrazovanjem. Politiku treba držati što dalje od škola i

univerziteta. Ako se zakon o visokom obrazovanju ne usvoji, BiH će ostati „zaleđena u prostoru“, dok će se evropsko obrazovanje kretati naprijed. Neusvajanjem zakona

studentima u BiH će biti uskraćena mogućnost koju imaju studenti širom Evrope. Dok se

76

ne usvoji zakon studenti koji su studirali u inostranstvu neće se moći vraćati, jer se

njihove diplome ovdje ne priznaju.

Djecu i studente učimo da se bave onim što najbolje znaju, ali i onim što vole da

rade. Razumijemo prosvetne radnike koji nisu motivisani za rad zbog malih plata, ali

štrajkovima dajemo negativan primjer budućim generacijama kako ne treba raditi. Davno,

dok sam radila u srednjem obrazovanju nemotivisani učenik malim platama svojih

nastavnika na pitanje zašto ne uči, odgovorio je :“Zašto da učim kad moj otac ima

osnovnu školu, a kod nas je profesor podstanar. Treba li da učim da bih bio podstanar.“

To su takođe pitanja kojim se naša država mora pozabaviti. Ne smijemo dozvoliti da nam

se visoko obrazovanje komercijalizuje, da to postane dobar biznis, da nam dobri profesori

odlaze u politiku i postaju loši političari, jer su u politici mnogo bolje plaćeni, a politika

donosi i druge privilegije.

10. Primjena informacionih tehnologija kao glavni razvojni

cilj

Sve navedeno kao cilj kome treba da težimo je nemoguće ostvariti bez primjene

informacionih tehnologija u svim aktivnostima u okviru univerziteta. Primjenom

informacionih tehnologija mogu se postići ne samo velike materijalne i novčane uštede,

već i uveliko olakšati i unaprijediti rad i život studenata i nastavnika. Primjenom

informacionih tehnlogija omogućava se: - promjena obrazovanja iz podučavanja u učenje,

- promjena nastavika iz predavača i ispitivača u mentora,

- protok informacija i znanja između naučnoistraživačke i visokoškolske zajednice i

njenih partnera u svijetu, kao i sa državom i društvom u cjelini.

Da bi se ostvario ovaj cilj treba:

- omogućiti svim studentima i nastanicima besplatan pristup Internetu,

- staviti na raspolaganje svu potrebnu kompjutersku i drugu opremu, - omogućiti studentima i nastavnicima nabavku kompjutera i druge opreme

pod povoljnim uslovima,

77

- uspostaviti „Informacioni sistem univerziteta“, koji će povezati sve

organizacione i administrativne aktivnosti u okviru univerziteta,

- organizovati centar za primjenu informacionih tehnologija u obrazovanju,

- omogućiti svim studentima, nastavnicima i naučnim radnicima pristup

svim naučnim bazama podataka i informacionim servisima itd.

Očekivani ishodi navedenih ciljeva bi bili:

- sva svjetska naučna dostignuća bila bi dostupna svakom našem studentu i

nastavniku,

- sva domaća naučna dostignuća bila bi dostupna ne samo studentu i

nastavniku, već i domaćoj i svjetskoj javnosti,

- proces obrazovanja bio bi prilagođen potrebama i mogućnostima

studenata,

- studenti i nastavnici bi mnogo manje vremena trošili na sporedne

aktivnosti,

- svi zaineresovani imali bi detaljan uvid u mogućnosti, aktivnosti i rezultate univerziteta,

- univerzitet bi ostvario svoju ulogu u razvoju države i društva u cjelini.

11. Istraživanje i razvoj nauke Univerzitet se temelji na jedinstvu nastavnog i naučnog procesa, a univerzitetski

nastavnici istovremeno su i naučnici. Nauka i nastavni proces toliko su povezani da se

univerzitet bez naučnih aktivnosti svodi na čistu interpretaciju i teoriju, sa opasnošću

brzog zastarjevanja. Univerzitetska baština, univerzitetska nezavisnost i pouzdanost

siguran su garant za podizanje novog naraštaja mladih intelektualaca i profesionalaca.

Žalosno je da se naučna istraživanja kod nas svode samo na pojedinačne projekte,

koje sami istraživači, uglavnom, finansiraju. Pitanje finansiranja projekata i jeste osnovni problem istraživača, a i oprema kojom se služi pri naučnom istraživanju je

nezadovoljavajuća, tako da naučna istraživanja drastično zaostaju prema tehnološkim

pomacima u pojedinim naučnim oblastima. Istovremeno naučna istraživanja u razvijenim državama preuzimaju krupnim koracima pokretačku ulogu cijelih novih područja ili

78

obnavljaju dosadašnje struke i područja života. Ne možemo isključiti i činjenicu da su

protekli rat i poratne godine isključili univerzitet iz evropskih integracionih tokova i

pridonijeli stagnaciji uloge univerziteta u društvu. I sada imamo situaciju da dosta

intelektualne javnosti se radije bavi politikom nego naukom, da li zbog “isplativosti” ili

zbog činjenice da su još uvijek nacionalno opterećeni. S druge strane imamo situaciju da

se nakon ovog poslednjeg rata velik broj naučnih radnika povukao u izolaciju. Svaki

univerzitetski nastavnik u najzrelijim godinama svog života je najzreliji naučnik, pored

ogromnog teorijskog znanja on posjeduje još više praktičnog iskustva. Zato je velika šteta

da jedan naučnik, odlaskom u penziju, prestane da se bavi naukom i zatvara vrata

univerzitetu. On, u najzrelijim godinama može najviše da pruži i nauci, i društvu i

mladim generacijama.

a) Odnos univerziteta sa okruženjem Odnos univerziteta sa okruženjem mora biti trajni zadatak univerziteta. Svaki

pojedinac, odnosno svaki pripadnik akademske zajednice treba da radi na uspostavljanju

veze univerziteta sa okolinom. Svaki pripadnik univerziteta, pa i svaki student mora biti

svjestan da svojim svakodnevnim ponašanjem i van univerziteta odaje sliku univerziteta

u javnosti i na taj način oni aktivno učestvuju da stvaranju odnosa univerziteta sa

okolinom. Cilj univerziteta mora biti stvaranja digniteta univerziteta i pozitivne slike o

univerzitetu u javnosti. Pored toga odnosi s javnošću se moraju profesionalizovati, moraju se formirati radni timovi koji bi profesionalno radili na stvaranju pozitivne slike o

univerzitetu.

Ali bez obzira na veliko ulaganje radnih timova na stvaranju pozitivne slike u javnosti, ta slika se stvara i na drugi način. Svaki pojedinac mora biti svjestan da je

stvaranje pozitivne slike o univerzitetu unutar nas samih. Ono se stvara uzajamnim

poštovanjem i samopoštovanjem nas samih, ono se stvara lojalnošću pojedinca prema

univerzitetu. Jer najveći promoter univerziteta je svaki njegov radnik, a posebno svaki njegov student. Zadovoljan radnik i zadovoljan student širi svoje zadovoljstvo

pozitivnom pričom o univerzitetu.

Od ključne važnosti je odnos univerziteta sa: - državom,

79

- kulturom i prosvetom,

- predstavljanje univerziteta u domaćem okruženju i

- odnos sa unutrašnjom javnošću.

Pomanjkanje saradnje univerziteta sa državom vuče i državu i univerzitet unazad.

Univerziteti kao proizvođači znanja i kadrova potrebnih državi, pogotovo državi u

tranziciji kao što je naša, treba da daju svoj doprinos državi upravo proizvodnjom

vrhunskih kadrova cjeloživotnim obrazovanjem radnoaktivnog stanovništva.

U razvijenim zemljama, na primjer u SAD, od ukupno utrošenih sredstava za

istraživanje i razvoj utrošeni je:

- 17% za temeljna istraživanja,

- 22% za primjenjena istraživanja i

- 61% za razvojna istraživanja.

Od toga država je finansirala 2/3 ukupnog iznosa.40

Da bi se unaprijedila saradnja univerziteta sa državom moguće je:

- Stimulisati izradu dodiplomskih, magistarskih i doktorskih radova u saradnji sa preduzećima za rješavanje konkretnih naučno-istraživačkih

problema.

- Osmisliti studentsku praksu u preduzećima, kako bi student povezao

teorijsko znanje stečeno na predavanjima sa praktičnim iskustvom.

Korist može biti obostrana, student na taj način eventualno osigurava

sebi radno mjesto, a država na taj način može odabrati nadarene

studente. - M lade doktore tehničkih nauka stimulisati da ne ostaju samo na

fakultetima, nego da se zapošljavaju u privredi, te da na taj način

pomognu državi da prati naučna i tehnička dostignuća. - Osnovati razvojno-istraživačke centre pri univerzitetima. Takvi centri u

razvijenim zemljama postoje uglavnom pri univerzitetima.

Da bi se univerzitet predstavio javnosti (spoljašnjem okruženju) u najboljem

svijetlu potrebno je:

40 National Science Fondation za 2000.g.

80

- Osnovati službu za odnose s javnošću pri Rektoratu (što na

Panevropskom univerzitetu rade volonterski dosta uspješno nekoliko

studenata, koji su objavili dosta svojih radova u dnevnim novinama i

časopisima, a na taj način promovisali Univerzitet).

- pokrenuti vlastiti medij kao što je studentski list, interni bilten, internet

itd.

Poseban problem je slaba komunikacija studenata i nastavnika unutar univeriteta. I

studenti i nastavnici osjećaju pripadnost fakultetu na kome studeraju ili rade, a ne

univerzitetu kome i njihov fakultet pripada. Dešava se čak izvjesna netrpeljivost između

pojedinih fakulteta istog univerziteta. Poteškoća u promjeni ovakvog stanja je u sukobu

interesa pojedinaca ili skupina unutar fakulteta, ali i strah od promjena. Strateški cilj bi

trebao biti gajenje osjećanja zajednišva unutar univerziteta, upozoravanje na prednosti

zajedništva, kako bi se postupno razbijala dugogodišnja zatvorenost i privid sigurnosti u

njoj.

b) Neformalno obrazovanje Savremena nauka obrazovanje dijeli na tri sektora:

- formalni, koji se ostvaruje kroz institucije obrazovanja

- neformalni, koji ima za cilj sticanje certifikata putem kurseva, treninga i td. i

- informatički. Učenje na daljinu putem novih edukativnih tehnologija je otvaranje novih tržišta

znanja. Pored toga primjena novih tehnologija je poželjna i na već postojećim tržištima

znanja. Ovakav način rada otvara novi pristup učenju koji postaje kreativan.

c)Swot analiza studija „učenja na daljinu“ Pri uvođenju novih metoda svakako treba prethodno dobro izvršiti analizu snaga i

prilika, sa jedne strane i slabosti i prijetnji sa druge strane. U menadžmentu ovakva

analiza se zove SWOT analiza. Snage, prilike, slabosti i prijetnje takvoj vrsti studija ću

prikazati u dole navedenoj tabeli:

81

SNAGE PRILIKE Autonomija i transparentnost institucija;

Razvoj konkurencije u obrazovanju;

Uloga kompanija u edukaciji i treningu;

Lični rad i motivisanost za usavršavanje.

Primjena edukativne ponude od učenja i „papirologije“ do izučavanja i elektronske baze

podataka; Porast samostalnih edukatora što omogućava veću

ponudu a to dalje znači porast korisnika; Akreditacija stečenog znanja od strane univerziteta.

SLABOSTI PRIJETNJE Potencira se na načinu, a ne na suštini edukacije;

U evaluacijskim izvještajima gubi se razlika između studenta i profesora;

Stepen opterećenosti pojedinca prema zahtjevima tržišta za usavršavanjem;

Nemaju svi podjednak pristup internetu; Veći troškovi ulaganja.

Mnoštvo informacija koje se koriste mogu biti nerazumljive za predavače;

Univerziteti postaju marginalni u edukaciji; Povećanje jaza student – profesor jer opada nivo

neposredne komunikacije; Postojanje autorskih prava može da ograniči

korištenje razvojnih info rmacija. Ove nove metode učenja bitne su i iz slijedećih razloga:

- donose lično ispunjenje, stvaraju aktivnost građanina, doprinose socijalnoj

integraciji, - olakšavaju proces zapošljavanja,

- pomijeraju sociološke, geografske, psihološke barijere, promocijom novih

tehnologija i razvojem lokalnih edukativnih centara.

82

V. SAVREMENE ŠKOLE I FAKULTETI

1. Razlika između savremene i tradicionalne škole

U svom istorijskom razvoju škola je prošla dug put i skoro svi društveni režimi

bili su manje ili više nezadovoljni ostvarivanjem funkcija škole. Provođene su mnoge

reforme kako bi se prevazišao nesklad između društvenih ciljeva i školske prakse.

Savremeni koncept škole kod nas je uspostavljen tek u drugoj polovini 20-og vijeka, uspostavljanjem jedinstvenog školskog sistema. Razvoj nauke, tehnike i tehnologije i

društvenih odnosa, s druge strane determinišu transformaciju tradicionalne u savremenu

školu. U zapadnim zemljama postoje brojni modeli savremene škole. U SAD u praksi je

škola bez prisile i neuspjeha. U savremenoj školi upravljanje školom je potražnjom, a u

tradicionalnoj je upravljanje prinudom. U savremenoj školi učenik bira školu, program,

nastavnike, a u tradicionalnoj model školovanja je nametnut. U savremenoj školi

finansiranje je raznovrsno, a u tradicionalnoj je finansiranje samo iz budžeta države, u savremenoj školi škole su samostalne, a tradicionalne škole su opterećene raznim

propisima. U savremenim školama učenik bira program, a u tradicionalnoj je isti program

za sve. Savremena škola je škola radionica, a tradicionalna je škola prisile. U savremenim školama je upravljanje voditeljsko, a u tradicionalnim je upravljanje naređivačko i

autokratsko. U savremenim školama nema neuspjeha, dok u tradicionalnim je velik broj

učenika koji nije uspi. U savremenoj školi se razlikuju i nastavnici od nastavnika u

tradicionalnoj školi. Svjedoci smo da u našim školama malo koji nastavnik kaže „mi“, uglavnom je to „ja“, tako sam ja“. Savremeni nastavnik usmjerava učenike, a ne tjera ih

da rade, savremeni nastavnik savjetuje, a ne naređuje, u tradicionalnoj školi nastavnik je

krut i dosadan za razliku od savremenog nastavnika koji je zanimljiv i zabavan. Savremeni nastavnik ima poštovanje prema učenicima, a tradicionalni teži da izazove

strahopoštovanje.

Da je praksa bitna govori čin jenica da su naši studenti na Fakultetu poslovne

ekonomije, oni koji su zaposleni i sretali se kroz praksu sa mnogim stvarima vezanim za

83

nastavni program, mnogo bolji studenti nego srednjoškolsci koji su upisali fakultet

odmah po završetku srednje škole.

Edukacija nastavnog osoblja gotovo i ne postoji. Tu i tamo došlo je do

prekvalifikacije pojedinih nastavnika kao na primjer nastavnika opštetehničkog odgoja u

nastavnike informatike, jer taj kadar nedostaje. Seminara tipa seminara kakve su imali

nastavnici osnovnih i srednjih škola u toku zimskog raspusta, svake godine, više nema.

Bez obzira što svi misle globalno, ipak svi rade lokalno, pa je samim tim teže

učiniti bilo kakve promjene kako bi se došlo do savremene škole. M eđutim, postoje

mogućnosti da se počne sa promjenama, ali prije svega moraju se edukovati kadrovi u

visokoškolskim ustanovama. Zatim moraju se promjeniti nastavni planovi programi,

sadašnji planovi i programi su zastarjeli, prevaziđeni i preopširni, oragnizacija nastave je

takođe zastarjela, izvođenje nastave je kao prije pedeset godina. Naši studenti sjede u

ogromnim anfiteatrima, profesori ispredaju gradivo predviđeno za taj čas i odlaze.

Interakcije nema, postavljanja pitanja nema, „nema šta da bude nejasno, treba učiti“

govore naši profesori. Praktična nastava nije zastupljena. Naše dosadašnje školstvo karakteriše tradicionalno učenje u školama, što

podrazumijeva učenika kao objekat učenja, odnosno dominantnu ulogu u nastavi ima

nastavnik, koji prenosi na časovima svoje znanje učenicima, koji opet reprodukuju riječi

nastavnika da bi dobili ocjenu od 1 do 5, ili od 6 na do 10 na našim Fakultetima. Bolji

đak je onaj koji bolje reprodukuje riječi nastavnika ili autora knjige, pri tome šta je sa

mišljenjem samog učenika. E, on ne treba da misli, on treba da ponavlja tuđe misli.

Razdvajanje bitnog od nebitnog u pojedinim predmetima bilo je dozvoljeno samo nastavnicima, smatrajući da učenik sam nije to u stanju uraditi. Za razliku od toga, sada

na Fakultetu poslovne ekonomije imamo slijedeći primjer: profesor savjetuje studentima

da pročitaju šta im je interesantno u knjizi koja je predmet proučavanja, da bi nakon toga na časovima diskutovali o tome. Na taj način student sam odabira predmet svog

interesovanja, odnosno sam kreira svoje studije. Praktično to je mnogo interesantnije

studentima, te studenti umjesto, kao ranije bježe sa dosadnih predavanja, idu na

predavanje jer su im interesantna. „Tradiscionalizam je svojstvo po kome nastava služi očuvanju tradicije i zadržava

tradiciju u vlastitoj organizaciji i načinu rada. Bez oslanjanja na iskustva prošlosti nije

84

moguće graditi budućnost. U tom kontekstu možemo reći da je tradicionalizam pozitivno

svojstvo, kao i u kontekstu zadržavanja efikasnih aspekata vlastite organizacije nastave.

Negativno u tradicionalizmu je robovanje tradiciji“.41 U tradicionalnoj školi bilo je bitno

znati činjenice, a čemu one služe to je bilo manje bitno.

„Kao svojstvo nastave i školskog učenja, tradicionalizam možemo prepoznati u

svim zemljama svijeta. Nasuprot tradicionalizmu Hirš postavlja moderno. Pod modernim

podrazumijeva učenje i poučavanje na aktuelnim znanjima vremena u kome se živi,

vremena u kome će dijete koristiti osvojena znanja, vještine i navike“.42

Učenje svakoga svemu je model koji kod nas funkcioniše još iz vremena

samoupravljanja. Samoupravljač je morao znati i proizvoditi i upravljati proizvodnjom,

zato mu je bilo potrebno široko opšte obrazovanje.

Japanci akcenat u školama bacaju na praktična znanja. U Rusiji je sistem

obrazovanja sličan našem, a u Kini je izražena podjela na zanatska i opšteobrazovna

znanja.

„Tradicionalna škola i školski sistem stvarani su i razvijali se nekoliko vijekova. Napuštanje tradicionalne škole nije jednostavan društveni niti pedagoški proces. Iskustva

razvijenih zemalja pokazuju da je put od tradicionalne do savremene škole veoma dug.

Razvoj nauke, tehnike i tehnologije s jedne i novih društvenih odnosa s druge strane

determinišu transformaciju tradicionalne u savremenu školu. Da bi se od tradiciuonalne

prešlo u savremenu školu moraju se kritički analizirati osnovne postavke i tradicionalne i

savremene škole. Pedagoška teorija i praksa u razvijenim zapadnim zemljama pokazuje

da postoje brojni modeli savremene škole. U SAD već je u praksi savremena škola pod nazivom kvalitetna škola (škola bez prisile i neuspjeha).43

Oduvijek je lakše bilo reći šta treba uraditi, nego kako to izvesti. Dobar menadžer

se odlikuje brzinom mišljenja i rada, jer često oklijevajući izgubi se dobra šansa za posao. Ako se pogriješi, greške se ispravljaju u hodu, nema se vremena za jadikovke, brzo ide ka

cilju. U životu i radu svakog dobrog menadžera je bilo dosta uspona i padova, dok nije

41 Nenad Suzić: Pedagogija za 21. vijek, Banja Luka, 2005.g. str. 37. 42 Nenad Suzić: Pedagogija za 21. vijek, Banja Luka, 2005.g. str. 38. 43 dr D. Branković, dr M. Ilić, dr S. Milijević, dr N. Suzić, dr V. Gutović: Pedagoško-psihološke i didaktičko-metodičke osnove vaspitno-obrazovnog rada, Društvo pedagoga RS, Banja Luka, 1999.g. str.85

85

linija uspjeha se ustalila na grafikonu. Zbog toga u školama treba insistirati na

razumijevanju materije i problema.

U našim školama i visokoškolskim ustanovama ni jeda predmet ne obrađuje

problem učenja, pamćenja, kako treba učiti, p isti seminarske radove. Prvi je u nastavni

plan i program to uveo Fakultet poslovne ekonomije kroz predmet „Filozofija živora“,

gdje se upućuju studenti kako se uči, pamti i stiče znanje, kako se pišu seminarski,

diplomski, magistarski, doktorski rad. M nogi poznati metodolozi su pisali o tome, ali ni

jedan nije praktično obradio sa studentima kako se to radi, od uvodnog dijela gdje se

postavlja cilj p isanja rada i hipoteza koja će se kroz razradu – centralni dio dokazati ili

opovrgnuti, kako će se ta hipoteza dokazati i opovrgnuti, koje metode koristiti i na kraju

koji zaključak se izvodi, da li je hipoteza dokazana ili opovrgnuta. Pišući po prvi put

takvu vrstu radova, uz sugestije i preporuke nastavnika, studenti Fakulteta poslovne

ekonomije su napisali dosta kvalitetne radove. Koja tehnika pamćenja je najefikasnija - to

su djeca sama birala, a najčešće pogrešno. Sama ja najlakše sam pamtila u grupnom radu,

kada sam sa drugaricama razmjenjivala znanja. Tu tehniku sada često primjenjuju nastavnici na predavanjima, naime studenti odaberu poglavlja te ih sama izlažu, nakon

čega se vodi diskusija o odabranoj temi, odnosno razmjenjuju znanja i iskustva.

a) Interaktivno učenje U širem smislu riječ interakcija shvatamo kao akciju koja se razmjenjuje između dvije i v iše osoba, grupa, medija, na relaciji nastavnik – učenik. To podrazumijeva

aktivnost svih strana, jer interakcija se ne može ostvariti ako je jedna strana aktivna a

druga pasivna a pod pasivnošću se podrazumijeva odsustvo ili ne uključivanje u rad bez obzira na prisustvo. Putem interaktivnog učenja se dešavaju promjene u razmišljanju i

ponašanju. Djeca postaju samouvjerenija i stiču samopouzdanje.

Uporedo sa interaktivnim učenjem imamo i interaktivnu nastavu, o kojoj danas svi

pričaju kada govore o reformi školstva. Ali imati interaktivnu nastavu podrazumijeva upotrebu interaktivnih metoda učenja. Tu dolazimo da suprotnosti između želja i prakse.

Težnja je reforme obrazovanja da uvede metode interaktivnog učenja i interaktivne

nastave, ali to podrazumijeva izmjenu ne samo nastavnih planova i programa, već prije svega edukaciju nastavnog kadra. Naime ne možemo se osloboditi prakse da većina

86

nastavnika i u školama, i na visokoškolskim ustanovama izvode nastavu metodom „ex

katedra“, diktiranjem đacima i studentima, pri čemu su se ovi „snašli“ upotrebom novih

tehničkih pomagala snimaju na kasetu predavanja, koje u vidu CD ili kasete umnože, ili

koristeći lap top na času jedan student „pohvata“ nastavnikovo „predavanje“ te umnoži

ostalima. Pri tome student je pasivan, ne razmišlja o temi i ne uključuje se u rad. Nakon

časa kada preradi sav materijal ima niz pitanja koja ostaju bez odgovora. I opet se učenje

svodi na reprodukovanje nastavnikovih riječi.

Kod interaktivnog komuniciranja razlikujemo više modela komuniciranja:

slobodnu komunikaciju, kružni model komunikacije – kada se aktivnosti prenose u krug

sa jednog člana grupe na slijedećeg, zatim direktni kontakti, kada se komunikacija odvija

direktno između vođe grupe i svakog člana pojedinačno. Moguća je komunikacija vođe

grupe sa svakim članom pojedinačno a ovaj opet sa nastavnikom bez direktog kontakta

nastavnika sa članovima tima. Takav način komuniciranja nastavnika sa članovima grupe

je posredan. Moguća je komunikacija nastavnika kao člana grupe sa ostalim članovima

grupe, ili kada nastavnik prelazi iz grupe u grupu. Mogući su i drugi modeli komuniciranja, ali praksa je pokazala, kako navodi prof. Suzić da tu može postojati

„zamka“, odnosno grupno zabušavanje, kao nepoželjan efekat. U takvim slučajevima

uglavnom jedan član grupe uradi sve za sve ostale članove grupe. Interaktivan rad sa

djecom je poželjan i u ranoj mladosti, jer takav rad utiče na zdravo odrastanje djece. Ali

interaktivan rad bez usjerenja nastavnika nije poželjan jer bi u tom slučaju djeca prelazila

u više razrede bez savladavanja potrebnog gradiva u nižim razredima. Ako se

interaktivan rad odvija u željenom pravcu ne treba se mnogo mješati, djecu treba pustiti. Slijedeći nepoželjan efekat interaktivnog rada je grupno zabušavanje. Ako u ime cijelog

tima prezentaciju vrši jedan član taj član bi mogao da preuzme najveći dio posla u timu.

Riješenje za to je da svi članovi tima jednako budu spremni za prezentaciju, tako da ne znaju ko će vršiti prezentaciju, odnosno da svaki član vrši po jedan dio prezentacije.

Drugim riječima interaktivni rad je dobar, ali on treba da bude vođen od strane

nastavnika, treba da bude kombinovan sa frontalnim radom i drugim oblacima,

metodama i tehnikama. Svaki oblik improvizacije nije dobar – žrtve su učenici. Dakle nastava treba da

bude precizno pripremljena, a nastavnik mora biti spreman na sve zamke koje se javljaju

87

na času. Svaki oblik nastave može donijeti više štete nego koristi ako se ne upotrebljava

pravilno.

Nažalost kod nas se često govori o reformi obrazovanja, kao da u našem

obrazovanju ništa nije valjalo. Našem obrazovanju je nedostajalo prakse (praktične

nastave), naše obrazovanje se sastojalo od teorije, često i nepotrebne. Na žalost radi

opstanka na vlasti naši političari često prihvataju sve što trećerazredni „eksperti“ iz nekih

nama nepoznatih zemalja predlože. Oni uvode kod nas njihov način ocjenjivanja a kod

sebe naš način ocjenjivanja. Kad to kažem mislim na A genciju za ocjenjivanje i standarde

koja bi trebala da po riječima naših političara ocjenjuje djecu, a kod sebe ta ista

međunarodna zajednica ne ukuda interno ocjenjivanje. Da li je to dobro već i sad

možemo pretpostaviti da nije. Ukidanjem testova za upis u srednju školu otvara se

mogućnost da lošiji učenici se upišu a ostanu bolji, daje se veća mogućnost za

manipulaciju.

Američko udruženje za menadžment, a i drugi stručnjaci zamjeraju školama i

fakultetima što kod studenata zapostavljaju razvoj liderstva i umijeća. Nastavi se zamjera da podstiče pasivnost.

Cilj savremene organizacije škole je formiranje stvaralačke ličnosti, a škola to

može postići razvijanjem stvaralačkih potencijala, prije svega razvijanjem kreativnog,

stvaralačkog mišljenja. Savremena škola mora mlade, prije svega, učiti misliti.

Škola mora da predstavlja životnu i radnu sredinu u kojoj su cjelokupni rad i život

tako organizovani da kod mladih razvijaju stvaralačke sposobnosti, a naročito

intelektualnu radoznalost, otvorenost, oštroumnost i td.

b) Timski rad

U savremenom obrazovanju timskom radu se poklanja veća pažnja nego u

tradicionalnom. Nastavnici počinju priznavati svoje eventualne greške, počinju

pohvaljivati studente i svoje saradnike, počinju pitati studente i svoje saradnike za

mišljenje, tako timski rad postaje svakodnevnica u savremenoj nastavi. Pohvaliti studenta

i saradnika nije tako teško, a upotrijebiti riječ „mi“ postaje najvažnija riječ u timskom radu.

88

Čovjek ne može živjeti sam, njemu je potrebna socijalizacija i zajednički rad.

Njegova socijalizacija i nekakva vrsta timskog rada počinje još od ranog djetinjstva, kada

mu se stvara potreba za dijalogom. „Čovjek se rodi kao tabula raza, on je nedovršeno

biće, ljudi se među sobom razlijuju i oni su uvijek na putu do punoće svoga (različitog)

bića, a za čovjeka nema drugog prikladnijeg načina da sebe socijalizira, upotpuni, nego

da stupi u dijalog sa drugim, od sebe samog različitim čovjekom. Prema tome, razgovor,

dijalog, ne nastaje iz neke oskudice u svakome od nas, već iz činjenice što samo saznanje

o sebi, ili o drugom čovjeku, ili o drugom čovjeku, samo znanje menja mene, tako da već

u sledećem kontaktu nisam niti ja a niti je on posve isti: menjamo se, prilagođavamo,

kroz razgovor“.44

c) Nastava i studenti Naše dosadašnje školstvo karakteriše tradicionalno učenje u školama, što podrazumijeva učenika kao objekat učenja, odnosno dominantnu ulogu u nastavi ima

nastavnik, koji prenosi na časovima svoje znanje učenicima, koji opet reprodukuju riječi

nastavnika da bi dobili ocjenu od 1 do 5, ili od 6 na do 10 na našim Fakultetima. Bolji

đak je onaj koji bolje reprodukuje riječi nastavnika ili autora knjige, pri tome šta je sa

mišljenjem samog učenika. E, on ne treba da misli, on treba da ponavlja tuđe misli.

Razdvajanje bitnog od nebitnog u pojedinim predmetima bilo je dozvoljeno samo

nastavnicima, smatrajući da učenik sam nije to u stanju uraditi. Za razliku od toga, sada na Fakultetu poslovne ekonomije imamo slijedeći primjer: profesor savjetuje studentima

da pročitaju šta im je interesantno u knjizi koja je predmet proučavanja, da bi nakon toga

na časovima diskutovali o tome. Na taj način student sam odabira predmet svog interesovanja, odnosno sam kreira svoje studije. Praktično to je mnogo interesantnije

studentima, te studenti umjesto, kao ranije bježe sa dosadnih predavanja, idu na

predavanje jer su im interesantna.

Kod tradicionalne univerzitetske nastave dominirao je frontalni rad, dok samostalni studentski rad u nastavi nije postojao. Samostalno studenti su radili doista samostalno bez

pomoći nastavnika, kod kuće. 44 Milan P. Galogaža: Komunikologija – umeće pregovaranja i vođenje razgovora, MM College, Novi Sad, 2003.g., str. 21.

89

Jedan od ozbiljnih problema je neprihvatanje inovacija od strane univerzitetskih

profesora. Profesor dr Nenad Suzić je prikazao listu uslova, u sedam tačaka, za efikasnu

pedagošku interakciju i komunikaciju, koja obezbjeđuje efikasno studiranje na modernom

fakultetu ili univerzitetu:

Efikasna nastava na univerzitetu

Učenje kao životna filozofija

• Kreirati uslove za efikasno učenje i poučavanje. • Razvijati ideju permanentnog i doživotnog učenja. • Podsticati slobodnu razmjenu ideja i učenja. • Obezbjediti resurse neophodne za efikasno učenje i poučavanj e. • Zaposliti kvalifikovan kadar koji studentima olakšava učenje. • Obezbjediti da studenti mogu brzo i efikasno dobiti savjete kako bi zadovoljili svoje potrebe. • Razviti modele u kojima svaki student aktivno participira u nastavi. • Povezati učenje sa modernim potrebama buduće pro fesije studenata. • Razvijati komunikacijske sposobnosti studenata.

Unapređivanje nastave

• Sistematski pratiti i unapređivati nastavu. • Mijenjati programe studija u skladu sa savremenim potrebama društva. • Anticipirati buduće potrebe društva i razvijati program obuke studenata za njih. • Podržati profesionalno napredovanje i stručno usavršavanj e nastavnog kadra. • Razviti modele interaktivnog, kooperativnog i individualnog rada studenata.

Izgradnja standarda kvaliteta

• Pomoći studentima da zadovolje svoje potrebe za obrazovanjem. • Ponuditi studentima kompleksne modele studiranja, kao što je studiranje na više fakultet a,

„otvoreni indeks“ i slično. • Uključiti studente u definisanje i ostvarivanje standarda kvaliteta u nastavi. • Obezbjediti da svaki student u toku nastave osvoji najmanje 30% kredita za ocjenu. • Omogućiti studentima rad na njihovim malim projektima i uključiti ih u veće proj ekte fakulteta i

univerziteta. • Obezbjediti modele ocjenjivanja pro fesora od strane studenata, te transparentne modele

ocjenjivanja studenata od strane pro fesora. • Razviti modele učenja i poučavanja koji podržavaju različite stilove rada studenata. • Razviti interdisciplinarne obrazovne programe.

Multietičnost i multikulturalnost

• Obezbjediti poštovanje različitih etnosa, vjera i kultura. • Razviti interdisciplinarne i interkulturalne programe studija.

90

• Pomoći studentima da razumiju sebe i ostale. • Razviti modele koji zadovoljavaju različite etničke i individualne potrebe. • Podržati akademske ekstrakulturalne aktivnosti: nacionalni folklor, kultura, tradicija, umjetnost i

slično.

Efikasna pedagoška komunikacija

• Razviti modele koji obezbjeđuju da svaki student stupi u interakciju. • Razviti modele efikasnog individualnog rada. • Obezbjediti da studenti još u toku studija objavljuju i javno prezentuju svoje radove. • Nagraditi osoblje koje obezbjeđuje najefikasnije modele komuniciranja u nastavi.

Donošenje odluka

• Uključiti studente u sve nivoe odlučivanja na fakultetu i univerzitetu. • Razviti modele kojima se razmatraju inicijative studenata. • Transparentno upoznati sve studente sa njihovim pravima i obavezama. • Formirati posebne organizacije i institucije: studentski senat, studentsku zadrugu, umiju studenata

itd.

Saradnja sa društvenom zajednicom

• Razviti uslužne projekte za potrebe privrede i institucija u društvenoj zajednici. • Sudjelovati u međunarodnim i domaćim projektima korisnim za studente. • In formisati širu zajednicu o radu i efikasnosti fakulteta. • Razviti niz ugovornih odnosa sa pojedinim institucijama i firmama u kojima će studenti ostvarivati

praksu i vlastite projekte.

45

Ne treba ni pominjati da je ključ efikasnosti fakulteta i univerziteta u rukama

zaposlenog osoblja i menadžmenta. Rekla bih više u rukama menadžmenta, jer zaposleno

osoblje može i mora raditi prema instrukcijama menadžmenta i kad je riječ o državnim univerzitetima, a pogotovo privatnim univerzitetima.

Interaktivna nastava nije nikakva novina. Bolonja je bila popularna mnogo prije

donošenja Bolonjske deklaracije. Pomenuta deklaracija je potpisana simbolično u gradu

Bolonja iz razloga što je prvi univerzitet osnovan baš u tom gradu još u 12. vijeku.

Naime, još tad interakcija je bila popularan metod nastave, gdje su na časovima studenti i

profesori ravnopravno vodili diskusije o nastavnim jedinkama.

45 Prof. dr Nenad Suzić: Animiranje studenata u univerzitetskoj nastavi, Fakulteta poslovne ekonomije, Banja Luka, 2005.g. str. 65.

91

O organizaciji rada univerziteta, preprekama i teškoćama, te mjerama koje treba

preduzeti, biće govora još u ovom radu. Takođe ću još govoriti o organizaciji studija,

razvojnim ciljevima, očekivanim rezultatima, nastavnim programima i izvođenju nastave,

položaju i ulozi studenata u obrazovnom procesu, te o položaju i ulozi univerzitetskih

nastavnika.

Poznata latinska izreka kaže „M agister dixit, discipuli repetunt“, što znači

„učiteljevo je da kaže, a učenikovo da ponovi“. Kod nas se tradicionalna univerzitetska

nastava popularno zove „ex-catedra“, što u prevodu znači „iza katedre“. Taj pojam nam

sve govori, nastavnik stoji ili sjedi iza katedre, a student sluša. Prof. dr Nenad Suzić, koji

se bavi nastavom i unapređenjem nastave na univerzitetima je šematski prikazao odnos

formalnog učenja i poučavanja, odnosno odnos tradicionalnog, interaktivnog i

individualnog učenja, kao tri kruga koja su međusobno povezana. Ja bih ih prikazala kao

krug u obliku strelica, jer ta tri rada jesu međusobno povezana, smjenjuju se i ne mogu

jedan bez drugog.

92

„Tradiscionalizam je svojstvo po kome nastava služi očuvanju tradicije i zadržava tradiciju u vlastitoj organizaciji i načinu rada. Bez oslanjanja na iskustva prošlosti nije

moguće graditi budućnost. U tom kontekstu možemo reći da je tradicionalizam pozitivno

svojstvo, kao i u kontekstu zadržavanja efikasnih aspekata vlastite organizacije nastave. Negativno u tradicionalizmu je robovanje tradiciji“.46 U tradicionalnoj školi bilo je bitno

znati činjenice, a čemu one služe to je bilo manje bitno.

„Kao svojstvo nastave i školskog učenja, tradicionalizam možemo prepoznati u

svim zemljama svijeta. Nasuprot tradicionalizmu Hirš postavlja moderno. Pod modernim

46 Prof. dr Nenad Suzić: Pedagogija za 21. vijek, TT-Centar, Banja Luka, 2005.g. str. 37.

Individualno učenje 30%

Kooperativno, interaktivno učenje 30%

Ostalo 3,33%

Frontalni ili plenarni rad 30%

93

podrazumijeva učenje i poučavanje na aktuelnim znanjima vremena u kome se živi,

vremena u kome će dijete koristiti osvojena znanja, vještine i navike“ 47

Učenje svakoga svemu je model koji kod nas funkcioniše još iz vremena

samouptavljanja. Samoupravljač je morao znati i proizvoditi i upravljati proizvodnjom,

zato mu je bilo potrebno široko opšte obrazovanje.

Japanci akcenat u školama bacaju na praktična znanja. U Rusiji je sistem

obrazovanja sličan našem, a u Kini je izražena podjela na zanatska i opšteobrazovna

znanja.

Oduvijek je lakše bilo reći šta treba uraditi, nego kako to izvesti. Dobar menadžer

se odlikuje brzinom mišljenja i rada, jer često oklijevajući izgubi se dobra šansa za posao.

Ako se pogriješi, greške se ispravljaju u hodu, nema se vremena za jadikovke, brzo ide ka

cilju. U životu i radu svakog dobrog menadžera je bilo dosta uspona i padova, dok nije

linija uspjeha se ustalila na grafikonu. Zbog toga u školama treba insistirati na

razumijevanju materije i problema.

U našim školama i visokoškolskim ustanovama ni jedan predmet ne obrađuje problem učenja, pamćenja, kako treba učiti, p isati seminarske radove. Prvi je u nastavni

plan i program to uveo Fakultet poslovne ekonomije kroz predmet „Filozofija živora“,

gdje se upućuju studenti kako se uči, pamti i stiče znanje, kako se pišu seminarski,

diplomski, magistarski, doktorski rad. M nogi poznati metodolozi su pisali o tome, ali ni

jedan nije praktično obradio sa studentima kako se to radi, od uvodnog dijela gdje se

postavlja cilj p isanja rada i hipoteza koja će se kroz razradu – centralni dio dokazati ili

opovrgnuti, kako će se ta hipoteza dokazati i opovrgnuti, koje metode koristiti i na kraju koji zaključak se izvodi, da li je hipoteza dokazana ili opovrgnuta. Pišući po prvi put

takvu vrstu radova, uz sugestije i preporuke nastavnika, studenti Fakulteta poslovne

ekonomije su napisali dosta kvalitetne radove. Koja tehnika pamćenja je najefikasnija - to su djeca sama birala, a najčešće pogrešno. Sama ja najlakše sam pamtila u grupnom radu,

kada sam sa drugaricama razmjenjivala znanja. Tu tehniku sada često primjenjuju

nastavnici na predavanjima, naime studenti odaberu poglavlja te ih sama izlažu, nakon

čega se vodi diskusija o odabranoj temi, odnosno razmjenjuju znanja i iskustva.

47 Prof. dr Nenad Suzić: Pedagogija za 21. vijek, TT-Centar, Banja Luka, str. 38.

94

Organizacija posmatrana kao organizaciono tehnički sistem pretpostavlja da

menadžer u obavljanju svakog zadatka u organizaciji mora da razmotri dva povezana

aspekta:

- ljudski ili društveni i

- tehnički ili formalni.

Tehnička strana obuhvata potrebu da se struktuiraju aktivnosti, definišu poslovi,

odrede autoriteti, ispune rokovi uspostave efikasne metode rada i slično. Suština ove

strane je efikasnost organizacije u ostvarivanju njenih ciljeva.

Ljudska strana obuhvata ljudske potrebe, njihove želje i težnje, njihovo

kontaktiranje sa drugim ljudima, njihove potrebe da budu priznati.

Vaspitno-obrazovne ustanove su otvoreni sistemi, na njih utiče okruženje, a i one

utiču na njega.

Promjene u vaspitno-obrazovnim ustanovama mogu biti izazvane spoljašnjim

faktorima, a unutrašnje promjene i odluke mogu zatim mijenjati te spoljašnje faktore.

Unutrašnje promjene su najčešće posledica spoljašnjeg okruženja. Konkurencija je jedan od najznačajnijih faktora spoljašnjeg okruženja, koji utiču na

promjene u svakoj pa i u vaspitno-obrazovnoj ustanovi.

Nema ničeg što je teže sprovesti nego neku reformu. Reformator ima mnogo

neprijatelja, sve one koji imaju koristi od postojećeg, a oni pak koji bi imali korist od

reforme zdušno će se zalagati za nju.

Uobičajeni argument za odbijanje promjena je tradicija ili izreka „uvijek smo to

tako radili“. Strah kako će promjene uticati na nas, uloženi novac u postojeće, a posebno prikriveni lični interes su često izvori oklijevanja da se sprovedu promjene.

Po poziciji nastavnik je lider.

„Četiri su izvora moći vođe ili lidera: 1. formalna moć,

2. legitimna moć,

3. referentna moć i

4. ekspertska moć.“48

48 Prof. dr Nenad Suzić, „Pedagogija za 21. vijek, TT-Centar, Banja Luka, str. 260.

95

Formalna moć proizilazi iz pozicije koju vođa ima. Legitimna moć vođe se

razlikuje od formalne po tome što podrazumijeva moć koju su prihvatili sljedbenici. Ako

se nastavnik poziva na statut škole i zakon kako bi prinudio učenike da ga slušaju, poseže

za formalnom moći jer nema legitimne. Referentnu ili harizmatsku moć imaju vođe koji

žele da ga ljudi slijede, imitiraju i pridruže mu se. M alo je nastavnika koji imaju

harizmatsku moć. Svaki nastavnik bi trebao težiti ka tome da ima referentnu moć.

Ekspertska moć proizilazi iz poznavanja najboljeg puta ka realizaciji ciljeva grupe.

Naima nastavnik može imati veliko znanje, ali ga ne znati prenijeti na učenike, takav

nastavnik nije dobar ekspert. Kao ekspert nastavnik mora poznavati sadržaj predmeta koji

predaje, mora poznavati metode i tehnike kojima će prenijeti znanje na učenike.

Vođa ili nastavnik bi morao da bude autoritet učeniku ili slušaocu. Obzirom da u

teoriji i praksi poznajemo više različitih tipova autoriteta, nastavnik bi morao biti

autoritet znanja. „Autoritet znanja proističe iz znanja koje posjeduje osoba iz date oblasti,

tako da bez obzira na to što ne posjeduje zvanični autoritet, osoba u datoj oblasti

funkcioniše de facto kao vođa, tj. vođa mišljenja.“49 Učenici neće prihvatiti nekog samo ako je on zvanični autoritet, ako iza tog zvaničnog autoriteta ne stoji autoritet znanja.

Često možemo čuti od naših sagovornika da iz svojih đačkih ili studentskih dana pamte

samo one nastavnike od kojih su mnogo naučili, ali ne i one nastavnike koji su im

„poklanjali“ ocjene, mada im se tad čin ilo da su im upravo ti nastavnici najomiljeniji

nastavnici.

„Nema pedagoške djelatnosti u kojoj se može zanemariti nastavnik. Iz nastave se ne

može izbrisati niti dezavuisati. Nekada je bio osnovni izvor znanja. Nastavnik je uvijek bio nezamjenljiva, presudna, dominantna i izuzetno odgovorna ličnost u vaspitanju i

obrazovanju mladih; formiranju pravilnog pogleda na svijet, u njihovom poučavanju, u

formiranju njihova lika, karakternih, moralnih i drugih osobina. Naravno, ovom tvrdnjom ne zanemarujemo udio ostalih faktora kao izvora znanja: udžbenik, neposrednu stvarnost,

opremljenost škole nastavnim sredstvima, uticaj televizije, radija i drugih masmedija,

49 Milan P. Galogaža: Komunikologija – umeće pregovaranja i vođenje razgovora, MM College, Novi Sad, 2003.g., str. 133.

96

obrazovnog standarda roditelja, udio snažnog prodiranja savremene nauke, tehnike,

tehnologije i drugih područja ljudskog roda.“ 50

D. Šušnjić u svom djelu „Ribari ljudskih duša“ govori da članovi grupe rado

prihvataju samo one vođe koji su im po svojim osobinama slični. Oni od vođe očekuju

nadprosječnu inteligenciju, znanje, originalnost, inicijativu, istrajnost, samostalnost,

iskustvo, odgovornost, odanost, praktičnost, spretnost, srdačnost, druželjubivost,

prilagodljivost, duhovitost i td. Rekla bih da učenici od svog nastavnika očekuju upravo

te osobine da bi ga smatrali svojim vođom.

„Savremena shvatanja stavljaju nastavnika u drugi položaj. On je sve manje

direktan izvor znanja a sve više je organizator nastave, njen rukovodilac, koordinator i

tehnolog. Kao vaspitač i čovjek mora imati topline i razumijevanja za svoje učenike, ,

trebao bi biti principijelan u zahtjevima, da zrači optimizmom, da usmjerava i olakšava

rad učenicima. Njihova uloga u nastavi je specifična, pogotovo i zbog toga što učenici

mnogo šta saznaju o njegovom predmetu iz sredstava masovnog informisanja, od

roditelja, putujući i slično, te je nastavnik sve manje potpun izvor informacija“.51

d) Primjer uputstva za unapređenje i modernizaciju načina podučavanja Svaki nastavni proces treba da ima svoj cilj prema kome se upravlja rad i

nastavnika i studenta. Ciljevi i zadaci predstavljaju osnov za sistematičnu, svrsishodnu i cjelovitu realizaciju tih ciljeva i zadataka. Ciljevi i zadaci koje želimo realizovai sprečava

nastavnika da luta i da bude neprimjeren potrebama i interesovanjima studenata. Osnovni

cilj svakog nastavnika treba da bude da jednog dana student može biti autonoman, da nastavnik bude suvišan. Osamostaljavanje studenta smanjuje potrebu za dominacijom

nastavnika. Nastavnik u toku nastavnog procesa vodi studenta sve dok on ne dostigne

tačku samostalnosti, nezavisnosti i autonomnosti. Kada student potpuno ovlada znanjem,

vještinama i sposobnostima nastavnik postaje suvišan. 50 Dr Drago Branković, dr Mile Ilić, dr Svetozar Milijević, dr Nenad Suzić, dr Vukašin Gutović: Pedagoško-psihološke i didaktičko-metodičke osnove vaspitno-obrazovnog rada, Društvo pedagoga RS, Banja Luka, 1999.g. str. 84-85. 51 Dr Drago Branković, dr Mile Ilić, dr Svetozar Milijević, dr Nenad Suzić, dr Vukašin Gutović: „Pedagoško-psihološke i didaktičko-metodičke osnove vaspitno-obrazovnog rada, Društvo pedagoga RS, Banja Luka, 1999.g. str. 207-208.

97

Kako student uči prikazano je na slijedećoj tabeli:

Koliko student može da usvoji

Način prezentiranja sadržaja

10% od onog što pročita Čitanje

20% od onog što je čuo

Slušanje

30% od onog što je vidio

Vizuelno predstavljanje

50% od onog što je vidio i čuo

Audio-vizuelno predstavljanje

70% od onog što je rekao ili napisao

Verbalni iskaz

90-100% od onog što sam uradi, objasni i

demonstrira

Kreativna aktivnost i samostalan rad

52

e) Nastavni programi i izvođenje nastave Nastavni programi koji su uveliko zastarjeli na našim univerzitetima, oni su ujedno

i preopširni. Često studenti savladavaju neupotrebljivo znanje. Prosto, često se studenti ne

spremaju da bi mogli biti upotrebljivi u 21. vijeku.

Nastavni programi bi trebali biti izgrađeni kao mreža pojmova ili k ljučnih tema u matičnom području ili srodnim područjima. M orali bi biti fleksibilni u prilagođavanju

potrebama studenata sa ugrađenom obavezom inoviranja u skladu sa razvojem naučnih i

stručnih spoznaja, kao i u skladu sa razvojem naučnih spoznaja i sredstava. Izvođenje programa mora počivati na „pristupu usmjerenom na studente“, s

težnjom ka usvajanju upotrebnog znanja umjesto na gomilanju nepotrebnih činjenica. To

podrazumijeva da težište u nastavi treba biti na projektnom, egzemplarnom i iskustvenom

pristupu u pojedinim područjima, a to opet podrazumijeva na nastavni kadar treba

osvježavati praktičarima a ne teoretičarima, ljudima iz privrede koji su postizali dobre

rezultate u praksi. U nastavi treba koristiti nastavne metode koje će kod studenata

razvijati motivaciju za učenjem i istraživanjem, te osjećaj sigurnosti i samopouzdanja. Treba koristiti modele riješavanja problemskih situacija, kao i sistem kontinuiranog

praćenja studenata i procjene njihovog znanja radi bolje prolaznosti studenata. 52 Osiguranje kvaliteta nastavno-naučnog proces a Univerzitet a u Sarajevu, oktobar 2004.g. str. 97

98

Dakle, programi bi trebali da prate razvoj nauke, tehnike i društvenih zbivanja, da

omogućavaju lakše uključivanje u tržište radne snage. Ovakva nastava zahtijeva veće

angažovanje nastavnika, jer on treba da potiče dvosmjernu komunikaciju sa studentima i

omogućava bolji uvid u njihovo razumijevanje i napredak. Takva nastava će sigurno

smanjiti izglede za neuspjeh i stvaranje osjećaja „naučene bespomoćnosti“.

Studenti treba da imaju kreativan i kritički odnos prema akademskim sadržajima.

Kod njih treba da se razvija f leksibilnost i tolerancija prema svemu što je novo i različito.

Naravno da bi sproveli takvi nastavni programi ima neobrojeno mnogo prepereka.

Osnovna prepreka je zanemarivanje korisnika visokog obrazovanja – studenata prilikom

donošenja odluka u visokom obrazovanju, opterećenost istorijskim činjenicama, zatim

prenaglašenost ex cathedra nastavom nasuprot interaktivnoj, saradničkoj i istraživačkoj

nastavi, nedovoljno uključivanje studenata u projekte i istraživanja, nepostojanje

mehanizma evaluacije, dakle uglavnom prepreke predstavlja ljudski faktor. Često ćemo

čuti da nema dovoljno sredstava za uvođenje novih tehnologija u nastavu, što je takođe

tačno, ali to nije jedina prepreka da bismo krenuli korak dalje u nove metode nastave. Ondje gdje ta sredstva postoje, malo se koriste, jer ćemo naići na čin jenicu da većina

nastavnog kadra ne umije rukovati računarom, ne poznaje uopšte ili slabo poznaje

engleski jezik, ili b ilo koji svjetski jezik.

U svrhu unapređenja nastave može se pokušati uvesti eksperimentalno u jednu ili

dvije grupe u svakom studijskom programu uz omjer od 20% predavanja, 30% vježbi,

30% rad na projektima ili studentska praksa, 20% rad sa mentorom, odnosno smanjiti

vrijeme sjedenja na časovima, a povećati samostalna istraživanja studenata. Jedan od uslova za poboljšanje kvaliteta nastave bi svakako bio smanjenje broja

studenata u jednoj grupi na predavanjima, ne koristiti za sva predavanja anfiteatre sa svim

studentima koji su na određenoj studijskoj grupi (znamo da na nekim fakultetima ima po 300 – 400 studenata). Na takvim časovima sa tolikim brojem studenata student ne može

ni da čuje profesora, a kamoli da se uključi u interaktivnu nastavu. M ožda bi pomoglo to

da se zakonski regliše veličina grupe za nastavu, kao što to imamo u osnovnim i srednjim

školama, od 32 do 36 učenika u jednom odjeljenju. Primjer učenja stranog jezika na Fakultetu poslovne ekonomije pokazuje da je takav metod rada efikasan (grupu čini 8 –

12 studenata). Grupa za predavanje ne bi smjela biti veća od 60 studenata, na seminarima

99

veća od 30 studenata, na vježbama veća od 15 studenata, a za praktičan i terenski rad

sačiniti grupu od 5 do 10 studenata.

Kao kad je bilo riječi o ocjenjivanju studenata i kod izvođenja nastave moralo bi se

razraditi kontinuirano praćenje rada studenata tokom cijelog obrazovnog procesa i na

kraju sumirati rezulteta postignute na vježbama, domaćim zadacima, projektima,

kolokvijumima, uz obavezno polaganje ispita odmah nakon odslušanog predavanja, kao

što to radi Panevropski univerzitet „Apeiron“ u Banjoj Luci. M etod provjere znanja treba

biti prilagođen onome šta želimo ocijeniti. Način na koji se ocjenjuje treba da opisuje

kakvo je bodovanje i kako se može osvojiti maksimum, a kako minimum. Tabelarno to bi

izgledalo ovako:

Oznaka Vrsta znanja Procentno učešće

Maksimalan broj poena

I Provjera aktivnog znanja studenata (različite form e ispita) 30% 30 II Ocjena pristupa studenta u praktičnoj primjeni znanja 10% 10 III Inovativnost i kreativnost u prezentaciji znanja 10% 10

SVEGA za provjeru znanja / ISPIT

50% 50

IV Ocjena učešća (aktivnosti) studenata u radu na predavanjima, mentorskim vježbama i radionicama

10% 10

V Ocjena učešća (aktivnosti) studenata na klinikama, okruglim stolovima i tribinama

10% 10

SVEGA za ostale forme rada

20% 20

VI Ocjena pristupnog ili seminarskog rada, eseja ili drugog pristupnog rada

30% 30

SVEGA za studentske radove

30% 30

U K U P N O

100% 100

53

Nastavni program bi se morao preoblikovati u manje cjeline izvodive u okviru

jednog semestra.

Jako bitan segment kod unapređenja nastavnog procesa je sam plan rada nastavnika i sadržaj nastavnog procesa. Nastavnik na samom početku nastavnog procesa treba da

navede nastavne jedinice koje će obrađ ivati tokom nastave, dajući objašnjenja kako te

nastavne jedinice doprinose postavljenim ciljevima i na koji način će biti prezentirane studentima, koje jedinice će se obrađ ivati u timskom radu, koje su predviđene da se

53 Statut Fakulteta poslovne ekonomije, Banja Luka, 2005.g. član 41, str. 30

100

prezentuju putem izlaganja studenata, koje će biti obrađivane putem seminarskih radova,

šta će se obrađivati na vježbama i slično, sa brojem sati predviđenih za svaku nastavnu

jedinicu. Na taj način studenti će dolaziti spremni na predavanja i moći se aktivno

uključvati u rad na časovima, a tako bi postigao i interaktivni rad na času. Samo

suhoparno izlaganje nastavnika, tipa ex catedra, je studentu neinteresantno i dosadno, te

student nije motivisan da prisustvuje času ukoliko ne postoje sankcije za ne

prisustvovanje istom. Nastavnik bi, takođe, morao navesti nastavne aktivnosti, kojima će

se razviti vještine i kompetencije studenta u okviru predmeta, koje će garantovati da će

student usvojiti minimum znanja u okviru jednog predmeta. Prosto rečeno, ono što se

očekuje kao rezultat mora biti objašnjeno kojom će se tehnikom postići tako nešto.

Studiranje na daljinu i elektronsko komuniciranje sa mentorom bi u mnogome

pomoglo studentu da brže i lakše savlada gradivo, sve u cilju veće prolaznosti ali ne na

uštrb kvaliteta studiranja.

f) Položaj i uloga studenata u obrazovnom procesu Činjenica je da je glavni akter visokog obrazovanja, zbog koga visoko obrazovanje

i postoji, na našim univerzitetima jako nezadovoljan. To bi morao biti motiv za

mijenjanje situacije. Studenti se ne osjećaju da su ravnopravni sudionici u obrazovnom

procesu. Oni bi se trebali pojaviti kao glavni sudionici i nosioci promjena u akademskoj

zajednici. Da bi se oni tako osjećali to podrazumijeva slijedeće:

• poštovanje studenata kao ličnosti, uvažavanje njihovih potreba, interesa i prava,

• demokratski odnos, dvosmjerna komunikacija – od profesora ka studentu i obrnuto,

• omogućavanje studentu da odlučuje o bitnim pitanjima vezanim za život, rad i

budućnost,

• podršku u učenju i profesionalnom razvoju itd.

Posledica takvog odnosa može biti:

• samopoštovanje i samopouzdanje studenta,

• student će zadovoljavati i druge potrebe na fakultetu kroz različite oblike

djelovanja,

• student sam preuzima odgovornost za vlastito učenje i obrazovanje,

101

• veća motivisanost studenata,

• student će nastaviti saradnju sa univerzitetom i nakon završetka studija itd.

Da bi se gore navedeno ostvarilo, naravno i tu postoje raznovrske prepreke, od

tretiranja studija kao socijalnu kategoriju, a ne obrazovnu, što doprinosi nemotivisanosti

studenata, preko loše materijalne situacije studenata i n jihovih roditelja (zaokupljeni su

rješavanjem egzistencije porodice), te skoro nikakve uključenosti studenata u proces

odlučivanja, nezainteresovanost kao posledica prethodnog obrazovnog i ostalog iskustva,

pa sve do neposjedovanja mehanizama koji bi studentima omogućili uspješnije studije. Da bi se sa studentom ostvario partnerski odnos potrebno je zajednički pronalaziti

rješenja za osiguravanje boljeg studentskog standarda, bolje opremiti studentske čitaonice

na fakultetima i studentskim domovima kako bi studenti imalo bolje uslove za rad, pojednostaviti administraciju na fakultetima a u sklopu informacionog sistema omogućiti

studentu da što manje vremena izgubi u „praznom hodu“, znači poboljšati usluge preko

Weba (rokovi, ispiti, konsultacije, prijave za ispi, rezultati ispita itd).

Za talentovane studente bi se morala obezbijediti sredstva na fakultetima za njihov

istraživački rad i rad na samostalnim projektima. Čin jenica je da većina naših studenata

ne posjeduje računar. U tom smislu potrebno je omogućiti studentima popust za nabavku

računara, a i obezbijediti sredstva za subvencioniranje udžbenika.

g) Položaj i uloga nastavnika u obrazovnom procesu „Filozofi, pedagozi, didaktičari i drugi mislioci raznih epoha i sredina isticali su

složenost i značaj nastavnikovog djelovanja. Platon je isticao da ako obućar slabo radi,

država neće puno izgubiti, samo će Atinjani biti nešto gore obuveni. Ali ako nastavnik

slabo radi, stvoriće neznalačka i poročna pokolenja koja će upropastiti budućnost države.

Jan Amos Komenski je naglašavao da su marljivost, poštenje, ljubav prema djeci i

vaspitačkom pozivu i smisao za stvaranje radoznalosti učenika ključni kvaliteti uspješnog

nastavika . Poznata je misao Davorina Trstenjaka: ’Bez ljubavi neka niko ne ulazi u hram

prosvjete, jer če biti nesretan, i to nesretniji što više zna, a manje ljubi’. Vaso Pelagić je

102

govorio da je učiteljski poziv i zadatak neopisivo velik i da je njegovo znanje za svaki

narod i državu tako važno i nužno kao vazduh i hrana za ljudski život.“54

U skladu nastave „usmjerene na studente“ potrebno je promjeniti i ulogu

visokoškolskog nastavnika. Univerzitetski profesor mora biti spreman usavršavati se i

razvijati i u nastavnom procesu i naučnom radu. U obrazovnom procesu on se mora

pojavljivati kao koordinator aktivnosti koji podstiče studente na razmišljanje, na

razvijanje kreativnog pristupa i kritičko razmišljanje o akademskoj disciplini. On mora

postaviti jasne kriterije, davati primjerene povratne informacije o napretku ili o

zaostajanju. On mora biti dostupan studentu i otvoren za dijalog, podržavati njihove

inicijaive, te biti spreman za raspravu o zajedničkim obrazovnim ciljevima.

Ako je nastavnik otvoren za dijalog sa studentom, dostupan studentu, potiče

studenta na razmišljanje, to će se odraziti na njegov radni entuzijazam, osjetiće

samopouzdanje i zadovoljstvo poslom.

Naravno za takav rad nastavnika postoje i objekivne poteškoće, kao

neopremljenost fakulteta nastavnim sredstvima, ali postoje i lične subjektivne poteškoće, kao što su:

• uvjerenje da je biti doktor nauka dovoljan uslov i za biti dobar nastavnik,

• nedostatak komunikacijske vještine,

• kriterijuma napredovanja koji nemaju visoke zahtjeve u pogledu uloge nastavnika,

• neizgrađenosti sistema stručnog osposobljavanja nastavnika itd. U svrhu podsticanja nastavnika potrebno je osigurati dobre uslove za rad,

obavezati nastavnika na stručno usavršavanje, te proširiti razmjenu i saradnju nastavnika

kako unutar zemlje, tako i na međunarodnom nivou. Da bi se obavezao nastavnik na

stručno usavršavanje potrebne su kontinuirane evaluacije rada univerzitetskog nastavnika

i saradnika.

54 Dr Drago Branković, d r Mile Ilić, dr Svetozar Milijević, dr Nenad Suzić, d r Vukašin Gutović: Pedagoško-psihološke i didaktičko-metodičke osnove vaspitno-obrazovnog rada, Društvo pedagoga RS, Banja Luka, 1999.g. str. 139.

103

2. Integrisanje fakulteta Jedna vjerovatno od najvećih promjena koje očekuju visoko obrazovanje u RS je

integrisanje srodnih fakulteta u univerzitete. Javnost je podijeljena na one koji se zalažu

za integrisanje i one koji smatraju da je to nerealno i u ovom trenutku nemoguće.

Studenti, naučeni da se ne pitaju ništa, uglavnom ne znaju ništa o tome. Integrisanje je

obaveza koju je država prihvatila potpisivanjem bolonjske deklaracije. Sada u RS postoje

dva državna univerziteta, Banjalučki univerzitet u čijem sastavu djeluje 13 fakulteta, i

Univerztet u Istočnom Sarajevu u čijem sastavu radi 15 fakulteta. Integrisanjem srodnih

fakulteta u univerzitete u RS bi se dobilo 5 univerziteta:

- Univerzitet medicinskih nauka,

- Univerzitet prirodno-matematičkih i biotehničkih fakulteta,

- Univerzitet tehničkih nauka,

- Univeritet društveno-humanističkih nauka i

- Univerzitet umjetnosti.

Naravno u skladu sa bolonjskom deklaracijom studenti treba da budu uključeni u integrisanje fakulteta. Samim tim riješilo bi se pitanje rada honorarnih i gostujućih

profesora i inače pitanje „nedostatka“ nastavničkog kadra. Jedan profesor bi određeni

predmet predavao na svim fakultetima unutar jednog univerziteta, bio bi iskorišten a

samim tim i bolje plaćen pa se neće dešavati da jedan profesor honorariše na 10 fakulteta

i u toj „jurnjavi“ za honorarom nedostupan je studentima za koje je u stvari tu. Poznato je

da studenti danima ne mogu da dođu do određenog profesora radi ispita ili konsultacija.

A profesor je primoran da radi na više fakulteta honorarno jer mu je lični dohodak nedostojan njegovog zvanja. S druge strane osnivanjem 5 univerziteta dobija se i 5

rektora i univerziteti postaju pravna lica. Iznad univerziteta postojala bi i rektorska

konferencija ili savjet univerziteta, kao najveća instanca. Studenti pak strahuju da će stvaranjem više univerziteta doći do novih problema, kadra i prostora, ali oni su svakako

svjesni toga da do korjenitih promjena na fakultetima mora biti da bi nam obrazovanje

bilo na mnogo većem nivou.

104

VI. POKRETANJE BOLONJSKOG PROCESA – DEKLARACIJA

1. Pojam bolonjskog procesa

Bolonjska deklaracija55 je dokument koji je izradila konferencija rektora zemalja

Evropske zajednice i Udruženja univerziteta u Evropi (CRE). Ovaj dokument obuhvata

komentar u vezi sa značenjem i važnošću Bolonjske deklaracije, kao i informaciju o nastavku tekućeg procesa i sam tekst Deklaracije.

Bolonjskom deklaracijom se 29 zemalja obavezalo na zajedničku strukturu sistema

visokog obrazovanja i ona predstavlja ključni dokument koji označava prekretnicu u

razvoju visokog obrazovanja. Svaka od zemalja potpisnica se obavezala da će izvršiti

reformu visokog obrazovanja u cilju harmonizacije visokog obrazovanja na evropskom

nivou, ali poštujući autonomiju i različitost svake od zemalja.

Cilj potpisivanja ovakvog dokumenta je: - Stvaranje zajedničkog prostora za visoko obrazovanje kako bi se povećala

mogućnost zapošljavanja i mobilnosti građana, kao i da bi se povećala

međunarodna konkurentnost visokog obrazovanja u Evropi; - Rok za uspostavljanje takvog evropskog prostora je 2010.g.;

- Sledeći cilj uspostavljanja zajedničkog evropskog prostora je i sistem bodovanja

koji je kompatibilan sa ECTS-om, koji pokriva i učenje tokom cijelog života.

- Uvođenje dodiplomskog (prvog stepena ili ciklusa) i postdiplomskog studija (studij drugog stepena ili ciklusa), s tim da prvi ciklus traje najmanje tri godine u

skladu sa tržištem rada;

- Evropska dimenzija u osiguranju kvaliteta; te - Eliminacija prepreka slobodnoj mobilnosti studenata i nastavnika.

Bolonjski proces je naziv za evropsku reformu visokog obrazovanja. Osnovni

cilj Bolonjske deklaracije je uspostavljanje evropskog prostora visokog

obrazovanja. Taj prostor bi konačno trebao biti uspostavljen do 2010.g. Bolonjski

55 Zajednička deklaracija evropskih ministara obrazovanja sazvana u Bolonji 19. juna 1999.g.

105

proces je nacionalnog, međunarodnog, odnosno evropskog karaktera. Na

nacionalnom nivou proces provode ministarstva zadužena za visoko obrazovanje, a

uz njih univerziteti, fakulteti, profesori i studenti. Glavne smjernice Bolonjskog

procesa postavljaju se na međunarodnom nivou, konsenzusom ministara,

predstavnika institucija visokog obrazovanja, predstavnika studenata, Vijeća

Evrope i Evropske komisije.

2. Zajednička deklaracija evropskih ministara obrazovanja sazvana u Bolonji56

Evropski ministri obrazovanja 19. juna 1999.g. u Bolonji su potpisali dokument

nazvan Bolonjaska deklaracija. Zahvaljujući izvanrednim dostignućima nekoliko godina ranije evropski proces postao je sve konkretnija i relevantnija stvarnost za Evropsku uniju

i njene građane. Svjedoci smo sve veće svjesnosti u velikim dijelovima političkog i

akademskog svijeta, i u javnom mnjenju, o potrebi za uspostavljanjem kompletnije i dalekosežnije Evrope, posebno za nadgradnjom i jačanjem njenih intelektualnih,

kulturalnih, socijalnih i naučno tehnoloških dimenzija.

Evropa je sposobna da pruži svojim građanima neophodne nadležnosti kako bi

se suočili s izazovima novog milenijuma, zajedno sa sviješću o zajedničkim vrijednostima i pripadanju zajedničkom društvenom i kulturnom prostoru.

Važnost obrazovanja i saradnje u obrazovanju i razvoju i jačanju stabilnih,

demokratskih društava postaje najvažniji činilac, posebno u vremenu trazicijhe na našim prostorima pa i u cijeloj jugoistočnoj Evropi.

Bolonjskoj deklaraciji je prethodila Sorbonska deklaracija od 25. maja 1998.g.

koja je osnažena ovim razmišljanjima, naglasila je ključnu ulogu univerziteta u razvoju

evropske kulturne dimenzije. Naglasila je stvaranje evropskog područja visokog

obrazovanja kao ključnog načina promovisanja pokretnosti građana i mogućnosti

zapošljavanja i sveukupnog razvoja kontinenta. M inistri zaduženi za visoko obrazovanje

iz Francuske, Italije, Velike Britanije i Njemačke potpisali su Sorbonsku deklaraciju o usklađivanju strukture evropskog visokoškolskog obrazovnog sistema na Univerzitetu

56 Bolonjska deklaracija o reformi visokog obrazovanja usvojena je 19. juna 1999.godine u Bolonji, Italija

106

Sorbona u Parizu. Ona je fokusirana na podsticanje mobilnosti studenata i profesora, što

znači da bi studenti trebali provesti najmanje jedan semestar u inostranstvu.

Nekoliko evropskih zemalja je prihvatilo poziv da se opredijeli za postizanje

ciljeva postavljenih u Deklaraciji bilo njenim potpisivanjem ili izražavanjem svog

načelnog slaganja. Pravac kojim su krenule neke od reformi visokog školstva pokrenute u

međuvremenu u Evropi dokazao je opredjeljenost mnogih vlada za poduzimanje akcije.

Evropske institucije za visoko obrazovanje, sa svoje strane, prihvatile su izazov

i preuzele glavnu ulogu u stvaranju evropskog područja visokog obrazovanja, kao i u

buđenju osnovnih načela izraženih u bolonjskoj Magna Carta Universitatum 1988.g.57

Ovo je od najvećeg značaja, uzevši u obzir da nezavisnost univerziteta i autonomija

osiguravaju da se visoko obrazovanje i sistem istraživanja neprestano prilagođavanju

promjenljivim potrebama, zahtjevima društva i napretku u naučnom spoznavanju. Trend

je postavljen u pravom smjeru i u značajne svrhe. Postizanje veće kompatibilnosti i

uporedivosti sistema visokog obrazovanja, međutim, zahtjeva neprestani zamah u svrhu

postizanja cilja u potpunosti. Potrebno je da potporu tome damo putem promovisanja konkretnih mjera u postizanju mjerljivih koraka naprijed. Sastanak je održan uz učešće

autoritativnih stručnjaka i naučnika iz svih zemalja i dao je vrlo korisne prijedloge o

inicijativama koje treba preduzeti.

Posebno se moramo osvrnuti na ciljeve povećanja međunarodne konkurentnosti

evropskog sistema visokog obrazovanja. Vitalnost i efikasnost svake civilizacije može

biti mjerena učinkom koji njena kultura ima na neke zemlje. Potrebno je da osiguramo da

sistem evropskog visokog obrazovanja postigne svjetski stepen privlačnosti jednak našoj kulturnoj i naučnoj tradiciji.

Afirmisanjem naše potpore opštim načelima definisanim u Sorbonskoj

deklaraciji mi se uključujemo u koordinisanje naših politika kako bismo u kratkom vremenskom roku, a u svakom slučaju tokom prvog desetljeća trećeg milenijuma, postigli

sljedeće ciljeve, koje smatramo od najveće važnosti u cilju uspostavljanja evropskog

57 Magna Carta Universitatum iz Bolonje, potpisali su Austrija, Belgija, Bugarska, Češka Republika,

Danska, Estonija, Finska, Francuska, Njemačka, Grčka, Mađarska, Island, Irska, Italija, Latvija,

Luksenburg, Holandija, Malta, Norveška, Poljska, Portugal, Rumunija, Slovačka Republika, Slovenija,

Španija, Švedska, Švajcarska, Velika Britanija, Hrvatska, Kipar i Turska.

107

područja visokog obrazovanja i promovisanja evropskog visokog obrazovanja širom

svijeta:

- Usvajanja sistema razumljivih i uporedivih diploma, putem izdavanja dodatka

diplome u svrhu promovisanja pokretnosti evropskih građana;

- Usvajanje sistema u osnovi temeljenog na dva glavna ciklusa, dodiplomski i

postdiplomski. Pristup drugom ciklusu zahtijeva završetak prvog ciklusa studija

koji traje najmanje tri godine. Stepen postignut nakon prvog ciklusa je takođe

relevantan evropskom tržištu rada kao odgovarajući stepen kvalifikacije. Drugi

ciklus treba voditi magistarskoj ili doktorskoj diplomi kao i u mnogim evropskim

zemljama;

- Uspostavljanje s istema bodonja putem ECTS (Evropski sistem transfera kredita)

kao odgovarajućeg sredstvo za promovisanje široko rasprostranjene mobilnosti

studenata. Bodovi se mogu steći i u kontekstu drugog školskog obrazovanja,

učenje do kraja života, pod uslovom da ih priznaju zainteresovani univerziteti koji

primaju studente; - Promovisanje mobilnosti prevladavanjem prepreka u svrhu efikasnog korištenja

kretanja s posebnim osvrtom na studente i nastavno osoblje.

U tom cilju moramo slijediti puteve saradnje između vlada evropskih zemalja,

zajedno s onim nevladinim evropskim organizacijama koje imaju nadležnosti u oblasti

visokog obrazovanja. Zato univerziteti treba da doprinesu uspjehu ovog poduhvata.

3. Bolonjska Magna Carta

Prvi začeci reforme visokog obrazovanja započeti su u Bolonji na skupu

Evropske rektorske konferencije u septembru 1988. godine, prilikom obiljavanja devete

stogodišnjice najstarijeg univerziteta u Evropi, četiri godine prije ukidanja granica

zemalja evropske zajednice, u želji za ostvarenjem dalekosežne saradnje između svih evropskih država i u vjeri da ljudi i države treba da više nego ikada postanu svjesni uloge

koji će univerziteti biti pozvani da igraju u promjenljivom i sve više internacionalnom

društvu.

108

a) Preambula U preambuli Bolonjske M agna Carte je naglašeno da budućnost čovječanstva na izmaku drugog milenijuma velikim dijelom zavisi od kulturnog, naučnog i tehničkog

razvoja, te da se taj razvoj izgrađuje u centrima kulture, znanja i istraživanja.

Naglašeno je da je zadatak univerziteta da šire znanje među mladom generacijom,

a da to podrazumijeva da oni u današnjem svijetu moraju služiti društvu kao cjelini, te da kulturna, socijalna i ekonomska budućnost društva posebno zahtjeva značajna ulaganja u

trajno obrazovanje.

Univerziteti moraju budućim generacijama pružiti takvo obrazovanje i osposobljavanje koje će ih učiti, a putem njih i ostale, da poštuju uzvišenu harmoniju

njihovog prirodnog okruženja i samog života. Rektori, potpisnici Magna Carte pozvali su

sve države da prihvate osnovne principe na kojima mora permanentno počivati funkcija

svih univerziteta.

b) Osnovni principi Kao prvi princip na kome mora počivati funkcija univerziteta naglašeno je da je

univerzitet samostalna institucija, koja se nalazi u središtu društva i koja je organizovana

na različite načine zbog geografskih obilježja i istorijskog nasleđa. Univerzitet proizvodi,

istražuje, procjenjuje i prenosi kulturu s koljena na koljeno naučnoistraživačkim radom i

nastavnim procesom. Kako bi zadovoljio potrebe svijeta oko sebe, njegov

naučnoistraživački i nastavni rad mora biti moralno i intelektualno nezavisan od svih

političkih uticaja i ekonomske moći.

Drugi princip je vezan za nastavni proces i naučnoistraživački rad na univerzitetu, koji moraju biti neodvojivi ukoliko želimo da nastava ne zaostaje za potrebama koje se

stalno mijenjaju, zahtjevima društva i napretku naučnih spoznaja.

Osnovni princip univerzitetskog života je sloboda u naučnoistraživačkom radu.

Odbacujući netolerantnost i uvijek otvoren za dijalog, univerzitet je idealno mjesto za

susret nastavnika koji su sposobni da prenesu svoje znanje. Nastavnik svojim

inovacijama i naučnoistraživačkim radom treba da razvija univerzitet , a student treba da

obogati svoj um tim znanjem.

109

Univerzitet je povjerenik evropske humanističke tradicije. Njegov stalni cilj je da

postigne univerzalno znanje kako bi ispunio svoju funkciju. On treba da prevazilazi

geografske i političke granice i potvrdi potrebu da različite kulture vrše uticaj jedna na

drugu.

c) Sredstva Postizanje osnovnih ciljeva realizacijom gore navedenih principa zahtjeva

adekvatna sredstva koja odgovaraju trenutnim uslovima.

U cilju očuvanja slobode u naučnoistraživačkom radu i nastavnom procesu, svim

članovima univerzitetske zajednice moraju se osigurati instrumenti adekvatni za

realizaciju te slobode.

Zapošljavanje nastavnika i regulisanje njihovog statusa mora se odvijati po

principu da je naučnoistraživački rad neodvojiv od nastavnog procesa. Svaki univerzitet mora – naravno imajući u vidu posebne okolnosti – osigurati

očuvanje slobode njegovih studenata, i njihovo djelovanje pod uslovima u kojima mogu

sticati kulturu i obrazovanje što i jeste njihov cilj. Univerziteti, pogotovo u Evropi, smatraju da je međusobna razmjena informacija i

dokumentacije, i često zajednički projekti za unapređenje obrazovanja, od suštinskog

značaja za stalan napredak u sticanju znanja. Prema tome, kao i u prvim godinama

njihove istorije, oni podstiču mobilnost nastavnika i studenata, pored toga oni dalje smatraju da su generalna politika ekvivalentnog statusa, znanja, ispiti (bez predrasuda o

nacionalnim diplomama) i dodjela stipendija od suštinskog značaja za ispunjenje njihove

misije u uslovima koji danas preovlađuju.58

Poslije potpisivanja Bolonjske deklaracije 1999.g. ministri zemalja potpisnica su se

dogovorili da se ponovo sretnu 2001.g. u Pragu u cilju procjene postignutog napretka i

dogovora o novim mjerama koje je potrebno poduzeti. Sreli su se 19. maja 2001.g. u

Pragu i postavili smjernice i prioritete za budući rad. Samo nepuna dva mjeseca prije

susreta u Pragu, tačnije 29. i 30. marta 2001.g. preko 300 evropskih institucija

58 Magna Cartu potpisali su rektori evropskih univerziteta 18. septembra 1988.g.

110

visokoškolskog obrazovanja okupile su se u Salamanki. Cilj tog sastanka je bio priprema

za sastanak ministara visokoškolskog obrazovanja u Pragu. U Salamanki su usaglašeni

slijedeći principi, ciljevi i prioriteti:

- stvaranje budućnosti,

- autonomija s odgovornošću,

- obrazovanje kao javna odgovornost,

- visokoškolsko obrazovanje zasnovano na naučnom istraživanju,

- organizaciona raznovrsnost,

- kvalitet,

- relevantnost,

- mobilnost,

- kompatibilne kvalif ikacije,

- atraktivnost itd.

U Praškom dokumentu ministri 33 zemlje potpisnice su:

• potvrdili svoju privrženost Bolonjskoj deklaraciji;

• izrazili zahvalnost aktivnom učešću Evropske univerzitetske asocijacije i

Asocijacije studentskih unija u Evropi;

• konstatovali da je pomoć Evropske komisije bila konstruktivna;

• podsticali ciljeve postavljene u Bolonjskoj deklaraciji;

• naglasili da su cjeloživotno učenje, uključivanje studenata i unapređivanje

privlačnosti i konkurentnosti evropskog područja visokog obrazovanja drugim

dijelovima svijeta, važni za evropsko područje visokog obrazovanja.

U Pragu su ministri najviše pažnje posvetili p itanju napredovanja rada na

osiguranju kvaliteta. Podržali su ideju da visokoškolsko obrazovanje treba smatrati

javnim dobrom i da su studenti puni članovi visokoškolske obrazovne zajednice. Takođe

su se usaglasili da se visokoškolsko obrazovanje dijeli na dva stupnja i to dodiplomski

studij i postdiplomski studij, a sistem ECTS-a ili neki drugi koji je kompatibilan sa

ECTS-om omogućava veću mobilnost studenata i nastavnika. Istakli su neophodnost

tijesne saradnje i uzajamnog povjerenja u nacionalne sisteme osiguranja kvaliteta i

njihovo prihvatanje. Učenje tokom cijelog života je neophodno da bi se mogli suočiti sa

111

izazovima konkurentnosti i upotrebom novih tehnologija. Ministri su pozdravili odluku

da se Bolonjskom procesu pridruže nove zemlje članice i prihvatili prijave Hrvatske,

Kipra i Turske.

U Pragu je dogovoreno da se sledeći sastanak održi ponovo za dvije godine u

Berlinu.

4. Kopenhaška deklaracija59 Prije održavanja sastanka u Berlinu 2003.g. potpisana je Deklaracija Evropskih

ministara za stručno obrazovanje i usavršavanje i Evropske komisije, na sastanku u

Kopenhagenu 29. i 30 novembra 2002.g., poznata pod naslovom Kopenhaška deklaracija. Savjet za obrazovanje, omladinu i kulturu je 12.11.2002.g. sačinio Rezoluciju o promociji

pospješene evropske saradnje u stručnom obrazovanju i usavršavanju. Nju su na sastanku

u Kopenhagenu 29. i 30.11.2002.g. odobrili ministri zaduženi za stručno obrazovanje i usavršavanje država, članica EU, država kandidata za članstvo u EU, Komisija i Evropski

socijalni partneri, kao strategiju za poboljšanje učinka, kvaliteta i atraktivnosti stručnog

obrazovanja i usavršavanja (Kopenhaška deklaracija).

U zajedničkom prelaznom izvještaju Savjeta i Komisije Obrazovanje i usavršavanje

2010 za period do proljeća 2004.g., Evropski savjet izlaže u kratkim crtama prve

konkretne rezultate Kopenhaškog procesa i ističe njegovu ulogu u pospješivanju reformi,

podržavajući učenje tokom cijelog života i razvijajući uzajamno povjerenje između ključnih subjekata i među državama. Prelazni izvještaj poziva na što hitnije stvaranje

zajedničkih uputstava i principa, kao i njihovu primjenu na nacionalnom nivou, uzimajući

u obzir trenutno stanje u zemljama i poštujući ovlašćenja država.

Kada je riječ o ulozi obrazovanja i usavršavanja u formiranju budućeg evropskog

društva, nezamjenljivu i odlučujuću ulogu u razvoju tih disciplina, pa time i kreiranju

ovakvog društva, već godinama ima saradnja na evropskom nivou.

Uvećanje Evropske unije sobom nosi novu dimenziju i izazove, mogućnosti ali i

bitne zahtjeve za rad na polju obrazovanja i usavršavanja. Važna je potreba da se

59 Deklaracija Evropskih ministara za stručno obrazovanj e i usavršavanje i Evropske komisije, potpisana na sastanku u Kopenhagenu 29. i 30 novembra 2002.g.

112

pridružene zemlje članice integrišu i od samog početka postignu partnerski odnos u

razvoju inicijativa u obrazovanju i usavršavanju na evropskom nivou. Bolonjska

deklaracija iz juna 1999.g. označila je uvođenje nove i poboljšanje evropske saradnje u

ovom području. Lisabonski Evropski savjet je u martu 2000.g. prepoznao značajnu ulogu

obrazovanja, kao integrativne tačke ekonomskih i društvenih politika, kao i sredstva za

jačanje evropske takmičarske moći u cijelom svijetu, i kao garancije za obezbjeđivanje

kohezije naših pojedinačnih društava i potpuniji razvoj naših građana. Evropski savjet

postavio je strateški cilj za Evropsku uniju – da postane najdinamičnija svjetska

ekonomija zasnovana na znanju. Glavni cilj ovakve strategije jeste razvoj

visokokvalitetnog stručnog obrazovanja i usavršavanja, prvenstveno u smislu

promovisanja opšte uključenosti u društvene tendencije, kohezije, mobilnosti radne

snage, zapošljavanja i takmičenja.

Evropski savjet je u Barseloni u martu 2001.g. odobrio Program rada za praćenje

ciljeva izvještaja, kojim se traži da do 2010.g. evropsko obrazovanje i usavršavanje

postane preporuka svjetskog kvaliteta. Zatim se poziva na dalju akciju za uvođenje instrumenata kojima se osigurava transparentnost diploma i kvalifikacija, uključujući

promovisanje akcija sličnih Bolonjskom procesu, ali prilagođenih oblastima stručnog

obrazovanja i usavršavanja.

Savjet Evropske unije usvojio je 12. novembra 2002.g. Rezoluciju o jačanju

saradnje u stručnom obrazovanju i usavršavanju. Ova rezolucija poziva države članice i

komisiju unutar okvira odgovornosti za uključivanje zemalja kandidata i EFTA/EEA

zemalja, kao i socijalnih partnera, na promovisanju povećanja saradnje u stručnom obrazovanju i usavršavanju.

a) Evropska dimenzija

Jačanje evropske dimenzije u stručnom obrazovanju i usavršavanju sa ciljem

poboljšavanja bliže saradnje, partnerstva i drugih tranzicionih inicijativa, kako bi u

međunarodnom kontekstu evropsko obrazovanje i usavršavanje predstavljalo neopozivu

svjetsku preporuku za učenike.

113

b) Transparentnost, informacija i upravljanje

Povećavanje transparentnosti u stručnom obrazovanju i usavršavanju kroz primjenu i racionalizaciju sredstava i mreža i integraciju postojećih instrumenata, kakvi su evropski

CV, sertifikati i dodaci uz diplomu, zajedničke evropske standardizovane reference za

jezike i EUROPASS u jednom okviru. Jačanje politika, sistema i praksi koje pomažu informaciju, upravljanje i

savjetovanje u državama članicama, na svim nivoima obrazovanja, usavršavanja i

zaposlenja. U cilju omogućavanja profesionalne i geografske mobilnosti građana Evrope,

posebno se tretiraju pitanja pristupa učenju, stručnom obrazovanju i usavršavanju, kao i prenosu i priznavanju kompetencija i kvalifikacija.

c) Priznavanje kompetencija i kvalifikacija

Istraživanje kako transparentnost, upoređivanje, prenošenje i priznavanje

kompetencija i kvalif ikacija, između različitih zemalja i na različitim nivoima, može biti

unapređeno razvijanjem referentnih nivoa, utvrđivanjem zajedničkih principa za

sertifikate i zajedničkih mjera, kao na primjer sistem kreditnog transfera za stručno

obrazovanje i usavršavanje i sl.

Jačanje podrške razvoju kompetencija i kvalifikacija na sektorskom nivou, kroz čvršću saradnju i koordinaciju koja posebno uključuje socijalne partnere. Nekoliko

inicijativa za zajedničku, bilateralnu i multilateralnu saradnju ilustruje ovaj pristup,

uporedo sa već postojećim inicijativama u različitim sektorima, sve u cilju uzajamnog

priznavanja kvalifikacija.

Utvrđivanje seta zajedničkih principa koji se odnose na vrednovanje neformalnog i

formalnog učenja sa ciljem postizanja veće kompatibilnosti među pristupima u različitim

zemljama i na različitim nivoima.

114

d) Obezbjeđivanje kvaliteta

Promovisanje saradnje za obezbjeđenje kvaliteta sa posebnim osvrtom na razmjenu modela i metoda, kao i zajedničkih kriterijuma i principa kvaliteta u stručnom

obrazovanju i usavršavanju.

Puna pažnja posvećuje se nastavničkim potrebama unutar svih vidova stručnog obrazovanja i usavršavanja.

Slijedeći principi biće osnova za poboljšavanje saradnje u stručnom

obrazovanju i usavršavanju:

• saradnja bi trebalo da se zasniva na cilju koji je Evropski savjet postavio do 2010.g. i koji je u skladu sa detaljnim programom rada i praćenjem izvještaja. Na

taj način osigurava se koherentnost sa ciljevima utvrđenim od strane Savjeta

Evropske unije;

• mjerenja bi trebalo da budu dobrovoljna i da se kroz zasnovanu saradnju

neprestano unapređuju;

• inicijative moraju biti usmjerene prema potrebama građana i korisničkih

organizacija;

• kooperacija treba da uključuje države članice, komisiju, zemlje kandidate, EFTA-EEA zemlje i socijalne partnere.

Praćenje ove deklaracije treba izvesti na način koji slijedi:

1. Implementacija proširene saradnje u stručnom obrazovanju i usavršavanju biće

postepena i predstavljaće dio ciljeva izvještaja. Komisija će predstaviti ovaj

integrisani pristup u svom izvještaju Savjetu Evropske unije, unutar već određenog rasporeda, za rad i ciljeve izvještaja. Plan je da se u potpunosti

integriše rad na jačanju saradnje u stručnom obrazovanju i usavršavanju i

sprovođenju ciljeva izvještaja.

2. Postojeća komisijska radna grupa, kojoj će biti dat sličan status kao i radnim

grupama za sprovođenje ciljeva izvještaja, ubuduće će uključivati države članice,

EFTA-EEA zemlje, zemlje kandidate i evropske socijalne partnere. Kao takva,

nastaviće da radi u cilju osiguravanja uspješne implementacije, koordinacije i

115

jačanja saradnje u stručnom obrazovanju i usavršavanju. Neformalni sastanci

generalnih menadžera za stručno usavršavanje koji su doprinijeli p lasiranju ove

inicijative u Brugi 2001.g. imaće važnu ulogu u fokusiranju i planiranju animacije

pri sprovođenju akcija.

3. Unutar ovog okvira početni fokus između sadašnjeg perioda i 2004.g. biće

usmjeren na konkretna područja gdje je rad već u progresu, naprimjer razvijanje

jednostavnog transparentnog okvira, kreditni transfer u stručnom obrazovanju i

usavršavanju i razvijanje kvalitetnih oruđa. Druga područja, koja će odmah biti

uključena kao integralni dio u sprovođenju ciljeva izvještaja, organizovanih u

osam radnih grupa i jednu indikatorsku grupu, biće doživotno usmjeravanje,

neformalno učenje i usavršavanje nastavnika i trenera u stručnom obrazovanju i

usavršavanju. Komisija će u svom izvještaju pratiti razvoj radnji pomenutih u

paragrafu 1.

Ministri, odgovorni za stručno obrazovanje i usavršavanje, i Evropska komisija

potvrdili su neophodnost ostvarenja ciljeva i prioriteta postavljenih u ovoj deklaraciji, kao i neophodnost učestvovanja u jačanju saradnje na polju stručnog obrazovanja i

usavršavanja, uključujući socijalne partnere.

5. Berlinska konferencija60

U Berlinu 2003.g. sastale su se delegacije zemalja potpisnica Bolonjske

deklaracije, predstavnici studenata, predstavnici Evropske komisije i Vijeća Evrope, te

predstavnici međunarodnih organizacija, a predstavnici iz M eksika i Brazila su bili u ulozi posmatrača.

U Berlinu su određeni prioriteti i novi ciljevi za naredne godine u pogledu

ubrzavanja realizacije evropskog područja visokoškolskog obrazovanja. Ministri uzimaju

u razmatranje zaključke Savjeta Evrope iz Lisabona (2000.) i Barcelone (2002.), čiji je cilj da se Evropa učini najkonkurentnijom i najdinamičnijom ekonomijom u svijetu,

zasnovanom na znanju, sposobnom za održiv ekonomski razvoj sa više i boljih radnih

60 Konferencija delegacije zemalja Bolonjske deklaracije održane 18. i 19. septembra 2003.g.

116

mjesta i većom društvenom kohezijom. Takođe su se složili da se treba uložiti više

napora da se osigura tješnja veza između sistema visokoškolskog obrazovanja i

naučnoistraživačkog rada u njihovim zemljama. Naglašene su potrebe da se izrade

zajednički kriteriji za osiguranje kvaliteta. U skladu sa principom institucionalne

autonomije, primarna odgovornost za osiguranje kvaliteta u visokoškolskom obrazovanju

je na svakoj instituciji ponaosob i to daje osnovu za odgovornost akademskog sistema u

okviru kvaliteta svake države. Složili su se da do 2005.g. državni sistemi osiguranja

kvaliteta treba da obuhvate:

- definiciju odgovornosti uključenih tijela i institucija,

- evaluaciju programa ili institucija, uključujući internu i eksternu kontrolu, učešće

studenata i objavljivanje rezultata,

- sistem akreditacije i certifikacije i

- međunarodno učešće, saradnja i stvaranje mreže. U Berlinu su prihvaćeni zahtjevi za članstvo Albanije, Andore, Bosne i

Hercegovine, Svete stolice, Rusije, Srbije i Crne Gore, Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije i tako se proširio broj članica potpisnica Bolonjske deklaracije. Potpisivanje

članstvu u Bolonjskom procesu podrazumijeva promjenu i reformu u svim zemljama

potpisnicama. Dogovoreno je da će se slijedeća konferencija održati u Bergenu, u Norveškoj u

maju 2005.g.

6. Saopštenje iz Mastrihta Dana 14.12.2004.g. u M astrihtu su se ministri, zaduženi za stručno obrazovanje i

usavršavanje 32 evropske zemlje, Evropski socijalni partneri i Evropska komisija

dogovorili da povećaju međusobnu saradnju sa ciljem da:

- modernizuju svoje sisteme stručnog obrazovanja i usavršavanja, kako bi Evropa postala područje sa najkonkurentnijom privredom, i

- svim Evropljanima, bez obzira da li su mladi ljudi, stariji radnici, nezaposleni ili

siromašni, ponude kvalifikacije, znanja i sposobnosti potrebne kako bi se u

117

potpunosti integrisali u društvo koje se stvara zasnovano na znanju, što doprinosi

otvaranju novih i boljih poslova.

7. Bergenski sastanak ministara61 M inistri, odgovorni za visoko obrazovanje zemalja učesnica Bolonjskog procesa

sastali su se u Bergenu 2005.g. radi srednjoročne revizije, te radi definisanja ciljeva i

prioriteta do 2010.g. Kao nove članice učesnice Bolonjskog procesa na ovoj konferenciji

primljene su Armenija, Azerbejdžan, Gruzija, M oldavija i Ukrajina. Na ovoj konferenciji

naglašeno je da institucija visokoškolskog obrazovanja, studenti i univerzitetsko osoblje

igraju centralnu ulogu kao partneri u Bolonjskom procesu. Zaključeno je da je široko

proveden dvostepeni ciklični sistem, kojim je obuhvaćeno više od polovine upisanih

studenata u većini zemalja. Skoro sve zemlje su napravile odredbe za sistem osiguranja

kvaliteta, zasnovanih na Berlinskom kongresu, sa visokim stepenom saradnje. Zaključeno

je da još mnogo treba raditi na uključenju studenata i međunarodnoj saradnji. Do

održavanja konferencije u Bergenu 36 od 45 zemalja ratifikovalo je Lisabonsku

konvenciju o priznavanju kvalifikacija visokoškolskog obrazovanja u Evropskoj regiji. Evropsko područje visokog obrazovanja mora biti otvoreno i atraktivno za druge

dijelove svijeta. U međunarodnoj akademskoj saradnji moraju prevagnuti akademske

vrijednosti. Evropsko područje visokog obrazovanja treba vidjeti kao partnera sistemima

visokog obrazovanja u drugim regijama svijeta, stimulišući razmjenu studenata i

nastavnika i saradnju institucija visokog obrazovanja.

U Bergenu je 2005.g. ovlašćena Grupa za praćenje napretka razvoja Bolonjskog

procesa, koja treba da pripremi izvještaj za narednu ministarsku konferenciju. Posebna pažnja do 2007.g. treba da se obrati na:

☻provođenje standarda i osiguranje kvaliteta,

☻provođenje državnih okvira za kvalifikacije, ☻kreiranje mogućnosti za fleksibilne metode učenja u visokom obrazovanju,

☻mobilnost osoblja i studenata,

☻socijalnu i ekonomsku situaciju studenata u zemljama učesnicama.

61 Sastanak ministara za visoko obrazovanje u Bergenu 2005.g.

118

8. Pripreme visokog obrazovanja za 2010. godinu

Kako se visoko obrazovanje nalazi na raskršću između istraživanja, obrazovanja i

inovacija, kao takvo predstavlja ključ evropske konkurentnosti. Kako se približavamo

2010.g. moramo osigurati institucijama visokog obrazovanja da uživaju autonomiju radi

provedbe reformi. Svako od tri ciklusa obrazovanja (dodiplomski, postdiplomski i

doktorski studij) ima funkciju propreme studenata za tržište rada, za dalju nadgradnju

kvalifikacija i za aktivno učešće u građanskom društvu.

Slijedeća ministarska konferencija održaće se u Londonu 2007.g.

119

VII. CILJEVI BOLONJSKOG PROCESA

1. Evaluacija Osnovni cilj Bolonjskog procesa je definisanje i praćenje evropskih standarda

kvaliteta u oblasti visokog obrazovanja.

a) Standardi za evaluaciju Proces za osiguranje razvoja i primjene prihvaćenih standarda u obrazovanju, koji

bi obrazovne institucije trebali učiniti kvalitetnijim u pogledu programa koji nude, proces

koji se stalno obnavlja, obzirom da se obrazovni standardi stalno mijenjaju, kratko

nazivamo QA. Osiguranje kvaliteta akademskih programa ujedno znači i osiguranje

kvaliteta znanja samih studenata.

Prvi rezultati koji su se odnosili na uvođenje evropskih standarda u sistemu zvanja prezentovani su u Amsterdamu u vidu dokumenta pod nazivom „Evropska dimenzija

osiguranja kvaliteta“.

U kontekstu osiguranja kvaliteta, akreditacija i evaluacija predstavlja instrumente

kontrole standarda kvaliteta, a sprovode ih adekvatne agencije u pojedinim zemljama.

Za razliku od akreditacije, evaluacija predastavlja osnovnu aktivnost, kojom se

obezbjeđuje kvalitet nastavnog procesa u visokom obrazovanju. Evaluirati znači

procjeniti nastavne i akademske studije na datom predmetu / programu. Evaluacija se

može sprovoditi interno i eksterno.

Interna evaluacija se sastoji u prikupljanju podataka, sprovođenje ankete među

studentima i provođenje raz govora sa studentima i nastavnicima. Interna evaluacija može

da služi kao pripremna faza za eksternu evaluaciju. Kod interne evaluacije trenutno stanje

se vrednuje prvenstveno u odnosu na vlastite planove, koje je ustanova prvenstveno

postavila pred sebe.

Kod eksterne evaluacije tim revizora obilazi ustanovu i vrši reviziju kvaliteta

nastave i studiranja. Revizori su obično stručnjaci, a njihov zadatak je vođenje razgovora

120

sa studentima i nastavnicima, koji poslije toga treba da sačine izvještaj. Često eksternu

evaluaciju sprovodi agencija specijalizovana za datu oblast.

b) Odabir za evaluaciju Evaluirati se mogu:

- subjekti naučno-nastavnog procesa,

- programi, njihov kvalitet, ciljevi, kontinuitet i dinamika,

- ustanove, način rukovođenja, potencijali, razvojni i strateški programi,

organizacioni menadžment, - akreditacija – evaluiraju se oni parametri koji nisu ispunjeni, a njihovo

ispunjavanje je uslov za akreditaciju.

Poslije provedene ankete sa studentima na Panevropskom univerzitetu/fakultetu poslovne ekonomije u martu i aprilu 2006.g. (interna evaluacija) mišljenje studenata kao

konačnih konzumenata ove ustanove su se smatrala operativnim preporukama koje

ustanova treba pažljivo da izanalizira. Pitanje je samo da li evaluacijski izvještaj treba da

bude javan ili ne. Ako je javan može negativno da se odrazi na upisnu politiku, ali može

da bude i preporuka kvaliteta. U raznim zemljama se različito sprovodi transparentnost

ovakvih izvještaja, u nekim zemljama su izvještaji javni, a u nekim služe samo za internu

upotrebu.

c) Osnovni parametri za evaluaciju

Osnovni parametri za evaluaciju su upisna politika, broj ispisanih studenata,

stepen prolaznosti studenata na ispitima, prosječno trajanje studija, osposobljenost

nastavnog kadra za izvođenje nastave, angažman nastavnog kadra, broj realizovanih

međunarodnih akademskih razmjena, materijalni resursi i finansijski izvori ustanove.

121

d) Primjer strukture tabele za nastavničku samoevaluaciju

Cilj/ciljevi – rezultat

discipline

Metode podučavanja/učenja

Pretpostavka o metodama

podučavanja/učenja

Metode provjere znanja

Pretpostavke o metodama

provjere znanja

Napisati jedan ili više osnovnih

ciljeva svoje discipline

Opisati metode podučavanj a/učenja za dostizanje svakog od osnovnih ciljeva

Speci ficirati i opisati svoje pretpostavke i

mišljenje o metodama podučavanj a/učenja koje primjenjujete

Opisati metode ocijenjivanja za koje vjerujete da pretpostavljaju

dokaz da je student dostigao

osnovni cilj/ciljeve

Za svaki metod opisati svoje

pretpostavke o mogućnosti da određeni metod

može izvući studentsku

demonstraciju primarnog cilja/ciljeva 62

e) Kontinuirana evaluacija rada univerzitetskog nastavnika i saradnika Uspješan univerzitetski nastavnik u svojoj ličnosti objedinjuje nekoliko bitnih svojstava, a to su:

• znanje i stručnost neophodni za rad u nastavi,

• pripremljenost za nastavu, razvoj i usavršavanje,

• radoznalost za naučno-istraživački rad,

• angažman na podizanju naučnog i stručnog podmlatka,

• kooperativnost,

• društveni i moralni kvaliteti.

Neka od ovih svojstava u dosadašnjem vrednovanju nastavnika su vrednovana, ali

neka i nisu kao što su moralni kvaliteti i odgovorno i savjesno obavljanje nastavničkih

obaveza. Svaki nastavnik bi jedanput godišnje morao proći kroz određeni proces

evaluacije u kom se cijeni:

• kvalitet nastavnog rada, 62 Osiguranje kvaliteta nastavno-naučnog proces a na Univerzitetu u Sarajevu, Sarajevo, oktobar 2004.g. Aneks VII, str. 94.

122

• kvalitet i nivo nastavnikove pedagoške osposobljenosti za rad u nastavi,

• kvalitet i obim nastavnikovog angažmana u naučno-istraživačkom radu,

• kvalitet i angažovanje nastavnika u podizanju novog nastavnog kadra,

• kvalitet i nivo kooperativnosti nastavnika. Poslije provedene evaluacije nastavnika potrebno je konstatovati šta je to kod

pojedinog nastavnika što se ne može ocijeniti kao zadovoljavajuće i dati rok u kome je

nastavnik dužan izvršiti potrebne korekcije.

Da bi se vrednovala naučna produktivnost nastavnika na univerzitetu potrebno je

uzeti u obzir broj objavljenih naučnih radova (knjiga, članaka, monografija, udžbenika

itd.), istraživačke projekte i njihovu prezentiranost u javnosti, učešće na naučnim

skupovima i slično. Sve se to može bodovati i zajedno sa bodovima dobijenim iz

nastavne djelatnosti, pedagoške obučenosti, ličnim kvalitetima nastavnika i sl. stvoriti

model vrednovanja nastavnika na univerzitetima.

Na primjer, navešću kao dobar model načina vrednovanja naučne produktivnosti

nastavnika predviđenog prema studiji „Osiguranja kvaliteta nastavno-naučnog procesa na

Univerzitetu u Sarajevu“ urađenog u oktobru 2004.g.:

Opis kriterija Broj bodova 1. Članak indeksiran u CC Autor Koautor

20 15

2. Članak indeksiran u drugim indeksima Autor Koautor

15 10

3. Članak u recenziranom časopisu Autor Koautor

12 8

4. Članak u zborniku radova Autor Koautor

12 8

5. Naučna knjiga Autor Koautor

25 15

6. Monografija Autor Koautor

25 15

7. Udžbenik Autor Koautor

25 15

8. Priručnik Autor Koautor

15 10

9. Izlaganje na međunarodnom skupu Autor Koautor

8 6

10. Predavač na naučnom seminaru 15 11. Predavač na stručnom seminaru 8 12. Učešće na postdiplomskom studiju: - rukovodilac postdiplomskog studija - rukovodilac kolegija postdiplomskog studija - predavač na postdiplomskom studiju

30 15 10

123

13. Učešće na stručnim i naučnim konferencijama - organizator - član organizacionog odbora

25 10

63

Posebno značajne vannastavne aktivnosti nastavnika su briga za podmladak,

mentorski rad sa studentom pri izradi radova, na primjer, opet prema studiji „Osiguranje

kvaliteta nastavno-naučnog procesa Univerziteta u Sarajevu:

Opis Broj

bodova 1. Mentorstvo za doktorat 20 2. Član komisije za doktorat 8 3. Mentorstvo za magistraski rad 15 4. Član komisije za magistarski rad 5 5. Mentorstvo za diplomski rad 8 6. Član komisije 3

64 Naučnu i stručnu reputaciju nastavnika moguće je mjeriti putem priznanja,

nagrada, diploma, članstva u međunarodnim tijelima, članstva u stranim akademijama nauka:

Opis Broj bodova

1. Članstvo u stranim ili međunarodnim naučnim tijelima i organizacijama 10 2. Članstvo u domaćim naučnim tijelima i organizacijama 5 3. Članstvo u redakcijama stranih časopisa 8 4. Članstvo u redakcijama domaćih časopisa 3 5. Članstvo u stranim akademijama nauka 50 6. Članstvo u domaćim akademijama nauka 25 7. Priznanje za patent 30 8. Priznanje za značajno otkriće 25 9. Plakete, diplome, certifikati i sl. kojim se utvrđuje kvalitet 20 65

63 Osiguranje kvaliteta nastavno-naučnog proces a na Univerzitetu u Sarajevu, Sarajevo, oktobar 2004.g. str. 20. 64 Osiguranje kvaliteta nastavno-naučnog proces a na Univerzitetu u Sarajevu, Sarajevo, oktobar 2004.g. str. 21. 65 Osiguranje kvaliteta nastavno-naučnog proces a na Univerzitetu u Sarajevu, Sarajevo, oktobar 2004.g. str. 21 i 22.

124

Kod vrednovanja nastavnika mora se znati minimum bodova koji bi trebalo da

ostvari svaki nastavnik kako bi mogao da zadovolji zahtjeve za odgovarajućim

kvalitetom rada.

Internu evaluaciju ili samoevaluaciju nastavnik može da provede sam, odgovorom

na pitanja, kao što su:

1. Koliko sam grupa studenata poučavao u ovoj školskoj godini?

2. Koliko je studenata bilo u svim grupama?

3. Koje su bile metode poučavanja?

4. Kako sam organizovao ispite?

5. Koji su rezultati studenata na ispitima?

6. Da li sam svojim radom motivisao studente?

7. Da li sam zadovoljan rezultatima ispita?

8. Šta su bili problemi na časovma i na ispitima?

9. Kako povećati znanje studenata, a samim tim i popraviti rezultate na ispitima?

10. Da li sam imao odgovarajuće radne uslove? 11. Da li su studenti imali odgovarajuće uslove za rad?

12. Da li dovoljno koristim nastavna sredstva za rad?

13. Koje sam naučne i stručne radove napisao u prošloj godini?

14. U koliko sam projekata učestvovao?

15. Da li sam učestvovao na konferencijama, simpozijumima, kongresima?

Pitanje je samo da li će nastavnik biti dovoljno objektivan da prizna da je i on pogriješio, jer neuspjeh studenata na ispitu je neuspjeh i samog nastavnika. Svjedoci smo

da kod nas nastavnici smatraju, da oni nemaju ni malo odgovornosti za slabe rezultate na

ispitima. Nebrojeno puta smo čuli da se nastavnici ponose s tim da im u jednom ispitnom roku niko nije položio ispit, a da se pri tom ne upitaju ima li i malo njihovog neuspjeha u

tome.

125

2. Osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju Osiguranje kvaliteta osnovni je element reforme visokog obrazovanja i preduslov

stvaranja evropskog prostora visokog obrazovanja. Pri uvođenju osiguranja kvaliteta

postavljaju se dva pitanja:

- šta je za studenta cilj visokog obrazovanja i

- koja je uloga visokog obrazovanja u društvu. Da bismo dobili odgovore na ova pitanja u raspravu o visokom obrazovanju

moramo uključiti predstavnike vlasti, predstavnike privrede, cjelokupnu akademsku

zajednicu zajedno sa studentima kao ravnopravne partnere u upravljanju visokim obrazovanjem. Osiguranje kvaliteta je proces koji se kontinuirano mora graditi, jer visoko

obrazovanje mora biti dinamično, mora napredovati i mjenjati se kako se mijenja

cjelokupno društvo. Na samom smo početku uvođenja osiguranja kvaliteta i naravno da

se ne mogu svi evropski uslovi i standardi odjednom implementirati. Kvalitetan sistem osiguranja kvaliteta visokog obrazovanja može biti uveden jedino ukoliko se otvoreno i

javno raspravi i ako se postignu jedinstveni i zajednički ciljevi osiguranja kvaliteta iz

kojih će proizaći standardi i na koji način ih implementirati. Dakle, definicija kvaliteta u obrazovanju jeste kontinuirani proces koji

osigurava ispunjavanje dogovorenih standarda.

Osiguranje kvaliteta odnosi se na sredstva ili procese kojima institucija jamči da

se standardi i kvalitet obrazovanja koje nudi održavaju i unapređuju. Osiguranje kvaliteta

danas se koristi i za vanjsko i za unutar institucionalno osiguranje kvaliteta. Vanjsko

osiguranje kvaliteta odnosi se na sredstva ili procese kojima nezavisna institucija ili

agencija za osiguranje kvaliteta, jamči da se standardi i kvalitet obrazovanja koje visokoškolska ustanova nudi, održavaju i unapređuju. Vanjsko osiguranje kvaliteta

provodi se periodično u zemljama Evrope, najčešće 3-5 godina, na svim nivoima, i

najčešće služi kao temelj akreditaciji. Unutrašnje osiguranje kvaliteta odnosi se na sredstva ili procese kojima sama visokoškolska ustanova jamči da se standardi i kvalitet

obrazovanja održavaju i unapređuju.

Unapređivanje kvaliteta je proces pozitivnog mijenjanja unutar institucije kako bi

se osigurao kontinuiran napredak u kvalitetu obrazovanja koju institucija pruža.

126

Proces vanjske evaluacije koju provodi tijelo izvan institucije visokog

obrazovanja zove se procjena kvaliteta. Revizija kvaliteta je proces ispitivanja procedure

visokoškolske ustanove, kojom ustanova osigurava kvalitet i standarde, kako bi se

osiguralo ostvarivanje standarda kvaliteta i provjerilo da li su dogovoreni standardi

uspješno implementirani i da li zadovoljavaju zadane ciljeve. Rezultat revizije je

akreditacija, koja se može definisati i kao priznavanje programa ili ustanova ukoliko

zadovoljavaju dogovorene standarde.

Institucije koje se bave osiguranjem kvaliteta u svijetu su:

- ES IB – The National Unions of Students je evropska krovna agencija koja kroz

svoje članove predstavlja preko 11 miliona studenata u Evropi. Preko 34 zemlje

Evrope su članice ESIB-a.66

- EUA – Europen University Association je organizacija koja okuplja predstavnike

univerziteta i rektorskih konferencija iz cijele Evrope.67

- ENQA – European Network for Quality Assurance je evropska mreža agencija za

osiguranje kvaliteta u Evropi.68 - EURASHE – European Association of Institutions in Higher Education je mlada

organizacija koja okuplja predstavnike institucija visokog obrazovanja koje nisu

univerziteti i predstavljaju njihove interese na evropskom nivou.69

- E4 – ENQA,EUA, EURASHE i ESIB na ministarskoj konferenciji u Berlinu su

dobili zadatak da pripreme prijedlog zajedničkih standarda, procedura i smjernica

u osiguranju kvaliteta na evropskom nivou.

- ECA – European Consortium for Accreditation je organizacija koja okuplja agencije za akreditaciju.70

- UNES CO – United Nations Education, Science and Culture Ogranisation je

organizacija koja se u sklopu Ujedinjenih nacija bavi pitanjem obrazovanja.71

66 www.esib.org 67 www.eua.be 68 www.enqa.net 69 www.eurashe.be 70 www.ecaconsortium.net 71 www.unesco.org

127

- OECD – Organization for Economic Cooperation and Development je

organizacija koja okuplja ekonomski najnaprednije zemlje svijeta i bavi se

načinom poboljašanja ekonomije tih zemalja.72

Kvalitet u visokom obrazovanju je višedimenzionalni koncept koji obuhvata sve

njegove funkcije i aktivnosti:

- podučavanje i akademske programe,

- istraživanje i stipendije za studente,

- zapošljavanje osoblja,

- studente,

- fakultete,

- zgrade,

- opremu,

- akademsko okruženje,

- usluge i

- zajednicu.73 Osiguranje kvaliteta trebalo bi preuzeti formu unutrašnje samoevaluacije i vanjske

revizije, koju provodi tim nezavisnih stručnjaka, eksperata.

Visoko obrazovanje uvijek će imati značajnu ulogu u modernom društvu.

Potražnja za visokoobrazovnim kadrom će se povećavati. M oramo biti spremni učiniti

svaku moguću promjenu u organizaciji i metodama, kako bismo unaprijedili proces

učenja studenata, kako bismo se mogli nositi sa sve većim brojem studenata i kako bismo

dali adekvatnu podršku novim kategorijama studenata. Kvalitet ne traži da radimo iste stvari na isti način, kao što smo to uvijek činili, već zahjeva nove načine ostvarivanja

ciljeva koje smo uvijek imali.

a) Pristupi kvalitetu i standardima

Američki pristup kvalitetu u visokom obrazovanju razlikuje se od počenih

pristupa kvalitetu u Evropi, koje se uglavnom baziraju na zakonodavstvu i vladinoj

kontroli nad institucijama visikog obrazovanja. Međutim, mnoge evropske zemlje su zaključile da tradicionalna akademska kontrola i zakonodavstvo nisu efikasni pri 72 www.oecd.org 73 Svjetska deklaracija o visokom obrazovanju UN, član 11.

128

suočavanju sa nizom izazova sa kojima se susreće visoko obrazovanje, pa su uvele ili

pomogle osnivanje eksplicitnih sistema osiguranja kvaliteta. Tendencija u Evropi je da

jedna nacionalna agencija vrši evaluaciju cjelokupnih aktivnosti u visokom obrazovanju,

ali postoje i izuzeci u smislu postojanja različitih vrsta agencija koje su odgovorne za

različite vrste programa. Dakle ne mora jedna nacionalna agencija postojati u BiH koja će

vršiti evaluaciju cjelokupnih aktivnosti u visokom obrazovanju.

b) Evropski i međunarodni trendovi u osiguranju kvaliteta Od osnivanja prvih visokoškolskih ustanova postojala je saradnja među njima.

Međutim, razvojem tehnologije, ali i političkih okolnosti, došlo je do potrebe internacionalizacije saradnje između visokoškolskih ustanova. Saradnja se prvenstveno

odnosila na rješavanje problema međusobnih priznavanja diploma te omogućavanja

mobilnosti studenata i profesora. M eđutim, zbog raznolikosti visokoobrazovnih sistema, institucija i vrsta diploma, te nedovoljnih informacija, pitanje kvaliteta obrazovanja

postalo je centralno pitanje internacionalizacije visokog obrazovanja.

Bolonjskom deklaracijom 1999.g. ministri visokog obrazovanja vodećih evropskih

zemalja saglasili su se da će intenzivirati međunarodnu saradnju stvaranjem evropskog

prostora visokog obrazovanja, kako bi omogućio mobilnost studenata i profesora, bolju

institucionalnu saradnju, prohodnost i fleksibilnost studija, stvaranje evropskog tržišta

rada i jačanje atraktivnosti Evrope u odnosu na druge regije, posebno SAD. Tek u Berlinu 2003.g. ministri traže evaluaciju procesa i dogovaraju konkretne minimalne standarde

koje zemlje moraju ispuniti u područjima za koja su odlučili da su prioritet. Jedno od

prioritetnih područja, kako je dogovoreno u Berlinu, bilo je područje osiguranja kvaliteta i dogovoreno je da svaki nacionalni sistem osiguranja kvaliteta do 2005.g. treba uključiti:

1. definiciju odgovornosti tijela i institucija koje su uključene u sistem osiguranja

kvaliteta,

2. evaluaciju programa ili institucija, uključujući internu evaluaciju, vanjsku evaluaciju, sudjelovanje studenata u procesu osiguranja kvaliteta i javnost

rezultata evaluacija,

3. sistem akreditacije, certifikacije ili proceduru uporedivu sa akreditacijom,

129

4. međunarodnu saradnju i međunarodno sudjelovanje u procesu osiguranja

kvaliteta.

c) Ciljevi usvajanja zajedničkih, evropskih standarda i smjernica u osiguranju kvaliteta

Ciljevi usvajanja zajedničkih evropskih standarda i smjernica u osiguranju

kvaliteta su:

♦ poboljšati dosljednost u osiguranju kvaliteta širom evropskog prostora visokog

obrazovanja primjenom sporazumnih standarda i smjernica,

♦ ustanove visokog obrazovanja i agencije za osiguranje kvaliteta širom Evrope će moći

koristiti zajedničke referentne tačke za osiguranje kvaliteta,

♦ pojednostavljena identifikacija profesionalnih i vjerodostojnih agencija,

♦ postupci za priznavanje diploma će se intenzivirati,

♦ vjerodostojnost rada agencija za osiguranje kvaliteta će biti poboljšana,

♦ razmjena iskustava među agencijama i ključnim nosiocima (uključujući ustanove

visokog obrazovanja, studente i predstavnike tržišta rada) će biti poboljšana pomoću

Evropskog savjetodavnog foruma za osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju, ♦ međusobno povjerenje među agencijama i ustanovama visokog obrazovanja će

porasti,

♦ otvaranje mogućnosti međusobnog priznavanja agencija za osiguranje kvaliteta.

Moramo napomenuti da minimalni standardi znače minimum koji svaki sistem

osiguranja kvaliteta mora ispuniti, što znači da svaka zemlja ima pravo razvijati svoje

standarde više ili manje, ali mora ispuniti dogovoreno.

U mnogim zemljama Evrope tijela za osiguranje kvaliteta i akreditaciju ili ne postoje, ili su tek formirana, kao u Grčkoj, Malti, Bosni i Hercegovini, Srbiji,

Makedoniji, Bugarskoj, Islandu, Sloveniji i Hrvatskoj.

U skladu sa Berlinskim saopštenjem rezultati procesa vanjskog osiguranja kvaliteta mora biti javan. Ovo je na snazi u nešto više od polovine zemalja potpisnica Bolonjske

deklaracije. U velikom broju zemalja rezultati vanjskog osiguranja kvaliteta se ne

objavljuje. U Njemačkoj, Nizozemskoj, Švicarskoj, Belgiji, Češkoj, te u privatnom

sektoru mnogih drugih zemalja, negativni rezultati se uglavnom ne objavljuju. Radije će

130

odlučiti da povuku zahtjev za akreditaciju, nego da objave negativne rezultate vanjskog

osiguranja kvaliteta.

Posebno pitanje je koliko su studenti uključeni u tijela zadužena za osiguranje

kvaliteta. Studenti se nalaze u Upravnom odboru tijela za osiguranje kvaliteta u

Norveškoj, Švedskoj, Finskoj, Estoniji, Velikoj Britaniji, Njemačkoj, Belgiji, Austriji,

Portugalu i Italiji.

Vanjski pregled programa ili visokoškolskih institucija je važan dio procesa

osiguranja kvaliteta, a obično ga provodi tim vanjskih ocjenjivača. Studenti ravnopravno

sudjeluju u tim timovima u veoma malom broju zemalja, kao što su: Norveška, Švedska,

Finska, Latvija, Nizozemska, M ađarska, Škotska i ponekad Njemačka. U drugim

zemljama kao što su: Velika Britanija (osim Škotske), Danska, Portugal, Italija, Belgija,

Estonija, malta, Srbija, Bosna i Hercegovina, Švicarska, studenti nisu članovi

ocjenjivačkog tima.

Na svim nivoima unutrašnjeg pregleda studenti se pitaju u skandinavskim

zemljama, Velikoj Britaniji, Belgiji, Mađarskoj i Bugarskoj. Slovenački zakon o visokom obrazovanju predviđa uključenost studenata, ali on još nije zaživio u praksi. U Češkoj i

Makdoniji studenti su uključeni samo na fakultetskom nivou. U Poljskoj, Litvaniji i M alti

studenti se rijetko pitaju za mišljenje. Najproblematičnije su zemlje gdje se studenti nikad

ne konsultuju, kao što je slučaj u Bosni i Hercegovini, Srbiji, Grčkoj i Rumuniji, gdje

studenti provode svoje evaluacije, ali nikad ne dobiju povratne informacije.

Možemo zaključiti da većina zemalja potpisnica Bolonjske deklaracije nije

pravilno implementirala uključenost studenata u procese evaluacije. Studentska uključenost se dobro provodi samo u 4 zemlje: Norveška, Švedska, Finska i Škotska.

d) Kako uključiti studente u osiguranje kvaliteta Studenti su ti za koje je visokoobrazovanje prvenstveno stvoreno. Studenti najbolje

znaju kako bi njihovo obrazovanje trebalo izgledati, jer se sa njim susreću svaki dan i to ih čini najboljim stručnjacima za osiguranje kvaliteta. Međutim studenata u mnogim

zemljama nigdje nema. Jasan primjer je to da je Vlada RS prihvatila nacrt Zakona o

univerzitetu i uputila ga u skupštinsku proceduru usvajanja, a da studentska organizacija niti je učestvovala u izradi nacrta niti je sa njim upoznata, te je predstavnik studenata

131

Banjalučkog univerziteta oštro reagovao na to uputivši otvoreno pismo ministru za

obrazovanje pri Vladi RS, gospodinu Antonu Kasipoviću.

Koje je moguće riješenje? Jednostavno studenti mogu napraviti kratko istraživanje

među studentima, po mogućnosti sa različitih godina i smjerova, a rezultate istraživanja

prezentovati Ministarstvu za obrazovanje. M inistarstvo može reagovati ili ne na to

istraživanje, može se zahvaliti na trudu i reći da će se tom problematikom pozabaviti

nekom drugom prilikom, a može optužiti studente da neprestano nešto prigovaraju. Tada

bi studenti mogli iznijeti svoj problem na nekom otvorenom forumu ili uključiti širu

društvenu zajednicu. Pri tom uključiti medije, koji će biti zainteresovani da pomognu

studentima, samo problem treba predstaviti na pravi način. Skretanje pažnje na problem

je najčešće prvi korak ka poboljšanju kvaliteta i uključivanju studenata u osiguranje

kvaliteta.

Na koji način evaluirati studente? Potrebno je provesti obrazovnu evaluaciju, koja

se sastoji od kratkog upitnika kojim se traži mišljenje studenata o najboljem profesoru,

predmetu, smjeru itd. Neka od konkretnih pitanja mogu biti: - nabrojte tri najbolja profesora na vašoj studijskoj grupi,

- nabrojte tri najzanimljivija predavanja koja ste slušali ove godine,

- nabrojte tri smjera koja su uložila, po vašem mišljenju, najviše truda u

obrazovanje.

Upitnik bi anonimno trebalo popuniti što više studenata različitih polova, sa

različitih godina. Obezbijediti kutiju u koju bi studenti ubacili svoje ispunjene upitnike, a

rezultate obavezno javno objaviti ili putem studentskog časopisa, oglasne ploče itd. kako bi se privuklo što više pažnje. Pokretači ovakve akcije mogu dobijene informacije

iskoristiti i napraviti popis svih problema, te skrenuti pažnju na njih tako što će svoje

izvještaje redovno objavljivati. Upotreba upitnika kao sredstva evaluacije je logična u slijedećim situacijama:

- ako je broj ispitanika veći od 20,

- ako je broj pitanja velik,

- ako se žele prikupiti informacije o kvalitetu obrazovanja, motivaciji za odabir studijskih grupa, planova za specijalizaciju, mišljenja o profesorima itd.

132

- ako se anonimnost ne može garantovati drugim metodama, a procijeni se da

anketa treba biti anonimna itd.

Pitanja u upitniku mogu biti formulisana:

- otvorena pitanja,

- da/ne pitanja,

- pitanja sa višestrukim odgovorima itd.

Da bi se upitnik shvatio ozbiljno mora se mnogo posvetiti pažnje kvalitetu

upitnika i pojedinih pitanja. Važne karakteristike svakog upitnika su vjerodostojnost i

reprezentativnost.

Da bi se ostvarili ciljevi nije dovoljno samo provesti evaluaciju. Treba poduzeti i

dalje aktivnosti. Ako rezultati evaluacije budu samo predstavljeni i završe negdje u košu,

to znači da studenti gube volju da se dalje bave osiguranjem kvaliteta u obrazovanju. Ako

se pak poznaju problemi i pronađu moguća rješenja, treba uvjeriti profesore i upravu da

nešto poduzmu, pri čemu treba posjedovati vještinu pregovaranja.

e) Primjer osiguranja kvaliteta nastavnog osoblja na Univerzitetu u Sarajevu Prema finalnoj verziji Studije o osiguranju kvaliteta nastavno-naučnog procesa na

Univerzitetu u Sarajevu, posebno poglavlje je posvećeno osiguranju kvaliteta nastavnog

osoblja i evaluiranju razvoja, usavršavanja i napredovanja nastavno-naučnog kadra.

Nastavnik je ključna osoba u realizaciji nastavno-naučnog procesa na univerzitetu. Od

njegovog kvaliteta zavisi kvalitet nastave i drugih oblika rada sa studentima, motivisanost

studenta za nastavni predmet, njihov nivo zainteresovanosti za samostalni rad, te kvalitet

ostvarenih rezultata na provjerama. Stalna evaluacija rada nastavnika pomaže da se preventivno djeluje na sprečavanju variranja ili pada kvaliteta. Uspješan univerzitetski

nastavnik objedinjuje u svojoj ličnosti nekoliko bitnih svojstava, a to su:

• Znanje i stručnost,

• Pripremljenost za pedagoški rad, razvoj i usavršavanje,

• Radoznalost i entuzijazam za naučno-istraživački rad,

• Angažman na podizanju naučnog i stručnog podmlatka,

• Kooperativnost,

133

• Društveni i moralni kvaliteti.

Svaki nastavnik bi trebao jedanput godišnje da prođe proces evaluacije, u kom bi

se posebno cijenilo:

▫ kvalitet nastavnog procesa, odnosno šta redovno daje dobar rezultat čime mogu biti zadovoljni i nastavnici i studenti,

▫ kvalitet i nivo nastavnikove pedagoške i didaktičko-metodičke osposobljenosti

za rad u nastavi,

▫ angažman nastavnika u naučno-istraživačkom radu,

▫ kvalitet i nivo kooperativnosti nastavnika.

Nakon svake godišnje evaluacije za nastavnike koji nisu postigli odgovarajući

stepen kvaliteta, potrebno je odrediti odgovarajući rok u kojem nastavnik treba izvšiti korekcije.

Kako se vrši evaluacija nastavnog rada?

Nakon završetka nastave studenti popunjavaju upitnik o kvalitetu rada svakog nastavnika. Upitnik se odnosi na:

◊ Kvalitet i stručnu kompetentnost nastavnika. Pitanja za ovu oblast mogu biti:

◄ Da li nastavnik komplikovane stvari razumljivo predaje?

◄ Da li nastavnik ostavlja utisak dobro pripremljenog nastavnika? ◄ Da li kod nastavnika dominira monolog, to jest predavanje „ex chatedra“?

◄ Da li je nastava motivirajuća i podsticajna?

◄ Da li je nastava dosadna? ◄ Da li je nastava u skladu sa programom?

◄ Da li nastavnik u pravilu markira bitne pojmove i oblasti?

◊ Kvalitet pedagoške i didaktičko-metodičke kompetentnosti nastavnika

◊ Kvalitet ličnosti nastavnika. Pitanja za ovu oblast mogu biti:

○ Da li je nastavnik u svim situacijama otvoren za komunikaciju sa studentima?

○ Da li je nastavnik objektivan kao ispitivač?

○ Da li je nastavnik kooperativan? ○ Koliko nastavnik doprinosi pozitivnoj klimi u grupi?

○ Da li nastavnik zloupotrebljava svoj autoritet?

134

3. Akreditacija Kao i evaluacija i akreditacija ima za cilj kontrolu i osiguranje kvaliteta prilikom uvođenja novih programa, ali i redovno sprovođenje kontrole i nadzora nad kvalitetom

postojećih ustanova i njihovih programa. Akreditacija se sprovodi nakon što se revizijom

utvrdi da su zadovoljeni minimalni standardi. Akreditacija je vremenski ograničena, ali u

isto vrijeme ona se vrši redovno.

Koji je značaj akreditacije za ustanovu i za same studente ne treba ni govoriti.

Akreditovana ustanova je atraktivnija ne samo za domaće nego i za strane studente,

efikasnija je u pogledu birokratije i finansijskog poslovanja, ima bolju međunarodnu

poziciju.

Sama riječ akreditacija je riječ koja se često spominje, a definisana je na mnoge

načine. Definiše se kao formalna, zvanično objavljena lista u vezi s kvalitetom neke

institucije ili nekog programa, a zasnovana na dogovorenim standardima. Definiše se i

kao proces eksternog ispitivanja kvaliteta koji se koristi u visokom obrazovanju za ocjenjivanje univerziteta i programa u visokom obrazovanju, s ciljem osiguranja i

poboljšanja kvaliteta. Akreditacija je primarno rezultat evaluacije. Njene opšte

karakteristike su:

• Obezbjeđivanje dokaza da je određeni standard zadovoljen, koji može biti

minimum standarda ili standard izvrsnosti,

• Ona uključuje benchmarking ocjenjivanje, što predstavlja referentnu tačku ili

kriterijum kojim se nešto mjeri, a bazira se na dobroj praksi drugih organizacija,

• Sudovi koji se donose zasnivaju se isključivo na kriterijumima kvaliteta, a nikad

na političkim kriterijumima i uvijek su tipa da/ne.

Evaluacija je opšti termin koji opisuje proces koji vodi do donošenja ocjene i

davanja preporuka o kvalitetu neke jedinice.

Licenciranje je dodjeljivanje dozvole za rad novoj instituciji v isokog obrazovanja,

ili novom programu. Termin evaluacija je sinonim terminu ocjenjivanje, mjerenje i

135

provjera kvaliteta. Osiguravanje kvaliteta je termin koji obuhvata sve politike, procese i

aktivnosti putem kojih se održava i razvija kvalitet u visokom obrazovanju.

U septembru 2004.g. Komisija za akreditaciju visokog obrazovanja Srbije je izdala

„Uputstva za evaluaciju i akreditaciju visokog obrazovanja“. U sklopu tih uputstava

Komisija je razradila uputstva za samoevaluaciju univerziteta i fakulteta, za evaluaciju i

akreditaciju studijskih programa, naučnog i pedagoškog rada, kriterijume za izbor i

unapređenje nastavnika i saradnika i evaluaciju i akreditaciju nenastavnog osoblja u

visokoškolskim ustanovama. U oktobru iste godine Komisija pri Uiverzitetu u Sarajevu

takođe je sačinila radni materijal o osiguranju kvaliteta nastavno-naučnog procesa na

Univerzitetu u Sarajevu.

Evaluacija nastave predstavlja sistemski oblik komunikacije između studenata,

nastavnika i nenastavnog osoblja, s ciljem poboljšanja same nastave. Ona se sastoji od

nastavničke evaluacije, koju sprovodi nastavničko osoblje i studentske evaluacije, koju

sprovode zajedno nastavnici i studenti. Na taj način nastava se gleda sa dvije različite

tačke gledišta, nastavničke i studentske. Da bi se sprovela evaluacija i akreditacija mora postojati plan evaluacije i

akreditacije, koji mora sadržati slijedeće osnovne elemente:

• ciljeve evaluacije/akreditacije

• predmet evaluacije/akreditacije,

• ko sprovi evaluaciju/akreditaciju,

• za koga se radi evaluacija,

• kada će se raditi evaluacija/akreditacija,

• kako će se raditi evaluacija/akreditacija,

• referentni okvir,

• kako će se tumačiti rezultati evaluacije/akreditacije,

• koje će se mjere preduzeti poslije evaluacije/akreditacije.

U Republici Srbiji izrađen je Pravilnik o normativima i standardima za osnivanje i obavljanje djelatnosti ustanova visokog obrazovanja. Što se tiče osnivanja uslovi su

utvrđeni Zakonom o univerzitetu, ali što se tiče ostalih uslova oni su predviđeni ovim

Pravilnikom.

136

Normativi za prostor i opremu ustanove visokog obrazovanja:

• objekti sa najmanje 5 m² bruto prostora po studentu, odnosno 3 m² za

izvođenje nastave po studentu u jednoj smjeni,

• amfiteatar, odnosno više amfiteatara koji ukupno mogu da prime ¼

ukupnog broja upisanih studenata u jednoj smjeni za održavanje

predavanja,

• učionice sa ukupnim brojem sjedišta koji je jednak najmanje ½ ukupnog

broja upisanih studenata u jednoj smjeni,

• najmanje jedna kompjuterska učionica kapaciteta 20 mjesta sa vezom za

Internet,

• laboratorije za izvođenje praktične nastave kapaciteta najmanje 10% od

ukupnog broja upisanih studenata,

• biblioteka i čitaonički prostor.74 Normativi za potreban broj nastavnika:

• Ustanova visokog obrazovanja mora u roku od najviše pet godina od osnivanja,

da obezbjedi najmanje polovinu od potrebnog broja nastavnika u redovnom

radnom odnosu.75

Normativi za veličinu grupa za predavanja (član 9. Pravilnika):

• 5 studenata na fakultetima umjetnosti za stručno umjetničke nastavne predmete,

gdje se odvija individualna nastava,

• 10 studenata na fakultetima umjetnosti za stručno umjetničke nastavne predmete

gdje se ne odvija individualna nastava,

• 20 studenata na fakultetima fizičkog obrazovanja i sporta (za usko stručne

predmete) i na arhitekturi (za stručno umjetničke predmete),

• 100 studenata za medicinske i biološko-tehničke nauke,

74 Pravilnik o normativima i standardima za osnivanje i obavljanje djelatnosti ustanova visokog obrazovanja Republike Srbije, član 4. 75 Pravilnik o normativima i standardima za osnivanje i obavljanje djelatnosti ustanova visokog obrazovanja Republike Srbije, član 8.

137

• 100 studenata na prirodno-matematičkim i tehničkim fakultetima i nastavi

metodike na učiteljskim i nastavničkim fakultetima,

• 200 studenata na opštim društvenim naukama.76

Što se tiče nenastavnog osoblja isti Pravilnik (član 10.) reguliše:

• Jedno radno mjesto bibliotekara sa visokom stručnom spremom,

• Jedno radno mjesto knjižničara ako ima čitaonicu i do 5000 knjiga sa

brojem studenata od 501 do 1000, za broj studenata od 1001 do 2000 dva

knjižničara, a preko 2000 tri knjižničara,

• Najmanje jednog izvršioca sa visokom stručnom spremom za informacioni

sistem,

• Najmanje jednog izvršioca sa visokom stručnom spremom za mjesto

koordinatora za sistem obezbjeđenja kvaliteta,

• Organizovanu studentsku službu prilagođenu broju studenata.77

4. Kreditni sistem

a) ECTS bodovi (krediti) Kredit sistem ili dodjela i transfer akademskih kredita/bodova u okviru Erazmus

programa78 od 1988.g. do 1995.g. uvelo je eksperimentalno 145 univerziteta u pet

različitih oblasti : menadžment, hemija, istorija, mašinstvo i medicina, u cilju priznavanja inistranih studija. Većina evropskih univerziteta uvela je ECTS sistem, do sada preko

1000 univerziteta primjenjuju ECTS kredite Ovim sistemom formirana je za sve

univerzitete zajednička skala pomoću koje se u kreditima izražava radno opterećenje koje 76 Pravilnik o normativima i standardima za osnivanje i obavljanje djelatnosti ustanova visokog obrazovanja Republike Srbije, član 9. 77 Pravilnik o normativima i standardima za osnivanje i obavljanje djelatnosti ustanova visokog obrazovanja Republike Srbije, član 10. 78 Erazmus predstavlja visokoobrazovni sektor programa Evropske zaj ednice, poznatog pod nazivom Socrates, koji se odnosi na obrazovanje u cjelini. Program se sprovodi od 1987.g., finansira ga EU i sastoji se od niza mjera i aktivnosti koje imaju za cilj da pruže podršku djelovanju evropskih visokoobrazovnih ustanova u oblasti mobilnosti i razmjene studenata i nastavnog osoblja. Program nosi ime čuvenog humaniste, filozofa i teologa Erazma Roterdamskog, koji je u neprestanoj potrazi za znanjem i iskustvom živio u nekoliko različitih dijelova Evrope.

138

student mora da podnese da bi kompletirao pojedine studijske jedinice (predmete)

Najčešće jedna godina studiranja iznosi 60 kredita. Ovim sistemom omogućeno je

mjerenje i poređenje postignutih rezultata i njihov transfer sa jedne ustanove na drugu.

ECTS bodovi predstavljaju vrijednosne jedinice koje se koje se dodjeljuju za date

studijske predmete i koje opisuju opterećenje studenta neophodno za kompletiranje datog

predmeta. Bodovi, u stvari, predstavljaju kvantitet rada koji svaki predmet zahtijeva, u

odnosu na ukupnu količinu rada predviđenu za završavanje svih predmeta na jednoj

godini studija. Oni obuhvataju predavanja, praktični rad, seminare, pojedinačni,

samostalni rad i ispite ili druge metode vrednovanja znanja.

b) ECTS skala ocjenjivanja Ocjenjivanje je bitan i osjetljiv dio obrazovnog procesa. U različitim zemljama sistem ocjenjivanja je različit, tako da postoji potreba da sistem ocjenjivanja bude

transparentniji, kako bi se mobilnim studentima omogućilo da lakše prenesu ocjenu iz

jednog sistema u drugi. Cilj ocjenjivanja je što objektivnije vrednovanje sposobnosti

studenta u poređenju sa drugim studentima u istom sistemu. Ljestvica ocjenjivanja nije

zamišljena da bi zamjenila sistem ocjenjivanja u matičnoj državi, već da bi olakšalo

njihovo razumijevanje u drugim zemljama.

ECTS sistem ocjenjivanja dijeli studente u grupe onih koji su prošli i onih koji to nisu, te onda odvojeno mjeri njihove rezultate. Oni koji su prošli dijele se u pet podgrupa:

1. najboljih 10% dobija ocjenu A,

2. slijedećih 25% dobija ocjenu B, 3. slijedećih 30% - ocjenu C,

4. zatim 25% - ocjenu D i

5. poslednjih 10% - ocjenu E.

Oni koji nisu položili ispit dijele se u dvije grupe: 1. FX – neuspješno - potrebno je nešto više rada i

2. F – neuspješno – potrebno je puno više rada.

Rezultati ispita obično se izražavaju ocjenama. Ali u Evropi postoje različite skale brojčanog ocjenjivanja. Kako bi se pomoglo u prevođenju ocjena sa drugih univerziteta

139

napravljena je ECTS skala ocjenjivanja, koja pored ocjene pruža i dodatne informacije o

rezultatima koje je student postigao, pri čemu te informacije ne mogu da zamjene samu

ocjenu.

ECTS OCJENA % USPJEŠNIH STUDENATA KOJI INAČE POLOŽE ISPIT

KOMENTAR

A

10

B

25

C

30

D 25

E

10

Ne preporučuje se upotreba riječi kao što su „odličan“ ili „dobar“ jer je tako nemoguće opisati postotak kao takav u

ECTS skali ocjenjivanja

FX - Neuspješno, potrebno nešto više rada

F

- Neuspješno, potrebno puno više rada

Razlika u ocjenjivanju drugačija je ne samo od zemlje do zemlje, već i u različitim

institucijama u istoj zemlji.

Skala ocjenjivanja u evropskim zemljama:

Zemlja Skala ocjenjivanja Minimalna prolazna ocjena Albanija 1-10 5 Azerbejdžan 1-5 2 Austrija 1-5 4 Bjelorusija 2-5 3 Bosna i Hercegovina Sveučilište u Mostaru

5-10 1-5

6 2

Bugarska 2-6 3 Gruzija 1-5 3 Grčka 0-10 5 Estonija 0-5 1 Island 0-10 5 Jermenija 1-5 3 Srbija 5-10 6 Crna Gora 5-10 6 Kazahstan 1-5 3 Kipar – Grčki dio Kipar – Turski dio

1-20 1-10

10 5

Letonija 1-10 4 Litvanija 1-10 6 Luksemburg 0-20 10

140

BJR Makedonija 5-10 6 Mađarska 1-5 2 Moldavija 1-10 5 Norveška 1-6 4 Njemačka 1-6 4 Poljska 2-5 3 Portugal 0-20 10 Rumunija 1-10 5 Slovačka 1-4 3 Slovenija 1-10 6 Holandija 1-10 6 Hrvatska 1-5 2 Češka 1-4 3 Španija 1-10 5

79 Pored ovakve numeričke skale ocjenjivanja neke zemlje imaju specifičan način

ocjenjivanja, kao na primjer:

Zeml ja Način ocjenjivanja Belgija Da bi položio ispit student mora tačnim odgovorima pokriti minimalno

70% nastavnog gradiva Najviša ocjena označena je sa 90% Velika Britanija Najviša ocjena označava se sa A, najniža prolazna sa D, a najlošija

ocjena označena je sa E Danska Koristi se skala 00-13 (10,11,13 su odlične ocjene, 7,8,9 dobre, 6 je

zadovoljavajuća, a 00,03 i 5 su neprolazne) Italija Tokom ispita moguće je skupiti maksimalno 30 bodova, a za prolaz je

potrebno minimalno 18. Za specijalizaciju skala bodovanja je drugačija: 0-70 sa minimumom za prolaz 42 boda.

Malta Koristi se prvi – najbolji, drugi – viši i treći – prolazni stepen Njemačka Pored ocjenjivanja od 1-6 (najbolja je 1, a najslabija prolazna 4), svaka

ocjena nosi određeni broj bodova (1=15 bodova, 2=12 bodova, 3=9 bodova, 4=6 bodova, 5=3 boda i 6=0 bodova)

Irska Ocjene se kreću od A do E, pri čemu D predstavlja najnižu prolaznu ocjenu

Rusija Koriste se opisne ocjene: nezadovoljava, položio, zadovoljava, dobar i odličan

Turska Većina univerziteta koriste 1-4, neki 1-5 ili 1-10 Ukrajina Koriste se ocjene od 2-5, najniža prolazna je 3 sa čestim predznakom +

ili - Finska Nema univerzalnog sistema ocjenjivanja, ali se najčešće primjenjuje 1-3

i 1-5, pri čemu je u oba slučaja 1 najniža prolazna ocjena Francuska Koristi se skala 00-20, pri čemu je najniži nivo 10-12 Švajcarska Postoje tri numerička sistema koja se koriste na univerzitetima:

Skala od 1-6, sa najnižom prolaznom ocjenom 4 Skala od 6-1, sa najnižom prolaznom ocjenom 3 i

Skala 1-10, sa najnižom prolaznom ocjenom 6 Švedska Primjenjuju se bodovi pri čemu jedna godina redovnog studiranja donosi

79 Publikacija studentske unije Republike Srpske,, Banja Luka, 2003. str. 60,61,64,67,69,73,75,83,89,94,96,98,99,101,104,111,112,118,122,126,129,132,137,143,146,160,161,164, 176

141

40 bodova 40 sati sedmično, 40 sedmica. Za neke programe označava se samo da li je student položio ili ne, dok se u tehničkim naukama koristi

skala od 3-5, a u pravnim naukama u upotrebi je B-BA-AB sistem ocjenjivanja

80

Pored ovakve raznolikosti svakako je jasno zašto je potrebna jedinstvena

prepoznatljiva skala ocjenjivanja.

c) ECTS i studenti

ECTS mnogo donosi studentu. Prohodnost studenata ostvarivanjem ECTS kredit bodova studentu se omogućava da upozna nove zemlje, da se usavršava kroz školovanje

u inostranstvu i da pohađa strane univerzitete, kao i da po sopstvenoj želji može nastaviti

školovanje u inostranstvu. Naravno sve to ukoliko je student ekonomski osposobljen da

može sve to ostvariti jer studiranje u inostranstvu je previše skupo za našeg studenta.

d) ECTS i univerziteti Univerzitetu ECTS mnogo više donosi nego studentu. Kroz ECTS sistem

kreditiranja univerzitet je transparentniji, može reorganizovati strukturu nastavnog

programa, može osigurati autonomiju univerziteta i može imati lakši pristup inostranim

planovima i programima i kontunuirano ih mijenjati zavisno od potreba, tako da se ne bi dešavalo da studenti uče po zastarjelim nastavnim programima.

e) Primjena ECTS-a u praksi Osnovnu primjenu ECTS-a omogućavaju tri osnovna dokumenta:

- informacioni paket,

- sporazum o obrazovanju i

- transkript.

80 Publikacija studentske unije RS: Studiranje u Evropi, Banja Luka, 2003.g. str. 67, 78, 86, 92, 115, 126, 136, 140, 148, 149, 153, 157, 172.

142

Prvo i osnovno prije primjene ECTS sistema je uvođenje informacionog

paketa. On se svake godine osvježava novim informacijama o samoj ustanovi, lokaciji,

smještaju studenata i ostalim administrativnim procedurama. Ovaj paket treba da sadrži i

informacije o programima univerziteta:

- sadržaj,

- preduslove,

- način provjere znanja,

- vremensku šemu,

- metode koje se koriste,

- ECTS bodove koji se primjenuju,

- opis samog fakulteta koji nudi program. Informacioni paket se objavljuje na maternjem i još jednom stranom jeziku.

Sledeći korak je priprema sporazuma o obrazovanju. Ovim sporazumom se

precizno utvrđuje program studiranja u inostranstvu, koga prije transfera potpisuje

student, njegova matična ustanova i ustanova na kojoj će student privremeno da studira. Konačno treći dokument je transkript kojim se pokazuje ostvarenja studenta

prije odlaska na strani univerzitet, kao i nakon njegovog povratka sa stranog univerziteta.

Transkript treba da sadrži ocjene za sve predmete.

f) Ključna obilježja ECTS-a Evropski sistem za prenos i prikupljanje bodova (kredita) usmjeren je na studenta i

opterećenje koje ne potrebno za postizanje ciljeva studijskog programa. ECTS se temelji na načelu da je 60 bosova mjera za opterećenje redovnog studenta

tokom jedne školske godine. Opterećenje jednog studenta koji studira u Evropi uglavnom

iznosi između 1500 i 1800 sati u jednoj školskoj godini, tako da je u tom slučaju jedan

bod (kredit) jednak 25 do 30 radnih sati. Bodovi (krediti) student može dobiti samo nakon uspješnog ispunjavanja

radnih obaveza.

143

Opterećenje studenta se u ECTS-u izražava u vremenu koje je potrebno za

ispunjenje svih planiranih aktivnosti, kao što su predavanje, seminari, samostalni rad,

priprema projekta itd.

g) Dodjeljivanje bodova Bodovi mogu biti dodjeljeni svim vrstama studijskog programa. Njima se

pokrivaju i stažiranja, istraživanja, u prvom, drugom ili trećem ciklusu školovanja, a

mogu biti dodjeljeni i za samostalan rad na programima koji nisu upisani u redovan

studijski program.

Pogrešno je povezivati bodove sa satima predavanja, jer ne postoji direktna veza između bodova i sati predavanja. Jedan sat predavanja može zahtjevati tri sata

samostalnog učenja i pripremanja studenta. Seminar koji traje dva sata može tražiti cijelu

sedmicu priprema. ECTS bodovi izražavaju opterećenje studenta mjereno u vremenskim

jedinicama. Oni se ne odnose na status predmeta ili pojedinog nastavnika.Jednom

studentu treba više ili manje vremena za postizanje jednakih rezultata. M eđutim,

dodjeljivanje bodova se temelji na realnom opterećenju prosječnog studenta.

h) Diploma sapplement? To je dokument koji se studentu izdaje zajedno sa diplomom o završenim

studijama. Cilj izdavanja dodatka diplomi je povećanje međunarodne transparentnosti i

olakšavanja procedura priznavanja diploma. Dodatak diplomi ne sadrži slobodne

procjene, poređenje ili povlačenje paralela, niti sugestije za priznavanje diploma.

Evropska komisija Savjeta Evrope i UNESCO je sačin ila obrazac koji elementi treba da

se nalaze u dodatku diplomi. Dodatak diplomi treba da sadrži osam dijelova:

1. informacije o vlasniku kvalifikacije,

2. informacije o kvalif ikaciji,

3. informacije o stepenu kvalifikacije

4. informacije o sadržaju i postignutim rezultatima,

5. informacije o ulogama kvalifikacije,

6. dodatne informacije,

144

7. certifikacija i

8. informacije o nacionalnom visokoobrazovnom sistemu.

Ovih osam dijelova uvijek moraju biti ispunjene. Ako neka informacija nedostaje,

mora postojati obrazloženje o razlozima izostavljanja. Dodatak diplomi ne može da

zamjeni originalnu diplomu. Diploma sa dodatkom treba da donese studentu određene

prednosti:

1. takva diploma je „čitljivija“,

2. precizan opis stečenih znanja, vještina i kompetencija,

3. objektivnost i mogućnost realne procjene postignutih rezultata,

4. lakši pristup berzi zapošljavanja i rada,

5. šire mogućnosti nastavka studija.

Dodatak diplomi i univerzitetu donosi određene prednosti:

1. veću transparentnost,

2. olakšan proces priznavanja diploma,

3. uvođenje zajedničkog okvira koji je prihvaćen širom Evrope, 4. bolju procjenu kvalifikacija u međunarodnim okvirima,

5. promociju univerziteta na međunarodnom planu,

6. uštedu vremena kada je riječ o prenosivosti i priznavanju diploma.

Jednostavno rečeno diploma sa dodatkom diplomi unapređuje transparentnost

visokog obrazovanja,prati promjene u sistemima kvalifikacija u svijetu, stimuliše

mobilnost i unapređuje tačnost procjene svih kvalifikacija.

Dodatak diplomi je u upotrebi u Češkoj, Danskoj, Estoniji, Finskoj, Francuskoj, Italiji, Holandiji, Norveškoj, Slovačkoj, Sloveniji i Švedskoj. U našoj zemlji dodatak

diplomi je u pripremi. Ekonomski fakultet u Sarajevu je izdavao dodatak diplomi nakon

četiri semestra i više stručne spreme, što dolazi u koliziju i ne slaže se sa osnovnim principima Bolonjske deklaracije. U četiri semestra postoji 16 predmeta kreditirani svaki

po 7,5 kredita, odnosno 120 kredita za dvogodišnje ili četvorosemestralne studije za višu

stručnu sprem.

1. Informacija o vlasniku diplome U dijelu koji govori o vlasniku diplome treba da stoji puno ime i prezime, ostala

imena, dan, mjesec i godina rođenja i konstatacija da je student bio upisan na program za

145

koji se dodatak diplomi izdaje. Tu se stavlja i identifikacioni broj za one zemlje, gdje je

sistem numeracije u upotrebi.

2. Informacije o kvalifikaciji

U dijelu informacije o kvalifikaciju mora da stoji pun naziv kvalifikacije, osnovna

oblast studija, na primjer politika, istorija, molekularna biologija, menadžment itd., naziv

ustanove koja dodjeljuje kvalifikaciju i njen status, kao na primjer privatna/državna i

ukoliko jeste, ko ju je akreditovao. U dodatku diplomi treba da stoji i ustanova koja

sprovodi studijski program, jer ne mora studijski program sprovoditi uvijek ustanova koja

dodjeljuje kvalifikaciju, i njen status. Bitan elemenat ovog dijela informacije je jezik ili

jezici na kojima je kvalif ikacija stečena.

3. Informacije o stepenu kvalifikacije

Ovdje treba da budu objašnjen tačan stepen kvalifikacije i eventualne druge

informacije koje su relevantne za kvalif ikaciju na nacionalnom nivou, radno opterećenje

studenta, odnosno trajanje studijskog programa izraženo u sedmicama ili godinama. Kao

mjera može da se koristi broj radnih sati po sedmicama ili opis karakterističan za dati nacionalni sistem.

4. Informacije o sadržaju i postignutim rezultatima

Način studiranja može biti redovan, vanredan, učenje na daljinu itd. Ovdje se

navode i detalji o izlaznim rezultatima, vještinama, kompetencijama i ciljevi koji su

povezani sa datom kvalifikacijom, navodi se spisak svih ocjena koje je student dobio za

pojedine predmete, koji čine dati studijski program, kao i informacije o zarađenim

kreditima. 5. Informacije o ulozi kvalifikacije

Ovdje se navode detalji o pravu na rad ili profesionalni status koji vlasnik

kvalifikacije ima., koje su specifične mogućnosti koje data kvalif ikacija donosi u smislu zapošljavanja ili bavljenja samom strukom.

6. Dodatne informacije

Ovdje se navode sve dodatne informacije koje nisu navedene ispred, a relevantne

su za procjenu karaktera, stepena i koristi date kvalifikacije, na primjer sticanje kvalifikacije obuhvatalo je i studiranje ili praksu u drugoj ustanovi, zemlji i detalji o

146

njima. Tu se navode i ostali korisni izvori informacija i reference koje nude više detalja o

datoj kvalifikaciji.

7. Certifikacija

U ovom dijelu se piše datum izdavanja dodatka diplomi, koja ne mora da se

poklapa sa datumom kada je kvalifikacija stečena, zatim ime i potpis ovlaštene osobe,

pozicija ovlaštene osobe i pečat institucije kaja izdaje dodatak diplomi.

5. Organizacija studija iz perspektive cjeloživotnog učenja S obzirom na brz razvoj nauke i tehnologije jednom stečeno znanje brzo

zastarjeva. Ako čovjek cijeli život ne uči, odnosno ne prati razvoj nauke i tehnologije,

njegovo stečeno znanje brzo postaje neupotrebljivo. M išljenja sam da nastavni planovi i

programi moraju na dodiplomskom studiju obuhvatati što širi program, kako bi studenti

mogli dobiti što šire opšte obrazovanje. U drugom ciklusu školovanja student može da svoje interesovanje posveti užem području kome može da se posveti u praksi i da kroz

rad proširuje svoje znanje. Ono što je karakteristično za naše svršene dodiplomce, većina

njih se odlučuje da upiše postdiplomske studije jer nemaju posla, tako da postdiplomske studije nisu predmet interesovanja, već ne znajući šta da rade upisuju postdiplomske

studije. Studiranje uz primjenu naučenog u praksi dolazi mnogo više do izražaja. Svršeni

dodiplomci bi trebali da rade i uz rad proširuju zvaja znanja i interesovanja. Tad možemo

govoriti o cjeloživotnom obrazovanju. Rezultati ovakvog pristupa obrazovanja bi bili podizanje opšteg nivoa obrazovanja

u društvu, bolja horizontalna i vertikalna prohodnost u studiranju, brže suočavanje a

samim tim i brže rješavanje problema, brzo i uspješno odgovaranje na promjene, te pružanje dodatnih obrazovnih šansi.

Kao glavna prepreka u ostvarivanju ovakvog koncepta uočava se u

neprepoznavanju uloge univerziteta u kontinuiranom cjeloživotnom učenju. Naši mladi

ljudi završe dodiplomski studij i smatraju da mogu prestati učiti. Svjedoci smo toga kada

student položi jedan ispit on knjigu ili svoje zabilješke ne čiva već poklanja drugim

studentima koji još studiraju, ili što je još gore baca ih.

147

Ako bi se uvelo licenciranje struka s vremena na vrijeme sa potrebom stručnog

usavršavanja, to bi „natjeralo“ mlade ljude da prate razvoj nauke i tehnologije i idu u

korak sa njom.

Šta bi donijelo otvaranje mogućnosti interdisciplinarnog kombinovana programa

prema potrebama i željama studenta. M nogo, ako student ne bi birao programe prema

predmetnom nastavniku koji nije „zahtjevan“ i kada se u našem društvu bude vrednovalo

znanje, a ne diploma.

148

VIII. PANEVROPSKI UNIVERZITET „APEIRON“ – ORGANIZACIJA RADA

Panevropski univerzitet „Apeiron“ za multidisciplinarne i virtuelne studije je nastao integrisanjem 5 fakulteta, sada članica Univerziteta. Univerzitet je privatna

visokoškolska, obrazovna i istraživačka institucija, posvećena promociji najbolje prakse i

tradicije anglosaksonskih koledža i prednostima koje daje klasičan evropski obrazovni

sistem inoviran kroz reforme obrazovanja stimulisane Bolonjskim procesom.81 Prvobitno je nastao Fakultet poslovne ekonomije sa sjedištem u Laktašima, akreditovan od strane

Ministarstva prosvjete i kulture Republike Srpske, broj 6-01-2368-3/03 od 23.9.2003.g. a

registrovan kao visokoškolska ustanova u Osnovnom sudu Banja Luka pod brojem U/I 2981/0i 243 od 4.12.2003.g.

Fakultet poslovne ekonomije počeo je da djeluje na osnovu sporazuma o poslovno-

tehničkoj saradnji i kooperaciji sa domaćim i inostranim partnerima, čime se ostvaruje

internacionalni i evropski karakter visokoškolske ustanove i sinergija obrazovnih,

poslovnih, socijalnih i humanitarnih efekata u radu ustanove.82 Iz njega su se razvili

ostala 4 fakulteta u toku 2005.g.:

1. Fakultet pravnih nauka 2. Fakultet sportskog menadžmenta

3. Fakultet poslovne informatike i

4. Fakultet zdravstvene njege.

Danas Panevropski univerzitet „Apeiron“ u Banjoj Luci čine 5 fakulteta:

1. Fakultet poslovne ekonomije,sa tri studijske grupe,

2. Fakultet pravnih nauka, sa dvije studijske grupe, 3. Fakultet poslovne informatike, sa dvije studijske grupe,

4. Fakultet sportskog menadžmenta sa tri studijske grupe i

5. Fakultet zdravstvene njege sa četiri studijske grupe.

Fakultet poslovne ekonomije čine slijedeće studijske grupe:

81 Vodič kroz studije Fakulteta poslovne ekonomije, str. 5. 82 Vodič kroz studije Fakulteta poslovne ekonomije, str. 6.

149

1. Preduzetnički menadžment,

2. Menadžment bankarstva, finansija i trgovine i

3. Menadžment javne uprave.

Fakultet pravnih nauka ima slijedeće studijske grupe:

1. Opšte pravna studijska grupa i

2. Poslovno pravo.

Fakultet poslovne informatike ima takođe dvije studijske grupe i to su:

1. Poslovna informatika ili menadžment informacionih tehnologija i

2. Nastavnička informatika.

Fakultet sportskog menadžmenta ima slijedeće studijske grupe:

1. Sportski menadžment,

2. Sportski trener i 3. Sportska nastava.

I na kraju Fakultet zdravstvene njege ima slijedeće studijske grupe:

1. Sestrinstvo,

2. Fizioterapija i radna terapija,

3. Sanitarni inženjering i

4. Menadžment u zdravstvu.

1. Vizija, misija i ciljevi fakulteta na Panevropskom

univerzitetu „Apeiron“

Univerzitet svoju viziju budućnosti zasniva na pretpostavkama da se društva u

regionu jugoistične i istočne Evrope, nalazi u procesu promjena, reformi i tranzicije prema građanskom demokratskom društvu, koje karakteriše parlamentarni pluralizam,

pravna država, vladavina zakonitosti i tržišna privreda sa dominacijom privatnog

150

vlasništva.83 U tom novom vremenu je potrebno novo znanje koje znači iskorak iz

postojećeg kulturno-civilizacijskog pogleda na svijet ka novom pogledu na svijet.

Ovaj Univerzitet polazi od iskustva socijalno i ekonomski uspješnih i tehnološki

razvijenih zemalja. Procesom obuke i obrazovnim standardima trebaju se kreirati kadrovi

educirani u području tržišnog poslovanja i operativne poslovne ekonomije i kadrovi sa

dubokim znanjem i formalnim obrazovanjem iz područja savremenog menadžmenta,

odnosno inovativnog preduzetništva.

Potrebno je mentorski podržati dijalog sistem učenja koji treba da bude

kreativna radionica nastavnog osoblja i autorskog kolektiva sa iskustvom poslovne

prakse. Primjena savremenih standarda u sistemu ocjenjivanja, organizaciji studija,

nastavni planovi i programi bazirani na najboljim iskustvima američkih koledža i

evropskih univerziteta.

Definisan je optimalan broj obaveznih predmeta, a studentu je omogućena

sloboda i inicijativa da samostalno odabere ostale predmete u okviru multidisciplinarnog

studija. Studije kvalif ikuju studente za otvaranje sopstvenog preduzeća ili upravljačke poslove u malim porodičnim preduzećima, srednjim kompanijama i velikim poslovnim

sistemima, bankama, specijalizovanim marketing preduzećima, investicionim fondovima,

za menadžere revitalizacije i reinženjeringa preduzeća u krizi, menadžere (pravnike)

javne uprave, poslovnih finansija, investicione menadžere, savjetnike za tržišno

poslovanje, poreze i berzanske brokere, menadžere za politički marketing, odnose s

javnošću, komunikologe, menadžere za projektovanje i održavanje informacionih

sistema, stručne saradnike na istraživanju i planiranju, te eksperte za kontrolu i reviziju tržišnog poslovanja.

Fakulteti panevropskog univerziteta „Apeiron“ djeluje u kooperaciji sa

domaćim i inostranim partnerima na osnovu zaključenih sporazuma i ugovora čime se ostvaruje internacionalni i evropski karakter visokoškolske ustanove.

Djelatnost Univerziteta osim obrazovanja je i izdavanje knjiga, brošura i drugih

publikacija, izdavanje časopisa stručnog karaktera, izdavanje zvučnih zapisa,

reprodukcija zvučnih zapisa, restorani (u sklopu Univerziteta postoji studentska kafeterija), bavi se istraživanjem i eksperimentalnim razvojem u prirodnim, društvenim i

83 Statut Panevropskog univerziteta „Apeiron“, Banja Luka, str. 5.

151

humanističkim naukama, istraživanjem tržišta, obrazovanjem odraslih van sistema

školskog i univerzitetskog obrazovanja, obrazovanje preko interneta – učenje na daljinu i

td.

Univerzitet obavlja osnovne, specijalističke, magistarske i doktorske studije,

programe cjeloživotnog učenja i stalnog stručnog osposobljavanja i usavršavanja iz

naučnih oblasti preduzetništva, menadžmenta, marketinga, upravljanja tržišnim

poslovanjem i primjenjene ekonomije, poslovnog prava, poslovne informatike i

menadžmenta informacionih tehnologija, primjenjenih političkih studija, komunikologije

i oraganizacionih nauka, te primjenjene pedagogije.

Prema vrsti studija fakulteti obavljaju redovne i vanredne studije, te studije

„učenja na daljinu“. Fakulteti mogu organizovati programe učenja na daljinu i programe

cjeloživotnog učenja i van okvita studijskih programa za koje je dobio dozvolu za rad.

Studijski program čini odobreni skup predmeta ili modula priznatih kao uslov za

dodjelu diplome, koji je definisan skupom obrazovnih ishoda koje treba da se postugnu

da bi se ostvario odgovarajući broj ECTS bodova (Evropskog sistema transfera i akumulacije bodova).

Obrazovni ishodi su odgovarajuća obrazovna postignuća studenata kojima se

definišu očekivana znanja studenata, te sposobnost iskazivanja i upotrebe tih znanja

nakon završetka procesa učenja.

Vještine i kompetencije predstavljaju skup sposobnosti studenta izražen kroz

dinamičku kombinaciju atributa, specifočnih sposobnosti i vještina studenta vezanih za

teorijska znanja i razumijevanje predmeta, njegovu praktičnu i operativnu primjenu, te stavove, vještine i odgovornosti studenata, što je opisano u definisanim ishodima

obrazovanja odgovarajućeg obrazovnog programa. Kompetencije čine dio obrazovnog

procesa, čiji finalni proizvod predstavlja diploma odnosno kvalifikacija. Fakulteti će u prevođenju programskih sadržaja u edukativnu praksu

primjenjivati metodološke principe, kojima će se preći sa poučavanja na učenje. To će se

postići:

- promjenom uloge nastavnika od osobe koja struktuira znanja, te nadzire i upravlja radom studenta, prema ulozi nastavnika kao pratioca, savjetnika i motivatora, gdje

152

će nastavnik sagledati vrijednosti specifičnih sposobnosti studenata i asistirati

studentu u selekciji materijala i izvora,

- obrazovanjem orijentisano ka studentu i njegovim stvarnim mogućnostima i

sposobnostima, zahtjevajući veći stepen učešća studenta u nastavi da bi se kod

studenta razvile sposobnosti samostalnog upravljanja izvorima informacija i

sposobnost evaluacije informacija u različitim oblicima.

- Promjenom u pristupu obrazovnih aktivnosti kroz podsticanje vlastitog

sistematskog učešća studenata u individualnoj i grupnoj pripremi relevantnih

pedagoških sadržaja u ličnim i grupnim prezentacijama tih sadržaja i u

kontinuiranom sagledavanju rezultata učenja, te povratnoj sprezi na relaciji

student – okruženje – profesor.

Promjenom u organizaciji procesa učenja kroz razvoj inovativnih načina

participacije studenata u obrazovnom procesu u vidu promjene pristupa organizaciji

učenja, primjene metoda obrade predmeta, obezbjeđujući više neposrednih konsultacija i

više neposredne podrške studentima.

2. Metrika i metodika studija na Univerzitetu „Apeiron“ Radno opterećenje predstavlja ukupno vrijeme potrebno za obavljanje svih

studijskih aktivnosti potrebnih da bi se postigli planirani obrazovni ishodi, što uključuje

sve aspekte koji su od uticaja na vremensku funkciju pri postizanju pedagoških ishoda, tj.

trajanje svih predmetnih oblika koji su primjenjeni u nastavi, trajanje različitih tipova

nastavnih aktivnosti i aktivnosti vezanih za učenje i individualni rad, način prezentacije i

isporuke rezultata obrazovnih aktivnosti, te utrošak vremena za sve vrste procjene

rezultata. Radno opterećenje studenta i obračun odgovarajućih ECTS bodova pojedinih predmetnih jedinica će se vršiti na osnovu slijedećih parametara:

• Ukupno sedmično angažovanje studenata - 40 sati

• Broj časova nastave sedmično - 20 < čas < 25

• Trajanje semestra - > 15 sedmica

153

• Trajanje prvog semestra - 20 sedmica

• Trajanje drugog semestra - 22 sedmice

• Polaganje zaostalih ispita - 4 sedmice (od 1.9. – 30.9.)

• Ljetna pauza - 5 sedmica (od 1.8. – 31.8.)

• Zimska pauza - jedna sedmica (od 20.2. – 28.2.)

• Ukupan fonda radnih sedmica u školskoj godini - 46

• Ukupan fond radnih sati - 1 840

• Ukupno sati rada po jednom ECTS - 31 sat

• Evropska norma godišnjeg broja ECTS bodova - 60 bodova

• Evropska norma semestralnog broja ECTS bodova - 30 bodova

• Intenzivan studij pune kalendarske godine – < 75 bodova

• Diplomski - specijalistički rad (< 300 sati rada) – < 10 bodova

• M agistarski rad (< 900 sati rada) - < 30 bodova84 Šta su kredit bodovi? To su numerička vrijednost alocirane za pojedini predmet, to

su aktivnosti studenta koji se zasebno vrednuju i predstavljaju kvantitativno izraženu normu rada potrebnog da bi se uspješno završio navedeni predmet, odnosno obavila

tražena aktivnost studenta. Oni odražavaju kvantitativnu količinu rada potrebnog za

uspješno završavanje svakog pojedinačnog predmeta u odnosu na ukupni kvantitativno

izraženi rad da bi se kompletirala puna godina akademskih studija. Procjena uloženog rada obuhvata mjerenje učešća studenta na predavanjima, praktičnom radu, seminarima,

vježbama, projektima, individualnom učenju, istraživanju, radionicama, te vrijeme

potrebno za evaluaciju i druge oblike procjenjivanja aktivnosti studenta. Broj kredit bodova za pojedinačni nastavni predmet utvrđuje se proporcijom u

kojoj je odnos između radnog opterećenja predmetne jedinice prema ukupnom fondu sati

rada školske godine (1 840), jednak odnosu ECTS bodova za pojedinačni predmet prema

ukupnom propisanom godišnjem fondu ECTS bodova, koji iznosi 60.

Metodologija primjene i visina dodjeljenih kredita je usklađena sa preporukama

ECTS – European Credit Transfer System, a radno opterećenje za pojedinu predmetnu

jedinicu utvrđuje se prema razrađenoj studiji „Tuning Educational Structures in 84 Statut Fakulteta poslovne ekonomije, Banja Luka, 2005.g., član 23, str. 19.

154

Europe“ iz 2003.g. koja uključuje uporednu procjenu radne opterećenosti od strane

nastavnika, ali i procjenu radnog opterećenja od strane studenta.

Broj potrebnih kredit bodova za sticanje diplome prvog ciklusa (šestosemestralnog

studija) je 180, te lice koje stekne minimum 180 kredit bodova dobija diplomu i

zvanje“diplomirani menadžer“ u odabranoj naučnoj oblasti. Lice koje stekne minimum

240 kredit bodova (osmosemestralni studij) dobija zvanje „diplomirani menadžer –

specijalista“ u odabranoj naučnoj oblasti.

Panevropski univerzitet „Apeiron“ organizuje redovne dvosemestralne i vanredne

četverosemestralne magistarske studije. Redovne dvosemestralne magistarske studije se

organizuju za studente koji su završili osmosemestralne specijalističke studije i

akumulirali najmanje 240 kredit bodova, a vanredne četverosemestralne magistarske

studije se organizuju za studente koji su završili šestosemestralne redovne studije i

akumulirali najmanje 180 kredit bodova. Lice koje na fakultetu završi osnovne

šestosemestralne studije, ili trogodišnji studij, upisuje dvogodišnje studije drugog ciklusa,

pri čemu je prva godina drugog ciklusa identična specijalističkom studiju, odnosno četvrtoj godini studija, dok se druga godina studija drugog ciklusa sastoji iz izbornog

programa, praktičnog programa, istraživanja izvora, te izrade i odbrane postdiplomskog

rada. Lice koje na fakultetu završi osnovne četverogodišnje, osmosemestralne,

specijalističke studije, omogućen je produžetak jednogodišnjeg mentorskog studija sa

izbornim programom koji kandidat definiše u saradnji sa mentorom u kontekstu

magistarskog rada. Licu koje završi postdiplomske studije drugog ciklusa, stekne

namanje 300 kredit bodova, te izradi i odbrani završni rad u skladu sa Statutom izdaje se diploma i to lice stiče zvanje magistra u odabranoj naučnoj oblasti.

Doktorske studije su se organizovale po posebnom programu i uključuju određene

naučno-istraživačke aktivnosti. Doktorske studije traju minimalno 6 semestara i pretpostavljaju akumulaciju od minimum 180 kredit bodova uz prethodno ostvaren obim

studija od 300 ECTS bodova, ili akumulaciju od 240 ECTS bodova uz prethodno

ostvaren obim studija od 240 ECTS bodova na osnovnim akademskim studijama. Lice

koje poslije akumulacije 480 ECTS bodova i izrađenog i odbranjenog doktorskog rada po postupku propisanom Statutom stiče naučni stepen „doktora nauka“ iz odabrane naučne

155

oblasti. Usvajanjem novog zakona u septembru ove godine Univerzitet će morati dobiti

saglasnost od nadležnog M inistarstva za obavljanje doktorskih studija.

Na svim fakultetima Univerziteta „Apeiron“ se primjenjuju slijedeći oblici i

metode pedagoškog rada:

- Redovno izvođenje predavanja prema utvrđenom rasporedu sa primjenom

interaktivne metode rada sa studentima, čime se stiče uvid u njihova predznanja,

ali i uvid u kontinuitet savladavanja gradiva.

- Studentima su obezbjeđeni odgovarajući udžbenici za svaki predmet u izdanju

Univerziteta. Cijena udžbenika nije uključena u cijenu školarine. Literatura ili

udžbenici koji nisu obuhvaćeni u izdavačkoj djelatnosti Univerziteta nalaze se u

biblioteci Univerziteta.

- Studentima su na raspolaganju didaktički i edukativni sadržaji u elektronskoj i

digitalnoj formi na različtim video i prezentacionim medijima.

- Na Univerzitetu su instalisane odgovarajuće informaciono-komunikacione

tehnologije, koje omogućavaju studentima da kroz kompjuterski podržano učenje ostvare aktivan odnos u procesu sticanja znanja, da ostvare interakciju sa

nastavnim sadržajima i primjenu istraživačkih tehnika u samom procesu sticanja

znanja.

- Mentorsko vođenje studenta, kontinuirane konsultacije i tutorska podrška od

strane mentora.

- Izvođenje vježbi, praktikuma i trening sesija namjenjenih za sticanje praktičnih

vještina. Na Fakultetu se kao specifični oblici vježbi primjenjuju repetitoriji, gdje demonstratori pripremaju studente za polaganje ispita, ili kon verzatoriji u kojima

studenti produbljuju znanje tako što izlažu pojedine teme o čemu se vodi

rasprava. - Seminari i seminarski radovi sa javnom prezentacijom.

- Problemske radionice u kojima se sadržaji vezani za određene teme

predstavljaju u vidu konkretnog problema, čije se riješenje treba ponuditi kroz

interaktivni rad. - Sistem okruglih stolova implementiran kroz rad u sekcijama.

- Tribine za menadžment implementirane kroz rad u sekcijama.

156

- Simulacije sa podjelom uloga, simulacije u vidu modeliranja realnih situacija,

koje omogućavaju studentu da misli. Simulacije se koriste u završnoj fazi u

kojima studenti kreativno primjenjuju znanja i vještine prethodno stečene kroz

predavanja, radionice i treninge.

- Stalne evaluacije u radu sa studentima i neprekidna procjena i razumijevanje

nastavnih sadržaja.

- Konsultativna i instruktivna nastava za male grupe studenata ili kod

postdiplomskog i doktorskog studija.

- Ljetni kampovi koji se primjenjuju u organizaciji seminara, te u postdiplomskoj i

doktorskoj školi.

- Stručna praksa, stučni radovi i stručni projekti studenata kao specifičan oblik

stručne prakse koju će studenti obavljati.

- Mali studentski poslovni projekti kako bi se obezbjedila finansijska podrška

preko fonda za nova zapošljavanja.

- Učešće u akcionim istraživanjima, kao i učešće u naučnim istraživanjima tokom studija.

- Stručne i rekreativne ekskurzije.

- Dopunska obuka za sticanje vještina koje su neophodne savremenom

poslovanju, a za koje studenti dobijaju odgovarajuće certifikate.

- Mogućnost sticanja minor kvalifikacije bez individualnog i slobodnog kreiranja

izbornog programa.

- Domaća i međunarodna takmičenja.85 Problematiziranje konkretne realne prakse društva u tranziciji, radi sticanja znanja za

• Otvaranje novog sopstvenog preduzeća,

• Preuzimanja vođenja porodičnog preduzeća,

• Osposobljavanje za revitalizaciju i obnovu preduzeća,

• Uvođenja savremenih korporativnih metoda vođenja poslovnih sistema,

• Prodaje znanja na otvorenom tržištu.86

85 Statut Fakulteta poslovne ekonomije, Banja Luka, 2005.g. član 27. 86 Statut Fakulteta poslovne ekonomije, Banja Luka, 2005.g str. 26.

157

3. Pravila osnovnog studija na Univerzitetu „Apeiron“ Student je obavezan da položi sve obavezne ispite iz studijskog programa. Student sam bira izborne predmete iz studijskog programa za koji se opredjelio, ili iz više

studijskih programa ukoliko su međusobno kompatibilni, uvažavajući zahtjev za

interdisciplinarnim karakterom studija. Student koji ne položi izborni predmet može

ponovo polagati isti ili se opredjeliti za drugi izborni predmet. U prvim godinama rada

Fakulteta to se nije moglo u potpunosti izvršiti, uvažavajući činjenicu da na nekim

studijskim grupama ima malo studenata, a da je vrlo teško uvijek obezbjediti

odgovarajući kadar (profesora) koji ima izbor na te predmete. Naime, mnogo predmeta na

našem Fakultetu su novi, nisu postojali tako da nema profesora koji imaju izbor za te

predmete. Student je dužan da položenim obaveznim predmetima iz odabranog

studijskog programa i izabranim izbornim predmetom ostvari najmanje 60 ECTS bodova

u jednoj godini studija.

Student može slobodno izabrati program (skup svih slobodno izabranih prdmeta) i

to mu omogućava sticanje takozvane minor kvalifikacije. Tako slobodno izabranim

programom student stiče znanja neophodna za nastavak studija na nekom drugom

univerzitetu. Vrste minor kvalifikacija i minimalni sadržaj slobodno izabranog programa

utvrđuje Nastavno-naučno vijeće Fakulteta. Za realizaciju slobodno izabranog programa studentu se imenuje mentor fakultativnih studija. Izvođenje fakultativnog studija se

obavlja pod kontrolom rukovodioca odgovarajućeg studijskog smjera (studijske grupe).

Student može da bira interdisciplinarni fakultativni studij koji se sastoji iz

predmeta iz više studijskih grupa.

Prema predmetmoj oblasti predmeti mogu da pripadaju slijedećim modulima:

- jezgreni moduli, tj. grupe predmeta koje čine okosnicu određene nauke;

- moduli za podršku, koji dopunjavaju jezgrene module sa znanjima iz drugih naučnih oblasti;

- organizacioni moduli i vještina komuniciranja – naprimjer vještina učenja,

grupnog rada, retorika, strani jezici i td.

158

- specijalistički moduli/izborni: područja u kojima se dobijaju specijalistička znanja

koja mogu biti grupisana prema poslovnim funkcijama (logistika, marketing,

finansije...)

- moduli transfera vještina (praksa, projekti, rad na terenu...) područja koja pomažu

da se premosti jaz između teorije i stvarnosti.

Prema nivou apstraktnosti predmeti su:

- osnovni – daju uvodna znanja u predmet,

- srednji – namjenjen da se prodube osnovna znanja,

- napredni – namjenjen da se dodatno ojača stručnost,

- specijalistički – namjenjen da se iz gradi znanje i iskustvo u specijalnim

područjima ili disciplinama.

Prema obaveznosti predmeti pripadaju:

- obavezni predmeti – pružaju sadržaje koji su neophodni za sposobnost studiranja,

čije znanje se mora potvrditi na ispitima,

- izborni predmeti – omogućuju usmjeravanje studija, - fakultativni predmeti – namjenjeni su studentima koji namjeravaju da steknu

dopunsku kvalifikaciju, odnosno kao priprema za nastavak studija na drugim

visokoškolskim ustanovama,

Prema tipu predmeta:

- predmeti jezgra studija – predstavljaju dio studijskog jezgra nastavnog programa.

Jezgro studija čine uglavnom obavezni predmet.

- Povezani predmeti – su predmeti koji daju podršku studijskom jezgru, - Sporedni predmeti su opcioni ili pomoćni predmeti.

4. Učenje na daljinu i virtuelni studij Studenti posredstvom Interneta pristupaju sadržajima sa udaljenih lokacija koji su struktuirani tako da omogućavaju:

- pristup digitalizovanim nastavnim sadržajima kroz auditivne medije, vizuelne

medije, tekstualne medije i animirane lekcije, - pristup predavanjima profesora na računarskom serveru Fakulteta,

159

- zajednički rad studenata na vježbama, projektima uz korištenje

telekomunikacionih medija i internet tehnologija.

Primjena kompjuterski podržanog učenja podrazumijeva da studenti posjeduju

računar, da imaju neposredan pristup internetu, odnosno odgovarajuća telekomunikaciona

sredstva, koja obezbjeđuju učenje na daljinu i naravno da studenti posjeduju minimm

znanja i vještina potrebnih za korištenje kompjuterskih i telekomunikacionih tehnologija.

Nastava učenja na daljinu se organizuje na slijedećim principima:

◘ U cjelosti se primjenjuje nastavni plan i program studija koji je student izabrao,

◘ Dokumentacija o ispitima se vodi kao i za ostale studente,

◘ Diplome su identične kao i diplome studenata na redovnim studijama,

◘ Studenti nemaju obavezu neposrednog kontakta sa nastavnicima,

◘ Sudenti upisuju naredne godine studija van rokova utvrđenih Statutom Fakulteta, pod

uslovom da su ispunili uslov za upis,

◘ Studenti polažu ispite u rokovima koji sami odrede,

◘ Direktne konsultacije sa profesorom su predviđene prema programiranom rasporedu, ◘ Studentima su na raspolaganju pitanja za samovrednovanje, te zadaci za vježbe u

skladu sa zahtjevima nastavnika,

◘ Studentima treba da budu dostupni i multimedijalni didaktički materijali arhivirani na

Web stranici Fakulteta 24 časa dnevno,

◘ U organizaciji nastave mogu biti organizovane i ostale forme rada studenata.87

U okviru podrške sistemu učenja na daljinu Fakultet obezbjeđuje:

- Telefon kao pasivno pomagalo, - Slike, crteže, dijagrame, grafikone i drugo koje je dostupno studentima

putem interneta,

- Video klipovi, kompjuterske prezentacije koje su dostupne studentima putem interneta,

- Video sadržaji predavanja, jer se sva predavanja snimaju, digitalizuju i

katalogiziraju na Web računarskom serveru,

- Izabrana predavanja domaćih i stranih gostujućih profesora,

87 Statut Panevropskog univerziteta „Apeiron“, Banja Luka, 2006.g. član 70.

160

- Studentima će biti na raspolaganju svi normativni akti Fakulteta, pored

knjiga, priručnika i skripti u elektronskom obliku,

- Pristup studentima biblioteci elektronskih izdanja.88 Ispiti za studiranje na daljinu se organizuju po osnovu sporazuma sa drugim

akademijama, univerzitetima i fakultetima u zemlji i inostranstvu, u skladu sa pravilima

koja su predviđena tim sporazumom. Specifičnosti u sistemu ocjenjivanja kod studiranja

na daljinu ogledaju se:

- Fakultet primjenjuje zadatke za samovrednovanje stečenog znanja, zadatke za konačno elektronsko evaluiranje znanja, te različite posane studentske radove.

Zadatke studenti šalju profesorima putem elektronske pošte.

- U organizaciji studiranja na daljinu primjenjivaće se i ostale forme rada studenta

kao što su: Izrada studentskih projekata, seminarskih radova, pisanja eseja, mikro-

istraživanja, te izrada više mikro-testova za svaki predmet. Ove forme rada čine

jedan dio ispita, a drugi dio čini izrada finalnog ispitnog testa. Studenti se o

rezultatima obavještavaju putem elektronske pošte. - Ispiti se polažu putem izrade testa na računaru u prostorijama matičnog fakulteta

ili drugim ustanovama koje posjeduju odgovarajuću tehničku nfrastukturu uz

prisustvo ovlaštenih i kvalifikovanih osoba koji vrše nadzor legitimnosti i legalnosti ispita.

- Metoda ispitivanja kod studiranja na daljinu može biti elektronski test koji se

formira na osnovu slučajnog odabira računara koji se određuje u momentu

davanja instrukcija za izradu testa, tako da svaki student može imati drugačiji set

pitanja.

- Pored elektronskog testa može se koristiti kombinovani elektronsko-narativni

test koji pored automatski procesiranih elemenata ima i zadatke/pitanja na koje se odgovara tekstualno/narativno, što ocjenjuje profesor.

- Kao treći izvor ocjene uzima se vrijeme provedeno u obradi predmeta, vrijeme

posvećeno istraživanju i td. Struktura ocjene odražava ukupnu aktivnost studenta na isnovu procjene sva tri izvora.89

88 Statut Panevropskog univerziteta „Apeiron“, Banja Luka, 2006.g. član 71. 89 Statut Panevropskog univerziteta „Apeiron“, Banja Luka, 2006.g. član 71.

161

5. Magistarske i doktorske studije na Univerzitetu

„Apeiron“ M agistarske studije na Fakultetu su efikasne, individualne, dizajnirane po mjeri

magistarskog kandidata, koje se izvode sistemom mentorstva, vođenjem instruktivne i

konsultativne nastave, te organizovanjem ljetnog i zimskog kampa za magistrante.

Osnovni cilj studija je da kandidat stekne duboka i specijalistička znanja iz užeg

područja u kojem kandidat priprema rad te da stekne potrebna znanja korištenjem

naučnih metoda i istraživačkih tehnika u užem području istraživanja, kako bi se

osposobio da kreativno rješava probleme iz svoje prakse odnosno kako bi se osposobio za

dalji istraživački rad.

Doktorat je najviši naučni stepen koji se stiče na visokoškolskim ustanovama.

Doktorska disetacija je rezultat originalnog naučnog rada doktorskog kandidata u

odgovarajućoj naučnoj oblasti.

Krediti na magistarskom studiju se akumuliraju po osnovu kredita stečenih iz

prethodnog studija, uključujući i kredite dodjeljene za diplomski rad, kredite dodjeljene

za aktivnosti studenta nakon završetka studija, te kredite stečene tokom magistarskog studija.

Doktorsku školu mogu upisati studenti koji su završili postdiplomski studij sa

zvanjem magistra nauka, ali i kandidat koji ima naročite zasluge za doprinos razvoja

odgovarajućeg naučnog područja u teoriji i praksi.

6. Ocjenjivanje studenata na Univerzitetu „Apeiron“ Prikazaću kako je Panevropski univerzitet „Apeiron“ od osnivanja prvog fakulteta,

Fakulteta poslovne ekonomije, regulisao skalu ocjenjivanja. Uspjeh studenta na ispitu

izražava se kvalitativno ocjenom i kvantitativno brojem kredit-bodova (kredita). Pored

brojčane ocjene i broja kredita ocjena se izražava opisno i slovno kako je vidno iz dole

navedene tabele:

162

Slovna ocjena

Numerička ocjena

Opisna ocjena Definicija ocjene

A 10 IZVRSTAN Izvrstan nastup sa manjim grešakama

B 9 VRLO DOBAR Iznad standarda ali sa greškama

C 8 DOBAR Generalno cjelovit rad, ali sa vidljivim greškama

D 7 ZADOVOLJAVAJUĆI Jasan odgovor ali sa značajnim nedostacima

E 6 DOVOLJAN Nastup studenta zadovoljava minimum kriterija

FX 5 NEDOVOLJAN Zahtjeva se dodatan rad

F - NIJE ZADOVOLJ IO Zahtjeva se znatan dalji rad 90

Uspješnost studenta u savlađivanju pojedinog predmeta kontinuirano se prati

tokom nastave i obrade tog predmeta. Ocjenjivač vrijednuje rezultate ukupnog rada

studenta tokom obrade predmeta, ne samo znanje i vještine koje je student stekao i naučio

tokom obrade predmeta, već i rezultate postignute u svim oblicima rada, uključujući i

procjenu aktivnosti i interakcije studenta na predavanjima, vježbama, radionicama,

seminarima, okruglim stolovima i drugim oblicima nastave i pedagoškog rada. Opšta

struktura ocjene je prikazana na stranici 99. ovog rada. Nastavnik je dužan da vodi odgovarajuću evidenciju o procjeni različitih aspekata

u formiranju konačne ocjene studenta, koja je sastavni dio studentskog dosijea.

Ispiti se polažu pismeno, usmeno ili i p ismeno i usmeno.Provjera znanja se može

organizovati u više parcijalnih ispita, tokom obrade predmeta. Konačna ocjena se u tom

slučaju formira na osnovu rezultata svih parcijalnih ispita, kao i ocjene predispitnih

aktivnosti studenta. Položen ispit je dokaz da je student savladao predviđeni program predmeta i da je sposoban da usvojena znanja primjeni u praksi. Položeni ispit je osnova

za akumulaciju kredit-bodova predviđenih za određeni predmet.

Pored akumulacije kredit bodova polaganjem ispita studentu se mogu dodjeliti

krediti i na osnovu drugih aktivnosti, što se vidi u slijedećoj tabeli:

90 Statut Fakulteta poslovne ekonomije, Banja Luka, 2005.g. član 47.

163

Vrsta aktivnost Broj kredita

Seminarski ili pristupni rad- izrađen u pismenoj formi na najmanje 20 stranica fo rmata A4

3

Praktična nastava u trajanju od najmanje mjesec dana 3

Studentska praksa u trajanju od najmanje dva mjeseca 4

Studentska praksa u trajanju od preko 3 mjeseca 5

Referat na okruglim stolovima i tribinama 3

Koreferat na okruglim stolovima i tribinama 2

Učešće na seminarima više od 50% trajanja seminara 2

Učešće u radu na projektima 3

Učešće u naučno istraživačkim projektima 5

Certifikati o položenim kursevima čija je teme usko vezana za šire naučno područje studijske grupe

3

Radovi publikovani u medijima čija je tema usko vezana za šire naučno područje studijske grupe

3

Inovacije i patenti koji su zvanično priznati 4

Diplomski – specijalistički rad 10

Magistarski rad 30

91 Bodovi dobijeni po ovom osnovu ne mogu biti zamjenjeni kredit bodovima iz fonda obaveznih predmeta.

91 Statut Fakulteta poslovne ekonomije, Banja Luka, 2005. član 52.

164

IX. ZAKLJUČAK

1. Naše istraživanje naučnog i društvenog područja visokog obrazovanja zasnovano

je na hipotezi da je ono društveno korisna djelatnost i da je uz niz poteškoća u Bosni i Hercegovini u stalnom usponu. Remetilački faktor razvoja visokog

obrazovanja je četverogodišnji građanski rat, razorena i loša privredna osnova i

opšte nizak standard građana. Tokom istraživanja nedvosmisleno je utvrđeno da

je reforma visokog obrazovanja jedini put izlaska iz duboke opšte društvene krize

obrazovanja. Ta reforma naziva se Bolonjski proces. Obrazovanje mladih ljudi je

imperativ progresa i napretka.

2. Visoko obrazovanje predstavlja najviši stepen obrazovanja uključujući razne nivoe – specijalistički, magistarski, doktorski i razne oblike postdoktorskih

studija. Naše istraživanje područja visokog obrazovanja potvrdilo je da je sistem

obrazovanja uopšte, a posebno visoko, najznačajnija društvena djelatnost. Kako se

razvijalo društvo, taj značaj je stalno rastao. Danas je ono najznačajnija društvena

djelatnost i briga nacije i države. Samo visokoobrazovani ljudi mogu da prate

razvoj nauke i tehnologije svih oblasti znanja – privrednih, društvenih, tehničkih i

medicinskih

3. Obrazovana nacija je i kulturna nacija i kao takva prosperitetna i sposobna da sebi

stvori najbolje moguće uslove za život. Zato je danas u svim zemljama svijeta

obavezno osnovno (osmogodišnje do desetogodišnje) obrazovanje, a većina razvijenih zemalja ima i srednje obrazovanje kao obavezno. Visoko obrazovanje

nije obavezno, ali ga svijet stimuliše kroz izgradnju univerzitetskih centara i

stipendirajući talente, znajući vrijednost znanja visokoobrazovanih ljudi. U Bosni

i Hercegovini je u drugoj polovini 20-og vijeka bio visok stepen obuhvata mladih

ljudi od 19-25 godina starosti (dob za studiranje). M eđutim, danas je Bosna i

Hercegovina spala na poslednje mjesto u regionu po obuhvatu dobne omladine za studije. Primjera radi, Slovenija ima dva puta više studenata a dva puta je manja

po broju stanovnika od Bosne i Hercegovine. Dakle, visoko obrazovanje u Bosni i

Hercegovini mora doživjeti višestruke promjene i višestruki napredak.

165

4. Visoko obrazovanje mora u društvu da bude shvaćeno i prihvaćeno kao

proizvodnja, a ne potrošnja. Jer, sasvim sigurno je da živimo u vremenu kada su

glavne proizvodne snage obrazovanje i nauka. Razvoj svih vrsta već danas, a

posebno u budućnosti, zavisiće od nauke i njene primjene. Nauka i obrazovanje su

moćna (možda i najmoćnija) energija. Zato u nauku i visoko obrazovanje moraju

više da ulažu i državni i privatni sektor. Egzaktni podaci (Svjetski finansijski

žurnal) pokazuju da se u Bosni i Hercegovini u visoko obrazovanje ulaže devet

puta manje nego u prosječno razvijenim zemljama. Ulaganja u nauku je još lošije

– oko 15 puta manje nego u kompariranim zemljama. Visoko obrazovanje može

se reformisati samo sa znatno većim i sistematskim ulaganjem u kadrove

(nastavno osoblje), savremenu opremu i objekte, kao i studentski standard.

5. Razvoj obrazovanja, a posebno visokog intenzivno traje oko 1000 godina, iako je

imalo svoje uporište u antičkoj školi (Platonova i Aristotelova akademija,

Miletska škola i dr.). Prvi organizovani univerzitet pojavio se u srednjem vijeku u

Italiji – u Bolonji 1158.godine, a zatim u Parizu, Oksfordu, Kembridžu i dr. U našim krajevima prva visoka škola nastala je u Beogradu prije 200 godina (Velika

škola), a zatim u Zagrebu i Ljubljani. U Bosni i Hercegovini u Sarajevu

Univerzitet je osnovan 1948.g. U Banjoj Luci Univerzitet je osnovan 1975.g., a

prva visoka škola 1960.g.

Intenzivan razvoj doveo je do ubrzanog razvoja visokog obrazovanja, tako je

početkom 2007.g. u Bosni i Hercegovini funkcionisalo 15 univerziteta (osam

državnih i sedam privatnih, među kojima je jedan privatni američki u Tuzli) sa oko 60 fakulteta. Istraživanja su pokazala da svi univerziteti i fakulteti moraju ući

u proces reforme (inovacija) jer kvalitet je vrlo nizak.

Od 2003.g. visoko školstvo Bosne i Hercegovine ulazi u proces reformi uzimajući kao osnov Bolonjski model.

6. Visoko obrazovanje u Evropi je na znatno višem nivou. Ono se razvijalo u znatno

povoljnijim uslovima i znatno sigurnijom metodologijom. Davno je već stvoren

zatvoreni evropski obrazovni sistem, tako da na primjer diplome naših fakulteta rijetko gdje dobivaju pozitivnu nostrifikaciju.

166

Poznato je tradicionalno da su visoke škole i univerziteti bili u nekoliko evropskih

centara kao što su u Parizu, Beču, Londonu i drugim velikim centrima. Stvorena

je jedna tradicionalna škola, odnosno školski sistem. Školski sistem je u tim

tradicionalnim centrima predstavljao splet različitih obrazovnih institucija, počev

od osnovnog školstva do najvišeg. Posebno je vrlo pedantno i organizovano

izgrađen univerzitetski sistem obrazovanja. Na naše područje je bitno uticao

njemački i austrijski školski, pa i obrazovni sistem. I danas je evropski sistem

visokog obrazovanja u samom vrhu svjetskog sistema obrazovanja. Tako su

naprimjer rangirani svjetski univerziteti u 31 državi i 2370 univerziteta, gdje se

pokazalo da su Harvard Univerzitet u SAD na prvom mjestu, da je Oksford

Univerzitet u Velikoj Britaniji na drugom mjestu, Univerzitet Berkli SAD na

trećem mjestu, a zatim dolaze Kembridž Univerzitet, Stanford Univerzitet,

Univerzitet u Tokiju, Univerzitet u Čikagu itd. M eđutim, i brojni ostali

univerziteti su dobro organizovani, pa i pored toga Evropska unija je donijela

zaključak još 1988.g. da se priđe korjenitoj reformi. Ta reforma je nazvana Bolonjska reforma ili Bolonjski proces, koji treba da dalje podstakne na

modernizaciju univerziteta na cijelom evropskom prostoru.

7. Bolonjski proces je u stvari veliki obrazovni i kulturni pokret koji ima za cilj da

učini preporod visokog obrazovanja i da ga učini modernim i sposobnim za nova

tehničko-tehnološka dostignuća i ubrzani razvoj u svim oblastima. Prvi začeci te

reforme započeli su simbolično u Bolonji, jer je u stvari u Bolonji i osnovan prvi

Univerzitet u svijetu. On je tada bio u samom vrhu obrazovne strukture i s pravom se željelo da i danas Univerzitet u Bolonji i svi ostali univerziteti u Evropi

dostignu najviši mogući obrazovno kulturni domet. Bolonjski dokument nazvan je

Magna karta libertatum (M agna Charta Libertatum). M agna karta kao osnova za dalji razvoj visokog obrazovanja polazi od toga da je naš zadatak da univerziteti

daju šire znanje mladim ljudima, jer mladi i školovani ljudi moraju u buduće

služiti društvu kao cjelini, a ne samo da se obrazuju uska elita za određeno

područje. Napredak čovječanstva podrazumijeva dalji razvoj i usavršavanje ekonomije, kulture, obrazovanja, nauke i drugih fundamentalnih oblasti.

Univerziteti jedini mogu pružiti takvo obrazovanje koje će biti ravno izazovu

167

današnjice. Postoje određeni principi na kojima mora počivati funkcija

univerziteta, a to su: samostalnost i autonomnost univerziteta, naučna suverenost

u istraživanju, sloboda misli i težnja ka novom i savremenom. Nadalje, značajan

je princip vezan za nastavni proces i naučnoistraživački rad, koji mora omogućiti

cjelovito prihvatanje novih naučnih činjenica i saznanja, ali i otkrivanja novih.

Vrlo značajan je dokument tzv. Bolonjska deklaracija, usvojen 1999.g. prema

kojoj su utvrđeni ciljevi Bolonjskog procesa. Bolonjski proces je naziv za

evropsku reformu visokog obrazovanja. Osnovni cilj je stvaranje zajedničkog

prostora za visoko obrazovanje, kako bi se ostvarila puna mobilnost nastavnika,

studenata, a nakon toga i svih građana na tom prostoru. To znači da za sav

evropski obrazovni prostor postoje ista pravila i iste mogućnosti i pokretljivosti

studenata i nastavnika. Bolonjski proces je ne samo nacionalnog, nego i

međunarodnog, odnosno evropskog karaktera. Na nacionalnom nivou proces

provode ministarstva zadužena za visoko obrazovanje, zajedno sa univerzitetima,

fakultetima, profesorima i studentima. Na međunarodnom nivou to je rad ministara država Savjeta Evrope koji koncenzusom donose sva pitanja vezana za

ujednačavanje visokog obrazovanja.

Primjenom Bolonjskog procesa treba da se osigura kvalitet na visokom

obrazovanju, zatim da se kontinuirano radi na podizanju ne samo naučnog nivoa,

nego i materijalnog.

8. Stepen primjene Bolonjskih pravila i procesa u zemljama Evrope je različit.

Interesantno je da neke zemlje sa razvijenim visokim obrazovanjem idu vrlo sporo i oprezno u primjeni Bolonjskih principa. M eđu njima su naročito

Njemačka i Velika Britanija. U zemljama bivše Jugoslavije prišlo se provođenju

Bolonjske deklaracije. U Bosni i Hercegovini tek smo na početku, pošto je Republika Srpska kao entitet donijela novi Zakon o visokom obrazovanju, dok

Federacija Bosne i Hercegovine nema još takvog zakona, a Zakon o visokom

obrazovanju na nivou Bosne i Hercegovine tek je u postupku donošenja. To jasno

ukazuje da u Bosni i Hercegovini treba ubrzati proces primjene Bolonjske deklaracije.

168

9. U Republici Srpskoj počeo je taj proces od 2003.g., a u ovoj godini je znatno

napredovao. Na osnovu Zakona o visokom obrazovanju u Republici Srpskoj su u

primjeni principi, pa je već pri kraju organizacija tzv. integrisanih univerziteta.

Osnovni cilj integrisanog univerziteta je da objedini kadrovske i materijalne snage

i da njima raspolaže univerzitet, a ne fakulteti kao organizacione jedinice.

Završeni su novi nastavni planovi i programi prema kojima su mahom

jednosemestralni predmeti. Nastavni proces više se ne može odvijati isključivo ex

catedra, već ukupne aktivnosti sadrže više elemenata koji sačinjavaju ukupan

nastavni proces. Uveden je i kreditni sistem kojim je tačno utvrđeno šta su to

ECTS bodovi, odnosno krediti, kakva je skala ocjenjivanja, koje prednosti ovaj

sistem donosi studentima, kako će se on primjenjivati u praksi itd. Takođe će se

već od naredne školske godine dodjeljivati, osim standardne diplome, i diploma

sapplement. Uspostavljena su tri nivoa školovanja. Prvi nivo je trogodišnji,

odnosno četvorogodišnji, gdje se dobija zvanje visoke spreme (becheler), drugi

stepen se nastavlja sa dvije godine, ako je prvi stepen bio tri godine, odnosno sa jednom godinom ako je prvi stepen trajao četiri godine i dobija se zvanje magistra

(master). Treći stepen, to su doktorske studije i traju od dvije do tri godine.

Univerziteti – javni i privatni u Republici Srpskoj ulaze u punu primjenu Zakona

o visokom obrazovanju koji je izrađen u skladu sa Bolonjskim principima.

Međutim, ostaje značajno pitanje kao finansirati taj proces, jer nije dovoljno

donijeti nove planove, nove programe, nove statute i obaviti n iz radnji, ako sve to

ne prati značajna finansijska podrška. Bolonjski proces mora biti veliki državni, odnosno entitetski projekat, u koga se mora uložiti mnogo sredstava ako se želi

postići rezultat.

Privatni univerziteti, a posebno Univerzitet „Apeiron“ sa svojih pet fakulteta u potpunosti je utemeljen na Bolonjskim principima. On je počeo rad po ovim

principima i po ugledu na najbolje evropske i američke visoke škole, sačinio

nastavni plan i program i praktično ih primjenio znatno ranije nego što je taj

proces počeo na javnim univerzitetima. Vrlo je bitno što je ovaj Univerzitet finansiran privatnim kapitalom i što je organizovan i povezan i sa nekoliko

univerziteta iz Evrope.

169

10. Naše istraživanje u oblasti visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini sa znatno

komparativnim pristupom jasno je pokazalo da je visoko obrazovanje osnovna

poluga razvoja društva ne samo u Bosni i Hercegovini, nego u svijetu uopšte.

Takođe je utvrđeno da je visoko obrazovanje u Republici Srpskoj i Bosni i

Hercegovini organizovano po modelu fakulteta i univerziteta i veoma je

razgranato. Suviše je dislocirano izvan većih centara, što je stvorilo mogućnost

lošijeg kvaliteta nastave. Visoko obrazovanje se kvantitativno povećava, a kvalitet

je sve do danas stagnirao. Utvrđeno je da je snažna poluga daljeg razvoja

reformski proces zasnovan na Bolonjskoj deklaraciji. U tom smjeru nastavlja se

ubrzano prilagođavanje fakulteta i univerziteta Bolonjskim principima, a u skladu

sa Zakonom o visokom obrazovanju. Svi pokazatelji u toku istraživanja pokazuju

da će sigurno doći faza značajnog preporoda u oblasti visokog obrazovanja.

170

LITERATURA

1. Dr Nigel Ashford: Principi za slobodno društvo, Papirnica, Kozarska, 2001.g.

2. Prof. dr Željko Baroš: Osnovi menadžmenta, Banja Luka, 2005.g.

3. Prof. dr Željko Baroš: Preduzetništvo i preduzetnički menadžment, Fakultet poslovne ekonomije, Banja Luka, 2006.g.

4. Dr Drago Branković, dr M ile Ilić, dr Svetozar M ilijević, dr Nenad Suzić i dr

Vukašin Gutović: Pedagoško-psihološke i didaktičko metodičke osnove vaspitno-obrazovnog rada, Društvo pedagoga Republike Srpske, Banja Luka, 1999.g.

5. Buczynski A. (2004) Europski sustav prijenosa bodova (ECTS), Polić M .

(urednica), M ZOŠ, Uprava za visoko obrazovanje

6. Peter Drucker: Efikasan direktor, Binoza press, Zagreb, 2001.g.

7. Prof. dr Zdenka Đurić: Upravljanje promjenama, Fakultet za preduzetni

menadžment, Univerzitet „Braća Karić“, Novi Sad, 2004.g.

8. Prof. dr Gvozden Flego: Visoko obrazovanje u Hrvatskoj – sadašnjost i budućnost, Centar za istraživanja i razvoj obrazovanja, Zagreb, 2001.g.

9. Milan P. Galogaža: Savremeni menadžment, MM College, Sremska Kamenica,

2005.g.

10. Milan P. Galogaža: Komunikologija, MM Colege, Novi Sad, 2003.g.

11. Milan P. Galogaža i Marina Galogaža: Filozofija života, MM Colege, Novi Sad,

2001.g.

12. Milan P. Galogaža: M enadžment zdravstva – menadžment neprofitnih

organizacija, MM College, Novi Sad, 2004.g.

13. Dragiša Ivković: Školstvo u Bosni i Hercegovini, NIP Zadrugar, Sarajevo,

1963.g.

14. Vanja Ivošević, Daniel M ondekar, Koen Geven i Alex Bols: Vodič kroz

osiguranje kvaliteta u visokom školstvu – priručnik za profesore i studente,

Zagreb, 2006.g.

15. Dr Rajko Kuzmanović: Banjalučko školstvo u zemljotresu, NIGRO „Glas“,

OOUR IPD Banja Luka, 1986.g.

171

16. Dr Rajko Kuzmanović: Eseji o ustavnosti i državnosti, Centar za publikacije

Pravnog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci, 2004.g.

17. Dr Rajko Kuzmanović i dr Drago Branković: Osnovi državnog uređenja i školsko

zakonodavstvo, PPGP Komesgrafika, Banja Luka, 2003.g.

18. Dr Rajko Kuzmanović: Krajiški kulturno-prosvjetni front, Glas, Banja Luka,

1975.g.

19. Dr Radomir Lukić: M etodologija prava, sabrana djela, Beograd, 1995.g.

20. Prof. dr Branislav M ašić i prof. dr Ranko Lončarević: M enadžment – škole i novi

pristupi (drugo, prošireno izdanje), Ekonomski fakultet Banja Luka, 2004.g.

21. Dr Novak M ilošević i Saša Milojević: Osnovi metodologije bezbednosnih nauka,

Beograd, 2001.g.

22. Mitar Papić: Istorija srpskih škola u Bosni i Hercegovini, IP Veselin Masleša,

Sarajevo, 1978.g.

23. Mitar Papić: Školstvo u Bosni i Hercegovini 1918 – 1941.g., SOUR „Veselin

Masleša“, IRO Sarajevo 1984.g. 24. Dr Slobodan Ristanović: Obrazovanje i društvo, Beograd, 1995.g.

25. Prof. dr Nenad Suzić: Pedagogija za XXI vijek, TT – Centar, Banja Luka, 2005.g.

26. Prof. dr Nenad Suzić: Animiranje studenata u univerzitetskoj nastavi, Fakultet

poslovne ekonomije, Banja Luka, 2005.g.

27. Dr M idhat Šamić: Kako nastaje naučno djelo, Sarajevo, 1972.g.

28. Dr Bogdan Šešić: Opšta metodologija, Naučna knjiga, Beograd, 1971.g.

29. Ciaran Walsh: Ključni pokazatelji za upravljanje preduzećem, Sinergija, Banja Luka, 2004.g.

30. Dr M ilorad Zakić: M etodologija naučno istraživačkog rada, Banja Luka, 2000.g.

31. Dr Leon Žlebnik: Opšta istorija školstva i pedagoških ideja, Naučna knjiga, Beograd, 1962.g.

32. Istraživanje Vijeća Evrope, Sudjelovanje studenata u upravljanju visokim

obrazovanjem u Evropi

33. ISKORAK 2001 Razvojna strategija Sveučilišta u Zagrebu, Sveučilišni vjesnik, vol.49, br. 1-2, Zagreb, 2003.g.

172

34. Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske: Zakon o visokom obrazovanju

– radni tekst, Banja Luka, 2006.g.

35. Ministarstvo znanosti, obrazovanja i športa: Pravilnik o mjerilima i kriterijima za

osnivanje visokih učilišta – www.nn.hr

36. Publikacija Studentske unije Republike Srpske: Studiranje u Evropi, Banja Luka

2003.g.

37. Pravilnik o standardima i postupku za akreditaciju visokoškolskih ustanova i

studijskih programa u Srbiji

38. Statut Sveučilišta u Zagrebu

39. Statut Panevroskog univerziteta „Apeiron“, Banja Luka, 2006.g.

40. Statut Fakulteta poslovne ekonomije, Banja Luka, 2005.g.

41. Univerzitet u Banjoj Luci 1975 – 2005, Univerzitet u Banjoj Luci, Banja Luka

2005.g.

42. Univerzitet u Banjoj Luci, Univerzitet Banja Luka, 1990.g.

43. Ured za strategiju razvitka Republike Hrvatske: Hrvatska u 21. stoljeću, Znanost, Zagreb, 2003.g.

44. Vodič za korisnike ECTS-a i dodatka diplomi, Glavna uprava za obrazovanje i

kulturu, Bruxelles, 2005.g.

45. Zakon o visokom obrazovanju RS „Službeni glasnik RS“, broj 85/06

46. Zakon o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, „Službeni

glasnik Republike Srpske“, broj 30/07

47. Nacrt Zakona o visokom obrazovanju Bosne i Hercegovine 48. Zakon o visokom obrazovanju Kantona Sarajevo

49. Zakon o Univerzitetu u Tuzli

50. Zakon o Univerzitetu u Bihaću, „Službeni glasnik Unsko-Sanskog kantona“, br 8, od 15. jula 1998.g.

51. Zakon o znanstvenoj djelatnosti i visokom obrazovanju Republike Hrvatske,

Zagreb 2003.g.

52. Zakon o izmjenama Zakona o znanstvenoj djelatnosti i visokom obrazovanju,Zagreb, 2004.g.

53. Dnevna štampa i časopisi

173

PRILOG

174

Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske92 i Zakon o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju93

I. OSNOVNE ODREDBE

Predmet zakona

Član 1.

Zakonom o visokom obrazovanju utvrđuju se ciljevi, principi, organizacija i

finansiranje visokog obrazovanja u Republici Srpskoj, uslovi i način obavljanja

djelatnosti, odgovornost, pravo i obaveze nadležnih organa u ovoj oblasti, ustanovljavaju

organi za sprovođenje zakona i međunarodnih obaveza, utvrđuje način osiguranja

kvaliteta, kao i druga pitanja od značaja za obavljanje djelatnosti visokog obrazovanja u

Republici Srpskoj.

Djelatnost visokog obrazovanja

Član 2.

Visoko obrazovanje je djelatnost od posebnog društvenog interesa za Republiku

Srpsku (u daljem tekstu: Republika).

Član 3.

U svrhu reforme i razvoja visokog obrazovanja, ovaj zakon ustanovljava principe i standarde pružanja visokog obrazovanja u Republici u skladu sa strateškim ciljevima

evropskog područja visokog obrazovanja izraženim u Deklaraciji evropskih ministara

visokog obrazovanja iz Bolonje (1999.g.) i drugim relevantnim principima u Republici

Srpskoj i Bosni i Hercegovini, kao i međunarodnim dokumentima.

Ciljevi visokog obrazovanja

Član 4.

Osnovni ciljevi visokog obrazovanja su: i. sticanje, razvijanje, zaštita i prenošenje znanja i sposobnosti,

podsredstvom nastave i naučnoistraživačkog rada i time

doprinošenje razvoju sposobnosti pojedinaca i društva;

92 Službeni glasnik Republike Srpske, broj 85/06 93 Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

175

ii. pružanje mogućnosti pojedincima da pod jednakim uslovima

steknu visoko obrazovanje i da se obrazuju tokom čitavog života;

i

iii. uspostavljanje i razvijanje saradnje u visokom obrazovanju.

Principi visokog obrazovanja

Član 5.

Djelatnost visokog obrazovanja zasniva se na sledećim principima:

a) akademske slobode i akademska samouprava;

b) autonomija visokoškolske ustanove;

c) jedinstvo nastave i naučnoistraživačkog, odnosno umjetničkog rada;

d) otvorenost prema javnosti i građanima;

e) uvažavanje humanističkih i demokratskih vrijednosti evropske i nacionalne tradicije;

f) usklađivanje sa evropskim sistemom visokog obrazovanja i unapređivanje

akademske mobilnosti nastavnog osoblja i studenata;

g) poštivanje ljudskih prava i građanskih sloboda, uključujući zabranu svih vidova diskriminacije;

h) učešće studenata u upravljanju i odlučivanju posebno u vezi sa pitanjima koja su od

značaja za kvalitet nastave;

i) ravnopravnost visokoobrazovnih ustanova, bez obzira na oblik svojine, odnosno na

to ko je osnivač;

j) obezbjeđivanje kvaliteta i efikasnosti studiranja;

k) koncept cjeloživotnog obrazovanja; l) afirmacija konkurencije obrazovnih i istraživačkih usluga rada povećanja kvaliteta i

efikasnosti visokoškolskog sistema.

Nivoi visokog obrazovanja Član 6.

U smislu ovog zakona, visoko obrazovanje jeste obrazovanje nakon srednje škole

koje vodi do međunarodno priznatog stepena visokog obrazovanja.

Visoko obrazovanje organizuje se u tri ciklusa: a) prvi ciklus vodi do akademskog zvanja završenog dodiplomskog studija (the

degree of Bachelor) ili ekvivalenta, stečenog nakon najmanje tri ili četiri godine

176

studija nakon sticanja svjedočanstva o završenoj srednjoj školi, koji se vrednuje sa

najmanje 180, odnosno 240 bodova, evropski kreditni transferni sistem

(EUROPEAN CREDIT TRANSFER SYSTEM ), (u daljem tekstu: ECTS);

b) drugi ciklus vodi do akademskog zvanja magistra ili ekvivalenta, stečenog nakon

završenog dodiplomskog studija, i traje jednu ili dvije godine, a vrednuje se sa 60,

odnosno 120 ECTS bodova, i to na način da u zbiru sa prvim ciklusom predstavlja

300 ECTS bodova; i

c) treći ciklus vodi do akademskog zvanja doktora ili ekvivalenta, i traje tri godine, a

koji se vrednuje sa 180 ECTS bodova.

Iz odredaba stava 2. ovog člana izuzet je studij medicine u prvom ciklusu koji se

vrednuje do 360 ECTS bodova.

Jedan semestar studija nosi 30 ECTS bodova u svakom ciklusu.

Zvanja koja se stiču u visokom obrazovanju

Član 7.

Završetkom stepena prvog ciklusa stiče se pravo na određenu akademsku titulu, odnosno stručno zvanje u određenoj oblasti.

Završetkom stepena drugog ciklusa stiče se akademska titula i zvanje magistra ili

ekvivalenta za određenu oblast.

Završetkom stepena trećeg ciklusa stiče se akademska titula i naučno zvanje doktor

nauka za određenu oblast.

U međunarodnom prometu i u diplomi na engleskom jeziku koju je stekao student

iz stava 1. ovog člana je nosilac diplome prvog univerzitetskog stepena (bachelor), naziv koji je stekao student iz stava 2. ovog člana je nosilac diplome drugog univerzitetskog

stepena (master), a naziv koji je student stekao iz stava 3. ovog člana je nosilac diplome

trećeg univerzitetskog stepena (Ph.D), odnosno odgovarajući naziv na jeziku na koji se diploma prevodi.

Lista zvanja iz odgovarajućih oblasti i skraćenice stručnih, akademskih i naučnih

naziva utvrđuju se pravilnikom o korišćenju akademskih titula, sticanja naučnih i stručnih

zvanja. Pravilnik iz stava 5. ovog člana donosi Vlada RS (u daljem tekstu Vlada).

177

Izuzev zvanja koja se dodjeljuju u vidu počasnih doktorata nauka (honoris causa),

ne mogu se dodjeljivati zvanja koja nisu predviđena ovim Zakonom i Pravilnikom o

korišćenju akademskih titula, sticanja naučnih i stručnih zvanja.

Pristup visokom obrazovanju

Član 8.

Pristup visokom obrazovanju imaju sva lica koja su završila četverogodišnju

srednju školu u Republici i BiH (u daljem tekstu BiH), kao i učenici koji su završili

srednju školu u inostranstvu.

Učenici koji su srednju školu završili u inostranstvu dokaz o završenoj školi,

svjedočanstvo ili diplomu podnose visokoškolskoj ustanovi, a koja je prethodno

nostrifikovana u M inistranstvu prosvjete i kulture RS (u daljem tekstu M inistarstvo).

Biće priznato svjedočanstvo ili diploma koja pokazuje nivo obrazovanja koji se

suštinski ne razlikuje od obrazovanja u Republici i BiH i koji nosiocu daje pravo da se

prijave na univerzitet ili polože prijemni ispit na univerzitetu u datoj stranoj zemlji.

Član 9. Visokoškolska ustanova utvrđuje, u sladu sa zakonom, kriterijume i način na

osnovu kojih se obavlja klasifikacija i izbor kandidata za upis (uspjeh u prethodnom

obrazovanju, vrsta prethodnog obrazovanja, posebna znanja, vještine ili sposobnosti i sl.).

Kandidat za upis na studije prvog ciklusa polaže prijemni ispit ili ispit za provjeru

sklonosti i sposobnosti.

Redosled kandidata za upis na studije prvog ciklusa utvrđuje se na osnovu opšteg

uspjeha postignutog u srednjem obrazovanju i rezultata postignutih na prijemnom ispitu ili ispitu za provjeru sklonosti i sposobnosti, na način i u postupku predviđenim opštim

aktom visokoškolske ustanove i konkursom.

Na studije drugog i trećeg ciklusa kandidat se upisuje pod uslovima, na način i po postupku predviđenim opštim aktom visokoškolske ustanove i konkursom.

Član 10. Stranac se može upisati na studije pod istim uslovima kao i državljanin Republike,

odnosno BiH.

178

(Ovaj član se briše po Zakonu o izmjenama i dopunama zakona o visokom

obrazovanju.)94

Član 11.

Pristup visokoškolskom obrazovanju neće biti ograničen direktno ili indirektno, na

osnovu pola, rase, seksualne orijentacije, fizičkog ili drugog nedostatka, bračnog stanja,

boje kože, jezika, vjeroispovjesti, političkog ili drugog mišljenja, nacionalnog, etničkog

ili socijalnog porijekla, veze sa nekom nacionalnom zajednicom, imovine, rođenja,

godina ili nekog drugog statusa.

II. VIS OKOŠ KOLS KE USTANOVE

Vrste visokoškolskih ustanova

Član 12.

Visokoškolske ustanove su univerziteti i visoke škole. Naziv „univerzitet“:

a) ograničen je na visokoškolsku ustanovu koja se bavi i nastavnim i istraživačkim

radom, koja nudi akademske stepene sva tri ciklusa, sa ciljevima koji uključuju unapređenje znanja, misli i školstva u Republici, obrazovni, kulturni, društveni i

ekonomski razvoj, promociju demokratskog društva i postizanje najviših

standarda nastave i istraživačkog rada i

b) odnosi se na visokoškolsku ustanovu koja nudi studij u najmanje pet studijskih

grupa, ispunjava druge uslove u skladu sa zakonom i za koju je sproveden

postupak akreditacije i licenciranja.

(Ovaj stav po Zakonu o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju mijenja se i glasi: „odnosi se na visokoškolsku ustanovu koja realizuje najmanje

pet različitih studijskih programa iz najmanje tri naučne oblasti – prirodne nauke,

tehničke nauke, biomedicina i zdravstvo, biotehničke nauke, društvene nauke i humanističke nauke“.95)

Naziv „visoka škola“:

94 Član 1. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 95 Član 2. , stav 1. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

179

a) ograničen je na visokoškolsku ustanovu koja je akreditovana za davanje diploma i

stepena prvog ciklusa, sa ciljem koji uključuje pripremu i obuku pojedinaca za

stručni, ekonomski i kulturni razvoj i promociju demokratskog društva i

postizanje visokih standarda nastave i učenja i

b) odnosi se na visokoškolsku ustanovu koja nudi studij prvog stepena u najmanje

jednoj studijskoj grupi (grupi srodnih akademskih disciplina), ispunjava druge

uslove u skladu sa zakonom i za koju je sproveden postupak akreditacije i

licenciranja.

(Ovaj stav po istom Zakonu mijenja se i glasi: „odnosi se na visokoškolsku

ustanovu koja realizuje najmanje jedan studijski program iz jedne naučne oblasti i

ispunjava druge uslove u skladu sa zakonom“96)

Pod nazivom visokoškolskih ustanova i njihovih organizacionih jedinica mogu

istupati u prvom prometu samo visokoškolske ustanove koje imaju dozvolu za rad i koje

su upisane u sudski registar, u skladu sa ovim zakonom, posebno sa odredbama koje se

odnose na osnivanje, organizacionu strukturu i ukidanje ovih ustanova. (U ovom stavu prema Zakonu o izmjenama i dopunama zakona o visokom

obrazovanju poslije riječi „u sudski registar“, briše se zarez i dodaju riječi:“i registar

visokoškolskih ustanova“, a riječi: „posebno sa odredbama koje se odnose na osnivanje,

organizacionu strukturu i ukidanje ovih ustanova“, brišu se.97)

Naučni instituti i druge naučnoistraživačke ustanove i organizacije

Član 13.

Radi unapređivanja naučnoistraživačkog rada, univerzitet u svom sastavu može imati naučne institute i druge naučnoistraživačke ustanove iz stava 1. ovog člana, može

ostvarivati dio akreditovanih studijskih programa diplomskih akademskih i doktorskih

studija na univerzitetu, u skladu sa statutom, odnosno opštim aktom univerziteta. Član 14.

Radi komercijalizacije rezultata naučnoistraživačkog ili umjetničkog rada,

visokoškolska ustanova može biti osnivač centra za transfer tehnologije, inovacionog

96 Član 2. , stav 2. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 97 Član 2. , stav 3. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

180

centra, poslovnotehnološkog parka i drugih organizacionih jedinica, u skladu sa

zakonom.

Osnivanje i prestanak rada visokoškolskih ustanova

Član 15.

Visokoškolsku ustanovu može osnovati Republika, domaće pravno ili fizičko

lice, kao i strano pravno ili f izičko lice zajedno sa domaćom visokoškolskom ustanovom,

u skladu sa ovim zakonom.

Naziv visokoškolske ustanove određuje osnivač, u skladu sa zakonom.

Visokoškolska ustanova može obavljati djelatnost u inostranstvu, uz saglasnost

osnivača.

Član 16.

Akt o osnivanju visokoškolske ustanove čiji je osnivač Republika donosi Narodna

skupština RS (u daljem tekstu: Narodna skupština), na prijedlog Vlade RS (u daljem

tekstu Vlada).

Član 17. Visokoškolska ustanova može početi da radi i obavlja svoju djelatnost nakon

dobijanja licence i akreditacije.

(U ovom članu riječi: „početi da radi i obavlja svoju djelatnost nakon dobijanja

licence i akreditacije“, zamjenjuju se riječima: „da obavlja svoju djelatnost nakon upisa u

Registar visokoškolskih ustanova“.98)

Član 18.

Visokoškolska ustanova može početi da radi i obavlja djelatnost ako ispunjava propisane organizacione, kadrovske, prostorne, materijalno-tehničke uslove, ako

posjeduje biblioteku i informatičku opremu za izvođenje nastave i ispunjava druge

propisane uslove. Visokoškolska ustanova ispunjava kadrovske uslove za početak rada i obavljanje

djelatnosti ako ima u radnom odnosu najmanje jednu polovinu od ukupnog broja

nastavnika potrebnih za izvođenje nastave na obaveznim nastavnim predmetima za sve

cikluse koje organizuje utvrđenim nastavnim planom, osim na akademiji umjetnosti.

98 Član 3. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

181

Nakon donošenja odluke o osnivanju javne visokoškolske ustanove, Ministarstvo će

formirati komisiju matičara. Komisija matičara ima zadatak da uspostavi proceduru za

početak rada visokoškolske ustanove. M inistarstvo će donijeti posebnu odluku o

obavezama i načinu rada Komisije matičara.

(U ovom stavu poslije riječi: „u radnom odnosu“, dodaju se riječi: „sa punim

radnim vremenom“, a tekst: „Nakon donošenja odluke o osnivanju javne visokoškolske

ustanove, M inistarstvo će formirati Komisiju matičara. Komisija matičara ima zadatak da

uspostavi procedure za početak rada visokoškolske ustanove. M inistarstvo će donijeti

posebnu odluku o obavezama i načinu rada Komisije matičara“, briše se99).

Visokoškolska ustanova ispunjava prostorne uslove za početak rada i obavljanje

djelatnosti ako ima odgovarajući prostor u sopstvenom vlasništvu ili vlasništvu

Republike.

Visokoškolska ustanova obavlja djelatnost visokog obrazovanja u sjedištu ili van

sjedišta, ako ima posebno odobrenje Ministarstva.

Bliže uslove za osnivanje i početak rada visokoškolskih ustanova i postupak za utvrđivanje ispunjenosti ovih uslova propisuje Vlada, posebnim opštim aktom.

Član 19.

Visokoškolska ustanova za čije se osnivanje ne obezbjeđuju sredstva iz budžeta

Republike dužna je da, uz zahtjev za dobijanje dozvole za rad dostavi i bankarsku

garanciju za nastavljanje i završetak studija u slučaju prestanka rada ustanove ili

prestanka rada određenog studijskog programa, prema planiranom broju studenata.

Član 20. Osnivač visokoškolske ustanove formira ekspertsku komisiju sa zadatkom da

pripremi elaborat o opravdanosti osnivanja visokoškolske ustanove.

Članovi ekspertske komisije su univerzitetski nastavnici iz naučne i stručne oblasti za koju se osniva visokoškolska ustanova.

Elaborat o osnivanju sadrži dokaze o opravdanosti osnivanja visokoškolske

ustanove i dokaze da su ispunjeni propisani uslovi za osnivanje i rad visokoškolske

ustanove.

99 Član 4. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

182

Elaborat iz stava 1. ovog člana osnivač podnosi M inistarstvu zajedno sa zahtjevom

za donošenje rješenja o ispunjenosti uslova za početak rada i obavljanje djelanosti

visokog obrazovanja.

(Ovaj član se mijenja i glasi: „Prije donošenja akta o osnivanju visokoškolske

ustanove osnivač usvaja elaborat o opravdanosti osnivanja.

Elaborat o osnivanju sadrži dokaze o opravdanosti osnivanja, detaljan opis, status i

strukturu visokoškolske ustanove, dužinu trajanja studija, prijedlog nastavnog plana,

stručni naziv koji se stiče završetkom studija, način ispunjavanja propisanih uslova za rad

visokoškolske ustanove, ostale podatke značajne za osnivanje i rad visokoškolskih

ustanova.

Nakon usvajanja elaborata o opravdanosti osnivanja javne visokoškolske ustanove

Ministarstvo će formirati Komisiju matičara sa liste domaćih i međunarodnih eksperata

koju utvrđuje Savjet za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta (u daljem tekstu

Savjet). Zadatak Komisije je da uspostavi proceduru za početak rada, utvrdi studijski

program. Osnivač privatne visokoškolske ustanove podnosi elaborat o opravdanosti

osnivanja i akt o osnivanju, M inistarstvu zajedno sa zahtjevom za saglasnost za

osnivanje.“100)

Član 21.

Ministar prosvjete i kulture Republike (u daljem tekstu: ministar) formira komisiju

koja treba da ispita uslove za početak rada i obavljanje djelatnosti visokog obrazovanja.

Članovi komisije su univerzitetski nastavnici iz naučne i stručne oblasti za koju se osniva visokoškolska ustanova.

Na osnovu pozitivnog izvještaja komisije, ministar donosi rješenje o ispunjenosti

uslova za početak rada i obavljanje djelatnosti visokog obrazovanja. Nakon donošenja akta o osnivanju visokoškolske ustanove, ministar će izdati dozvolu za rad.

(Ovaj član mijenja se i glasi: „Nakon osnivanja visokoškolske ustanove ministar

prosvjete i kulture (u daljem tekstu: ministar) formira Komisiju za licenciranje sa

zadatkom da utvrdi ispunjenost uslova za početak rada visokoškolske ustanove. Članovi

100 Član 5. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

183

Komisije se imenuju sa liste domaćih i međunarodnih eksperata koju utvrđuje Savjet, iz

naučne i stručne oblasti za koju se osniva visokoškolska ustanova.

Komisija iz stava 1. ovog člana podnosi izvještaj ministru. M inistar može tražiti

mišljenje Savjeta o izvještaju.

Na osnovu pozitivnog izvještaja Komisije, ministar donosi rješenje o ispunjenosti

uslova za početak rada i izdaje dozvolu za rad visokoškolske ustanove“.101)

Član 22.

Djelatnost visokog obrazovanja u Republici mogu obavljati samo ustanove koje su

za to dobile odobrenje Ministarstva.

Javne isprave izdate suprotno stavu 1. ovog člana od ustanove koja obavlja

djelatnost visokog obrazovanja u Republici, a nema dozvolu za rad na teritoriji

Republike, pravno su ništavne.

Prosvjetna inspekcija će po službenoj dužnosti zabraniti rad ustanovi koja obavlja

rad suprotno stavu 1. ovog člana.

Član 23. Prije donošenja akta o ukidanju javne visokoškolske ustanove osnivač formira

ekspertsku komisiju sa zadatkom da pripremi elaborat o opravdanosti ukidanja

visokoškolske ustanove.

Akt o ukidanju visokoškolske ustanove čiji je osnivač Republika donosi Narodna

skupština.

U slučaju prestanka rada javne visokoškolske ustanove, osnivač je dužan da

zatečenim studentima omogući završetak studija. S tatusne promjene

Član 24.

Visokoškolska ustanova može vršiti statusne promjene uz prethodnu saglasnost osnivača, a ako je osnivač Republika, uz saglasnost Ministarstva.

101 Član 6. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

184

III. OBRAZOVNA DJELATNOS T

Organizacija studija

Član 25.

Visoko obrazovanje može se organizovati kao redovni studij, vanredni studij,

obrazovanje na daljinu ili u kombinaciji ova tri načina studiranja, u skladu sa zakonom,

podzakonskim aktom i statutom visokoškolske ustanove.

(Ovaj stav mijenja se i glasi: „Visoko obrazovanje organizuje se kao redovni studij.

Način izvođenja studija je obrazovanje u sjedištu, van sjedišta uz posebno odobrenje

Ministarstva i obrazovanje na daljinu.“102)

Visokoškolska ustanova, odnosno njene organizacione jedinice, u okviru svoje

djelatnosi mogu obavljati naučnoistraživačku, umjetničkostvaralačku,

ekspertskokonsultantsku i izdavačku djelatnost, a mogu da obavljaju i druge poslove iz

naučnog, stručnog, istraživačkog i umjetničkog rada, pod uslovom da se tim poslovima

ne ugrožava kvalitet nastave.

Visokoškolske ustanove, odnosno fakultet ili umjetnička akademija u okviru svoje djelatnosti može realizovati programe obrazovanja tokom cijelog života van okvira

studijskih programa za koje je dobila dozvolu za rad.

(U ovom stavu brišu se riječi „odnosno fakultet ili umjetnička akademija“ 103).

Uslovi, način i postupak realizacije programa iz stava 3. ovog člana uređuje se

opštim aktom ustanove.

Licu koje je savladalo program iz stava 3. ovog člana ustanova izdaje uvjerenje.

Lice upisano na program iz stava 3. ovog člana nema status studenta, u smislu ovog zakona.

Član 26.

Visokoškolska ustanova dužna je da organizuje predavanja i druge oblike nastave za sve studente, osim pri ostvarivanju studijskog programa na daljinu.

Bliži uslov i način ostvarivanja studijskog programa na daljinu uređuje se

podzakonskim aktom i opštim aktom visokoškolske ustanove.

102 Član 7. stav 1. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 103 Član 7. stav 2. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

185

Visokoškolska ustanova dužna je da na odgovarajući način informiše studente o

načinu, vremenu i mjestu održavanja nastave, ciljevima, metodima i sadržajima nastave,

o sadržajima, metodama, kriterijumima i mjerilima ispitivanja, o načinu obezbjeđivanja

javnosti na ispitu i načinu ostvarivanja uvida u rezultate, kao i o ostalim pitanjima od

značaja za studente.

Obaveze visokoškolske ustanove u pogledu načina organizovanja i vremena

održavanja oblika studija i informisanja studenata o tome uređuje se opštim aktom

visokoškolske ustanove.

Nastavnici i saradnici u visokoškolskoj ustanovi mogu održavati predavanja i druge

oblike nastave na jednom od jezika konstutivnih naroda, po vlastitom izboru.

Studenti mogu polagati ispite na jednom od jezika konsutivnih naroda, po vlastitom

izboru.

Član 27.

Nastavni predmeti tokom studiranja u pravilu su jednosemestralni.

Nastavni predmeti mogu biti obavezni, izborni i fakultativni, što se utvrđuje nastavnim planom i programom (studijskim programom).

Nastavnim planom studija u prvom i drugom ciklusu utvrđuje se najmanje 20, a

najviše 25 časova nastave sedmično.

Obim studija

Član 28.

Obim studija izražava se zbirom ECTS bodova.

Svaki nastavni predmet iz studijskog programa iskazuje se brojem ECTS bodova. Između različitih studijskih programa može se vršiti prenos ECTS bodova.

Kriterijumi i uslovi prenošenja ECTS bodova propisuje se statutom visokoškolske

ustanove, odnosno sporazumom visokoškolskih ustanova. Član 29.

Zbir od 60 ECTS bodova odgovara prosječnom ukupnom angažovanju studenta u

obimu 40-časovne radne sedmice tokom jedne školske godine.

Ukupno angažovanje studenta sastoji se od nastave (predavanja, vježbe, praktikumi, seminari i dr.), samostalnog rada, kolokvijuma, ispita, izrade završnih

radova, dobrovoljnog rada u lokalnoj zajednici i ostalih vidova angažovanja.

186

Nastavna godina

Član 30.

Visokoškolska ustanova organizuje i izvodi studije u toku školske (nastavne)

godine, koja po pravilu počinje 1. oktobra i traje 12 kalendarskih mjeseci.

Školska godina može se dijeliti na:

a) dva semestra, u kojima nastava traje 15 sedmica;

b) tri trimestra, u kojima nastava traje 10 sedmica;

c) blokove, u ukupnom trajanju od 30 sedmica, čije se pojedinačno trajanje utvrđuje

opštim aktom visokoškolske ustanove.

Nastava pojedinačnih predmeta po pravilu se organizuje i izvodi u toku jednog

semestra, jednog trimestra ili jednog bloka, a najduže u toku dva semestra ili tri trimestra.

Nastavni plan i program

Član 31.

Nastavnim planom utvrđuje se: trajanje studija, nastavni predmeti i njihov raspored

po godinama i semestrima i broj časova za razne oblike nastave. Nastavnim programom utvđuje se sadržaj nastavnog predmeta, način izvođenja

nastave i polaganja ispita, kao i spisak obaveznih udžbenika, priručnika i literature na

osnovu kojih se polažu ispiti iz tog nastavnog predmeta.

Stepen prvog ciklusa i drugi programi koji vode do diplome koje nudi

visokoškolska ustanova fleksibilni su tako da omogućavaju ulazak i izlazak u

odgovarajućim fazama, sa dodjelom ECTS bodova i /ili kvalifikacija, zavisno od

napretka koji je pojedinačni student ostvario. Prilikom formulisanja pravila, visokoškolska ustanova osigurava poštivanje

važećeg evropskog sistema prenosa kreditnih bodova.

S tudijski program Član 32.

Studijski program je skup obaveznih i izbornih studijskih područja, odnosno

predmeta, sa okvirnim sadržajem, čijim se savladavanjem obezbjeđuju neophodna znanja

i vještine za sticanje diplome odgovarajućeg nivoa i vrste studija. Član 33.

Studijskim programom utvrđuje se:

187

a) naziv i ciljevi studijskog prograna;

b) vrsta studija i ishod procesa učenja;

c) stručni, akademski, odnosno naučni naziv;

d) uslovi za upis na studijski program;

e) lista obaveznih i izbornih studijskih područja, odnosno predmeta, sa okvirnim

sadržajem;

f) način izvođenja studija i potrebno vrijeme za izvođenje pojedinih oblika studija;

g) bodovna vrijednost svakog predmeta iskazana u skladu sa ECTS;

h) bodovna vrijednost završnog rada iskazana u skladu sa ECTS;

i) preduslovi za upis pojedinih predmeta i grupe predmeta;

j) način izbora predmeta iz drugih studijskih programa;

k) uslovi za prelazak sa drugih studijskih programa u okviru istih ili srodnih oblasti

studija; i

l) ostala pitanja od značaja za izvođenje studijskog programa.

Izmjene i dopune odobrenog, odnosno akreditovanog studijskog programa koje visokoškolska ustanova primjenjuje radi njegovog usklađivanja sa organizacijom rada i

dostignućima nauke i umjetnosti ne smatraju se novim studijskim programom.

(Ovaj stav mijenja se i glasi:“Studijski program / nastavni plan i program / čini

sastavni dio Statuta visokoškolske ustanove. Izmjene studijskog programa vrši se po

postupku utvrđenom za njegovo donošenje. Licencirana ustanova može vršiti izmjene

studijskog programa najviše do 20 ECTS bodova bez prethodne akreditacije“.104)

S tudijski program za sticanje zajedničke diplome Član 34.

Studijski program za sticanje zajedničke diplome jeste program koji organizuje i

izvodi dvije ili više visokoškolskih ustanova koje imaju dozvolu za rad za odgovarajući studijski program.

Studijski program iz stava 1. ovog člana može da se izvodi kada ga usvoje nadležni

organi visokoškolskih ustanova koje ga organizuju.

104 Član 8. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

188

Provjera znanja

Član 35.

Uspješnost studenta u savlađivanju pojedinog nastavnog predmeta kontinuirano se

prati tokom nastave, na način predviđen nastavnim planom i programom, odnosno

studijskim programom, u skladu sa statutom.

Ispiti

Član 36.

Ispit se polaže u sjedištu visokoškolske ustanove, odnosno u objektma navedenim u

dozvoli za rad.

Visokoškolska ustanova može u skladu sa nastavnim planom i programom,

odnosno studijskim programom i statutom organizovati polaganje ispita van sjedišta

samo ako je r iječ o ispitu iz nastavnog predmeta čiji karakter to zahtijeva.

Ispiti položeni suprotno stavu 1. i 2. ovog člana ne mogu se priznati i prosvjetna

inspekcija će ih poništiti po službenoj dužnosti.

Član 37. Student sa tjelesnim hendikepom ima pravo da polaže ispit na način prilagođen

njegovim mogućnostima, u skladu sa statutom visokoškolske ustanove.

Član 38.

Student polaže ispit po završetku nastave iz tog nastavnog predmeta, na način

predviđen nastavnim planom i programom, odnosno studijskim programom, u skladu sa

statutom visokoškolske ustanove.

Uspjeh studenata na ispitu izražava se ocjenom od pet (nije položio), koja se ne upisuje u indeks, do ocjene deset (odličan).

Visokoškolska ustavova može pored ovog propisati i drugi, nenumerički način

ocjenjivanja. Statutom visokoškolske ustanove bliže se uređuju način polaganja ispita i

ocjenjivanje na ispitu, u skladu sa zakonom i podzakonskim aktima.

Član 39.

Ispitni rokovi su: januarsko-februarski, aprilski, junsko-julski i septembarsko-oktobarski.

189

(Ovaj stav mijenja se i glasi: „Ispitni rokovi su: januarsko-februarski, junsko-julski

i septembarski“.105)

Ispitni rok sadrži u pravilu dva ispitna termina.

Izuzetno, student koji nije sakupio najmanje 60 ECTS bodova potrebnih za upis

naredne školske godine i kome je preostalo da izvrši obaveze na jednom nastavnom

predmetu iz studijskog programa upisane godine, odnosno semestra, da bi sakupio ovaj

broj ECTS bodova, može te obaveze izvršiti u naknadnom roku u skladu sa statutom.

Član 40.

Poslije tri neuspjela polaganja istog ispita, student ima pravo da na lični zahtjev

polaže ispit pred ispitnom komisijom.

Dobrovoljni rad studenata

Član 41.

Dobrovoljni rad je rad studenta bez naknade, koji organizuje visokoškolska

ustanova na projektima od značaja za lokalnu zajednicu i koji se vrednuju u sistemu

visokog obrazovanja. Uslove, način organizovanja i vrednovanje dobrovljnog rada uređuje visokoškolska

ustanova opštim akom.

Završni rad i disertacija

Član 42.

Studijskim programom dodiplomskih studija (prvi ciklus) može biti predviđen

završni rad.

Studijski program diplomskih akademskih studija (drugi ciklus) sadrži obavezu izrade završnog rada.

Doktorska disertacija je završni dio studijskog programa doktorskih studija, osim

doktorata umjetnosti, koji je umjetnički projekat. Izuzetno, doktorat nauka može da stekne lice sa završenim studijama medicine i

završenom specijalizacijom i radovima objavljenim u vrhunskim svjetskim časopisima,

uz odbranu doktorskog rada.

105 Član 9. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

190

Broj bodova kojima se iskazuje završni rad, odnosno završni dio studijskog

programa ulazi u ukupan broj bodova potrebnih za završetak studija

Način i postupak pripreme i odbrane završnog rada, odnosno disertacije uređuje se

opštim aktom visokoškolske ustanove.

IV. INS TITUCIONALNA AUTONOMIJA I PRAVN I S UBJEKTIVITET

Autonomija

Član 43.

Visokoškolske ustanove uživaju slobodu u nastavnom i naučnoistraživačkom radu

unutar svojih licenci, bez miješanja organa javne vlasti.

Član 44.

Ne može se uskratiti ili ograničiti sloboda visokoškolskih ustanova da: a) inoviraju pružanje visokog obrazovanja u okviru svojih licenci i

b) nude studijske programe za sticanje vještina potrebnih ili korisnih u svrhu

ostvarenja ciljeva visokog obrazovanja.

Posebnim zakonom regulišu se pitanja načnoistraživačkog rada.

Član 45.

Visokoškolske ustanove, u skladu sa odredbama ovog zakona, imaju pravo da:

a) izaberu svoja upravna i rukovodna tijela i odrede im mandat; b) urede svoje strukture i aktivnosti sopstvenim pravilima u skladu sa ovim

zakonom, drugim važećim zakonima i svojim statutima;

c) izaberu nastavno i drugo osoblje; d) primaju studente i određuju metode nastave i provjere znanja studenata;

e) samostalno razvijaju i primjenjuju nastavne planove i programe i istraživačke

projekte;

f) unutar raspoloživih finansijskih sredstava izaberu predmete koji će se predavati; (Ova tačka se briše.106)

g) samostalno ostvaruju nastavnu i istraživačku saradnju i djelatnost sa drugim

visokoškolskim ustanovama; i

106 Član 10. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

191

h) dodjeljuju zvanja profesorima i drugom osoblju u skladu saovlašćenjima iz ovog

zakona.

Nepovredivost prostora

Član 46.

Objekti licenciranih visokoškolskih ustanova su nepovredivi.

Bez odobrenja rektora univerziteta, direktora visoke škole ili ovlašćenog lica,

policija i drugi organi za gonjenje i sprečavanje krivičnog djela nemaju pristup

univerzitetu ili visokoj školi.

Izuzetno, da bi se spriječilo krivično djelo ili zaustavilo izvršenje krivičnog djela,

mogu se preduzeti neophodne mjere, s tim da se o preduzetim radnjama odmah obavijesti

uprava univerziteta, odnosno visoke škole.

Ovlašćenja visokoškolske ustanove

Član 47.

Finansiranje javnih visokoškolskih ustanova urediće se posebnim zakonom.

Osim ako zakonom nije drugačije propisano, svaka licencirana javna visokoškolska ustanova ima puni pravni subjektivitet u vezi sa onim pitanjima koja su predmet ovog

zakona, uključujući i ovlašćenje da:

a) raspolaže i upravlja zemljištem i zgradama koje su u njenom vlasništvu, u skladu

sa zakonom i statutom ustanove;

b) prima i upravlja sredstvima iz bilo kog zakonitog izvora;

c) određuje i ubire školarinu i druge naknade u skladu sa zakonom;

d) zapošljava osoblje; e) sklapa ugovore za robu i usluge;

f) ustanovljava pravne odnose sa studentima;

g) osniva komercijalna preduzeća u obrazovne i istraživačke svrhe; h) lazi u sporazume sa drugim visokoškolskim institucijama u BiH i inostranstvu;

i) ima druga ovlašćenja neophodna za efikasno obavljanje svojih funkcija.

1. Visokoškolska ustanova statutom i opštim aktima uređuje ovlašćenja iz stava 2.

ovog člana.

192

Novčana sredstva

Član 48.

Novčana sredstva dobijena iz budžeta, vlastiti prihodi, naplaćene školarine i

novčana sredstva iz drugih izvora pripadaju visokoškolskoj ustanovi i organizacionoj

jedinici koja ih je ostvarila i troše se u skladu sa zakonom, statutom i usvojenim

finansijskim planom.

Statutom visokoškolske ustanove i statutom organizacione jedinice precizira se na

koji način i u kom omjeru organizaciona jedinica ima akademska i finansijska ovlašćenja

i preuzima odgovornost unutar ustanove, i to tako da se precizno vode i odrede prihodi i

rashodi svih organizacionih jedinica.

(U ovom stavu brišu se riječi: „i statutom organizacione jedinice“107.)

Statutom organizacione jedinice regulišu se otvaranje računa organizacione

jedinice, način nastupa organizacione jedinice na tržištu, način raspolaganja novčanim

sredstvima koja organizaciona jedinica ostvari na tržištu, donacijama ili na drugi način

izvan budžetskog finansiranja a koja pripadaju organizacionoj jedinici koja ih je ostvarila. (Ovaj stav se briše.108)

Naknada za školovanje

Član 49.

Univerzitet, odnosno fakultet i visoka škola stiču sredstva iz naknade za školovanje

(školarine).

Odluku o visini školarine na javnim visokoškolskim ustanovama za studente koji

plaćaju školarinu, na prijedlog visokoškolske ustanove, utvrđuje M inistarstvo. Odluku o visini školarine na privatnoj visokoškolskoj ustanovi utvrđuje ova

visokoškolska ustanova.

Visokoškolska ustanova dužna je prije raspisivanja konkursa za upis novih studenata objaviti visinu školarine za narednu školsku godinu za sve studijske programe

za koje vrši upis.

107 Član 11. stav 1. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 108 Član 11. stav 2. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

193

Školarinom se utvrđuju troškovi studija za jednu školsku godinu, odnosno za

sticanje 60 ECTS bodova.

Školarina obuhvata naknadu za usluge koje visokoškolska ustanova pruža studentu

na studiju i u okviru studijskog programa.

S mještaj studenata

Član 50.

Visokoškolska ustanova može da organizuje smještaj i ishranu studenata u skladu

sa zakonom kojim se uređuju kolektivni smještaj i ishrana studenata.

S tatut

Član 51.

Statut je osnovni opšti akt visokoškolske ustanove kojim se uređuju pitanja od

značaja za obavljanje djelatnosti ustanove.

Statutom se bliže uređuju:

a) osnovi organizacije, organi i način rada, upravljanja i rukovođenje

visokoškolskom ustanovo; b) obavljanje istraživačkog, naučnog, stručnog ili umjetničkog rada;

c) postupak izbora u akademska zvanja;

d) način ostvarivanja prava i obaveza osoblja i studenata;

e) organizovanje osoblja i studenata;

f) evidencija i

g) druga pitanja od značaja za rad ustanove.

Član 52. Statut visokoškolske ustanove donosi senat uz prethodno pribavljeno mišljenje

upravnog odbora visokoškolske ustanove.

(Ovaj stav se mijenja i glasi: „Statut visokoškolske ustanove donosi upravni odbor na prijedlog senata uz prethodnu saglasnost Ministarstva“.109)

Promjena statuta visokoškolske ustanove vrši se na način i u postupku predviđenim

statutom visokoškolske ustanove.

109 Član 12. stav 1. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

194

(U ovom stavu riječi „statutom visokoškolske ustanove“ zamjenjuju se riječima „za

donošenje statuta“.110)

Saglasnost na statut visokoškolske ustanove koju je osnovala Republika, odnosno

promjenu statuta, daje M inistarstvo u roku od 30 dana od dana prijema statuta, odnosno

promjene statuta.

(Ovaj stav se briše.111)

V. ORGANIZACIJA VIS OKOŠ KOLS KE US TANOVE

Organizacione jedinice

Član 53.

Univerzitet ima organizacione jedinice kao što su fakulteti, akademije ili naučni

instituti, kao i druge organizacione jedinice koje izvode nastavni, naučnoistraživački i

umjetnički rad u jednom ili više obrazovnih i naučnih područja.

Organizacija i nadležnosti organizacionih jedinica bliže se utvrđuju statutom

univerziteta i statutom organizacione jedinice. (U ovom stavu brišu se riječi „i statutom organizacione jedinice“.112)

Statut organizacione jedinice mora biti u skladu sa statutom univerziteta.

(Ovaj stav briše se i glasi: „Univerzitet ima svojstvo pravnog lica. Organizacione

jedinice univerziteta nemaju svojstvo pravnog lica“.113)

Fakulteti, akademije ili naučni instituti iz stava 1. ovog člana mogu istupiti u

pravnom prometu pod nazivom visokoškolske ustanove čije su jedinice i svojim nazivom

u skladu sa statutom visokoškolske ustanove. (Ovaj stav mijenja se i glasi: „Fakultet, akademija, institut i druga organizaciona

jedinica visokoškolske ustanove, za koju to odredi organ upravljanja univerziteta, koristi

pečat i štambilj univerziteta dopunjen svojim nazivom“.114)

110 Član 12. stav 2. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 111 Član 12. stav 3. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 112 Član 13. stav 1. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 113 Član 13. stav 2. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 114 Član 13. stav 2. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

195

Član 54.

Fakultet je visokoškolska organizacija koja kao sastavni dio univerziteta organizuje

i izvodi univerzitetske studije u jednom ili više područja naučnih i stručnih oblasti.

Fakultet može osnivati i izvoditi studije u skladu sa ovim zakonom.

(Ovaj član mijenja se i glasi: fakultet je naučno-nastavna jedinica univerziteta koja

razvija naučno-istraživački rad kao osnov nastavne djelatnosti.“115)

Član 55.

Umjetnička akademija je visokoškolska organizacija koja kao sastavni dio

univerziteta organizuje i izvodi univerzitetske umjetničke studije te razvija umjetničko

stvaralaštvo i naučno istraživačku djelatnost u području umjetnosti.

Umjetnička akademija može organizovati i izvoditi stručne i umjetničke studije u

skladu sa ovim zakonom.

(Ovaj član mijenja se i glasi: „Umjetnička akademija je nastavno-umjetnička

jedinica univerziteta koja razvija umjetničko stvaralaštvo u području umjetnosti“.116)

Organi u visokoškolskoj ustanovi Član 56.

Organi univerziteta su:

a) senat,

b) upravni odbor,

c) rektor.

Organi visoke škole su:

a) upravni odbor, b) senat, direktor.

Visokoškolska ustanova može imati i druge stručne organe, odnosno organe za

vođenje poslovanja, čije se osnivanje, sastav i nadležnost uređuju statutom ili drugim opštim aktom.

Član 57.

115 Član 14. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 116 Član 15. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

196

Nadležnost, broj, sastav, trajanje mandata, način izbora i razriješenja, kao i način

rada i odlučivanja organa privatne visokoškolske ustanove uređuju se statutom, s tim što

se mora omogućiti odgovarajuće učešće predstavnika akademskog osoblja i studenata u

donošenju odluka koje su od njihovog interesa.

Upravni odbor

Član 58.

Odgovornost za poslovanje licencirane javne visokoškolske ustanove snosi upravni

odbor univerziteta ili visoke škole.

Upravni odbor iz stava 1. ovog člana obavlja poslove utvrđene zakonom i statutom

univerziteta, odnosno statutom visoke škole, a naročito:

a) daje mišljenje o statutu visokoškolske ustanove te donosi opšti akt o unutrašnjoj

oraganizaciji i sistematizaciji radnih mjesta i druge opšte akte u skladu sa

zakonom i statutom visokoškolske ustanove;

b) donosi odluku o osnivanju drugih pravnih lica, u skladu sa zakonom i statutom

visokoškolske ustanove; c) utvrđuje planove finansiranja i razvoja

d) donosi godišnji program rada visokoškolske ustanove na prijedlog senata

visokoškolske ustanove;

e) donosi finansijski plan i usvaja godišnji obračun;

f) usmjerava, kontroliše i ocjenjuje rad rektora ili direktora u domenu f inansijskog

poslovanja ;

g) riješava pitanja odnosa sa osnivačem; h) odlučuje o korištenju sredstava podsredstvom iznosa utvrđenog statutom

visokoškolske ustanove;

i) odlučuje o prigovoru radnika na odluke organa visokoškolske ustanove koji su u prvom stepenu odlučivali o pravima, obavezama i odgovornostima radnika iz

radnog odnosa;

j) podnosi osnivaču najmanje jednom godišnji izvještaj o poslovanju visokoškolske

ustanove i dužan je dostaviti druga obavještenja o poslovanju koja zahtjeva Ministarstvo; i

197

k) obavlja i druge poslove u skladu sa zakonom, aktom o osnivanju i statutom

visokoškolske ustanove.

Upravni odbor iz stava 1. ovog člana ima od 7 do 11 članova, od kojih je najmanje

jednu trećinu podržao osnivač, a ostale je podržao senat te visokoškolske ustanove, što se

reguliše statutom.

U članstvu upravnog odbora javne visokoškolske ustanove u dijelu koji podržava

Vlada, biće zastupljeni pripadnici svih konstutivnih naroda i pripadnik nacionalnih

manjina (ostalih).

Najmanje jedan član upravnog odbora iz stava 1. ovog člana bira se iz reda

studenata, a bira ga studentski parlament univerziteta ili visokoškolske ustanove.

(Ovaj član mijenja se i glasi:

„(1) Upravni odbor je organ upravljanja visokoškolske ustanove.

(2) Upravni odbor ima od sedam do jedanaest članova i čine ga predstavnici akademskog

osoblja, neakademskog osoblja, studenti i osnivači.

(3) Predstavnici osnivača, čije imenovanje vrši Vlada, su pripadnici svih konstitutivnih naroda i predstavnik nacionalnih manjina, iz reda lica sa odgovarajućim profesionalnim

ili praktičnim znanjem, a čine najviše 1/3 ukupnog broja članova upravnog odbora.

(4) Predstavnike akademskog i neakademskog osoblja bira i imenuje senat, po proceduri

utvrđenoj posebnim aktom koji donosi senat.

(5) Najmanje jedan član upravnog odbora iz stava 1. ovog člana bira se iz reda studenata,

a bira ga studentsko predstavničko tijelo po proceduri utvrđenoj posebnim aktom.

(6) Članovi upravnog odbora, osim predstavnika studenata imenuju se na period na 5 godina. M andat predstavnika studenata traje jednu godinu.

(7) Predsjednik upravnog odbora bira se iz reda akademskog osoblja.

(8) Nadležnosti upravnog odbora su: a) utvrđuje naučno-istraživačku, obrazovnu, umjetničku i razvojno-investicionu politiku

visokoškolske ustanove, na prijedlog senata i rektora, odnosno direktora,

b) po prethodnoj saglasnosti Ministarstva donosi statut visokoškolske ustanove,

v) donosi godišnji program rada visokoškolske ustanove na prijedlog senata visokoškolske ustanove,

198

g) donosi finansijski plan visokoškolske ustanove na prijedlog rektora odnosno direktora

i vrši nadzor nad njegovom realizacijom,

d) usvaja godišnji f inansijski izvještaj rektora o poslovanju,

đ) usmjerava, kontroliše i ocjenjuje rad rektora ili direktora u domenu f inansijskog

poslovanja,

e) donosi odluku o osnivanju drugih pravnih lica u obrazovne i istraživačke svrhe,

ž) donosi opti akt o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta i druge opšte

akte u skladu sa zakonom i statutom visokoškolske ustanove,

z) odlučuje u drugom stepenu o prigovoru radnika na odluke organa visokoškolske

ustanove o pravima, obavezama i odgovornostima radnika iz radnog odnosa,

i) najmanje jednom godišnje podnosi osnivaču izvještaj o poslovanju visokoškolske

ustanove,

j) obavlja i druge poslove u skladu sa zakonom, aktom o osnivanju i statutom

visokoškolske ustanove,

(9) Upravni odbor donosi odluke većinom glasova ukupnog broja članova. Sekretar visokoškolske ustanove je sekretar upravnog odbora.

(10) Članovi upravnog odbora imaju pravo na naknadu za rad.“ 117)

Član 59.

Odgovornost za poslovanje licencirane privatne visokoškolske ustanove snosi

osnivač, odnosno skupština osnivača – koja se formira kada visokoškolska ustanova ima

dva ili više osnivača i upravni odbor.

Senat Član 60.

Senat univerziteta, odnosno visoke škole koju je osnovala Republika imenuje i

smjenjuje članove upravnog odbora, na period od 4 godine, na osnovu javnog konkursa, u skladu sa podzakonskim aktom i statutom.

(Ovaj član se briše.118)

117 Član 16. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 118 Član 17. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

199

Član 61.

Odgovornost za akademska pitanja u visokoškolskoj ustanovi ima senat kao najviše

akademsko tijelo, sačinjeno od predstavnika akademskog osoblja i studenata.

Senat visokoškolske ustanove odlučuje o svim akademskim pitanjima, a posebno:

a) odlučuje o pitanjima nastavne, naučne, umjetničke i stručne djelatnosti

visokoškolske ustanove;

b) donosi statut visokoškolske ustanove uz prethodno pribavljeno mišljenje

upravnog odbora;

(Ova tačka mijenja se i glasi: „b) utvrđuje prijedlog statuta visokoškolske

ustanove“.119)

c) donosi opšte akte u skladu sa zakonom i statutom visokoškolske ustanove;

d) donosi nastavne planove i nastavne programe dodiplomskog, postdiplomskog i

doktorskog studija;

e) bira rektora i prorektore univerziteta, odnosno direktora visoke škole;

f) vrši izbor akademskog osoblja na prijedlog naučno-nastavnog vijeća, odnosno naučno-istraživačkog vijeća organizacione jedinice;

g) imenuje komisije u postupku sticanja magisterija i doktorata nauka;

h) dodjeljuje zvanje: „profesor emeritus“, te „počasni doktor nauka“;

i) daje inicijativu upravnom odboru za organizovanje i ukidanje fakulteta i drugih

organizacionih jedinica na univerzitetu;

j) imenuje komisiju u postupku izrade magistarskog rada i doktorske teze; i

k) obavlja i druge poslove u skladu sa zakonima i statutom visokoškolske ustanove. Član 62.

Senat visokoškolske ustanove odlučuje o akademskim pitanjima na prijedlog

stručnih organa fakulteta, odnosno drugih organizacionih jedinica, kao i drugih organa visokoškolske ustanove.

Broj članova, sastav i način rada senata utvrđuju se statutom visokoškolske

ustanove. Članovi senata iz reda nastavnog osoblja su nastavnici u radnom odnosu na

visokoškolskoj ustanovi.

119 Član 18. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

200

(Ovaj stav mijenja se i glasi: „2) Senat visokoškolske ustanove čine najmanje po

jedan član iz reda akademskog osoblja sa punim radnim vremenom svake organizacione

jedinice koga predloži nastavno-naučno vijeće organizacione jedinice i predstavnici

studenata iz svakog ciklusa studija u broju koji ne može biti manji od 15% ukupnog broja

članova senata, koje bira studentsko predstavničko tijelo visokoškolske ustanove:

a) najmanje polovinu od ukupnog broja članova senata čine redovni

profesori,

b) dekan ne može biti član senata visokoškolske ustanove,

c) način rada senata utvrđuje se statutom visokoškolske ustanove.“120)

Najmanje 15% članova senata čine studenti, sa prestavnicima iz svakog ciklusa,

koje bira studentski parlament univerziteta ili visokoškolske ustanove.

(Ovaj stav se briše.121)

Rektor univerziteta i direktor visoke škole

Član 63.

Univerzitetom rukovodi rektor, u skladu sa zakonom i statutom visokoškolske ustanove.

Visokom školom rukovodi direktor, u skladu sa zakonom i statutom visokoškolske

ustanove.

Član 64.

Rektor univerziteta, odnosno direktor visoke škole obavlja poslove utvrđene

zakonom i statutom visokoškolske ustanove, a naročito:

a) zastupa i predstavlja visokoškolsku ustanovu; b) organizuje i rukovodi radom univerziteta, odnosno visoke škole i odgovoran je za

zakonitost rada;

c) donosi pojedinačne akte u skladu sa zakonom i statutom visokoškolske ustanove; d) predlaže opšte akte u skladu sa zakonom i statutom visokoškolske ustanove;

e) predlaže tijelima visokoškolske ustanove mjere za unapređenje rada;

120 Član 19. stav 1. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 121 Član 19. stav 2. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

201

f) predlaže upravnom odboru mjere za efikasno i zakonito obavljanje djelatnosti

visokoškolske ustanove;

g) predlaže osnove planova rada i razvoja visokoškolske ustanove;

h) predlaže upravnom odboru unutrašnju organizaciju i sistematizaciju radnih

mjesta;

i) izvršava odluke upravnog odbora i drugih organa visokoškolske ustanove;

j) odlučuje o koristenju sredstava do iznosa utvrđenog statutom visokoškolske

ustanove;

k) odlučuje o pravima, obavezama i odgovornostima radnika iz radnog odnosa;

l) podnosi upravnom odboru izvještaj o finansijskom poslovanju visokoškolske

ustanove;

m) naredbodavac je za izvršenje f inansijskog plana;

n) rektor univerziteta učestvuje u radu rektorske konferencije; i

o) obavlja i druge poslove u skladu sa zakonom i statutom visokoškolske ustanove.

Član 65. Rektor univerziteta, odnosno direktor visoke škole za svoj rad u domenu

akademskih pitanja odgovara senatu.

Rektor javnog univerziteta odnosno direktor javne visoke škole za svoj rad u

domenu poslovanja odgovara upravnom odboru, u skladu sa odredbama ovog zakona

koje se odnose na odgovornost za poslovanje visokoškolske ustanove.

Član 66.

Rektor univerziteta, odnosno direktor visoke škole bira se na vrijeme od 4 godine i može biti ponovo izabran.

Rektora javnog univerziteta bira senat, na osnovu javnog konkursa.

Postupak izbora i razrešenja, te razlozi za smjenu rektora univerziteta, odnosno direktora visoke škole prije isteka mandata uređuju se statutom visokoškolske ustanove.

Član 67.

Za rektora može biti izabran nastavnik u naučno-nastavnom zvanju redovnog

profesora, koji ispunjava uslove za to zvanje na univerzitetu na kojem se prijavljuje i koji se na tom univerzitetu nalazi u radnom odnosu na neodređeno vrijeme.

202

(U ovom stavu poslije riječi „u radnom odnosu“ dodaju se riječi: „s punim radnim

vremenom“, a riječi „na neodređeno vrijeme“ brišu se.122)

Direktora javne visoke škole bira senat na osnovu javnog konkursa.

Za direktora javne visoke škole može biti birano lice koje ispunjava uslove za

nastavnika te visoke škole.

Rektor univerziteta, odnosno dekan fakulteta ili direktor visoke škole, direktor

menadžer visokoškolske ustanove ili njene organizacione jedinice i član skupštine

osnivača u privatnoj visokoškolskoj ustanovi ne može biti lice koje je pravosnažnom

presudom osuđeno za krivično djelo protiv službene dužnosti ili krivično djelo protiv

sigurnosti pravnog saobraćaja. Prosvjetna inspekcija će po službenoj dužnosti takvom

licu zabraniti obavljanje navedenih funkcija.

Organi fakulteta i umjetničke akademije

(Ovaj podnaslov mijenja se i glasi: „Organi u organizacionoj jedinici“123)

Član 68.

Fakultet i umjetnička akademija imaju: dekana, naučno-nastavno vijeće, odnosno umjetničko-nastavno vijeće, upravni odbor i druge organe predviđene statutom.

Dekane i prodekane u javnoj visokoškolskoj ustanovi imenuje upravni odbor

fakulteta, odnosno umjetničke akademije, na prijedlog naučno-nastavnog vijeća, odnosno

umjetničko-nastavnog vijeća, a uz saglasnost senata univerziteta.

Dekan predstavlja i zastupa fakultet ili mjetničku akademiju i ima pravo i obaveze

u skladu sa statutom univerziteta i statutom fakulteta ili umjetničke akademije.

Dekan fakulteta za svoj rad u domenu akademskih pitanja odgovara naučno-nastavnom vijeću fakulteta.

Dekan fakulteta iz stava 2. ovog člana za svoj rad u domenu poslovanja odgovara

upravnom odboru, u skladu sa odredbama ovog zakona koje se odnose na odgovornost za poslovanje visokoškolske ustanove i njenih organizacionih jedinica.

Naučno-nastavno vijeće, odnosno umjetničko-nastavno vijeće čine nastavnici i

saradnici u radnom odnosu sa statutom fakulteta ili umjetničke akademije.

122 Član 20. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 123 Član 21. stav 1. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

203

Naučno-nastavno vijeće, odnosno umjetničko-nastavno vijeće u skladu sa statutom:

donose odluke o akademskim, naučnim, umjetničkim i stručnim pitanjima, donosi statut i

druge opšte akte i obavlja druge poslove na način i u postupku utvrđene zakonom,

statutom ili drugim opštim aktom.

Upravni odbor fakulteta ima od 7 do 11 članova od kojih je najmanje jednu trećinu

podržao osnivač v isokoškolske ustanove, a ostale je podržalo naučno-nastavno vijeće

fakulteta, uključujući najmanje jednog člana iz reda studenata, što se preciznije reguliše

statutom.

U članstvu upravnog odbora fakulteta i umjetničke akademije u javnom

univerzitetu, u dijelu koji podžava Vlada, u pravilu će biti zastupljeni pripadnici svih

konstutivnih naroda.

Upravni odbor fakulteta, odnosno umjetničke akademije obavlja u organizacionoj

jedinici javne visokoškolske ustanove poslove predviđene u stavu 2. člana 58. ovog

zakona, u skladu sa statutom javne visokoškolske ustanove.

Najmanje jedan član upravnog odbora iz stava 1. ovog člana bira se iz reda studenata, a bira ga studentski parlament fakulteta.

(Ovaj član mijenja se i glasi:

„(1) Stručni organ fakulteta, odnosno umjetničke akademije je naučno-nastavno odnosno

umjetničko-nastavno vijeće (u daljem tekstu Vijeće).

a) Vijeće čine: nastavnici i saradnici sa punim radnim vremenom na

visokoškolskoj ustanovi u skladu sa statutom univerziteta i predstavnici

studenata u broju koji ne može biti manji od 15% ukupnog broja članova Vijeća.

b) Vijeće u okviru svoje nadležnosti :

1) daje mišljenje i prijedloge dekanu o akademskim, naučnim, umjetničkim i stručnim pitanjima u skladu sa statutom univerziteta,

2) daje prijedloge senatu u vezi sa promjenama u strukturi i sadržini

studijskih programa i nastavnim metodama,

3) bira predstavnika u Senat univerziteta, 4) predlaže program razvoja organizacione jedinice,

204

5) obavlja i druge poslove u skladu sa statutom univerziteta i opštim aktom

organizacione jedinice.

(2) Organ rukovođenja organizacione jedinice je dekan ili direktor.

a) dekana imenuje rektor na prijedlog vijeća organizacione jedinice, a izbor direktora

organizacione jedinice utvrđuje se statutom visokoškolske ustanove,

b) Dekan predstavlja organizacionu jedinicu i ima prava i obaveze u skladu sa statutom

univerziteta.

v) Dekan donosi pojedinačne akte u skladu sa zakonom i statutom univerziteta.

g) Dekan za svoj rad odgovara rektoru univerziteta.“124)

Direktor menadžer

Član 69.

Visokoškolska ustanova, odnosno njena organizaciona jedinica može propisati

statutom funkciju i poslove direktora menadžera. Statutom se može propisati da direko

menadžer:

a) zastupa i predstavlja visokoškolsku ustanovu u okviru povjerenih poslova; b) donosi određene pojedinačne akte u skladu sa zakonom, statutom i opštim aktima

visokoškolske ustanove;

c) predlaže opšte akte;

d) predlaže planove finansiranja i razvoja i u vezi s tim predlaže godišnji program

rada;

e) sprovodi finansijski plan, usmjerava i kontroliše rad u domenu finansijskog

poslovanja, u čemu je odgovoran za zakonitost rada; f) odlučuje o korišćenju sredstava do iznosa utvrđenog opštim aktom;

g) podnosi godišnji izvještaj i druge izvještaje o finansijskom poslovanju;

h) izvršava odluke organa u skladu sa zakonom i statutom; i i) obavlja i druge poslove u skladu sa zakonom, statutom i opštim aktima.

Postupak i uslovi izbora, poslovi, odgovornost i ostala pitanja koja se odnose na

funkciju direktora menadžera uređuju se statutom.

124 Član 21. stav 2. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

205

VI. AKAD EMSKO OSOBLJE

Prava i obaveze akademskog osoblja

Član 70.

Visokoškolska ustanova svojim statutom ili drugim opštim aktom propisuje da

akademsko osoblje uživa slobodu, unutar zakona, da ispituje i testira primljeno znanje i

da nudi nove ideje i kontroverzna ili nepopularna mišljenja, a da se time ne izlaže

opasnosti od gubitka zaposlenja ili bilo koje druge privilegije koju eventualno u visokoj

ustanovi uživa.

Pravo akademskog osoblja visokoškolskih uatanova na slobodu govora može biti

ograničeno samo zakonom.

Član 71.

Statut visokoškolske ustanove kao uslov za akreditaciju sadrži i odredbe koje:

a) osiguravaju osoblju slobodu organizovanja i okupljanja u skladu sa zakonom;

b) štite osoblje od diskriminacije prema bilo kojem osnovu, kao što su pol, rasa,

seksualna orijentacija, bračni status, boja kože, jezik, vjeroispovjest, političko ili drugo mišljenje, nacionalno etničko ili socijalno porijeklo, povezanost sa nekom

nacionalnom zajednicom, imovina, rođenje ili bilo koji drugi status.

Član 72.

Akademsko osoblje visokoškolske ustanove ima pravo da objavljuje rezultate svog

istraživačkog rada, u skladu sa pravilima koje visokoškolska ustanova ima u vezi sa

korištenjem prava na intelektualnu svojinu, poštujući prava autora, visokoškolske

ustanove i trećih lica. Akademska zvanja u visokoškolskim ustanovama

Član 73.

Visokoškolske ustanove dodjeljuju akademska zvanja koja mogu biti: naučno-nastavna, nastavna ili umjetnička.

Univerzitet dodjeljuje naučno-nastavna i umjetnička zvanja:

a) redovni profesor,

b) vanredni profesor, c) docent,

d) lektor,

206

e) viši asistent,

f) asistent.

Nastavnička zvanja su: redovni profesor, vanredni profesor i docent.

Saradnička zvanja su: lektor, viši asistent i asistent.

Visoka škola dodjeljuje nastavna i umjetnička zvanja:

a) profesor visoke škole,

b) predavač visoke škole,

c) asistent.

Nastavička zvanja u visokoj školi su: profesor visoke škole i predavač visoke

škole.

Uslovi za izbor akademskog osoblja

Član 74.

Minimalni uslovi za izbor akademskog osoblja u naučno-nastavna zvanja na

visokoškolskoj ustanovi su:

a) asistent – odgovarajući univerzitetski stepen sa najmanje 240 ECTS bodova i najnižom prosječnom ocjenom 8 (osam);

b) viši asistent – stepen drugog ciklusa (magisterij), odnosno naučni stepen magistra

nauka;

c) lektor – stepen drugog ciklusa (magisterij), odnosno naučni stepen magistra

nauka;

d) docent – naučni stepen doktora u datom području, najmanje 3 (tri) naučna rada

objavljena u priznatim publikacijama, pokazane nastavničke sposobnosti; e) vanredni profesor – proveden najmanje jedan izborni period u zvanju docenta, te

najmanje pet (5) naučnih radova objavljenih u priznatim publikacijama,

objavljena knjiga i originalni stručni uspjeh kao što je projekat, patent ili originalni metod sve nakon izbora u zvanje docenta, te član komisije za odbranu

magistarskog ili doktorskog rada, ili mentorstvo kandidata za stepen drugog

ciklusa; i

f) redovni profesor – proveden najmanje jedan izborni period u zvanju vanrednog profesora, najmanje dvije (2) objavljene knjige, najmanje osam (8) naučnih

radova objavljenih u priznatim publikacijama, sve nakon sticanja zvanja

207

vanrednog profesora, te uspješno mentorstvo kandidata za stepen drugog ili trećeg

ciklusa.

Član 75.

Minimalni uslovi za izbor u umjetničko-nastavna zvanja u koja se bira akademsko

osoblje na studijskim profilima na univerzitetu, ako je za nastavni predmet od naročitog

značaja umjetnički kriterijum jesu:

a) asistent – završen stepen prvog ciklusa, s najmanje 240 ECTS bodova i

prosječnom ocjenom osam (8);

b) viši asistent – završen stepen drugog ciklusa, odnosno stepen prvog ciklusa, javno

predstavljeni oblici umjetničkog stvaralaštva;

c) docent – završen stepen najmanje prvog ciklusa, veći broj javno predstavljenih

oblika umjetničkog stvaralaštva i pokazan rezultati u nastavnom radu;

d) vanredni profesor – završen stepen najmanje prvog ciklusa, veći broj javno

predstavljenih oblika umjetničkog stvaralaštva, priznanja za uspješno djelovanje u

odgovarajućoj oblasti umjetnosti i pokazani rezultati u nastavnom radu; e) redovni profesor – završen stepen najmanje prvog ciklusa, veći broj javno

predstavljenih oblika umjetničkog stvaralaštva koji su značajno doprinijeli

razvoju kulture i umjetnosti i doprinose podizanju nastavnog i umjetničkog kadra.

Član 76.

Minimalni uslovi za izbor u nastavna zvanja na visokoj školi su:

a) asistent – završen stepen prvog ciklusa, s najmanje prosječnom ocjenom osam (8);

b) predavač visoke škole – završen stepen drugog ciklusa, pokazana nastavna sposobnost i objavljena najmanje dva (2) naučna rada;

c) profesor visoke škole – naučni stepen doktora nauka u datom području, odnosno

završen stepen trećeg ciklusa, pokazana nastavna sposobnost i objavljena najmanje tri (3) naučna rada.

Na visokoj školi nastavu mogu izvoditi i lica koja imaju zvanja redovnog

profesora, vanrednog profesora i docenta, birani na univerzitetu.

Član 77. Minimalni uslovi za izbor u umjetnička zvanja na visokoj školi su:

a) asistent – završen stepen prvog ciklusa, s najmanje prosječnom ocjenom osam (8);

208

b) predavač visoke škole – zabvršen stepen najmanje prvog ciklusa, javno

predstavljeni oblici umjetničkog stvaralaštva, pokazana nastavna sposobnost;

c) profesor visoke škole – završen stepen prvog ciklusa, istaknuti javno predstavljeni

oblici umjetničkog stvaralaštva i pokazana nastavna sposobnost.

Na visokoj školi nastavu mogu izvoditi i lica koja su birana na umjetničko-

nastavnim predmetima na univerzitetu.

Period na koji se bira u akademsko zvanje

Član 78.

Prilikom izbora u isto ili više zvanje uzimaju se u obzir samo objavljeni radovi,

knjige i rezultati vlastitih istraživanja u primjeni, projekti, te mentorstva, odnosno javno

predstavljeni oblici umjetničkog stvaralaštva u vremenu od poslednjeg izbora.

Period na koji se bira akademsko osoblje na univerzitetu je:

a) asistent – na period od 4 godine bez mogućnosti reizbora;

b) viši asistent – na period od pet godina s mogućnošću od jednog ponovnog izbora;

c) lektor – na period od 5 godina sa mogućnošću jednog ponovnog reizbora; d) docent – na period od 5 godina s mogućnošću ponovnog izbora;

e) vanredni profesor – na period od 6 godina s mogućnošću ponovnog izbora; i

f) redovni profesora – trajno.

Član 79.

Period na koji se bira akademsko osoblje na visokoj školi je:

a) asistent – na period od 4 godine bez mogućnosti reizbora;

b) predavač visoke škole – na period od 5 godina s mogućnošću ponovnog izbora; c) profesor visoke škole – na neodređeno vrijeme.

Odgovorni nastavnici i saradnici

Član 80. Prije početka svakog semestra (trimestra) visokoškolska ustanova utvrđuje

odgovorne nastavnike i saradnike za taj semestar (trisemestar).

Za odgovorne nastavnike i saradnike određuju se nastavnici i saradnici u

visokoškolskoj ustanovi koji ispunjavaju zakonom propisane uslove i koji su izabrani u zakonom propisanom postupku prema zakonu koji je bio važeći u vrijeme kada su

izabrani u zvanje.

209

Univerzitet, odnosno fakultet ili umjetnička akademija može bez raspisivanja

konkursa da angažuje nastavnike sa drugog univerziteta, odnosno fakulteta ili umjetničke

akademije, u skladu sa propisima koji regulišu oblast zapšljavanja.

(U ovom stavu riječi: „odnosno fakultet ili umjetnička akademija“ brišu se.125)

Visoka škola može bez raspisivanja konkursa da angažuje nastavnike sa druge

visokoškolske ustanove, u skladu sa propisima koji regulišu oblast zapošljavanja.

Prosvjetna inspekcija će zabraniti rad nastavnika koji nisu izabrani za odgovorne

nastavnike i zabraniti rad visokoškolske ustanove na onoj godini studija za koju

visokoškolska ustanova, u naknadno datom roku koji je odredio ovaj organ ne utvrdi

odgovorne nastavnike.

Nastavni rad i ispiti koje su obavili nastavnici koji nisu izabrani u skladu sa stavom

dva (2) ovog člana, ne mogu se priznati i prosvjetna inspekcija će ih poništii po službenoj

dužnosti.

Profesor emeritus

Član 81. Univerzitet može u skladu sa kadrovskim potrbama visokoškolske ustanove

dodjeliti, na prijedlog fakulteta ili druge organizacione visokoškolske jedinice, titulu

profesora emeritusa penzionisanom redovnom profesoru, koji je u ovom zvanju proveo

najmanje pet godina, koji se posebno istakao svojim naučnim, odnosno umjetničkim

radom u oblasti za koju je izabran.

Profesor emeritus može učestvovati u izvođenju nastave na drugom i trećem

ciklusu studiranja i može učestvovati u izradi istraživačkih projekata, a ne može biti određen za odgovornog nastavnika iz stava 1. člana 80. ovog zakona.

Postupak i uslovi dodjele titule i prava lica iz stava 1. ovog člana bliže se uređuju

opštim aktom univerziteta. Prava i obaveze lica koje je izabrano u zvanje iz stava 1. ovog člana uređuju se

ugovorom o angažovanju za izvođenje nastave van radnog odnosa.

125 Član 22. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

210

Nastavnici stranih jezika i vještina

Član 82.

Nastavu stranih jezika, odnosno vještina može izvoditi i nastavnik stranog jezika,

odnosno vještina koji je završio osnovne studije ili drugi ciklus s najmanjom prosječnom

ocjenom osam (8) i ima objavljene stručne radove u odgovarajućoj oblasti i sposobnost

za nastavni rad.

Opštim aktom visokoškolske ustanove bliže se uređuju način izbora i vrijeme na

koje se bira nastavnik stranog jezika, odnosno vještina.

Naučni i stručni saradnici

Član 83.

Istaknuti naučnik, stručnjak ili umjetnik može biti pozvan da učestvuje u

ostvarivanju dijela nastave na visokoškolskoj ustanovi u skladu sa statutom.

Na akademiji umjetnosti saradnici mogu, u saradnji sa nastavnikom, izvoditi

nastavu iz dijela programa ili pojedinih oblika stručnog, odnosno umjetničkog rada,

obuku iz stručnih znanja i vještina, vježbe i druge poslove utvrđene statutom. Postupak za izbor nastavnika i saradnika

Član 84.

Izbor akademskog osoblja vrši se javnim konkursom u skladu sa uslovima i

kriterijumima određenim zakonom, statutom visokoškolske ustanove i opšteprihvaćenim

standardima u datoj struci.

Konkurs za izbor nastavnika i saradnika u viša zvanja ili ponovni izbor u isto

zvanje, objavljuje se najkasnije 6 mjeseci prije isteka vremena za koje je nastavnik, odnosno saradnik biran.

Izbor u zvanje nastavnika i saradnika, visokoškolska ustanova obavlja najkasnije u

roku od 6 mjeseci od dana objavljivanja konkursa. Član 85.

Senat visokoškolske ustanove obrazuje komisiju za pisanje izvještaja na prijedlog

fakulteta, odnosno umjetničke akademije.

211

(U ovom stavu riječi “fakulteta, odnosno umjetničke akademije“ zamjenjuju se

riječima: „vijeća organizacione jedinice“126)

Komisija se sastoji od najmanje tri nastavnika iz naučne oblasti, odnosno

umjetnosti za koju se nastavnik, odnosno saradnik bira, od kojih najmanje jedan nije u

radnom odnosu na visokoškolskoj ustanovi.

Članovi komisije su u istom ili višem zvanju od zvanja u koje se kandidat bira.

Član 86.

Izvještaj komisije sadrži: biografske podatke, pregled i mišljenje o dosadašnjem

naučnom, stručnom, odnosno umjetničkom radu prijavljenih kandidata, podatke o

objavljenim radovima, mišljenje o ispunjavanju drugih uslova utvrđenih ovim zakonom i

prijedlog za izbor kandidata u određeno zvanje nastavnika, odnosno saradnika, kao i

druge elemente propisane podzakonskim aktom i statutom visokoškolske ustanove.

Član 87.

Kandidat za izbor u nastavno zvanje koji ranije nije izvodio nastavu u

visokoškolskim ustanovama, dužan je da pred ovom komisijom održi predavanje iz nastavnog predmeta uže oblasti za koju je konkurisao.

Visokoškolska ustanova dužna je da javno oglasi vrijeme održavanja predavanja iz

prethodnog stava.

Član 88.

Izbor kandidata u zvanja nastavnika i saradnika obavlja senat.

Odluka o izboru u zvanje donosi se većinom glasova ukupnog broja članova

senata, a na osnovu prijedloga komisije koja je pisala izvještaje o izboru. Član 89.

Kandidat može podnijeti prigovor na odluku o izboru u roku od 15 dana od dana

kada je obavješten o odluci, organu koji je određen statutom visokoškolske ustanove.

126 Član 23. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

212

Radni odnosi akademskog osoblja

Član 90.

U pogledu prava, obaveza i odgovornosti akademskog osoblja i drugih lica

zaposlenih u visokoškolskoj ustanovi primjenjuju se opšti zakonski propisi kojima se

uređuju radni odnosi, ako ovim zakonom nije drugačije određeno.

U javnoj visokoškolskoj ustanovi prilikom zapošljavanja administrativnog osoblja

vodiće se računa o ravnopravnoj zastupljenosti pripadnika konstutivnih naroda i

nacionalnih manjina (ostalih).

Član 91.

Akademsko osoblje zasniva radni odnos/zaključuje ugovor o radu/s

visokoškolskom ustanovom na neodređeno ili određeno vrijeme, u skladu sa statutom

visokoškolske ustanove.

Redovni profesor zasniva radni odnos/zaključuje ugovor o radu/na neodređeno

vrijeme/.

Nastavnik i saradnik može u visokoškolskoj ustanovi zasnovati radni odnos sa punim i nepunim radnim vremenom.

Nastavnici i saradnici u pravilu, zasnivaju radni odnos sa punim radnim vremenom,

u skladu sa opštim aktom.

Nastavnik u okviru 40-časovne radne sedmice ostvaruje obaveze obrazovnog,

naučnog i stručnog rada, utvrđene nastavnim planom.

Saradnik u oblasti 40-časovne radne sedmice izvodi vježbe, kolokvijume i druge

oblike nastave, osim predavanja i ispita. U izvođenju oblika nastave iz stava 6. ovog člana mogu učestvovati i studenti na

drugom i trećem ciklusu koji su izabrani u zvanje saradnika u nastavi, u skladu sa opštim

aktima visokoškolske ustanove. (U ovom stavu riječi: „koji su izabrani u zvanje saradnika u nastavi“ brišu se.127)

Član 92.

Nastavnici i sardnici imaju pravo na mirovanje rokova za izbor u akademska

zvanja i na radna mjesta (mirovanje prava i obaveza iz radnog odnosa) u vrijeme dok

127 Član 24. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

213

obavljaju dužnost rektora, prorektora ili drugu dužnost u visokoškolskoj ustanovi u

skladu sa njenim statutom ili dok obavljaju neku javnu dužnost.

Nastavniku i saradniku koji se nalazi na porodiljskom odsustvu ili bolovanju duže

od godinu izborni period se produžava za to vrijeme.

Nastavniku poslije pet godina rada provedenih na visokoškolskoj ustanovi može

biti odobreno plaćeno odsustvo u trajanju od jedne školske godine radi stručnog i

naučnog usavršavanja, u skladu sa statutom.

Član 93.

Nastavnici i saradnici odgovaraju za povredu svojih radnih i drugih obaveza iz

rada, kao i zbog grubog narušavanja ugleda visokoškolske ustanove, u skladu sa

statutom.

Nastavnici i saradnici odgovaraju samo za djelo koje je u vrijeme kada je počinjeno

opštim aktom visokoškolske ustanove bilo predviđeno kao povreda radne obaveze i za

koje je bila predviđena određena mjera za povredu radne obaveze.

Član 94. Rektor ili dekan u javnoj visokoškolskoj ustanovi, odnosno direktor javne visoke

škole donosi odluku o pitanjima iz radnog odnosa nastavnika i saradnika koja se odnose

na zasnivanje radnog odnosa, profesionalni angažman i raspoređivanje, povrede radne

obaveze, prestanak radnog odnosa, kao i druga pitanja utvrđena statutom javne

visokoškolske ustanove, na osnovu prijedloga nastavno-naučnog vijeća fakulteta ili

umjetničko-nastavnog vijeća umjetničke akademije, odnosno senata visoke škole.

(U ovom stavu riječi: „ili dekan“, brišu se.128) Protiv odluke rektora, odnosno dekana ili direktora visoke škole iz stava 1. ovog

člana može se podnijeti prigovor upravnom odboru visokoškolske ustanove. Protiv

konačne odluke može se pokrenuti spor pred nadležnim sudom. (U ovom stavu riječi: „odnosno dekan“, brišu se.129)

Zaštita prava akademskog i drugog osoblja visokoškolskih ustanova ostvaruje se u

skladu sa zakonom, statutom i drugim aktima visokoškolske ustanove.

128 Član 25. stav 1. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 129 Član 25. stav 2. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

214

Član 95.

Nastavniku visokoškolske ustanove prestaje radni odnos na kraju školske godine u

kojoj je navršio 68 godina života.

Nastavnik visokoškolske ustanove može tražiti da mu radni odnos prestane prije

navršenih 68 godina života, u skladu sa opštim zakonskim propisima o penzijsko-

invalidskom osiguranju.

VII. S TUDENTI

Ugovor između studenta i visokoškolske ustanove

Član 96.

Studenti koji su primljeni i upisani u visokoškolsku ustanovu ulaze u ugovorni

odnos sa tom ustanovom, odnosno fakultetom ili umjetničkom akademijom kao

organizacionom jedinicom univerziteta, u skladu sa zakonom, podzakonskim aktom i

statutom.

Studentu koji je upisan izdaje se studentska knjižica (indeks). Jedinstven obrazac studentske knjižice (indeksa) propisuje ministar.

Prava i obaveze studenata

Član 97.

Studenti imaju sljedeća prava koja se bliže uređuju u statutu:

a) da prisustvuju predavanjima, seminarima i drugim oblicima nastave u skladu sa

svojim položajem i, zavisno od mogućnosti, drugim oblicima organizovane

nastave; b) da koriste biblioteku i druge usluge za studente;

c) da učestvuju na izborima za studentska mjesta u studentskim predstavničkim

tijelima i drugim tijelima ustanovljenim u skladu sa statutom ustanove, kao i da se bore za zaštitu autonomije i digniteta visokoškolske ustanove; i

d) pravo na priznavanje i prenos bodova između akreditovanih visokoškolskih

ustanova unutar Republike BiH.

Član 98. Studenti upisani na univerzitet ili visoku školu imaju slijedeće obaveze:

a) da se pridržavaju pravila koja je ustanovila visokoškolska ustanova;

215

b) da ukazuju dužno poštovanje prema pravima osoblja i drugih studenata; i

c) da ukazuju dužnu i punu pažnju svom studiju i uestvuju u akademskim

aktivnostima.

Član 99.

Statut visokoškolske ustanove sadrži odredbe koje:

a) osiguravaju slobodu studenata da, u skladu sa zakonom, ispituju i testiraju

primljena znanja i da nude nove ideje i kontraverzna i nepopularna mišljenja, a da

se time ne izlažu opasnosti od gubitka svog statusa ili bilo koje druge privilegije

koju eventualno u ustanovi uživaju;

b) osiguravaju, u skladu sa zakonom, slobodu govora, organizacije i okupljanja

studenata;

c) štite studente od diskriminacije prema bilo kojem osnovu kao što je pol, rasa,

seksualna orijentacija, bračni status, nacionalno, etničko ili socijalno porijeklo,

povezanost sa nekom nacionalnom zajednicom, imovina, rođenje ili bilo koji

drugi status; i d) pružaju stravične i nepristrasne mehanizme rješavanja disciplinskih pitanja koja

se tiču studenata.

Član 100.

Studenti imaju pravo da podnesu svoje zahtjeve u pogledu kvaliteta nastave, ispita

ili drugih usluga ustanove, a statut uređuje pravično rješavanje takvih prigovora, u roku

koji ne može biti duži od 30 dana.

Studentu se na njegov zahtjev odobrava mirovanje prava i obaveza, u slučaju teže bolesti, upućivanja na stručnu praksu u trajanju od najmanje 6 mjeseci, njega djeteta do

godinu dana života, održavanja trudnoće i u drugim slučajevima predviđenim opštim

aktom. Okolnosti i uslovi pod kojima studenti mogu biti ispisani iz akademskih ili

disciplinskih razlga, kao i žalbeni postupak, uređuje se statutom visokoškolske ustanove.

Studenti imaju pravo da ospore pred nadležnim sudom konačne odluke

visokoškolske ustanove iz stava 3. ovog člana koje se na njih odnose.

216

Disciplinska odgovornost studenta

Član 101.

Student odgovara za povredu obaveze koja je u vrijeme izvršenja bila utvrđena

opštim aktom visokoškolske ustanove.

Za težu povredu obaveze studentu se može izreći i mjera isključenja sa studija na

visokoškolskoj ustanovi.

Disciplinski postupak ne može se pokrenuti po isteku 6 mjeseci od dana saznanja

za povredu obaveze i počinioca, a najkasnije 12 mjeseci od dana kada je povreda

učinjena.

Opštim aktom visokoškolske ustanove utvrđuju se lakše i teže povrede obaveza

studenata, disciplinski organi i d isciplinski postupak za utvrđivanje odgovornosti

studenata.

Prestanak statusa studenta

Član 102.

Status studenta prestaje: a) završetkom studijskog programa i dobijanjem stepena za koji se student školuje;

b) ispisom iz visokoškolske ustanove prije završetka studija; i

c) kada student ne upiše godinu studija, a ne miruju mu prava i obaveze studenta.

Status studenta može prestati i kada studentu disciplinsku mjeru izrekne

visokoškolska ustanova.

Status redovnog studenta prestaje i kada redovni student dva puta obnovi istu

studijsku godinu i ne stekne uslove za upis u višu godinu studija. S tudentsko predstavničko tijelo

Član 103.

Statut ili drugi osnovni dokument visokoškolske ustanove predviđa uspostavljanje studentskog predstavničkog tijela koje zastupa interese studenata i daje doprinos društvu,

kulturnim, akademskim ili fizičko-rekreativnim potrebama studenata, na osnovu

demokratskih principa i u skladu sa zakonom.

Način izbora i broj članova studentskog predstavničkog tijela utvrđuje se opštim aktom visokoškolske ustanove.

217

Pravo da biraju i da budu birani za člana studentskog predstavničkog tijela imaju

svi studenti visokoškolske ustanove, odnosno visokoškolske jedinice, upisani na studije u

školskoj godini u kojoj se bira studentsko predstavničko tijelo.

Mandat članova studentskog predstavničkog tijela traje godinu dana.

Izbor članova studentskog predstavničkog tijela održava se svake godine, tajnim i

neposrednim glasanjem.

Studentska predstavnička tijela u skladu sa ovim zakonom i statutom visokoškolske

ustanove donose akt u kome detaljnije uređuju način rada i naziv studentskog

predstavničkog tijela.

Visokoškolske ustanove su dužne da obezbijede prostorne i druge uslove za rad

studentskih predstavničkih tijela, u skladu sa statutom visokoškolske ustanove.

Studentska predstavnička tijela mogu osnovati asocijaciju studentskih

predstavničkih tijela Republike i mogu se kolektivno uključiti u studentsku asocijaciju na

nivou Bosne i Hercegovine, kao i u članstvo u međunarodnim organizacijama i

asocijacijama studenata. Član 104.

Radi ostvarivanja prava i zaštite interesa studenata, studentsko predstavničko tijelo

bira i smjenjuje predstavnike studenata u organima visokoškolske ustanove, odnosno

visokoškolske jedinice, kao i u organima drugih ustanova u kojima su zastupljeni

predstavnici studenata, u skladu sa statutom visokoškolske ustanove, odnosno njene

organizacione jedinice.

VIII. ODGOVORNOSTI, PRAVA I OBAVEZE NAD LEŽNIH ORGANA

Vlada Repu blike S rpske

Član 105. Vlada Republike Srpske nadležna je da:

a) sprovodi strategiju razvoja visokog obrazovanja u Republici;

b) obezbjeđuje sredstva javnim visokoškolskim ustanovama za finansiranje nastave,

istraživanja i umjetničkog rada, plata zaposlenih, materijalne troškove u skladu sa zakonom;

218

c) obezbjeđuje posebna sredstva ustanovama radi ostvarivanja jednakih uslova za

ostvarivanje prava na visoko obrazovanje invalidnim licima – studentima; i

d) vrši i druge poslove propisane zakonom.

Ministarstvo pros vjete i kulture Republike S rpske

Član 106.

Ministarstvo je odgovorno za primjenu ovog zakona i za:

a) finansiranje, koordinaciju i razvoj visokog obrazovanja u Republici;

b) predlaganje Vladi politike visokog obrazovanja;

c) promociju integracije nastavnog i istraživačkog rada i stimulaciju istraživačkih

programa na univerzitetima i visokim školama;

d) promociju mobilnosti studenata i nastavnog osoblja unutar Republike, BiH,

unutar evropskog područja visokog obrazovanja i u svijetu;

e) promociju i obezbjeđenje veza između visokoškolskih ustanova u Republici, BiH

i visokoškolskih ustanova u regiji i u svijetu;

f) promociju i zakonsku mogućnost jednakog pristupa visokom obrazovanju, stručnom razvoju i obuci, cjeloživotnom učenju i svim drugim aspektima visokog

obrazovanja u Republici;

g) podržavanje i podsticanje jačih veza između sektora visokog obrazovanja,

industrije, privrede i društva;sprovođenje nadzora nad procedurom akreditacije,

licenciranja i ocjene kvaliteta visokoškolskih ustanova u BiH; (U ovoj tačci riječi

„Bosni i Hercegovini“ zamjenjuju se riječima: „Republici Srpskoj“.130)

h) izdavanje dozvole za rad visokoškolskih ustanova; i) vođenje registra visokoškolskih ustanova i studijskih programa i drugih podataka

od značaja za razvoj sistema visokog obrazovanja;

j) propisivanje oblika i sadržaja javnih dokumenata; k) vođenje registra nastavnika i saradnika;

l) vođenje registra o priznavanju stranih diploma;

m) donošenje propisa za sprovođenje ovog zakona;

n) obavljanje i drugih poslova u skladu sa zakonom.

130 Član 26. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

219

Član 107.

Ministarstvo vrši nadzor nad radom visokoškolskih ustanova.

Nadzor se sprovodi tako da se ne narušava autonomija i ne ometa rad

visokoškolske ustanove.

Član 108.

Upravni nadzor nad sprovođenjem ovog zakona vrši Republička prosvjetna

inspekcija u sastavu Ministarstva.

(Ovaj stav se mijenja i glasi: „Inspekcijski nadzor nad primjenom ovog zakona vrši

prosvjetna inspekcija“131)

U vršenju nadzora prosvjetni inspektor je ovlašćen i dužan da:

a) zabrani rad visokoškolskoj ustanovi koja obavlja rad bez odobrenja M inistarstva;

b) zabrani rad visokoškolskoj ustanovi koja obavlja rad, a ne ispunjava uslove za

obavljanje djelatnosti visokog obrazovanja te podnese zahtjev za brisanje iz registra;

c) naredi preuzimanje odgovarajućih mjera i radnji radi otklanjanja utvrđenih

nepravilnosti ili nedostataka u roku koji odredi; d) izda prekršajni nalog;

e) podnese zahtjev za pokretanje prekršajnog postupka;

f) podnese izvještaj nadležnom organu o učinjenom krivičnom djelu; i

g) preduzme druge mjere i radnje za koje je zakonom i drugim propisima ovlašćen.

Član 109.

Prosvjetni inspektor je odgovoran:

a) ako u vršenju nadzora ne preduzme, ne predloži ili ne odredi mjeru za koju je ovlašćen;

b) ako ne predloži ili ne pokrene postupak pred nadležnim organom zbog utvrđene

nezakonitosti, odnosno nepravilnosti; c) ako prekorači svoja zakonska ovlašćenja i

d) u drugim slučajevima utvrđenim zakonom i drugim propisima.

U slučajevima iz stava 1. ovog člana prosvjetni inspektor čini težu povredu radne

obaveze.

131 Član 27. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

220

IX. INS TITUCIJE U OBLAS TI VIS OKOG OBRAZOVANJA

(Naziv poglavlja mijenja se i glasi „IX – TIJELA U OBLASTI VISOKOG

OBRAZOVANJA“132)

Rektorska konferencija

Član 110.

Uspostavlja se Rektorska konferencija RS (u daljem tekstu Rektorska

konferencija).

Članovi Rekorske konferencije su rektori svih licenciranih i akreditovanih

univerziteta u Republici i devet članova koje, iz reda redovnih profesora, imenuje

Ministrastvo.

(U ovom stavu riječi: „i devet članova koje, iz reda redovnih profesora, imenuje

Ministrastvo“, brišu se.133)

Rad i funkcionisanje Rektorske konferencije uređuje se statutom.

Statut Rektorske konferencije većinom glasova donosi Rektorska konferencija. Član 111.

Rektorska konferencija utvrđuje i zastupa zajedničke interese univerziteta u

Republici i ostvaruje saradnju sa institucijama u oblasti obrazovanja u Republici, BiH,

Evropi i svijetu.

Rektorska konferencija djeluje kao najviše stručno tijelo u oblasti visokog

obrazovanja, a zadužena je i za sprovođenje procesa reforme visokog obrazovanja u

Republici. (Ovaj stav se briše.134)

Član 112.

Rektorska konferencija finansira se iz budžeta M inistrastva, te drugih prihoda koje ostvari.

(Ovaj član se briše.135)

132 Član 28. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 133 Član 29. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 134 Član 30. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

221

Komisija za informisanje i priznanje

Član 113.

Uspostavlja se Komisija za informisanje i priznavanje dokumenata iz oblasti

visokog obrazovanja (u daljem tekstu: Komisija).

Komisija nije profesionalno tijelo i radi u okviru M inistarstva.

Stručne poslove za Komisiju radi sekretar Komisije, koji je zaposlen u

Ministarstvu.

Član 114.

Komisija je nadležna:

a) za informisanje i priznavanje u oblasti visokog obrazovanja;

b) za koordinaciju međuentitetske i međunarodne razmjene akademskog osoblja,

studenata i programa u oblasti visokog obrazovanja. ;

c) za predstavljanje Republike u projektima na nivou BiH i u međunarodnim

projektima u oblasti visokog obrazovanja iz svoje nadležnosti;

d) da posredstvom mreža za informisanje u BiH i međunarodnih mreža centara za informacije pruža informacije visokoškolskim ustanovama u Republici u vezi sa

stranim visokoškolskim ustanovama i programima kao osnov za priznavanje

stepena i diploma za dalje školovanje na visokoškolskim ustanovama u Republici,

BiH, i da predstavlja Republiku u tim mrežama (mreže ENIC/NARIC);

e) za davanje obavještenja i mišljenja o stranim stepenima i diplomama u Republici i

BiH u svrhu nastavka školovanja na visokoškolskim ustanovama u Republici i

BiH; f) za davanje savjeta i informacija o pitanjima unutar svog mandata stranama sa

zakonitim interesom;

g) za odlučivanje u skladu sa propisima o priznavanju diploma stečenih van Republike i BiH, radi zaposlenja; i

h) za odlučivanje o formi i izgledu dodatka diplome.

135 Član 31. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

222

Član 115.

Sastav, rad i funkcionisanje Komisije uređuje se pravilnikom, koji donosi ministar

uz saglasnost Vlade.

Komisijom rukovodi predsjednik, kojeg imenuje Vlada.

Rad Komisije f inansira se iz budžeta Ministarstva.

S avjet za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta

Član 116.

Ovim zakonom osniva se Savjet za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje

kvaliteta (u daljem tekstu: Savjet).

Savjet ima svojstva pravnog lica. Za potrebe rada i funkcionisanja Savjeta osniva

se stručna služba.

(Ovaj stav se mijenja i glasi: „(2) Savjet djeluje kao nezavisno savjetodavno tijelo.

Stručne i administrativno-tehničke poslove za potrebe Savjeta obavlja M inistarstvo.“136)

Rad i funkcionisanje Savjeta uređuje se statutom.

(Ovaj stav se mijenja i glasi: „(3) Rad i funkcionisanje Savjeta uređuje se Poslovnikom o radu u skladu sa odredbama ovog zakona“.137)

Statut Savjeta donosi Savjet dvotrećinskom većinom glasova svojih članova.

(Ovaj stav mijenja se i glasi: „(4) Poslovnik o radu donosi Savjet dvotrećinskom

većinom glasova svojih članova“.138)

Savjet djeluje kao nezavisna institucija i ima nadležnost za ocjenu kvaliteta i

akreditovanje visokoškolskih ustanova u skladu sa standardima i kriterijumima utvrđenim

od strane odgovarajućih domaćih i međunarodnih institucija u oblasti visokog obrazovanja.

Član 117.

Savjet ima jedanaest (11) članova iz reda univerzitetskih profesora, vrhunskih naučnika, odnosno umjetnika tako da su zastupljene visokoškolske ustanove iz raznih

obrazovno-naučnih, odnosno obrazovno-umjetničkih oblasti, koje imenuje Vlada.

136 Član 32. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 137 Član 32. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 138 Član 32. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

223

Broj članova Savjeta će u pravilu, odražavati nacionalni sastav konstitutivnih

naroda i nacionalnih manjina (ostalih).

Rok za prijavljivanje kandidata za članove Savjeta je 20 dana od dana objavljivanja

javnog konkursa.

Lista prijavljenih kandidata stavlja se na uvid javnosti u roku od 10 dana od isteka

roka za prijavljivanje kandidata.

Primjedbe i prijedlozi u vezi sa prijavljenim kandidatima mogu se dostaviti u roku

od 30 dana od dana stavljanja liste kandidata na uvid javnosti.

Ministarstvo upućuje Vladi prijedlog kandidata u roku od 90 dana od dana

objavljivanja javnih konkursa.

Mandat članova Savjeta traje 4 godine. Isto lice može biti izabrano za člana Savjeta

najviše dva puta.

Savjet bira predsjednika iz reda svojih članova.

Članovi Savjeta imaju pravo na naknadu za rad.

Rad Savjeta se finansira iz budžeta M inistarstva. Član 118.

Rad Savjeta je javan.

U radu Savjeta u skladu sa opštim aktima Savjeta mogu bez prava odlučivanja da

učestvuju predstavnici visokoškolskih ustanova i studenata.

Savjet za potrebe svog rada može da obrazuje posebna radna tijela.

Savjet podnosi Vladi izvještaj o svom radu najmanje dva puta godišnje.

Član 119. Nadležnosti Savjeta su:

a) utvrđivanje kriterijuma za formiranje, spajanje i zatvaranje visokoškolskih

ustanova; b) davanje preporuka o najnižim školarinama za sve studente na

visokoškolskim ustanovama, da bi najmanje školarine bile usklađene u

Republici,

c) davanje preporuka Ministarstvu Republike u vezi sa finansijskom podrškom studentima, uključujući drfinisanje elemenata studentskog

standarda;

224

d) pružanje savjeta Vladi i M inistarstvu prosvjete i kulture Republike o

politici rada i razvoja visokog obrazovanja u Republici i

e) definisanje prijedloga opštih uslova i kriterijuma na osnovu kojih se dodjeljuju

sredstva visokoškolskim ustanovama čiji je osnivač Republika.

Član 120.

U oblasti licenciranja i akreditacije Savjet je nadležan za:

a) donošenja pravila, kriterijuma i uputstava za licenciranje, akreditovanje i

obezbjeđenje kvaliteta;

b) donošenje normi koje se odnose na licenciranje visokoškolskih ustanova;

c) donošenje jasnih i pristupačnih kriterijuma prema kojima se vode procedure

akreditacije; revizije kvaliteta i ocjene kvaliteta visokoškolskih ustanova u

Republici;

d) utvrđivanje procedure nezavisne revizije upisa studenata na visokoškolske

ustanove u Republici; i

e) utvrđivanje kriterijuma za rad stručne komisije za odlučivanje o žalbama u vezi sa tehničkim pitanjima proizašlim iz ishoda procedura akreditacije,

revizije kvaliteta ili ocjene kvaliteta.

Član 121.

U skladu sa nadležnostima, Savjet je odgovoran i:

a) za utvrđivanje i javno objavljivanje normi kojima se određuju minimalni standardi u

oblasti visokoškolskog obrazovanja;

b) za utvrđivanjeuputstava o primjeni ECTS; c) za davanje savjeta i informacija o pitanjima unutar svog mandata stranama sa

zakonitim interesom;

d) za donošenje propisa u vezi sa radom ekspertskih komisijs za obavljanje procedura akreditacije, revizije kvaliteta i ocjene kvaliteta visokoškolskih ustanova u Republici;

e) za sprovođenje procedure akreditacije, licenciranja i ocjene kvaliteta visokoškolskih

ustanova u Republici;

f) za utvrđivanje sistema standarda kvaliteta, analiziranje kvaliteta, davanje preporuka za otklanjanje nedostataka kvaliteta studija i visokoškolskih ustanova;

225

g) da u transparentnoj proceduri javnog poziva utvrđuje kriterijume za izbor i utvrđuje

liste domaćih i međunarodnih eksperata sa kojih se imenuju komisije za licenciranje,

akreditaciju i kontrolu kvaliteta, a koje formira komisija Senata; i

(U ovoj tačci brišu se riječi „a koje formira komisija Senata; i“139)

h) za predstavljanje Republike na nivou Bosne i Hercegovine, odnosno u međunarodnim

organizacijama za kvalitet u visokom obrazovanju.

Komisiju iz stava 1. tačke e) ovog člana čine tri eksperta iz struke na koju se

akreditacija, licenciranje i ocjena kvaliteta odnosi. Komisija odluke donosi većinom

glasova.

X. AKRED ITAC IJA I LICENCIRANJE

Postupak akreditacije i licenciranja

Član 122.

U postupku licenciranja visokoškolske ustanove (čina dodjele dozvole za pružanje

usluga visokog obrazovanja u skladu sa odredbama ovog zakona) utvrđuje se da li ustanova ispunjava uslove za obavljanje djelatnosti propisane ovim zakonom.

U postupku akreditacije visokoškolske ustanove (formalne odluke na osnovu

definisanih kriterijuma, da visokoškolska ustanova ispunjava standarde kvaliteta i da

kvalifikacija koju dodjeljuje nosiocu daje daje određena pravila, tj. pristup narednoj fazi

obrazovanja, određenom zanimanju, korišćenju zvanja) utvrđuje se da li ustanova

ispunjava utvrđene standarde kvaliteta iz ovog zakona.

U postupku akreditacije doktorskog studijskog programa utvrđuje se da li su ispunjeni uslovi za obavljanje naučnoistraživačkog, odnosno umjetničkog rada, u skladu

sa zakonom.

Član 123. Postupak akreditacije sprovodi se na zahtjev M inistarstva, osnivača, odnosno

visokoškolske ustanove.

U postupku akreditacije nadležni organ:

a) izdaje uvjerenje o akreditaciji visokoškolske ustanove, odnosno studijskog programa;

139 Član 33. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

226

b) upućuje visokoškolskoj ustanovi akt upozorenja, kojim se ukazuje na nedostatke u

pogledu ispunjenosti uslova, kvaliteta rada visokoškolske ustanove, odnosno studijskog

programa i daje rok za otklanjanje navedenih nedostataka, s tim što po isteku tog roka

odlučuje o zahtjevu; i

c) donosi rješenje kojim se odbija zahtjev za akreditaciju.

Ako Savjet donese rješenje kojim se odbija zahtjev za akreditaciju, osnivač,

odnosno visokoškolska ustanova može u roku od 30 dana od dana prijema rješenja uložiti

žalbu Ministarstvu.

Protiv rješenja Ministarstva ne može se voditi upravni spor.

(Ovaj član mijenja se i glasi:

„(1) Postupak akreditacije sprovodi se na zahtjev M inistarstva, osnivača, odnosno

visokoškolske ustanove.

(2) Postupak akreditacije obavlja Komisija za akreditaciju, čije članove imenuje ministar

sa liste domaćih i međunarodnih eksperata koju utvrđuje Savjet.

(3) Komisija za akreditaciju svoju ocjenu zasniva i na samovrednovanju visokoškolskih ustanova, mišljenju stručnih društava i uglednih inostranih stručnjaka.

(4) Pri svakoj akreditaciji utvrđuje se rok sljedećeg postupka akreditacije.

(5) Izvještaj i ocjenu komisije za akreditaciju M inistarstvo dostavlja Savjetu radi davanja

preporuke.

(6) Savjet na osnovu izvještaja Komisije za akreditaciju, preporučuje Ministarstvu da

visokoškolskoj ustanovi izda uvjerenje o akreditaciji, uputi pismo očekivanja ili donese

rješenje kojim se odbija zahtjev za akreditaciju: a) Uvjerenje o akreditaciji je isprava kojom se potvrđuje standard kvaliteta rada

visokoškolske ustanove, odnosno potvrđuje kako svi studijski programi ili d io studijskih

programa koje ona izvodi zadovoljavaju traženi standard kvaliteta; b) Pismo očekivanja je isprava kojim se ukazuje na nedostatke u pogledu ispunjenosti

standarda kvaliteta i daje rok za otklanjanje navedenih nedostataka a po isteku tog roka

odlučuje o zahtjevu za akreditaciju;

v) Rješenje kojim se odbija zahtjev za akreditaciju je konačan pravni akt protiv koga se može pokrenuti upravni spor;

227

(7) Visokoškolska ustanova kojoj je uskraćeno uvjerenje o akreditaciji svih ili određenih

studijskih programa može nastaviti sa njegovim izvođenjem samo radi okončanja studija

za studente koji su upisani ranije.

(8) Ako je visokoškolskoj ustanovi uskraćena akreditacija za sve studijske programe

Ministarstvo će pokrenuti postupak za oduzimanje dozvole za rad.

(9) M inistarstvo i visokoškolska ustanova dužni su obavjestiti javnost o ishodima

akreditacije“.140)

Član 124.

Osnivač, odnosno visokoškolska ustanova iz prethodnog stava, ima pravo da

ponovi zahtjev za akreditaciju po isteku roka od godinu dana od dana donošenja rješenja

kojim se odbija zahtjev za akreditaciju.

Početna akreditacija

Član 125.

Visokoškolska ustanova prije početka rada podnosi zahtjev Ministarstvu najmanje

godinu dana prije datuma za koji se traži akreditacija. Akreditacija iz stava 1. ovog člana izdaje se najduže na četiri godine.

Ustanova ne može da počne sa upisom studenata, izvođenjem nastave i ispitima prije

dobijanja licence.

(Ovaj član mijenja se i glasi:

„(1) Početna akreditacija se stiče nakon ocjene kvaliteta studijskih programa i njihove

usklađenosti sa profesionalnim potrebama i usvojenim standardima.

(2) Visokoškolska ustanova u roku od godinu dana od dana početka rada podnosi zahtjev za akreditaciju Ministarstvu.

(3) Početna akreditacija izdaje se na vremenski period od najduže četiri godine.

(4) Zahtjev za akreditaciju studijskog programa podnosi se u roku od godinu dana od dana početka izvođenja nastave po tom programu.“141)

140 Član 34. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 141 Član 35. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

228

Ponovna akreditacija

Član 126.

Ustanova podliježe ponovne akreditacije u periodu od najviše četiri godine.

Član 127.

Akreditovana visokoškolska ustanova ovlašćena je da dodjeljuje akademske

stepene i diplome navedene u uvjerenju o akreditaciji.

Član 128.

Nadležni organi u Republici, drugi organi i organizacije, u svrhu zaposlenja ili

javne funkcije, mogu priznavati samo akademske stepene i diplome koje izdaju

akreditovane visokoškolske ustanove.

Licenciranje

Član 129.

Licencu izdaje Ministarstvo.

Licencom se utvrđuju vrste ustanove, akreditovani studijski program, kao i stepeni

i diplome koje se mogu dodjeljivati. S amovrednovanje i ocjena kvaliteta

Član 130.

Visokoškolska ustanova sprovodi kontinuirano, po pravilu na kraju školske godine,

a najviše u intervalima od tri školske godine, postupak samovrednovanja i ocjene

kvaliteta svojih studijskih programa, nastave i uslova rada.

Visokoškolska ustanova, odnosno organizaciona jedinica ustanove sprovodi

postupak iz stava 1. ovog člana u skladu sa statutom, odnosno opštim aktom ustanove, odnosno organizacione jedinice i metodama samovrednovanja koje utvrđuje Savjet.

Izvještaj o samovrednovanju i ocjeni kvaliteta objavljuje se tako da bude dostupan

akademskom osoblju i studentima u toj ustanovi. Na zahtjev M inistarstva, odnosno Komisije, visokoškolska ustanova, fakultet ili

druga njena jedinica dostavlja informacije o postupku i rezultatima, kao i druge podatke

od značaja za ocjenu kvaliteta.

Metode samovrednovanja utvrđuju se u zavisnosti od studijskih planova, nastavne opreme, kvalifikacija akademskog osoblja, načina obavljanja nastave, procenta

229

prolaznosti studenata i drugih neophodnih pokazatelja uspješnosti rada visokoškolske

ustanove, odnosno organizacione jedinice.

XI PRIZNAVANJE S TRAN IH VIS OKOŠ KOLS KIH IS PRAVA I

VREDNOVANJE S TRANIH S TUDIJS KIH PROGRAMA

Priznavanje stranih visokoškolskih isprava

Član 131.

Priznavanje stranih visokoškolskih isprava je postupak kojim se imaocu te isprave

utvrđuje pravo u pogledu nastavka obrazovanja, odnosno u pogledu zapošljavanja.

Postupak priznavanja sprovodi se u skladu sa odredbama ovog zakona.

O priznavanju stranih diploma vodi se registar u M inistarstvu.

Član 132.

U postupku priznavanja radi nastavka obrazovanja u sistemu visokog obrazovanja

imaocu strane visokoškolske isprave utvrđuje se pravo na nastavak početog visokog

obrazovanja, odnosno pravo na uključivanje u nivoe visokog obrazovanja. U postupku priznavanja radi zapošljavanja imaocu strane visokoškolske isprave

utvrđuje se vrsta i nivo studija, kao i stručni, akademski, odnosno naučni naziv.

Član 133.

Priznavanje strane visokoškolske isprave radi nastavka obrazovanja u sistemu

visokog obrazovanja obavlja visokoškolska ustanova, na način i po postupku propisanim

zakonom, podzakonskim aktom i opštim aktom te ustanove.

U postupku priznavanja strane visokoškolske isprave uzimaju se u obzir sistem obrazovanja u zemlji u kojoj je stečena strana visokoškolska isprava, studijski program,

uslovi upisa na studijski program, prava koja daje ta visokoškolska isprava u zemlji u

kojoj je stečena i druge činjenice od značaja za priznavanje strane visokoškolske isprave. Ovlašćeni organ visokoškolske ustanove, odnosno organizacione jedinice

visokoškolske ustanove donosi rješenje o zahtjevu za priznavanje. Protiv ovog rješenja

može se u roku od 15 dana podnijeti prigovor senatu visokoškolske ustanove.

Rješenje iz stava 3. ovog člana je konačno u upravnom postupku.

230

Član 134.

Postupak priznavanja ne sprovodi se kada je javna isprava stečena na teritoriji

SFRJ do 27. aprila 1992.g.

Javna isprava iz stava 1. ovog člana ima isto pravno dejstvo kao javna isprava

izdata na teritoriji Republike.

Vrednovanje stranih studijskih programa

Član 135.

U postupku priznavanja strane visokoškolske isprave sprovodi se vrednovanje

stranog studijskog programa, na osnovu vrste i nivoa postignutih znanja i vještina.

Jednom izvršeno pozitivno vrednovanje određenog stranog studijskog programa

važi za sve naredne slučajeve kada je riječ o istom studijskom programu.

Vrednovanje se vrši na osnovu podataka o stranoj visokoškolskoj ustanovi na kojoj

se studijski program izvodi, sistemu obrazovanja u zemlji u kojoj je stečena inostrana

diploma, prava koja ta diploma daje u zemlji u kojoj je stečena i drugim okolnostima

značajnim za priznavanje, a koje pribavlja M inistarstvo. U postupku vrednovanja radi priznavanja domaće visokoškolske isprave u

inostranstvu podatke o samostalnoj visokoškolskoj ustanovi i sistemu obrazovanja daje

Ministrastvo.

XII. EVID ENCIJE I JAVNE IS PRAVE

Član 136.

Visokoškolska ustanova, odnosno organizaciona jedinica ustanove vodi: matičnu knjigu studenata, evidenciju o izdatim javnim ispravama, evidenciju o ispitima, kao i

druge evidencije koje je propisalo M inistarstvo.

Podaci upisani u evidenciju prikupljaju se, obrađuju, čuvaju i koriste se za potrebe obavljanja djelatnosti visokoškolske ustanove, odnosno njene organizacione jedinice i za

potrebe M inistarstva, za obavljanje zakonom utvrđenih poslova.

Podaci iz evidencije koriste se tako da se obezbjeđuje zaštita identiteta studenata, u

skladu sa zakonom.

231

Član 137.

Na osnovu podataka iz evidencije, visokoškolska ustanova i fakultet, odnosno

umjetnička akademija kao njena organizaciona jedinica, izdaje javne isprave, u skladu sa

zakonom, podzakonskim aktom i statutom.

Javne isprave u smislu ovog zakona su: studentska knjižica (indeks), diploma o

stečenom visokom obrazovanju i dodatak diplomi (DS – DIPLOMA SUPPLEMENT),

uvjerenje o položenim ispitima i uvjerenje o stečenoj akademskoj tituli, odnosno zvanju u

određenoj oblasti.

Visokoškolska ustanova izdaje javne isprave na maternjem jeziku – ćiriličnim ili

latiničnim pismom, zavisno od zahtjeva stranke.

Kada se nastava ostvaruje na jeziku nacionalne manjine, odnosno na nekom od

svjetskih jezika, javne isprave se izdaju na obrascu koji je štampan dvojezično na jeziku

jednog od konstutivnih naroda, ćiriličnim ili latiničnim pismom zavisno od zahtjeva

stranke, i na jeziku i pismu na kojem se izvodi nastava.

Na zahtjev studenta visokoškolska ustanova izdaje javnu ispravu o savladanom dijelu studijskog programa, koja sadrži podatke o nivou, prirodi i sadržaju studija, kao i

postignute rezultate.

Na osnovu podataka iz evidencije, visokoškolska ustanova i fakultet, odnosno

umjetnička akademija kao njena organizaciona jedinica, izdaje novu javnu ispravu poslije

proglašenja originala javne isprave nevažećim u „Službenom glasniku RS“.

Javna isprava iz stava 6. ovog člana ima značaj originalne javne isprave.

Na novoj javnoj ispravi se stavlja oznaka da se radi o novoj javnoj ispravi, koja je izdata poslije proglašenja originala javne isprave nevažećim.

Član 138.

Diploma se ovjerava suvim žigom visokoškolske ustanove. Dodatak diplomi obavezno se izdaje uz diplomu i sadrži vještine, kompetencije i

znanja nosioca diplome i druge podatke u dkladu sa zakonom, podzakonskim aktom i

statutom.

Dodatak diplomi izdaje se, na zahtjev nosioca diplome, na engleskom jeziku. Bliže propise o vođenju matične knjige, evidencije i sadržaju javnih isprava donosi

Ministarstvo.

232

Član 139.

Diplomu i dodatak diplomi potpisuje rektor i dekan fakulteta, odnosno umjetničke

akademije, u sastavu univerziteta.

Diplomu i dodatak diplomi visoke škole potpisuje direktor.

Dodatak diplomi ovjerava se žigom visokoškolske ustanove i fakulteta, odnosno

umjeničke akademije.

Zajedničku diplomu i dodatak diplomi potpisuju ovlašćena lica visokoškolskih

ustanova koje izvode studijski program za sticanje zajedničke diplome.

Član 140.

Diploma, odnosno dodatak diplomi oglašavaju se ništavnim:

a) ako ih je izdala neovlašćena organizacija;

b) ako ih je potpisalo neovlašćeno lice;

c) ako imalac diplome nije ispunio sve ispitne obaveze na studiju na način i prema

postupku koji je utvrđen zakonom, podzakonskim aktom i studijskim programom

visokoškolske ustanove. Visokoškolska ustanova oglašava ništavnom diplomu, odnosno dodatak diplomi.

Prosvjetna inspekcija po službenoj dužnosti oglašava ništavnom diplomu, odnosno

dodatak diplomi iz razloga utvrđenih u stavu 1. ovog člana, ako to ne učini visokoškolska

ustanova.

Član 141.

Visokoškolska ustanova oglašava ništavnom diplomu o stečenom akademskom

nazivu magistra, ako utvrdi da završni rad nije rezultat samostalnog rada kandidata. Visokoškolska ustanova oglašava ništavnom diplomu o stečenom naučnom nazivu

doktora nauka, ako utvrdi da doktorska disertacija nije originalan naučni, odnosno

umjetnički rezultat rada kandidata.

XIII. KAZNENE ODREDBE

Član 142.

Novčanom kaznom od 3000 do 15000 km kazniće se za prekršaj visokoškolska ustanova:

1. ako vrši diskriminaciju iz čl. 11. i 26. ovog zakona;

233

2. ako počne sa radom i obavlja svoju djelatnost prije dobijanja licence i

akreditacije (čl. 17.);

(U ovoj tačci riječi: „dobijanja licence i akreditacije“ se mijenjaju riječima: „upisa

u Registar visokoškolskih ustanova“.142)

3. ako obavlja djelatnost visokog obrazovanja bez odobrenja M inistarstva

(član 22.);

4. ako izvrši statusnu promjenu bez saglasnosti osnivača (član 24.);

5. ako ne donese nastavni plan i program ili ga ne ostvaruje (član 31.) ;

6. ako organizuje ispite suprotno odredbama čl. 36. do 40.;

7. ako utvrdi visinu školarine ili naplati školarinu suprotno članu 49.;

8. ako izabere upravni odbor javne visokoškolske ustanove suprotno

odredbama člana 58. i 68.;

9. ako se zapošljavanje administrativnog osoblja javne visokoškolske

ustanove vrši u suprotnosti sa članom 90. stav 2;

10. ako izabere akademsko osoblje suprotno odredbama čl. 74. do 79. 11. ako ne utvrdi odgovorne nastavnike i saradnike za školsku godinu (član

80.);

12. ako ne zaključi ugovore sa studentima koji su primljeni i upisani (član

96.);

13. ako prestane status studenta suprotno odredbama člana 102.

14. ako ne obavi licenciranje i akreditaciju (čl. 122. do 129.);

15. ako ne vodi na propisan način propisanu evidenciju (član 136.); 16. ako izda diplomu na način suprotan čl. 138. i 139. i

17. ako ne uskladi svoj status i druge opšte akte sa ovim zakonom (član 153.).

Novčanom kaznom od 500 do 3000 km kazniće se odgovorno lice u visokoškolskoj ustanovi za prekršaj iz stava 1. ovog člana.

Novčanom kaznom od 1000 do 1500 km kazniće se fizičko lice za prekršaj iz stava

1. tačle 3. ovog člana.

142 Član 36. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

234

Primjena odredbi iz stava 1., 2. i 3. ovog člana ne isključuje obaveznost primjene

drugih upravnih mjera i radnji propisanih ovim zakonom i drugim propisima.

XIV. PRELAZNE I ZAVRŠ NE ODREDBE

Priznavanje stečenih zvanja

Član 143.

Lica koja su stekla određena naučna i stručna zvanja zadržavaju prava njihovog

korišćenja u skladu sa propisima prema kojima su ih stekli.

Lica iz stava 1. ovog člana mogu tražiti od visokoškolske ustanove u kojoj su stekli

ta zvanja da im u postupku i pod uslovima predviđenim ovim zakonom i statutom

visokoškolske ustanove, odnosno njene organizacione jedinice izda ispravu (uvjerenje ili

diplomu) o ekvivalenciji prije stečenog akademskog naziva s novim akademskim

nazivima.

Ako je ustanova (univerzitet, fakultet, umjetnička akademija, visoka škola, viša

škola) na kojoj je stečeno naučno i stručno zvanje prestala sa radom, Ministarstvo će odrediti visokoškolsku ustanovu koja će postupiti u skladu sa stavom 2. ovog člana.

Liva iz stava 1. ovog člana imaju pravo i na izdavanje dodatka diplomi.

Član 144.

Doktorati nauka stečeni prema propisima koji su bili na snazi prije stupanja na

snagu ovog zakona istovjetni su sa doktoratima nauka stečenim prema ovom zakonu, pa

lica koja su ih stekla imaju ista prava kao i lica koja su doktorat nauka stekla prema ovom

zakonu. Status nastavnika i saradnika

Član 145.

Lica izabrana u akademska zvanja (nastavnici i saradnici) koja ta zvanja imaju na dan stupanja na snagu ovog zakona zadržavaju ta zvanja.

Ako ovaj zakon ili propisi koji su važili prije njegovog stupanja na snagu za

zatečena zvanja ili radna mjesta zahtijevaju reizbor ili izbor u više zvanje, reizbor ili

postupak izbora u isto zvanje biće sproveden u roku koji je predviđen propisom prema kojem je izbor izvršen uz zadržavanje zvanja do vremena na koje su birani. Ukoliko tim

propisom nije predviđen rok,izbor ili reizbor biće sproveden u roku predviđenim ovim

235

zakonom i koji se računa od dana njegovog stupanja na snagu. U svakom slučaju, reizbor

ili izbor biće primjenjen prema odredbama ovog zakona.

Izbori u akademska zvanja početi prema odredbama propisa koji su vrijedili prije

stupanja na snagu ovog zakona biće završeni prema tim propisima najkasnije u roku od

godinu od dana stupanja na snagu ovog zakona.

Prosvjetna inspekcija sprovešće nadzor nad zakonitošću izbora nastavnika i

saradnika na svim visokoškolskim ustanovama u roku od godinu dana od dana stupanja

na snagu ovog zakona.

Nastavniku i saradniku za koga se utvrdi da nema izbor li reizbor u skladu sa

zakonom prestaje radni odnos.

Status studenata

Član 146.

Studenti upisani na dodiplomski i postdiplomski studij na dan stupanja na snagu

ovog zakona imaju pravo da završe studij prema nastavnom programu i uslovima koji su

važili prilikom upisa u prvu godinu studija i da steknu odgovarajući stručni, odnosno naučni naziv prema propisima koji su vrijedili prije stupanja na snagu ovog zakona.

Visokoškolske ustanove mogu ograničiti trajanje prava na završetak studija prema

stavu 1. ovog člana na određeni broj godina, ali ne na manji broj godina od onoga koji je

studentu ostao do završetka studija prema programu prema kojem je počeo studij, uvećan

za dvije godine.

Nakon uvođenja studija prema ovom zakonu, studenti iz stava 1. ovog člana koji ne

dovrši studij prema starom studijskom planu i programu mogu studij nastaviti prema ovom zakonu i na njemu utemeljenom nastavnom programu u skladu sa statutom

visokoškolske ustanove.

Studenti iz stava 1. ovog člana mogu se uključiti u studijske programe koji se organizuju u skladu sa ovim zakonom, na način i pod uslovima utvrđenim statutom

visokoškolske ustanove.

Član 147.

Studenti kojima je na osnovu prijašnjih propisa odobrena tema za izradu doktorskog rada bez doktorskog studija imaju pravo odbrane doktorskog rada i sticanja

236

doktorata nauka prema propisima koji su vrijedili do stupanja na snagu ovog zakona u

roku od pet godina.

Ministarstvo će u roku od mjesec dana od stupanja Zakona na snagu donijeti akt

kojim će se utvrditi sticanje akademskog zvanja doktora u visokoškolskim ustanovama

koje su ispunjavale uslove za dodjelu tog zvanja prema propisima koji su važili prije

usvajanja ovog zakona.

(Ovaj stav mijenja se i glasi: „(2) Organizovanje magistarskih studija i

kandidovanje doktorske teze kao i sprovođenje procedure – odobrenja teme po

odredbama ranijih propisa dozvoljava se do početka akademske 2009/10. godine u

visokoškolskim ustanovama koje su ispunjavale uslove za dodjelu tog zvanja prema

propisima koji su važili prije usvajanja ovog zakona.“143)

S tatus visokoškolskih ustanova

Član 148.

Visokoškolske ustanove koje su prije stupanja na snagu ovog zakona dobile

dozvolu za rad M inistarstva smatraju se licenciranim i akreditovanim danom stupanja na snagu ovog zakona. Fakulteti iz stava 1. ovog člana koji nisu članice univerziteta dužni su

da promjene status u roku od godinu dana od stupanja na snagu ovog zakona. Fakultet će

dobiti saglasnost nadležnog ministarstva da nastavi rad kao univerzitet ili visoka škola, u

roku od tri mjeseca od dana podnošenja novog statuta ili promjenjenog statuta kojim je

utvrđena organizacija u skladu sa članom 12. ovog zakona.

Visokoškolska ustanova koja je organizovala postdiplomski studij za sticanje

naučnog stepena magistra nauka, da bi mogla da završi početi studij dužna je da u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona ispuni uslove za akreditaciju i

dobijanje licence za drugi ciklus, propisane ovim zakonom i podzakonskim aktima

donesenim na osnovu njega. Visokoškolska ustanova može organizovati treći ciklus (doktorske studije) kada

dobije akreditaciju i licencu u skladu sa ovim zakonom i podzakonskim aktima

donesenim na osnovu njega.

(Ovaj član mijenja se i glasi:

143 Član 37. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

237

„(1) Stupanjem na snagu ovog zakona Univerzitet u Banjoj Luci i Univerzitet u Istočnom

Sarajevu nastavljaju da rade kao javne visokoškolske ustanove u vlasništvu Republike

Srpske.

(2) Stupanjem na snagu ovog zakona fakulteti, umjetničke akademije dosadašnje članice

univerziteta gube svojstvo pravnog lica i nastavljaju sa radom kao organizacione jedinice:

a) Univerzitet u Banjoj Luci:

1. Ekonomski fakultet u Banjoj Luci,

2. Elektrotehnički fakultet, Banja Luka,

3. M ašinski fakultet, Banja Luka,

4. M edicinski fakultet, Banja Luka,

5. Pravni fakultet, , Banja Luka,

6. Poljoprivredni fakultet, Banja Luka,

7. Tehnološki fakultet, Banja Luka,

8. Filozofski fakultet, Banja Luka,

9. Šumarski fakultet, Banja Luka, 10. Arhitektonsko-građevinski fakultet, Banja Luka,

11. Prirodno-matematički fakultet, Banja Luka,

12. Akademija umjetnosti, Banja Luka,

13. Fakultet za fizičko vaspitanje i sport, Banja Luka,

b) Univerzitet u Istočnom Sarajevu:

1. Pedagoški fakultet, Bijeljina,

2. Tehnološki fakultet, Zvornik, 3. Ekonomski fakultet, Pale,

4. Pravni fakultet, Pale,

5. Fakultet fizičke kulture, Pale, 6. Filozofski fakultet, Pale,

7. M edicinski fakultet, Foča,

8. Stomatološki fakultet, Foča,

9. Elektrotehnički fakultet, Istočno Sarajevo, 10. M ašinski fakultet, Istočno Sarajevo,

11. M uzička akademija, Istočno Sarajevo,

238

12. Poljoprivredni fakultet, Istočno Sarajevo,

13. Akademija likovnih umjetnosti, Trebinje,

14. Fakultet za proizvodnju i menadžment, Trebinje,

15. Saobraćajni fakultet, Doboj,

16. Fakultet spoljne trgovine, Bijeljina,

17. Ekonomski fakultet, Brčko.

(3) Stupanjem na snagu ovog zakona sva prava i obaveze fakulteta i umjetničkih

akademija iz stava (2) ovog člana prelaze na univerzitet u čijem su sastavu.

(4) Sve visokoškolske ustanove dužne su podnijeti zahtjev za upis u Registar

visokoškolskih ustanova u roku od tri mjeseca od dana stupanja na snagu ovog

zakona.“144)

„Član 148a

Nastavno-naučno vijeće univerziteta nastavlja da radi kao senat univerziteta, a

Savjet univerziteta kao upravni odbor koji donosi statut univerziteta, nakon čega se biraju

novi organi prema odredbama ovog zakona“ 145 Status odjeljenja van sjedišta.

Član 149.

Sva odjeljenja van sjedišta, koja imaju visokoškolske ustanove (univerziteti,

fakulteti) prestaju sa radom do 1. septembra 2006.g. ako ne dobiju posebno odobrenje

Ministarstva za rad van sjedišta.

(Ovaj stav mijenja se i glasi: „(1) Sva odjeljenja van sjedišta koja imaju

visokoškolske ustanove (univerziteti, fakulteti) prestaju sa radom u roku od tri mjeseca od dana objavljivanja ovog zakona u „Službenom glasniku RS“ ako ako ne dobiju

posebno odobrenje M inistrstva za rad van sjedišta“.146)

Prosvjetna inspekcija će po službenoj dužnosti zabraniti rad visokoškolskoj ustanovi (univerzitetu, fakultetu) koja obavlja rad suprotno stavu 1. ovog člana.

144 Član 38. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 145 Član 39. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 146 Član 40. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

239

Visokoškolska ustanova kojoj bude zabranjen rad prema stavu 2. ovog člana gubi

licencu i akreditaciju utvrđene u stavu 1. u članu 148. ovog zakona.

S tatus viših škola

Član 150.

Više škole koje su dobile rješenje o ispunjenosti uslova za početak rada i

obavljanje djelatnosti do stupanja na snagu ovog zakona nastavljaju da rade, ali bez

mogućnosti upisa novih studenata poslije školske 2006/07 godine.

Viša škola je dužna da podnese zahtjev za promjenu statusa najkasnije u roku od

godinu dana.

Viša škola koja dobije saglasnost nadležnog ministarstva nastavlja da radi kao

visokoškolska ustanova, u skladu sa dozvolom za rad.

Član 151.

Studenti upisani na više škole i studijske odsjeke u dvogodišnjem trajanju prije

stupanja na snagu ovog zakona imaju pravo da završe početi studij po nastavnom planu i

programu koji je važio u vrijeme njihovog upisa, u roku koji je utvrđen statutom tih ustanova.

Navedene ustanove mogu ograničiti trajanje prava na završetak studija prema stavu

1. ovog člana na određeni broj godina, ali ne na manji broj godina od onoga koji je

studentu ostao do završetka studija prema programu prema kojem je počeo studij, uvećan

za dvije godine.

Primjena odredaba o finansiranju

Član 152. U prelaznom periodu, od stupanja ovog zakona na snagu do 30. septembra 2007.g.

fakulteti koji već imaju status pravnog lica u skladu sa sadašnjim propisima mogu taj

status zadržati nezavišno od visokoškolske ustanove, a javni fakulteti ne mogu stvarati finansijske obaveze izvan naznačenog prelaznog perioda.

Rok za donošenje podzakonskih propisa

Član 153.

Propisi za sprovođenje ovog zakona iz člana 7. stav 6, člana 18. stav 5. i člana 138. stav 4. donijeće se najkasnije u roku od tri mjeseca od dana stupanja na snagu ovog

zakona.

240

(Ovaj član mijenja se i glasi: „Nadležni organi donijeće propise za sprovođenje

ovog zakona u roku od tri mjeseca nakon njegovog stupanja na snagu.“147)

Član 154.

Visokoškolske ustanove će uskladiti svoje statute i druge opšte akte iz člana 26.

stav 4, člana 41. stav 2, člana 42. stav 6, člana 47. stav 3, člana 82. stav 2. i člana 101.

stav 4. nužne za usklađivanje svoje organizacije s ovim zakonom u roku od 6 mjeseci od

dana stupanja na snagu ovog zakona.

(Ovaj član se briše.148)

Član 155.

Ovaj zakon ne odnosi se na teološke fakultete, visoke teološke škole i teološke

akademije i Visoku školu unutrašnjih poslova. Ove institucije i Visoka škola unutrašnjih

poslova mogu biti u sastavu univerziteta, što se reguliše posebnim ugovorom.

Član 156.

Integrisanje visokoškolskih ustanova i organizacija studija završiće se prema

odredbama ovog zakona najkasnije do 1. oktobra 2007.g. Član 157.

Zakon kojim će se urediti finansiranje javnih visokoškolskih ustanova će se

donijeti u roku od šest mjeseci od dana stupanja na snagu ovog zakona.

Primjena pojedinih odredbi

Član 158.

Visokoškolske ustanove su dužne od 1. oktobra 2007. godine u skladu sa ovim

zakonom; a) uskladiti svoju organizaciju;

b) donijeti nove nastavne planove i programe, odnosno studijske programe;

c) uvesti ECTS sistem i primjeniti odredbe koje se odnose na cikluse visokog obrazovanja.

147 Član 41. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07 148 Član 42. Zakona o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 30/07

241

Prestanak važenja

Član 159.

Stupanjem na snagu ovog zakona prestaju da važe Zakon o univerzitetu („Službeni

glasnik RS“, br. 12/93, 14/94, 99/04 i 92/05) i Zakon o višim školama /“Službeni glasnik

RS“, broj 13/94).

S tupanje zakona na snagu

Član 160.

Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom

glasniku Republike Srpske“