selma soysal’ n yaz lar na...

Matematik Dunyası, 2014 - III

Selma Soysal’ınYazılarına Dipnotlar

Beril Ciler Arhatır / [email protected] Arslan /[email protected]

Alp Eden/ [email protected]

Matematik Dunyası’nda Selma Soysal’ınolumu uzerine yayımlanan kısa yazıdaki bilgi-lere dayanarak baslattıgımız calısmanın netice-lerini paylasmak amaclı bu yazıyı hazırlamısbulunmaktayız.1 Selma Soysal’ın bir gazete ve dortdergi yazısı 46 yıl suren akademik kariyerindenanılar ve yorumlarla doludur.[1-5]

Selma Soysal 1945’ten 1991’e kadar IstanbulTeknik Universitesi’nde calısmıstır. Bu sure icindeuniversiteler yasası bircok kez degistirilmistir.Bu yasaların ilki 1946 yılında cıkan 4936 sayılıyasadır ve Ozerk Universite Yasası olarak daanılmaktadır. 1946 yılı, Selma Soysal’ın kariyeri-nin de baslangıcına isaret etmektedir. 1960 yılındayururluge giren 115 Sayılı yasa, iclerinde SelmaSoysal’ın hocası Ratip Berker’in de bulundugu147 hocanın universiteden atılmasına yol acmıstır.115 sayılı yasa da 1973 yılında 1750 sayılı yasaile degistirilmistir. 1981 yılında cıkan 2547 sayılıyasa YOK yasası olarak bilinir ve hukmu bazıdegisikliklerle gunumuze kadar devam etmekte-dir. Selma Soysal’ın 1982 yılında Milliyet Gazete-sinde cıkan yazısının icerigini bu yasa baglamındadusunmekte yarar olabilir. Yazılarını yayın tarihisırasına riayet etmeden inceleyecegiz.

”Sevgili Hocalarım”

1930’lu yıllarda Turkiye’de matematigingelismesinde belki de en onemli rolu oynamıs olanuc Turk matematikci ile yolları kesismis SelmaSoysal’ın. Bu matematikciler, hayatındaki onemsırasına gore Cahit Arf, Ratip Berker, ve KerimErim’dir. Selma Soysal’ın ITU vakfı dergisinin 26.sayısında, 1998 yılında yayımlanan “Sevgili Hoca-larım Cahit Arf–Ratip Berker” baslıklı yazısında buuc matematikcinin adları sıkca anılmıstır. “Anma”yazısı olarak nitelenen bu yazı 27 Aralık 1997’de Ca-hit Arf’ın olumu uzerine kaleme alınmıs; bu fırsatla27 Ekim 1997 hayata gozlerini yuman Ratip Ber-ker’den de soz etme fırsatı bulunmustur. Yazıdaagırlıklı olarak Cahit Arf’ın, Selma Soysal’ın aka-demik kariyeri uzerindeki rolune deginilmis; aynızamanda Istanbul Teknik Universitesi’nde asistanolarak baslayan ve 46 yıl suren hocalık seruveninindegisik kose tasları sergilenmistir.

Her ne kadar agırlıklı olarak Cahit Arf ve Ra-tip Berker uzerine olsa da yazının icinde sık sıkKerim Erim’in adının gecmesi tesaduf degildir.Cahit Arf’ın da bir konusmasında belirttigi gibiKerim Erim Istanbul Universitesi MatematikBolumunun kurulmasında en onemli rollerden bi-rini oynamıstır :

“Enstitunun muduru von Mises idi; fakat onundirektiflerinin yerine getirilmesini saglayan KerimErim idi. Kerim Bey, genclerin bir cok dileklerinihos gorur ve yerine getirirdi. 1940’dan sonra vonMises’in yerine Kerim Bey baskan oldu ve kendi-sine duydugumuz saygı sayesinde bolumde iyi bircalısma ortamı kuruldu.” [6]

Kerim Erim’in Istanbul Universitesi Matema-tik Ensititusu ve Matematik Bolumlerinin ku-rulusunda onemli rol oynamıs Alman Matema-tikciler Richard von Mises ve William Prager ileiliskisi baska bir calısmada irdelenmistir.[7] KerimErim, gerek bu matematikcilerin Istanbul Univer-sitesi’ne kazandırılmasında gerekse de etkilerinindevam etmesinde buyuk katkı saglamıstır.

Selma Soysal

30


Kerim Erim’in Selma Soysal’ın hayatında vekariyerinde oynadıgı rolu yazılarından da takipedebiliyoruz.

“Fen Fakultesi son sınıfında Enstitutu di-rektoru Ord. Prof. Kerim Erim’den Einstein Rela-tivite dersini alıyorduk. Bir ders sırasında Lorenzdonusumleriyle ilgili bir baglantıyı bir turlu an-layamamıstım; bunu hocaya soyledigimde dersinsonu gelmekteydi. Birkac gun sonra Kerim hocabeni Ensitutudeki odasına cagırttı: ‘Bana guzelbir soru sordun, bu dersi ilk defa anlatıyorum in-celedim, bu soyle anlatılmalıydı’ dedi ve yıl sonudiplomamı aldıktan sonra fakultede asistan olarakkalabilecegimi soyledi.” (Sevgili Hocalarım, sayfa91)

Doktoraya baslarken, ilk once Selma Soysal’ın,sonra da donemdası Asım Ozkan’ın Kerim Erimile ilgili anılarını aktarmak istiyoruz:

“Ben Cahit hocaya cebir uzerinde calısmak is-tedigimi soyleyince ‘Ben de istiyorum, ama KerimBeye ne diyecegiz senin icin cok ugrastı’ dedi. ‘Konubakımından tercih ettigimi soylersiniz ayıp olmaz’dedim. IU Fen Fakultesi’ne kayıtlarımızı yaptırdık(ben Cahit Arf, Asım ise Kerim Hocanın yoneti-minde).”[8]

Selma Soysal doktorasını cebir konusunda degilfonksiyonel analiz konusunda yapıyor ve belki debu konuda Turkiye’deki ilk doktora tezini yazıyor.Doktora tezi ile ilgili sıkıntılarına ve yorumlarınayazının ilerleyen bolumlerinde yer verecegiz. Dok-tora tez hocası Kerim Erim hakkında Asım Ozkan,30 Mart 2000 tarihinde Darussafaka Lisesi’nde Ca-hit Arf’ı tanıtmak amacı ile yaptıgı bir konusmadasoyle diyor: [9]

“Cahit Bey’in ilk doktora ogrencisi ben olacakve duzlemde bir geometri probleminin pergel ve cet-vel ile cozulebilme kosullarını arastıracaktık. Prob-lem geometriden kaynaklanıyor olsa da salt cebirproblemi idi ve bu problem yasamının sonuna kadarHocanın gundeminde kaldı. Ne yazık ki Cahit Beyile olan bu anlasmamız gerceklesmedi. Cunku Ma-tematik Enstitusunun muduru Ord. Prof. KerimErim Beyin ( ogrenciler matematikle ilgili her ko-nuda “Allah Kerim” derlerdi) dagıtımında ben Ke-rim Bey’e dusuyordum. Kerim Erim Bey, 1933Universite Reformu sırasında, Fen Fakultesinin veozellikle Turkiye’deki matematik ogretiminin ken-disine emanet edilmis oldugu cok onemli ve herkonuda son kararı verecek olan kisi ve buyuk biryurtseverdi.”

Asım Ozkan ile Selma Soysal’ın akademik kari-yerleri daha ilerde de kesisiyor, ornegin WilhelmBlaschke’nin Istanbul Universitesi’nde 1954-55yılında verdigi diferansiyel geometri dersinde ikiside dinleyici olarak bulunuyor, ikisi de Blaschke’yiAlmanya’da ziyaret ediyorlar.2

“Prof. Blaschke’nin temin ettigi imkanlarla er-tesi yıl Schwarzwald (Karaormanlar)daki AlmanMatematik Arastırma Enstitusunde bulundugumsıralarda Cahit hocanın hocası olan Prof. Hasse’ninyine unlu matematikci Knesser’in oglu olan da-madıyla konustum, doktoramın esas konusu olansayılar teorsinde degil de, fonksiyonel analiz dalındaolmasını yadırgamıs gibiydiler.” (Sevgili Hocalarım,sayfa 90)

1949 yılında verilen doktora sayısınabaktıgımızda inanılmaz bir sayı ile karsılasıyoruz.Cahit Arf’ın ogrencileri : Selma Soysal, GulecAltıntas Buke ve Ali Sumer (fizik alanında); Ke-rim Erim’in ogrencileri ise Asım Ozkan, NamıkOguztoreli, Halil Yuksel, ve Suzan Kahramaner’dir.[10] Bu listeye Ankara Universitesi’nde verilendoktoralar da eklenirse sayı, sadece matematikalanında dokuza cıkıyor : Esat Egesoy, NazımaErgun ve Saffet Suray. [11, Ek II/6] Bu sayınınaslında basit bir acıklaması var; 1946 yılında cıkanUniversiteler Kanunu, asistanların en fazla 3 yılicinde doktora tezi yazmalarını sart kosuyor.3

Istanbul Universitesi, Istanbul Teknik Universitesive Ankara Universitesi’nde asistan kadrolarınaatanmıs matematikciler de doktoralarını 1949 yılıicinde bitirmek zorunda kalıyorlar.

Cahit Arf’ın Tez Ogrencisi

Selma Soysal tez konusu ile ilgili sıkıntılaryasamıs ve konusunu degistirmeyi dusunmus amadegistirmemistir. Bu kararını yukarıda belirtilentezini bitirme zorunluluguna baglayabiliriz. SelmaSoysal’ın yasadıgı bu zorlugu, kendi dilinden akta-ralım:

“Tezimin yazılması bitmis, sozlu sınavahazırlanırken, Ankara Universitesi davetlisi ola-rak dunyaca unlu Prof. Hamburger Istanbul’dangecerken, Cahit Hoca onu havaalanında karsılarve Enstitude konferans vermesi icin bir-iki gunIstanbul’da kalmasını rica eder. Prof. Hambur-ger, Hocaya Hilbert uzaylarında calısan genclerinbulunup bulunmadıgını sorunca, Cahit bey bi-zim sonuclardan haber verir. Hamburger4, busonucların Hilbert’in hocası olan Hellinger’in habi-litasyon tezinin sonucları oldugunu soyleyince hocasasırır.” (Sevgili Hocalarım, sayfa 93)4

“Tezimin orijinalliginin bir anda silindiginigormek beni cok uzdu. Hoca, sonsuz gruplar uze-rinde bana yeni bir konu onerdi. Bunun cok vaktimialacagını soyledigimde ‘Ben bir iki gun dusune-yim’ dedi ve ilk gorusmemizde ‘Bu tezdeki var-sayımlardan sunları degistirirsek, genis bir sınıfıninvariantlarını bulabiliriz’ dedi ve kısa bir zamandayeni tezi hazırladık.” (Sevgili Hocalarım, sayfa 93)

Tahminimize gore, Selma Soysal’ın tezinin ilkkısmı 22 Subat 1950 tarihinde Istanbul Teknik

31


Universitesi Bulteni dergisine gonderiliyor ve bumakale 1949 yılı ikinci cildi ve ikinci sayısındacıkıyor. (tarihlerdeki gariplik bizim de dikkati-miz cekti dogrusu) Tezin bu ilk kısmının Hellin-ger’in habilitasyon tezinde de [12] oldugu ortayacıkınca Selma Soysal, tezinin ikinci kısmı olarak1953 yılında RFSUI da iki ardısık bolum olarakyayınlanan makaleyi hazırlıyor. Bu birbirini ta-mamlayan iki makalede de Selma Soysal, hocasıCahit Arf’a yardımları icin tesekkur ediyor.5 Bu ikiardısık makalenin Mathematical Reviews’da cıkandegerlendirmesi Jacob Schwartz imzasını tasıyor.Bu degerlendirme makalenin orjinalliginin neredeoldugunu acıkca ortaya koyuyor:

“Bu ozgun durumda Hilbert uzaylarında pro-jeksiyon degerli olcumlere gore alınan integrallerinstandart ozellikleri gosteriliyor.”6

Selma Soysal’ın Jacob Schwartz7 ile yollarıdaha sonra da kesisiyor :

“ 1961 yılının baslarında New York Universi-tesi’nden Profesor Schwartz konferanslar vermekuzere Ankara’ya davet edilmisti. Onun konferans veseminerlerine katılmak icin ben de Ankara’daydım.Cahit Arf benim yurtdısına gonderilmemi cok is-terdi. Herhalde onun soylemesi ile olacak, ProfesorSchwartz benim icin MIT de ve Londra’daki RoyalAcademy’de kadrolar ayarlamıstı.” [13]

Hayatı boyunca 16 doktora ogrencisi yetistirmisolan Cahit Arf’ın doktora ogrencilerinin ve tez ko-nularının fazla bilinmedigi kanısındayız. Ali SinanSertoz’un yazısı bu konudaki onemli bir acıgı ka-patmaktadır. [14] Selma Soysal ilk tez ogrencisiolarak tez hocasını savunmak icin soyle yazıyor:

“Sadece sekiz doktora yaptırmıstı ve ogrenci-lerinin sonradan verimsiz oldugu soylendi. Boylecebasarısız gosterilmeye calısıldı. Cok sinirlendim.Kimin problemi varsa, doktorası yarım kalmıssaonu yaptırıyordu. Kimin hocası tezinde yardımcıolmuyorsa ona yaptırıyordu.”8([15] sayfa 60)

Gunduz Ikeda ise aynı durumu soyledegerlendiriyor:

“Cahit Arf’ın gercek anlamda Turkiye’deogrencisi olmadı; belki de cok buyuk bir mate-matikci oldugu icin, belki de calısmaları sıradanmatematikcilere agır geldigi icin. Her halukarda budurum Cahit Arf icin degil Turk Matematigi icinuzucudur.”9

Selma Soysal buyuk bir matematikcinin ilk dok-tora ogrencisi olarak ondan beklenenlere karsılıkveremedigi icin hep yuksunmus ama bir yandan dagurur duymus, duygularını soyle ifade etmistir:

“Cahit Hoca ise bana ‘Geveziligi bırak, yaz-maya bak, senden cok seyler ummustum, senikardesine sikayet ettim’, diye herkesin icinde benipaylamıstı. Hayatımda hicbir azar beni bu kadaronurlandırmamıstı, onun tarafından umulmus ol-

mak benim icin cok seydi.”(Sevgili Hocalarım, sayfa97)

Bu elestirinin Selma Soysal’ın emeklilik torenisırasında 1991 yılında yapılmıs olması elestiriyidaha da ilginc kılıyor.

Ratip Berker

“Sevgili Hocalarım Cahit Arf–Ratip Berker”isimli yazısının baslıgından da anlasılacagı gibi,doktora hocası Cahit Arf’ın yanında kendisini encok etkileyen hoca Ratip Berker olmus. Ratip Ber-ker, calısma konusunun akıskanlar mekanigi ol-ması ve kariyerinin onemli bir bolumunu ITU Ma-kine Muhendisligi Fakultesi’nde gecirmesinden do-layı matematikciler arasında daha az bilinir birisimdir.10

Erdal Inonu de Cahit Arf’ı anma yazısındadonemin en onemli iki bilim adamı olarak CahitArf’ın yanında Ratip Berker’i de anıyor. [16]

“ Benim kusagım icin Turkiye’de bilim adamıdeyince akla gelen iki isim vardı: Cahit Arf ile RatipBerker.”

O donemde bu iki bilim adamının eserleriyurtdısından atıf alma konusunda adeta yarısıyor.[17] Selma Soysal bu tatlı rekabeti soyle acıklıyor:

“Ogrencilik yıllarımda otuz yaslarını iki uc yılgecmis bu iki hoca icin ogrencileri adeta ikiyebolunmustu. ‘Ratip Bey-Cahit Bey hayranları’ diye.Ratip Bey heybetli, cok disiplinli olmasıyla galibabazılarını urkuturdu, ben daha cok ikinci grup-taydım. Tabiatımın heyecanlı, oradan oraya atla-ması benzerligi ile... Halbuki sonraları Ratip ho-canın duygusal yonlerinin yakın izleyicisi olacaktım.Her iki hocanın ogrencisi, asistanı, kursu arkadasıolarak cok uzun yıllarım birlikte gececekti.”

(soldan saga) Prof. Suzan Kahramaner, Prof. Ratip

Berker, Esi Ayse Berker, Selma Soysal

1960 yılında universite ile iliskileri kesilenlerinarasında Ratip Berker’in de bulunması Selma Soy-sal’ı uzdugu kadar Cahit Arf’ı da uzuyor. 1991yılında ITU’de Selma Soysal icin yapılan emeklilik

32


toreninde Cahit Arf’ın “Ben 147 olayını protestoicin Universiteden ayrıldım” dedigini aktarıyorSoysal.

Ratip Berker 1960 yılında universitedenayrıldıktan sonra maddi zorluklara ragmen ilk onceLille Universitesi’ne, sonra da Paris VI Univer-sitesi’ne profesor olarak calısmaya gidiyor. 1972yılında yurda donmeye karar verdigi zaman, SelmaSoysal’ın o zamanki esi, Ege Universitesi Muhen-dislik Fakultesi Dekanı, Ratip Berker’i Izmir’dekievlerine davet ediyor.

“Ege Universitesi’ne gecmeye aklı yatmıstı amaIstanbul’a ugradıgında Bogazici Universitesi’ndenaldıgı teklifi kabul ederek 1972’den 1979’a kadarhocalık yaptı. 1979’da yas haddinden emekli oldu.”

“Tarihte Buyuk Kadın Matematikciler”

Selma Soysal’ın kendi kariyeri ile ilgilidegerlendirmeleri ve cekinceleri tum yazılarındagoruluyor. Turkiyedeki “ilk kadın matematik pro-fesoru” olarak anılması nedeniyle de kadınları ma-tematige yonlendirme konusunda kendine buyuksorumluluk dustugune inanıyor. Matematiginkadınlar icin iyi bir meslek oldugunu savunurkentarihteki ornekleri de vermeyi ihmal etmiyor.11

Bell’in “Men of Mathematics” kitabından ya-rarlanarak hazırladıgı yazısında Sonya Kowa-levsky, Sophie Germain, Emmy Noether ve Hy-pathia’dan soz ederken kendi durumunu da soyledegerlendiriyor:

“Bell ‘Sophie matematikle ugrasan kadınlarakader tarafından verilen ugurlu bir isimdir, ye-ter ki hayatlarında genis fikirli hocalara rastlamısolsunlar...’ diyor. Kader beni de Turkiye’nin enbuyuk matematikcisi Cahit Arf’ın ogrencisi yaptı,keske bu temenni icin S harfi yetmis olsaydı diyedusunuyorum.” [18]

“Simdi, zaman zaman, matematik bilimine is-tedigim katkıyı yapmamıs olmama uzulurum; ama,bazen de, annemden ve hepsi cok iyi olan mate-matik hocalarından aldıgım terbiyenin etkisiyle,ITU’de cok uzun suren hocalıgın yanında bir yılIstanbul Universitesi’nde ve “ucan profesorler”denbiri olarak yedi yıl Ege Universitesi MuhendislikFakultesi ile altı yıl Karadeniz Teknik Universi-tesi’nde verdigim dersleri alan ogrencilerime ben-den birseyler gecmis oldugunu dusunerek tesellibuluyorum.” [19]

“Turkiye’nin ilk kadın matematikprofesorunun ozerk universite anıları”

Bilim ve Gelecek dergisinde “Turkiye’ninilk kadın matematik profesorunun ozerk univer-site anıları” baslıklı yazısının baslıgı bile bilgi

icermektedir. 1946 yılında cıkan “ Ozerk Univer-site Kanunu”, aynı yıl kurulan Ankara Universitesive 1944 yılında kurulmus olan Istanbul TeknikUniversitesi’nin kadrolarını duzenler niteliktedirve akademisyenlere yeni is imkanları dogurmustur.1949 yılında rekor sayıda verilen matematik dok-toralarının da bu yasa ile olusturulan kadrolarıdoldurmakta onemli bir rol oynadıgını daha oncebelirtmistik. Aslında Istanbul Universitesi’nde asis-tan olmak isteyen Selma Soysal’ın nasıl IstanbulTeknik Universitesi’ne asistan atandıgını yazısındasoyle anlatıyor:

“Temmuz basında ailemin yanına gittim.Agustos 1945’te ITU’de asistanlıga baslamak uzereIstanbul’a gelmemi bildiren telgrafı aldım, megerFen Fakultesinde acık asistan kadrosu kalmamıs.‘Seni Teknik Universite’ye alıyoruz, bir iki aya ka-dar buraya kadrolar gelecek, zaten bizler oradada hocayız sonra buraya gececeksin’ demisti Cahithoca.”

Daha sonra Istanbul Universitesi’nde kadroacıldıgı zaman ise oraya gecmek istemeyisinin se-bebini soyle acıklıyor:

“Besiktastaki evime Gumussuyu’na yakınlıgı,ITU’de muhendis asistanlara verilen 2/3 ek maasınKerim hocanın gayreti ile bizlere de verimis olmasıve asistanların ogle yemeklerini para odemeden ye-meleri ve diger baska nedenlerle Fen Fakultesinegecmek istemedim.”

“Sınav sonucları acıklandıgında ben ve son-radan ITU’de profesor olacak olan Asım Ozkanancak yedek listedeydik. . . . 1945 AgustosundaIstanbul’a geldigimde Kerim hoca bir dilekce ileITU Insaat Fakultesi dekanına gitmemi soyledi.. . . Gumussuyu binasına , dort yıl sonra yanımdasınıf arkadasım Asım Ozkan, elimizde dilekcelerlegitmistim”.

Bu kanunun olanaklı kıldıgı kadrolarla, Soysalda 1945 yılında asistan olarak goreve basladıgıIstanbul Teknik Universitesi’ndeki kariyerini 1991yılında emekli olana kadar surdurmustur ve kendiifadesi ile onbinlerce ogrenci yetistirmistir. SelmaSoysal bu yazısında yine kendi kariyeri ile ilgilianılara ve hocalarının ona katkılarına yer veriyor.

“Matematigin onemi”

Selma Soysal, 3 Subat 1982 tarihinde MilliyetGazetesi’nde Dusunenlerin Dusunceleri kosesindeyazdıgı yazıda (yazının hemen yanında kardesiMumtaz Soysal’ın “Haklar ve Odevler” baslıklıyazısı var) Nuri Kutulmus Karahoyuklu’nun12

Turkiye’de her sehirde bir universite olması ge-rektigi ile ilgili goruslerine yer veriyor:

“Nuri Hoca, yuksek ogretimi yurt duze-yine yaymanın genclere buyuk sehirlerin bu-

33


nalımlarından gecmeksizin saglıklı bir egitim ve-rilebilecegine, ailede ogrenci ve ulkede bunalımınıazaltacagına inanırdı. Daha da ilginci, matema-tik ogrenimi ile bu yayılma arasında da kesinbir baglantı gorurdu.”[20] “Ceyrek yuzyıl onceapartman katlarında kurulmus ozel yuksekokullarıelestirdigimi anımsayarak, ulkemizde birdenbireacılan, hocaları, kitapları eksik, fakat ogrencilericok olan gunumuzdeki bazı devlet universiteleriicin birseyler soylemekten cekiniyorum.”[19]

Aynı yazıda Soysal, Nuri hocanın matema-tik ogretmenlerinin matematik lisans ogreniminigormus olan kisiler arasından secilmesi gerektigifikrini Turk Matematik Cemiyeti’nin bir top-lantısında hararetle savundugundan da soz ediyor.2013 OSYS Sınav sonuclarına gore yuzkırkın uzerin-deki matematik bolum/programına yerlesen 5,614ogrenci acaba Nuri hocanın hayalinin gerceklesmisoldugunu mu gosteriyor ?

Yazımızı Selma Soysal’ın hocalarını anmayazısının sunus cumlesi ile noktalamak istiyoruz:

“Cahit Arf ve Ratip Berker hocalarım, univer-site yıllarında bana matematigin guzelligini sergi-lediler, matematik calısma sevgisini ogrettiler, ma-tematik de onları cok sevmisti, hem ogrencileriningozunde, hem de dunyada parladılar. Ben deIstanbul Teknik Universitesi’ni ve matematigi coksevdim.”Tesekkur

Yazımızda temel rolu olan, ITU Vakfı dergisindeki yazıyıbulmamızda yardımcı olan Prof. Dr. Cengiz Dokmeci’ye,Prof. Dr. Asım Ozkan’ın eserlerini ve yazılarını bizimlepaylasan kızı Prof. Dr. Fusun Uras’a, yararlandıgımız bircokyazıyı temin eden Bogazici Universitesi Kutuphane referanssorumlusu Zeliha Gunday’a, Hellinger’in makalesini bul-mamızda yardımcı oldugu icin Doc. Dr. Selcuk Demir’e veyardımları icin Yard. Doc. Alp Bassa’ya tesekkur ederiz.Dipnot:

1 Selma Soysal’ın adı gecen yazılarının cogu BogaziciUniversitesi’nde verilen bir Matematik tarihi dersi icinyapılan bir donem projesi sırasında toplandı ve incelendi.

2 “Prof. Blaschke’nin temin ettigi imkanlarla ertesiyıl Schwarzwald (Karaormanlar)daki Alman MatematikArastırma Enstiutusunde bulundugum sıralarda Cahit ho-canın hocası olan Prof. Hasse’nin yine unlu matematikciKnesser’in oglu olan damadıyla konustum, doktoramın esaskonusu olan sayılar teorsinde degil de, fonksiyonel analizdalında olmasını yadırgamıs gibiydiler.” (Sevgili Hocalarım,sayfa 90)

3 1946 yılında yururluge giren Universiteler Kanunu’nun38. Maddesine gore:“Doktora yapmamıs veya tıpta uzmanlıkyetkisi kazanmamıs ve muhendislik veya mimarlıkta veyauzmanlık sınıfı bulunmayan tıp dallarında gecici 6.* ve 7.maddelere gore yeterlilik imtihanı vermemis asistanlar, asil-liklerinin onandıgı tarihten baslayarak uc yıl icinde doktoraveya uzmanlık veya yeterlilik imtihanını vermekle odevlidir-ler. Bunu bu sure icinde saglayamayanların veya universitedeasistan olarak calısmakta devamları gerekli gorulmeyenlerintayinlerindeki usule uyularak universite asistanlıgı ile ilgilerikesilir.”

4 Hamburger’in hayatı ile kısa bilgiye Grimshaw’unmakalesinden [20] ulasılabilir. Hamburger 1947-1953 yıllarıarasında Ankara Universitesi’nde Profesor olarak calısıyor.Ernst Hellinger tabii ki Hilbert’in hocası degil, durum tam

tersi, 1907 yılında doktorasını Hilbert’in gozetiminde Gottin-gen universitesinde tamamlıyor, doktora tezinin baslıgısoyle “Die Orthogonalinvarianten quadratischer Formenvon unendlichvielen Variablen”. Habilitasyon tezini ise 1909yılında tamamlıyor [12]

5 “Kendisine mevzuunu da borclu oldugum bucalısmanın devamınca verimli tavsiyeleriyle bana yol goste-ren sayın hocam Prof. Dr. Cahit ARF’a en derin sukranhislerimi ifade etmegi kendim icin serefli bir vazife sayarım”.(“Sur certains ensembles ordonnes de projecteurs dansl’espace de Hilbert. I” Rev. Fac. Sci. Univ. Istanbul. Ser. A.18 (1953) 305-321.

6 Ingilizce metnin orijinali soyle “The standard pro-perties belonging to Hilbert-space integrals relative toprojection-valued measures are then established in thisnovel situation.” (Mathematical Reviews MR 0076313)

7 Jacob Schwartz’ın ODTU ye 1961-1962 konusma ver-meye geldigini biliyoruz ama tarihlerini ve konusmasınınbaslıgını bulamadık.

8 Cahit Arf’ın Istanbul Universitesinde verdigi dokto-ralar: Gulec Altıntas Buke (1949); Selma Soysal (1949); AliSumer (1949 Fizik); Hilal Pamir (1953); Nakibe Uzgoren(Topuz) (1953); Kemal Ozdogan (1954); Sukufe Yamanturk(1955); Bediz Asral (1955); Bahattin Samlı ( 1957); Ah-met Yuksel Ozemre (1960 Fizik); Nes’et Ayırtman (1961);Ozdem Celik (1961). Cahit Arf’ın Ortadogu Teknik Universi-tesinde hocayken verdigi doktoralar: Gultekin Buyukyenerel(1972); Halil Ibrahim Karakas (1974); Serif Yenigul (1977Ege); Murat Kirezci (1981); Azize Hayfavi (1983). Toplam17 doktora vermis Cahit Arf, ikisi Fizik digerleri Mate-matigin degisik konularında. Selma Soysal’ın yazılarındagordugumuz bazı tutarsızlıkları dipnotlarda belirtmeyecalıstık, bu dipnot onlardan biri.

9 “To my regret, however, Cahit Arf never had pu-pils (in true sense) in Turkey; it might be because he istoo great, or because his works are too hard for commonmathematicians. In any case, it is a pity not for Cahit Arfbut for Turkish Mathematics.” (Masatoshi G. Ikeda ,Ca-hit Arf’s Contribution to Algebraic number Theory andRelated Fields, Turk. J. Math., 22, (1998), 5-14.)

10 Ratip Berker’in kapsamlı bir ozgecmis ve yayın liste-sine 75. yası dolayısı ile anısına yayınlanmıs Istanbul TeknikUniversitesi Bulteninin 1986 yılı, 39. Cilt. 3/4 numaralısayılarında ulasılabilir. bu sayılara ulasmamızda yardımcıolan Cengiz Dokmeci’ye tesekkur ederiz. Daha kısa birozgecmisi ise uzun bir sure gorev aldıgı TUBITAK’ın say-fasında bulunmaktadır.

11 “Bence matematik erkeklerden daha cok kadınlarauygun bir daldır. Tum bilim dalları tutkuyu gerektirir,ayrıca matematik sezgi de zorunludur. Hem tutku, hemde sezgi kadınlarda vardır, ustelik kadın matematikcilerdaha yurekten anlatıyorlar.” (“Tarihte Buyuk kadın mate-matikciler”)

12 M. Nuri Karahoyuklu 1958 yılında doktora teziniRudolf Weyrich’in danısmanlıgı altında tamamlıyor. Tezininbaslıgı “ Gegenbauer polinomlarının generatris fonksiyonuve bu polinomların integral ifadesinde rastlanan polinom-lar”. [10] Rudolph Weyrich Ratip Berker’in cabaları ileIstanbul Teknik Universitesi’ne cagrılıyor, onun gelmesi se-bebi ile Selma Soysal Fransa’daki akademik calısmalarınıkısa kesmek zorunda kalıyor.

13Selma Soysal 1950-1951 yılları arasında Centre deRecherches Scientifiques bursu ile Henri Poincare Ens-titusu’nde bulunmustur.(“Sevgili Hocalarım Cahit Arf–Ratip Berker”) Paristeyken bursu bir yıl daha uzatılmıstırfakat ITU’den aldıgı bir yazıda derhal Turkiye’ye donmesi is-tenir. Cunku Almanya’dan Prof. Rudolph Weyrich getirilmisve soyut problemlerle ugrasmak ITU’ye yarar saglamaz ka-rarına varılmıstır. Selma Soysal, bu yanlıs kararın acısını, bukonuda yetismis eleman olmadıgı icin yıllar boyu cektiklerini

34


belirtmistir. (Cumhuriyet’te Iz Bırakanlar 10.yıl Kusagı ki-tabından [15])Kaynakca:[1]“ Matematigin onemi”, Milliyet Gazetesi, 3 Subat 1982,sayfa 2.[2] “Sevgili Hocalarım Cahit Arf-Ratip Berker” , ITU VakıfDergisi, Sayı 26,1998, sf. 86-97.[3] “Tarihte Buyuk Kadın Matematikciler”, Bilim ve UtopyaDergisi, Sayı 72, Haziran 2000[4]“Turkiye’nin ilk kadın matematik profesorunun ozerkuniversite anıları”, Bilim ve Gelecek Dergisi, Sayı 28, Mart2006, sf. 64-70.[5] “Turk Matematiginin Hanımefendisi Suzan Hoca’nınardından”, Bilim ve Gelecek, sayı 28, Haziran 2006, sf. 92-93.[6] Arf, Cahit, “Istanbul Universitesindeki Matematikcalısmaları hakkında bazı izlenimler ve anılar” sayfa 37-44, Erdal Inonu, 1923-1966 Donemi Turkiye MatematikArastırmaları Bibliyografyası ve Bazı Gozlemler, ODTU,Ankara, 1973.[7] Eden, Alp, Irzık, Gurol, “German mathematicians inexile n Turkey: Richard von Mises, William Prager, HildaGeiringer and their impact on Turkish mathematics”, His-toria Math. 39 (2012), No. 4, 432-459.[8]“Sevgili Hocalarım Cahit Arf-Ratip Berker” , ITU VakıfDergisi, Sayı 26,1998, sf. 86-97.[9] Asım Ozkanın Darussafaka Lisesinde verilmis bikonusmasının metninden. Bu metni bizimle paylastıgı icinkızı Fusun Uras’a tesekkur ederiz.[10]Gunergun, Feza ve Ata, Kaan (2007) “Istanbul Univer-sitesi’nde Arastırmanın Kurumsallasması: 1933 Reformunu

Izleyen Otuz Yıl Icinde Yapılan Doktoralar”, Turkiye’deUniversite Anlayısı’nın gelisimi 1861-1961 (der. N.K. Aras,E. Dolen and O. Bahadır), Turkiye Bilimler AkademisiYayınları, Ankara, s.163-189 and s.501-517[11] Turkiye’de Universite Anlayısı’nın gelisimi (1861-1961),Editorler Namık Kemal Aras, Emre Dolen, ve Osman Ba-hadır, TUBA yayınları, Ankara, No.15, 2007.[12] Ernst Hellinger, “Neue Begrundung der Theorie qu-adratischer Formen von unendlichvielen Veranderlichen”,Journal fur die Reine und Angewandte Mathematik 136,210-271 (1909); auch sep. Habilitationsschrift Marburg, 62S. (1909).[13]“Turkiye’nin ilk kadın matematik profesorunun ozerkuniversite anıları”, Bilim ve Gelecek Dergisi, Sayı 28, Mart2006, sf. 64-70.[14]Sertoz, Ali Sinan,“A Scientific Biography of Cahit Arf(1910-1997)” , 2013, arXiv:1301.3699.[15]Firdevs Gumusoglu, Cumhuriyette Iz Bırakanlar 10.YılKusagı, Kaynak Yayınları, no. 338, Istanbul, 2001.[16]Cahit Arf anısına, Bilim ve Teknik dergisinin 363. sayınıneki, Subat 1998.[17]Erdal Inonu, 1923-1966 Donemi Turkiye MatematikArastırmaları Bibliyografyası ve Bazı Gozlemler, ODTU,An-kara,1973[18] “Tarihte Buyuk Kadın Matematikciler”, Bilim veUtopya Dergisi, Sayı 72, Haziran 2000[19] “Turkiye’nin ilk kadın matematik profesorunun ozerkuniversite anıları”, Bilim ve Gelecek Dergisi, Sayı 28, Mart2006, sf. 64-70.[20] Grimshaw, M. E.,Hans Ludwig Hamburger, J. LondonMath. Soc. , 33 (1958) 377–383.

35

selma soysal’ n yaz lar na...

Documents