WARSZAWSKIE FORUM POLITYKI SPOŁECZNEJ METROPOLITALNE FUNKCJE – WYZWANIA DLA WARSZAWY

STANISŁAW FURMAN

ROZWÓJ METROPLITALNY WARSZAWY A KWESTIA POLITYKI SPOŁECZNEJ

WARSZAWA, CZERWIEC, 2008

SPIS TREŚCI

I. Metropolizacja – szczególna cecha urbanizacji doby globalizacji

gospodarki i kultury 1 1 Współczesne procesy metropolizacji miast i wyróŜniki ich metropolitalności 1 2 Wpływ metropolitalności na rozwój miast w wymiarze funkcjonalnym, gospodarczym, społecznym i przestrzennym 4

2.1. Metropolitalność a funkcje miasta 4

2.2. Wpływ na gospodarkę 5

2.3. Skutki społeczne 6

2.4. Wpływ na zagospodarowanie przestrzenne 7 3. WspółzaleŜności rozwoju miasta metropolitalnego i jego otoczenia 10 4. Główne problemy związane z zarządzaniem obszarami metropolitalnymi i ich funkcjonowaniem 12

II. Metropolitalność Warszawy 15

1. Czynniki i siły sprawcze postępującej metropolizacji Warszawy 15

2. Ocena metropolitalności Warszawy 20 3. Polityka władz publicznych w odniesieniu do rozwoju Warszawy jako miasta

metropolitalnego 23 4. Wybrane problemy rozwoju Warszawy jako miasta metropolitalnego 26 5. Rekomendacje dla strategii społecznej Warszawy 31

1

I. METROPOLIZACJA – SZCZEGÓLNA CECHA URBANIZACJI

DOBY GLOBALIZACJI GOSPODARKI I KULTURY 1. Współczesne procesy metropolizacji miast i wyróŜniki ich

metropolitalności

Przez świat przechodzi kolejna fala urbanizacji. W ciągu ćwierćwiecza 1975-2000 ludność

miast wzrosła o około 90% i powiększyła się o blisko 1400 milionów. W roku 2025 roku ma

liczyć blisko 4,6 miliarda osób wobec 3,1 miliarda w 2005 r roku.1 Gwałtowny wzrost

ludności miejskiej następuje głównie w krajach mniej rozwiniętych, których obszary miejskie

wchłoną ponad 90 % światowego przyrostu tej ludności spodziewanego w latach 2005-2025.

Wzrostowi ludności miejskiej towarzyszy jej koncentracja w duŜych miastach i ich otoczeniu

prowadząca do bardzo szybkiego zwiększania się liczby aglomeracji miejskich, których

zaludnienie przekracza milion mieszkańców i hipertrofii wielu z nich.2

Liczba ludności miasta przestała być jednak wyznacznikiem jego pozycji w hierarchii miast.

Szczególną cechą urbanizacji współczesnej doby jest wyłanianie się ograniczonej liczby

miast, w których łączą się światowe sieci zarządzania zglobalizowaną gospodarką i

międzynarodowym kapitałem, tworzenia wiedzy i innowacji oraz komunikacji medialnej.

Stanowi ona istotę współczesnej metropolizacji miast i jest odbiciem globalizacji

gospodarki*, uniwersalizacji kultury, rozwoju gospodarki opartej na wiedzy3, wzrostu

mobilności społecznej i międzynarodowych migracji. Procesy te prowadzą razem do zmiany

terytorialnej struktury organizacji Ŝycia społecznego i gospodarki w strukturę sieciową, w

której metropolitalność miasta związana jest z jego rolą węzła światowych przepływów

decyzji, kapitału, informacji i dóbr a nie z pozycją w określonym regionie.4

1 United Nations, World Urbanization Prospects; The 2007 revision. 2 Szacuje się, Ŝe w 2007 roku było na świecie około 200 aglomeracji miejskich o liczbie ludności przekraczającej 2 miliony, w tym 86 aglomeracji ponad pięciomilionowych, z tego aŜ 56 w Azji a tylko 8 w Europie ( http:// pl. wikipedia.org.wiki/ Aglomeracja/ Najwieksze aglomeracje miejskie świata) 3 Gospodarka oparta na wiedzy to gospodarka, w której wzrost gospodarczy i uzyskiwanie trwałych przewag konkurencyjnych przez przedsiębiorstwa, miasta i regiony zaleŜą w coraz większym stopniu od wynikającej z wiedzy zdolności wprowadzania innowacji we wszystkich dziedzinach Ŝycia. 4 Termin metropolia, oznaczający w staroŜytnej Grecji miasto-państwo macierzyste dla miast-kolonii załoŜonych przez jego obywateli odnoszony był póŜniej najczęściej do duŜego miasta, które stanowiło dominujący ośrodek gospodarczy, kulturalny rozległego regionu. W terytorialnej struktury organizacji Ŝycia społecznego było jednym z istotnych wyznaczników tej struktury i zazwyczaj centrum administracyjnym regionu.

2

*Gospodarka globalna, umoŜliwiona rozwojem technologii informatycznych i transportu oraz liberalizacją międzynarodowych stosunków gospodarczych, przynosi z jednej strony dekoncentrację przestrzenną produkcji i obrotu towarowego, a z drugiej strony koncentrację władzy ekonomicznej w wielkich korporacjach i instytucjach finansowych o ponad narodowym, często światowym zasięgu działania. Centrale i pośrednie szczeble zarządzania tymi korporacjami i instytucjami finansowymi skupiają się w stosunkowo niewielkiej liczbie miast, które zapewniają im dogodne warunki do zawierania i monitorowania przebiegu realizacji kontraktów gospodarczych, dostęp do informacji oraz moŜliwość uzyskania ekspertyz gospodarczych, prawnych, politycznych, naukowych i technologicznych. Te miasta stają się ośrodkami dyspozycyjno-kontrolnymi gospodarki i miejscami akumulacji kapitału, co pociąga za sobą wzmoŜoną koncentrację w nich równieŜ działalności naukowej, badawczo-rozwojowej oraz mediów masowej komunikacji. W ten sposób wyłaniają się metropolie współczesnej doby.

Rozwój metropolitalny miast staje się uzaleŜniony w większym stopniu od czynników

zewnętrznych i relacji z innymi metropoliami niŜ od własnych zasobów materialnych i

potencjału otaczających je regionów.5 Te czynniki i relacje wpływają istotnie na funkcje,

struktury społeczne i zagospodarowanie przestrzenne miast-metropolii oraz na ich związki z

otoczeniem rodząc napięcia między wymiarem metropolitalnym i lokalnym ich rozwoju.

Jednak to czy dane miasto staje się miejscem dynamicznego rozwoju, czy teŜ podlega

marginalizacji i pogrąŜa w stagnacji, jest w istotnej mierze wypadkową interesów

międzynarodowych korporacji, polityki prowadzonej przez krajowe, regionalne i lokalne

władze publiczne oraz zaleŜy od jakości i atrakcyjności tworzonego przez miasto środowiska

Ŝycia i pracy.

Sieciowa struktura organizacji Ŝycia społecznego i gospodarki jest strukturą elastyczną i

szybko zmienną. Jest otwarta, bez ostrych podziałów na rodzime i obce i opiera się o

współpracę i współzawodnictwo a nie o administracyjno-polityczne granice i instytucjonalne

struktury zarządzania. Kształtują ją zarówno sformalizowane jak i nieformalne powiązania

podmiotów o duŜej autonomii działania.6 Charakter tej struktury oznacza, Ŝe pozycja

metropolitalna miasta nie jest silnie umocowana terytorialnie; moŜe być szybko uzyskana i

równie szybko stracona. Jest teŜ wystawiona na konkurencję ze strony innych miast. Miasto

metropolitalne musi stale dostosowywać się do zmiennych wymogów i mieć zdolność

modyfikowania i odnawiania cech dających mu metropolitalną pozycję.7

5 Jałowiecki B.: Metropolie, WSFZ, Białystok, 1999 6 Minar Z.: The Process of Globalization and Social Transformation in Central and Social Transformation in Centrala and Estern Europe; za B.Jałowieckim, ibidem 7 Markowski T.: Funkcje metropolitalne pieciu stolic województw wschodnich, www.mrr.gov.pl.../ 4458E600-6BD9-481B-93c9-FD 04E1D664 BO

3

Cechy metropolii nadają miastu prowadzone w nim działalności, jego społeczność i jej styl

Ŝycia oraz substancja i forma zabudowy. Współczesną metropolię wyróŜnia to, Ŝe:

- posiada nie tylko nowoczesną, wysoce efektywną i konkurencyjną w świecie gospodarkę,

która daje jej zdolność wytwarzania wysokiego dochodu narodowego oraz czyni ją

miejscem akumulacji i lokowania inwestycji międzynarodowego kapitału, ale jest takŜe

miejscem działania podmiotów wpływających na bieg spraw gospodarczych w szerokim,

zazwyczaj ponad narodowym zasięgu;

- tworzy środowisko, które ułatwia rozwój intelektualny i zawodowy oraz realizację

aspiracji mieszkańców a takŜe zapewnia im wysoką jakość Ŝycia, dzięki czemu

dysponuje wysokiej jakości kapitałem ludzkim;

- skupia waŜne podmioty i elitarne środowiska międzynarodowego Ŝycia gospodarczego,

społecznego, naukowego i kulturalnego;

- tworzy środowisko innowacyjne8; jest ośrodkiem dyskursu intelektualnego i miejscem

powstawania i upowszechniania wiedzy;

- w niej kreowane są nowe style zachowań, prądy artystyczne i mody;

- jest miejscem częstych waŜnych wydarzeń w światowym Ŝyciu kulturalnym,

politycznym, gospodarczym, naukowym i sportowym;

- ma bogate i wysoce sprawne międzynarodowe powiązania transportowe;

- ma bogatą ofertę wysokiej jakości róŜnego rodzaju usług dla konsumentów i

producentów oraz wysokiej jakości infrastrukturę otoczenia biznesu;

- wyróŜnia się wysokimi walorami i atrakcyjnością swoich przestrzeni publicznych

(placów, ulic i terenów rekreacyjnych) oraz architekturą budynków;

- jest atrakcyjne dla mieszkańców i przybyszów przez co przyciąga międzynarodowy ruch

turystyczny;

- posiada dobrze rozwinięte systemy infrastruktury, w tym wysoce sprawny i wygodny

transport publiczny.

8 Srodowisko innowacyjne tworzą: skupisko innowacyjnych przedsiębiorstw, podaŜ i łatwość pozyskiwania wiedzy, rynek generujący popyt na innowacje i rynek pracy zapewniający dostępność wysokiej klasy ekspertów oraz dobrze wykwalifikowanych kadr pracowniczych. Ponadto potrzebnę są: kapitał skłonny do podejmowanią ryzyka związanego z finansowaniem przedsięwzięć innowacyjnych, firmy marketingowe wyspecjalizowane w promocji innowacyjnych produktów i technologii oraz instytucje ułatwiające powstawanie i dyfuzję innowacji

4

WyróŜnikiem metropolii staje się jednak równieŜ często segmentacja jej gospodarki i struktur

społecznych. Dzielą się one na te, które funkcjonują w obiegu międzynarodowym i te, które

pozostają związane głównie za środowiskiem lokalnym. W tym kontekście naleŜy podkreślić,

Ŝe metropolizacja miasta moŜe być czynna lub bierna.9 Metropolizacja czynna to taka, w

której miasto głównie swymi siłami buduje swą metropolitalność i oddziałuje na inne

metropolie. Metropolizacja bierna oznacza, Ŝe miasto nabiera cech metropolii przede

wszystkim w wyniku działania podmiotów zewnętrznych i jest głównie odbiorcą płynących z

zewnątrz impulsów rozwojowych. Taka metropolizacja skutkuje głęboką segmentacją jego

gospodarki i struktur społecznych.

2. Wpływ metropolitalności na rozwój miast w wymiarze funkcjonalnym, gospodarczym, społecznym i przestrzennym

2.1. Metropolitalność a funkcje miasta

Funkcje miasta to prowadzone na jego obszarze działalności pogrupowane w kategorie

zazwyczaj albo według przedmiotu tych działalności albo według zasięgu oddziaływania. 10

Metropolitalność jest cechą a nie odrębną rodzajowo funkcją miasta. Czyni to zawsze

kontrowersyjnymi próby wyodrębniania funkcji metropolitalnych. Wygodniej jest

powiedzieć, Ŝe cechy metropolii nadaje miastu umiejscowienie w nim działalności:

- ogniw zarządzania międzynarodową i krajową gospodarką i finansami, róŜnych giełd i

centrów logistycznych międzynarodowego obrotu towarowego;

- wysokiej rangi organów i instytucji państwowych i publicznych oraz zarządów

międzynarodowych i krajowych organizacji;

- instytucji naukowych i badawczo-rozwojowych, centrów informacji oraz przemysłów

nowych technologii;

- instytucji opinio- i kulturotwórczych;

- mediów komunikacji publicznej o wysokim międzynarodowym prestiŜu, kształtujących

poglądy społeczne, lansujących nowe wzorce zachowań, modele konsumpcji i mody;

- związanych z obsługą wielkiego biznesu i marketingiem;

- słuŜących turystyce i obsłudze ruchu międzynarodowego.

9 Markowski T., ibidem 10 Regulski J.: Planowanie miast, PWN,Warszawa 1986.

5

Metropolitalny charakter nadają miastu jednak i te działalności, które słuŜąc głównie jego

mieszkańcom wpływają na - i są wykorzystywane przez - podmioty umiejscowione poza

miastem, nieraz daleko od jego granic, np. profesjonalne usługi, wysoce specjalistyczna

opieka zdrowotna, handel luksusowymi i rzadkimi towarami czy ponad lokalny transport.

Trzeba jednak podkreślić, Ŝe o uznaniu wszystkich wymienionych i nie wymienionych tu

działalności za budujące metropolitalność miasta decyduje nie tyle ich rodzaj co ich ranga,

jakość i zasięg oddziaływania.

Wpływ metroplitalności miasta na funkcje miasta wyraŜa się nie tylko w lokalizowaniu i

rozwoju na jego obszarze działalności nadających mu cechy metropolii oraz umacniających

jego róŜnorakie zewnętrzne powiązania. Te działalności konkurują bowiem w mieście o

zasoby pracy i dogodne lokalizacje z innymi działalnościami i wygrywają z reguły w tej

konkurencji, mimo Ŝe te inne działalności mogą być szczególnie istotne dla mieszkańców

metropolii i jej bliskiego otoczenia. Z długiej strony metropolitalność stwarza nowy

jakościowo popyt i narzuca wyŜszy standard. MoŜe to przyczyniać się do rozwoju lokalnych

działalności, ale jeŜeli prowadzące je podmioty nie mogą sprostać stawianym wymogom to

są z miasta wypierane lub ich działalność jest ograniczana, co staje się źródłem napięć

między metropolitalnością a lokalnością miasta. Ponadto działalności lokalne, które dostosują

się do nowych wymogów mogą się stać mniej dostępne ekonomicznie dla części ludności, co

rozszerza zakres konfliktów. Uwidacznia się to szczególnie w sferze handlu i usług oraz na

rynku mieszkaniowym.

2.2. Wpływ na gospodarkę

Wysoce korzystny wpływ metropolitalności miasta na rozwój gospodarczy miast jest rzeczą

zbyt powszechnie znaną by ją tu bardziej szczegółowo omawiać. Metropolność wzbogaca i

zmienia profil ekonomiczny miasta, inicjuje i potęguje rozwój wysoce dochodowych

działów i gałęzi gospodarki (pośrednictwo finansowe i ubezpieczenia, usługi profesjonalne,

obsługa firm i nieruchomości, łączność, hotele i restauracje), wzmaga popyt konsumpcyjny,

przyciąga inwestycje zagranicznego i rodzimego kapitału, ułatwia wprowadzanie innowacji i

nowych technologii.

Konsekwencją nakładających się wpływów metropolizacji miasta i globalizacji jest jednak

dualizm prowadzonej w mieście gospodarki, - jej podział na gospodarkę lokalną i gospodarkę

działającą w obiegu ponad narodowym. Pierwsza jest zazwyczaj słabsza ale zakorzeniona w

6

mieście i stanowi gwarancję jego długiego trwania a rozwój miasta leŜy w interesie jej

podmiotów. Druga jest o wiele silniejsza ale luźno związana z miastem.

Umiędzynarodowiony i wysoce mobilny kapitał lokuje się bowiem w tych miejscach ,w

których w danej chwili osiąga przewagi konkurencyjne ale pozostaje w nich dopóki inne

miejsca nie staną się bardziej korzystne do prowadzenia działalności gospodarczej.

Nadmierne uzaleŜnienie się miasta-metropolii od tej gospodarki niesie ryzyko, Ŝe miasto

moŜe stać się ekonomicznie niezdolne do samopodtrzymującego się rozwoju (unsustainable).

Stąd koniecznym staje się wspieranie gospodarki lokalnej i wiązanie ze sobą obu segmentów

gospodarki, tak aby oba były zakorzenione w mieście.11

2.3 Skutki społeczne

Rozwój metropolitalny miasta niesie liczne skutki społeczne, z których najistotniejszymi są:

- zmiany struktury społecznej i jej rosnące rozwarstwienie;

- powstanie skupiska elit gospodarczych, politycznych i kulturalnych tworzących „klasę

metropolitalną” 12

- wzrost średniego statusu materialnego mieszkańców, przy jednoczesnym silnym jego

zróŜnicowaniu oraz wzroście kosztów Ŝycia w mieście;

- zwiększone moŜliwości rozwoju osobowości i realizacji aspiracji Ŝyciowych oraz rosnąca

wartość wykształcenia;

- zmiany w stylu Ŝycia, który staje się bardziej aktywny, bardziej otwarty na zmiany ale i

bardziej konsumpcyjnie zorientowany;

- fragmentacja i osłabianie się więzi społecznych oraz identyfikacji mieszkańców z

miastem (kosmopolityzm);

- napływ migracyjny i rosnąca wielokulturowość;

- zwiększająca się uciąŜliwość Ŝycia w mieście na skutek wielkiej koncentracji ludzi,

tempa Ŝycia, chaosu informacyjnego i ruchu pojazdów, a mimo poprawiającego się stanu

zagospodarowania miasta;

- wykluczenia grup społecznych z pełnego udziału w Ŝyciu metropolii.

Jak widać choćby z tej enumeracji skutki społeczne rozwoju metropolitalnego są zarówno

pozytywne jak i negatywne. O ich pozytywnym bilansie świadczy to, Ŝe miasta

metropolitalne - wprawdzie nie same ale wraz ze swym bliskim otoczeniem (obszar

11 Hall P., Pfeiffer U..:Urban Future 21, - A Global Agenda for 21 Century Cities, E&FN Spon, Londyn 2000

7

metropolitalny) - wykazują pozytywny bilans migracji i to zazwyczaj we wszystkich

warstwach społecznych. Napływ migracyjny nie tylko zwiększa zasoby ludzkie obszaru

metropolitalnego ale podnosi ich jakość, hamuje proces starzenia się populacji i zwiększa

udział w tych zasobach osób aktywnych, twórczych i przedsiębiorczych.

Trudna jest natomiast do zgeneralizowania ocena wpływu metropolizacji miasta na jego

kapitał społeczny. Metropolia jest polem ostrej konkurencji, która zmusza do rywalizacji ale

takŜe do tworzenia aliansów i współdziałania w osiąganiu grupowych interesów. Jest

obszarem występowania zróŜnicowanych, często kontrowersyjnych zachowań i stylów Ŝycia.

W miastach, w których istnieje ciągłość silnie ukształtowanej i mocnej ekonomicznie

rdzennej ludności i w których ta ludność zachowuje dominację liczebną, rozwój

metropolitalny moŜe umacniać kapitał społeczny budząc poczucie dumy i umacniając

toŜsamość społeczną oraz identyfikację z miastem. Gdy sytuacja jest odwrotna, kapitał

społeczny słabnie, rośnie dezintegracja społeczna a nawet pojawia się pytanie czyje jest

miasto13. Bardzo silna ekonomicznie i wpływowa „klasa metropolitalna” jest zazwyczaj dość

kosmopolityczna i nie zintegrowana ani wewnętrznie, ani ze rdzenną ludnością i niezbyt

związana interesami z rozwojem miasta. Natomiast często liczna, nisko wykwalifikowana

ludność napływowa traktuje metropolię jako miejsce dające szansę przeŜycia lub lepszego

zarobku i jest wyalienowana z Ŝycia miasta. Dotyczy to w szczególności metropolii, w

których ta warstwa ludności napływa z zagranicy, zwłaszcza z byłych kolonii.

2.4. Wpływ na zagospodarowanie przestrzenne

W świecie zglobalizowanej gospodarki miasta są zmuszone do konkurowania między sobą o

działalności, które nadają mu cechy metropolii, oraz o napływ i zakotwiczenie u siebie

wysoce mobilnego międzynarodowego kapitału umoŜliwiającego tworzenie miejsc pracy i

pozyskiwanie środków na zaspokajanie społecznych potrzeb. Istotnym czynnikiem w tej

konkurencji jest unikalność walorów, wysoka jakość i atrakcyjność zagospodarowania

przestrzennego oraz środowiska przyrodniczego. Powinny one nie tylko tworzyć dogodne

warunki dla rozwoju działalności budujących metropolitalnośc miasta ale przyczyniać się

takŜe do wzrostu kapitału ludzkiego i społecznego potrzebnego tym działalnościom.

12 Jałowiecki B.: Społeczna przestrzen metropolii; Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2000 13 Sassen S.: Cities in the World Economy, Pine Forge Press, Thousand Oaks, 1999

8

Jednak silne uzaleŜnienie procesu metropolizacji miasta od czynników zewnętrznych

powoduje, Ŝe jego wpływ na strukturę przestrzenną, treść i formę zagospodarowania nie

zawsze jest zbieŜny z interesami miasta. Co więcej jest on czasami na tyle silny, Ŝe prowadzi

do rozpadu zagospodarowania przestrzennego miasta na obszary o wysokiej jakości

zagospodarowania słuŜące jego „funkcjom” metropolitalnym i związanej z nimi ludności

oraz na ulegające degradacji obszary dominacji funkcji lokalnych, zamieszkane przez niŜsze

warstwy rdzennej ludności i poszukującą pracy w mieście ludność napływową.

Wpływ metropolizacji na strukturę przestrzenną miasta ujawnia się bezpośrednio presją

zabudowy na obszar centrum miasta, otoczenie lotnisk oraz dworców szybkich kolei.

Pośrednio przenosi się na inne obszary, tak w mieście jak i poza miastem, co prowadzi do

zwiększenia policentryczności struktury przestrzennej miasta i formowania się obszaru

metropolitalnego ( o tym mowa będzie, w następnym rozdziale). Presja na obszar centrum

nie musi jednak skutkować przebudową i intensyfikacją zagospodarowania tego obszaru oraz

wypieraniem z niego zabudowy mieszkaniowej. W miastach Europy, w których obszar

centrum stanowi często unikalny fenomen ich dziedzictwa kulturowego, następują raczej

zmiany w sposobie uŜytkowania istniejącej zabudowy i jej adaptacja do nowych potrzeb,

bądź tworzy się nowe centrum dla funkcji metropolitalnych, które chroni strukturę i formę

historycznego centrum ( np. la Defense w ParyŜu).

Metropolizacja miasta odciska piętno na strukturze przestrzennej miasta przez zwiększanie

zróŜnicowań społecznych i statusu materialnego mieszkańców. Wpływa pośrednio na

renowację14 i gentryfikację obszaru śródmiejskiego oraz powstawanie ekskluzywnych

zespołów zabudowy mieszkaniowej i usług w obszarze podmiejskim. Przyczynia się tym do

segregacji przestrzennej ludności, podziału miasta na dobre i złe dzielnice, na enklawy

bogactwa i biedy często sąsiadujące ze sobą. Nie są bezzasadne obawy, Ŝe metropolizacja

dezintegruje strukturę przestrzenną miasta i wywołuje poczucie alienacji części rdzennych

mieszkańców ze zmieniającego się otoczenia.

Metropolitalność wpływa na treść zagospodarowania przestrzennego miasta zwiększając

zapotrzebowanie na wysokiego standardu obiekty biurowe, handlowe i usługowe (hotele,

centra kongresowe, hale widowiskowe i sportowe, tereny wystawowe, luksusowe sklepy i

14 Istotne jest rozróŜnianie terminów renowacja, rewitalizacja i przebudowa często stosowanych zamiennie a mających zupełnie inne znaczenie w sensie przestrzennym, społecznym i gospodarczym.

9

lokale gastronomiczne) oraz na obiekty ze sfery wysokiej kultury. Zwiększa teŜ popyt na

wysokiego standardu apartamenty mieszkalne w śródmieściu a nawet w centrum. Poza tymi

obszarami prowadzi do powstawania kompleksów wyŜszych uczelni, centrów naukowo-

badawczych i parków technologicznych (te ostatnie powstają raczej poza miastem lub na jego

peryferiach). Metropolitalność miasta stwarza teŜ wielkie wymogi infrastrukturze

transportowej miasta a moŜna powiedzieć, Ŝe jest nawet warunkowana wysokim standardem

tej infrastruktury.

Szczególnie zauwaŜalny jest wpływ metropolitalności miasta na formę zabudowy centrum i

kształtowanie reprezentacyjnych i symbolicznych przestrzeni miasta. WyraŜa się w nich

bowiem prestiŜ działających w mieście podmiotów i samego miasta i upatruje się w nich

takŜe środka umacniania identyfikacji z miastem i integracji społecznej mieszkańców oraz

kształtowania wizerunku miasta u przybyszów. W dobie silnej konkurencji między

metropoliami przywiązuje się wagę do powstawania tzw. sztandarowych obiektów ( ikon)

miasta oraz atrakcyjnych, Ŝywych przestrzeni publicznych. Rośnie popularność kreowania

przestrzeni ludycznych wprowadzanych takŜe w obszar śródmiejski. Z drugiej strony zanika

trwające w okresie od XVII do początków XX wieku dąŜenie do tworzenia monumentalnych

załoŜeń urbanistycznych. Nie pozwalają na to ceny i ograniczona dostępność terenów a

takŜe struktura podmiotowa inwestorów, w której sektor publiczny jest coraz mniej znaczący.

Współczesna meteropolizacja niosąca ze sobą umiędzynarodowienie miasta i poddająca je

wpływom światowych tendencji w sztuce, a zwłaszcza w projektowaniu urbanistycznym i

architekturze, wprowadza nowe wartości do formy miasta ale jednocześnie zagraŜa

specyficznym, zakorzenionym w jego kulturze sposobom kształtowania przestrzeni i

zabudowy. Narzuca miastu kosmopolityczny wizerunek pozbawiając toŜsamości formę

miasta.

Sztuka prowadzenia polityka przestrzennej miasta-metropolii polega na wykorzystaniu

rozwoju metropolitalnego do osiągania celów społecznych. Polityka ta nie moŜe być ani

pasywna i odpowiadająca jedynie na popyt, ani nastawiona na kosztowne i często

nieefektywne tworzenie oferty terenów do zabudowy. Powinna sterować popytem

inwestycyjnym i wiązać inicjatywy róŜnych inwestorów, tak by aktywizować zasoby

rozwojowe miast i optymalnie wykorzystywać specyficzne atuty społeczne, gospodarcze,

kulturowe i krajobrazowe miasta oraz istniejącą infrastrukturę. Powinna być elastyczna

10

pozwalając na szybkie jej dostosowywanie do zmiennych i mało przewidywalnych

uwarunkowań a jednocześnie stabilna w swych podstawowych załoŜeniach i kierunkach,

konsekwentnie wzmacniająca toŜsamość miasta i jego atuty.

3. WspółzaleŜności rozwoju miasta metropolitalnego i jego otoczenia

W poprzednich stadiach rozwoju urbanizacji, zwłaszcza w europejskim kręgu cywilizacji,

miasto - metropolia było w decydującej mierze wytworem i reprezentantem swego regionu a

jednocześnie biegunem jego rozwoju. Wyłaniało się zazwyczaj w wyniku długotrwałych

procesów, w ciągu których zdobywało przewagę nad innymi miastami regionu jako miejsce

wytwarzania róŜnorodnych dóbr materialnych i kulturowych oraz ośrodek wymiany towarów,

informacji i idei. W zdobywaniu tych przewag zawsze istotną, jeŜeli nie podstawową rolę

odgrywały walory połoŜenia, zasoby naturalne, wytworzone wcześniej zagospodarowanie

oraz kapitał ludzki miasta i poszerzającego się obszaru jego wpływów. Miasto budowało

jednocześnie swą metropolitalność akumulując dorobek kulturowy własny i swego otoczenia

stanowiąc samo jego wyraz. W dobie cywilizacji przemysłowej umacnianiu przewag miasta

słuŜyło korzystanie z zasobów pracy i strefy Ŝywicielskiej regionu oraz ułatwiana przez

regionalny rynek zbytu ekonomia skali produkcji działających w mieście przedsiębiorstw.

Oznaczało to głębokie zakorzenienie działalności stanowiących o posiadaniu przez miasta

cech metropolii w lokalnym i regionalnym środowisku przyrodniczym, społecznym,

gospodarczym i kulturowym.

Metropolizacja współczesnej doby zglobalizowanej gospodarki i kultury charakteryzuje się

natomiast osłabieniem związków miasta-metropolii z jego regionem, a co najmniej jego

uniezaleŜnianiem się od rozwoju regionu, przy jednoczesnym zwiększeniu powiązań i

współzaleŜności z innymi metropoliami. Istnienie w regionie miasta-metropolii w długim

okresie czasu wpływa zazwyczaj pozytywnie na jego rozwój i moŜe skutkować powstaniem

dynamicznie rozwijającego się regionu metropolitalnego, z wielkim poŜytkiem dla rozwoju

miast średnich miast. Jednak w przypadku gdy metropolizacja miasta ma głównie bierny

charakter i jest świeŜej daty, jej wpływ na otoczenie skutkuje zazwyczaj dychotomicznym

rozwojem regionu i przynosi, obok pozytywnych, negatywne skutki, odczuwalne zwłaszcza

na obszarach bardziej odległych od miasta-metropolii. Wynikają one z trudnej do pokonania

konkurencji przedsiębiorstw umiejscowionych w metropolii, wysysania najlepszych zasobów

ludzkich oraz „rzucanie cienia” na potencjał rozwojowy tych obszarów.

11

Pozytywne dla otoczenia regionalnego efekty metropolizacji miasta centralnego powstają w

wyniku dyfuzji z tego miasta impulsów rozwojowych (pomijam tu redystrybucję w regionie

dochodu wytwarzanego przez miasto metropolię). Takimi impulsami mogą być m.in.:

- transfer technologii i przekazywanie „nie zapisanej wiedzy” 15

- tworzenie w otoczeniu regionalnym filii wyŜszych uczelni lub zasilanie kadrą uczelni

powstających w otoczeniu regionalnym,

- rozwijanie regionalnych systemów innowacji,

- tworzenie przez przedsiębiorstwa metropolii filii regionalnych lub relokowanie się

przedsiębiorstw z miasta-metropolii na obszar regionu;

- budowa regionalnych centrów handlowo-usługowych;

- lokowanie centrów logistycznych i obiektów wielkotowarowego handlu;

- wykorzystywanie przez otoczenie regionalne inspirowanej przez miasto-metropolię

rozbudowy infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej.

Udana dyfuzja impulsów rozwojowych z miasta-metropolii wymaga od otoczenia

regionalnego zdolności do ich absorpcji i wykorzystania. Przekłada się to zazwyczaj na

konieczność podnoszenia jakości kapitału ludzkiego w tym otoczeniu przez rozwój edukacji i

ustawicznego kształcenia, wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw oraz ich

łączenia w grona wyspecjalizowanej produkcji zasilanej intelektualnie i promowanej na

rynkach przez metropolię.

Dyfuzja impulsów rozwojowych z miasta-metropolii na otoczenie regionalne następuje

powoli i najpierw uwidacznia się w bliskim sąsiedztwie miasta. Metropolizacja skutkuje tu

powstawaniem nieciągłych ale silnie zintegrowanych funkcjonalnie układów współzaleŜnych

jednostek osadniczych tworzących wraz z miastem-metropolią obszary metropolitalne. Ich

rozwój opiera się na wielkiej róŜnorodności i komplementarności prowadzonych w nich

działalności a połoŜone w ich obrębie jednostki terytorialne są autonomiczne gospodarczo i

społecznie. Obszary metropolitalne róŜnią się tym od aglomeracji miejsko-przemysłowych

epoki cywilizacji industrialnej, których główną przyczyną powstawania i rozwoju były

korzyści ekonomii skali produkcji i sąsiedztwa przedsiębiorstw w mieście centralnym

aglomeracji. Korzyści te prowadziły do duŜego napływu migracyjnego i rozprzestrzeniania

się ciągłej zabudowy poza granice miasta oraz wtapiania się w nią okolicznych wsi i

15„ nie zapisana wiedza” to wiedza i umiejętności nie opisane, moŜliwe do uzyskania w wyniku osobistych kontaktów, podpatrzenia lub wspólnej pracy

12

miasteczek. Zagospodarowanie przestrzenne terenów aglomeracji poza jej jądrem słuŜyło

głównie potrzebom centralnego miasta.

Struktura przestrzenna obszaru metropolitalnego róŜni się istotnie od struktury przestrzennej

aglomeracji miejsko-przemysłowej. Nie ma tu ostrych podziałów na centrum, dzielnice

przemysłowe, wielkie dzielnice mieszkaniowe oraz mieszkaniowe suburbia; nie ma teŜ

ciągłości obszarów zabudowanych. Obszar metropolitalny ma strukturę mozaikową,

znacznie bardziej drobnoziarnistą i rozczłonkowaną, pozornie amorficzną czy nawet

chaotyczną a w istocie dostosowaną do nowych funkcji. W obszarze metropolitalnym nie ma

masowych, silnie spolaryzowanych i skoncentrowanych w czasie długich przejazdów

ludności z dzielnic mieszkaniowych do zakładów przemysłowych. Przemieszczenia ludności

są wielokierunkowe i zdekoncentrowane w czasie. Poza powiązaniami z centrum metropolii

spada zapotrzebowanie na środki masowego szynowego transportu co zmniejsza ich silne

dawniej strukturalizujące oddziaływanie na przestrzeń.

4. Główne problemy związane z zarządzaniem obszarami metropolitalnymi

i ich funkcjonowaniem

Obszary metropolitalne, wyróŜniają się poziomem i wyŜszą niŜ inne obszary dynamiką

rozwoju gospodarczego, efektywnością ekonomiczną lokowanych w nich inwestycji,

wysokością dochodów ludności, dostępnością w nich wysokiej jakości usług i atrakcyjnością

Ŝycia. Są dlatego przedmiotem szczególnego zainteresowania inwestorów, - od zwykłych

Główne elementy mozaikowej struktury przestrzennej obszaru metropolitalnego

� centrum metropolii o dominujących funkcjach dyspozycji gospodarczej i politycznej, kultury oraz rozpowszechniania i wymiany informacji;

� wielofunkcyjne, rewaloryzowane historyczne dzielnice miasta centralnego skupiające wysoce profesjonalne usługi i dobrze sytuowane materialnie gospodarstwa domowe;

� skupiska małych i średnich przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych; � kompleksy parków technologicznych, parków nauki, zespołów biurowych (office park) i centrów

rozrywki oraz towarzyszącej im zabudowy mieszkaniowo-uslugowej; � tereny lokalizacji obiektów obsługi technicznej; � porty lotnicze i centra logistyczne oraz ich biznesowo- usługowe otoczenie; � regionalne centra handlowo-usługowe � średnie i małe miasta ukształtowane w dobie cywilizacji agrarnej i przemysłowej; � osiedla podmiejskie z dominacja zabudowy mieszkaniowo-usługowej; � pozostałości z kompleksów terenów rolnych; � chronione obszary przyrodnicze.

(wg. Kunzmann K.R. Creative Planning in City Regions)

13

obywateli do ponad narodowych korporacji – a takŜe biegunami napływów migracyjnych. Ich

znaczenie dla rozwoju krajów i regionów czyni je przedmiotem zainteresowania

równocześnie rządów, władz regionalnych i oczywiście bezpośrednio zainteresowanych

władz lokalnych jednostek terytorialnych tworzących obszar metropolitalny. Obszary

metropolitalne wyróŜnia zarówno intensywność kontaktów, współzaleŜność jak i rywalizacja

działających w nich podmiotów. Są one teŜ siłą rzeczy obszarami konfliktów o podłoŜu

gospodarczym między podmiotami lokalnej i funkcjonującej w światowym obiegu

gospodarki; konfliktów społecznych między rdzenną a napływową ludnością i między

róŜnymi społecznościami lokalnymi a takŜe konfliktów ekologicznych powodowanych presją

wysoce intensywnego zagospodarowania na środowisko, rozlewaniem się zabudowy i presją

wielu podmiotów na zawładnięcie terenami o najwyŜszych walorach.

Zarządzanie rozwojem i rozwiązywanie konfliktów w obszarach metropolitalnych jest

utrudnione przez fakt, Ŝe nie są one organiczną wspólnotą terytorialną i często cechuje je

niskie poczucie więzi zamieszkujących je społeczności. Raczej rzadko mają teŜ status

odrębnej jednostki podziału administracyjnego. Zazwyczaj działa w nich kilkanaście albo i

kilkadziesiąt konkurujących ze sobą władz lokalnych tego samego szczebla ale

reprezentujących jednostki terytorialne o zróŜnicowanej sile i potencjale rozwojowym z

wyraźną dominacją miasta-metropolii. Z racji powiązań funkcjonalnych i sąsiedztwa władze

te mają wspólne interesy ale teŜ konkurują między sobą o napływ mieszkańców i inwestycji

z czego wynika na ogół brak woli współpracy i niechęć do przyjmowania wspólnych strategii

rozwoju. Niechęć tą pogłębia to, Ŝe mieszkańcy w innych jednostkach terytorialnych uzyskują

dochody a na rzecz innych jednostek płacą od nich podatki. Wielu z nich pracując w mieście-

metropolii w nim spędza znaczną część Ŝycia ale mieszkając poza tym miastem nie ma

wpływu na wybór i politykę jego władz. Z drugiej strony korzystają oni z urządzeń tego

miasta ale ich nie finansują swymi podatkami.

Dla kierowania w sposób spójny rozwojem obszaru metropolitalnego poszukiwane są i

testowane na świecie róŜne rozwiązania ale nigdzie nie jest ono łatwe. Podstawowe kwestie

stanowią:

- jak skłonić jednostki terytorialne do współpracy;

- na jakich zasadach ma być ona oparta i czego dotyczyć;

14

- jak wyłonić ciało zarządzające obszarem metropolitalnym i jakie mu dać uprawnienia w

stosunku do władz jednostek terytorialnych aby zapewnić spójność obszaru i jednocześnie

uszanować lokalność oraz uzyskać synergię lokalnych inicjatyw;

- jakie powinny być szczególne prerogatywy władz regionalnych i krajowych aby

harmonizować i koordynować rozwój obszaru metropolitalnego oraz zapewnić sprawną

realizację na tym obszarze polityki rządu i władz regionu16.

Coraz powszechniej uwaŜa się, Ŝe warunkiem sukcesu jest dobre współrządzenie (good

governance): zintegrowany wysiłek władz publicznych wszystkich szczebli, społeczeństwa

obywatelskiego i sektora prywatnego. Doświadczenia światowe wskazują bowiem, Ŝe

zcentralizowane administrowanie (zarządzanie bieŜącymi sprawami) obszarami

metropolitalnymi jest z reguły ze szkodą dla ich rozwoju i nie jest społecznie akceptowane.

To samo dotyczy rozszerzania granic miasta-metropolii na cały obszar metropolitalny , które

ponadto do nikąd nie prowadzi, jako Ŝe ten obszar jest stale poszerzającym się obszarem

funkcjonalnym. Wydzielanie go z regionu i nadawanie mu statusu prowincji ma podobne

wady i moŜe pogłębiać dychotomiczny rozwój regionu.

Natura obszaru metropolitalnego wskazuje, Ŝe rozwiązania naleŜy szukać w korporacji

jednostek terytorialnych i to powoływanej z ich woli lub za ich pełną zgodą. Organy

zarządzające korporacji muszą mieć wyraźnie określony zakres kompetencji i uprawnień.

Drogą do takiej korporacji mogą być związki celowe jednostek terytorialnych tworzone do

realizacji wyraźnie wspólnych zadań, leŜących głównie w sferze budowy i eksploatacji

infrastruktury, transportu, gospodarki wodno-ściekowej, ochrony środowiska. Dalszym

krokiem moŜe być ustalanie wspólnych ogólnych strategii rozwojowych i kompleksowych

polityk przestrzennych. Taka ewolucja zarządzaniem obszarów metropolitalnych daje

zazwyczaj najlepsze wyniki.

16 Drzazga D.: Planowanie i zarządzanie w obszarach metropolitalnych – próba konkluzji; w : Markowski T.: Planowanie i zarządzanie w obszarach metropolitalnych , Biuletyn KPZK PAN z.221

15

II. METROPOLITALNO ŚĆ WARSZAWY

1. Czynniki i siły sprawcze postępującej metropolizacji Warszawy Warszawa jest miastem, w którym jako pierwszym w kraju wystąpiły procesy współczesnej

metropolizacji i które jest obecnie dość powszechnie zaliczane do metropolii europejskich.

Przed 20 laty była natomiast postrzegana jedynie jako stolica kraju, który przez cały czas

trwania ustroju komunistycznego był izolowany od głównych nurtów światowego rozwoju i

odsuwał się na peryferie światowej gospodarki.

U progu przemian ustrojowych 1989 r. Warszawa była centrum zarządzania autarkiczną i pogrąŜoną w głębokim kryzysie gospodarką kraju oraz - łącznie ze swym otoczeniem - drugą co do wielkości aglomeracją miejsko-przemysłową. Była miastem pozbawionym w duŜej mierze funkcji ośrodka wymiany dóbr, myśli i informacji, które są istotą miasta. Gospodarka planowa czyniła nieomal zbędnymi instytucje i infrastrukturę otoczenia biznesu, niedostatek dóbr zamieniał handel w dystrybucję reglamentowanych towarów a ubóstwo społeczeństwa ograniczało rozwój usług. Natomiast „Ŝelazna kurtyna” w sferze politycznej i pozostawanie kraju w układzie gospodarczym tzw. krajów socjalistycznych kładły tamę rozwijaniu szerszej współpracy międzynarodowej. W wymiarze przestrzennym była miastem bez wyrazu, nieefektywnie zagospodarowanym, o niespójnej, nadmiernie rozczłonkowanej strukturze, której negatywne skutki pogłębiały opóźnienia w rozwoju infrastruktury transportowej. Otaczały ją tereny rolnicze i pasma lichej zabudowy miejskiej, stanowiące jej zaplecze mieszkaniowe oraz skupiska przemysłu i drobnej wytwórczości. Jej szeroki region tworzyły obszary naleŜące w duŜej części do najsłabiej rozwiniętych w kraju, o gospodarce z przewagą nisko towarowego rolnictwa. Mimo, Ŝe Warszawa wyróŜniała się w kraju poziomem rozwoju gospodarczego, nie oferowała lepszych niŜ inne duŜe miasta warunków Ŝycia a jej środowisko naturalne i walory otoczenia były gorsze niŜ w kilku innych duŜych miastach Polski. śycie mieszkańców miasta, niechętnych narzucanemu im modelowi zaprogramowanego społeczeństwa kolektywistycznego, ogniskowało się wokół zakładów pracy oraz w kręgu rodziny i przyjaciół. Fasadowe formy organizacji Ŝycia społecznego i mało atrakcyjna przestrzeń miasta nie sprzyjała powstawaniu szerszych więzi społecznych i integracji społeczności złoŜonej w ogromnej mierze z ludności napływowej.

Szansę dołączenia do metropolii europejskich dawały Warszawie kolejno: załamanie się

socjalistycznej gospodarki, reformy ustrojowe, rozpad systemu państw komunistycznych i

otwarcie się Polski na szeroką współpracę międzynarodową. Drogę do wykorzystania tej

szansy otworzyły liberalizacja handlu zagranicznego, zapewnienie wewnętrznej

wymienialności złotego, przekształcenia własnościowe, w tym prywatyzacja kapitałowa

przedsiębiorstw i tworzenie dogodnych warunków prawnych kapitałowi zagranicznemu do

prowadzenia działalności gospodarczej i inwestycyjnej (Plan Balcerowicza).17

17 Liberalizacja handlu zagranicznego była niezbędna, aby poprzez import towarów z zagranicy zapełnić puste półki w sklepach i zmusić polskie przedsiębiorstwa do poprawy efektywności działania oraz jakości i asortymentu produkowanych dóbr. Ściągnięcie zagranicznego kapitału inwestycyjnego był warunkiem, aby polskie przedsiębiorstwa wchodząc z nim w spółki mogły podjąć proces modernizacji, wykorzystać swój potencjał często leŜący odłogiem, a co najmniej ratować się przed upadkiem i zapobiegać wzrostowi bezrobocia.

16

Swój szybki i uwieńczony sukcesem start do zdobycia cech metropolii europejskiej

Warszawa zawdzięcza:

- znaczeniu Polski jako duŜego kraju, który stał się demokratycznym państwem prawa i

gospodarki rynkowej oraz uzyskał zielone światło na drodze do integracji w europejskie

struktury polityczno gospodarcze (kolejno OECD, NATO i UE);

- statusowi stolicy kraju, - rozumianej tu ściśle jako ośrodek podejmowania przez władze

państwa decyzji politycznych i gospodarczych - z której administracja państwowa

kierowała procesem transformacji gospodarczej i przekształceniami własnościowymi;

- przedsiębiorczości społeczności metropolii, jej lepszemu niŜ przeciętne w kraju

wykształceniu oraz wykazywanemu pędowi do zdobywania wiedzy i wyŜszych

kwalifikacji zawodowych;

- skupieniu w niej przed 1989 r. dość licznej i relatywnie obytej w świecie kadry

menaŜerskiej, która posiadała znajomość mechanizmów i stanu gospodarki kraju,

niezbędną nowym zagranicznym i krajowym podmiotom na tej scenie;

- koncentracji placówek naukowych i badawczo-rozwojowych oraz szybko rosnących w

liczbie i wielkości wyŜszych uczelni, które dostarczały kadr nowej gospodarce;

- zróŜnicowanemu profilowi gospodarki nie obciąŜonej schyłkowymi działami gospodarki;

- dogodności połoŜenia dla prowadzenia działalności gospodarczej na terenie kraju,

wspieranego zorientowanym na Warszawę układem krajowej sieci transportowej i

jedynym w kraju międzynarodowym portem lotniczym.

Te czynniki pozwoliły Warszawie stać się szybko głównym punktem styku światowej i

polskiej gospodarki, - bramą, przez którą napływały do Polski i w duŜej części osadzały w

Warszawie międzynarodowy kapitał inwestycyjny i przedsiębiorstwa zagraniczne a wraz z

nimi nowoczesne sposoby organizacji pracy i nowe technologie. Zajmując taką pozycję

Warszawa czerpała korzyści pośrednika w dostępie do polskiego rynku i była beneficjantem

szybkiego wkrótce wzrostu gospodarczego kraju. Zagospodarowanie przestrzenne miasta było

jednak zupełnie nieprzygotowane do pełnienia przez miasto takiej roli co skutkowało

gwałtownie narastającym chaosem przestrzennym miasta i jego otoczenia.

Nie sprawdziły się natomiast oczekiwania, Ŝe:

- wydawałoby się silne i nowoczesne warszawskie zakłady przemysłowe znajdą partnerów

zagranicznych i będą dzięki ich finansowemu i technologicznemu wsparciu zdolne do

szybkiej modernizacji;

17

- rozległy i wygłodniały polski rynek spowoduje natychmiastowy napływ duŜych

inwestorów do Warszawy, którzy zmienią nie tylko jej gospodarkę ale swymi

inwestycjami zmodernizują miasto dysponujące duŜą ilością wolnych terenów i dobrymi

zasobami pracy; 18

- zwornikowe połoŜenie miasta między Zachodem i Wschodem Europy będzie czynnikiem

dynamizującym napływ inwestorów i rozwój miasta jako europejskiej metropolii.

Międzynarodowy kapitał i ponad narodowe korporacje były ostroŜne we wchodzeniu do

Polski z duŜymi inwestycjami produkcyjnymi, postrzegając ją przede wszystkim jako rynek

zbytu gdzie indziej produkowanych towarów. Wprawdzie inwestycje w przemyśle stanowiły

finansowo większość inwestycji zagranicznych, takŜe w Warszawie, ale nie zapobiegło to

upadkowi znacznej liczby warszawskich zakładów przemysłowych, w tym - a nawet

szczególnie tych - które były uwaŜane przed 1989 rokiem za nośniki nowoczesności.

Skutkiem tego były: bardzo szybka zmiana struktury zatrudnienia w Warszawie; de

industrializacja i zmiana profilu warszawskiego przemysłu, w którym dominuje produkcja

prostych artykułów konsumpcyjnych, oraz rozpad dzielnic przemysłowych, które do 1989

roku stanowiły obok wielkich osiedli mieszkaniowych główny element struktury

przestrzennej miasta.

Pierwszy krok na drodze do transformacji gospodarki Warszawy i jej umiędzynarodowienia

został uczyniony przez mieszkańców Warszawy, którzy wykazali wielkiego ducha

przedsiębiorczości i otwartości na świat.19. To powstające jak grzyby po deszczu małe i

średnie firmy, zajmujące się handlem i drobną wytwórczością lub produkcja pomocniczą dla

firm zagranicznych, budowały szeroką sieć powiązań gospodarki warszawskiej z zagranicą,

odwróciły tendencje spadkowe w gospodarce i zapoczątkowały jej wzrost, który po 1992 r.

zaczął przyciągać powoli do kraju coraz większy kapitał zagraniczny. Nie moŜna teŜ tu

pominąć szarej strefy gospodarki. Bazary warszawskie były miejscem wielkiego importu a

bazar na Stadionie Dziesięciolecia przejdzie na pewno do historii warszawskiej

transformacji. Wynikiem powstawania małych i średnich firm stała się teŜ zasadnicza zmiana

18 Wyrazem takich oczekiwań był m.in. sposób rozstrzygnięcia konkursu na otoczenie PKN, który wyłonił pracę wymagającą dla urzeczywistnienia przedstawionej koncepcji zaangaŜowania od razu gigantycznego kapitału bez moŜliwości rozłoŜenia realizacji zamierzenia w czasie w dostosowaniu do pojawiającego się sukcesywnie efektywnego popytu na tego typu obiekty jakie zaproponowano w pracy. 19 W 1997 r., liczba utworzonych przez nich spółek prawa handlowego sięgnęła w aglomeracji warszawskiej 36 tys. z czego 10,7 tys. stanowiły podmioty z udziałem kapitału zagranicznego. W 90% tych spółek liczba pracujących nie przekraczała 20 osób.

18

charakteru wielu miejscowości w otoczeniu Warszawy, - przebiegająca w bardzo szybkim

tempie ich ekonomiczna urbanizacja, która zaczęła przekształcać strefę podmiejską w

integralną część warszawskiego obszaru metropolitalnego.

Pierwsza dekada transformacji była okresem wychodzenia z kryzysu i umiędzynarodawiania

polskiej gospodarki, która dopiero w końcu lat 90-tych osiągnęła poziom PKB wyŜszy niŜ w

1989 r. I teŜ dopiero w drugiej połowie lat 90-tych zaczęły się ujawniać w Warszawie cechy

współczesnej metropolii. Nadawała je miastu w decydującej mierze rozszerzająca się

działalność ponad-narodowych korporacji i szybko rosnący napływ umiędzynarodowionego

kapitału. Pierwsze nabrały pewności co do trwałości polskich przemian, doceniły poprawę

uregulowań prawnych i rosnący na polskim rynku popyt, drugi uzyskał pełną swobodę

działania w długo chronionym przed prywatyzacją sektorze finansowym. Istotną rolę

odegrały teŜ: wysokie tempo wzrostu gospodarczego kraju, zdecydowane zmniejszenie

inflacji i relatywna stabilność kursu zdenominowanego złotego, członkostwo Polski w

NATO i OECD oraz w końcu w UE. Coraz bardziej istotną siłą sprawczą nabierania przez

miasto cech metropolii stawał się teŜ rodzimy kapitał, zarówno zakumulowany w

przedsiębiorstwach i bankach, jak i działający poprzez rozproszony akcjonariat, otwarte

fundusze inwestycyjne i emerytalne. Warszawa stała się dla ponad narodowych korporacji i

instytucji finansowych miejscem zarządzania ich działalnością na polskim rynku i wraz ze

swym otoczeniem obszarem lokowania działalności logistycznej w obrocie

wielkotowarowym, hurtowni i magazynów. W Warszawie tworzyły teŜ swe siedziby i

przedstawicielstwa wielkie firmy polskie, tu rozpoczęła działalność jedyna w kraju giełda

papierów wartościowych.

W wyniku tego od 1995 roku nastąpił bardzo szybki wzrost liczby pracujących w sekcjach

działalności wpływających na metropolizację Warszawy. W roku 2006 liczba pracujących w

sekcji „obsługa nieruchomości i firm” przekroczyła 150 tys. i stanowili oni 19,7% ogółu

pracujących w jednostkach zatrudniających ponad 9 osób. Odpowiednio pracujący w sekcji

„handel i naprawy” liczyli 125 tys. i 16,5% a w sekcji „transport i łączność” 69,5 tys. i 9,1%.

Szczególnie spektakularny był wzrost marginalnej 1995 roku liczby pracujących w sekcji

„pośrednictwo finansowe i ubezpieczenia”, która sięgnęła w 2006 roku 60,8 tys. a jej udział

w ogólnej liczbie pracujących 8%. Jednocześnie zmniejszyła się liczba i udział pracujących w

sekcji „działalność produkcyjna” do 91 tys. i zaledwie 12 %.

19

Odzwierciedleniem tego stały się :

- powstanie nowoczesnej powierzchni biurowej kilkunastokrotnie zwiększającej jej zasób w

stosunku do 1990 roku i sięgającej juŜ 3 milionów metrów kwadratowych

- wzrost z 40 w 1991 r. do 232 w roku 2006 liczby central i oddziałów banków oraz

utworzenie przedstawicielstw 30 banków zagranicznych;

- uformowanie się silnego wielopodmiotowego centrum komunikacji medialnej;

- stworzenie szerokiej sieci wielko powierzchniowych obiektów handlowych o powierzchni

ponad 1 milion m2, w tym szeregu wysokiego standardu galerii handlowych;

- wzrost o ponad 60% liczby miejsc hotelowych przy jednoczesnym radykalnym

podniesieniu standardu usług 20, powstanie licznych biur podróŜy i setek restauracji;

- budowa nowoczesnego zaplecza magazynowego i logistycznego w Warszawie i jej

otoczeniu;

Metropolizacja Warszawa ma jednak wyraz nie tylko gospodarczy. Przejawia się i jest

jednocześnie umoŜliwiana przez wzrost znaczenia wykształcenia w systemie wartości

społecznych. Konsekwencją tego stał się dynamiczny rozwój szkolnictwa wyŜszego oraz

róŜnych form dokształcania, w tym szczególnie zdobywania znajomości obcych języków. W

Warszawie działa blisko 80 szkół wyŜszych, na których studiuje około 280 tys. studentów i

funkcjonuje bardzo wiele szkół języków obcych. Podkreślić teŜ trzeba, Ŝe w ciągu lat 1995-

2006, w samej tylko (Warszawie bez jej okolic) wybudowano ponad 150 tys. mieszkań o

powierzchni uŜytkowej 13 milionów m2, reprezentującej nieporównywalnie wyŜszy standard

niŜ zabudowa mieszkaniowa z poprzedniego okresu. 21

W inwestycjach nadających Warszawie cechy metropolii dominuje, co jest naturalne w

gospodarce rynkowej, sektor prywatny. Inwestycje sektora publicznego, pozostają daleko w

tyle za rozwojem metropolitalnym miasta i zwalniają jego tempo. Są teŜ z róŜnych przyczyn

niesprawnie prowadzone. Jednak ich koncentracja na poprawie wewnętrznych powiązań

drogowych i transportu publicznego jest w najwyŜszym stopniu uzasadniona. Budowa metro,

dworca lotniczego, tras mostowych i ewidentna poprawa konwencjonalnego transportu

publicznego oraz stanu technicznego ulic, mimo wszystkich uzasadnionych narzekań, buduje

metropolitalność miasta. Dramatyczna jest natomiast sytuacja w zewnętrznych powiązaniach

20 W 2005 r. było w Warszawie 65 hoteli, w tym 33 o kategorii 3 i więcej gwiazdek a liczba miejsc hotelowych sięgała prawie 19 tys.

20

drogowych Warszawy, tak w zasięgu krajowym i międzynarodowym jak i regionalnym,

zwłaszcza jeŜeli się ma na uwadze peryferyjne połoŜenie Warszawy w stosunku to jądra

europejskiej gospodarki i istotę metropolii jako węzła przepływów.

Stołeczność Warszawy jako ośrodka podejmowania decyzji odegrała i odgrywa nadal

ogromną rolę w metropolizacji Warszawy ze względu na utrzymujący się sposób

funkcjonowania państwa. Natomiast stołeczność rozumiana w kategoriach symbolicznych i

reprezentacyjnych miała w latach transformacji zaskakująco mały wpływ na jego wizerunek i

zagospodarowanie miasta. Powstało niewiele obiektów słuŜących instytucjom państwowym,

wśród których wyróŜnia się tylko siedziba Sądu NajwyŜszego. TakŜe w sferze kultury

Warszawa niezbyt nabiera cech metropolitalnych. Jej rosnąca metropolitalność nie ma

wielkiego odbicia ani w zwiększonym uczestnictwie w wydarzeniach kulturalnych ani w ich

randze czy budowie obiektów słuŜących kulturze. Takiej oceny nie zmienia stworzenie

Muzeum Powstania Warszawskiego, budowa BUW i kilkunastu kompleksów kinowych czy

powstawanie nowych form i miejsc prezentacji widowisk teatralnych.

2. Ocena metropolitalności Warszawy

Dokonywanie ocen metropolitalności miast nie jest łatwe bo określają ją niemierzalne, a więc

i trudno porównywalne cechy. Ocenę komplikuje równieŜ przyjęte w tej wypowiedzi

rozumienie współczesnej metropolitalności miast oraz powstająca sieciowa organizacja

gospodarki i społeczeństwa, w której trudno określić zasięg wpływów miasta.

Warszawę uwaŜam za miasto, o którego metropolitalności decyduje dotąd jego rola węzła

przepływów decyzji, kapitału, informacji i dóbr między globalnym i dotąd głównie polskim

obszarem społeczno – gospodarczym. Podzielam pogląd B. Jałowieckiego, który umieszcza

Warszawę wśród europejskich metropolii regionalnych o przewadze funkcji krajowych22 ale

uwaŜam, Ŝe jest ona metropolią z pewnymi choć malejącymi szansami na awans do kategorii

metropolii międzynarodowych. Jest ona wprawdzie peryferyjnie połoŜoną w obszarze Unii

Europejskiej, ale obok Budapesztu najbardziej znacząca w nowo dołączonej części tego

obszaru a takŜe w obszarze na wschód od granic Unii. Jest przez to predestynowana do stania

21 Przyrost powierzchni uŜytkowej mieszkań przekroczył 40% jej zasobów w 1995 roku a liczą mieszkań wzrosła o blisko 25%. 22 Jalowiecki B.: Metropolie, jw.

21

się metropolią pomostową w powiązaniach tych obszarów z tzw. twardym jądrem Europy 23

stanowiącym jedną z paru zaledwie głównych stref światowego rozwoju.

Współcześnie rozumiana metropolitalność Warszawy jest świeŜej daty i dalece nie w pełni

ukształtowana. Metropolizacja miasta miała głównie bierny charakter i nastąpiła w duŜej

mierze z jednej strony dzięki potencjalnemu znaczeniu polskiej przestrzeni społeczno –

gospodarczej oraz szybkiemu rozwojowi kraju, a z drugiej strony w wyniku zainteresowania

tą przestrzenią ponad narodowych korporacji i umiędzynarodowionego kapitału. Dlatego

metropolitalne cechy Warszawy ujawniają się przede wszystkim w wymiarze gospodarczym a

w duŜo mniejszym stopniu w wymiarze kulturowym i politycznym oraz w strukturze i

formie jej zagospodarowania przestrzennego. Uwidacznia to zawarta w poniŜej

zamieszczonej tabeli syntetyczna oceny metropolitalności Warszawy nawiązująca do

wyróŜników metropolitalności miast przedstawionych w punkcie I.1. niniejszej wypowiedzi.

Krytycznie oceniany stan zagospodarowania przestrzennego miasta wynika w duŜej mierze

stąd, Ŝe globalizacja gospodarki Warszawy rozchwiała kształtowaną do 1989 r. strukturę

przestrzenną miasta, która przestała odpowiadać zmienionym wymogom gospodarki. To,

wraz z powrotem do poszanowania własności prywatnej, przekształceniami własnościowymi

majątku skarbu państwa oraz skutkami dokonanej w latach 40-tych komunalizacji gruntów

(poddawanych obecnie reprywatyzacji), przyczyniło się do tego, Ŝe rozwój przestrzenny

miasta nabrał cech Ŝywiołowego procesu, nad którym nie potrafią zapanować władze miasta

i wykorzystać wielki napływu inwestycji do nadania miastu wizerunku godnego metropolii.

Metropolizacja Warszawy doprowadziła do formowania się obszaru metropolitalnego

rozciągającego się w promieniu 30-40 km od centrum miasta. Jego część poza granicami

miasta wykazuje bardzo wysoką dynamikę wzrostu gospodarczego i urbanizacji. Stała się teŜ

obszarem, na którym zatrzymuje się znaczna część ukierunkowanego na Warszawę napływu

migracyjnego z kraju i do którego przesiedlają się teŜ mieszkańcy Warszawy znajdując tu

moŜliwość łatwiejszego a przede wszystkim tańszego zaspokojenia swoich potrzeb

mieszkaniowych.

23 Chodzi to o obszar tzw. pentagonu rozpiętego miedzy Londynem, ParyŜem, Mediolanem, Monachium i Hamburgiem.

22

SYNTETYCZNA OCENA METROPOLITALNO ŚCI WARSZAWY

Cechy przyjęte za wyróŜniki metropolitalności miasta

Ocena występowania cech w Warszawie

Nowoczesna, wysoce efektywna i konkurencyjna w świecie gospodarka, Zdolność wytwarzania wysokiego dochodu narodowego, Miejsce akumulacji i lokowania inwestycji międzynarodowego kapitału, Miejsce działania podmiotów wpływających na bieg spraw gospodarczych w szerokim, zazwyczaj ponad narodowym zasięgu.

W mieście szybko rozwijają się cechujące metropolie wysoko dochodowe działalności gospodarcze dzięki czemu miasto wytwarza ponad 13% PKB. Jest miejscem lokowania inwestycji zagranicznych i głównym w kraju centrum finansowym i ośrodkiem zarządzania gospodarką funkcjonującą w obiegu międzynarodowym. Jednocześnie rosnąca liczba podmiotów gospodarczych świadczy o sile gospodarki lokalnej

Środowisko, które: - ułatwia rozwój intelektualny i zawodowy oraz

realizację aspiracji, - zapewnia wysoką jakość Ŝycia mieszkańców, - dysponuje wysokiej jakości kapitałem ludzkim.

Miasto dysponuje dobrym kapitałem ludzkim, stwarza szerokie moŜliwości rozwoju intelektualnego i zawodowego oraz uzyskiwania znacznie wyŜszych od przeciętnych w kraju dochodów. Warunki mieszkaniowe i dostępność usług ulegają stałej poprawie. Nie ma wielu enklaw ubóstwa. Brak jednak szerszych więzi społecznych. Rośnie uciąŜliwość Ŝycia związana z wielkością miasta, tempem Ŝycia i rywalizacją, pogłębiana niedorozwojem infrastruktury.

Skupisko waŜnych podmiotów i elitarnych środowisk Ŝycia gospodarczego, społecznego, naukowego i kulturalnego.

Silne skupisko podmiotów i elit krajowych. Brak siedzib międzynarodowych organizacji i instytucji Silny ośrodek komunikacji medialnej

Środowisko innowacyjne, ośrodek dyskursu intelektualnego miejsce powstawania i upowszechniania wiedzy.

DuŜy i szybko rosnący ośrodek szkolnictwa wyŜszego i upowszechniania wiedzy. Niezbyt wielkie ale wszechstronnie rozwinięte centrum nauki, jednak słabo powiązane ze światem gospodarki.

Miejsce kreowania nowe stylów zachowań, prądów artystycznych i mody.

Dominuje naśladownictwo nowych wzorów, które miasto przenosi na obszar kraju.

Miejsce częstej organizacji waŜnych wydarzeń w Ŝyciu kulturalnym, politycznym, gospodarczym, naukowym i sportowym.

Ograniczona liczba wydarzeń powodowana m.in. brakiem infrastruktury. Kilka liczących się festiwali muzycznych i coraz większa liczba wystaw oraz występów cenionych i popularnych artystów. Rosnąca liczba spotkań gospodarczych jednak niskiej rangi.

Bogate i wysoce sprawne międzynarodowe powiązania transportowe;

Bardzo słabe powiązania drogowe stanowiące barierę rozwoju metropolitalnego miasta. Niska jakość powiązań kolejowych. Ograniczone powiązania lotnicze. Brak obwodnic i intermodalnych centrów logistycznych.

Wysoka jakość usług dla konsumentów i producentów Dobra jakość infrastruktury otoczenia biznesu

Dobre usługi rynkowe, mierne usługi publiczne, coraz lepsza infrastruktura otoczenia biznesu ale brak centrów kongresowych i terenów wystawowych.

Wysokie walory i atrakcyjność przestrzeni publicznych (placów, ulic i terenów rekreacyjnych) oraz architektury budynków

Narastający chaos przestrzenny, brak atrakcyjnych przestrzeni publicznych, obiektów sportowych i terenów rekreacyjnych, nieciekawa, powielająca znane wzorce architektura budynków.

Atrakcyjność przestrzeni miasta dla mieszkańców i przybyszów Przyciąganie międzynarodowego ruchu turystycznego

Modernizująca się ale nieatrakcyjna przestrzeń miasta alienująca mieszkańców i nie przyciągająca turystów. Rosnący ruch międzynarodowy o charakterze biznesowym i handlowym.

Dobrze rozwinięte systemy infrastruktury, w tym wysoce sprawny i wygodny transport publiczny.

Bardzo opóźniony w rozwoju system transportowy ale coraz lepszy transport publiczny; problemy w infrastrukturze ochrony środowiska (oczyszczanie ścieków, gospodarka odpadami stałymi).

23

Obszar w otoczeniu Warszawy ma zarówno cechy Ŝyjącej z Warszawy strefy podmiejskiej,

jak i samodzielnie rozwijającej się części obszaru metropolitalnego. Nakładające się na siebie

urbanizacja i praktycznie niekontrolowana suburbanizacja nie mają jednak wystarczającego

oparcia w rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej oraz następują przy braku

koordynacji działań rozwojowych tak między gminami jak i z Warszawą. Chaos przestrzenny

i degradacja walorów środowiska urasta do rozmiarów rzadko spotykanych w Europie, przez

co cały obszar metropolitalny Warszawy nie tylko nie wykorzystuje w pełni swego

potencjału ale powaŜnie ogranicza sobie drogę do efektywnego i pomyślnego rozwoju w

przyszłości.

Rozwój obszaru metropolitalnego Warszawy skutkuje takŜe dychotomicznym rozwojem

regionu Mazowsza, w którym powstały największe w kraju zróŜnicowania przestrzenne.

Istotną tego przyczyną jest coraz większa odmienność profili gospodarczych obszaru

metropolitalnego Warszawy oraz reszty regionu, która pozostaje silnie uzaleŜniona od

lokalnych zasobów i od na ogół słabych rynków zbytu, a to uzaleŜnienie wzrosło gdy w

wyniku globalizacji gospodarki nastąpił upadek szeregu zakładów przemysłowych

działających na rynku krajowym i międzynarodowym oraz zwiększyła się konkurencja na

rynku produktów rolnych. Nie jest tu zbyt skłonny inwestować zagraniczny i krajowy kapitał

korporacyjny, mający dla inwestycji nie związanych bezpośrednio z wykorzystaniem

specyficznych lokalnych zasobów dalekie od wyczerpania moŜliwości lokowania się w

Warszawie i jej otoczeniu.

3. Polityka władz publicznych w odniesieniu do rozwoju Warszawy jako

miasta metropolitalnego W okresie komunistycznym zasadą polityki przestrzennej państwa było wyrównywanie

poziomu rozwoju kraju przez forsowne uprzemysłowienie opóźnionych w rozwoju obszarów

Dopiero w pierwszej połowie lat 70-tych na krótko skierowano uwagę na rozwój aglomeracji

miejsko-przemysłowych jako węzłów struktury osadniczej kraju, co przyniosło Warszawie

kilka waŜnych inwestycji infrastrukturalnych,24 ale takŜe skutkowało przyspieszonym

uprzemysłowieniem i budową wielkich osiedli mieszkaniowych.

24 Trasa Lazienkowska, Dworzec Centralny, Most Grota-Roweckiego.

24

Po roku 1989 r. zarówno polityka Rządu, a od reformy administracyjnej kraju z 1998 r. takŜe

polityka władz wojewódzkich Mazowsza, postrzega rozwój metropolitalny Warszawy

głównie przez pryzmat jej moŜliwego aktywizującego oddziaływania na rozwój kraju a

zwłaszcza pozostającego w tyle jej regionalnego otoczenia. WyraŜają to dobrze załoŜenia

Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju. Warszawa jako metropolia

stołeczna ma być głównym ogniwem dynamizującym przekształcenia strukturalne w polskiej

przestrzeni w Europie ale ma sama w sobie znaleźć i uruchomić siły modernizacyjne by stać

się atrakcyjnym i konkurencyjnym miejscem lokalizacji kapitału, innowacyjności i

przedsiębiorczości europejskiej.

Koncepcja.... i strategie rozwoju województwa mazowieckiego z 2001 i 2006 r. stawiają jako

cel umacnianie pozycji Warszawy w układzie krajowym i międzynarodowym i stymulowanie

rozwoju funkcji metropolitalnych Warszawy lecz nie miało to dotąd istotnego przełoŜenia na

praktyczne działania, tylko w części ze względu na stan finansów publicznych. Wobec

szybszego niŜ reszty kraju rozwoju Warszawy, ginie z oczu polityków dystans dzielący stale

Warszawę od rozwiniętych metropolii europejskich i to, Ŝe bez szybkiej realizacji zadań

Rządu i władz województwa warunkujących jej metropolitalny rozwój oraz zmniejszenia

redystrybucji wytwarzanego w obszarze metropolitalnym Warszawy dochodu nie spełnią się

oczekiwania co do roli Warszawy w aktywizacji rozwoju kraju i regionu. Dylemat, czy

stawiać na wzrost efektywności ekonomicznej rozwoju kraju i regionu, czy kierować środki

do pozostających w tyle obszarów i przyspieszać ich rozwój jest jednak zazwyczaj

rozstrzygany na rzecz tych drugich.

W pierwszym okresie transformacji nad rozwojem metropolitalnym Warszawy zaciąŜył

konflikt między gminami-dzielnicami Warszawy a Zarządem Miasta, które stanowiło

związek tych dzielnic. Obdarzone samorządnością władze dzielnic-gmin dały zdecydowanie

pierwszeństwo rozwiązywaniu swoich własnych nabrzmiałych problemów i działaniom w

interesie swoich wyborców przed interesami miasta jako całości reprezentowanymi przez

Zarząd Miasta, a miały one nad tym Zarządem przewagę ekonomiczną i decyzyjną. Zarząd

Miasta, którego ideą było kształtowanie Warszawy jako dynamicznie rozwijającej się

metropolii europejskiej zintegrowanej z regionem, zapewniającej dobrą jakość Ŝycia w

warunkach zrównowaŜonego rozwoju i współtworzącej wartości nauki i kultury, nie miał ani

25

moŜliwości ani skutecznych instrumentów realizacji tej idei a jego działalność koncentrowała

się na sprawowaniu bieŜącego zarządu w sprawach warunkujących funkcjonowanie miasta. 25

Ustawa o ustroju miasta stołecznego Warszawy z dnia 25 marca 1994 czyniąca Warszawę

obligatoryjnym związkiem komunalnym 11 gmin z silną gminą Warszawa-Centrum była

próbą zbudowania ustroju godzącego zaczynającą się wyłaniać szansę rozwoju

metropolitalnego miasta z ochroną interesów społeczności lokalnych i z otwartością na

tworzenie się obszaru metropolitalnego Warszawy. Ta forma ustrojowa nazbyt jednak

odbiegała od istniejącego otoczenia prawno-instytucjonalnego w kraju i poziomu

świadomości społecznej a takŜe od zdolności i woli współpracy władz miasta, gmin

warszawskich i gmin w jej otoczeniu.26 Nim została rozwinięta, oprzyrządowana

instytucjonalnie i wyposaŜona w instrumenty prawne padła ofiarą rosnącej presji

inwestorów, politycznych sporów i braku przejrzystości działań samorządów a takŜe

nieudanej i kontrowersyjnej próby realizowania cenionej wówczas w świecie strategii miasta

przedsiębiorczego ( entrepreneurial city).

Z dzisiejszej perspektywy trzeba jednak powiedzieć, Ŝe w tym okresie nastąpił duŜy postęp w

rozwoju gmin tzw. „wianuszka warszawskiego,” zaczęły się ujawniać cechy metropolitalne

miasta i powstawały wizje jego metropolitalnego rozwoju. Niestety był to teŜ trwający do

dziś okres ściągania do Warszawy i do jej okolic za wszelką cenę kaŜdego inwestora, bez

oglądania się na stopień przygotowania miasta do przyjęcia inwestycji oraz na ich

długookresowe skutki dla funkcjonowania miasta, stanu jego środowiska i wizerunku miasta.

Miasto stało się nie tyle realizującym swoją strategię „miastem przedsiębiorczym”, co

miastem swobodnej gry kapitału, ponad-narodowych korporacji i kierujących się szybkim

zyskiem developerów, do czego w duŜym stopniu przyczynia się katastrofalny stan regulacji

prawnych w szeroko rozumianej sferze gospodarki przestrzennej oraz brak polityki miejskiej

i jej instrumentów w kraju.

Władze miasta podjęły niewiele własnych działań tworzących nową jakość przestrzeni i nie

potrafiły ukierunkować, skoordynować, regulować oraz tak dopełniać działania sektora

prywatnego by ukształtować bardzo potrzebne miastu przestrzenie publiczne. Dopuszczono

do deprecjacji wartości krajobrazowych i przyrodniczych oraz powstawania strukturalnych

25 Warszawa. Szanse i zagroŜenia. Raport dla Warszawy, Warszawa 1994. 26 Radzie Warszawy i radom gmin warszawskich nie udało się nawet uzgodnić podziałów kompetencyjnych i uchwalić statutu miasta.

26

barier dla racjonalnego rozwoju przestrzennego. Dlatego coraz częściej powtarzany jest osąd

pewnego dziennikarza, który napisał , Ŝe Warszawa w jego oczach jest jak twarz dziecka,

którą tylko matka moŜe kochać.

W działaniach większości władz gmin obszaru metropolitalnego Warszawy rywalizacja

przewaŜa nad wolą współpracy a moŜliwość osiągnięcia doraźnych korzyści dla gminy czy

dla części mieszkańców usuwa w cień troskę o funkcjonowanie gminy w przyszłości i

stabilność jej rozwoju. Trzy opracowane do tej pory strategie rozwoju Warszawy

przedstawiane były tuŜ przed końcem kadencji władz miasta i pozostawały bez istotnego

wpływu na jego rozwój. Nie bez przyczyny Warszawa i jej otoczenie jest niekiedy mniej

cenione od niektórych miast w Polsce ( np. Wrocławia ) i to nie tylko przez inwestorów ale

takŜe przez mieszkańców kraju.

4. Wybrane problemy rozwoju Warszawy, jako miasta metropolitalnego Problemy związane z metropolizacją i leŜącą u jej podstaw globalizacją gospodarki są tak

liczne, Ŝe nawet tylko ich odnotowanie i usystematyzowanie przekracza dalece ramy tej

wypowiedzi. Za najistotniejsze z nich uwaŜam:

- wysoce niesymetryczny charakter globalizacji polskiej gospodarki, który uczynił kapitał

zagraniczny głównym podmiotem metropolizacji Warszawy;

- zdominowanie procesu metropolizacji Warszawy przez sferę gospodarczą przy

pozostawaniu dalece w tyle innych działalności, które równieŜ warunkują

metropolitalność miasta;

- brak w pełni przekonywującej wizji i strategii rozwoju metropolitalnego miasta,

zwłaszcza w wymiarze przestrzennym;

- niespójny, chaotyczny rozwój obszaru metropolitalnego Warszawy, dominację w tym

obszarze rywalizacji nad współpracą;

- niezdolność wykorzystania procesów metropolizacji do poprawy jakości struktury i formy

zagospodarowania przestrzeni;

- brak powiązań drogami ruchu szybkiego wzmagające negatywne skutki peryferyjnego

połoŜenia miasta w obszarze UE, pozostawanie rozbudowy sieci ulicznej daleko w tyle za

rozprzestrzenianiem się obszaru zabudowy miasta i wzrostem motoryzacji;

- słabość działań zapobiegających niesionej przez metropolizację groźbie gospodarczej,

społecznej i przestrzennej dezintegracji miasta;

27

- brak odzwierciedlenia znaczenia rozwoju metropolitalnego Warszawy dla kraju i regionu

w działaniach władz państwowych.

Niesymetryczny charakter globalizacji polskiej gospodarki powoduje, Ŝe to do Polski a nie z

Polski płyną impulsy rozwojowe i tym rosną jej uzaleŜnienia od sił zewnętrznych. Dotyczy to

takŜe Warszawy. Warszawa wykorzystała juŜ w duŜej mierze atuty jakie dało jej otwarcie się

Polski na globalna gospodarkę, a nie zapewniła sobie dotąd trwałych przewag

konkurencyjnych w tej gospodarce. Stanowi dogodne miejsce do sterowania

umiędzynarodowioną działalnością gospodarczą na duŜym krajowym rynku, oferuje

relatywnie tanie a wykwalifikowane zasoby pracy i do niedawna umoŜliwiała osiągania

wysokiej stopy zysków z inwestycji w nieruchomości. Nie są to jednak wystarczające

podstawy trwałego rozwoju metropolitalnego miasta, który wymaga by metropolia była

wytwórcą i eksporterem szeroko rozumianych dóbr, środowiskiem innowacyjnym i wysokiej

jakości środowiskiem kulturowym. UwaŜam, Ŝe jednym z głównych wymogów rozwoju

metropolitalnego Warszawy jest poszerzenie sfery uzyskiwania przez miasto cech metropolii,

przy jednoczesnej świadomości, Ŝe konkurencyjny w świecie rozwój będzie moŜliwy tylko w

określonych dziedzinach.

Wizja rozwoju metropolitalnego miasta przedstawiona w Strategii Rozwoju Miasta

Stołecznego Warszawy do 2020 roku wychodzi na przeciw takim wymogom w warstwie

stawianych celów, ale nie jest w pełni przekonywująca m.in. przez brak jej osadzenia w

szerszym kontekście międzynarodowych, krajowych i regionalnych uwarunkowań oraz przy

oczywistym jej ograniczeniu w warstwie programowej do działań władz miasta. Zakłada,

ona Ŝe Warszawa będzie metropolią z gospodarką opartą na wiedzy, naleŜącą do

najwaŜniejszych stolic europejskich, środkowo-europejskim centrum finansowym i waŜnym

centrum kultury europejskiej, miastem o wysokiej jakości Ŝycia.

Konieczność opierania rozwoju Warszawy o gospodarkę opartą na wiedzy jest w

dzisiejszym świecie bezdyskusyjna, natomiast wymaga odpowiedzi :

- czy i w jakiej obszarze tej gospodarki Warszawa ma szansę uzyskania przewag

konkurencyjnych i jak chce je zdobyć ?

28

- jak uczynić Warszawę środowiskiem tworzenia innowacji, kiedy jest to raczej środowisko

przedsiębiorcze o wysokich zdolnościach do adaptacji innowacji ale raczej skłonne do

naśladownictwa niŜ wysoce kreatywne. 27

Metropolia warszawska jest największą w kraju koncentracją producentów wiedzy, zarówno

instytucji naukowych i badawczo rozwojowych jak i pracowników wiedzy. Stanowi dość

wszechstronnie rozwinięty ale mały ośrodek naukowy zajmujący odległe miejsce Warszawy

wśród europejskich centrów nauki. Ma największy w kraju udział w nakładach na

działalność badawczo-rozwojową ale ich wielkość w przeliczeniu na jednego badacza jest

kilkakrotnie mniejsza niŜ średnio w krajach Unii. Innowacyjność polskiej gospodarki jest

niska a w Warszawie jest poza tym niedostatek przemysłów wysokich technologii i cechuje

ją słabość powiązań między sferą nauki a działalnością przedsiębiorstw uzaleŜnionych od

zagranicznych centrów naukowo-badawczych. 28 Mimo lepiej wykształconych niŜ

przeciętnie w kraju zasobów ludzkich metropolia warszawska nie ma legitymacji do

określenia się węzłem innowacyjności choć jest do tego najbardziej w kraju predestynowana.

Rozwój w Europie gospodarki opartej na wiedzy na razie jawi się bardziej jako zagroŜenie

dla międzynarodowej pozycji Warszawy niŜ jako szansa jej awansu.

Perspektywę uczynienia Warszawy ponad narodowym centrum finansowym uzasadnia

wysoki udział zatrudnienia w sektorze finansów i ubezpieczeń ale stawia pod znakiem

zapytania szczególnie wysoka koncentracja funkcji decyzyjnych w tej sferze w niewielu

tylko miastach świata leŜących w najsilniejszych gospodarczo krajach świata. Wielce

pociągająca wizja Warszawy jako centrum kultury europejskiej jest trudna do zrealizowania

wobec słabej dostępności miasta, stale niskiego w wymiarze europejskim poziomu rozwoju

gospodarczego, stopnia zniszczeń dziedzictwa kulturowego, miernych wartości współczesnej

architektury i silnych przewag konkurencyjnych innych miast, choćby Pragi. Natomiast bez

wątpienia Warszawa musi tworzyć wysokiej jakości środowisko kulturowe co warunkuje jej

metropolitalność, - przyciąganie znaczących instytucji i osobistości oraz wysoko

kwalifikowanych kadr a takŜe stymulowanie pro-innowacyjnych postaw mieszkańców. Takie

środowisko tworzą nie tylko twórcy i odtwórcy wysokiej kultury, instytucje i obiekty słuŜące

27 Szerzej na ten temat zob. Furman S.: Warszawa wobec wyzwań gospodarki opartej na wiedzy (w) Kukliński A.: Gospodarka oparta na wiedzy, Perspektywy Banku Światowego, Bank Światowy, KBN, Warszawa, 2003. 28 Prace badawczo rozwojowe i tworzenie nowych technologii cechuje ich skupienie w centrach badawczych międzynarodowych korporacji lokowanych przy ich głównych siedzibach, choć ostatnio działalność usługowa w tym zakresie jest takŜe przenoszona do innych krajów (np. Indie)

29

kulturze ale takŜe zachowania mieszkańców oraz forma zagospodarowania i sposób

uŜytkowania przestrzeni.

Warszawie brak wizji rozwoju metropolitalnego w wymiarze przestrzennym. Mające

określać politykę przestrzenną miasta Studium uwarunkowań i kierunków rozwoju

przestrzennego:

- skupia swą uwagę na usuwaniu skutków ułomnej urbanizacji lat 1949-89 i wskazaniu

raczej moŜliwych do zabudowy terenów niŜ na przedstawieniu koncepcji

zagospodarowania przestrzennego Warszawy jako centrum waŜącego w Europie obszaru

metropolitalnego;

- wzmacnia monocentryczny, pierścieniowy model struktury funkcjonalno-przestrzennej

izolującej miasto od jego otoczenia szeroką strefą przedmieść w zdecydowanej większości

przeznaczoną na jednorodzinną zabudowę mieszkaniową, podczas gdy w formującym

się obszarze metropolitalnym ta strefa powinna być takŜe miejscem lokalizacji funkcji

wiąŜących miasto centralne z innymi ośrodkami obszaru metropolitalnego i mieć

zabudowę mieszkaniową skupioną w korytarzach dobrze obsługiwanych transportem

zbiorowym; - pogłębia dychotomię „śródmieście – peryferie” wbrew zasadzie umacniania spójności

miasta i moŜe doprowadzić do powstania w jego granicach rozległych amorficznych

„suburbii” o znanych dobrze negatywnych skutkach społecznych;

- nie bierze pod uwagę procesów zachodzących w otoczeniu Warszawy i powstania juŜ

skupisk funkcji metropolitalnych poza obszarem centrum miasta29 czyniących wątpliwą

przejętą z dawnych planów i nigdy nie zrealizowaną koncepcję hierarchicznego systemu

ośrodków usługowych;

- nie określa sposobu kształtowania rozległego i wielofunkcyjnego centrum, w którym

potrzeba róŜnorodności musi być wywaŜona z zapewnieniem czytelności i

funkcjonalności jego wewnętrznej struktury, tak by nie stało się ono konglomeratem

przypadkowo powstających obok siebie obiektów.

O ile obowiązująca koncepcja rozwoju przestrzennego miasta Warszawy budzi powaŜne

zastrzeŜenia, to obszar metropolitalny Warszawy nie ma Ŝadnej takiej koncepcji. Studia

uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin w otoczeniu Warszawy

29 Skupiska takie tworzą juŜ na przykład dzielnica biurowa na SłuŜewcu i Galeria Mokotów czy zabudowa biurowo-usługowa na zachodnim odcinku Alei Jerozolimskich;

30

stanowią zbiór niepowiązanych ze sobą dokumentów pokazujący chaos równy temu jaki

obserwujemy w przestrzeni. Przepis ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

mówiący o obowiązku sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego obszarów

metropolitalnych jest martwy od chwili przyjęcia ustawy, mimo Ŝe i Koncepcja Polityki

Przestrzennego Zagospodarowania Kraju i strategia rozwoju Województwa Mazowieckiego

uznawały opanowanie chaosu przestrzennego w tym obszarze za jeden z głównych celów30.

Problem nieporównywalnie bardziej groźny niŜ wady perspektywicznych koncepcji rozwoju

przestrzennego stanowi sposób funkcjonowania gospodarki przestrzennej, w tym zwłaszcza

gospodarki terenami. Skutkuje on tym, Ŝe waŜne dla rozwoju metropolitalnego Warszawy

obszary stają się zaprzeczeniem ładu przestrzennego i społecznego lub są źle

wykorzystywane. Przekształcenia zachodniego rejonu centrum, który powinien być

wizytówką współczesnej Warszawy odpowiadają interesom developerów i potrzebom słabo

związanych z miastem uŜytkowników ale nie wnoszą istotnych wartości społecznych.

Miasto nie jest zdolne mimo niebywałego boomu inwestycyjnego zagospodarować otoczenia

PKiN, wprowadzić funkcje metropolitalne do centrum Pragi, wykorzystać tereny i dostępność

transportową Łuku Siekierkowskiego, Portu na śeraniu czy Wyścigów Konnych.

Niezdolność lub niechęć oddziaływania miasta na rozmieszczenie nowych obiektów

biurowych stanowiących główne miejsce pracy oraz ich koncentracja w centrum i

południowo-zachodniej części śródmieścia nie tylko pogłębia niespójność zagospodarowania

przestrzennego miasta, ale przy jednoczesnych ogromnych opóźnieniach w rozbudowie sieci

drogowej i wolnej budowie metro powoduje jego paraliŜ komunikacyjny i utrudnia efektywne

wykorzystanie zasobów ludzkich. Zaprzecza zrównowaŜonemu rozwojowi miasta i stwarza

najbardziej odczuwalną uciąŜliwość dla mieszkańców całego obszaru metropolitalnego.

Uleganie presji inwestorów i interesów włodarzy gruntów staje się wielkim zagroŜeniem dla

rozwoju miasta.

Znajduje w tym wyraz jeden z najistotniejszych problemów w metropolitalnym rozwoju

Warszawy, jakim jest kryzys strategicznego myślenia perspektywicznego, jeŜeli wykluczyć

działanie w imię interesów grupowych lub innego rodzaju korzyści. Nie usprawiedliwia

30 Plany takie w myśl ustawy mają sporządzać władze wojewódzkie co budzi ogromne zastrzeŜenia i wskazuje, Ŝe rolą planów byłoby zabezpieczenie realizacji interesów regionu i państwa a nie rozwiązanie problemów wewnętrznych obszaru metropolitalnego.

31

bowiem tego kryzysu, istnienie setek nierozwiązanych i dobrze znanych problemów krótko- i

średniookresowych. Prędzej wyjaśniać go moŜe brak wiary w moŜliwość i niedostatek

instrumentów aktywnego oddziaływania na zachodzące i trudno przewidywalne procesy

5. Rekomendacje dla strategii społecznej Warszawy

Aspekt metropolitalności Warszawy będzie z pewnością przenikać całą strategię społeczną

rozwoju. W tej wypowiedzi ograniczam się jednak do zadań tej strategii w:

- uzyskiwaniu przez Warszawę cech metropolii poza sferą związaną bezpośrednio z

umiędzynarodowieniem jej gospodarki oraz stołecznością i polityczną rolą miasta;

- przeciwdziałaniu potencjalnym i widocznym juŜ zagroŜeniom społecznym niesionym

przez metropolizację miasta.

Jest truizmem stwierdzenie, Ŝe podnoszenie jakości kapitału ludzkiego i umacnianie kapitału

społecznego jest w dobie gospodarki opartej na wiedzy i trudnych do przewidzenia

uwarunkowań rozwoju niezbędnym i jedynie stabilnym oparciem rozwoju metropolitalnego a

takŜe sposobem przeciwdziałania związanym z nim zagroŜeniom. Tym dwu zadaniom,

waŜnym w kaŜdym mieście, metropolitalność Warszawy nadaje jednak nowy wymiar.

Wynika z to z istoty współczesnej metropolii stanowiącej węzeł światowych sieci

przepływów decyzji, kapitału, informacji i dóbr oraz jądro rozciągającego się daleko poza jej

granice obszaru metropolitalnego, a nie wyodrębniony układ społeczno-gospodarczy w

znacznym stopniu domknięty przestrzenie.

Warszawa będzie umacniać swą pozycje metropolii jeŜeli stanie się:

- kuźnią i miejscem przyciągania ludzi, którzy potrafią sprostać wyzwaniom i twórczo

uczestniczyć w rozwoju cywilizacji XXI wieku;

- społecznością ludzi zdolnych do tworzenia innowacji a nie tylko do ich przyswajania i

wykorzystywania;

- skupiskiem ludzi przedsiębiorczych, gotowych rywalizować w ostrej światowej

konkurencji a jednocześnie otwartych na współpracę z partnerami z róŜnych krajów i

kręgów kulturowych.

Budowanie takiego kapitału ludzkiego wymaga m.in.:

32

- rozwijania nawyku ustawicznego kształcenia i stwarzania po temu moŜliwości, a motto

„stale uczące się społeczeństwo wiedzy” zasługuje na umieszczenie go wśród waŜnych

celów strategii społecznej Warszawy;31

- dostosowywania systemu edukacyjnego na wszystkich poziomach kształcenia do potrzeb

wynikających z tendencji rozwojowych światowej cywilizacji oraz profilu gospodarczego

i kulturowego Warszawy i regionu;

- kształtowania w Warszawie wysokiej jakości środowiska kulturowego i innowacyjnego

(zob. przypis 8 do niniejszego tekstu) oraz silnego ośrodka wytwarzania wiedzy;

- polityki mieszkaniowej i polityki zatrudnienia ułatwiających ludziom młodym,

wykształconym i obdarzonym inicjatywą osiedlanie się i znalezienie interesującej pracy

w obszarze metropolitalnym Warszawy;

- przyciągania do Warszawy studentów z zagranicy, zwłaszcza z obszarów największego

potencjalnego oddziaływania gospodarczego i kulturowego Warszawy;

- pozyskiwania do warszawskich uczelni i ośrodków naukowo-badawczych cenionych w

świecie zagranicznych naukowców ;

- prowadzenia polityki wspierającej powstawanie w obszarze metropolitalnym Warszawy

małych i średnich przedsiębiorstw oraz łączenia ich w grona (clustry), jako Ŝe są one

sprawdzonym źródłem powstawania i rozpowszechnienia się innowacji;

- rozwijania i tworzenia infrastruktury kontaktów między producentami a ich doradcami,

dostawcami i klientami, ułatwiania producentom tak współpracy z konkurentami jak ich

podpatrywania, jako Ŝe „nie zapisana” wiedza, tkwiąca jedynie w umysłach i

doświadczeniu poszczególnych ludzi lub ich grup jest bardzo istotna w procesie

powstawania innowacji;

- wspierania wszelkich form kontaktów międzynarodowych na płaszczyźnie zawodowej,

naukowej i turystycznej.

Kapitał ludzki musi być nie tylko budowany ale efektywnie wykorzystywany. Zasoby ludzkie

Warszawy są relatywnie dobrze wykształcone ale aktywność zawodowa odbiega dalece od

obserwowanej w krajach Zachodniej Europy. Przyczyniła się do tego nagła zmiana profilu

ekonomicznego Warszawy jaka nastąpiła w wyniku globalizacji i transformacji ustrojowej,

na którą nałoŜyły się brak nawyku i rozwiniętych form kształcenia ustawicznego oraz mała

troska władz publicznych o ludzi, którzy w sile wieku utracili potrzebne na rynku

31 Koncepcjom tworzenia się „uczących się regionów” i społeczeństwa opartego na wiedzy poświęcona jest szeroka światowa literatura, którą warto wykorzystać w tworzeniu strategii.

33

kwalifikacje. Jednak mogą na nią wpływać takŜe trudności w znalezieniu miejsca pracy w

pobliŜu miejsca zamieszkania wraz z trudnościami komunikacyjnymi oraz niedostatek

publicznych i ograniczona z przyczyn ekonomicznych dostępność prywatnych

zorganizowanych form opieki nad osobami w podeszłym wieku oraz pomocy matkom

wychowującym małe dzieci. Poznanie przyczyn i wskazanie sposobów przeciwdziałania

niskiej aktywności zawodowej, która na pewno nie wynika z wysokiego statusu materialnego

mieszkańców, powinno stać się istotnym elementem prac nad strategią społeczną rozwoju

Warszawy.

Procesy globalizacji i metropolizacji niosą wszędzie zagroŜenie:

- dezintegracji społecznej, poczynając od rodziny przez wspólnotę sąsiedzką, zbiorowość

zakładu pracy, po całą społeczność miasta a na związkach miedzy miastem a regionem

kończąc;

- dezintegracji gospodarczej wyraŜającej się rozziewem między działającymi w globalnych

sieciach przedsiębiorstwami i organizacjami finansowymi a gospodarką lokalną;

- dezintegracji/ fragmentacji przestrzennej miasta wywoływanej rozpadem struktury

funkcjonalno-przestrzennej stworzonej dla potrzeb cywilizacji przemysłowej,

wyodrębnianiem się skupisk działalności o cechach metropolitalnych oraz rosnącym

zróŜnicowaniem pozycji materialnej mieszkańców przekładającym się na ich segregację

przestrzenną.

ZagroŜeniom tym musi się przeciwstawić rozwijanie kapitału społecznego a słuŜyć temu

moŜe strategia społeczna Warszawy zbieŜna z przedstawioną przez Europejską Radę

Urbanistów wizją miasta XXI wieku nazwanego miastem więzi ( connected city).32 Jest to

wizja miasta:

- powiązanego ze swoim otoczeniem, integrującą się Europą i światem oraz

współdziałającego z innymi miastami;

- związanego ze swą historią i łączącego w jedno swą przeszłość, współczesność i

przyszłość;

- zespolonego wewnętrznie w wymiarze społecznym, fizycznym i gospodarczym;

- sprzyjającego powstawaniu więzi i interakcji społecznych we wszystkich elementach i

na wszystkich poziomach swej struktury;

32 ECTP: The New Chareter of Athens, Alinea, Florencja 2003

34

- będącego w harmonii z przyrodą i wiąŜącego efektywność swych wytworów z

oszczędnością zuŜywanych zasobów;

- łączącego innowacyjność z polityczna odwagą.

Warszawa jako metropolia więzi powinna rozwijać i umacniać lokalne wspólnoty i wiązać je

w społeczność obszaru metropolitalnego. Czynić tą społeczność otwartą na wielokulturowość

świata i współpracę z innymi, przyjazną ludziom przybywającym na stałe lub tylko

odwiedzającym miasto. Zapewniać pracę, dostępność fizyczną i ekonomiczną mieszkania,

usług, dóbr kultury i rekreacji swoim mieszkańcom ale takŜe słuŜyć dojeŜdŜającym do pracy

i usług, bo korzysta z ich pracy i czerpie korzyści z ponoszonych przez nich w niej wydatków

a więc powinna uwzględniać ich potrzeby i wysłuchiwać ich głosu. Musi budować toŜsamość

kulturową obszaru metropolitalnego ale chronić dziedzictwo kulturowe wspólnot lokalnych.

Być metropolią, - to znaczy być miastem matką tych wspólnot.

Mieszkańcy Warszawy i wspólnoty lokalne w jej otoczeniu zawdzięczają metropolizacji

znacznie wyŜsze niŜ średnio w kraju dochody, uniknięcie wysokiego bezrobocia, poprawę

standardu otoczenia, warunków mieszkaniowych i dostępności usług. 33 Często jednak wiąŜą

to tylko z własną pracą i zaradnością a nie moŜliwościami, jakie im stworzył metropolitalny

rozwój miasta. Nie zawsze mają poczucia współodpowiedzialności za ten rozwój34.

Niespójny przestrzennie rozwój, nieomal aprobata władz publicznych dla społeczno-

przestrzennej fragmentacji miasta, bezradność wobec dychotomii Pragi i lewobrzeŜnej

Warszawy pogłębiają takie postawy.

Warszawa uniknęła jednak dotąd ostrych konfliktów gospodarczych i społecznych między

metropolitalnością a lokalnością. Strategia społeczna Warszawy powinna zapobiec im takŜe w

przyszłości.

33 W 2006 r. średnie wynagrodzenie w Warszawie wynosiło 3613 zł, wobec 3506 w kraju, stopa bezrobocia nie sięgała 5%, 34 Przejawem są częste konflikty wokół realizacji waŜnych dla rozwoju metropolitalnego inwestycji, spory między władzami miasta i władzami gmin o priorytety miedzy rozwojem lokalnym i rozwojem metropolii.