NCLP thng 8 nm 2007 (s 105)

MC LC

NCLP thng 8 nm 2007 (s 105)

Nh nc v Php lutThuc tnh i din ca Quc hi trong Hin php Vit Nam Lng Minh Tuni mi t chc v hot ng ca Ban Son tho lut, php lnh Hong Th Ngniu trn ti y ban: nghin cu kh nng p dng Vit Nam (phn 1) Nguyn c Lam kin tham gia xy dng Lut thu Thu nhp c nhn: Nhng vn nn tng khi xy dng Lut thu Thu nhp c nhn Vit Nam L Th Thu ThyV tnh thu thu nhp t u t chng khon v t li tri phiu trong D Lut thu Thu nhp c nhn Nguyn Hong Hi To ngun thu ngn sch v m bo nguyn tc cng bng: cc yu cu tin quyt ca Lut thu Thu nhp c nhn Nguyn Th ThuThc tin Php lutHon thin khung php l v nhng quyn thng mi Bi Ngc Cng Hnh vi ch dn gy nhm ln: iu chnh theo php lut cnh tranh hin hnhL Anh TunChnh schMi trng thu ht u t nc ngoi H Ni v vn ci cch th tc hnh chnh V Th Thanh H - Nguyn Vn HngKinh nghim quc tM hnh y ban Dn nguyn ca Quc hi CHLB c Nguyn Chi Dung

Thuc tnh i din ca Quc hi trong Hin php Vit Nam

Lng Minh Tun*Di s lnh o ca ng, nhn dn ta tin hnh cuc cch mng thng Tm thnh cng, m ra mt thi i mi cho dn tc Vit Nam. Ngy 2 thng 9 nm 1945, Ch tch H Ch Minh c Tuyn ngn c lp khai sinh ra nc Vit Nam dn ch cng ha, m u cho k nguyn c lp, t do v dn ch ca dn tc Vit Nam. Ngy 6 thng 1 nm 1946, ln u tin trong lch s Vit Nam, c tri c nc tham gia cuc Tng tuyn c bu ra Quc hi nc Vit Nam dn ch cng ha, nay l Cng ho x hi ch ngha Vit Nam.

Trong hn 60 nm qua, Nh nc ta ln lt ban hnh 4 bn Hin php: Hin php nm 1946, Hin php nm 1960, Hin php nm 1980 v Hin php nm 1992 c sa i, b sung nng 2001. Cc bn Hin php ny, mc du khng s dng khi nim thuc tnh i din ca Quc hi, nhng ghi nhn ni hm ca chc nng ny. Trong , thuc tnh i din ca Quc hi c th hin r nht trong Hin php nm 1992 c sa i, b sung nng 2001 (Hin php).

I- Quc hi l c quan i biu cao nht ca nhn dnHin php l lut c bn ca Nh nc Vit Nam, c hiu lc php l cao nht; khng nh Nh nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam l Nh nc php quyn x hi ch ngha ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn. Tt c quyn lc nh nc thuc v nhn dn[1]. ng thi, Hin php cng xc nh trch nhim ca nh nc l bo m v khng ngng pht huy quyn lm ch v mi mt ca nhn dn, thc hin mc tiu dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh, mi ngi c cuc sng m no, t do, hnh phc, c iu kin pht trin ton din[2]. Xut pht t bn cht nh nc ca nhn dn, do nhn dn v v nhn dn, Hin php ch ra cch thc nhn dn s dng quyn lc nh nc. iu 6 Hin php quy nh: Nhn dn s dng quyn lc nh nc thng qua Quc hi v Hi ng nhn dn l nhng c quan i din cho ch v nguyn vng ca nhn dn, do nhn dn bu ra v chu trch nhim trc nhn dn. iu 83 Hin php khng nh: Quc hi l c quan i biu cao nht ca nhn dn, c quan quyn lc nh nc cao nht ca nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam.

Nh vy, c th khng nh rng, theo Hin php th Nh nc Vit Nam l Nh nc php quyn x hi ch ngha, nh nc ca nhn dn, do nhn dn v v nhn dn. Tt c quyn lc nh nc thuc v nhn dn. Nhn dn s dng quyn lc nh nc thng qua Quc hi v Hi ng nhn dn l nhng c quan i din cho ch v nguyn vng ca nhn dn, do nhn dn bu ra v chu trch nhim trc nhn dn. Quc hi v Hi ng nhn dn u l nhng c quan i din cho ch v nguyn vng ca nhn dn, nhng Quc hi l c quan i biu cao nht ca nhn dn. Tnh i din cao nht ca Quc hi Vit Nam c th hin trn ba phng din sau y:

1) Quc hi do ton dn bu ra Quc hi Vit Nam do ton dn bu ra da trn cc nguyn tc c Hin php quy nh: ph thng, bnh ng, trc tip v b phiu kn[3]. Cc i biu Quc hi do c tri trc tip bu ra cho nhim k nm nm[4]. H thng bu c y khng p dng ch i c tri hoc ch i din theo cc c cu chnh tr - x hi nh nhiu nc khc.

Quc hi c c cu thnh phn phn nh s on kt rng ri cc giai cp, tng lp, dn tc[5]. Ch tch H Ch Minh nu r: Cc i biu trong Quc hi ny khng phi i din cho mt ng phi no m l i biu cho ton th quc dn Vit Nam[6]; Quc hi l tiu biu cho ch thng nht ca dn tc ta, mt ch st khng g lay chuyn ni[7].

Quc hi Vit Nam bao gm cc i biu l ngi i din cho ch, nguyn vng ca nhn dn, khng ch i din cho nhn dn n v bu c ra mnh m cn i din cho nhn dn c nc[8].

2) Quc hi thc hin nhng nhim v, quyn hn c giao v li ch ca nhn dn Qua cuc bu c i biu Quc hi, nhn dn c nc la chn nhng ngi c c, c ti hp thnh Quc hi (ngi i din) thay mt nhn dn (ngi c i din) thc hin nhng nhim v, quyn hn c quy nh trong Hin php.

Vi t cch l c quan i biu cao nht ca nhn dn, Quc hi c Hin php xc nh l c quan quyn lc nh nc cao nht ca nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam v c giao ba chc nng quan trng: lp hin v lp php; quyt nh nhng chnh sch c bn v i ni v i ngoi, nhim v kinh t - x hi, quc phng, an ninh ca t nc, nhng nguyn tc ch yu v t chc v hot ng ca b my nh nc, v quan h x hi v hot ng ca cng dn; quyn gim st ti cao i vi ton b hot ng ca nh nc (bao gm tt c cc hot ng ca nh nc trong vic thc hin quyn lp php, quyn hnh php v quyn t php). Ba chc nng ny c c th ho thnh cc nhim v v quyn hn c th ti iu 84 Hin php[9].

Vi t cch l c quan i biu cao nht ca nhn dn, Quc hi c trch nhim cao c l thay mt nhn dn khng ch thc hin ng v y nhng nhim v quyn hn c giao, m cn phi mt lng, mt d phc v nhn dn, v li ch ca nhn dn. lm c iu th i biu Quc hi phi lng nghe kin ca nhn dn, lin h cht ch vi c tri; thu thp v phn nh trung thc kin v nguyn vng ca c tri vi Quc hi v cc c quan nh nc hu quan; xem xt, n c, theo di vic gii quyt khiu ni, t co ca cng dn v hng dn, gip cng dn thc hin cc quyn [10]. Cc i biu Quc hi phi xut pht t li ch ca nhn dn quyt nh cc vn thuc nhim v, quyn hn ca Quc hi.

gp phn bo m cho Quc hi, cc i biu Quc hi thc hin tt thuc tnh i din cho ch, nguyn vng ca nhn dn, khng ch i din cho nhn dn n v bu c ra mnh m cn i din cho nhn dn c nc, iu 4 Lut t chc Quc hi quy nh Quc hi lm vic theo ch hi ngh v quyt nh theo a s[11].

Ngoi ra, c th thc hin tt cc nhim v, quyn hn c giao, Hin php quy nh cho i biu Quc hi c cc quyn quan trng nh:

- Trnh kin ngh v lut v d n lut ra trc Quc hi[12];

- Cht vn Ch tch nc, Ch tch Quc hi, Th tng Chnh ph, B trng v cc thnh vin khc ca Chnh ph, Chnh n To n nhn dn ti cao v Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao;

- Yu cu c quan nh nc, t chc x hi, t chc kinh t, n v v trang tr li nhng vn m i biu Quc hi quan tm[13].

- Quyn khng b truy t v hnh vi do i biu Quc hi thc hin ngoi Quc hi c ghi nhn trong Hin php. Theo , nu khng c s ng ca Quc hi v trong thi gian Quc hi khng hp, khng c s ng ca U ban thng v Quc hi, th khng c bt giam, truy t i biu Quc hi. Nu v phm ti qu tang m i biu Quc hi b tm gi, th c quan tm gi phi lp tc bo co Quc hi hoc U ban thng v Quc hi xt v quyt nh[14];

- U ban thng v Quc hi, Th tng Chnh ph, cc B trng, cc thnh vin khc ca Chnh ph v cc c quan khc ca nh nc c trch nhim cung cp ti liu cn thit m i biu yu cu v to iu kin i biu Quc hi lm nhim v i biu.

Khc vi php lut mt s nc nh Lin hip Anh, CHLB c, v.v.., Hin php v php lut Vit Nam hin hnh[15] khng quy nh i biu Quc hi c quyn khng b truy t v pht biu hoc b phiu trong Quc hi, mc du cho n ny cha c i biu Quc hi no b truy t v l do pht biu hoc b phiu trong Quc hi.

3) Quc hi chu s gim st v chu trch nhim trc nhn dn Vi t cch l c quan i biu cao nht ca nhn dn, Quc hi chu s gim st v chu trch nhim trc nhn dn (ngi c i din) v vic thc hin nhng nhim v, quyn hn c giao. iu c th hin trong Hin php. C th l i biu Quc hi chu s gim st ca nhn dn[16]; chu s gim st ca c tri; thc hin ch tip xc v bo co vi c tri v hot ng ca mnh v ca Quc hi; tr li nhng yu cu v kin ngh ca c tri[17].

Ngoi ra, to iu kin cho nhn dn c th gim st c hot ng ca Quc hi, iu 66 Lut t chc Quc hi quy nh Quc hi hp cng khai[18]. Trong trng hp cn thit, theo ngh ca Ch tch nc, U ban thng v Quc hi, Th tng Chnh ph hoc ca t nht mt phn ba tng s i biu Quc hi, Quc hi quyt nh hp kn.

Trn thc t, Quc hi v cc i biu Quc hi chu s gim st ca nhn dn thng qua vic bo m cho nhn dn theo di qu trnh lm vic ca Quc hi (nh tham d cc phin hp, truyn hnh trc tip cc phin hp ton th ca Quc hi, c bit l cc phin hp cht vn ca Quc hi, v.v..), thng qua vic i biu Quc hi phi bo co hot ng ti n v bu c bu ra mnh.

Do Quc hi lm vic theo ch hi ngh, quyt nh theo a s v nhim v chnh ca Quc hi l lp php, nn vic chu trch nhim ca Quc hi trc nhn dn thng l trch nhim tp th v cc ch trng, ng li, chnh sch c th hin trong cc vn bn quy nh php lut do Quc hi ban hnh. Trch nhim ny ca Quc hi l trch nhim chnh tr trc nhn dn.

Tuy cc i biu Quc hi khng b truy t v li ni hoc biu quyt Quc hi, nhng khc vi mt s nc trn th gii nh CHLB c, c, v.v.. Vit Nam, i biu Quc hi b c tri hoc Quc hi bi nhim khi i biu Quc hi khng cn xng ng vi s tn nhim ca nhn dn[19]. S tn nhim ca nhn dn y c ngha quyt nh khng ch i vi vic ti c m c i vi vic tip tc lm i biu Quc hi trong nhim k Quc hi .

II- Mt s nhn xt v kin ngh1. Nh vy, mc d khi nim thuc tnh i din ca Quc hi khng c s dng trong Hin php, nhng cc ni dung c bn ca thuc tnh i din ca Quc hi c ghi nhn trong Hin php Vit Nam.

2. L c quan i biu cao nht ca nhn dn, Quc hi Vit Nam cng ging nh ngh vin hu ht tt c cc nc trn th gii u c thuc tnh i din. Bn cht dn ch ca ch th hin trc ht chc nng ny.

3. Thuc tnh i din ca Quc hi l chc nng quan trng nht m i biu phi thc hin, v Quc hi bao gm cc i biu i din cho ch, nguyn vng ca nhn dn, khng ch i din cho nhn dn n v bu c ra mnh m cn i din cho nhn dn c nc. Nu khng thc hin c chc nng ny th vic vn hnh cc chc nng khc ca Quc hi nh lp php, quyt nh cc vn quan trng ca t nc, gim st ti cao i vi ton b hot ng ca nh nc s b sai lch, v khng phn nh ng ch, nguyn vng, li ch ca nhn dn.

4. gp phn lm tt thuc tnh i din th trc ht, i hi cc v i biu Quc hi phi c ng lc i din v c trnh , nng lc i din[20]. c nhng i biu Quc hi p ng c cc yu cu ny th vic bu c i biu Quc hi c ngha c bit quan trng v nht l, cc quy nh ca Hin php v bu c i biu Quc hi phi ph hp vi cc yu cu ny. Nh trnh by trn, Hin php quy nh cc nguyn tc bu c: ph thng, bnh ng, trc tip v b phiu kn. Tuy nhin, nguyn tc t do bu c, l mt trong nhng nguyn tc quan trng gp phn bo m cho cuc bu c c tin hnh dn ch, li khng c ghi nhn ngay trong Hin php, mc du nguyn tc ny phn no c th hin ti iu 60 v iu 61 Lut Bu c i biu Quc hi[21]. V vy, cn xem xt b sung vo Hin php nguyn tc t do bu c.

5. Do phn ln cc i biu Quc hi hot ng kim nhim v Quc hi hp thng l mi nm hai k, mi k hp thng ch ko di khong mt thng, nn qu thi gian ca cc i biu ny dnh cho vic thc hin nhim v i biu l khng nhiu. Thm vo , cc i biu kim nhim chc v trong cc c quan hnh chnh hoc t php[22] cng nh hng khng nh n hiu qu hot ng ca Quc hi. Vic kim nhim chc v hnh chnh hoc t php khng ch lm cho cc v i biu b qu ti, m cn c th dn n tnh trng xung t li ch trong vic thc hin chc nng gim st v trong vic thc hin chc nng lp php. Trong trng hp xung t li ch th cc i biu Quc hi ny kh c th phn nh ng ch, nguyn vng, li ch ca nhn dn c nc. khc phc tnh trnh ny, cn nghin cu tng dn s lng i biu Quc hi chuyn trch theo hng xy dng mt Quc hi chuyn nghip. V c bn lm i biu Quc hi th thi khng lm cc quan chc t php hoc cc quan chc hnh chnh na, tr cc chc danh thuc hnh php chnh tr nh Th tng, Ph Th tng v mt s B trng.

6. Vic chia Quc hi ra thnh cc on i biu Quc hi theo n v tnh/thnh v vic mi tnh cn c mt i biu Quc hi chuyn trch lm cho Quc hi tr thnh mt c quan i din song trng, va i din cho nhn dn c nc va i din cho cc n v hnh chnh tnh. Do , khi c xung t li ch gia trung ng v a phng th a phng thng ginh phn thng Quc hi, hoc khi i biu Quc hi ca tnh mun cht vn cc b trng th tnh s khng cho php i biu ca mnh lm hng quan h tt p ca tnh vi cc b trng v cc d n ca tnh c th b nh hng[23]. Bn cnh , cng cn nghin cu sa i quy nh ca Hin php[24] v vic cho php c tri bi nhim i biu Quc hi khi i biu Quc hi khng cn xng ng vi s tn nhim ca nhn dn trnh vic lm dng quy nh ny nhm chng li nhng i biu Quc hi t li ch ca nhn dn c nc ln trn li ch ca nhn dn a phng (c tri) trong trng hp c s xung t li ch gia trung ng v a phng, mc du trn thc t cho n nay cha xy ra trng hp ny.

7. Hin php v php lut hin hnh khng quy nh i biu Quc hi c quyn khng b truy t v pht biu hoc b phiu Quc hi. Trn thc t cho n nay, cng cha c i biu Quc hi no b truy t v l do pht biu hoc b phiu trong Quc hi. V vn ny, chng ti nhn thy, gp phn gip cc i biu Quc hi l nhng ngi i din cho ch, nguyn vng ca nhn dn c nc c yn tm, thoi mi hn trong vic th hin ch, nguyn vng ca nhn dn cng nh chnh kin ca mnh khi pht biu hoc biu quyt trong Quc hi th cn xem xt, ghi nhn ngay trong Hin php quyn ca i biu Quc hi l khng b truy t v pht biu hoc biu quyt trong Quc hi nh c quy nh ti iu 40 ca Hin php nm 1946.

8. Ngoi ra, mt vn na cng ng c quan tm l vic quy nh giao cho Quc hi va l c quan lp php va l c quan thc hin quyn gim st ti cao vic tun theo Hin php. Theo , Quc hi va lm lut v va gim st, quyt nh v vic liu mt o lut do Quc hi ban hnh c ph hp vi Hin php hay khng. Bn cnh , Quc hi cn c trch nhim gim st vic tun th Hin php trong hot ng xt x ca To n (quyn t php). Nh vy, cn c s ln ln gia quyn lp php v quyn ti phn (quyn t php) trong hot ng ca Quc hi[25]. Trong khi , Quc hi li gm cc i biu i din cho ch, nguyn vng ca nhn dn; s lng i biu Quc hi l cc chuyn gia php lut khng nhiu, a s i biu Quc hi ang hot ng kim nhim; Quc hi lm vic theo ch hi ngh v quyt nh theo a s. C cu t chc ca Quc hi nh vy, khng ging c cu t chc ca c quan ti phn (c quan xt x gm cc thm phn chuyn nghip), l khng ph hp vi vic thc hin cc hot ng ti phn ny. Khc vi nc ta, cc hot ng ti phn ny cc nh nc php quyn khc trn th gii c giao cho mt c quan chuyn trch c chc nng gim st v bo v hin php thc hin.

Bn cnh , Vit Nam hin nay cng cha c mt c ch no gim st chnh hot ng ca Quc hi v gim st tnh hp hin ca cc o lut, ngh quyt do Quc hi ban hnh ... Hnh thc kin ngh thng qua hot ng gim st ca cc c quan ca Quc hi cha thc s em li hiu qu[26]. khc phc tnh trng ny th cn sm nghin cu thnh lp c quan bo hin chuyn trch (c th thnh lp To n hin php)[27].

*TS, Trung tm TT, TV v NCKH, VPQH[1] iu 2 Hin php.[2] iu 3 Hin php.[3] iu 7 Hin php.[4] iu 85 Hin php.[5] Xem ph lc km theo.[6] H Ch Minh. Ton tp, t.4. NXB Chnh tr quc gia, H Ni, 1995, tr. 189.[7] H Ch Minh. Ton tp, t.7. NXB Chnh tr quc gia, H Ni, 1996, tr. 497.[8] iu 97 Hin php.[9] iu 84 Hin php quy nh:Quc hi c nhng nhim v v quyn hn sau y:1- Lm Hin php v sa i Hin php; lm lut v sa i lut; quyt nh chng trnh xy dng lut, php lnh;2- Thc hin quyn gim st ti cao vic tun theo Hin php, lut v ngh quyt ca Quc hi; xt bo co hot ng ca Ch tch nc, U ban thng v Quc hi, Chnh ph, To n nhn dn ti cao, Vin kim st nhn dn ti cao;3- Quyt nh k hoch pht trin kinh t - x hi ca t nc;4- Quyt nh chnh sch ti chnh, tin t quc gia; quyt nh d ton ngn sch nh nc v phn b ngn sch trung ng, ph chun quyt ton ngn sch nh nc; quy nh, sa i hoc bi b cc th thu;5- Quyt nh chnh sch dn tc, chnh sch tn gio ca Nh nc;6- Quy nh t chc v hot ng ca Quc hi, Ch tch nc, Chnh ph, To n nhn dn, Vin kim st nhn dn v chnh quyn a phng;7- Bu, min nhim, bi nhim Ch tch nc, Ph Ch tch nc, Ch tch Quc hi, cc Ph Ch tch Quc hi v cc y vin U ban thng v Quc hi, Th tng Chnh ph, Chnh n To n nhn dn ti cao, Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao; ph chun ngh ca Th tng Chnh ph v vic b nhim, min nhim, cch chc Ph Th tng, B trng v cc thnh vin khc ca Chnh ph; ph chun ngh ca Ch tch nc v danh sch thnh vin Hi ng quc phng v an ninh; b phiu tn nhim i vi nhng ngi gi cc chc v do Quc hi bu hoc ph chun;8- Quyt nh thnh lp, bi b cc B v cc c quan ngang B ca Chnh ph; thnh lp mi, nhp, chia, iu chnh a gii tnh, thnh ph trc thuc trung ng; thnh lp hoc gii th n v hnh chnh - kinh t c bit;9- Bi b cc vn bn ca Ch tch nc, U ban thng v Quc hi, Chnh ph, Th tng Chnh ph, To n nhn dn ti cao v Vin kim st nhn dn ti cao tri vi Hin php, lut v ngh quyt ca Quc hi;10- Quyt nh i x;11- Quy nh hm, cp trong cc lc lng v trang nhn dn, hm, cp ngoi giao v nhng hm, cp Nh nc khc; quy nh hun chng, huy chng v danh hiu vinh d Nh nc;12- Quyt nh vn chin tranh v ho bnh; quy nh v tnh trng khn cp, cc bin php c bit khc bo m quc phng v an ninh quc gia;13- Quyt nh chnh sch c bn v i ngoi; ph chun hoc bi b iu c quc t do Ch tch nc trc tip k; ph chun hoc bi b cc iu c quc t khc c k kt hoc gia nhp theo ngh ca Ch tch nc;14- Quyt nh vic trng cu dn.[10] iu 97 Hin php.[11] Hnh thc hot ng ch yu ca Quc hi Vit Nam l ti k hp Quc hi. Lut, ngh quyt ca Quc hi c Quc hi xem xt, thng qua ti phin hp ton th. [12] iu 87 Hin php.[13] iu 98 Hin php.[14] iu 99 Hin php.[15] iu 40 Hin php nm 1946 quy nh: Ngh vin khng b truy t v li ni hay biu quyt trong Ngh vin.[16] iu 8 Hin php. [17] iu 97 Hin php.[18] iu cn ch l cc ni dung c bn ca quy nh ny c ghi nhn ti iu 30 Hin php nm 1946.[19] iu 7 Hin php.[20] Xem Bi vit V mt Quc hi thc s i din cho dn ca nguyn Th tng V Vn Kit, trong cun sch Quc hi Vit Nam 60 nm hnh thnh v pht trin, tr. 546, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 2006. [21] T do c ngha l khng c ai gy p lc bng bt k hnh thc no i vi c tri trong qu trnh b phiu.[22] Thm phn khi xt x ch tun theo php lut, nhng nu thm phn ng thi l i biu Quc hi th i biu ny kh c th khch quan phn nh ng ch, nguyn vng, li ch ca nhn dn khi thc hin chc nng lp php v chc nng gim st ca Quc hi trong trng hp c s xung t vi li ch ca thm phn. Thm phn thng mong mun c cc quy nh php lut to thun li nht cho vic xt x v v vy, c th phn nh sai lch ch, nguyn vng, li ch ca nhn dn.[23] Xem Bi vit V mt Quc hi thc s i din cho dn ca nguyn Th tng Chnh ph V Vn Kit, trong cun sch Quc hi Vit Nam 60 nm hnh thnh v pht trin, tr. 549, NXB. Chnh tr Quc gia, H Ni, 2006, tr. 541.[24] iu 7 Hin php.[25] Xem Bi vit ca GS. TS. Trn Ngc ng, C ch bo hin theo cc quy nh php lut hin hnh nc ta, ti Hi tho khoa hc v c ch bo hin Vit Nam ti Vinh, t ngy 22-24/3/2005.[26] Xem Bi pht biu khai mc ca nguyn Ph Ch tch Quc hi kho XI Nguyn Vn Yu ti Hi tho khoa hc v c ch bo hin Vit Nam ti Vinh, t ngy 22-24/3/2005.[27] Xem TS. Lng Minh Tun Hot ng ca Quc hi vi vn bo hin Vit Nam, trong Quc hi Vit Nam 60 nm hnh thnh v pht trin, NXB. Chnh tr Quc gia, H Ni, 2006, tr. 549; TS. Trng c Linh, Bn v ti phn hin php v thm quyn ca c quan ti phn hin php Vit Nam, Tp ch Khoa hc php l, s 3 (40) nm 2007. tr. 3.

i mi t chc v hot ng ca Ban Son tho lut, php lnh

Hong Th Ngn*Theo quy nh ca php lut hin hnh, son tho d n lut, php lnh ca Quc hi, U ban thng v Quc hi, nht thit phi thnh lp Ban son tho (iu 25, Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut, iu 22 Ngh nh s 161 ngy 27/12/2005, iu 3 Quyt nh s 03 ngy 10/01/2007 ban hnh Quy ch t chc v hot ng ca Ban son tho).

Quy nh v thnh lp Ban son tho khng nhng thng xuyn c nghin cu sa i, hon thin, m cn c ch trng i mi bo m tnh lin ngnh ca t chc lm thi ny. Tuy nhin trn thc t, t chc, hot ng v hiu qu cng tc ca Ban son tho t ra mt s vn cn gii quyt v c hng x l ph hp. S mong mun, k vng ca cc nh lp php vo s ng gp ca Ban son tho v vai tr thc t ca c quan ny dng nh khng c s tng thch.

1. Yu cu tng cng tnh lin ngnh ca Ban son tho v kh nng tham gia thc t ca thnh vin Ban son thoT trc khi ban hnh Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut (Lut BHVBQPPL) v trong sut qu trnh thc hin Lut BHVBQPPL n nay, thc trng xy dng php lut phi i mt vi ci gi l tnh cc b trong lm lut. Mt khi B, c quan ngang B xy dng lut v lnh vc c giao ph trch th h qu ph bin l li ch a dng ca ngnh c a vo d n lut, t vic quy nh thm quyn gip Chnh ph qun l nh nc v mt vn cho n hnh thnh, nng cp b my thc hin nhim v hay quy nh nhng th tc nghing v hng thun li cho nh qun l tng thnh lp Ban Son tho a ngnh l nhm vo vic bo m tnh khch quan, ton din v thng nht ca cc chnh sch th hin trong d n lut.

Trong ln sa i vo nm 2002, iu 25 Lut BHVBQPPL quy nh c th vic thu ht cc chuyn gia, nh khoa hc vo thnh phn Ban son tho. Ngay trong thi im sa i Lut BHVBQPPL, mt vn nan gii t ra l gii quyt mi quan h gia vic cao vai tr ch cht ca Trng Ban son tho - th trng c quan ch tr son tho - vi Ban son tho vi t cch l mt t chc lin ngnh, a thnh phn. Thc t su nm thc hin Lut BHVBQPPL (1996-2002) cho thy, gnh nng ca nhim v son tho vn ch yu thuc v c quan ch tr v nhm lm nhim v thng trc cho Ban son tho.

Lut BHVBQPPL sa i nm 2002 b sung quy nh v vai tr ca Trng Ban son tho vi tham vng, mt mt, ghi nhn v rng buc trch nhim ca c quan ch tr son tho v mt khc, kin nh t tng v c cu a thnh phn ca Ban. T , gii quyt mi quan h gia ba ch th: c quan ch tr, Ban son tho v c quan trnh d n lut.

Tuy nhin, nh v pht huy vai tr ca thnh vin Ban son tho l ngi ca c quan, t chc khc khng p ng c mong i. Vi chc v ch yu ch l cp ph ca ngi ng u c quan, t chc, li thng xuyn qu ti trong cng v lnh o ti c quan, t chc, nn dn n s tham gia khng y v thiu cht lng ca h. Thc t cho thy, khng t Ban son tho khng th t chc hp c sau khi c quyt nh thnh lp. T bin tp gp kh khn ln v nh hng khi tin hnh nghin cu, xy dng cng, s tho, d tho v hon thin vn bn. Khc phc tnh trng ny, mt s T bin tp ch ng d kin tng chnh, hnh thnh cng s b km theo thuyt minh xin kin thnh vin Ban son tho. Tuy nhin, vic gp bng vn bn theo cch thng bc l cc hn ch nht nh v s thiu ton din. Nhng ni dung chnh ca d n nu c cc thnh vin nhm hp, tho lun, trao i thng tin v by t quan im trc tip th chc chn s c c s v c tin cy hn rt nhiu i vi T bin tp.

V vy, cc c quan ch tr son tho phi ht sc ch ng hnh thnh d tho ban u v thc hin nhng cng vic m l ra tp th Ban son tho phi chia s.

2. Yu cu v kh nng hoch nh chnh sch ca Ban son tho vi vic quy trch nhim cho c quan ch tr son tho v ni dung, cht lng ca d nCng vic mang tnh quyt nh trong giai on son tho l hnh thnh bng ngn ng php l nhng t tng chnh ca d n lut m l ra phi tng i r rng t khi d n c a vo Chng trnh. Tuy nhin, do hn ch by lu ca khu lp d kin Chng trnh m trch nhim to ln ca Ban son tho hin nay l tho lun v chnh sch, cc vn ln ca d n, d tho T bin tp trin khai cc hot ng chun b vn bn (chun b cng, xy dng v chnh l d n, d tho theo kin ca Ban son tho). Mc d bao lu nay, kh nng xut chnh sch ca c quan ch tr vi th mnh v s am hiu ni dung qun l l khng th ph nhn, song ngn chn tnh ch quan ca c quan ch tr, thnh phn m ca Ban son tho vn c khng nh. Bn cnh , vi xu th xy dng nhng lut s, c quy m ln nh thi gian gn y, s k vng vo Ban son tho v kh nng gii quyt nhng vn lin ngnh l c c s.

Tuy nhin, dng nh vn cn s h nghi v nhng ng gp thc t ca Ban son tho nn Lut BHVBQPPL giao cho c quan ch tr chu trch nhim v ni dung, cht lng ca vn bn. Thc trng hot ng ca cc Ban son tho cho thy, do khng c iu kin thng xuyn t chc hp, tho lun, hay do s tham gia gin on, khng y ca cc thnh vin m Ban son tho khng pht huy c th mnh l a ra phng n gii quyt cc vn lin ngnh. Trong khi , c quan ch tr buc phi a ra vn vi kin khc nhau v ng nhin, km theo quan im ca chnh mnh.

Cn ni thm rng, cng do cha c chnh sch r rng t trc khi son tho, nn kin ngh v vic cp V ho thnh phn Ban son tho phi a ra tho lun nhiu ln. Vi nhim v thc t nh hin nay l xut chnh sch hnh thnh ni dung chnh ca d tho, cp ph th trng c quan c xem l thch hp, c t cch a ra kin mang tnh quyt nh v thng c c vo Ban son tho.

Ban son tho thc s l c quan d kin chnh sch th t cch thnh vin v ch hot ng l nhng vn cn quan tm hin nay.

3. Yu cu v vic y nhanh tin , cht lng lm lut vi khi lng nhim v khng ph hp vi tnh cht ca Ban son thoc xy dng khng nhng vi nh y li tnh cc b trong hoch nh chnh sch lp php m cn pht huy tr tu ca tp th, cc chuyn gia, nh khoa hc, Lut BHVBQPPL t hy vng vo hiu qu hot ng ca Ban son tho, coi l yu t gp phn bo m cht lng vn bn v tng tc quy trnh lm lut. Tuy nhin, bn thn vic xut chnh sch i khi thiu c th nn nhu cu ban hnh vn bn hng dn khng gim. Trong khi , chun b d tho vn bn quy nh chi tit, hng dn thi hnh lut li l nhim v lut nh ca Ban son tho. Vic giao nhim v cho t chc lin ngnh hot ng c thi hn nh Ban son tho l khng ph hp v cng l phi thc t. ng lu l Ban son tho hu nh khng thc hin mt s cng vic nh tng kt thi hnh php lut, nh gi vn bn quy phm php lut, xy dng bo co d bo tc ng kinh t - x hi ca d tho v d kin ngun lc bo m thi hnh vn bn l nhng hot ng bc u ca qu trnh son tho. Nu c quan ch tr son tho n phng tin hnh cng vic ny th r rng khng ph hp vi Lut BHVBQPPL; nhng trng hp ngc li, chc chn tin lm lut khng bo m v s thiu lin tc trong hot ng ca Ban son tho.

T thc t t chc v hot ng ca Ban son tho, chng ta cn nh gi tnh hiu qu, kh thi ca cc quy nh lin quan n Ban son tho, c quan ch tr son tho v mi quan h gia hai ch th trn.

V mt l thuyt, ngha ca cc quy nh v Ban son tho v ang c tha nhn. S lo ngi ko di v hin tng cc b" trong lm lut l l do kh thuyt phc quay tr li m hnh giao vic xy dng d n cho duy nht mt c quan qun l ngnh, lnh vc. Tuy nhin, cng khng th b qua thc t v tnh hnh thc, thiu hiu qu trong hot ng ca cc Ban son tho. R rng l c s khng tng thch gia mong mun, k vng vo Ban son tho vi nhng ng gp thc cht ca c quan ny mc d do s chi phi ca nhng iu kin khch quan.

*

* *

thc y hiu qu ca cng tc lp php ni chung, rt cn s ci tin mt cch ng b. Cn lm r mi quan h gia khu d kin, thng qua Chng trnh vi giai on son tho. Mt khi chnh sch c d kin t trc v nh , nhng ni dung c bn ca d n lut c mng tng, nh hnh th gnh nng xut chnh sch nh vn c quan nim by lu khng cn l ca Ban son tho. Nh vy, vai tr, quy m nhim v ca Ban son tho s c thay i mt cch khc.

Trong khi hot ng hoch nh chnh sch cha c i mi mt cch c bn th cn tnh n vic sa i cc quy nh lm r mi quan h gia Ban son tho v c quan ch tr son tho. Kinh nghim lp php mt s nc cho thy, vai tr ca c quan ch tr son tho (b qun l ngnh, lnh vc) c cao trong qu trnh chun b d n lut ca Chnh ph. n lc cn tng kt, nh gi mt cch khch quan qu trnh thc hin Lut BHVBQPPL v nhng n lc ci tin quy nh v Ban son tho c hng gii quyt ph hp vi thc t. Rt c th phi t c quan ch tr son tho vo ng v tr thc c ca mnh. Phng n nhn mnh vai tr ca b qun l ngnh, lnh vc khng nn xem nh bc li ca vic i mi quy trnh chun b d n lut m tri li, l s ci tin mt cch khch quan, c s tip thu, tng kt v nh gi cc gii php ci cch. Mt khi khi lng cng vic c giao cho c quan ch tr son tho m nhim chnh th bin php bo m cht lng, tnh kh thi l thu ht s tham gia ca nhn dn, cc chuyn gia, nh khoa hc, doanh nghip vo cc bc xy dng vn bn nhng thi im thch hp.

---

* TS. Vn phng Chnh ph

iu trn ti y ban: nghin cu kh nng p dng Vit Nam (phn 1)

Nguyn c Lam*I- M uTrong thi gian qua, trn ng chun b tin ti chuyn nghip, Quc hi c nhng bc i mi, trong c i mi quy trnh lp php nh thng qua lut ti hai k hp, hi ngh i biu chuyn trch, chia hai hi trng tho lun Nm trong tin trnh chung , mt s gii php c thc hin nhm nng cao vai tr ca cc u ban trong hot ng ca Quc hi ni chung v trong quy trnh lp php ni ring. Chng hn nh mi y U ban Php lut c c tch thnh U ban Php lut v y ban T php. Tuy nhin, ni chung du n ca h thng u ban vn cn cha m nt. Cu hi t ra y l lm th no nng v th, vai tr ca cc u ban ca Quc hi trong quy trnh lp php hin nay? T vic tm hiu kinh nghim t chc phin iu trn ca u ban mt s ngh vin trn th gii trong quy trnh lp php, nhng ch li m hnh thc ny mang li i vi hot ng lm lut ca ngh vin, chng ta cng i chiu vi giai on thm tra trong quy trnh lp php nc ta nghin cu kh nng p dng th tc iu trn trong hot ng thm tra ca cc u ban ca Quc hi nc ta. Bi vit ny s chng minh rng, mc d gp phi mt vi kh khn, nhng c th ng dng nhng kha cnh hp l ca hnh thc iu trn vo giai on u ban trong quy trnh lp php Vit Nam.II- Gii thiu chung v iu trn1- nh ngha, tm quan trng ca iu trniu trn l phin hp ca u ban ngh vin mt s nc nh M, Canada, c, Braxin, Thu in, Na Uy, Philipinnes[1], thng l m cng khai, thu thp thng tin v kin v mt d lut no , hoc tin hnh iu tra v mt vn thi s no , hoc gim st, nh gi hot ng ca chnh ph hoc vic thc thi php lut. Trong mt s trng hp, iu trn hon ton mang tnh cht gii thch, cung cp nhng chng c hoc s liu v mt vn ang din ra. C bn loi iu trn: iu trn lp php, iu trn gim st, iu trn iu tra, v iu trn thng bo[2]. Trong s ny, iu trn lp php l ph bin nht, v thm ch nhiu khi cc dng iu trn khc cng phc v cho hot ng lp php. Mc ch ca bi vit ny cng chnh l bn v dng iu trn lp php ny.iu trn l mt khu khng th thiu trong quy trnh lp php M v mt s nc khc. Trong nhng nm gn y, rt him khi cc u ban ca Quc hi M trnh bo co ra phin hp ton th v cc d lut quan trng m khng t chc cc phin iu trn v d lt . Thm ch, nu mt d lut khng c xp vo lch iu trn th coi nh d lut cht[3]. Hoc nu mt d lut c a ra Quc hi M m khng qua bc iu trn s tr thnh mc tiu cng kch kch lit[4]. C tc gi v iu trn nh mt phin to lp php i vi d lut, c ting ni quyt nh i vi s phn ca d lut[5]. Bi l, ti phin iu trn, cc ngh s khng quyt nh v d lut, nhng h tip nhn thng tin, l l, lun chng, s vic ng h hay phn i d lut c c s sau quyt nh c d lut c a ra ton th ngh vin hay khng[6].2- Thnh phn tham di din cho mi li ch trong x hi c th c mi tham d nhng cuc iu trn. V d M l nhng ngi vn ng hnh lang, cc chuyn gia, ngi ca Lu Nm Gc, ngi ca Ph Wall, nh bun, nh nng, lut s, thm phn (xem hp 1). Tt c u mun ln ting ti c quan lp php nh ny, ni m nhng bo co u ban c th c ting ni quyt nh ln tin trnh biu quyt phin hp ton th. Ti y, Quc hi c th tip xc cng chng, c quan lp php gp cng dn p ng nhng i hi ca mt x hi lun thay i[7]. bo v v khuyn khch cc nhn chng c mi n phin iu trn, php lut cc nc c c ch ny quy nh cho h nhng c quyn nh c quyn ca ngh s. V d, c, cc nhn chng c th thoi mi cung cp chng c cho phin iu trn m khng s b kin v ti vu khng; khng c s dng thng tin m h cung cp cho u ban iu trn chng li h trong kin tng sau ny nu xy ra kin tng; c quyn ca nhn chng cng bo v h trc mi s hm da hay khc nhm ngn cn vic cung cp chng c[8].Hp 1: Phin iu trn v trao quy ch PNTR cho Vit NamVo nm 2006, U ban Ti chnh Thng vin M t chc cc phin iu trn v vic trao quy ch PNTR cho Vit Nam. c mi tham d v trnh by ti mt trong nhng phin iu trn c: Ph i din Thng mi M Karan Bhatia; Th trng Ngoi giao ph trch khu vc ng - Thi Bnh Dng Eric John; 3 nhn chng n t Hip hi cc nh sn xut tht heo quc gia (NPPC), Hip hi lm vn khu vc ty bc M v tp on Citigroup; Ch tch Hi ng Thng mi M - Vit Virginia Foote.V s tham gia ca ngh s, chng hn hng thng cc u ban ca H vin M c hn 500 phin hp, hn na, mt ngh s c th tham gia nhiu u ban. V vy him khi cc phin iu trn c y thnh vin u ban. Tc gi cun Quc hi M ngy nay m t s tham gia ca thnh vin u ban cc phin hp nh sau: Thng thng thnh vin u ban vi vng n, a cho chuyn vin gip vic nhng ghi chp ca mnh, hi vi cu, lng bng vi li xin li ri vi vng ri phin hp[9]. Bi vy, nhiu khi trong cc phin iu trn, cc chuyn vin gip vic ng hn ngh s v mc d cc chuyn vin ny t khi c ni, nhng nhng cu hi ghi trong nhng mnh giy m ngh s a cho h trc c chuyn n ch to phin hp ch to hi cc bn lin quan. Thnh cng v hiu qu ca cc phin iu trn ph thuc nhiu vo bo ch. V d, vo nm 1956, mt h ngh s M t chc mt lot cuc iu trn v an ton t, nhng bo ch b qua v Quc hi M cng b qua chuyn y, d lut b chm vo qun lng. Chn nm sau, hai ngh s khc a vn ny ra iu trn, c cc bo a tin trang nht, gp phn to ln vo s ra i ca o lut 1966 v an ton ca xe t[10]. Tuy nhin, nu nhn chng yu cu, bo ch v cng chng c th phi ri phng hp trong mt thi gian ngn, v d trong khong 10-15 pht[11].3- Cch thc tin hnhTrc khi din ra phin iu trn, u ban phi quyt nh c cn a d lut ra phin khng. Cc u ban phi quyt nh xem h cn thng tin g, cc im trong d lut cn trao i, sau mi quyt nh iu trn c phi l phng thc tt nht t cc mc ch hay khng. Cc yu t nh hng n quyt nh dng ny ca u ban gm tm quan trng ca vn i vi quc gia, ting ni ca c tri v cc nhm li ch, tc ng ca c nhn ngh s[12]. Theo th tc lm vic, cc u ban quyt nh v vic c a d lut ra phin iu trn hay khng bng cch biu quyt theo a s. Tuy nhin, trn thc t, trong nhiu trng hp, ch nhim u ban quyt nh v vic t chc phin iu trn.[13] M, phin iu trn c th t chc bt c lc no, tr khi c phin hp hn hp gia Thng vin v H vin. Tuy nhin, khi sp xp thi im, cc y ban thng phi sp xp khng b trng nhau v thi gian vi cc hot ng khc ca u ban, ca u ban khc v ca c nhn ngh s ngh s c th tham gia tt nht. U ban phi thng bo mun nht l mt tun trc khi tin hnh phin iu trn v a im, thi gian, cc vn s a ra iu trn, thnh phn tham d. Nhng thng tin ny phi c ng trn H thng lu tr ngh vin (Congressional Record). Cc U ban cn phi gi n cc ngh s v nhng ngi tham d khc cc ti liu cn thit nh giy mi, tm tt cc vn a ra iu trn, danh sch nhn chng Cc thnh vin U ban cn nhn c t b phn phc v cc bo co ca cc b ngnh v n cc vn a ra iu trn.

Ti phin iu trn, sau khi i din chnh ph trnh by, n lt i din cc nhm li ch th hin quan im. H c th ng h ton b d lut hoc tng phn. H c th yu cu sa i mt s ni dung trong d lut, hoc c th phn i ton b d lut, v a ra mt d lut khc do mnh t son tho. Tip theo n lt cc thnh vin u ban hi, bt u bng ch to. Mi thnh vin u ban u c quyn hi, mi ngi c hi trong 10 pht. Mt phin iu trn ko di t vi gi ng h cho n hng thng[14].

Bin bn phin iu trn l mt ngun thng tin v ngun tuyn truyn c gi tr. Thnh vin u ban c pht mt s lng ln pht li cho cc ngh s khc khng tham d phin iu trn. Cc thnh vin u ban v nhng nhn vt pht biu trong phin iu trn c php xem li v sa li cu ch nu thy cn thit[15]. Phn ln bin bn iu trn v cc ti liu khc s dng trong phin iu trn c xut bn sau su thng n mt nm. Mt s ti liu iu trn khng c xut bn rng ri trong vng 20 n 30 nm. ngh vin M, bin bn ca hu ht cc phin iu trn c in v pht hnh rng ri hoc c ng ti trn Internet[16].

Cc u ban Quc hi M cn t chc cc cuc iu trn hn hp vi cc u ban khc, hoc iu trn ti ch (field hearings) bn ngoi to nh Quc hi. Chng hn, u ban T php ca H vin M t chc nhiu phin iu trn ti ch nm 1995 nhm thu thp kin ng gp v tranh th s ng h ca cng chng i vi d lut sa i Hin php v tn ngng hc ng[17]. Quc hi M cng th nghim phng thc iu trn t xa qua hi ngh truyn hnh (video conference), c ngha l ngi lm chng c th gii trnh cc vn cn trnh by trc mt u ban t mt ni khc qua phng tin ny[18].

4- Nhng ch li do iu trn mang li4.1.Thng tinCc phin iu trn nhm n mt s mc ch thc t. Vai tr quan trng nht ca iu trn l thu thp thng tin cc ngh s c c s nh gi cc d lut c a ra tho lun u ban, cung cp nhng chng c c sc thuyt phc cho vic xem xt d lut[19]. C ngi gi y l m vng thng tin v tt c cc vn tm quc gia ang din ra[20]. Cc nhn chng n t cc c quan chnh ph, cc thnh vin u ban, hc gi, tng lp tr thc, cc nhm li ch n tham d iu trn gp v u khuyt im ca d lut. C tc gi cho rng, thng tin trong cc phin iu trn rt c ch trong vic xc nh tng quan gia chi ph v li ch ca mt d lut[21]. Qua thng tin thu nhn c, cc v ngh s cng c th xc nh liu c cn ban hnh o lut mi, hay l ch cn sa i lut hin hnh. Cc phin iu trn l din n u tin ni d lut c c hi ra mt cng chng, ni u ban xem xt d lut c ng a ra trc ton th ngh vin hay khng. Bn cnh , nhiu phin iu trn nhm mc ch nh gi tnh hnh thc hin mt o lut ban hnh trong mt thi gian nht nh, qua lm c s quyt nh v vic sa i o lut. Chng hn, U ban Ti chnh v Thu kho H vin M lm vic ct lc trong sut mt nm vi nhiu phin iu trn v lut thu thu nhp c nhn lin bang quyt nh a ra H vin Lut v ci cch thu nm 1986 vi hn 1300 iu[22]. Ni tm li, thng tin ca phin iu trn dung ho tnh cht dn ch rng ri ca ngh vin vi yu cu kin thc chuyn mn chuyn su ca hot ng lp php[23].Do tnh cht thng tin ny nn ti cc phin iu trn, cc bn tham gia iu trn, trong c cc ngh s ch yu c nhng hnh vi nm thng tin (xem hp 2). Hp 2: Hnh vi ca nhng ngi tham d ti mt phin iu trn[24]Ngi ta tnh phn trm ca tng hnh vi trn tng s hnh vi da trn cc lt pht biu c ghi li trong bin bn ti phin iu trn lin quan n Lut Gio dc i hc 1965 (Higher Education Act of 1965), do Tiu ban Gio dc thuc U ban Gio dc v Lao ng ca H vin M v Tiu ban Gio dc thuc U ban Lao ng v Thnh vng chung ca Thng vin M t chc. Trong qu trnh iu trn Tiu ban ca H vin M c 9 ngh s tham d, cn Tiu ban ca Thng vin c 6 ngh s trong s 10 thnh vin Tiu ban tham d. Nhng hnh vi lin quan n thng tin nh cung cp thng tin, hi thng tin, c kin, ngh a ra kin chim n trn di 80% tng s hnh vi. 4.2. Xoa du cng thngTheo cc tc gi cun "Quc hi v cc thnh vin", l nhng din n cho cc cuc tranh lun cng khai, cc u ban gip xoa du, dung ho, gii to tnh trng cng thng trong i sng chnh tr..."[25]. Mt tc gi khc v von, cc phin iu trn c tc dng nh ci van an ton, x hi khi p lc trong ni sp-de ln n nguy him[26]. Bi l, phin iu trn to iu kin cho cng dn, cc t chc trong x hi vn lu nay c nhiu iu bc xc c dp ln ting trt ni bc dc, qua s cng thng trong x hi chng xung, cho d o lut c th s khng c thng qua.

4.3. Tng tnh minh bchTh tc lin quan n nguyn tc cng khai c trong cc phin iu trn gip lm tng tnh minh bch ca ngh vin. V d, cc u ban trong Quc hi M t chc nhng phin iu trn khng th thiu bo ch, pht thanh, truyn hnh v gn y l Internet, nhng thnh tu cng ngh thng tin khc. Thng Chn nm 1998, U ban Nng nghip ca H vin tr thnh U ban u tin ca Quc hi M truyn trc tip cc t liu hi ngh ca mnh qua Internet[27]. Nh vy, iu trn c th lm tng lng tin ca cng chng vo mt quy trnh lm vic minh bch ca ngh vin. Cc cuc iu trn to iu kin cho cng dn v cc nh lnh o ca x hi cng dn c th trnh by quan im ca mnh, v cng l c hi cc nh lp php t ra cc cu hi cho cc quan chc ngnh hnh php. Mt khc, chnh v tnh cht cng khai ny nn cc bn tham gia iu trn phi chun b k cng. Chnh ph v cc ch th c mi n iu trn phi chun b cc ti liu lm chng. Thm ch h cn t chc phin iu trn gi tp lm quen trc khi vo phin iu trn tht[28]. Cn cc u ban v b my gip vic chun b sn cc cu hi, lun chng ng h hay phn i d lut.4.4. Tranh th s ng hiu trn cng c tc dng thu ht s ch ca cng chng, v y l mt knh truyn ti thng tin n cng chng, mt khu c t chc rm r nht v l mt phn trong chin lc chung nhm bin d lut thnh lut. V d, mi nhng ngi ni ting n tham d iu trn l mt cch rt hiu qu thu ht s ch ca cng chng n vn ca d lut. Khi ngi sao mn bc Liz Taylor c mi n ng gp kin v s cn thit phi tng ngn sch cho hot ng nghin cu chng AIDS, b to ra cn st bo ch, n ni Ch nhim mt u ban ca H vin M nhn xt: Ti cha bao gi thy iu g tng t xy ra trong sut 30 ngy chng ti tham gia iu trn[29]. Hoc mt phin iu trn c th thu ht s ch v mi c nhng nhn chng vi nhng tri nghim c nhn rt sng ng, lm cho d lut gn hn vi cng chng (xem hp 3). Hp 3: Nhn chng 10 tuiKhi pht biu trong phin iu trn ca mt u ban trong Quc hi M lin quan n vn chm sc tr em, mt b gi 10 tui m b m khng thi gian chm sc em vo ban ngy ni: C nhng th lm chu s khi nh mt mnh, nh gi, ting cch ca, v c bu tri sm ti. Nhng th c g l ng s i vi cc ng u - c b ni vi u ban gm ton ngi ln- nhng tht ng s vi tr em nh mt mnh[30].Qua y, nhng ngi t chc iu trn thng mun thc y, nhn rng s hu thun i vi d lut. ng thi cch thc t chc nh th cng lm cho vic lm lut ca Quc hi gn hn vi ngi dn, hay ni cch khc, gp phn a lut vo cuc sng bng cch a cuc sng vo qu trnh lm lut.4.5. Tc dng gn lcCc phin iu trn c tc dng nh mt b lc u tin, lc bt nhng d lut thc s khng cn thit ra khi chng trnh xem xt, tho lun ca ngh vin. Tnh trung bnh trong mi nhim k 2 nm ca H vin M c khong 20.000 d lut c gi n cc u ban, nhng nh c bc gn lc ny m H vin ch phi xem xt khong 1000 d lut. Italia, 20% d lut ca Chnh ph v 80% d lut ca ngh s phi chu dng giai on ny ca u ban[31]. (K sau ng tip)

kin tham gia xy dng Lut thu Thu nhp c nhn: Nhng vn nn tng khi xy dng Lut thu Thu nhp c nhn Vit Nam

L Th Thu Thu*iu 80 Hin php nm 1992 qui nh : Cng dn c ngha v ng thu theo qui nh ca php lut. Nh vy, np thu l mt trong cc ngha v c bn ca ngi dn. Ngha v ny c c thc hin hay khng ph thuc ch yu vo ch ca ngi dn bn cnh s qun l, iu tit kho lo t pha nh nc. Tuy nhin, phi c thu nhp th mi c c s ng thu. Vy vn t ra, l lm th no nh nc bit c nhng ai c thu nhp, thu nhp pht sinh khi no v mc bao nhiu m bo c s cng bng, bnh ng trong vic thc hin ngha v thu v thu ng, thu , thu kp thi? iu ny qu l kh, c bit i vi thu thu nhp c nhn, sc thu rt nhy cm, nh trc tip vo thu nhp, vo ti tin ca mi c nhn v lin quan n nhiu ngi trong x hi. V vy, vic xy dng Lut Thu thu nhp c nhn (TNCN) l iu khng n gin. Trong phm vi bi vit ny, xin c lun bn nhng vn c bn, mang tnh cht nn tng chi phi ti vic xy dng v ban hnh Lut thu TNCN Vit Nam.

1. Lut thu TNCN c xy dng da trn nguyn tc v mc ch ca thu TNCNThu TNCN xut hin t rt lu trn th gii. Nm 1799, ln u tin Vng quc Anh p dng loi thu ny. Hin nay, thu TNCN ang c trin khai hn 180 quc gia trn th gii. Tnh ph bin ca loi thu ny c l gii bi cc nguyn tc ra i ca n. Thu TNCN ng vin trc tip vo thu nhp ca c nhn v c cn c trn cc nguyn tc li ch, cng bng, kh nng np thu.

Nguyn tc li ch m bo cho mi ngi trong x hi u c hng nhng thnh qu pht trin ca t nc v lut php, th ch, c s h tng, phc li x hi, an ninh trt t, ng thi cng c ngha v ng gp mt phn thu nhp ca mnh cho x hi thng qua vic np thu[1].

Theo nguyn tc cng bng v kh nng np thu th ngi c thu nhp cao phi np thu nhiu hn ngi c thu nhp trung bnh, ngi c thu nhp nh nhau nhng c hon cnh kh khn hn th np thu t, mi c nhn d c thu nhp t nhiu ngun khc nhau u c iu chnh thng nht bi mt chnh sch thu. Ngi c thu nhp thp khng phi np thu. Mc ng vin thu ph hp vi kh nng thu nhp ca mi ngi. Thng qua , thu TNCN bo m ng vin mt cch hp l thu nhp dn c khuyn khch mi c nhn to ra sc lao ng, thc hin hot ng sn xut kinh doanh, gia tng thu nhp, lm giu mt cch chnh ng.

C th ni, thu TNCN ra i bt ngun t yu cu m bo s cng bng trong phn phi thu nhp. Nu nh thu ni chung xut hin trong x hi loi ngi khi tho mn hai iu kin cn v l s xut hin ca nh nc v thu nhp x hi, th thu TNCN khng ch dng li m n xut hin khi thu nhp x hi t n mt mc to nn khong cch chnh lnh gia cc c nhn trong x hi. Thng qua chc nng phn phi ca thu, thu TNCN gp phn gim bt chnh lch giu ngho, thc hin mc tiu cng bng x hi. Mt iu d dng nhn thy, mt tri ca kinh t th trng l s phn ho giu ngho ngy cng r nt gia cc tng lp dn c, gia cc khu vc, thnh phn kinh t. Thu nhp ca c nhn, t chc trong nn kinh t th trng b chi phi khng phi bi ch do lao ng v vn, m cn chu s tc ng ln bi cng ngh. c bit trong nn kinh t tri thc ngy nay, khi hm lng cht xm trong cc sn phm x hi i hi ngy cng cao th t duy, nhn thc l nhng yu t tc ng rt mnh ti thu nhp. iu ny dn ti mt tt yu l s phn ho giu ngho trong x hi. c bit, trong tng lai gn Vit Nam, cc th trng tin t, ti chnh, bt ng sn s pht trin mnh m, to iu kin cho cc t chc, c nhn c c hi u t v to ra cc khon thu nhp khc nhau. Thm vo , tin trnh hi nhp kinh t quc t s ko theo dng chy s lng nh u t nc ngoi u t trong nc, do s a dng v gia tng thu nhp ca cc c nhn trong x hi s lm cho khong cch chnh lch v thu nhp gia cc tng lp dn c li ngy cng ln. gim bt khong cch v thu nhp gia cc tng lp dn c trong x hi, Chnh ph - nh mi quc gia khc - thng da vo thu thu TNCN. Thu TNCN - thu trc thu c vai tr iu tit mt phn thu nhp ca b phn c thu nhp cao vo ngn sch nh nc u t vo gio dc, y t, vn ho phc v mi tng lp dn c. Vic chi ngn sch cho cc mc tiu trn c ngha quan trng khng nhng trong vic thu hp khong cch giu ngho gia cc tng lp dn c trong x hi, m cn to c hi v tim nng cho s pht trin ng u ca cc tng lp dn c.

Lut thu TNCN cn gn vi mc tiu p ng nhu cu chi tiu ngy cng tng ca nh nc. Trong x hi ngy nay, thu l ngun thu c bn to nn ngn sch nh nc. cc nc pht trin M, Anh, c, thu TNCN chim t trng ln, khong 30 - 40% tng thu ngn sch. Vit Nam v cc nc ang pht trin, t l ny khng ng k (hin nay Vit Nam chim khong 4% ngun thu ngn sch, cc nc Thi Lan, Malaixia, Philippin khong 12-16% trn tng thu ngn sch)[2]. Tuy nhin, t l ny c xu hng ngy cng tng, bi l kinh t - x hi ngy cng pht trin, hi nhp kinh t ngy cng su rng th nhu cu chi tiu ca nh nc trong lnh vc an ninh quc phng, an sinh x hi, pht trin s nghip gio dc o to, y t cng ngy mt gia tng. Thm vo , nhu cu ca con ngi cng tng theo thi gian, x hi ngy cng pht trin i hi ca con ngi cng ngy cng a dng. Khi nhu cu ca con ngi ngy cng tng th nh nc, mt mc nht nh, phi bo m p ng c nhng nhu cu ca cng dn nc mnh. Chnh v vy, nhu cu chi tiu ca nh nc ngy mt ln v ngun vt cht p ng nhu cu ny ch yu ly t thu. Tuy nhin, liu nh nc c th thu thu theo hnh thc nc ln th thuyn ln khng? Hin nay, trong xu hng ton cu ho, tng bc xo b hng ro thu quan, th vic m bo ngun thu p ng nhu cu chi tiu ca nh nc l mt bi ton hc ba. Hu ht cc quc gia tm li gii p cho mnh bng cch m rng i tng np thu, i tng chu thu TNCN, tng bc a sc thu ny tr thnh sc thu i chng. Vic lm ny hon ton khng d trong mt nc m ngi dn c thi quen s dng tin mt trong cc giao dch, h thng thng tin cha pht trin, cc khon thu nhp t tha k, qu tng cn kh kim sot v nng lc cn b thu cn km, cha p ng c nhng thay i ca nn kinh t.

2.Ban hnh Lut thu TNCN trong bi cnh ci cch h thng thu, nhm p ng yu cu hi nhp kinh t quc t v m bo hi ho cc sc thu trong h thng thu H thng thu ca mt quc gia thng c ba nhm cc sc thu: nhm nh vo thu nhp (trc thu), nhm nh vo tiu dng (nh vo ca ci em s dng) - thu gin thu, nhm nh vo ca ci dnh (ca ci ct tr hoc u t) - thu ti sn. Thng qua cc sc thu ny, nh nc kim sot c thu nhp trong x hi, trn c s m bo ngun thu cho ngn sch nh nc v iu tit v m i vi nn kinh t. Tuy nhin, vic la chn c cu h thng thu phi ph hp vi cc iu kin kinh t, x hi ca mi nc trong tng thi k. Trong iu kin ca Vit Nam hin nay, tc ng ca hi nhp kinh t quc t n ci cch h thng thu l rt ln. Chng ta bc vo ngi nh chung WTO v thu lun l vn quan trng trong cc hot ng ca WTO v c nh hng trc tip ti vic m phn ca cc quc gia trong qu trnh gia nhp cng nh khi tr thnh thnh vin chnh thc ca t chc ny. Cc nguyn tc t chc v hot ng ca WTO t ra nhng yu cu ht sc r rng i vi chnh sch thu ca mi quc gia, l: ct gim thu nhp khu, khng c tng thu sut sau khi ct gim i vi hu ht cc sn phm hng ho nhp khu t nc ngoi, i x cng bng, bnh ng gia cc i tc (nguyn tc ti hu quc), i x bnh ng gia hng ho sn xut trong nc v hng ho nhp khu (nguyn tc i x quc gia). Trong bi cnh ny, cc quc gia, c bit cc quc gia ang pht trin nh chng ta phi tip tc ci cch h thng chnh sch thu theo hng gim gnh nng thu cho cc nh u t, nhm to li th so snh v thu v tng cng thu ht vn u t nc ngoi. nng cao tnh n nh, hiu qu ca ngun thu t thu, vic ci cch thu phi da trn c s nghin cu, phn tch v tnh ton t l ng vin t thu/GDP mt cch hp l cho tng thi k, thc hin m bo hp l trong c cu ba nhm thu trc thu, gin thu, thu ti sn, tng bc tng t trng thu trc thu v thu ti sn trong tng thu ngn sch. Vic sa i, ban hnh cc o lut v thu (trong c Lut thu TNCN) cn theo hng m bo tnh cng bng, bnh ng, hiu qu, n gin, minh bch, cng khai, trn nguyn tc m rng phm vi i tng np thu, thu nhp chu thu, thu hp phm vi u i min gim thu, tch chnh sch x hi ra khi chnh sch thu, xo b s phn bit i x v thu gia ngi trong nc vi ngi nc ngoi, gim mc thu thu thng qua vic gim thu sut, nng cao hiu qu cng tc qun l thu thu thng qua ci cch qui trnh, th tc v ng k, k khai, np thu, tng bc p dng c ch t k khai np thu.

3. Bi hc t thc tin thi hnh Php lnh Thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao, tin ti ph hp vi thng l quc t C th ni, vic xy dng Lut thu TNCN cn k tha v rt ra bi hc qua nhng vn t ra t thc tin thi hnh Php lnh Thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao Vit Nam. Php lnh ny ra i t nm 1990, c hiu lc t nm 1991. Tuy c nhng sa i nht nh nhng Php lnh ny khng trnh khi hn ch. Chng ta u bit, cc nc pht trin, Lut thu TNCN c ban hnh v bt k ai c thu nhp cng u phi np thu. Ngi dn y qu quen vi khi nim thu nhp sau thu. Khi xin vic, ngi ta thng thng lng mt mc lng sau khi tr i thu v ph bo him. C quan thu s thu thu trc khi thu nhp cn li n tay ngi lao ng. Tuy nhin, tm l ny vn cn rt xa l i vi ngi dn Vit Nam. Hin nay, s thu thu TNCN Vit Nam ph thuc rt nhiu vo ngi nc ngoi ang sng v lm vic ti Vit Nam (chim ti 2/3 s thu thu TNCN). V vy, vic thit k Lut thu TNCN i hi phi c s sng to, khng nhng c s hc hi kinh nghim ca cc nc trong lnh vc ny m cn phi ph hp vi c im tnh hnh kinh t, x hi v tm l ca ngi Vit Nam.

- V i tng np thu: Php lnh thu thu nhp cao qui nh l cng dn Vit Nam v ngi nc ngoi c tr ti Vit Nam. Nhng trn thc t, khi cng dn Vit Nam i cng tc, lao ng nc ngoi th li rt kh thu thu v c quan thu khng qun l c. Php lnh phn bit i tng np thu l ngi Vit Nam vi nhau v gia ngi Vit Nam vi ngi nc ngoi. Theo , tiu ch quc tch c p dng i vi ngi Vit Nam, cn tiu ch c tr li p dng i vi ngi nc ngoi. Mt khc, vic p dng hai biu thu lu tin tng phn khc nhau vi nhng mc khi im chu thu khng ging nhau dn n s phn bit i x gia ngi Vit Nam v ngi nc ngoi. Trong khi , cc nc trn th gii (Trung Quc, Hn Quc, Thi Lan, Nga) u qui nh da trn s phn bit gia i tng c tr v khng c tr. Ngi c ngha v np thu thu nhp bao gm cc c nhn, khng phn bit quc tch, ngnh ngh kinh doanh, ngun pht sinh thu nhp. Phm vi ca lut thu p dng i vi ngi lm cng n lng, ngi hnh ngh c lp, c nhn c thu nhp t bn quyn, thu nhp t ti sn cho thu, u t vn Trong khi , Vit Nam hin nay, c nhn ang kinh doanh np thu theo Lut Thu thu nhp doanh nghip, c nhn lm cng n lng ang np thu theo Php lnh Thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao, c nhn c thu nhp t vic chuyn quyn s dng t ang np thu theo Lut Thu chuyn quyn s dng t. iu ny tht bt hp l, bi l c nhn kinh doanh v bn cht khng phi l doanh nghip nhng li b p thu nh doanh nghip v mc tng i cao (thu sut 28%). Do vy, khng m bo s cng bng gia cc i tng np thu. Thm na, s iu chnh php lut cng tn mn bao nhiu th vn qun l thu thu li cng kh by nhiu. Bn cnh , hu ht cc nc trn th gii u p dng chung mt biu thu v c mc gim tr gia cnh cho cc i tng l ngi ph thuc ca ngi np thu. C l v th m, D lut thu TNCN hin nay cng c xy dng theo hng xc nh i tng np thu TNCN theo tiu thc c tr, khng da vo s phn bit quc tch. Theo , c nhn khng c tr ti Vit Nam ch phi np thu trn ngun thu nhp c c ti Vit Nam, cn c nhn l i tng c tr phi thc hin np thu trn ton b thu nhp kim c trong nc v ngoi nc. Vic xc nh c nhn c tr Vit Nam khi h tho mn mt trong hai iu kin sau: i) c mt ti Vit Nam t 183 ngy tr ln trong nm dng lch; ii) c ni thng xuyn ti Vit Nam. iu ny l ph hp vi thng l quc t[3]. Ngoi ra, D lut thu TNCN m rng i tng np thu, khng ch bao gm nhng ngi lm cng n lng, m c cc c nhn hnh ngh c lp, cc c nhn hot ng kinh doanh (ang np thu thu nhp doanh nghip). iu ny l hp l, tuy nhin, vic thc thi lut s kh khn. Nu khng qun l tt, s dn n tnh trng tht thu t cc c nhn kinh doanh (v h thng khng k khai ng thu nhp) v to ra s bt bnh ng gia ngi lm cng n lng v ngi lm kinh t h.

- V thu nhp chu thu, khng chu thu:+ Xo b qui nh v thu nhp thng xuyn v khng thng xuyn: Php lnh Thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao phn bit mc np thu i vi thu nhp thng xuyn v khng thng xuyn. Tuy nhin, ranh gii phn bit y rt m nht v dn n nhng kh khn nht nh trong cng tc qun l thu. Ngoi ra, mc thu sut p dng i vi hai loi thu nhp ny li khc nhau (i vi thu nhp khng thng xuyn: 5% trn tng thu nhp i vi thu nhp v chuyn giao cng ngh trn 15 triu ng/1 ln; 10% trn tng thu nhp i vi thu nhp v trng thng x s trn 15 triu ng/1 ln; i vi thu nhp thng xuyn li theo biu thu lu tin tng phn 0%, 10%, 20%, 30%, 40%). Thu i vi thu nhp thng xuyn c tm np hng thng v c quyt ton vo cui nm, trong khi i vi thu nhp khng thng xuyn phi np ngay khi nhn thu nhp v cui nm khng c quyt ton. iu ny dn n s mt cng bng trong iu tit thu nhp v c th dn n hin tng trn thu. Do vy, trong D lut khng nn a vo tiu ch thu nhp thng xuyn v khng thng xuyn xc nh thu nhp chu thu.

+ M rng din thu nhp chu thu, thu hp din thu nhp khng chu thu v min, gim thu: Hin nay, hu ht cc nc u c xu hng ny v chia ra thnh cc nhm thu nhp phi chu thu, v d Trung Quc c 11 nhm: thu nhp t tin lng, tin cng, bao gm c ph cp, tin thng; thu nhp t hot ng kinh doanh ca cc c s t kinh doanh; thu nhp t vic qun l doanh nghip hay t chc theo hp ng; tin th lao i vi cc dch v lao ng; thu nhp tin th lao tc gi; thu nhp t bn quyn; tin li c tc, tin thng; thu nhp t cho thu ti sn; thu nhp t chuyn nhng ti sn; thu nhp khng thng xuyn; mt s khon khc theo qui nh ca B Ti chnh v Hi ng Nh nc. D lut thu TNCN Vit Nam ln ny qui nh 6 khon thu nhp chu thu, trong c cc khon mi so vi Php lnh nh: thu nhp t u t vn, bao gm li cho vay, li tri phiu, li tc c phn, li tc t cc hnh thc gp vn khc; thu nhp t chuyn nhng vn; t chuyn nhng bt ng sn; thu nhp t tha k, qu tng. Tuy nhin, vic nh thu vo li tin gi tit kim l ph hp vi thng l quc t nhng li s nh hng ti hot ng gi tin ca ngi dn, ti kt qu kinh doanh ca ngn hng, s pht trin ca th trng vn v kh thc hin i vi c quan thu. Ngi dn Vit Nam thng gi tin vo ngn hng vi mc ch phng nga lc m au, bnh tt, tui gi, mc tiu li nhun rt t. Trong khi , nc ngoi, do t chc an sinh x hi tt, lng hu sng nn gi tin ngn hng l mt hot ng u t. Thm vo , do yu t tm l ngi gi tin khng mun cng khai thng tin v tin gi, v thu nhp ca mnh, nn d dn n tnh trng ngi gi tin hoc l trn thu bng cch chia nh khon tin gi v nh ngi khc ng tn, gy kh khn trong vic qun l ti sn ca ngi gi tin, hoc l u t vo cc hot ng kinh doanh bt ng sn, chng khon c ri ro rt cao, trong khi s hiu bit ca h trong lnh vc ny l rt hn ch. Ngoi ra, vi tc lm pht nh Vit Nam hin nay th vic nh thu vo li tin gi danh ngha s rt bt li cho ngi gi tin. H hu nh khng nhn c mt khon li nhun no. Bn cnh , cng cn nhn mnh rng, vic qun l thu thu ny rt kh, phi p dng c ch khu tr ti ngun. Nhng nu nh cc ngn hng v mc ch kinh doanh kim li ca mnh m sn sng bng bt thng tin v tin gi ca khch hng, khng cng tc vi c quan thu, th vic thu thu cng kh thc hin c. Vic thu thu t li tin gi tit kim nh hng ti nhiu ch th trong x hi v tc ng n s pht trin ca nn kinh t, i hi phi c l trnh a khon thu nhp ny vo din chu thu. Vic ny ch thc hin khi p ng cc iu kin cn v : mc thu nhp ca ngi dn tng ln ng k khin cc khon tin gi kh c th c chia nh trnh thu; c h thng kim sot hu hiu cc thng tin v tin gi ti ngn hng, t chc khc c nhn tin gi.

i vi thu nhp t chuyn nhng vn, D lut thu TNCN nn tnh ti trng hp khi chuyn nhng vn b l. Bi l hot ng kinh doanh lun tim n ri ro, kinh doanh thua l l iu kh trnh khi. Do vy, nu hot ng chuyn nhng vn m c li th nh thu, cn nu l th cng nn c nhng qui nh bo v quyn li ca ngi kinh doanh. V d M, trong mt nm, mt c nhn c cc hot ng chuyn nhng vn c li v b l th s l s c b vo s li thu c khi tnh thu nhp chu thu i vi hot ng chuyn nhng vn. Nu s l vt qu s li trong nm, th phn vt ny c coi nh l mt khon khu tr thu i vi thu nhp thng thng khc khi tnh thu, nhng khng c qu 3.000 USD/nm. Nu sau khi khu tr m s l vn cn th c nhn c chuyn s l sang nm tip theo.

Ngoi ra, mc thu sut 25% i vi hot ng chuyn nhng vn (trong c chuyn nhng chng khon) hin nay theo D tho Lut thu TNCN l cha hp l, khng bo m c s bnh ng gia cc nh u t v khng khuyn khch c cc nh u t chng khon tham gia th trng. Vic kim sot cc giao dch chuyn nhng chng khon trn th trng phi tp trung l rt kh (v c thc hin c th khng qua trung gian - cng ty chng khon), trong khi , cc giao dch ny li rt ph bin hin nay. Nu nh thu vo lai thu nhp ny, th nh nc ch c th kim sot c thu nhp ca cc nh u t giao dch chng khon ca cc cng ty nim yt, dn ti s khng cng bng trong vic np thu gia cc nh u t. Ngoi ra, th trng chng khon Vit Nam mi nh hnh, cha pht trin, hot ng theo nhng qui lut ring c ca mnh, v hot ng kinh doanh chng khon gn vi ri ro ln, thu li kh, nu mc thu sut cao s khng khuyn khch c nh u t nh l tham gia th trng. V vy, cn cn nhc mt mc thu sut hp l hn.

V cc khon thu nhp t chuyn nhng bt ng sn, nn c s phn bit i vi hai trng hp: chuyn nhng v mc ch thng mi v khng v mc ch thng mi. Nu chuyn nhng khng v mc ch thng mi th khng nn nh thu, v d chuyn i nh t khi chuyn cng tc n a phng khc. Cn chuyn i v mc ch li nhun th mi nn nh thu. C nh vy mi m bo c cng bng trong iu tit thu nhp.

Vic m rng i tng chu thu TNCN trong bi cnh hin nay Vit Nam l cn thit, nhm m bo s cng bng trong vic thc hin ngha v thu ca ngi dn. Tuy nhin, cn qui nh mt cch hp l v phi c l trnh nht nh thc thi cc qui nh .

- V chi ph c tr v gim tr gia cnh khi tnh thu nhp chu thu:Thu TNCN l mt loi thu trc thu, v vy, Lut thu TNCN c xy dng da trn kh nng ca ngi np thu nhng phi tnh ti c hon cnh c nhn (gia cnh). T trc n nay, php lut thu thu nhp c nhn Vit Nam cha c cc qui nh v gim tr gia cnh, iu ny lm gim tnh cng bng ca thu trc thu. Thu TNCN ra i l iu tit thu nhp gia nhng ngi c thu nhp cao vi nhng ngi c thu nhp thp, qua thc hin cng bng x hi, lm gim s chnh lch giu ngho mc nht nh trong x hi. Ngoi ra, thu TNCN cng phi tnh n cc chi ph m cc c nhn b ra h c c thu nhp. Xt v mt nguyn tc, bt c thu nhp no hnh thnh cng da trn nhng chi ph nht nh. Chi ph to ra thu nhp khc vi khon gim tr gia cnh. Tuy nhin, php lut Vit Nam hin hnh v thu TNCN khng tnh ti nhng chi ph ny m qui nh theo phng php khon trn gi c chi ph v gim tr gia cnh v a ra mt mc khi im chu thu nht nh. iu ny dn ti s khng cng bng gia nhng ngi np thu c mc thu nhp nh nhau nhng s lng ngi ph thuc li khc nhau. V vy, D lut thu TNCN nn c qui nh v gim tr chi ph v gia cnh theo hng sau:

+ i vi vic gim tr chi ph cho hot ng kinh doanh, cn lu hai vn : th nht nu c nhn kinh doanh thc hin y ch k ton ho n chng t th cc chi ph cn thit s c gim tr da trn c s cc giy t ny. Th hai, nu c nhn kinh doanh cha thc hin y ch k ton ho n, chng t th phi thc hin khon chi ph trn c s doanh thu.

+ i vi vic gim tr cho thu nhp t tin lng, tin cng: nn xut pht t mt bng thu nhp thc t v yu cu cng bng x hi. Ngoi ra, mc gim tr chung nn mc m bo chi ph cn thit ti sn xut sc lao ng v nn ch iu tit vo nhng ngi c mc thu nhp t trung bnh tr ln trong x hi. iu ny c ngha l, gim tr gia cnh phi gii quyt c vn : nhng ngi c thu nhp thp sau khi tr i th khng phi np thu, ngi c thu nhp cao phi np nhiu hn, ngi c thu nhp bng nhau nhng c gia cnh khc nhau th mc np khc nhau. Hin nay, D lut Thu TNCN qui nh mc gim tr gia cnh gm hai phn: phn i vi c nhn ngi np thu (mc gim tr l 4 triu ng/thng), phn i vi nhng ngi ph thuc - nhng ngi m ngi np thu c trch nhim nui dng (40% i vi ngi ph thuc). Tng s gim tr i vi ngi ph thuc cho mt i tng np thu khng qu 10 triu ng/1 thng. Ngoi ra, cc khon ng bo him x hi, bo him y t, bo him ngh nghip cng c tr trc khi xc nh thu nhp chu thu. Qui nh trong D lut trn l hon ton hp l, ph hp vi mc tiu m rng i tng np thu, m bo c tnh cng bng trong ngha v thu v ph hp vi thng l quc t (v d nh Hn Quc, Thi Lan, Trung Quc mc gim tr gia cnh i vi ngi ph thuc dao ng t 10%-50% . ).

Vic ban hnh Lut thu TNCN khng nhng nhm hon thin h thng php lut thu p ng yu cu pht trin kinh t - x hi v hi nhp kinh t quc t trong thi gian ti, m cn gp phn tng cng cng tc kim sot, phn phi thu nhp v iu tit v m nn kinh t - x hi, bo m tnh n nh v ngun lc cho ngn sch nh nc. Tuy nhin, vic thc thi Lut thu TNCN trn thc t l rt kh. Ngi dn s chp hnh ng thu vi i hi cng vic c thc hin cng bng, minh bch, d tnh ton, sao cho mi ngi c th t tnh c s tin thu m mnh phi np, iu ny cng nhm hn ch tiu cc ca cn b thu. Mt o lut kh hiu, c nhiu cch vn dng s l tin sinh ra tham nhng v kh thc thi, khng i vo cuc sng. Ngi dn s ch vui v np thu khi chnh nhng ng tin ng thu quay li phc v cuc sng ca h v ngi dn c hng cuc sng tt hn.---------* TS. Khoa Lut - HQG H Ni

[1] Xem: S cn thit v mc tiu, yu cu xy dng Lut Thu thu nhp c nhn - Tp ch Ti chnh, thng 10/2006, tr.5[2]PGS.TS. Quch c Php - D tho Lut thu TNCN: Nhng im mi v nhng ni dung quan trng - Tp ch Ti chnh, 10/2006 tr.9; Roger Gordon - Tax Structures in Developing countries: Many Puzzles and Possible Explanation - 2004[3] Thi Lan, i tng c tr l cc c nhn lu tr hoc c mt ti Thi Lan trong mt khong thi gian hay nhiu khong thi gian gp li t 180 ngy tr ln trong nm dng lch; Lut ca Innxia qui nh mt c nhn l i tng c tr nu sng hoc c mt ti Innxia trn 183 ngy tnh cho thi k 12 thng hoc trong nm tnh thu hoc c nhn n Innxia vi mc ch lu tr.V tnh thu thu nhp t u t chng khon v t li tri phiu trong D Lut thu Thu nhp c nhnNguyn Hong Hi*Lut thu Thu nhp c nhn c cng b rng ri ly kin nhn dn. Chng ti xin tp trung gp hai vn ln ghi trong D tho lut:

- V phng php tnh thu thu nhp t u t chng khon (hot ng chuyn nhng vn);

- C nn tnh thu t thu nhp li tri phiu khng?

I. Phng php tnh thu thu nhp t u t chng khonPhng php tnh thu nh ni dung D tho: im 1 iu 14 D tho qui nh Thu nhp chu thu t hot ng chuyn nhng vn c xc nh bng gi bn tr gi mua cc loi chng khon, giy chng nhn u t vn di cc hnh thc khc v cc khon chi ph c lin quan trc tip n vic to ra thu nhp t hot ng chuyn nhng vn. T quy nh ny, c th thy nhng bt cp:

1. D tho cha a ra cc khi nim c th v cc loi chng khon- Theo thng l quc t v Lut Chng khon, th chng khon bao gm nhiu loi nh c phiu, chng ch qu u t, tri phiu, tri phiu chuyn i, quyn mua c phiu... Tp trung li phn chia thnh 2 nhm chng khon:

+ Chng khon vn: nh c phiu, chng ch qu u t, quyn mua c phiu... y l nhng loi chng khon mang tnh cht u t li n, l chu. Vn thu c t cc t pht hnh tr thnh/lm tng ngun vn ch s hu trong doanh nghip.

+ Chng khon n: Cc loi tri phiu, tri phiu trong thi k cha chuyn i... y l nhng loi chng khon c bo m an ton hn so vi chng khon vn. Ngi u t c nhn li trong thi k pht hnh. Doanh nghip sau khi pht hnh chng khon n th cc khon vn ny doanh nghip ghi nhn l cc khon n, khng c hch ton vo vn ch s hu.

- Vic phn nh c th tng nhm chng khon khc nhau xc nh c c th phng php tnh thu, phng php t chc thu thu khc nhau. y l mt thng l ph bin trn th gii.

2. Khng th to ra c s php l xc nh phng php tnh gi mua, gi bn chng khon trong th trng giao dch c phiu phi tp trung- C hai loi th trng giao dch chng khon vn:

+ Th trng tp trung gm sn giao dch ti Trung tm giao dch chng khon thnh ph H Ch Minh v H Ni. Nhng chng khon vn nim yt ti hai th trng ny u d dng xc nh c gi mua, gi bn mt cch c th theo tng phin, tng ngy giao dch v c th gi mua, gi bn ca tng nh u t. Cng ty chng khon u c bn lit k cc hot ng giao dch ca tng nh u t, vic xc nh c gi mua gi bn c th cho tng giao dch l cn c vo cc yu t: chng khon c giao dch tp trung; nh u t phi m ti khon ti cng ty chng khon v phi giao dch mua bn thng qua cng ty chng khon.

+ Th trng phi tp trung: Khng xc nh c chnh xc gi c tng thi im; c quan thu hay c quan qun l th trng khng th c cng c xc nh c gi c th trng hay xc nh c nhng giao dch mua bn ca cc nh u t c nhn vi nhau, v vic mua bn chng khon khng cn phi thng qua cng ty chng khon, khng cn phi m ti khon ti cng ty chng khon.

- Nu ly hp ng mua bn gia ngi mua, ngi bn chng khon lm cn c xc nh gi mua v gi bn th s khng kh thi, v khi c s tnh thu khng r rng, s ny sinh tm l lch lut t mt s c nhn, v t khng bo m tnh cng bng trong ngha v np thu.

- Kinh nghim t nhiu nc cho thy:

+ Khng p dng tnh thu u t chng khon i vi c phiu khng ng k nim yt hay giao dch v khng th thc hin c. Cch thc t chc thu thu cng rt phc tp v tn km.

+ Nu p dng thu thu chuyn nhng chng khon th ly mnh gi c phn lm gi tnh thu v p dng thu khon vi mt t l no . Tuy nhin, thc thi phng php ny cng khng n gin, v t chc no s l ngi thu thu? Trong mi tnh hung, c quan thu a phng khng th trc tip tin hnh thu thu c i vi hng triu ngi chi chng khon.

- T phn tch trn, c th khng nh rng, nu tnh thu thu nhp chng khon theo chnh lch gi mua, gi bn th s khng th thc thi c.

3. Khng th to ra c s php l xy dng c phng php tnh cc khon chi ph c lin quan trc tip n vic to ra thu nhp t hot ng chuyn nhng vn: - Cc khon chi ph mua bn chng khon bao gm:

+ Tin ph mi gii chng khon: Nu mua bn chng khon nim yt th ngi mua, ngi bn phi tr tin mi gii cho cng ty chng khon, khon chi ny l c chng t php l. Nhng nu mua bn ti th trng phi tp trung th ph mi gii khng c chng t php l, v ngi mi gii l c nhn.

+ Chi ph mua thng tin: mua sch bo, mua thng tin t cc ngun khng chnh thc, chi ph giao dch in thoi... pht sinh trong qu trnh u t l khon chi ph khng nh v khng th xc nh c v khng c chng t php l.

+ Chi ph vay vn t bn b, ngi thn hay t cc t chc tn dng l khng th xc nh c, v khng c chng t php l trong vic i vay vn. Chi ph vay vn s khng nh khi u t lu di hay u t trong bi cnh th trng trm lng. Thc t xy ra rt nhiu trng hp thua l t kinh doanh chng khon ch v i vay ngn hng. C nhiu tnh hung gi bn cao hn gi mua nhng nh u t vn l, v chi ph vay vn qu ln.

+ Chi ph i li, n ... trong qu trnh u t s rt kh xc nh hay khng th xc nh rng, phn chi ph no l hp l i vi nhng nh u t c nhn. Liu c quan thu c th xc nh v my bay ca nh u t s dng vo mc ch i u t hay i du lch ? Do vy, khng th xc nh c nhng chng t php l trong qu trnh u t.

+ Chi ph o to: nh u t trau di kin thc ca mnh qua cc lp o to, qua cc bui hi tho... Trong tnh hung ny cng kh xc nh nhng chng t php l.

+ Chi ph sc lao ng b ra nghin cu v quyt nh u t chng khon: khng th tnh c v khng th xc nh c chng t mang tnh php l.

+ Hin nay c hng vn ngi coi vic u t chng khon l mt ngh kinh doanh, h theo ui ngh kinh doanh chng khon v khng lm ngh khc. Nhng i tng ny c th coi l nhng h kinh doanh c th, tuy nhin, h khng th t chc hch ton vic u t chng khon nh cc h kinh doanh c th, ng thi thu nhp hng nm ca h s khng c khu tr cc khon nh chit tr gia cnh, phn gim tr i vi mi ngi ph thuc nh cc h kinh doanh c th.

4. Kt lun- Theo iu 21 ca D tho lut th thu nhp t hot ng chuyn nhng vn l 25%. Thnh vin trong Ban son tho D tho lut gii thch rng, c s a ra thu sut 25% l ph hp vi thu sut ca doanh nghip.

- Nu phng php tnh thu nh trong D tho lut th s khng xc nh cc khon chi ph mua bn chng khon. Trn thc t ch xc nh c chnh xc gi mua, gi bn ca nhng loi chng khon nim yt, v nu ch cn c vo gi mua, gi bn, cn coi chi ph bng 0 th trn thc t, ngi u t chng khon c th phi chu thu sut t chnh lch chng khon t 40% n 100% hoc thm ch cn cao hn nhiu (trng hp kinh doanh thua l - gi mua cng chi ph thc t ln hn gi bn).

- Chnh v khng th xc nh c cc chi ph mua bn chng khon nn theo thng l quc t ph bin th h ch tnh thu da trn khon chnh lch v gi mua, gi bn chng khon v vi mc thu sut bao gi cng nh hn rt nhiu so vi thu sut thu thu nhp t doanh nghip. Thng thu sut t chnh lch mua bn chng khon l t 5%-10%.

- Tuy nhin, phng php tnh thu thu nhp da trn c s gi mua, gi bn ch p dng vi nhng quc gia pht trin, t chc tt vic hot ng ca th trng giao dch c phiu phi tp trung. Phng php ny nu p dng nc ta l rt phc tp, v chng ta kh c th tnh thu th trng phi tp trung, v vy, cui nm tng kt th khng th xc nh c tng gi mua, tng gi bn ca cc loi c phiu hai th trng

5. xut ca Hip hi Cc nh u t ti chnh (VAFI)5.1. Nhng nguyn tc c bn cho vic hoch nh chnh sch thu u t chng khon cho nh u t c nhn- Phi m bo tnh cng bng trong ngha v np thu, khng mt trng hp no trn thu hay gian ln v thu;

- Phng php tnh thu, phng php t chc thu thu phi n gin, d thc hin v ht sc thun tin cho nh u t v vi chi ph thu thu nh nht;

- Mc ng thu cn hp l v cn t ti cc mc tiu:

+ Ngy cng khuyn khch ng o ngi dn tham gia u t chng khon. Cn phi t mc tiu trong 10 nm na c khong 5 triu ngi u t chng khon v vi xut pht im hin nay, mi ch c khong 200.000 c nhn tham gia u t chng khon;

+ Phi m bo cho th trng chng khon Vit Nam pht trin lin tc, bn vng, h thng doanh nghip d dng huy ng c vn c phn t cng chng u t. Khi h thng doanh nghip d dng thu ht c vn trong cng chng, th tin thu thu c t khu vc doanh nghip s tng ln rt nhiu. Nu p t thu cao i vi nh u t c nhn th th trng chng khon s rt kh pht trin, h thng doanh nghip kh thu ht vn t cng chng v cc khon thu t khu vc doanh nghip s khng tng nhanh, ng thi nu a ra chnh sch thu khng hp l c th s lm cho ng o nh u t c nhn thua l.

+ Cn tham kho kinh nghim cc nc, cc vng lnh th trong khu vc nh Hongkong, Singapore, Thailan... hin khng p dng thu nh vo chuyn nhng chng khon, cn Trung Quc th mc thu rt thp.

5.2. Kin ngh v phng php tnh thu, phng php thu thu - i vi chng khon nim yt ti th trng tp trung th dng phung php thu khon nh trn tng giao dch, cn c vo gi bn chng khon v vi thu sut khong t 0,05% - 0,1%. Cng ty chng khon c trch nhim khu tr tin thu sau mi giao dch bn i vi nh u t c nhn trong nc. Cn i vi nh u t c nhn nc ngoi th t chc lu k chng khon (hoc cng ty chng khon hoc ngn hng lu k) c trch nhim khu tr tin thu cho nh nc.

- i vi th trng giao dch phi tp trung th c th thu c thu i vi nhng cng ty cng chng c chng khon nim yt ti Trung tm lu k. Vic thu thu phi gn vi qui trnh chuyn nhng n gin (c th thng qua cng ty chng khon). Tuy nhin khng th xc nh c c s php l trong vic xc nh gi mua, gi bn. V vy, gi tnh thu c th cn c vo mnh gi c phn v vi t l thu sut cao hn (0,5 % chng hn).

- Theo thng k hin nay th lng c phiu giao dch t cc cng ty nim yt v cng ty cng chng chim trn 90% tng gi tr giao dch ca ton th trng chng khon, v vy, chng ta khng t vn thu thu chuyn nhng chng khon t nhng i tng doanh nghip khng phi l cng ty cng chng.

II. C nn thu thu t li cc loi tri phiu hay khng?Th trng tri phiu nc ta chia lm 3 khu vc:

+ Khu vc tri phiu doanh nghip;

+ Khu vc tri phiu chnh quyn a phng (do chnh quyn a phng pht hnh thng qua cc Qu u t a phng)

+ Khu vc tri phiu Chnh ph (c pht hnh qua kho bc nh nc hay B Ti chnh hay Ngn hng Pht trin).

- Nhn chung, th trng tri phiu chm pht trin so vi cc nc trong khu vc v so vi loi chng khon vn. Lng tri phiu c pht hnh t khu vc doanh nghip v khu vc chnh quyn cc tnh cn rt t, cc t pht hnh ch m trn u ngn tay. Lng hng ho tri phiu ch yu l tri phiu Chnh ph chim trn 90% tng lng giao dch.

- Nu nh thu vo li tri phiu Chnh ph th ai s l ngi ng thu? i su vo bn cht vn th khng phi l ngi u t ng thu, m l Chnh ph phi ng thu. Thc t chng minh rng, khi Chnh ph pht hnh cng tri hay tri phiu gio dc (theo qui nh hin hnh, nhng loi tri phiu ny c min thu chuyn nhng, min thu li tc) th li sut ca cng tri v tri phiu gio dc thp hn nhng loi tri phiu Chnh ph c tnh thu.

- Khi nh cc loi thu vo kinh doanh tri phiu Chnh ph, hin nhin li sut tri phiu phi tng ln tng ng. Tuy nhin, nu li sut tri phiu Chnh ph cao th s khng c li trong iu hnh kinh t v m, v s thc y mt bng li sut huy ng ton th trng ln, s y mt bng huy ng vn trong ngnh ngn hng ln v t thc y lm pht ln cao. Vy, nh thu vo tri phiu Chnh ph th chng c li g, khng nhng th, cn nh hng n vic iu hnh kinh t v m, n gi thnh sn phm...

- Qua phn tch trn, th khng nn a vic tnh thu li tri phiu Chnh ph vo trong D tho.

- Cn tri phiu doanh nghip c nn nh khng?

+ Nh phn tch trn th th trng tri phiu doanh nghip cn km pht trin, h thng doanh nghip Vit Nam cha c nhng iu kin thun li pht hnh nhng t tri phiu doanh nghip vi quy m vn ln, vi li sut thp;

+ Cha nn nh thu vo tri phiu doanh nghip cho mi i tng nh u t (t chc v c nhn) nhm lm cho li sut tri phiu doanh nghip mc thp, c nh vy mi ngy cng khuyn khch h thng doanh nghip Vit Nam pht hnh tri phiu;

+ Trong D tho Lut thu thu nhp c nhn, chng ta ch trng cha nh thu i vi li tin gi tit kim (y thc cht cng l dng tri phiu ngn hn) th cng nn xem xt khng nh thu i vi li t kinh doanh tri phiu v khng thu c bao nhiu.

- Qua phn tch trn, cc loi chng khon thuc nhm chng khon n cn phi c tch bch vi nhm chng khon vn phn nh r phng php tnh thu v phng php t chc thu thu. i vi nhm chng khon n, cho th trng tri phiu pht trin, ngh Ban son tho xem xt khng nh thu vo cc giao dch chuyn nhng cng nh cc khon li t tri phiu.

----

* TS. Tng Th k Hip hi Cc nh u t ti chnh

To ngun thu ngn sch v m bo nguyn tc cng bng: cc yu cu tin quyt ca Lut thu Thu nhp c nhn

Nguyn Th Thy*

1- Mc tiu ca vic ban hnh Thu thu nhp c nhn Khi nh nc quyt nh ban hnh mt sc thu p dng trn thc t th sc thu phi m ng nhng mc tiu nht nh. t c nhng mc tiu ct li m nh nc hng n, vic xy dng cc iu khon quy nh v sc thu phi r rng, c c s khoa hc v m bo cc nguyn tc chung khi xy dng h thng php lut thu. Thu thu nhp c nhn (TNCN) l loi thu trc thu, vic ban hnh sc thu ny s nh hng trc tip n quyn li ca ngi dn, ng thi ch th np thu ca sc thu ny rt rng, do vy, khi ban hnh thu thu nhp c nhn, nh nc phi hng n nhng mc tiu, yu cu sau:

To ngun thu cho ngn sch nh ncBt k mt sc thu no cng phi m ng trch nhim to ngun thu cho ngn sch nh nc. y chnh l mc tiu u tin khi nh nc quyt nh ban hnh mt sc thu. C s cao nht nh nc thu thu i vi cc c nhn sng trong x hi l nguyn tc, mt nh nc phi m bo cho cng dn hng th v thc hin nhng quyn li nht nh nh s an ton, quyn t do i li, t do c tr, quyn c lm vic, hc tp v chm sc sc khe m bo nhng quyn li trn cho c nhn, nh nc phi c nhng khon chi ph phc v cho cc cng vic ny, v vy, mi c nhn phi c ngha v ng gp mt phn thu nhp m ngi c c cho nh nc. Nh vy, vic c nhn phi thc hin ngha v ng gp ti chnh cho nh nc nh nc duy tr cc hot ng phc v li ch cng cng l l ng nhin. Nh nc ban hnh thu khng ch nhm phc v cho ngi np thu, m cn phc v cho li ch chung ca ton x hi, v vy, nu c s xung t v li ch gia nh nc v ngi np thu th v nguyn tc, s u tin cho li ch ca nh nc. Tuy nhin, m bo cc sc thu c thc thi, th nhng khon thu m nh nc ra phi hp l, khng c mang tnh tn thu lm nh hng nghim trng n i sng ca ngi dn.

m bo nguyn tc cng bngMc tiu chnh ca nh nc khi ban hnh cc sc thu l to ngun thu thc hin cc chc nng, nhim v ca nh nc. Mi ngi dn u c cc quyn v ngha v c bn nh nhau, do vy, vic ng gp ti chnh phc v cho hot ng ca nh nc nc cng phi cng bng. Nu mt sc thu c ban hnh khng m bo tnh cng bng th s dn n s xung t v li ch gia nhng ngi np thu v nh vy, tnh thc thi ca sc thu s khng c m bo.

Thu TNCN l sc thu c i tng np thu rt rng; l sc thu trc thu p dng i vi mi c nhn c thu nhp trong x hi, nn n nh hng trc tip n quyn li ca ngi dn. V vy, tnh cng bng cng phi c m bo. Tnh cng bng y th hin theo nguyn tc, mi c nhn c thu nhp u phi np thu, ngi c thu nhp thp np thu t, ngi c thu nhp cao np thu nhiu, phn thu nhp ca ngi c thu nhp cao bng phn thu nhp ca ngi c thu nhp thp th np thu nh nhau, ngi c thu nhp cao hn ch phi np thu nhiu hn cho phn thu nhp cao hn ca mnh. m bo tnh cng bng, nh nc phi c c ch thu ng, thu cc khon thu nhp chu thu ca c nhn vo ngn sch nh nc, nhng khon thu nhp no nh nc cha th kim sot cht ch v y th khng nn a vo din chu thu.

Tnh thc thiMt sc thu sau khi ban hnh khng m bo c tnh thc thi s c ngha rng, cc ni dung trong sc thu cha ph hp vi thc tin, tri vi li ch ca ngi dn. mt sc thu m bo c tnh thc thi th phi m bo c tnh cng bng, nht l i vi thu TNCN th cch thc qun l cc khon thu nhp phi r rng, c hiu qu, c ch x l cc hnh vi vi phm quy nh ca sc thu phi minh bch, mang tnh trng pht v rn e cao. i vi thu TNCN l sc thu thu trc tip t thu nhp ca cc c nhn trong x hi, nn nu khng m bo tnh cng bng s gy ra s phn ng trong nhn dn v nh vy, nh nc s kh thu c thu. Tuy nhin, nu cc quy nh ca sc thu th hin s cng bng, nhng nh nc khng qun l tt cc khon thu nhp th tnh cng bng s b ph v. Ngoi ra, nu c ch x l vi phm cc quy nh ca sc thu khng nghim, th s dn n s coi thng php lut trong vic thc hin ngha v ti chnh ca ngi dn i vi nh nc v tnh trng trn thu t s xy ra.

2. Mt s gp T nhng mc tiu, yu cu c phn tch trn y, chng ti xin c mt vi gp cho D tho Lut thu TNCN nh sau:

Th nht, khon thu nhp t li tc c phn, li tc t cc hnh thc gp vn khc khng nn a vo din thu nhp chu thu, v hai l do sau:

- Khon thu nhp t li tc c phn v li tc t cc hnh thc gp vn khc c tr sau khi doanh nghip np thu thu nhp doanh nghip. Nh vy, nh u t mun nhn c khon thu nhp ny phi tr tin thu cho nh nc thng qua vic ng thu thu nhp doanh nghip. Nu nh nc thu thu thu nhp c nhn trn phn li tc c phn m nh u t nhn c, th khon thu nhp ny phi chu thu hai ln. Ln th nht chu thu thu nhp doanh nghip, ln th hai chu thu thu nhp c nhn. iu ny th hin s bt hp l, v cng l khon tin u t vo hot ng sn xut kinh doanh nhng nu l ca ch doanh nghip t nhn, c nhn kinh doanh th ch phi chu thu mt ln, cn nu y l ca cc nh u t c phiu, u t di cc hnh thc gp vn khc th li phi chu thu n hai ln.

- Nh nc thu thu vo thu nhp t li tc c phiu s nh hng n hot ng u t trn th trng khon. Hin nay trn th trng chng khon ang c rt t nh u t di hn v chuyn nghip, a s cc ch th u t trn th trng vn ch nhm mc ch mua i bn li kim li m khng quan tm n phn c tc c hng trn c phiu. Nhng nh u t di hn l nhng nh u t gn b vi cng ty, h quan tm nhiu n hiu qu hot ng ca cng ty quyt nh b vn u t di hn, mc ch h nhm n u tin l tin c tc h c hng. Nhng trng hp ny, chng ta nn khuyn khch v s to ra tnh n nh cho th trng chng khon. Nu chng ta khng thu thu vo li tc c phiu, th s va to s u i cho nh u t di hn, va gp phn to s n nh cho th trng chng khon ang cn rt non tr ca Vit Nam.

Th hai, khon thu nhp t hot ng chuyn nhng t , nh trong trng hp ngi chuyn nhng ch c mt t , nh duy nht a vo din khng chu thu, theo chng ti l khng kh thi. Tnh khng kh thi y th hin, chng minh mt ngi ch c mt t , nh duy nht th s buc c quan nh nc phi iu tra, nu trong phm vi mt tnh, thnh ph th khng kh, nhng nu khc tnh, thnh ph th kh phc tp, mt nhiu thi gian, tn km chi ph. Hn na, tnh cng bng li khng m bo ch, cng l nh t ca ngi nhng ngi khc ng tn th s khng b iu tit thu, trong khi, chnh ngi ng tn th li b iu tit. Hn na, nu php lut quy nh nh trn, v hnh trung s dn n vic, ngi dn nh ngi khc ng tn lch thu v iu ny s to ra cc tranh chp v t ai, nh . Theo chng ti, thu nhp t chuyn nhng quyn s dng t , nh duy nht vn chu thu, tuy nhin nu ngi ny chuyn nhng chuyn ni th mi a vo din min thu. Vi cch lm ny, chng ta vn m bo u i cho ngi chuyn nhng t , nh duy nht thay i ch , ng thi trnh c s phin phc cng nh cc chi ph m nh nc b ra chng minh ngi ch c mt t , nh duy nht (khi a vo din min thu, t cc c nhn phi chng minh mnh ch c mt nh , t duy nht v vic chuyn nhng ny ch nhm mc ch thay i ch ).

Th ba, quy nh v gi t chuyn nhng tnh thu nhp chu thu: Theo quy nh ca D tho, gi t chuyn nhng cn c vo gi thc t chuyn nhng, tc cn c vo gi th trng theo hp ng mua bn gia cc bn, trng hp gi chuyn nhng t trong hp ng thp hn gi do UBND tnh, thnh ph trc thuc trung ng quy nh c hiu lc ti thi im chuyn nhng, th gi chuyn nhng c xc nh cn c vo gi t do UBND tnh, thnh ph trc thuc trung ng ban hnh. Theo chng ti, quy nh trn va khng m bo tnh cng bng li thiu tnh kh thi, c th:

- Tnh khng cng bng th hin, vi quy nh trn y, nu ngi no trung thc khai ng gi tr t thc t chuyn nhng th phi ng thu cao, trong khi , nhng ngi khng khai tht gi thc t chuyn nhng th ch phi np thu theo gi do UBND tnh, thnh ph trc thuc trung ng quy nh, m gi ny trn thc t l thp hn nhiu so vi gi thc t giao dch.

- Tnh khng thc thi th hin, vi cch la chn gia hai loi gi: gi th trng v gi do UBND tnh, thnh ph trc thuc trung ng quy nh, th nh nc hu nh s khng thu c thu theo gi th trng khi gi th trng cao hn.

Chnh v vy, chng ti kin ngh, D lut ch nn quy nh gi t chuyn nhng l gi do UBND tnh, thnh ph trc thuc trung ng quy nh. Quy nh nh vy s va m bo tnh cng bng, tnh thc thi li ph hp vi quy nh ca Lut t ai: t ai thuc s hu ton dn, do nh nc thng nht qun l. T , nh nc c quyn a ra mc gi tnh thu m khng cn cn c vo gi giao dch trn thc t.

Th t, khon thu nhp t hot ng chuyn nhng vn, c th l thu nhp t chuyn nhng chng khon, th nn chia lm hai trng hp: chuyn nhng trn sn giao dch tp trung v chuyn nhng th trng phi tp trung. Chng ti a ra kin ngh trn v hiu qu qun l thu nhp trong hai trng hp trn l khc nhau. C th, cc giao dch chuyn nhng chng khon trn sn giao dch tp trung bao gi cng phi thng qua cng ty chng khon, do vy nh u t s khng th no khai thp thu nhp chuyn nhng trn thu. Trong trng hp ny, nh nc qun l c chnh xc khon thu nhp t chuyn nhng chng khon ca nh u t, nn ch cn thu trn khon thu nhp thc t m cc ch th ny c c. Tuy nhin, i vi hot ng chuyn nhng chng khon trn th trng phi tp trung, do cc ch th trc tip chuyn nhng vi nhau v nh vy, h hon ton c th t tha thun vi nhau h thp gi chuyn nhng nhm c li cho c hai bn trong vic np thu cho nh nc. Vi hnh thc chuyn nhng ny, nh nc khng th no qun l c thu nhp pht sinh v nh vy, s bt cng bng trong trng hp chuyn nhng chng khon trn sn giao dch tp trung th nh nc thu thu, trong khi hot ng chuyn nhng chng khon trn th trng phi tp trung th nh nc khng th thu c thu. Theo chng ti, i vi hot ng chuyn nhng chng khon trn th trng phi tp trung, nh nc s thu thu theo tng ln chuyn nhng tnh trn gi tr chuyn nhng, ch khng nn cn c vo thu nhp pht sinh, mc thu nn l 2% trn tng gi tr chuyn nhng. Mc d vi cch ny c th bt hp l ch, trong mt s trng hp, nh u t khng c li nhun m nh nc vn thu thu, nhng nh vy, s m bo c s cng bng trn din rng, v nh nc khng th phn bit cc giao dch trn th trng ny lc no th c li nhun, lc no th khng. Nh nc vn thu c thu, ng thi khuyn khch cc cng ty nim yt trn sn.

Thu TNCN l sc thu c phm vi iu chnh rng, cch thc qun l thu nhp chu thu ca sc thu ny kh phc tp. Do vy, ban hnh c mt sc thu m bo tnh cng bng tuyt i v tnh thc thi cao l iu v cng kh khn. Tuy nhin, chng ti tin rng, vi s quan tm gp ca ng o ngi dn, ca cc c quan, cc t chc, cc chuyn gia trong lnh vc thu, Quc hi s ban hnh c mt sc thu va to ngun thu cho ngn sch nh nc, va m bo c tnh cng bng v tnh thc thi cao.

----------* ThS. Ging vin khoa Lut thng mi, H Lut TP. HCM.Hon thin khung php l v nhng quyn thng mi

Bi Ngc Cng*Hot ng nhng quyn thng mi (NQTM) cho php ngi khc thnh cng ging nh chng ta thnh cng; l s lp li ca thnh cng. l tng ch o, nh hng tt c nhng ngi hot ng trong lnh vc NQTM.

NQTM l loi hot ng thng mi theo m hnh kinh doanh thng nht, gn lin vi quyn s hu tr tu v nhn mnh quyn kim sot h thng NQTM ca bn nhng quyn. V bn cht, NQTM l:

- Loi tho thun m theo , bn nhng quyn cho php bn nhn quyn s dng cc i tng s hu tr tu v du hiu thng mi ca mnh (nh: nhn hiu, tn thng mi, b quyt, bin hiu) trong hot ng bn hng ho v dch v;

- Bn nhn quyn phi tun th phng php kinh doanh ca bn nhng quyn;

- Trong sut thi hn hp ng NQTM, bn nhng quyn c trch nhim tr gip k thut, kinh doanh v tip th cho bn nhn quyn.

1. c th ca NQTM1.1. Trong cc yu t c bn ca hp ng NQTMa. Hp ng NQTM phi quy nh v s gp vn ca bn nhng quyn cho bn nhn quynTheo quan im ca Jean-Marie Leloup[1], s gp vn c th hin vic: bn nhng quyn trao b quyt cho bn nhn quyn; v cho bn nhn quyn s dng cc du hiu tp hp khch hng (les signes de ralliement de la clientle).

Cc du hiu tp hp khch hng bao gm: tn php l, tn thng mi, cc k hiu v biu tng, nhn hiu hng ho, nhn hiu dch v. Tt c cc du hiu ny gip phn bit c mt c s kinh doanh/doanh nghip vi cc c s kinh doanh/cc doanh nghip l i th cnh tranh. Cc du hiu ny cu thnh h thng NQTM v l ti sn ca bn nhng quyn. S la chn v cch s dng cc du hiu ny cu thnh mt kha cnh c bn ca chnh sch chung ca doanh nghip, gp phn vo vic to dng hnh nh ca doanh nghip. Khon 1 iu 284 Lut Thng mi nm 2005 ca Vit Nam cng c quy nh tng t[2].

b. Hp ng NQTM phi quy nh v cc ngha v c bn ca bn nhng quyn i vi bn nhn quyn l cc ngha v sau:

(i) Bo m quyn s hu cng nghip i vi nhn hiu;

(ii) Bo v quyn li ca cc bn nhn quyn trc bn th ba, ngha l loi b s cnh tranh ca bn th ba i vi cc du hiu tp hp khch hng;

(iii) Bo m vic khng tranh ginh khch hng vi bn nhn quyn.

Cc ngha v ny c gii hc gi v gii doanh nghip Php tranh lun, v n dn n vic bn nhng quyn phi k hp ng c quyn vi bn nhn quyn, m iu ny li khng nht thit phi p dng trong thc tin. Bn nhng quyn v bn nhn quyn c th cng nhau kinh doanh v s dng cc du hiu tp hp khch hng. Tuy nhin, trnh s cnh tranh khng cn thit, hp ng NQTM c th quy nh v lnh th (phm vi a l) ca hot ng kinh doanh. V iu ny li rt c th b iu chnh bng lut chng c quyn, v n lin quan n vn phn chia th trng[3].

c. T cch ca cc bn trong hp ng NQTM(i) Cc bn trong hp ng c th l th nhn hoc php nhn. Tuy nhin, trong thc t, v l do tp trung vn v tnh lin tc ca hot ng kinh doanh, bn nhng quyn thng l php nhn;

(ii) Cc bn trong hp ng c th l cng dn nc mnh hoc ngi nc ngoi;

(iii) Cc bn trong hp ng c th l thng nhn hoc khng phi l thng nhn.

Trong thc t, a s cc bn khi tham gia hp ng NQTM u l thng nhn. Tuy nhin, cng c khi h khng phi l thng nhn, c bit l khi hot ng NQTM din ra trong cc lnh vc nh nng nghip, th cng v hnh ngh t do (th d: hot ng ca nh t vn v hn nhn c thc hin bi mt bn nhn quyn).

d. S lng cc bn tham gia hp ng NQTMC th c hai bn hoc nhiu bn tham gia vo cc loi hp ng NQTM khc nhau.

(i) Hp ng NQTM hai bn: y l franchising - NQTM - theo , ch c mt bn nhn quyn, thng l trong lnh vc franchising sn xut.

(ii) Hp ng NQTM nhiu bn: y l loi franchising ph bin, theo , c nhiu bn nhn quyn, v n to ra mt mng li kinh doanh.

(iii) Hp ng NQTM hai cp, c nhiu bn tham gia. Theo Jean-Marie Leloup[4], c hai loi hp ng NQTM hai cp:

Th nht: Loi hp ng theo , cc bn nhn quyn bao gm hai cp:

- Cp mt: mt s bn nhn quyn c trao ton b b quyt v thc hin cc hot ng kinh doanh quan trng trong mt phm v a l ln.

- Cp hai: trong mt phm vi a l nht nh, nhiu bn nhn quyn thc hin cc hot ng kinh doanh thng thng, do , ch th hng mt phn li ch ca h thng NQTM.

Cch t chc kinh doanh ny him khi c hiu qu. S gia tng cc th tc hnh chnh v s chng cho hot ng thng mi s lm nh hng n li th ca h thng NQTM. ng thi, n khng cu thnh cc mng li NQTM.

Th hai: y l m hnh theo , hot ng NQTM c thc hin trong mt khu vc a l ln, v bn nhng quyn trao cho bn nhn quyn c bn (master franchise) - ngi c th hng c quyn trong khu vc a l ny, nhim v pht trin thm cc bn nhn quyn khc, th hng ton b li ch ca h thng NQTM v s dng h thng NQTM trong mt khu vc nht nh.

1.2. Cc c trng ca h thng NQTM[5]a. Cc bn nhn quyn phi tun th trung thnh m hnh NQTM (i) Cc bn nhn quyn phi khai thc b quyt mt cch nht qun trong mng li NQTM y l ngha v, ng thi l li ch ca cc bn nhn quyn. Hp ng NQTM phi c th ho cc quyn m bn nhng quyn trao cho bn nhn quyn trong vic s dng cc du hiu tp hp khch hng. Bn nhn quyn c ngha v p dng ton b b quyt ca bn nhng quyn.

(ii) Bn nhng quyn c quyn kim sot bn nhn quyn trong vic tun th trung thnh m hnh NQTM y l quyn, ng thi l trch nhim ca bn nhng quyn. Cn phi c th ho cch thc kim sot ca bn nhng quyn i vi vic khai thc h thng NQTM ca bn nhn quyn. Quyn kim sot ny khng c ngha l bn nhn quyn phi ph thuc vo bn nhng quyn. Vic tun th trung thnh m hnh NQTM phi c thc hin trong s hp tc ca cc thng nhn c lp. Trong trng hp bn nhng quyn tin hnh hot ng NQTM nc ngoi, cn lu rng, bn nhng quyn s kh thc hin quyn kim sot hn so vi hot ng NQTM trong nc. Khon 2 iu 284 Lut Thng mi nm 2005 c quy nh v quyn kim sot ny.

Vn quyn kim sot ca bn nhng quyn l kha cnh quan trng v truyn thng trong mi quan h php lut gia bn nhng quyn v bn nhn quyn. Tuy nhin, hin nay Hoa K, gii hc gi v lut s ang tranh lun: liu bn nhn quyn c th c c lp hn trong quan h vi bn nhng quyn?[6]b. Cc bn ca hp ng NQTM l cc thng nhn c quyn kinh doanh c lpy l c im quan trng phn bit quan h NQTM vi quan h chi nhnh. S c lp ny th hin ch: bn nhn quyn khai thc h thng NQTM v li ch ca chnh mnh; v bn nhn quyn c t do thc hin cc hot ng khc, ngoi hp ng NQTM.

V im ny, iu 284 Lut Thng mi (2005) quy nh: bn nhng quyn cho php v yu cu bn nhn quyn t mnh tin hnh vic mua bn hng ho, cung ng dch v.

c. NQTM l hot ng kinh doanh theo m hnh mng li thng nhtNh m hnh kinh doanh theo mng li thng nht m bn nhng quyn c trong tay mt cng c l tng thc hin chnh sch thng mi ca mnh. Bn nhng quyn c th a cc doanh nghip nhn quyn gn nh hi nhp vo doanh nghip ca mnh. Ni l gn nh hi nhp bi v, thng thng mng li phi vn hnh theo kiu: doanh nghip - ngi t chc, phi kim sot h thng v vn, trong khi , doanh nghip nhng quyn ch kim sot v nhng cam kt trong hp ng. S thng nht ca mng li NQTM th hin : (i) thng nht v hnh ng ca bn nhng quyn v cc bn nhn quyn; v (ii) thng nht v li ch ca bn nhng quyn v cc bn nhn quyn.

(i) Thng nht v hnh ng ca bn nhng quyn v cc bn nhn quyn.Cc thnh vin ca mng li NQTM phi thng nht v hnh ng, nhm:

- Duy tr hnh nh c trng. Th d: bn nhn quyn buc phi s dng cc du hiu tp hp khch hng; thc hin vic b tr theo tiu chun ti cc a im bn hng; hot ng qung co, xc tin thng mi ti a phng phi theo ch o ca bn nhng quyn. Cc hnh nh c trng ca mng li NQTM s to ra thi quen cho khch hng, to thun li cho vic duy tr hnh nh ca dch v v sn phm.

- Duy tr dch v c trng (cht lng sn phm c trng).

Tiu chun cht lng ca sn phm v dch v t c nh s c gng kt hp ca c hai bn: bn nhng quyn phi tch cc o to cho bn nhn quyn; ng thi bn nhn quyn phi thc hnh nghim tc theo sch hng dn hoc b quyt ca bn nhng quyn. V im ny, Khon 1 iu 284 Lut Thng mi (2005) quy nh: Vic mua bn hng ho, cung ng dch v c tin hnh theo cch thc t chc kinh doanh do bn nhng quyn quy nh

(ii) Thng nht v li ch ca bn nhng quyn v cc bn nhn quynTrong mt mng li, mi mt thnh vin u b tc ng bi hnh vi tt hoc xu ca cc thnh vin khc. Nu mt bn nhn quyn tin hnh kinh doanh m khng tun th trung thnh m hnh kinh doanh ca h thng NQTM, khng p dng cc tiu chun v hnh nh v cht lng, th anh ta s lm nh hng n ton b mng li v trin vng ca bn nhng quyn v cc bn nhn quyn khc.

d. Hot ng ca h thng NQTM thng dn ti h qu phn chia th trng v c th gy hn ch cnh tranhHp ng NQTM c th quy nh v vn phn chia th trng, bao gm phn chia lnh th (phn chia khu vc kinh doanh) v phn chia khch hng. iu ny rt c th b iu chnh bng lut chng c quyn.

Mi mt bn nhn quyn u phi tun th s phn chia th trng theo quyt nh ca bn nhng quyn. C th:

(i) Quy nh v phn chia lnh th, th hin "iu khon v a im bn hng" (location clause). Quy nh ny cm bn nhn quyn bn hng ngoi phm vi ca mnh. Hp ng NQTM c th quy nh rng, bn nhn quyn ch c khai thc h thng NQTM ti mt c s duy nht. Ngha l bn nhn quyn c ngha v:

- Khng cnh tranh vi bn nhng quyn v cc bn nhn quyn khc trong mng li NQTM (p dng i vi tt c cc kiu NQTM);

- Khng dch chuyn hng ho c cung cp t im bn hng ny sang im bn hng khc (p dng ch yu i vi kiu NQTM phn phi).

(ii) Quy nh v phn chia khch hng Quy nh ny thng c ni dung nh sau:

Th nht: Cm bn nhn quyn qung co ngoi phm vi ca mnhVic qung co ngoi phm vi kinh doanh ca bn nhn quyn c th dn n vic dch chuyn khch hng, nht l i vi kiu NQTM dch v. Th d: trong lnh vc dch v khch sn, nu bn nhn quyn qung co cho khch sn ca mnh bng tm bng qung co ln t trn ng cao tc t sn bay v thnh ph, th s thu ht khch hng ca cc bn nhn quyn khc. Do , bn nhng quyn phi kim sot hot ng qung co ca bn nhn quyn.

Th hai: Bn nhn quyn c ngha v ch bn hng cho ngi s dng cui cng hoc cc bn nhn quyn khcQuy nh ny cm bn nhn quyn bn li hng mang nhn hiu ca bn nhng quyn cho cc nh bn l khng phi l thnh vin ca h thng NQTM. Trn thc t, c th chp nhn c quy nh ny, v l do cn phi gi uy tn cho sn phm v dch v ca c h thng NQTM.

Th ba: Cm bn nhn quyn bn li hng khng mang nhn hiu ca bn nhng quyn.Kh c th chp nhn c quy nh ny di gc t do cnh tranh. Quy nh ny vi phm lut cnh tranh cc im sau:

- Vi phm quyn kinh doanh c lp ca bn nhn quyn trong vic quyt nh bn hng cho ai;

- Hn ch ngun cung ca bn th ba.

Theo quy nh ti khon 2 iu 8 Lut Cnh tranh nm 2004 ca Vit Nam, cc tho thun v phn chia th trng nu trn c th b coi l tho thun phn chia th trng tiu th, ngun cung cp hng ho, cung ng dch v - mt trong cc tho thun hn ch cnh tranh.

(iii) Ngoi ra, thng thy trong hp ng NQTM quy nh v n nh gi bn cho cc thnh vin ca h thng NQTM. Vit Nam, vic h thng NQTM Ph 24 cng khai n nh gi bn 24.000 ng/01 t ph cho cc bn nhn quyn c lin quan n cc quy nh php lut v cnh tranh. Khon 1 iu 8 Lut Cnh tranh (2004) quy nh tho thun n nh gi hng ho, dch v mt cch trc tip hoc gin tip l mt trong cc tho thun hn ch cnh tranh.

Vic quy nh v phn chia th trng v hn ch cnh tranh gia cc thnh vin trong h thng NQTM l mt trong nhng yu t c trng truyn thng ca h thng NQTM. Tuy nhin, trong chng trnh ging dy ca mnh, mt s gio s Hoa K c t ra mt cu hi m rt thc dng cho ngi hc: liu s cnh tranh gia cc thnh vin trong h thng NQTM c quan trng bng s cnh tranh vi cc i th c thng hiu khc hay khng?[7] Nu cu tr li l khng, th cc lut s c th t vn cho khch hng ca mnh: khng nn tho thun v phn chia th trng v hn ch cnh tranh gia cc thnh vin trong h thng NQTM, trnh tm iu chnh ca lut cnh tranh.

1.3. Cc kiu NQTMTheo hc thuyt v thc tin ca cc nc cng nghip pht trin (Hoa K, Php, cc nc Ty u, Australia), c ba kiu NQTM: NQTM sn xut, NQTM dch v, v NQTM phn phi[8]. a. Nhng quyn sn xuti tng ca hp ng NQTM kiu ny l sn xut v bn mt hoc nhiu mt hng, trong lnh vc cng nghip, th cng hoc nng nghip. Theo hp ng, bn nhng quyn cho php bn nhn quyn sn xut v bn cc sn phm gn nhn hiu ca bn nhng quyn, theo s ch o ca bn nhng quyn. Australia, hp ng NQTM sn xut ph bin trong hot ng kinh doanh nc gii kht.

NQTM sn xut c c im l n gn kt ni sn xut vi cc ni bn hng, hot ng sn xut i km vi hot ng thng mi ho cc sn phm.

Theo hp ng NQTM sn xut, bn nhn quyn va l doanh nghip sn xut, va l doanh nghip thng mi ho. Do , y l mt du hiu phn bit hp ng NQTM sn xut vi cc hp ng tng t.

Hp ng NQTM sn xut bao hm licence" nhn hiu, v c th c licence" sng ch, nhng khng thun tu l licence nhn hiu hoc sng ch, bi v licence nhn hiu hoc sng ch khng nht thit km theo mt m hnh sn xut v mt chnh sch thng mi