มองหาความเปนธรรมในสงคมไทยผานคนชายขอบ

Social Justice in Thai Society:

Looking Beyond ‘Marginalised’ People

กลภา วจนสาระ1

Kulapa Vajanasara

บทคดยอ

บทความนอภปรายถงเรองความยตธรรมหรอความเปนธรรมในประชากรชายขอบ พบวาสงคมไทยไมเคยมความคดเรอง ความเปนธรรม แตยอมรบความสมพนธทไมเสมอภาคระหวางคนแตละชนเปนแกนส�าคญในแบบแผนความสมพนธทางสงคม ท�าให ความเปนธรรมในสงคมไทยมลกษณะดงน คอ (1) มองความเปนธรรมทางศลธรรมภายใตกฎแหงกรรมของพทธศาสนา น�าไปสการยอมรบความไมเทาเทยมกนของมนษย และทกขหรอสขทเกดขนในชวตเปนไปตามยถากรรม (2) เขาใจความเปนธรรมอยางสมพนธกบวฒนธรรมอปถมภ (3) ยอมรบความยตธรรมทสมพนธกบสถานะทางสงคมและอ�านาจทมเหนอกวา และ (3) ความพยายามสรางความเปนธรรมทางสงคมใหเกดขน ดวยการปรบใชแนวคดดานสทธมนษยชน การเคารพในศกดศรความเปนมนษยทเสมอกน และการจดสรรปนสวนกระจายความเปนธรรมในสงคม แตดวยเหตทกลมประชากรชายขอบในสงคมไทยยงคงถกมองอยางแตกตางและเปนอน ความเปนธรรมทางสงคม ซงเชอวาเกดขนไดบนพนฐานของการตระหนกถงความเทาเทยมในการเปนมนษย และการกระจายผลตอบแทนหรอผลประโยชนทางสงคมตามสถานภาพอยางเหมาะสมนน ยงเปนสงทหางไกลความเปนจรงในสงคมไทยอยางยง

ค�ำส�ำคญ: ความเปนธรรม, ความเปนธรรมทางสงคม, คนชายขอบ, กฎแหงกรรม, วฒนธรรมอปถมภ

Abstract

This article discusses social justice and fairness in relation to marginalised people in Thailand. Thai society lacks application of the concept of social justice as inequality between different social classes of people is accepted as the foundation of socio-cultural relationships. Regarding “fairness” in Thai society: (1) “fairness” is morally- determined as the cause and effect rule of Karma that prescribes not only how humans are born unequal but also that such individuals are responsible for their own Karma which explains how they experience different levels of happiness and suffering; (2) “fairness” is distributed through the patron and client relationship; (3) “fairness” is dispensed under the discretion of those with high social status and power. Attempts to establish social justice in Thai society with modern discourse such as human rights, respect of human dignity and redistributive justice still has a long way to go because the belief in human equality and fair distribution of social advantages goes against the prevailing view of marginalised people as ‘others’, different or unequal.

Keywords: fairness, social justice, marginalised people, karma, distributive justice

1 นกวจยประจ�าสถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล

1. การถกเถยงเรองความยตธรรม

ประเดนปญหาวาดวยความยตธรรมหรออะไรคอความเปนธรรมทางสงคมนน เปนประเดนถกเถยงใหญ

ในหลายสงคมมาทกยคสมย นบตงแตอดตมาจนถงปจจบน นกคดนกปรชญาทวโลกตางพยายามทบทวน โตแยง และ

ถกเถยงในประเดนทเกยวของกบความยตธรรมหรอความเปนธรรม โดยเฉพาะประเดนวาดวยการก�าหนดความหมาย

ทแทจรงใหกบความยตธรรม และความเปนสากลหรอเฉพาะถนของความยตธรรม ดงทเพลโตเสนอวา ความยตธรรม

ทแทจรงตองสมพนธเปนเนอเดยวกบความด ความถกตอง และตองมความเปนสจธรรมหรอเปนสากล ไมวาจะใช

ในเวลาและสถานทใดกตาม (Plato, 1963 อางถงใน ไชยนต, 2541: 58)

แตสงทเกดขนกคอ ไมวาจะก�าหนดความหมายใหกบความยตธรรมอยางไร กยงคงมขอถกเถยงตอความจรง

แทและความเปนสากลของความหมายตางๆ เหลานนเสมอมา จนกลายเปนวาความยตธรรมนน เปนสงทสามารถรบ

รและตดสนวาพฤตกรรมหรอการกระท�าใดยตธรรมหรอไม ไดงายกวาการก�าหนดความหมายใหกบความยตธรรม

ความหมายทแทจรงและเปนสากลของความยตธรรมนน สวนใหญแลวมกถกเถยงใน 3 ลกษณะดวยกน กลาวคอ

(1) ควำมยตธรรมในควำมหมำยทเปนควำมถกตองเทยงตรง ตรงไปตรงมำ คอการใหและรบในสงท

ควรจะได อยางเทาเทยมกน ไมเอาเปรยบกนและกน ความยตธรรมในความหมายนไมไดเอาประเดนเรองความดเขา

มาพจารณา เพยงใหความส�าคญกบการพดความจรง และคนหรอใหในสงทคนๆ หนงควรจะไดเทานน

(2) ควำมยตธรรมทมลกษณะทเรยกวำตำตอตำฟนตอฟน นนคอการแยกแยะเลอกปฏบต รบผลหรอ

ตอบแทนการกระท�าดวยสงเดยวกน ท�าเชนใดไดผลเชนนน คอท�าดตอบแทนตอมตรทท�าดกบเรา และท�ารายศตร

หรอผเปนภยตอบแทนในลกษณะกบทเขาท�าไมดตอผอน เขาท�านองทเรยกวา ท�าดไดดท�าชวไดชว แตความยตธรรม

ในความหมายนไมไดใหความส�าคญกบความถกตอง เพยงใชความเหมอนกนของการกระท�าและความเปนพวกเดยวกน

เปนตวตดสน และ

(3) ควำมหมำยของควำมยตธรรมทสมพนธกบสถำนะทำงสงคมและอ�ำนำจทมเหนอกวำ ทงอ�านาจ

ทางการเมองการปกครอง ทางสงคมวฒนธรรม และทางเศรษฐกจ ดงวาทกรรมทมองวา ในธรรมชาตนนประกอบ

ดวยผทเขมแขงและออนแอในสถานะตางๆ กนไป ความไมเทาเทยมกนจงเปนเรองปกตอยางยงในธรรมชาต และ

การทผออนแอกวายอมจ�านนตอผแขงแรงกวานนกเปนสงทยตธรรมถกตองแลว ความยตธรรมในความหมายน

อยภายใตระบบการใหคณคาสงต�ากบคนในสงคมตามสถานะทางสงคมและเงอนไขเชงอ�านาจ ทใหผมอ�านาจ

เหนอกวามความชอบธรรมในการก�าหนดความยตธรรม และประทานความยตธรรมนนๆ ใหแกผดอยอ�านาจ

ทจรงแลว การพดถงความยตธรรมโดยเชอมโยงกบทมาของอ�านาจตามธรรมชาตนน สอดคลองกบสงท

อรสโตเตลอธบายถงความยตธรรมทางการเมอง ทสามารถแบงออกไดเปน 2 ขวตรงขาม นนคอ (1) เหนวา

ความยตธรรมคอความไมเสมอภาค ภายใตเหตผลทเชอวามนษยเรานนเกดมาไมเทาเทยมกนอยแลว การท�าให

ทกคนมความเสมอภาคเทาเทยมกนจงเปนสงทสวนทางกบความจรงและความถกตองตามธรรมชาต ผทมฐานะ

เศรษฐกจสงคมสงนนมการศกษา มคณธรรม และความรเดยงสาสงกวาคนจน จงควรมสทธทางการเมองการปกครอง

สงคมจะยตธรรมถายอมรบความไมเสมอภาคทวาน และไมเปนธรรมหากใหคนจนทกระหายทรพยสมบตและ

ขาดความรเขามามสทธทางการเมองการปกครอง และในทางตรงขาม (2) เหนวาความยตธรรมคอความเสมอภาค

เชอวาคนทกคนเกดมาเทาเทยมกนในฐานะเสรชน และควรจะมสทธทางการเมองการปกครองอยางเสมอภาค

เทาเทยมกนดวย (ไชยนต, 2541: 79-80)

ประชากรชายขอบและความเปนธรรมในสงคมไทย18

การถกเถยงถงความหมายของความยตธรรม หรออะไรคอความยตธรรมนน แมกระทงในยคปจจบน กยงคง

วนเวยนเกยวของกบทงสามประเดนขางตน และอาจสอดคลองกบทไชยนตสรปวา การก�าหนดความหมายใหกบ

ความยตธรรมนน สมพนธกบความรกตวเอง ผลประโยชนสวนตว และความเหนแกตว ไมวาจะเปนคนประเภทใด

ตางกก�าหนดความหมายของความยตธรรมใหสอดคลองกบการเออประโยชนตอลกษณะนสยของแตละคน

และลกษณะรวมจากทง 3 ความหมายขางตนของความยตธรรมกคอ ความยตธรรมหมายถงสงทเปนผลประโยชน

สวนตว หรอเปนประโยชนหรอกอใหเกดผลดตอตวเรา (หรอผก�าหนด) และอ�านาจทเหนอกวายอมท�าใหนยามใดๆ

กตามสมฤทธผลไดตามนน (ไชยนต, 2541: 71-72)

2. จากความคดเรองยตธรรมสความเปนธรรมทางสงคม

จากการถกเถยงถงความหมายของความยตธรรมทกลาวถงขางตน ซงมกจะทวความซบซอนมากยงขนเมอ

การท�าความเขาใจความยตธรรมไปเกยวพนกบประเดนออนไหวอนๆ โดยเฉพาะในทางศลธรรม-จรยธรรมทวาดวย

ความดและความถกตอง มาสประเดนอนๆ ทสมพนธกบความยตธรรม อาทเชน สทธ ภาระหนาท ความรบผดชอบ

ปญญาเหตผล ความเทาเทยม ความเสมอภาค ขอตกลงทยอมรบรวมกน กฎหมาย ความเทยงธรรม ความเปนธรรม

ฯลฯ ไปจนถงการถกเถยงวาความยตธรรมมลกษณะเปนสากลหรอไม หรอทจรงแลวเปนการประกอบสรางทางสงคม

ไมใชธรรมชาตทพระเจาประทานให ขอถกเถยงในประเดนขางตนเหลาน สะทอนใหเหนวา กระบวนทศนและ

การท�าความเขาใจความยตธรรมนนอาจแตกตางกนไปในแตละสงคม ซงขนอยกบประวตศาสตร วฒนธรรม ศาสนา

ความเชอ ระบบการใหคณคาทางจรยธรรม และความเปนมาทางการเมองการปกครอง

แมประเดนวาดวยความยตธรรมจะมการถกเถยงกนโดยนกปรชญาคนส�าคญๆ ของโลกมาตงแตยคโบราณ

แตการกลาวถงความยตธรรมในความหมายของความเปนธรรมทางสงคม ทเปนประเดนถกเถยงสาธารณะของสงคม

ในดานบทบาทของสถาบนทางเศรษฐกจ การเมอง และบทบาทของรฐ ความเปนธรรมในความหมายทวาน ซงมนย

ถงการแบงสรรปนสวนทรพยากรทมจ�ากดใหแกผยากไรหรอดอยโอกาส เพอตอบสนองความตองการทจ�าเปนมากกวา

คนมงมนน เปนความคดทเกดขนในยคสมยใหมเมอประมาณ 200 ปทผานมานเอง หากจะระบใหชดกคอ เกดขน

ในชวงปลายครสตศตวรรษท 18 ตอตนศตวรรษท 19 (Fleischacker, 2005; Miller, 1999) ความคดเรอง

ความยตธรรมจงขยบจากเดมทมองวา ความยตธรรมคอการลงโทษตามความผดทกระท�า ไปสความเปนธรรม

ทางสงคมทค�านงถงการจดสรรทรพยากรใหกบคนดอยโอกาสในสงคมใหมชวตความเปนอยทดขน

Fleischacker (2005) ไดย�าอยางชดเจนวา ความคดเรองความยตธรรมทางสงคม (social justice) นน

มความหมายแตกตางไปจากความคดเรองความยตธรรมในยคกอนหนา โดยเฉพาะสงทเรยกวาความยตธรรมทจดสรร

ปนสวนอยางเปนธรรม (distributive justice) ซงเชอวา ปจเจกทกคนเสมอภาคกนและควรไดรบการเคารพ

ในคณคาของความเปนมนษยเทาเทยมกน รวมทงมสทธทจะไดรบการปกปองคมครองเสมอเหมอนกน ภายใตสทธ

ขนพนฐานขางตนนนยงรวมถงการจดสรรแบงปนทรพยากร ทสามารถเปนไปไดจรงในทางปฏบตและอยบนพนฐาน

ของเหตผล โดยรฐมหนาทจดสรรทรพยากรและสรางกลไกเชงสถาบนส�าหรบการกระจายทรพยากรอยางเปนธรรม

กระบวนทศนใหมเรองความเปนธรรมทางสงคมทกอตวขนในชวงปลายครสตศตวรรษท 18 น สงผลตอ

การเปลยนแปลงทางความคดส�าคญในหลายลกษณะดวยกน (ซงทจรงแลว โลกมการเปลยนแปลงทางความคด

มากมายในชวงนน ทามกลางบรบททางเศรษฐกจ การเมองโลก และโครงสรางความสมพนธทางสงคมทเปลยนแปลงไป

มองหาความเปนธรรมในสงคมไทยผานคนชายขอบ 19

และมผลชดเจนตอกนและกน) อาทเชน ทศนคตตอคนจนทมองวา

ความยากจนหรอภาวะดอยโอกาสของคนหนงคนใดเปนบาป โชคราย

หรอเปนกรรมแตชาตปางกอน ทท�าใหคนจนเกดมากบชะตากรรม

เชนนน ทรพยสมบตทมากหรอนอยไปจงไมใชประเดนส�าคญ เนองจาก

ไมวาจะเปนคนมงมหรอคนยากจนตางกควรพงพอใจกบสงทเปนเจาของ

ไดตามความสามารถและตามสมควรเสมอเหมอนกน ภายใตแนวคด

ทวาน คนจนจงสามารถมความสขในชวตไดไมตางจากคนมงม ดวยการ

ใชชวตแบบ ‘พอเพยง’ เปนเจาของทรพยสนเพยงแคพอยงชพ เพยง

ยอมรบสถานะและชะตากรรมของตวเองเทานน ไปสการมองวาทจรง

แลวไมมใครสมควรจนหรอตกอยในภาวะยากจน รวมทงพยายามหาชอง

ทางทเปนไปไดในการก�าจดความยากจนใหหมดไป โดยการกระจาย

ทรพยากรตามความจ�าเปนของแตละคน

นอกจากน ยงมความคดทเคยมองวา การชวยเหลอคนยากไรเพอสรางสงคมทเปนธรรมนน เปนเรองของ

คณธรรมหรอศลธรรมสวนบคคล ไมใชเปนภาระรบผดชอบของรฐ แมหลายศาสนาจะมค�าสอนทตรงกนในเรองการ

ชวยเหลอหรอท�าดตอผอนเพอบงเกดผลดตอชวตเปนการตอบแทน ไมวาชาตนหรอชาตหนา แตความเชอดงกลาวนไม

ไดอยบนพนฐานของความคดเรองความเสมอภาคเทาเทยมของสถานะทางสงคม เศรษฐกจ หรอการเมองของคนใน

สงคมแตอยางใด (Fleischacker, 2005:9) แนวคดใหมเรองความเปนธรรมทางสงคมนนมองดวยสายตาทเทาเทยม

วา การชวยเหลอคนดอยโอกาสกวาเปนสทธทเขาพงมพงได ไมใชดวยความเมตตาจากการท�าบญของผอน สงคมท

เปนธรรมตองมลกษณะตางตอบแทนทเสมอภาคกน นนคอทกคนท�าดทสดในสวนของตวเองเพอสงคม และจะไดรบ

สวนแบงทยตธรรมจากสงคมเปนการตอบแทน

ความเปนธรรมทางสงคมกบโครงสรางความสมพนธ ในสงคม

ความคดเรองความยตธรรมในยคสมยใหมทคอนขางเกยวพนกบสงทเรยกวา ความยตธรรมหรอความเปนธรรม

ทางสงคมขางตนน แมจะเรมกอตวขนในชวงปลายครสตศตวรรษท 18 แตกวาจะเปนประเดนถกเถยงกวางขวางใน

ทางปรชญาการเมองกลวงเขาครสตศตวรรษท 20 โดยเฉพาะในงานของ John Rawls ซงไมเหนดวยกบแนวคด

อรรถประโยชนนยม (Utilitarianism) ในการก�าหนดความยตธรรมทวา สงคมทมความเปนธรรมทางสงคมคอสงคม

ทเออประโยชนทดงามทสดใหกบกลมคนสวนมากทสดในสงคม ซงยนยอมใหคนไมกคนหรอจ�านวนนอยทสด

เสยประโยชนหรอประสบกบความทกข เพอความดและความสขของคนจ�านวนมากกวา Rawls เหนวาแนวคด

อรรถประโยชนนยมขางตนนท�าใหคนสวนนอยถกลดรอนสทธ และยงสะทอนใหเหนวาเสรภาพของปจเจกบคคล

มความส�าคญรองจากผลประโยชนของประชาชนสวนใหญ เขาจงเสนอไวในงานส�าคญ 2 ชนคอ Justice as Fairness

(1958) และ A Theory of Justice (1971) วา ความยตธรรมคอการปฏบตตอกนอยางเปนธรรม และหนทางแกไข

ปญหาความไมเปนธรรมคอ การกระจายหรอปนสวนความยตธรรม (distributive justice) ใหเสมอภาคเทาเทยมกน

ตามเงอนไขแหงชวตทแตกตางกน

สงทแนวคดนใหความส�าคญกคอ ความเสมอภาคเทาเทยม ทงในแงของการไดรบโอกาสและผลประโยชน

ทจะเกดขน รวมทงภาระหนาทและความรบผดชอบ เปนการใหในสงทพวกเขาสมควรจะไดรบ โดยเฉพาะความมงม

ประชากรชายขอบและความเปนธรรมในสงคมไทย20

และสถานะทางสงคม ซงมกจะเขาใจกนวาเปนสงทเกดขนเนองจากความสามารถ ความขยนขนแขง และการท�างานหนก

ขณะทเมอค�านงถงความจ�าเปนพนฐานของชวต เชน อาหาร ทอย อาศย ยารกษาโรคแลว ทงหมดนจ�าเปน

อยางยงทจะตองกระจายความยตธรรม หรอการจดสรรปนสวนใหความเปนธรรมเขาถงคนทกคนในสงคมอยาง

เสมอภาคกน และสอดคลองกบความตองการของแตละคน โดยการยอมรบความไมเสมอภาคในสทธเสรภาพ

บางประการเพอใหคนทเสยเปรยบทสดในสงคมมโอกาสในชวตมากขนและดขน

Rawls มองวาโครงสรางของสงคมทเปนธรรมประกอบดวยหลกการส�าคญ 2 ประการ คอ (1) ทกคนยอม

มสทธเสรภาพขนพนฐานเทาเทยมกน ซงถอเปนหลกการเบองตนทส�าคญทสด (2) หลกแหงความเทาเทยมกน

ในการไดรบโอกาสและการค�านงถงหลกการเรองความแตกตาง นนคอ กฎหมายและสถาบนตางๆ ไมควรเออประโยชน

ใหกบคนกลมใดบนตนทนทไมเทาเทยมกนของคนกลมอนๆ คนดอยโอกาสทสดในสงคมควรจะไดรบโอกาสและ

เขาถงสวนแบงทรพยากรเทาเทยมกบคนอนๆ ความเปนธรรมจงจะเกดขนเมอสงคมใชความไมเทาเทยมทางเศรษฐกจ

และสงคมไปสงเสรมชดเชยใหคนดอยโอกาสทสดมชวตความเปนอยทด ไดรบโอกาส และเขาถงผลประโยชนสวนรวม

ของสงคมอยางเทาเทยมกน สงคมทเปนธรรมจงมลกษณะเปนสงคมทคนซงยากล�าบากทสดไดรบการคมครอง

ดแลอยางดทสด คนทยากไรทสดไดรบการยกระดบความเปนอยใหสงขนกวาเดม (กตพฒน, 2553)

สบเนองจากแนวคดขางตน ความเปนธรรมหรอความยตธรรมทางสงคมจงถอเปนหลกการทใชก�าหนด

การกระจายทงผลประโยชนและภาระรบผดชอบในสงคม ภายใตสมมตฐานเบองตนวา ธรรมชาตของความสมพนธ

ทางสงคมจะสงผลกระทบโดยตรงตอความรสกเรองความยตธรรม กลาวคอ โครงสรางทางสงคมรปแบบตางๆ

จะท�าใหเกดความสมพนธทางสงคมในแบบทแตกตางกนออกไป ซงในทางกลบกนกจะสรางวธการในการก�าหนดการ

กระจายผลประโยชนและภาระตางๆ ของปจเจกบคคลอยางไรในแบบตางๆ กนเชนกน โลกทศนของสงคมในเรอง

ความเปนธรรมจงแตกตางกนไปตามบรบทพนฐานทางประวตศาสตร วฒนธรรม ศาสนา การเมอง การปกครอง

และเศรษฐกจ

สอดคลองกบท Miller ระบไวใน Social Justice (1979) วา ความคดเรองความยตธรรมในแตละสงคมนน

มความสมพนธอยางยงกบธรรมชาตของความสมพนธทางสงคม สงคมทมลกษณะโครงสรางทางสงคมแบบดงเดม

ไมมความคดเรองความยตธรรมในความหมายเดยวกบในสงคมสมยใหม เขาอธบายถงความคดเรองความเปนธรรม

ทแตกตางไปตามลกษณะทางสงคม 3 รปแบบคอ สงคมดงเดม สงคมทมล�าดบขน เชน สงคมศกดนา สงคมวรรณะ

และสงคมสมยใหมทมความสมพนธแบบตลาดหรอทนนยม กอนจะสรปวา

ไมมความคดเพยงหนงเดยวของความยตธรรม ไมมการก�าหนดความยตธรรมหรอความไมยตธรรม

ไดอยางชดเจนในทางนโยบาย…ทางเดยวทจะรวมเอาทงการตระหนกในความหลากหลายทาง

วฒนธรรม และการเปลยนแปลงทางความคดในรปแบบของทฤษฎทางการเมองเขาไวดวยกนกคอ

การเรมตนยอมรบวา ทฤษฎทางการเมองของเราเหมาะสมกบกาละและเทศะหนงๆ เทานน ยอมรบ

วาแนวคดและขอถกเถยงของเราเพยงถกยอมรบภายในกรอบทางวฒนธรรมของเราเองเทานน

(Miller, 1979: 343)

ความเปนธรรมทแตกตางกนในแตละโครงสรางความสมพนธทางสงคม ตามขอเสนอของ Miller ไดแก

(Miller, 1979: 253-344)

มองหาความเปนธรรมในสงคมไทยผานคนชายขอบ 21

(1) สงคมดงเดม ซงเปนสงคมขนาดเลก มเครอญาตเปนพนฐานของเครอขายความสมพนธ ยงชพดวยการ

เกบของปาลาสตวหรอท�าการเกษตรแบบงายๆ ไมมการแบงงานกนท�า ไมมระบบการเมองการปกครอง

ทจดตงอยางเปนระบบ และไมมโลกทศนเกยวกบเรองความยตธรรมทางสงคมอยางทเขาใจกนอยใน

สงคมสมยใหม Miller จงมองวาเรานาจะมองความยตธรรมจากความเปนจรงทางสงคมบางอยาง เชน

การใชทดน การแบงสรรทรพยากรและผลผลตของกลม และพจารณาหลกการทอยเบองหลงการ

แบงสรรเหลานดวย ซงพบวา สงคมลกษณะนเปนชมชนทไมมความแตกตางกนมากนก สทธของ

ความเปนเจาของตางจากสงคมสมยใหม เชน สทธในทดนหรอทรพยสนบางอยางขนอยกบความตองการ

ของสมาชกคนอนๆ หรอสงคมสวนรวม นนคอความตองการหรอความจ�าเปนของกลมมากอนสทธ

ในทรพยสนสวนบคคล

Miller สรปวา คนในสงคมดงเดมคดถงความสขของกลมกอนของตวเอง ทกคนมหนาทตอง

เสยสละ ใจกวาง ไมเหนแกตว ดวยการใหผลผลตและการบรการแกคนอนๆ ทตองการ ทกคนในกลม

ตระหนกถงความสมพนธตางตอบแทนระหวางกน นอกจากน ยงค�านงถงสวสดการของสวนรวมดวยการ

ปนสวนอาหารใหกบทกคน ซงไมไดสะทอนความคดเรองความเสมอภาคเทาเทยม แตเปนเรองการจดสรร

ทรพยากรใหแกสมาชกของสงคมอยางกวางขวางทวถง ไมมความคดวาแตละคนควรไดผลประโยชนตาม

สดสวนความสามารถและความพยายามของตวเอง

(2) สงคมทมล�าดบขน มการจดประเภทคนตามโครงสรางสงคม แตละคนมสถานะต�าสงไมเทากน

อาจสามารถเลอนสถานะของตวเองได ขนอยกบการสงสมความสามารถทางเศรษฐกจ อภสทธทางสงคม

และอ�านาจทางการเมอง ความไมเทาเทยมทางสงคมทเกดขนนนถกอธบายวาเปนธรรมชาตทตดตวมา

ของแตละคน และทกคนเกดมาตางกนเพอท�าหนาทเฉพาะอยางใหดทสด พนฐานความสมพนธจงเปน

ความสมพนธระหวางผทเหนอกวาและผทต�าตอยกวา เชน ในสงคมศกดนา ไพร-ทาสทมสถานะต�ากวา

ตองท�างานใหแกเจาทดน เพอไดรบการปกปองคมครองและโอกาสตางๆ ในการด�าเนนชวต โดยไพร

ตองสญญาวาจะเปน “คน” ของเจาทดนและเปนก�าลงทางทหาร ขณะททาสถอเปนสมบตของเจาทดน

และตองท�างานหลายอยางใหแกเจาทดนแลกกบการคมครองและทอยทกน

ในยคน แมจะถอความยตธรรมเปนคณธรรมส�าคญ แตกเปนเพยงพนธะในการปองกนคมครอง

สทธทมอยทางกฎหมายตามสถานะในโครงสรางสงคม ซงเออใหคนสามารถมทรพยสนสวนเกนไดตาม

จ�าเปน และเปนขอผกมดในการใหชวยเหลอตามจ�าเปนตามฐานะทางสงคมมากนอยตามระดบคณธรรม

อาจกลาวไดวา ความยตธรรมมหนาทรกษาระบบศกดนาใหคงอยมากกวาจะท�าใหสงคมมความ

เสมอภาคเทาเทยม

(3) สงคมสมยใหมทใชระบบกลไกตลาดเปนตวขบเคลอน มการพฒนาทางเศรษฐกจ มระบบแบงงานกนท�า

สถาบนหลกของสงคมน คอ ตลาดทางเศรษฐกจทมการแลกเปลยนซอขายสนคาระหวางกน กรรมสทธ

เปนสวนทส�าคญในการพฒนาความสามารถสวนบคคล ทกคนมโอกาสและสามารถไดรบรางวลสงสดท

สงคมเสนอใหโดยไมมก�าแพง ทงทางกฎหมาย สงคม และเศรษฐกจทจะกนไมใหใครไดรบผลตอบแทน

ทควรได ตามกฎเรองอปสงคอปทานทเปนหลกประกนความยตธรรมในระบบตลาด พนฐานความสมพนธ

ทางสงคมอยบนการท�าสญญาสาธารณะระหวางบคคลทเปนอสระ และมสถานะเทาเทยมกนภายใต

กฎหมาย ทงน ความคดส�าคญประการหนงในสงคมนกคอ ลทธปจเจกชนนยม ทยกเลกความคด

ประชากรชายขอบและความเปนธรรมในสงคมไทย22

เรองฐานะทางธรรมชาตของคนในสงคม และถอวาคนทกคนลวนเกดมาโดยเสรและเทาเทยมกน ทกคน

เปนเจาของสทธซงไดมาจากความสามารถตามธรรมชาต

สงเหลานสงใหชนชนกลางในสงคมมลกษณะดงตอไปนคอ (1) การไมมสถานะทางสงคมทตายตว

อยางเชนในสงคมศกดนา แตใหโอกาสแตละคนทจะมวถทางในโลกตามความพยายามของตวเอง

(2) การไมมชดของสทธและขอผกมดทางประเพณ ไมวาจะทางเครอญาตเชนในสงคมดงเดม หรอ

แบบผปกครองกบผอยใตปกครองเชนในสงคมศกดนา (3) มการเคลอนยายของคนทงทางสงคมและ

ทางภมศาสตร ท�าใหตองเผชญกบคนแปลกหนาตลอดเวลา และ (4) การเกดขนของความสมพนธ

เชงตลาด โดยเฉพาะการแลกเปลยนสนคาและบรการและการท�าสญญาโดยเสร ซงถอวาส�าคญทสด

เพราะตลาดจะเรยกรองความเสมอภาคของมลคาในการแลกเปลยนมากกวาตวปจเจก แตละคนจะได

รบมลคาทเทาเทยมกนกบสงทเอามาแลกในตลาด ซงขนอยกบพลงการผลตของปจเจกแตละคน

ความยตธรรมจงหมายถงการไดรบคณงามความดตอบแทน ซง Miller อธบายวาเปนความสมพนธ

ระหวางปจเจกและความประพฤตของเขา หรอความเหมาะสมของปจเจกคนหนงดวยคณลกษณะและ

พฤตกรรมในอดตในการจะไดรบรางวลหรอโทษทณฑตอบแทนการกระท�านนๆ ของเขา (Miller, 1979)

อยางไรกด ไมวาแตละสงคมจะใหความหมายกบความยตธรรมทางสงคมไวอยางสอดคลองกบลกษณะพนฐาน

ความสมพนธทางสงคมอยางไร มนษยกมแนวโนมทจะตดสนใจไปตามทศนคตทไดรบมาจากวฒนธรรมและวธการ

ใหเหตผลในแตละวฒนธรรม เชนเดยวกบท Miller สรปวาความคดเรองความยตธรรมทางสงคมมลกษณะเปน

สวนหนงของคานยมทวๆ ไปของสงคมเชนเดยวกบเรองอนๆ โดยเกดขนผานประสบการณการใชชวตในสงคมทม

โครงสรางชดเจน และกอตวเปนรปแบบของความสมพนธระหวางบคคลแบบตางๆ นนเอง

3. ความเปนธรรมมหรอไม? ในคนชายขอบของสงคม

หากพจารณาความหมายของความเปนธรรมทกลาวถงไวขางตน ไมวาจะเปนความเทยงตรงในการรบและ

ใหอยางไมเอาเปรยบกนและกน ตาตอตาฟนตอฟน การยอมรบอ�านาจของผทแขงแรงกวา การปฏบตตอกนอยาง

เปนธรรม ไปจนถงความเปนธรรมในมตทหมายถงการกระจายความยตธรรมใหกบผทดอยโอกาสทสด แมจะ

ไมเทาเทยมกบคนอนๆ ในสงคมกตาม ความเปนธรรมทงหมดทกลาวถงนยงมลกษณะเปนความคดเชงนามธรรม

ทจบตองไมไดและก�าหนดความหมายไดยากยง การเรยนรและพยายามท�าความเขาใจความเปนธรรมทางสงคมจง

อาจท�าไดงายขน หากมองดวยแนวคดเรองคตรงขาม นนคอการมองผานความไมเปนธรรมลกษณะตางๆ ทเกดขน

กบคนกลมตางๆ ในสงคม โดยเฉพาะกลมคนทมสถานะเปนรองในความสมพนธเชงอ�านาจ กลมคนดอยโอกาส

หรอคนชายขอบของสงคม

3.1 การศกษากลมคนชายขอบในสงคมไทย

กลมประชากรทเรยกวาคนชายขอบไดรบความสนใจศกษาในสงคมศาสตรหลากหลายสาขา ทงสงคมวทยา

มานษยวทยา ประชากรศาสตร รฐศาสตร นตศาสตร สงคมสงเคราะหศาสตร เศรษฐศาสตร ฯลฯ ในชวงแรก

ของการศกษาคนชายขอบอาจกลาวไดวามงสนใจความเปนชายขอบในทางพนท คอ คนทอยในชนบทหางไกลจาก

ศนยกลาง โดยเฉพาะการท�าความเขาใจลกษณะทางสงคมวฒนธรรมทแตกตางของคนเหลานน เพอการผสมกลมกลน

เขาเปนคนในรฐชาตไทย จากนนคอยขยบมาศกษาคนชายขอบใน ‘พนท’ อนๆ เชน การเมองการปกครอง วฒนธรรม

มองหาความเปนธรรมในสงคมไทยผานคนชายขอบ 23

สถานะทางสงคม และเศรษฐกจ โดยใชแนวคดหลายส�านกทวพากษการพฒนาไปสความทนสมยและลทธกาวหนา

นยม (Progressivism) ทสงผลกระทบตางๆ นานาตอคนในสงคมอยางขนานใหญ การศกษาคนชายขอบตาม

ความคดขางตนนจงไดแก การศกษาชาวเขาบนกลมนอยบนพนทสง คนยากคนจน ทงชาวนาชาวไรในชนบท และ

คนจนเมองในสลม โดยเฉพาะในมตของภาวะดอยโอกาส ไรทพง ความทกขยาก วงวนของปญหา และการทอดทง

คนเหลานใหตกอยในภาวะชายขอบ

ตอมาภายหลงจงไดขยบขยายประเดนคนชายขอบไปสการศกษาวฒนธรรมยอยของกลมคนทมอตลกษณ

แตกตางหลากหลายจากคนกลมใหญของสงคมมากขน2 ไมวาจะเปนคนเกบขยะ ขอทาน คนพการ หาบเรแผงลอย

คนถบสามลอ มอเตอรไซครบจาง คนขบรถบรรทก เดกขายพวงมาลย คนไรบาน เดกเรรอน หญง/เดกชายขายบรการ

ชาวนาไรทดน แรงงานขามชาต แรงงานเหมาชวง ผปวยเอดส คนไรรฐ คนพลดถน ผหญง คนรกเพศเดยวกน

และคนขามเพศ เปนตน และมงสนใจศกษาคนชายขอบเหลานดวยแนวคดและมมมองทกวางขวางมากขนเชนกน

เชนงานทศกษาประวตศาสตรสงคมของกลมทถกกดทบไว (Subaltern Studies) ซงสนใจการเคลอนไหวเพอ

การเปลยนแปลงทางการเมองและสงคมของคนชนลางหรอคนชายขอบทถกกดทบจากกระบวนการตางๆ ในสงคม

และศกษากลไกของการกอรปสถานะทเปนอนใหกบกลม subaltern ทไมสามารถ ‘พด’ เรองของตวเองได เนองจาก

ถกคนอนก�าหนดอตลกษณท ‘เปนอน’ ให รวมทงถกพดถง เขยนถง และบนทกไวโดยคนอน (Spivak, 1988)

งานสวนใหญในแนวการศกษาดงกลาวน ชใหเหนถงประสบการณของการถกท�าใหเปนคนชายขอบ กระบวนการ

ทอดทงและเบยดขบใหคนบางกลมเหลานตกอยในภาวะชายขอบ หรอเปน ‘คนอน’ ของสงคม การอยในสภาวะ

ทไรอ�านาจตอรองในการใชชวต การเรยกรองตอสดานสทธและความเปนธรรม การสรางและผลตซ�าภาพเหมารวม

ตายตวของคนชายขอบกลมตางๆ การขาดโอกาสในการเขารวมตดสนใจเรองตางๆ และเขาไมถงสวนแบงทรพยากร

จากภาครฐ ทงหมดลวนสะทอนใหเหนความไมเปนธรรมทกลมคนชายขอบก�าลงเผชญ ดวยการเปดเผยใหเหน

ความสมพนธระหวางกลมคนชายขอบกบโครงสรางเชงอ�านาจของสถาบนตางๆ ในสงคม และสะทอนใหเหน

กระบวนการจดการความเปนธรรมในสงคมและประสบการณทไมเปนธรรมของคนชายขอบนนเอง

ตวอยางเชน คนจน ซงถอวาเปนชนชายขอบในความสมพนธทางเศรษฐกจและการพฒนา ไมไดรบความเปนธรรม

ในการจดสรรทรพยากร ฯลฯ นอกจากน คนจนยงมปจจยตางๆ ทท�าใหพวกเขาตองตกอยในความยากจนมากมาย

เชน รายไดทพอเพยงตอการด�ารงชวต มาตรฐานการครองชพ ภาวะโภชนาการ การศกษา เสนแบงความยากจน

คณภาพชวต ฯลฯ ตวชวดดงกลาวนสะทอนใหเหนอ�านาจทอยเบองหลงการก�าหนดความยากจน และสงผลกระทบ

ตอการถกเลอกปฏบตตามมา (จฑารตน, 2545) ปญหาความไมเปนธรรมของคนจน จงไดแก การไดรบผลกระทบ

จากนโยบายของรฐ ไมมสทธในทดนท�ากน ตองแบกรบความเสยงในการผลตทงหมดเอง ถกเพกถอนสทธพนฐาน

เขาไมถงบรการและสวสดการของรฐ มมาตรฐานการครองชพต�า ทงทางดานสขภาวะ การศกษา และเศรษฐกจ ไมม

อ�านาจตอรองทงในทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ไมมอ�านาจในการจดการทรพยากรทองถน รวมทงไมไดรบ

และเขาไมถงความเปนธรรม

2 ทนาสนใจคอ งานของชดโครงการพฒนาระบบสวสดการส�าหรบคนจนและคนดอยโอกาสในสงคมไทย ของศนยศกษาเศรษฐศาสตรการเมอง คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ทศกษาคนชายขอบกลมตางๆ คอ กลมคนจนผดอยโอกาสและกลมเสยงทประสบปญหาทางสงคม กลมแรงงานในภาคอตสาหกรรม กลมเกษตรกร กลมแรงงาน กลมอาชพอสระ ประกอบดวยงานวจยระดบพนท 110 กรณ

ประชากรชายขอบและความเปนธรรมในสงคมไทย24

3.2 วาดวยประชากรชายขอบ

คนชายขอบเกดขนในสงคมหนงๆ ไดดวยหลายวธคด หนงในนนคอ แนวคดค ตรงขามทแบงแยก เรา-เขา คนใน-คนนอก ท�าใหเกดการรวมเอาคนทมอตลกษณรวมไวเปนพวกเดยวกน และกดกนคนบางกลมทม ความแตกตางใหกลายเปนคนนอก เปนคนอน สงคมไทยซงผานกระบวนการสรางชาตดวยวธ “รวม” เอาคนทเคยมอตลกษณทางภาษา วฒนธรรม ชาตพนธ ฯลฯ หลากหลายแตกตางกนใหมายดถอเอกลกษณแหงชาตรวมกนเพอสรางความเหมอนๆ กนใหกบคนในชาตเดยวกน จงไดสรางแนวคดทมองควำมแตกตำงหรอควำมไมเหมอนกบเอกลกษณของชำตเปนคนอน ทงยงสรำงภำพเหมำรวมเชงอคตตอคนทมอตลกษณแตกตำง ไมวาจะเปนทาง การเมอง เศรษฐกจ วฒนธรรม สงคม ชาตพนธ และศาสนา และฝงใจวาคนกลมตางๆ เหลานนมลกษณะบางอยางทแปลกแยกแตกตางกบคนสวนใหญเสมอมา

ทส�าคญกคอ คนสวนใหญในสงคมยงเหนวาการถกเลอกปฏบต ถกแสวงประโยชนเชงโครงสรางจากรฐ ในรปแบบตางๆ การถกกดกน แยงชงทรพยากร หรออยในอนดบทายๆ ของการจดสรรทรพยากรโดยภาครฐ การไมไดรบสทธหรอเขาไมถงบรการตางๆ ของรฐ รวมทงการด�ารงชวตอยอยางล�าบาก แรนแคน ขาดสงอ�านวย ความสะดวกในชวตของกลมคนชายขอบเหลาน เปนเพยงความไมเปนธรรมทเปนปญหาของ “คนอน” ทไมเกยวของกบตวเอง สงคมสวนใหญไมไดรสกเดอดเนอรอนใจหรอหวงใยกงวล ไมไดคดวาเปนการละเมดสทธพนฐานของสงคมททกคนมเสมอเหมอนกน ไมยนดยนรายในชะตากรรม หรอเปนทกขแทนคนเหลานนแตอยางใด ไมวา จะเปนการเรยกรองสทธของคนพการในการเขาถงระบบขนสงมวลชน การชมนมเรยกรองใหรฐบาลแกปญหาทดนท�ากน ปากทอง ราคาพชผล ของชาวนาชาวไรและคนยากจน การชมนมประทวงเพอยตโครงการพฒนาของรฐท สงผลกระทบตอชมชน ทงเขอน โรงไฟฟา ทาเรอ โรงงานอตสาหกรรม ฯลฯ ของชาวบานในภมภาคตางๆ การเรยกรอง ขอเพมคาแรงขนต�าของแรงงาน หรอกรณการถกเพกถอนสญชาตของคนทอยอาศยในอ�าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม3 การเรยกรองสทธขนพนฐานของแรงงานขามชาต เปนตน

การมองใหเหนคนชายขอบทอยนอกสายตาของรฐในสงคมไทย จงไมไดเพยงมงความสนใจไปยงผคนในพนทหางไกลศนยกลางอยางชายแดนทางภมศาสตรเทานน หากแตยงตองค�านงถงมตทซบซอนของการด�ารงชวตในโลกปจจบนทเปลยนแปลงตลอดเวลา ดวยการรบรถงผคนทอยชายขอบในมตทางเศรษฐกจ การเมอง สงคม ศาสนา วฒนธรรม รวมทงผคนทอยนอกการรบรของสงคมสวนใหญอกดวย ปจจยส�าคญประการหนงในการมองใหเหน คนชายขอบเหลานกคอ การเปลยนทศนคตทเคยมองวาการเปนคนชายขอบเปนความไมเทาเทยมตามธรรมชาต ทปกตธรรมดา เปนความจรงทเกดขนอยในทกสงคม อาจจะเนองจากชาตก�าเนด โชค เคราะหกรรม ฯลฯ ไปส การเขาใจปรากฏการณไมเปนธรรมทคนชายขอบเผชญอยางสมพนธกบโครงสรางเชงอ�านาจรปแบบตางๆ ทก�าหนดใหความสมพนธทางสงคมทไมเทาเทยมนด�ารงอยได

3 เมอวนท 5 กมภาพนธ 2545 นายอ�าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหมเพกถอนชอชาวบานแมอายจ�านวน 1,243 คน ออกจากทะเบยนราษฎรคนอยถาวรในสถานะคนสญชาตไทย ไปไวในทะเบยนบานคนอยชวคราวประเภทคนตางดาวเขาเมองผดกฎหมายแตมสทธอาศยอยชวคราว ท�าใหชาวบานทงหมดสญเสยสถานะผมสญชาตไทยทนท ชาวบานแมอายจงไดยนฟองกรมการปกครอง และนายอ�าเภอแมอาย จ.เชยงใหม ตอศาลปกครอง จ.เชยงใหม ตอมาในป 2547 ศาลปกครอง จ.เชยงใหมมค�าพพากษาใหเพกถอนประกาศของนายอ�าเภอแมอายทใหจ�าหนายชอชาวบาน อ.แมอาย ออกจากทะเบยนบาน เนองจากเหนวาเปนการออกค�าสงทางปกครองทไมชอบดวยกฎหมาย ซงนายอ�าเภอแมอายไดยนอทธรณค�าพพากษาตอศาลปกครองสงสด วนท 30 สงหาคม 2548 ศาลปกครองสงสดพพากษาวา ค�าสงเพกถอนชอชาวบานดงกลาวออกจากทะเบยนบานประเภทคนอยถาวรเปนค�าสงโดยมชอบ และใหน�ารายชอชาวบานกลบเขาสทะเบยนบานประเภทคนอยถาวรและบนทกชาวบานดงกลาวในทะเบยนราษฎรในสถานะคนสญชาตไทย (บรรณาธการ)

มองหาความเปนธรรมในสงคมไทยผานคนชายขอบ 25

ใครคอคนชายขอบ?

คนชายขอบ เป นค� าท น� ามาใช ในทาง

สงคมศาสตร โดยเฉพาะทางสงคมวทยาในการศกษา

กลมผอพยพทมลกษณะผสมผสานระหวางสองกลม

วฒนธรรม ตงแตชวงปลายครสตศตวรรษ 1920 เรอย

มา เชน งานของ Robert Ezra Park ในบทความเรอง

Human Migration and the Marginal Man

(1928), Cultural Conflict and the Marginal Man

(1937) เปนตน และค�านถกน�าไปใชศกษาในทาง

สงคมศาสตรสาขาตางๆ อยางกวางขวาง เปนภาษาทใชเรยกกลมคนอนหลากหลายทกลายเปนเหยอของการ

ลดทอนความเปนมนษย ดวยการท�าใหคนเหลานนกลายเปนสงของบางอยางทตายตว เชน การท�าใหเปนสนคา

(commoditisation) และการตดปายใหมลกษณะอยางใดอยางหนงในแงลบ (stigmatisation) นอกจากน

ความเปนชายขอบทางสงคมนนยงเกยวของกบความสมพนธเชงอ�านาจ ทผลกใหคนสวนหนงไรอ�านาจจนตกไปอย

ชายขอบของสงคม (อานนท, 2549: 4-5) คนชายขอบจงถกใชเพอหมายถง

กลมคนทมชวตอยกงกลางหรอหางไกลจากศนยกลาง ทงในทางภมศาสตรและสงคมวฒนธรรม ในทาง

ภมศาสตร “คนชายขอบ” มกจะเปนกลมคนทตองเคลอนยายจากภมล�าเนาดงเดมดวยเหตผลทางธรรมชาต เศรษฐกจ

การเมอง และสงคมวฒนธรรม การตงถนฐาน การประกอบอาชพ หรอวถชวตของคนกลมนตองเผชญกบการแกงแยง

แขงขน เพอเขาถงทรพยากรทมอยอยางจ�ากด ถกกดกนและเอารดเอาเปรยบจากคนกลมใหญซงอยอาศยในดนแดน

หรอเขตภมศาสตรนนมากอน ในทางสงคมวฒนธรรม “คนชายขอบ” ยอมกลายเปนคนกลมนอยในสงคมใหม

วฒนธรรมประจ�ากลมจงเปนวฒนธรรมยอยทไมไดรบการยอมรบ หรอไดรบการเลอกปฏบตจากผคนในกระแส

วฒนธรรมหลก การเรยนรการปรบตวและการตอสดนรนเพอทจะเอาตวรอดหรอมชวตอยภายใตสภาพการณดงกลาว

จงเปนสาระส�าคญของวถชวตของประชากรทอาศยอยในวฒนธรรมชายขอบ (สรยา และพฒนา, 2542: 21)

ในสงคมใหญทกแหงม “ประชากรชายขอบ” ซงอาศยอยหางจากศนยกลางทางเศรษฐกจ การเมอง และสงคม

วฒนธรรม คนกลมนขาดอ�านาจการตอรอง ขาดการศกษา ขาดเครองมอทเขาถงอ�านาจ และถกกดกนออกจากระบบ

การตอรองอ�านาจและการจดสรรทรพยากร อ�านาจและความมงคงในสงคม ลกษณะของกลมประชากรชายขอบอาจ

จะแตกตางจากประชากรสวนใหญของสงคม ในแงของชาตพนธ ผวพรรณ ศาสนา อดมการณ การศกษา ฐานะทาง

เศรษฐกจ และชนชนทางสงคม ฯลฯ (Seymour-smith, 1986: 177 อางใน สรยา และพฒนา, 2542: 22)

คนชายขอบจงหมายถง บคคลหรอกลมคนสวนนอยทสงคมไมรบรสนใจ เปนผทถกท�าใหไมมความส�าคญและ

มชวตอยตามชายแดนหรอรมขอบของพนทในสงคม ทงพนททางภมศาสตร การเมอง เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม

ชาตพนธ ศาสนา การศกษา ภาษา วถชวตทางเพศ การจดสรรทรพยากร รวมทงการเทาทนกระแสความทนสมย

ในยคโลกาภวตน และเมอค�านงถงประเดนเรองความเปนธรรมแลว คนชายขอบยงอยหางไกลจากการสงทเรยกวา

ความเปนธรรม ดวยเหตทมกไมถกนบรวมเขาไวเปนพวกเดยวกนกบคนสวนใหญของสงคม จงไมอยในขายทจะไดรบ

สทธพนฐานและเขาถงความเปนธรรมทถกจดสรรใหโดยรฐ

คนชายขอบตางๆ ขางตนไมเพยงไมไดรบโอกาสในการเขาไปมสวนรวมในการก�าหนดนโยบายใดๆ ของประเทศ

โดยเฉพาะนโยบายทางการเมอง และการพฒนาเศรษฐกจ ทงยงเปนผทไมมสทธและโอกาสในการเขาถงทรพยากร

ประชากรชายขอบและความเปนธรรมในสงคมไทย26

ไมมโอกาสเขาถงการบรการหรอสทธขนพนฐานทควรจะไดรบ ไมไดผลประโยชนและไดรบผลกระทบจากการพฒนา

และมกถกมองเปนเพยงแหลงทรพยากร แหลงระบายสนคาและเปนแรงงานราคาถกในกระบวนการผลตเทานน

ประชากรกลมทอาจถอวาเปนคนชายขอบในประเทศไทย จงไดแก ชาวเขาเผาตางๆ ชนชาตพนธกลมนอย ผอพยพลภย

คนไรรฐไรสญชาต คนยากคนจน ชาวนาชาวไรในชนบท คนจนเมอง ชาวสลม คนไรบาน กลมผตดเชอเอดส

คนพการ ผสงอาย คนทมเพศวถทางเลอก พนกงานขายบรการ แรงงานขามชาต แรงงานไรทกษะฝมอ แรงงาน

นอกระบบ แรงงานเหมาชวง เปนตน

3.3 กระบวนการทำาใหเปนชายขอบ (marginalisation) ในสงคมไทย

กระบวนการทท�าใหเปนคนบางกลมกลายเปนคนชายขอบ รวมทงการสรางภาวะชายขอบใหกบคนบางกลม

ในสงคมไทยนน สมพนธกบหลากหลายมต ทงทางภมศาสตร การเมอง สงคมวฒนธรรม เศรษฐกจ ประวตศาสตร

ฯลฯ ดงกลาวแลวขางตน แตทส�าคญอยางยงคอ กระบวนการท�าใหเปนชายขอบทสมพนธกบโครงสรางความสมพนธ

เชงอ�านาจในสงคมไทย ซงผมอ�านาจครอบน�าการจดประเภทกลมคนตางๆ ในสงคม โดยรวมเอาผทมอตลกษณ

เหมอนๆ กนไวและกดกนคนทมอตลกษณแปลกตางจากคนสวนใหญใหไปอยชายขอบของสงคม กระบวนการ

ททงผลกคนออกและรวมคนไวใหอยในภาวะชายขอบของสงคมไทยทวาน ไดแก

(1) กระบวนกำรสรำงรฐชำตไทย และกระบวนกำรสรำงควำมเปนไทย (Thai-isation) ซงเกดขน

ในสมยการกอตวของรฐชาตและลทธชาตนยมทมการสถาปนาความเปนรฐขน มการก�าหนดดนแดน

อาณาเขตและลากเสนพรมแดนระหวางประเทศ ส�ารวจรวมผคนไวในรฐชาตเดยว อยภายใตระบบ

การปกครองเดยวกนทงประเทศ และสรางวฒนธรรมแหงชาตทเปนแบบแผนเดยวกนใหทกคนยดถอ

รวมกน เพอความเปนอนหนงอนเดยวกนทจะน�าไปสเอกราชหรอความเปนชาตเดยวกนได ผคน

หลากหลายชาตพนธตางวฒนธรรมทเคยอาศยอยปะปนกนในดนแดนแถบนจ�านวนไมนอยจงกลายเปน

คนชายขอบและตองตกอยในภาวะชายขอบไปโดยปรยาย เนองจากมอตลกษณทางวฒนธรรมทแตกตาง

จากมาตรฐานของศนยกลาง และมชวตประจ�าวนทตางออกไปจากวฒนธรรมแหงชาต ซงมกจะอย

ภายใตวาทกรรมทวา เพราะไมเหมอนจงไมเปนไทย และมกน�าไปสความเชอวาความแตกตางเหลานน

เปนภยตอความมนคงของชาตไดโดยงาย

(2) กำรพฒนำประเทศไปสควำมทนสมย (modernisation) แมสงคมไทยจะไดชอวาไมไดตกอยใน

อาณานคมของมหาอ�านาจชาตใด แตกระบวนการพฒนาประเทศใหเปนตะวนตก (westernisation)

และการท�าใหไทยเปนชาตทนสมยดวยเศรษฐกจทนนยมเสรนยม เปนแนวทางพฒนาหลกทรฐไทย

ใชสรางประเทศ เชนเดยวกบการพฒนาทเปนกระแสหลกของโลก ภายใตการด�าเนนนโยบายพฒนาดวย

ระบบเศรษฐกจทไมเปนธรรม คอเลอกปฏบต ใหความส�าคญกบเขตเมองสวนกลางมากกวาภาคชนบท

สงเสรมอตสาหกรรมมากกวาเกษตรกรรม หรอเลอกทจะสงเสรมบางสวนของภาคเกษตร ท�าให

คนบางกลมถกทอดทง ถกกนออกจากกระแสพฒนา ไมถกใหความส�าคญ ไมไดรบสทธประโยชนจาก

การพฒนาเทาเทยมกบคนกลมอน กลายเปนผดอยโอกาสจากการพฒนาเศรษฐกจ

(3) กำรขยำยตวของทนนยมและกระแสโลกำภวตน (Globalisation) เมอสงคมไทยขบเคลอนไปดวย

ระบบเศรษฐกจแบบทนนยมเสร ทยงมขอโตแยงในแงของความเปนธรรมในการจดการทรพยากรและ

ความตองการผานกลไกตลาดในระบบเศรษฐกจ ซงไมไดเปนกลไกจดสรรทรพยากรทดทสด และน�าไป

สการสรางความไมยตธรรมทางเศรษฐกจอยางกวางขวาง กดกนใหคนบางกลมไรอ�านาจตอรองกบตลาด

มองหาความเปนธรรมในสงคมไทยผานคนชายขอบ 27

กลายเปนคนชายขอบ (อานนท, 2546) ขณะเดยวกน ภายใตการเปลยนแปลงในยคโลกาภวตนท

เศรษฐกจทนนยมไรพรมแดนแผขยายครอบโลกอยางเสร กมขอสงเกตวายงแสดงใหเหนความขดแยง

กบประชาธปไตย และยงขยายชองวางระหวางชนชนและความเหลอมล�าไมเปนธรรมในสงคม (เกษยร,

2550; เสกสรรค, 2553) ซงเหนไดชดเจนจากชองวางระหวางรายไดของคนจนและคนรวยทหาง

กวางขนอยางตอเนอง (นคม, 2541; ปราณ, 2545; สมเกยรต, 2553)

ภาวะชายขอบทเกดขนในยคโลกาภวตนจงสามารถเกดขนไดกบทกผคน ทกหนทกแหง และ

ในรปแบบทซบซอนมากยงขน แมจะอยในพนทศนยกลางทางภมศาสตร สงคมวฒนธรรม การศกษา

อตลกษณทางชาตพนธ หรอแมแตทางเศรษฐกจ ในแงน ความเปนคนชายขอบจงไมไดเปนเพยง

การถกกนใหไปอยในต�าแหนงทางสงคมทดอยโอกาสทางเศรษฐกจ หรออ�านาจเทานน แตยงเปนเรอง

ของความรและความจรงทถกสรางขนมาอธบาย กลายเปน ‘สามญส�านก’ ทรบรและเขาใจกนโดย

ไมตองตงค�าถาม คนชายขอบเองกอาจจะรบหรออางองไปเปนความจรงเกยวกบตวเองดวย รวมทง

มการตอตาน โตแยง ปฏเสธในเวลาเดยวกน (ปรตตา, 2545) การท�าความเขาใจหรอมองใหเหน

ปรากฏการณของคนชายขอบ อนรวมถงความเปนคนชายขอบ และกระบวนการท�าใหเปนคนชายขอบ

นนจงมกเนนการศกษาใหครอบคลมถงวาทกรรมและความสมพนธเชงอ�านาจ ทก�าหนดความหมาย

ทางสงคมและภาพฝงใจทตายตวใหกบคนกลมตางๆ รวมดวย

กลาวโดยสรป เหนไดวาปญหาของการจดประเภทคนบางกลมเปนคนชายขอบนน เกดขนจากกระบวนการ

ใชอ�านาจในโครงสรางความสมพนธทคนสวนใหญมเหนอกวาในรปแบบตางๆ สรางวาทกรรมทก�าหนดการรบร

การจดประเภทและแนวคดจ�าแนกแยกพวก (exclusion) คนในสงคมขน โดยปฏบตการเชงอ�านาจของ

วาทกรรมการจ�าแนกแยกพวกในมตตางๆ ยงทรงอทธพลอยในองคประกอบตางๆ ของสงคมไทยมาตราบจนถง

ทกวนน โดยเฉพาะอยางยง การเปนเครองมอของรฐเพอสรางความชอบธรรมในการใชก�าลงเขาจดการปญหาบางอยาง

เชน ปญหาความมนคง ปญหายาเสพตด และปญหาการท�าลายทรพยากรธรรมชาต เปนตน (ชศกด, 2541: 18)

ทงยงมกลมคนทตกอยในภาวะชายขอบใหมๆ เพมขนในสงคมสมยใหม เชน แมวยรน พอหรอแมเลยงเดยว ผสงอาย

ผตดเชอเอดส/เอชไอว ผตดยาเสพตด คนรกเพศเดยวกน ทถอเปนคนชายขอบในสวสดการสงคม เปนตน

4. จากคนชายขอบสวฒนธรรมความยตธรรมในสงคมไทย

การท�าความเขาใจปรากฏการณความไมเปนธรรมในสงคมไทยผานการปฏบตกบประชากรชายขอบนน สมควร

พจารณาถงวฒนธรรมความยตธรรมในสงคมไทยควบคไปดวย เนองจากเปนพนฐานส�าคญของการใหความหมายกบ

ความยตธรรม ความคดเรองความเปนธรรมทมนยยะหมายถงโอกาสทเทาเทยมกนในการเขาถงสวนแบงทรพยากร

และคนดอยโอกาสควรมสทธไดรบบรการจากรฐใหสามารถมชวตและโอกาสทเทาเทยมกบคนอนนน เปนเรอง

ทเพงเกดขนในรฐสมยใหม ขณะเดยวกนกมความคดความเชอหลายประการทมองไมเหนวาทกคนในสงคม

มความเปนมนษยเทากน และควรมสทธไดรบความเปนธรรมเทาเทยมกน

อยางไรกด ภายใตความสมพนธทางสงคมทอยบนพนฐานของวฒนธรรมอปถมภและระบบศลธรรมทาง

พทธศาสนา ซงไมมค�าสอนในเรองความเปนธรรมทางสงคม มแตเพยงค�าสอนใหปฏบตหนาทแบบตางตอบแทน

ตอกนของผทอยในสถานภาพตางๆ กน (King, 1995) สงคมไทยจงไมเคยมควำมคดเรองควำมยตธรรมหรอ

ประชากรชายขอบและความเปนธรรมในสงคมไทย28

ควำมเปนธรรมเปนแกนส�ำคญในแบบแผนควำม

สมพนธทำงสงคมแตอยำงใด ในทางตรงขาม ความ

ยตธรรมในสงคมไทยหมายถงการยอมรบความสมพนธ

ทไมเสมอภาคระหวางคนในแตละชนทางสงคม โดยให

อ�านาจผน�าในแตละยคสมยเปนผจดสรรความยตธรรม

กลาวคอ ความยตธรรมในสมยตนกรงเทพรตนโกสนทร

มทมาจากพทธศาสนา ความยตธรรมคอความถกตอง

ตามหลกธรรมะของพทธศาสนา และเปนฐานทาง

ความคดใหแกความสมพนธเชงอปถมภระหวาง

พระมหากษตรยกบประชาชน เนองจากพระมหากษตรย

ซงมความชอบธรรมในการเปนผปกครองนนเปนแหลง

ทมาของความยตธรรม (สายชล, 2546ก) ประชากรไทยไมเคยเปนพลเมองทมสทธเสมอภาคเทาเทยมกน และ

เปนปจเจกชนไรสงกดทมความสมพนธกนตามแนวนอนแตอยางใด

ลกษณะของสงทเรยกวาความเปนธรรมในสงคมไทย อาจแยกออกไดเปนสวนๆ ดงน

4.1 ความเปนธรรมภายใตระบบศลธรรมและศาสนา

การทสงคมไทย ไมรสกออนไหว ตอความไมเปนธรรมทางสงคมนน สวนหนงเปนอทธพลของพทธศาสนา

ทไมไดเปนเพยงความเชอทอธบายโลกธรรมชาตเทานน แตยงเปนระบบความเชอทางศลธรรมทเปนเหตเปนผล

ดวยหลกความสมพนธระหวางเหตคอ การกระท�า (กรรม) กบผลของการกระท�านนๆ (วบาก) ทด�าเนนไปตามกระบวน

แหงเหตปจจย โลกอยภายใตอ�านาจของกเลสตณหาและความทกข จงตองขามไปดวยการปลอยวาง ไมยดมนถอมน

และเชอวาสตวโลกยอมเปนไปตามกรรม ไมอาจเปลยนแปลงแกไขได (ปรชา, 2534; ชาญณรงค, 2550)

ทศนะเรองความยตธรรมของสงคมไทยไดรบอทธพลจากศาสนาพทธเถรวาท เนองจากศาสนาพทธยอมรบ

ความเปนธรรมตามกฎแหงกรรม ความยตธรรมในทางพทธศาสนาไมไดตดสนโดยยดความเทาเทยมกนของมนษย

เปนเกณฑ ไมไดถอวาผท�าความผดเดยวกนยอมไดรบโทษเดยวกนเชนในทางกฎหมาย แตอยทกรรมทท�ามาของ

แตละคน ใครท�ากรรมมาอยางไรกควรไดรบผลอยางนน ทกคนเสมอภาคกนในแงของโอกาสในการท�าความดและ

การไดรบผลกรรมตามทท�าไว ซงสามารถขามภพไปยงโลกหนาไดดวย ในแงน ‘กรรม’ จงเปนพนฐานความคดส�าคญ

ในการพจารณาเรองความเปนธรรม (ปรชา, 2534; สวรรณา, 2550) ความยตธรรมทองอยกบกฎศลธรรมมลกษณะ

ดงนคอ

(1) ใชกฎแหงกรรมหรอหลกท�ำดไดดท�ำชวไดชวเปนหลกประกนควำมยตธรรม นนคอการยอมรบวา

มความดและความชวทเปนภววสยอยจรง ไมใชเรองของสงคมวฒนธรรม กรรมทมนษยกระท�าดวยเจตนา

ไมวาดหรอชวยอมมผลจรงเปนความสขหรอทกขในทสด สงนคอกฎสากลแหงความยตธรรมสงสด

เปนหลกประกนวา ทกคนจะไดรบความยตธรรมเทาเทยมกน (ชาญณรงค, 2550:66) โดยนยน ค�าสอน

เรองกรรมเปดโอกาสใหความไมเทาเทยมกนของมนษยในทกมตกลายเปนสงทยอมรบได เปนเรองท

เหมาะสมและเปนธรรม การแบงชนชนและความเหลอมล�าทเกดขนในสงคมเปนเรองธรรมดา และ

ชอบธรรมแลวตามกฎแหงกรรม และ

มองหาความเปนธรรมในสงคมไทยผานคนชายขอบ 29

(2) กำรผนวกแนวคดเรองกรรมกบกำรเกดใหมเขำดวยกนเปนควำมเชอเรองเวยนวำยตำยเกด

ซงแมจะเปนค�าอธบายเพมเตมและยนยนวาการรบผลของกรรมนนเปนไปไดทงในโลกนและโลกหนา

แตกกลายเปนขอโตแยงตอความคดเรองความยตธรรมทางศลธรรมของพทธศาสนาในหลายประเดน

เชน การรบผลกรรมในโลกหนานนขดตอหลกการพนฐานแหงความยตธรรมทผถกลงโทษตองรและเขาใจ

ความผดของตวเอง แตการเกดใหมโดยมผลกรรมบางอยางตดตวไปดวยนนไมไดสงผลตอความกาวหนา

ทางศลธรรม (Kaufman, 2004 อางใน ชาญณรงค, 2550) สงผลไปสการมองวา กรรมเปนเรองของ

ปจเจกบคคลทตองรบผดชอบกบการกระท�าของตวเองตามยถากรรม มองทกขทเกดขนในสงคมเปน

เรองของปจเจกแตละคน แยกตวโดดเดยวจากคนอน ทกขหรอสขทเกดขนในชวตเปนความรบผดชอบ

ตามกฎศลธรรม หนาทของแตละคนคอสรางกรรมใหดทสด และไมควรเขาไปแทรกแซงหรอเกยวของ

กบความสขหรอความทกขของคนอน เพราะเปนผลกรรมของแตละคน หากมองแงน การแกไขปญหา

สงคมเพอใหเกดความเปนธรรมจงกลายเปนการกระท�าทไมเปนธรรม เพราะไปละเมดกฎแหง

ความเปนธรรม

แมตรรกะของค�าสอนทางพทธศาสนาลกษณะนจะชน�าใหยอมรบความแตกตางทไมเทาเทยม ซงเกดขนใน

ชวตปจจบนมากกวาความเขาใจวา ความไมเทาเทยมกนและการกดขทางสงคมบางอยางแสดงถงความไมเปนธรรม

แตอาจสรปไดวา ภายใตความเปนธรรมทางสงคมในทศนะของศาสนาพทธนน การกระท�าใดๆ ทด�าเนนไปอยาง

สอดคลองกบความสมพนธเชงเหตและผลในธรรมชาต (ปฏจจสมปบาท) กถอวาถกตองและเปนธรรม (ชาญณรงค,

2550:139) ความเปนธรรมจงหมายถง การทบคคลไดรบผล (ประโยชน) ตอบแทนตามความเหมาะสมแหงเหตปจจย

สถานภาพและการกระท�าของตน และมความเปนธรรมอย 2 ระดบ คอ ความยตธรรมทางศลธรรมหรอความยตธรรม

ตามธรรมชาตทองอยกบค�าสอนเรองกฎแหงกรรม และความเปนธรรมทางสงคม ซงหมายถง ความเทยงธรรม

(fairness) ในดานตางๆ ทเปนผลประโยชนตอการด�ารงชวตในสงคม การกระจายรายไดหรอสวสดภาพทางสงคม

และการไดรบโอกาสในการพฒนาชวตไปตามเปาหมายทเชอวาเปนสงทดทสดของปจเจกบคคลดวย (ชาญณรงค,

2550; เครอขายพทธกา และศนยวจยทางมนษยศาสตรและสงคมศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร,

2551)

4.2 ความเปนธรรมภายใตความสมพนธแบบอปถมภ

ความสมพนธทางสงคม และอาจรวมถงความสมพนธทางอ�านาจทางการเมองของไทยในชวงทเปนรฐ

กอนสมยใหมนนอยบนพนฐานของความสมพนธระหวางขนนางกบไพร ซงก�าลงคนในปกครองมความส�าคญมากกวา

เชอชาต ดงทเสกสรรค (2553) สรปวา ความสมพนธทางสงคมของรฐไทยโบราณนนเปนความสมพนธเชงอ�านาจ

ความภกดคอนขางแคบและเปราะบาง ดวยขนอย กบความเขมแขงหรอออนแอของชนชนปกครอง ดงนน

ในความสมพนธแบบบรรณาการ และกลไกการควบคมก�าลงคนทไมไดมผลสมฤทธนก วถทางวฒนธรรมหรอ

ความสมพนธแบบนายบาวทถกก�ากบโดยคณธรรมทางศาสนา จงกลายเปนเครองมอส�าคญในการยดโยงความสมพนธ

แบบอปถมภนใหด�าเนนไปไดอยางราบรน

โครงสรางความสมพนธทางสงคมของคนไทยเปลยนแปลงไปอยางส�าคญในสมยรชกาลท 5 โดยเฉพาะ

การเลกควบคมก�าลงคนเขาไวในสงกด ระบบขนตอศนยอ�านาจหลวมๆ แบบเกาถกแทนทดวยการใชแนวคดแบบ

อ�านาจอธปไตยเหนอดนแดนแบบใหม มการจดตงกระทรวง ทบวง กรมทกลายเปนกลไกการใชอ�านาจตามบรรทดฐาน

ใหมในการปกครอง นนคอประมวลกฎหมายฉบบตางๆ ซงกลายเปนเสนแบงส�าคญระหวางหนาทสาธารณะกบ

ประชากรชายขอบและความเปนธรรมในสงคมไทย30

ผลประโยชนสวนตว (เสกสรรค, 2553:51-52) แตวฒนธรรมแบบอปถมภยงคงมบทบาทส�าคญในเครอขายทางสงคม

ทประกอบดวยคนในชนชน สถานะ และฐานะสงต�าไมเทากน การยนยนสทธและความเสมอภาคระหวางบคคลไมม

ความส�าคญแตอยางใด ความคดเรองความยตธรรมจงเปนเรองของแบบแผนความสมพนธระหวางคนในชนทาง

สงคมทมสถานภาพ (ตามชาตก�าเนด) อ�านาจ และสทธไมเทาเทยมกน โดยคนในแตละชนทางสงคมรบรอตลกษณ

สถานภาพ และหนาททแตกตางของตวเอง ผานการสรางระบบสญลกษณ พธกรรม และวธปฏบตตางๆ ของรฐ

ในยคสมบรณาญาสทธราชยนยอมรบวา ความยตธรรมคอการไดและการเสยสงตางๆ ตามสถานภาพทางสงคม

ทตนมอย ความไมเสมอภาคจงเปนสงทยตธรรม

โดยนย พทธศาสนาไมไดเปนรากฐานของความยตธรรมอกตอไป หากแตเปนพระปญญาบารมและ

พระมหากรณาธคณของพระมหากษตรย ผมชาตก�าเนดเปน ‘เจา’ (royalty) ดงทสมเดจฯกรมพระยาด�ารงราชานภาพ

ทรงชแจงวา เฉพาะคนทเกดมาเปน ‘เจา’ เทานนทม ‘ideal’ ซงแปลวา ‘ศลธรรม’ ผน�าหรอพระมหากษตรยจง

ยอมม ‘ศลธรรม’ สงสงเหนอผอน สวนประชาชนคอคนทยงโงอย ยอมไมรวาอะไรคอความยตธรรม ตองรอให

พระมหากษตรยทรงอ�านวยความยตธรรมใหบงเกดแกชวตของทกคนในรฐ (สายชล, 2546ข) ดงนน พระบรม

ราชโองการคอแหลงทมาของความยตธรรม ชวตของประชาชนจงขนอยกบความยตธรรมทรฐเปนผอ�านวยใหมากขน

เรอยๆ ความรวาอะไรถกอะไรผด การไดรางวลและการลงโทษมาจากรฐทมอ�านาจเบดเสรจเดดขาดมากขน

4.3 ความเปนธรรมในยคตามผนำา

อทธพลของวฒนธรรมอปถมภทสงผานและยงคงหลงเหลออยในแบบแผนความสมพนธทางสงคมของไทยนน

ท�าใหการจดสรรอ�านาจ ทรพยากร และผลประโยชนทางสงคม เศรษฐกจ และการเมอง มลกษณะเลนพรรคเลนพวก

ซงท�าใหการปกครองโดยหลกนตธรรมพฒนาไดชามากในสงคมไทย (เสกสรรค, 2553) ดงทปรากฏวา ภายหลง

การเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 แนวคดส�าคญหนงทมอทธพลในการสรางรฐชาตไทยกคอ ลทธผน�า

(Elitism) ซงเหนวาการพฒนาชาตขนอยกบผน�าทมบคลกภาพพเศษ รวมทงมสตปญญาและคณธรรมเหนอกวาผอน

ผน�าชาตจงส�าคญตอชะตากรรมของคนในชาต มอ�านาจสงสดทจะปกครองใหประชาชนอยเยนเปนสข หรออยด

กนด น�าไปสการยอมรบอ�านาจและความส�าคญของผน�า โดยเฉพาะในฐานะผอ�านวยความยตธรรมใหแกประชาชน

เสมอหนากนตามแตสถานภาพ

ความยตธรรมในทน จงเปนความไมเสมอภาคโดยไมขดตอคานยมเชงศลธรรมทยดถอกนอยในสงคมไทย

ไมวาจะเปนการรจกทต�าทสง ความกตญญกตเวท ความเคารพเชอฟงผใหญ ความเสยสละ การถอวาสวนรวมส�าคญ

กวาสวนยอย ซงเปดโอกาสใหรฐสามารถกระท�าการใดๆ ในนามของผลประโยชนของชาตหรอสงคมสวนรวมได

โดยไมตองค�านงถงความยตธรรม ดงทหลวงวจตรวาทการระบวา “สทธทจะท�าอะไรตามใจชอบโดยไมคดถงประโยชน

สวนรวมนนควรรอนเสยไดเพอประโยชนสวนรวม เพราะถาปลอยใหประโยชนสวนตวบคคลขดกบประโยชนสวนรวม

อยไดแลว กเปนทางแหงความลมจมของชาต” (หลวงวจตรวาทการ, 2502: 279)

ดงนน ภายในสงคมไทยทธงชย (2554) เรยกวา สงคมอนทรยภาพแบบพทธนนมแนวคดพนฐานทเนนวา สงคม

จะปกตสขและเคลอนตวพฒนาไปไดกตอเมอหนวยตางๆ ของสงคมรจกหนาทของตนและท�างานอยางประสาน

สอดคลองกน (harmony) เปรยบเสมอนอวยวะตางๆ ของรางกายซงมหนาทตางๆ กน ความส�าคญไมเทากน แตตอง

ประสานสอดคลองกนจงจะไมเจบปวย สงคมไทยจงประกอบดวยผคนทมบญบารมไมเทากน และตองยอมรบ

ความสงต�านนในความสมพนธระหวางบคคล การเชอฟงผน�าและการรบผลประโยชนจากการท�าหนาทรบผดชอบ

มองหาความเปนธรรมในสงคมไทยผานคนชายขอบ 31

ทแตกตางกนนนจงเปนคณสมบตอนจ�าเปนของบคคลทสงกดขนตอผอน มากกวาจะเปนเรองสทธและเสรภาพซงเปน

คณสมบตพนฐานของปจเจกชน

ดงจะไดเหนไดชดเจนในเรองผลกระทบส�าคญประการหนงของการพฒนาประเทศไปสความทนสมย กคอ

การผลกกรรมกรและชาวนาใหกลายเปนชนชายขอบผอยหางไกลจากการไดรบความยตธรรม ขณะทผน�ารฐยงคงอย

ในฐานะเปนแหลงทมาของความยตธรรม ซงยงคงมความหมายอยางแคบทเปนเพยงการท�าหนาทและแสวงหา

ความเจรญกาวหนาของตนตามชนทางสงคมนนๆ โดยไมกาวกายผอน ความยตธรรมจงไมไดหมายถงการกระจาย

รายไดอยางเสมอภาค ไมใชการแขงขนอยางเสรในภาคเศรษฐกจ ไมรงเกยจทจะใชความสมพนธทเปนคณในระบบ

อปถมภซงไมเสมอภาคและขาดเสรภาพในการแลกเปลยน ในแงน ความยตธรรมจงไมไดหมายถงความเปนธรรม

ทางสงคมแตอยางใด (สายชล, 2546ข)

4.4 ความยตธรรมสมยใหมและความเปนธรรมทางสงคม

ระบบยตธรรมในสงคมไทยมการเปลยนแปลงครงใหญอกครงหนง ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง

ประเทศใน พ.ศ. 2475 เมอเปลยนอ�านาจตลาการเปนสวนหนงของอ�านาจอธปไตย ซงมาจากปวงชนชาวไทย แทนท

จะมาจากพระมหากษตรยดงแตกอน พระมหากษตรยเปนเพยงผใชอ�านาจตลาการทางศาลในนามของปวงชน

ชาวไทย และเปนการใชอ�านาจภายใตกฎหมายทบญญตขน นอกจากนกยงมการก�าหนดในรฐธรรมนญถงสทธในชวต

ในเสรภาพ ในทรพยสน หนาท และความเสมอภาคเทาเทยมกนของประชาชนทกคน อนเปนสทธตามธรรมชาต

ของมนษย ความคดส�าคญทแฝงอยในระบบยตธรรมปจจบนคอ distributive justice ซงเกยวพนกบการแบงสรร

ปนสวนสทธอ�านาจหนาท และภาระความรบผดชอบในหมสมาชกของสงคม

ภายหลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 เปนตนมา กลาวไดวามการขยายตวของปรมณฑลสาธารณะ ภาคประชา

สงคม และการเมองภาคประชาชนเกดขนอยางกวางขวางในสงคมไทย โดยเฉพาะการขยายตวของสทธทางการเมอง

(political right) และสทธพลเมอง (civil right) น�าไปสการเคลอนไหวเรยกรองและผลกดนประเดนปญหาภายใต

แนวคดเรองสทธเสรภาพ ประชาธปไตย และความเปนธรรมในมตของความเทาเทยมเสมอภาคกนทางสงคม ทงน

อาจเปนผลทเกดจากการเปลยนแปลงทางสงคมและเศรษฐกจในสงคมไทยอยางขนานใหญชวงทศวรรษ 2500 เปนตน

มา เชน พนฐานเศรษฐกจของภาคเอกชนพฒนาเขมแขงขน การขยายตวเพมขนของความรและวชาชพตางๆ ขณะท

ภาคเกษตรกรรมในชนบทกมการเคลอนตวและขยายประสบการณกวางขวาง การแบงแยกชนชนสงต�าตามฐานะทาง

เศรษฐกจและรสนยมทางวฒนธรรมคลายตวลง เปดพนทใหอตลกษณและศลปวฒนธรรมพนถนมากขน การเคารพ

สทธพนฐานและสทธมนษยชนขยายตวเพมขน ภาคประชาสงคมขยายตวกวางขวางในทกประเดนเคลอนไหวทาง

สงคม โดยเฉพาะในฐานะพลงตอรองกบภาครฐและภาคเศรษฐกจ ฯลฯ สงเหลานสงผลใหคานยมของสงคมไทย

เปลยนแปลงไปสการเปนปจเจกชนสงขน เปนตวของตวเองมากขน รวมทงรสกมสวนรวม กลาแสดงออก และแสดง

ความคดเหนทางสงคมและการเมองในพนทสาธารณะมากขน (ธรยทธ, 2548)

ขณะเดยวกน ผลกระทบจากการพฒนาภายใตแนวคดกาวหนานยม (Progressivism) ท�าใหเกดค�าถาม

ในประเดนตางๆ โดยเฉพาะการเออประโยชนใหแกภาคเอกชนหรอตลาดดวยการเนนการเตบโตทางเศรษฐกจ

ทกลบสงผลเปนความเหลอมล�าในทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ความมงคงและอทธพลครอบน�าของ

อภสทธชน การเมองทยตธรรม และเศรษฐกจทเปนธรรม ซงน�าไปสการตงค�าถามและตรวจสอบความไมเปนธรรม

ในมตทางสงคมวฒนธรรมและมตอนๆ มากขน ทงยงกลาวไดวา กระบวนทศนในเรองความเปนธรรมของสงคมไทย

ประชากรชายขอบและความเปนธรรมในสงคมไทย32

ยงไดรบอทธพลจากการขบเคลอนความคดและการ

เคลอนไหวทางสงคมในระดบสากล ทงจากประเดน

เรองสทธมนษยชน คณภาพชวต การเขาถงบรการ

สาธารณสขพนฐาน การแกปญหาความยากจน

ความเสมอภาคระหวางหญง-ชาย ประชาธปไตย

และการมสวนรวมทางการเมอง ผลกระทบตอ

สงแวดลอม สทธชมชน ฯลฯ เหลานลวนท�าให

ประเดนความเปนธรรมทางสงคมกลายเปนประเดน

ถกเถยงและถกผลกดนอยางกวางขวางในสงคม

ตลอดมา โดยเฉพาะในการตอสเรองสทธสงคม

สทธชมชน ทรพยากร สงแวดลอม การมสวนรวม

ทางการเมอง และอตลกษณทางวฒนธรรม ซงเปนประเดนส�าคญในการตอสตอรองระหวางรฐและการเมอง

ภาคประชาชนอยางกวางขวางในชวงหลงการประกาศใชรฐธรรมนญป พ.ศ. 2540

ความคดเรองความเปนธรรมในสงคมสมยใหม ไมเพยงเกดขนบนพนฐานความคดทมองวามนษยทกคนเกดมา

เสมอภาค มคณคาแหงความเปนมนษยเทาเทยมกน หากแตยงอยบนพนฐานความคดเรองอนๆ เชน หลกการพนฐาน

ของแนวคดสทธมนษยชนทถอเปนหลกการสากล ทถอวามนษยมสทธเสรภาพ เสมอภาค และมศกดศรมาตงแตเกด

เคารพความหลากหลายทางวฒนธรรม และยอมรบความแตกตางของมนษย ทงในดานเชอชาต สผว เพศ ภาษา

ศาสนา ความคดเหนทางการเมอง ชาต ทรพยสน ชาตก�าเนด หรอสถานภาพทางสงคม มนษยทกคนจงควรไดรบ

การปฏบตอยางเทาเทยมกน ไดรบโอกาสและสทธพนฐานเทาเทยมกนทจะไดรบสวนแบงในการจดสรรทรพยากร

และการดแลจากสงคม มโอกาสในการเลอกด�าเนนชวตเทาๆ กน รวมทงการรบภาระมากนอยแตกตางกนตามสถานะ

และพยายามทจะสนบสนนความเทาเทยมดวยกระบวนการใหเหตผลทเปนทางโลกมากขนกวาทางศาสนา ทงน

เพอใหคนดอยโอกาสทสดในสงคมสามารถเขาถงไดเพอสรางคณภาพชวตและโอกาสใหทดเทยมกบคนอน โดยรฐ

มบทบาทส�าคญในการจดสรรทรพยากรใหเทาเทยมกน

อยางไรกด ในภาคปฏบตการของวฒนธรรมยตธรรมในสงคมไทยนน แมในระบบกฎหมายไทยจะมพฒนาการ

จากการสรางระบบเพอน�าไปสการมกฎหมาย การบงคบใช และการตความชขาดโดยกฎหมาย เพอใหเกดความ

เปนธรรมตามกฎหมาย และแมวาในกฎหมายระดบตางๆ จะมมาตราวาดวยการคมครองสทธเสรภาพขนพนฐานของ

ทกคนในสงคม แตควำมเทำเทยมเสมอภำคกนในสงคมไทยยงเปนเพยงอดมคตของควำมเปนธรรมทำงสงคม

เนองจากมกจะพบเหนสถานการณทไมเปนธรรมในชวตประจ�าวนไดเสมอ โดยเฉพาะในกลมประชากรชายขอบทง

หลาย ไมวาจะเปนกรณคนยากจน ไดแก ชาวนาชาวไร เกษตรกรทไมมทดนท�ากน แรงงานรบจาง คนทไมมทอยอาศย

ฯลฯ ทถอไดวาเปนประชากรชายขอบในมตของความสมพนธทางเศรษฐกจ และมกจะตองเสยสละหรอถกเอารดเอา

เปรยบในนามของการพฒนา ขณะเดยวกนกไดรบผลประโยชนจากการพฒนาเหลานนนอยมาก กจกรรมเหลาน

ไมไดด�าเนนไปอยางอสระบนพนฐานความยตธรรมเสมอไป หากแตสมพนธอยางยงกบมตทางการเมอง สงคมและ

วฒนธรรม ดงกรณของคนไรรฐไรสญชาต และกลมชาตพนธสวนนอยในสงคมไทย ซงเปนคนชายขอบในทางพนท

ภมศาสตร เนองจากมกอาศยอยตามพรมแดน หรออาจขามไปมาระหวางรฐ ไดรบผลกระทบจากนโยบายของรฐ

ทใชอ�านาจในการตงถนฐาน การก�าหนดสถานะพลเมอง การเพกถอนสทธขนพนฐาน สทธในการไดรบสญชาต

มองหาความเปนธรรมในสงคมไทยผานคนชายขอบ 33

ฯลฯ หรอกรณชนมลายมสลมทมวถชวตและวฒนธรรมอสลาม การก�าหนดนโยบายทางวฒนธรรมภายใตวธคด

ทองอยกบพทธศาสนาและวถไทยภาคกลาง จงเปนการครอบน�าและกดกนอตลกษณทางวฒนธรรม ทสงผลเปน

ความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใตอยจนทกวนน

5. บทสรปของ (การมองหา) ความเปนธรรมในคนชายขอบ

การมองหาความเปนธรรมในคนชายขอบท�าใหไดเหนวา สงคมไทยมองควำมเปนธรรมในควำมหมำยตำงๆ

กน มทงทเปนความเปนธรรมทางศลธรรมภายใตกฎแหงกรรมของพทธศาสนา ความยตธรรมตามพนธะของระบบ

ควบคมคนในสงกดหรอวฒนธรรมอปถมภ ความยตธรรมทสมพนธกบสถานะทางสงคมและอ�านาจทมเหนอกวา

ทงอ�านาจทางการเมองการปกครอง ทางสงคมวฒนธรรม และทางเศรษฐกจ รวมทงความเปนธรรมทางสงคมทองกบ

สทธมนษยชน และการจดสรรทรพยากรของสงคมใหคนดอยโอกาสหรอคนทถกกดทบไวในสงคมไดรบโอกาสในชวต

เทาเทยมกบคนอนๆ แตในกลมประชากรทเรยกวาคนชายขอบ ทซงความยตธรรม ความเจรญกาวหนา โอกาส

ในการด�ารงชวต สทธเสรภาพขนพนฐาน และความเสมอภาคเทาเทยมจากศนยกลางยงสองลงไปไมถงนน เปนพนท

ซงแสดงใหเหนการปะทะกนของความคดวาดวยความเปนธรรมในลกษณะและความหมายตางๆ ชดเจนทสด

สงคมไทยมการศกษาปรากฏการณปญหาของกลมคนชายขอบไมนอย ทงในแงของกระบวนการเปน

คนชายขอบทเกดขนไดใน 2 ทศทางตรงขามกน คอ เกดจากการถกกดกน ถกท�าใหไรอ�านาจ และถกตตรา ท�าให

แปลกแยกจากสงคมสวนใหญและกลายเปนคนชายขอบในทสด และการเปนคนชายขอบทเกดจากการถกดงใหเขาไป

มสวนรวมกบกระบวนการ โดยเฉพาะการพฒนา แตกลบน�าไปสการสรางอตลกษณทแปลกแยกและเปนคนชายขอบ

(อานนท, 2549) ในแงของการศกษาถงบรบทและเงอนไขปจจยของการท�าใหคนกลมใดกลมหนงกลายเปนคนชาย

ขอบ เชน การสรางวฒนธรรมแหงชาตทกดความแตกตางของชนกลมตางๆ ไวภายใตความเหมอนของเอกลกษณไทย

การเผชญกบการเปลยนแปลงในระบบเศรษฐกจทนนยมโลกาภวตน และความพยายามสรางอตลกษณความหมาย

ของคนกลมตางๆ ในสงคมสมยใหม และในแงของการเผชญความไมเปนธรรมลกษณะตางๆ ของคนชายขอบ เชน

การถกรอนหรอละเมดสทธขนพนฐานในการด�ารงชวต ไมไดรบหรอถกบดเบอนความเปนธรรมจากกระบวนการ

ยตธรรม การตอสเรยกรองเพอสทธในการรวมจดสรรทรพยากรของสงคม การไมไดรบการยอมรบอยางเสมอภาค

เทาเทยมในอตลกษณทแตกตาง เปนตน (ดงตวอยางทหยบยกในบทโหมโรง)

ภายใตสถานการณไมเปนธรรมของกลมประชากรชายขอบ ทงทเปนชาตพนธกลมนอย คนไรรฐ คนพลดถน

แรงงานขามชาต คนหลากหลายทางเพศ ผปวยเอดส คนพการ ผตดยาเสพตด คนยากคนจน พอ/แมเลยงเดยว ฯลฯ

ไมวาจะเปนประเดนดานสทธเสรภาพ ความเสมอภาคเทาเทยม การยอมรบในอตลกษณ การสรางความหมาย

และการสรางพนททางสงคม หรอการเขาถงสวสดการขนพนฐานและบรการสงคมกตาม ตางสะทอนใหเหนถง

การตงค�าถามกบความสมพนธเชงอ�านาจในความสมพนธทางสงคม ทเคยสรางความรและภาพความจรงใหกบสงคม

และคนกลมตางๆ ในสงคม และไดรบการปฏบตอยางแตกตางกนจากความแตกตางของคนกลมตางๆ เหลานน

ความเปนธรรมทางสงคมซงเชอวาเกดขนไดบนพนฐานของการตระหนกถงความเปนมนษยของตนเองและคนอนๆ

อยางเสมอภาคกน และทกคนพรอมทจะกระจายผลประโยชนและภาระรบผดชอบทางสงคมตามสถานภาพ

อยางเหมาะสมนน ดจะเปนควำมเปนธรรมทหำงไกลควำมเปนจรงอยำงยงส�ำหรบคนชำยขอบ ดวยเหตทสงคม

ไทยยงคงมองคนชายขอบจากแงมมของความแตกตาง ความเปนอน และแทบจะไมมทางเทาเทยมกนได

ประชากรชายขอบและความเปนธรรมในสงคมไทย34

เอกสารอางอง

ภาษาไทย

กตพฒน นนทปทมะดลย. (2553). ทฤษฎความยตธรรมของจอหน รอลวส = John Rawls’ A Theory of Justice. เอกสารค�าสอนวชา สค.313 หลกและวธการสงคมสงเคราะห 3 ภาค 1/2553. คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

เกษยร เตชะพระ. (2550). ดลพนจเกยวกบโลกาภวตน: โลกาภวตน+ประชาธปไตย+ความเปนธรรมทางสงคม???. คนเมอ 14 มนาคม 2555, จาก มหาวทยาลยเทยงคน เวบไซต: http://61.47.2.69/~midnight/midnighttext/0009999783.html

เครอขายพทธกา และศนยวจยทางมนษยศาสตรและสงคมศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. (2551). กรรมในก�ามอ?: ความเปนธรรมในปรชญาและศาสนา. เอกสารประกอบการสมมนา คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร วนท 14 กรกฎาคม 2551. ชดโครงการเวทวจยทางมนษยศาสตรไทย ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) .

จฑารตน เอออ�านวย. (2545). ความยากจนกบการเขาถงความยตธรรม. เอกสารประกอบการเสวนาทางวชาการเรองกระบวนการยตธรรมกบปญหาความยากจนในสงคมไทย วนท 6 กนยายน 2545. กรงเทพฯ: โครงการพฒนาระบบกฎหมายไทย ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).

ชาญณรงค บญหนน. (2550). ความเปนธรรมในพระไตรปฎก (รายงานวจยในชดโครงการเวทวจยมนษยศาสตรไทย). กรงเทพฯ: ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย. [เอกสารอดส�าเนา].

ชศกด วทยาภค (บรรณาธการ). (2541). บทน�า: สงคมศาสตรกบการศกษาคนชายขอบ. วารสารสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. 11(1), 2-25.

ไชยนต ไชยพร. (2541). ความยตธรรม ตอนทหนง. รฐศาสตรสาร, 20(2), 57–96.

ธงชย วนจจะกล. (7 พฤษภาคม 2554). มรดกสมบรณาญาสทธราชยในปจจบน. ปาฐกถาในงานแสดงมทตาจต ‘ชมนมปาฐกถา 70 ป ชาญวทย เกษตรศร’ หอประชมศรบรพา ม.ธรรมศาสตร ทาพระจนทร. คนเมอ 25 สงหาคม 2554, จาก ประชาไท เวบไซต: http://www.prachatai3.info/journal/2011/05/34433

ธรยทธ บญม. (2548). การเปลยนแปลงสงคม วฒนธรรม การเมอง ครงท 2 ของไทย. กรงเทพฯ: สายธาร.

นคม จนทรวทร. (2541). ประเทศไทยจากเศรษฐกจเฟองฟถงวกฤตสงคม. กรงเทพฯ: มลนธฟรดรค เอแบรท.

ปราณ ทนกร. (2545). ความเหลอมล�าของการกระจายรายไดในชวงสทศวรรษของการพฒนาประเทศ: 2504-2544. ใน หาทศวรรษ ภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตของไทย (หนา 4-1-4-70). เอกสารประกอบการสมมนาทางวชาการประจ�าป คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร วนท 12 มถนายน 2545. กรงเทพ : คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ปรตตา เฉลมเผา กออนนตกล (บรรณาธการ). (2545). ชวตชายขอบ: ตวตนกบความหมาย. กรงเทพ: ศนยมานษยวทยาสรนธร.

ปรชา ชางขวญยน. (2534). ความคดทางการเมองในพระไตรปฎก. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศรสมภพ จตภรมยศร, ดษณดาว เลศพพฒน, อารลกษณ พลทรพย และสรวฒน ชอไมทอง. (2550). การเมองแหงอตลกษณในจงหวดชายแดนภาคใต: เรองตองรของรฐไทยในการแกปญหาความรนแรงภาคใต (ตอนท 1). ปตตาน: คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน. คนเมอ 18 กรกฎาคม 2554, จาก มหาวทยาลยเทยงคน เวบไซต: http://61.47.2.69/~midnight/midnighttext/0009999997.html

สมเกยรต ตงกจวาณชย. (2553). ความเหลอมล�าทางเศรษฐกจกบประชาธปไตย. กรงเทพฯ: มลนธ 14 ตลา.

สายชล สตยานรกษ. (2546ก). สองรอยปวฒนธรรมไทยและความยตธรรม. เอกสารประกอบการสมมนา ความยตธรรมกบสงคมไทย กรกฎาคม-สงหาคม 2546. เชยงใหม: มหาวทยาลยเทยงคน.

__________. (2546ข). สมเดจ ฯ กรมพระยาด�ารงราชานภาพ : การสรางอตลกษณ “เมองไทย” และ “ชน” ของชาวสยาม. กรงเทพฯ: มตชน.

สรชย หวนแกว. (2546). กระบวนการกลายเปนคนชายขอบ. กรงเทพฯ: ส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต.

สรยา สมทคปต และพฒนา กตอาษา. (2542). มานษยวทยากบโลกาภวตน: รวมบทความ. นครราชสมา: ส�านกวชาเทคโนโลยสงคม มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร.

สวรรณา สถาอานนท. (2550). ศรทธากบปญญา: บทสนทนาทางปรชญาวาดวยศาสนา. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

เสกสรรค ประเสรฐกล. (2553). การเมองภาคประชาชนในระบอบประชาธปไตยไทย. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: วภาษา.

หลวงวจตรวาทการ. (2502). อนาคต. พระนคร : เขษมบรรณกจ.

มองหาความเปนธรรมในสงคมไทยผานคนชายขอบ 35

อานนท กาญจนพนธ. (2549). การตอสเพอความเปนคนของคนชายขอบในสงคมไทย. ใน อานนท กาญจนพนธ (บรรณาธการ). อยชายขอบมองลอดความร (หนา 3-32). กรงเทพฯ: ศลปวฒนธรรม.

__________. (9 สงหาคม 2546). เศรษฐกจกบความยตธรรม. เอกสารถอดเทปการเสวนาเรอง ความยตธรรม มหาวทยาลยเทยงคน เชยงใหม. คนเมอ 22 มกราคม 2555, จาก มหาวทยาลยเทยงคน เวบไซต: http://61.47.2.69/~midnight/midarticle/ newpage45.html

ภาษาองกฤษ

Fleischacker, Samuel. (2005). A short history of distributive justice. Massachusetts: Harvard University Press.

Jackson, Ben. (2005). The Conception History of Social Justice. Political Studies Review, 3, 356-373.

Kaufman, Whitley R. P. (2005). Karma, Rebirth, and the Problem of Evil. Philosophy East and West, 55(January), 15-32.

King, Winston. (1995). Judeo-Christian and Buddhist Justice. Journal of Buddhist Ethics, 2, 67-82. Retrieved 30 April 2012, from http://blogs.dickinson.edu/buddhistethics/2010/04/05/judeo-christian-and-buddhist-justice/

Miller, David. (1979). Social Justice. Oxford: Clarendon Press.

__________. (1999). Principles of Social Justice. Cambridge: Oxford University Press.

Park, Robert Ezra. (1928). Human Migration and the Marginal Man. American Journal of Sociology, 33(6), 881-893.

__________. (1937). Cultural Conflict and the Marginal Man. in Everett V. Stonequist. The Marginal Man. New York: Charles Scribner’s Sons.

Plato. (1963). The Republic : Book I. Translated by Paul Shorey. Cambridge: Harvard University Press.

Rawls, John. (1958). Justice as Fairness. The Philosophical Review, 67(2), 164-194.

__________. (1971). A Theory of Justice. Cambridge: Harvard University Press.

Seymour-smith, Charlotte. (1986). Dictionary of Anthropology. London: Macmillan.

Spivak, Gayatri Chakravorty. (1988). Can the subaltern speak?. In Cary Nelson and Lawrence Grossberg (Eds). Marxism and the Interpretation of Culture (pp. 271–313). London: Macmillan.

Wolff, Robert Paul. (1976). Understanding Rawls: A reconstruction and critique of A Theory of Justice. New Jersey: Princeton University Press.

ประชากรชายขอบและความเปนธรรมในสงคมไทย36