บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๑

๖๓. ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต Misunderstanding States Make Unscrupulous

By Nithee Siripat – Siripat.com and Academiae Network. 2015 ความสาคญของบทความ

ภาวะอนถกตอง “สมมตตะ” และภาวะอนยอดเยยม “อนตตรยะ ” นน ยอมนบเปนคณสมบตสา คญในการเจรญภาวนาตามหลก “มชฌมาปฏปทา–อรยมรรคมองค ๘–อรยสจจ ๔” นนคอ ความถกตองตามทเปนจรงและในเวลาเดยวกน กตองประเสรฐยอดเยยมดวย สงนเปนเกณฑมาตรฐานทใชวดความสาเรจในการปฏบตธรรมทใฝในคณธรรมโดยพนฐาน ไมประกอบดวยวาระซอน เรนทแฝงดวยผลประโยชนอยางมเงอนงา ทเรยกวา “กเลสตณหา” ฉะนน ความเหนทผดพลาด ความนกคดทวปรต ทเปน “มจฉามรรคแหงนรชน” (มจฉตตะ ๑๐) จงสาเรจบรรลถงธรรมขนสงแหงสตบรษนน จงเปนไปไดยากในมตของ “สมมามรรคแหงอรยชน” (สมมตตะ ๑๐) ซงจะมความยงยนมากกวา และอยในสคตจนถงโลกตตรภม นนคอ “พระอรหนต” สาหรบขอประพฤตปฏบตตาม “มชฌมาปฏปทา–อรยมรรคมองค ๘–อรยสจจ ๔” นน เปนการละเวนความ

ชวทงปวง หมนเพยรทากศลความด ยอมมกศลวบากทาใหจตขามจาก (๑) กามาวจรจต (๒) รปปาวจรจต

(๓) อรปาวจรจต แลวไปส (๔) โลกตตรจต ตามลาดบ ไดอยางแนนอน ความศรทธาและฉนทะดวยความปลงใจเชออยางมเหตผลและขบคดดวยปญญา กยอมไมเปน “ชนผหลงทศ ” ในระหวางการกาวยางบน เสนทางสอรยมรรค ถงแม “สมถนมต” และ “วปสสนานมต” ทเกดขน จะเปนสงทดไมเคยเหนมากอนใน ชวต กไมหลงทาง เขาไปยดมนถอมนวาเปนความจรงแท เพราะพรองไปทจะเกดปญญาเหนนามรปโดยไตร ลกษณ ทเรยกวา “สมมสนญาณ” ทสมปยตตดวย “นามรปปรจเฉทญาณ ” กบ “ปจจยปรคคหญาณ” อนเปนญาณในวปสสนาทเกดขนถกลาดบจาก “จตตถฌาน –ฌานท ๔” (อเบกขา–เอกคคตา ) ถาไมเกดตามน ก อยาไดวางใจวา “มนใชทาง” และถงแมจะเกดไดตามน กอยาไดวางใจวา “มนใชทาง” เพราะธรรมทงหลายทเกดตงอยดบไป ไมใชตวตนทจะยดมนไววาเปนจรง (อภนเวส) ใหถอมนศรทธาไวใน “อนตตตา–สญญตา ” คอ ความไมใชตวตน ความวางเปลา เพราะฉะนน ความนกคดทปราศจากคณชาตแหงการปฏบตธรรม ดงกลาวขางตน ยอมเปนเครองรบประกน “อวชชา–ความไมร” กบ “โมหะ–ความหลงใหล” เมอเจรญภาวนาถง “วปสสนปกเลส ๑๐” เพราะมปญญาเหนธรรมทงหลายตามทเปนจรง ยอมรจกภาระของตนทจะกาวใหถง กระแสนพพาน “สจจภาวะแหงสนตบทซงนพพาน” การจะกลายเปนผรบใชสงศกดทงหลาย คอ “รางทรง”

ยอมไมเกดขนในปจจบนคตนอยางแนนอน เพราะจตปฏสงยตดวย “อธจตต” ไดแก “สมมาวายามะ–

สมมาสต–สมมาสมาธ” ฉะนน อนชอวา “จตประภสสร” นน เปนจตทปราศจากนวรณแหงจตตถฌานกศลจต เพราะประกอบดวยความดแหงภาวนากรรมฐาน คอ มความเพยร มสตสมปชญญะ มอเบกขาแหงจตต สมาธ จะคดอะไร จะทาอะไร ยอมไมผดพลาดประกอบดวย “มจฉาทฏฐ” สงนคอคณชาตของพระอรหนต.

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๒

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต

ตามแนวคดเชงปรชญาในพระพทธศาสนานน พระสมมาสมพทธเจาทรงประกาศขอประพฤตปฏบตดวยสมมาปฏปทาอนยง ทเรยกวา “มชฌมาปฏปทา” แปลวา “ทางสายกลางแหงปญญา” ทปฏเสธบรรดา “ทฏฐ–มจฉาทฏฐ–อวชชา–สมโมหะ” คอ ความเหนถอผด ความไมร ความหลงใหล โดยเฉพาะอยาง “ทสด ๒ อยาง–อนตา ๒” หมายถง ขอปฏบตหรอการดาเนนชวตทเอยงสด ผดพลาดไปจากทางอนถกตอง

คอ “มชฌมาปฏปทา–อรยมรรคมองค ๘” ไดแก (๑) “กามสขลลกานโยค ” คอ การหมกมนอยดวยกามสข หมนเพยรพอกพนกเลส และ (๒) “อตตกลมถานโยค ” คอ การประกอบความลาบากเดอดรอนแกตนเอง การบบคนทรมานตนใหเดอดรอน นนคอ ใชแตแรงไมใชปญญา รวมทง ความเชอในลทธนอกพระพทธศาสนาทงหลาย อนเปนธรรมปรปกษตอความตรสร “สมโพธะ” (อรยมรรค) ทเรยกวา “ตตถายตนะ” แปลวา “แดนเกดลทธ–ชมนมหรอประมวลแหงลทธ” ของเหลาบรรดา ปรพาชก อญญเดยรถย ตตถยะ เดยรถย และ “ตตถยปกกนตกะ” คอ ผไปเขารตเดยรถยทงเปนภกษกาลงนยมมากในเครองรางของขลง ซงอปสมบทอกไมได เพราะเปน “วตถวบต ” หมายถง บคคลหรอวตถซงเปนทตงแหง “สงฆกรรม” นนๆ ขาดคณสมบต ทาให “สงฆกรรม” เสย ใชไมได พระพทธศาสนาของเราทงหลายนน เปนศาสนาทเนนการพฒนาววฒน “ปญญาสามญ” ไปส “อธปญญา–ปญญาญาณอนยง” ทเรยกวา “ภาวนามยปญญา–ภาวนามยญาณ–อธคมธรรม” โดยปฏเสธเรองฤทธปาฏหารย คอ “อทธปาฏหารย” อนเปนเดรจฉานวชาทางไสยาศาสตร อนเปนขอตองอาบตปาราชกสาหรบพระภกษ ถาเปนปรพาชกเดยรถยเขามาบวชในพระศาสนา กเลกราพฤตกรรมนนไป ไมเหมาะควรท จะรกษาหรอใชวชาเหลานน ในขณะครองสมณเพศในพระพทธศาสนา พระสมมาสมพทธเจาทรงเนนสรรเสรญการแสดงฤทธเปนเยยมในขอทวา “อนสาสนปาฏหารย ” พระพทธองคทรงรงเกยจ “อทธปาฏหารย” คอ แสดงฤทธไดเปนอศจรรย และ “อาเทศนาปาฏหารย” คอ การทายใจไดเปนอศจรรย ในฤทธทง ๒ อยาง น ยอมเปนเหตใหเกดความประมาท และพอกพนกเลส นาจตไปสอกศลมล

ไดแก “โลภะ (ราคะ)–โทสะ–โมหะ” ฉะนน ภาวะทชอวา “โลภะ” เพราะอยากได อาการทโลภ ชอวา “ลพภนา” (กรยาทโลภ ) จตทสมปยตดวยโลภะ หรอบคคลผประกอบดวยความโลภ ชอวา “ลพภตะ ” ภาวะแหงจตทสมปยตดวยโลภะหรอแหงบคคลผประกอบดวยความโลภ ชอวา “ลพภตตตะ ” (ความโลภ) ทชอวา “สาราคะ” (ความกาหนด ) เพราะยอมกาหนดนก อาการแหงความกาหนดนก ชอวา “สารชชนา” (กรยาทกาหนดนก ) ภาวะแหงจตท กาหนดนก ชอวา “สารชชตตตะ” (ความกาหนด ) ชอวา “อภชฌา” ดวยอรรถวาเพงเลง อยากไดของเขา สวน “โทสะ” นน คอ ความขดเคองรอนใจ คดประทษราย มพยาบาทแคน และ “โมหะ” นน คอ ความไมรแหงอวชชา อโยนโสมนสการ ไมประกอบดวยปญญาจงหลง กลาวสรป จ ตถกกเลสกลมรมดวย “อวชชา–ทฏฐ” อนเปนญาณในธรรมอนตรายตอสมาธและปญญา ดงเชน คาตอไปน เปน “สภาวะ” หรอ “ธรรม” (สภาวธรรม) ทเปนปรปกษกบกบนพพาน (พระอภธรรมปฎก ธรรมสงคณ เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 22 -24 FILE 76)

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๓

(๑) “อญญาณ” (ความไมร) เพราะปฏปกษตอญาณ (๒) “อทสสนะ” (ความไมเหน ) เพราะปฏปกษตอความเหน (๓) “อนภสมย” ความไมตรสร ) เพราะเปนสภาพเผชญหนากไมตรสรตามธรรมได คอ ยอมไมถงโดยชอ บ (๔) “อนโพธะ ” (ตรสรโดยสมควร) เพราะยอมตรสรธรรมโดยสมควร (๕) “อนนโพธะ ” (การไมตรสรธรรมโดยสมควร) เพราะความทอนนโพธะนนเปนปฏปกษตออนโพธะนน (๖) “อสมโพธะ” (ไมรตามเปนจรง ) เพราะไมประกอบกบสภาวะทงหลายมความไมเทยง เปนตน แลวตรสร (๗) “อสมโพธะ” เพราะไมสงบและไมชอบ (๘) “อปปฏเวธะ” (ไมแทงตลอด ) เพราะยอมไมแทง ตลอดธรรม คอ อรยสจจ ๔ (๙) “อสงคาหณา” (ไมถอเอาใหถกตอง ) เพราะยอมไมถอเอาพรอมแมธรรมหนงในธรรมมรปเปนตน โดย

สามญลกษณะมความไมเทยง เปนตน (๑๐) “อปรโยคาหณา” (ไมหยงลงโดยรอบคอบ ) เพราะยอมไมหยงลงสธรรมนน (๑๑) “อสมเปกขนา” (ความไมพ นจ) เพราะยอมไมเพงโดยสมาเสมอ (๑๒) “อปจจเวกขณา” (ความไมพจารณา ) เพราะยอมไมเพงเฉพาะสภาวะแหงธรรมทงหลาย (๑๓) “อปจจกขกมมะ” (การไมทาใหประจกษ ) เพราะกรรมแมขอหนงกไมประจกษแกสภาวะนในบรรดา

กศลกรรมและอกศลกรรมทงหลายดวยความเปนไปโดยวปรตบางดวยไมมการกาหนดโดยสภาวะบาง อกอยางหนง ชอวา การทา ใหประจกษแกธรรมไร ๆ เองมไดม เพราะฉะนน จงชอวา “อปจจกขกมมะ”

(๑๔) “ทมเมชฌะ ” (ความทรามปญญา) เพราะเมอโมหะนยงไมเกดขนจตสนดานใด พงเปนจตบรสทธ คอ สะอาดผองแผว จตสนด านอนบรสทธนน อนโมหะนประทษรายแลว

(๑๕) “พาลยะ” (ความโงเขลา ) เพราะเปนภาวะของพวกคนพาล (๑๖) “โมหะ” (ความหลง) เพราะ ยอมหลง (๑๗) “ปโมหะ” (ความลมหลง ) เพราะเปนโมหะมกาลงแรง (๑๘) “สมโมหะ” (หลงใหล) เพราะยอมหลงโดยรอบ (๑๙) “อวชชา” เพราะไมใช วชชา เพราะเปนปฏปกษตอวชชา (๒๐) “โอฆะ” เพราะเปนดจกระแสนาหลากทวมใจสตว ม ๔ คอ กาม ภพ ทฏฐ อวชชา (๒๑) “โยคะ” เพราะ ประกอบผกสตวไวในภพ ม ๔ กาม ภพ ทฏฐ อวชชา (๒๒) “คนถะ” เพราะรอยรดมดใจสตวใหตดอย คอ อภชฌา พยาบาท สลพพตปรามาส อทงสจจาภนเวส (๒๓) “อนสย ” เพราะยอมนอนเนอง ในพนจตตสนดานโดยมกาลง (๑๔) “ปรยฏฐาน ” เพราะยอมกลมรม คอ ครอบงาจต (๒๕) “ลงค” (ลม) เพราะยอมไมอาจเพอไปมงหนาเฉพาะตอประโยชน ยอมตดโดยแท เพราะไมมการถอเอา

ประโยชนได คอ ยอมไปลาบาก อกอยางหนง ชอวา “ลงค” เพราะถอนขนไดยาก เหมอนอยางวา ลม กลาวคอกลอนเหลกใหญเปนของถอนขนโดยยาก ฉนใดอวชชาเหนกฉนนน เปนราวกะ ลม เพราะฉะนน “อวชชา” นน จงชอวา “ลงค” (ลม)

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๔

วาดวย อกศลเหต ๓ (พระอภธรรมปฎก ธรรมสงคณ เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 384–386 FILE 76)

(๑) “โลภะ” มคาไวพจนหรอคานยาม ดงน ความกาหนด ความกาหนดนก ความคลอยตามอารมณ ความยนด ความเพลดเพลน ความกาหนดดวยอานาจความเพลดเพลน ความกาหนดนกแหงจต ความอยาก ความสยบ ความหมกมน ความใคร ความ รกใคร ความของอย ความจมอย ธรรมชาตผคราไป ธรรมชาตผหลอกลวง ธรรมชาตผยงสตวใหเกด ธรรมชาตผยงสตวใหเกดพรอม ธรรมชาตอนรอยรด ธรรมชาตอนมขาย ธรรมชาตอนกาซาบใจ ธรรมชาตอนซานไป ธรรมชาตเหมอนเสนดาย ธรรมชาตอนแผไป ธรรมชาตผประมวลมา ธรรมชาต เปนเพอนสองปณธาน ธรรมชาตผนาไปสภพ ตณหาเหมอนปา ตณหาเหมอนดง ความเกยวของ ความ เยอใย ความหวงใย ความผกพน การหวง กรยาทหวง ความหวง ความหวงรป ความหวงเสยง ความหวงกลน ความหวงรส ความหวงโผฏฐพพะ ความหวงลาภ ความหวงทรพย ความหวงบตร ความหวงชวต ธรรมชาตผกระซบ ธรรมชาตผกระซบทว ธรรมชาตผกระซบยง การกระซบ กรยาทกระซบ ความกระซบ การละโมบ กรยาทละโมบ ความละโมบ ธรรมชาตเปนเหตซมซานไป ความใครในอารมณด ๆ ความกาหนดในฐานะอนไมควร ความโลภเกนขนาด ความตดใจ กรยาทตด ใจ ความปรารถนา ความกระหยมใจ ความปรารถนานก กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา ตณหาในรปภพ ตณหาในอรปภพ ตณหาในนโรธ [คอราคะทสหรคต ดวยอจเฉททฏฐ] รปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมมตณหา โอฆะ โยคะ คนถะ อปาทาน อาวรณ นวรณ เครองปดบง เครองผก อปกเลส อนสย ปรยฏฐาน ตณหาเหมอนเถาวลย ความปรารถนา วตถมอยางตาง ๆ รากเหงาแหงทกข เหตแหงทกข แดนเกดแหงทกข บวงแหงมาร เบดแหงมาร แดนแหงมาร ตณหาเหมอนแมนา ตณหาเหมอนขาย ตณหาเหมอนเชอกผก ตณหาเหมอนสมทร อภชฌา อกศลมลคอโลภะ อนใด นเรยกวา “โลภะ”

(๒) “โทสะ” มคาไวพจนหรอคานยาม ดงน (๑) อาฆาตยอมเกดขนไดดวยคดวา ผนไดกระทาความเสอมเสยแกเรา (๒) อาฆาตยอมเกดขนไดดวยคด วา ผนกาลงทาความเสอมเสยแกเรา (๓) อาฆาตยอมเกดขนไดดวยคดวา ผน จกทาความเสอมเสยแกเรา (๔) อาฆาตยอมเกดขนไดดวยคดวา ผนไดทาความเสอมเสย แกคนทรกชอบพอของเรา กาลงทาความเสอมเสยแกคนทรกชอบพอของเรา จกทาความเสอมเสยแกคนทรกชอบพอของเรา (๕) อาฆาตยอมเกดขนไดดวยคดวา ผนไดทาความเจรญ แตค นผไมเปนทรกไมเปนทชอบพอของเรา กาลงทาความเจรญแตคนผไมเปนทรกไมเปนทชอบพอของเรา จกทาความเจรญแตคนผไมเปนทรกไมเปนทชอบพอของ เรา หรอ (๖) อาฆาตยอมเกดขนไดในฐานะอนใชเหต จตอาฆาต ความขดเคอง ความกระทบกระทง ความแคน ความเคอง ความขนเคอง ความพลงพลาน โทสะ ความคดประทษราย ความมงคด ประทษราย ความขนจต ธรรมชาตทประทษรายใจ โกรธ กรยาทโกรธ ความโกรธมลกษณะเชนวาน อน

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๕

ใด [และ] การคดประทษราย กรยาทคดประทษราย ความคดประทษราย การคดปองราย กรยาทคดป องราย ความคดปองราย ความโกรธ ความแคน ความดราย ความปากราย ความไมแชมชนแหงจต นเรยกวา “โทสะ”

(๓) “โมหะ” มคาไวพจนหรอคานยาม ดงน ความไมรในทกข ความไมรในทกขสมทย ความไมรในทกขนโรธ ความไมรในทกขนโรธคามนปฏปทา ความไมรใน สวนอดต ความไมรในสวนอนาคต ความไมรทงในสวนอดตและสว นอนาคต ความไมรในปฏจจสมปบาท ธรรมวา เพราะธรรมนเปนปจจย ธรรมนจงเกดขน ความไมร ความไมเหน ความไมตรสร ความไมรโดยสมควร ความไมรตามเปนจรง ความไมแทงตลอด ความไมถอเอาโดย ถกตอง ความไมหยงลงโดยรอบคอบ ความไมพนจ ความไมพจารณา การไมกระทาใหประจกษ ความ ทรามปญญา ความโงเขลา ความไมรชด ความหลง ความลมหลง ความหลงใหล อวชชา โอฆะคอ อวชชา โยคะคออวชชา อนสยคออวชชา ปรยฏฐานคออวชชา ลมคออวชชา อกศลมล คอ โมหะ มลกษณะเชนวาน อนใด นเรยกวา “โมหะ”

เพราะฉะนน รากเหงาแหงความชวทง ๓ ประการ น ถาเกาะกนกลมรมจตใจใคร บคคลนนจะเปนคนโงเงา ทนท และยงสามารถระบาดถงคนใกลเคยงไดอกดวย จะมอาการมาตรฐานแหงอกศลธรรม คอ “ความโลภ–

ความโกรธ–ความหลง” ซงตองหาธรรมทเปนปฏปกษมาควบคมดวยกศลธรรม คอ “จาคะ–เมตตา–ปญญา” ดงน

(๑) “โลภะ” ความละโมบ ยอมระงบดวย “ทาน–จาคะ” (๒) “โทสะ” ความคดประทษราย ยอมระงบดวย “เมตตา–กรณา ” (๓) “โมหะ” ความลมหลง ยอมระงบดวย “ปญญา–ญาณ”

แตในทางปฏบตธรรมนน ผ บาเพญเพยรภาวนาตองเจรญธรรมดวย “อรยมรรคมองค ๘” โดยจาแนกออกตาม “ไตรสกจา” ซงตองสอดคลองกบแนวคดแนวปฏบตอนเปนอรยะของ “มชฌมาปฏปทา” ไดแก

(๑) อธปญญาสกขา = สมมาทฏฐ–สมมาสงกปปะ นนคอ เรมดวยปญญา (๒) อธสลสกขา = สมมาวาจา–สมมากมมนตะ –สมมาอาชวะ นนคอ ดาเนนดวยปญญา (๓) อธจตตสกขา = สมมาวายามะ–สมมาสต–สมมาสมาธ นนคอ นาไปสปญญาอนยง

สาหรบปญญาอนยงนน หมายถง “อรยปญญา–อรยญาณ–อรยมรรค” อนเปนความรรอบทประเสรฐ คอ

“อรยมรรคมองค ๘–อรมรรค ๔–อรยสจจ ๔” ทาให “อนธปถชน” (ผไมร ) กลายเปน “กลยาณปถชน” (สตบรษผรผทรงศล) และเปน “อรยชนแหงอารยธรรมทศวไลซ” ทเรยกวา “อรยบคคล ๔ แหงอรยมรรค” ไดแก “โสดาปตตมรรค–สกทาคามมรรค–อนาคามมรรค–อรหตตมรรค” ดงน

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๖

(๑) “โสดาปตตมรรค” คอ มรรคอนใหถงกระแสทนาไปสพระนพพานทแรก มรรคอนใหถงความเปนพระโสดาบน เปนเหตละสงโยชนได ๓ ไดแก “สกกายทฏฐ–วจกจฉา–สลพพตปรามาส” และยอมกาจด “กเลสทตงอยรวมกนกบทฏฐ” (สกกายทฏฐ–วจกจฉา–สลพพตปรามาส–ทฏฐานสย–วจกจฉานสย) ได

(๒) “สกทาคามมรรค” คอ มรรคอนใหถงความเปนพระสกทาคาม เปนเหตละสงโยชนได ๓ ขอตน ไดแก “สกกายทฏฐ–วจกจฉา–สลพพตปรามาส” กบทาราคะ โทสะ โมหะ ใหเบาบางลง และยอมกาจด “กเลสหยาบๆ” (กามราคสงโยชน–ปฏฆสงโยชนอยางหยาบ–กามราคานสย–ปฏฆานสยอยางหยาบ) ได

(๓) “อนาคามมรรค” คอ มรรคอนใหถงความเปนพระอนาคาม เปนเหตละสงโยชนเบองตาไดทง ๕ ไดแก “สกกายทฏฐ–วจกจฉา–สลพพตปรามาส–กามราคะ–ปฏฆะ” และยอมกาจด “กเลสละเอยด” (กามราคสงโยชน–ปฏฆสงโยชนอยางละเอยด–กามราคานสย–ปฏฆานสยอยางละเอยด) ได

(๔) “อรหตมรรค” คอ มรรคอนใหถงความเปนพระอรหนต เปนเหตละสงโยชนไดหมดทง ๑๐ ไดแก “สกกายทฏฐ–วจกจฉา–สลพพตปรามาส–กามราคะ–ปฏฆะ–รปราคะ–อรปราคะ–มานะ–อทธจจะ–อวชชา” และยอมกาจด “กเลสทงหลาย” (รปราคะ–อรปราคะ–มานะ–อทธจจะ–อวชชา–มานานสย–ภวราคานสย–อวชชานสย) ไดหมด

และดวยสามารถแหง ปญญาในการตดอาสวะขาด เพราะความบรสทธแหงสมาธอนเปนเหตไมฟ งซาน เปน “อานนตรกสมาธญาณ” หมายถง สมาธอนไมมระหวางคอไมมอะไรคน เพราะอรรถวา ใหเกดผลตามมาทนท ไดแก “มรรคสมาธ” ซงเมอเกดขนแลว กจะเกด “มรรคญาณ” คอ ปญญาทกาจดอาสวะ ตามตดตอมา ในทนท และยงทาใหสาเรจบรรลลวงถง “อรยผล ๔–สามญญผล ๔” หมายถง ผลทเกดสบเนองจากการละกเลสไดดวยมรรค ธรรมารมณอนพระอรยะพงเสวย ทเปนผลเกดเองในเมอกเ ลสสนไปดวยอานาจมรรคนนๆ ทเรยกวา “สมมาญาณ” ดงน

(๑) “โสดาปตตผล” คอ ผลแหงการเขาถงกระแสทนาไปสพระนพพาน ผลอนพระโสดาบนพงเสวย (๒) “สกทาคามผล” คอ ผลอนพระสกทาคามพงเสวย (๓) “อนาคามผล” คอ ผลอนพระอนาคามพงเสวย (๔) “อรหตตผล” คอ ผลคอความเปนพระอรหนต ผลอนพระอรหนตพงเสวย

เพราะฉะนน “อรยบคคล ๔” จงหมายถง บคคลทประเสรฐดวยอรยมรรคและอรยผล ไดแก (๑) พระ

โสดาบน (๒) พระสกทาคาม (๓) พระอนาคาม (๔) พระอรหนต ตามลาดบ และลาดบอนเปนปรมตถประโยชน คอ “พระอรหตตผลวมตต ” ทเรยกวา “สมมาวมตต ” คอ หลดพนชอบ ชอวา “อเสขธรรม” หรอ “วมตตานตตรยะ ” คอ ความหลดพนอนเยยมจากกเลสและกองทกข นนคอ “นพพาน ๒” ดงน

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๗

(๑) “สอปาทเสสนพพาน ” นพพานยงมอปาทเหลอ ดบกเลสแตยงมเบญจขนธเหลอ คอ นพพานของ

พระอรหนตผยงมชวตอย อนเปนนพพานในแงทเปนภาวะดบกเลส คอ “โลภะ–โทสะ–โมหะ” ทเรยกวา “สอปาทเสสบคคล ” หมายถง บคคลผยงมเชอกเลสเหลออย ผยงไมสนอปาทาน ไดแก “พระเสขะ” คอ พระอรยบคคลทงหมด ทยงตองเจรญไตรสกขาอก ยกเวน “พระอรหนต”

(๒) “อนปาทเสสนพพาน –การดบขนธปรนพพาน” หมายถง นพพานไมมอปาทเหลอ ดบกเลสไมม

เบญจขนธเหลอ คอ สนทงกเลสและชวต หมายถง “พระอรหนตสนชวต” เรยกวา “อนปาทเสสบคคล –พระอเสขะ” หรอ “ชวตสมสส” [ช–วด–สะ–มะ–ส–ส] คอ บคคลผไมมเชอก เลสเหลอ ผ หมดอปาทานสนเชง ไดแก “พระอรหนต” ผบรรลถง “อรยสจจภาวะแหงสนตบทในนพพานธาตหรออมตธาต ” อยางเชน พระสมมาสมพทธเจา เสดจดบขนธปรนพพาน หลงจากพระมหาบรษทรงเลอกเปนทบาเพญเพยร ในตาบลอรเวลา แควนมคธ ไดประทบอย ณ ทนนานถง ๖ ป ทรงปฏเสธ “ทสด ๒ อยาง” หมายถง ขอปฏบตทผดพลาดไมอาจนาไปสความพนทกขได (๑)

“กามสขลลกานโยค ” คอ การประกอบตนใหพวพนดวยความสขในกามทงหลาย พระพทธองคจงเจรญดวย “เนกขมมวตกภาวนา” ดวยการเสดจออกบรรพชาหรอออกบวช หลงจากทอดพระเนตรเหน “นมต ๔” คอ เทวทตของยมเทพทง ๓ ทเปนสอแจงขาวของมฤตย สญญาณทเตอนใหระลกถงคตธรรมดาของชวต มใหมความประมาท เปนเหตใหพระพทธองคตอนเปนเจาชายสทธตถะ ผโคตม มพระมหากศลเจตนาเสดจออกบรรพชาในตอนนน ไดแก “คนแก–

คนเจบ–คนตาย” คอ “เทวทต ๓” และรวม “สมณะ” อกนมตหนง และ (๒) “อตตกลมถานโยค ” คอ การประกอบความเหนดเหนอยแกตนเปลา หรอการทรมานตนใหลาบากเปลา พระพทธองคทรงตดสนใจเลอกทดลองบาเพญเพยรทา “ทกรกรยา ” เสรจแลว ทรงพจาณาไตรตรองดวยโยนโสมนสการวา ไมสมเหตผ ลทจะสามารถบรรลอรยมรรคไดจรง พระพทธองคทางอปมากบ “ทอนฟนเปยกกบแหง” ในการกาจดราคะ และเปลยนมาทรงดาเนนใน “มชฌมาปฏปทา”

โดยยดหลก “อรยมรรคมองค ๘–อรยอฏฐงคกมรรค” โดยเจรญดวย “สมมาทฏฐ ๕” คอ ความ

เหนชอบทเปนทง “โลกยสมมาทฏฐ–และ–โลกตตรสมมาทฏฐ ” ไดแก ๑) “วปสสนาสมมาทฏฐ” คอ ตรสไวในคานวา “ยอมรมจฉาทฏฐวาเปนมจฉาทฏฐ” (๒) “กมมสสกตาสมมาทฏฐ” คอ ตรสไวในคานวา “ทานทใหแลวมผล” (๓) “มคคสมมาทฏฐ” คอ ตรสไวในคานวา “ภกษทงหลาย สมมาสงกปปะ ยอมเหมาะ

สาหรบผมสมมาทฏฐ” (๔) “ผลสมมาทฏฐ” คอ ตรสไวในคานวา “ภกษทงหลาย สมมาสงกปปะ ยอมเหมาะ

สาหรบผมสมมาทฏฐ”

(๕) “ปจจเวกขณสมมาทฏฐ” คอ ตรสไวในคานวา “สมมาญาณะ ยอมพอเหมาะ”

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๘

จนกระทงพระพทธองคไดปฏญาณตนวาตรสร “อนตตรสมม าสมโพธญาณ” แปวา “ปญญา

หยงรตรสรเองโดยชอบอนยอดเยยม ” หลงจากพระพทธองคไดเจรญ “ญาณทสสนะอนม

ปรวฏฏ ๓” (“ญาณ ๓ = สจจญาณ–กจญาณ–กตญาณ” ปรวฏฏรอบใน “กจในอรยสจจ ๔ =

ปรญญา–ปหานะ–สจฉกรยา–ภาวนา” จานวน ๓ รอบ เรยกวา “มอาการ ๑๒” หรอ “ปจจเวกขณ

ญาณ” อนเปนญาณทสสนะ ๑๙ ประการ = ปญญาจกข) ภายใตรมพระศรมหาโพธ ณ รมฝงแมนาเนรญชร า ณ สถานทแหงน ในตาบ ลอรเวลา ในขณะเดยวกน พระสมมาสมพทธเจาทรงได “อาสวกขยญาณ” ในยามสดทายแหงราตร วนตรสร ตวอยางในยครวมสมย ไดแก “หลวงปมน ภรทตโต ” (๒๔๑๓–๒๔๙๒) วดปาสทธาวาส อ.เมอง จ.สกลนคร “หลวงพอพธ ฐานโย ” ทละสงขารในอาการนงสมาธ ตอนเวลาประมาณต ๔ นาฬกา ทกฏของทาน ดวยอาการทสงบ ทวดปาสาลวน อ.เมอง จ. นครราชสมา หรอ “หลวงปทา จารธมโม ” ดบขนธปรนพพาน ทกฏของทาน ดวยอาการสงบ ทวดถาซบมด อ .ปาชอง จ . นครราชสมา

แตอยางไรกตาม จะเหนไดวา ในการกาจด “อกศลมล ๓: โลภะ–โทสะ–โมหะ” ไดนน ตองกาวถงขนความตรสรอรยสจจธรรมเปน “พระอรหนต–สอปาทเสสนพพาน ” ซงผทจะสาเรจบรรลไดนน ตองไดชอวา “ภาวตตต” มความสมบรณพรงพรอมดวย “ภาวนา ๔: กายภาวนา–สลภาวนา–จตตภาวนา–ปญญาภาวนา” ทประกอบดวย “อรยมรรคมองค ๘” ทเรยกวา “มคคสมงค” เพราะฉะนน ผทจะเจรญบาเพญเพยรภาวนา ควรศกษาแนวทางความคดและขอประพฤตปฏบต ทเปนแกนแทของพระพท ธศาสนาใหถองแท ไมมความจาเปนทจะตองไปคนคดสรางขนมาใหม เพราะมพระอรหนตไดสรปเรยบเรยงไวดแลวในพระไตรปฎก ซงไดสงคายนามาแลวรวมระยะเวลาประมาณ ๒,๖๐๐ ป ทผานมา เมอศกษาพระไตรปฎกไดแตกฉานดแลว คอยลงมอปฏบตภาคสนามอยางจรงจง ธรรมช าตของสงคมไทยไมนยมศกษาคนควาคมภรหรอตารากน ชอบฟงคนอนเลาใหฟง แลวกถายทอดความรนนไปอยางผดๆ ถกๆ รวมความคดของตนผสมเขาไปดวย เลย ทาใหตนฉบบผดเพยนวปรตไปจากความเปนจรง เพราะขาดลกษณะเปนผคงแกเรยน “พาหสจจะ ” จะบอกวา เปนพวกขาด ทกษะในการตอยอดองคความรกไมผด แมในระดบมหาวทยาลยไทยทงหลาย กชอบให ผสอนไปคนควาแลวมาบรรยายตามทศนคตความเชอของตน คอ “พวกครรางทรง ” คดเองไมเปน ไมม งานวจย หนงสอ บทความ ของตนตพมพในสาธารณะ อนเปนอารยธรรมของสงคมศวไลซเขาปฏบตกน ซงเปนเรองนาอบอาย แลวบอกตนเองเปน “ครผสอน ” ความไมมนสยชอบรเรยนคนควา ทเกดจากพนฐานของ ครอบครว ทเปนสงคมเกษตร ยงเปนการยากทจะผลกดนตนเองขนเปน “ผร ” คอ รทงทางโลกและทางธรรมอยางแทจรง ทพฒนาตนใหกาวส “ความเปนปราชญทางโลก” (นกวชาการดๆ) หรอ “ความเปนปราชญแหงมน ” (พระดๆ) ฉะนน “ความเปนผร –พหสต ” (Scholar) เปนเอกลกษณสาคญของ “ความเปนชาวพทธ ” เพราะพระพทธศาสนาเปน “ศาสนาแหงการเรยนร” (Learning Religion) ถาเปนสงคมกควรเรยกวา “สงคมพทธอดมป ญญา” (Knowledge–Based Society) ซงสงคมโลกปจจบน กาลงพยายามววฒนพฒนาไปสสงคม แหงการเรยนรใน “ยค สงคมขอมล ขาวสาร–สารสนเทศ” (The Ages of Information Society) แหงสตวรรษท

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๙

๒๑ น เพอแขงขนกบประเทศอนๆ มนษยเรมนา “ขอมลขาวสาร ” (Information) มาใชเปนอาวธเชงยทธศาสตรในการพฒนาประเทศ “ปญญาความรอบรคอทรพยสนทางปญญา ” มนถกตคาสงกวาผลตผล ทางการเกษตรหรอผลตภณฑทเกดจากความกาวหนาทางเทคโนโลยสมยใหมอก เพราะมนเพมมลคาในตว มนเอง คอ “เกดขนภายในหวสมองมนษยรวมกน ” เรองนเปนความจรง เชน คนอสานชอบดาเดกวา “ไมมสมอง–หวปก–ปญญาหางอง” เปนตน เชน “ขานอย หวมนปกเดะ... ครบา” แตทแยหนอย “เขกหวดวย” โดย

คดวา ระบบสมองมนจะไดกลบเขาทเขาทาง ขอน “อนตราย.. อาจจะปกกวาเกาอกกได” แตอยางไรกตา ม ในทางพระพทธศาสนานน การพฒนากระบวนการคดเปนเรองใหญยงในกระบวนการปฏบตธรรม ทเขาทานองวา “ความรคคณธรรม ” (ความรเฉยๆ โจรกมได แตจรรยาบรรณโจรไมเปนทยอมรบของคนด ) ใหพจารณาถง “พหสตมองค ๕” ดงน “พหสตมองค ๕” หมายถง คณสมบตททาใหควรไดรบชอวาเปนพหสต คอ ผไดเรยนรมากหรอคงแกเรยน ไดแก

(๑) “พหสสตา” –ฟงมาก คอ ไดเลาเรยนสดบฟงไวมาก

(๒) “ธตา” –จาได คอ จบหลกหรอสาระได ทรงจาความไวแมนยา

(๓) “วจสา ปรจตา” –คลองปาก คอ ทองบนหรอใชพดอยเ สมอจนแคลวคลองจดเจน

(๔) “มนสานเปกขตา” –เพงขนใจ คอ ใสใจนกคดพจารณาจนเจนใจ นกถงครงใด กปรากฏเนอความ สวางชด

(๕) “ทฏฐยา สปฏวทธา” –ขบไดดวยทฤษฎ หรอ แทงตลอดดดวยทฏฐ คอ มความเขาใจลกซงมองเหนประจกษแจงดวยปญญา ทงในแงความหมายและเหตผล

ในบรรดาทกษะการเรยนรดงกลาวขางตนน เปนคณสมบตสาคญทงทางโลกและทางธรรม เพราะจะเปนปจจยททาใหเกด “สมมาทฏฐ” ความเหนทถกตอง ความเขาใจทถกตอง หรอ ความนกคดทถกตอง (สมมาสงกปปะ ) สาหรบทางโลก เรยกวา “โลกยสมมาทฏฐ” สวนในทางธรรม เรยกวา “โลกตตร สมมาทฏฐ” ซงจะเปน “สมมาทฏฐ ๕” ไดแก

(๑) “วปสสนาสมมาทฏฐ” คอ พระตถาคตตรสไวในคานวา “ยอมรมจฉาทฏฐวาเปนมจฉาทฏฐ” (๒) “กมมสสกตาสมมาทฏฐ” คอ พระตถาคตตรสไวในคานวา “ทานทใหแลวมผล” (๓) “มคคสมมาทฏฐ” คอ พระตถาคตตรสไวในคานวา “ภกษทงหลาย สมมาสงกปปะ ยอมเหมาะ

สาหรบผมสมมาทฏฐ” (๔) “ผลสมมาทฏฐ” คอ พระตถาคตตรสไวในคานวา “ภกษทงหลาย สมมาสงกปปะ ยอมเหมาะ

สาหรบผมสมมาทฏฐ”

(๕) “ปจจเวกขณสมมาทฏฐ” คอ พระตถาคตตรสไวในคานวา “สมมาญาณะ ยอมพอเหมาะ”

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๑๐

กอนทบคคลจะพฒนาตนใหถง “สมมาทฏฐ ๕” ไดนน กเปนเรองยากลาบากมากเหมอนกน คอ ตองมสามารถทจะบรรลฌานได ทเรยกวา “ฌาน ๔–รปฌาน ๔” ไดแก (๑) ปฐมฌาน (๒) ทตยฌาน (๓) ตตยฌาน (๔) จตตถฌาน โดยผเจรญฌานตองมงใหตนบรรลถง “จตตถฌาน ” (อเบกขา–เอกคคตา ) ใหได ซงอาจใชเวลานานตามแตความสามารถของบคคล ทาไมตองพฒนาใหถงฌานในขนนกอน (ระดบรปาวจรกศลจต แลวคอยเจรญเปนอรปาวจรกศลจต ) เพราะรปาวจรกศลจตน ทาใหเรมเกดฤทธปาฏหารยทางจ ตได (สมถพละ–เจโตวมตต) และเรมทาใหเกดปญญาหยงรได โดยเฉพาะอยางยง “วชชา ๓” กอนจะเขาสการพฒนา ปญญาในภมแหงวปสสนากมมฏฐานตอไป ทเรยกวา ““จตตถฌานม ๑๓ ประเภท” (พระอภธรรมปฎก วภงค เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท 432–435 FILE 78) ดงน

(๑) จตตถฌาน อนเปน บาทแหงฌานทงปวง (๒) จตตถฌาน อนเปน อทธวธ (๓) จตตถฌาน อนเปน ทพพโสตญาณ (๔) จตตถฌาน อนเปน เจโตปรยญาณ (๕) จตตถฌาน อนเปน ปพเพนวาสญาณ (๖) จตตถฌาน อนเปน ทพพจกขญาณ (๗) จตตถฌาน อนเปน ยถากมมปคตญาณ (๘) จตตถฌาน อนเปน อนาคตงสญาณ (๙) จตตถฌาน อนเปน อากาสานญจายตนฌาน (๑๐) จตตถฌาน อนเปน วญญาณญจายตนฌาน (๑๑) จตตถฌาน อนเปน อากญจญญายตนฌาน (๑๒) จตตถฌาน อนเปน เนวสญญานาสญญายตนฌาน (๑๓) จตตถฌาน อนเปน โลกตตรจตตถฌาน

เพราะฉะนน จะเหนไดวา จาก ขอ ๑ ถง ขอ ๑๒ นน เปนเรองโดยเฉพาะ เกยวกบ “สมมาวายามะ–สมมาสต–

สมมาสมาธ” ซงถอเปนฝายเจโตวมตต สวนขอ ๑๓ นน (จากขอ ๑–๑๓ เปนสวนหนงใน “จรณะ”) เปนผล

สบเนองจากการเจรญวปสสนา ไดแก “อนปสสนา ๗–อนปสสนา ๑๐–ญาณ ๑๖–มหาวปสสนา ๑๘” ซงเกดขนในขณะจตเปน “จตตถฌานกศลจต ” (สมาธในวปสสนา–ญาณทสสนะ–จตตววปสสนาดวยสตสมปชญญะ พรอมดวยความเพยรชอบและอเบกขา) ในขณะเดยวกน กจะเกดลาดบการเจรญวปสสนา

ดวย “อนปสสนา ๗–อนปสสนา ๑๐–ญาณ ๑๖ (วปสสนาญาณ ๙)–มหาวปสสนา ๑๘” แตอยางลมวา “ความรแจง–ความรวเศษ –คณวเศษ ” ยอมเกดขนภายใตเงอนไขทจตบรสทธดวยสมาธในฌานท ๔ (อเบกขา–เอกคคตา ) กบบาทวถของญาณ (ปรชาหยงร) ในวปสสนา (วปสสนาพละ–ปญญาวมตต) ทเรยกวา “วชชา

๓” ตามนยแหง “วชชาและจรณะ” แต ขอ ๑๓ “โลกตตรจตตถฌาน ” จะเกดขนควบกนกบ “โลกตตรญาณ ”

ทเรยกวา “โลกตตรธรรม ๙” ไดแก “อรยมรรค ๔–สามญผล ๔–นพพาน ๑” โดยท “โลกตตรจตตถฌาน ”

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๑๑

กบ “โลกตตรญาณ ” นน จะตองปฏสงยตเปนหนงเดยวกนภายใตอานาจแหง “โพธปกขยธรรม ๓๗” อนถอเปน “โลกตตธรรม ๓๗” เชนกน มฉะนน ความตรสรแหงสมโพธะยอมไมเกดขนได นอกจากน ญาณใน อนดบสดทายแหงกระบวนการตรสรนน คอ “ปจจเวกขณญาณ” (ขอ ๑๖ ในญาณ ๑๖ เปนโลกยญาณ ) ซง

“ผลญาณ –ปจจเวกขณญาณ” ถอเปน “สมมาญาณ” (ขอ ๙ ในสมมตตะ ๑๐) ใหพจารณาญาณน ดงน “ปจจเวกขณญาณ” หมายถง ญาณหยงรดวยการพจารณาทบทวน คอ (๑) สารวจรมรรค (๒) สารวจรผล (๓) กเลสทละแลว (๔) กเลสทเหลออย และ (๕) นพพาน (ใหเปรบเทยบกบ นโรธ ๕) เวนแตวาพระอรหนตไมม

การพจารณากเลสทยงเหลออย ซงเมอรวมแลวจะเกด “ญาณทสสนะ ๑๙ ประเภท” หรอ “ปจจเวกขณวถ ๑๙

ประการ” โดยใชปญญาหยงรและญาณทสสนะทบทวนใน “มรรควถ ๔–อรยมรรค ๔–มรรค ๔–มรรคญาณ” กบ “สามญผล ๔–ผล ๔–ผลญาณ” เปนเกณฑในการตรวจสอบ ไดแก

ปจจเวกขณวถ มคควถ จานวน ปจจเวกขณวถทเกดภายหลง โสดาปตตมคควถ ม ๕ ประการ ปจจเวกขณวถทเกดภายหลง สกทาคามมคควถ ม ๕ ประการ ปจจเวกขณวถทเกดภายหลง อนาคามมคควถ ม ๕ ประการ ปจจเวกขณวถทเกดภายหลง อรหตตมคควถ ม ๔ ประการ

รวม ๑๙ ประการ แตอยางไรกตาม ขนตอนภายใน “ปจจเวกขณญาณ” นน ใหพจารณาถง “ญาณ ๓” อกชดหนง ดงน “ญาณ ๓” หมายถง ความหยงร–ปรชาหยงร ไดแก

(๑) “สจจญาณ” หยงรสจจะ คอ ความหยงรอรยสจจ ๔ แตละอยางตามทเปน ๆ วา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา

(๒) “กจจญาณ” หยงรกจ คอ ความหยงรกจอนจะตองทาในอรยสจจ ๔ แตละอยางวา ทกขควรกาหนดร ทกขสมทยควรละเสย ทกขนโรธควรทาใหแจง ทกขนโรธคามนปฏปทาควรเจรญใหมาก

(๓) “กตญาณ” หยงรการอนทาแลว คอ ความหยงรวากจอนจะตองทาในอรยสจจ ๔ แตละอยางนนได ทาเสรจแลว

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๑๒

“ญาณ ๓” ในหมวดน เนองดวย “อรยสจจ ๔” โดยเฉพาะ เรยกชอเตมตามทมาวา “ญาณทสสนะอนมปรวฏฏ ๓” (ญาณทสสนะมรอบ ๓ หรอ ความหยงรหยงเหนครบ ๓ รอบ หรอ ปรวฏฏ ๓ แหงญาณทสสนะ) “ปรวฏฏ ๓” หรอ “วนรอบ ๓” น เปนไปในอรยสจจทง ๔ รวมเปน ๑๒ ญาณทสสนะนน จงไดชอวา “มอาการ ๑๒” พระผมพระภาคทรงมญาณทสสนะตามเปนจรงในอรยสจจ ๔ ครบวนรอบ ๓ มอาการ ๑๒ (ตปรวฏฏ ทวาทสาการ ยถาภ ต ญาณทสสน) อยางนแลว จงปฏญาณพระองคไดวาทรงบรรล “อนตตรสมมาสมโพธญาณ” แลว ใหดรายละเอยดเพมเตมเกยวกบ “กจในอรยสจจ ๔” ดงน

“กจในอรยสจจ ๔” หมายถง หนาทอนจะพงทาตออรยสจจ ๔ แตละอยาง ขอทจะตองปฏบตใหถกตองและเสรจสนในอรยสจจ ๔ แตละอยาง จงจะชอวา “รอรยสจจหรอเปนผตรสรแลว” ไดแก

(๑) “ปรญญา” คอ การกาหนดร เปนกจในทกข ตามหลกวา “ทกข อรยสจจ ปร เญยย” ทกขควรกาหนดร คอ ควรศกษาใหรจกใหเขาใจชดตามสภาพทเปนจรง ไดแก การทาค วามเขาใจและกาหนดขอบเขตของปญหา

(๒) “ปหานะ” คอ การละ เปนกจในสมทย ตามหลกวา “ทกขสมทโย อรยสจจ ปหาตพพ” สมทยควรละ คอ กาจด ทาใหหมดสนไป ไดแกการแกไขกาจดตนตอของปญหา

(๓) “สจฉกรยา” คอ การทาใหแจง เปนกจในนโรธ ตามหลกวา “ทกขนโรโธ อรยสจจ สจฉกาตพพ” นโรธควรทาใหแจง คอ เขาถง หรอบรรล ไดแกการเขาถงภาวะทปราศจากปญหา บรรลจดหมายทตองการ

(๔) “ภาวนา” คอ การเจรญ เปนกจในมรรค ตามหลกวา “ทกขนโรธคามน ปฏปทา อรยสจจ ภาเวตพพ” มรรคควรเจรญ คอ ควรฝกอบรม ลงมอปฏบต กระทาตามวธการทจะนาไปสจดหมาย ไดแกการลงมอแกไขปญหา

ในการแสดงอรยสจจ กด ในการปฏบตธรรมตามหลกอรยสจจ กด จะตองใหอรยสจจแตละขอ สมพนธ ตรงกนกบกจแตละอยาง จงจะเปนการแสดงและเปนการปฏบตโดยชอบ ทงนวางเปนหวขอได ดงน

(๑) “ทกข –ทกขอรยสจจ ” เปนขนแถลงปญหาทจะตองทาความเขาใจและรขอบเขต = “ปรญญา” (๒) “สมทย –ทกขสมทยอรยสจจ ” เปนขนวเคราะหและวนจฉยมลเหตของปญหา ซงจะตองแกไข

กาจดใหหมดสนไป = “ปหานะ” (๓) “นโรธ–ทกข นโรธอรยสจจ” เปนขนชบอกภาวะปราศจากปญหา อนเปนจดหมายทตองการ ให

เหนวาการแกปญหาเปนไปได และจดหมายนนควรเขาถง ซงจะตองทาใหสาเรจ = “สจฉกรยา” (๔) “มรรค–ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจจ ” เปนขนกาหนดวธการ ขนตอน และรายละเอยดท

จะตองปฏบตในการลงมอแกปญหา = “ภาวนา”

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๑๓

หมายเหต: อนง ความสาเรจในการปฏบตทงหมด พงตรวจสอบดวยหลก “ญาณ ๓” ขางตนนน นอกจากน ใหพจารณาเพมเตมเกยวกบ “ทกษะกระบวนการคด ๗ ประการ” (เปรยบเทยบกบ “ปฏภาณปฏสมภทา” ใน

ระดบพระอรหนต) ไดแก (๑) คดวจารณญาณ (๒) คดตดสนใจ (๓) คดแกปญหา (๔) คดวจย (๕) คดรเรม

(๖) คดสรางสรรค และรวมทง (๗) คดประยกตดดแปลง –ตอยอดองคความร ปญญาแหงญาณทงหลายทเกดขนในวปสสนาภมนน เรยกวา “ภาวนามยปญญา” เมอบคคลนนไดออกจากการเจรญวปสสนาแลว ปญญาแหงญาณทงหลายนน ยอมสงเคราะหปญญาอก ๒ ประการ ไดแก (๑) “จนตามยปญญา” (โยนโสมนสการ) กบ (๒) “สตมยปญญา ” (ปรโตโฆสะ) ใหเปนกาลงแกงานในภาวนาทงหลายอกชนหนง รวมทง เปนปญญาทประเสรฐในสมมาอาชพตามอตภาพแหงภมของตนได อยางไรกตาม หลงจากผานขนตอน การเจรญ “ปจจเวกขณญาณ” (ยอมรชดในผลแหงความสาเรจนนเปนจรงหรอไม) ไปแลว จะเปนการเจรญ “อาสวกขยญาณ” ซงถอเปน “โลกตตรญาณ ” ในลาดบสดทายของการเจรญวปสสนาภาวนา “อาสวกขยญาณ” (ขอ ๓ ในญาณ ๓ หรอวชชา ๓ –ขอ ๖ ในอภญญา ๖ –ขอ ๘ ในวชชา ๘ –ขอ ๑๐ ในทศพลญาณ) หมายถง ความรเปนเหตสนอาสวะ ๑ ญาณหยงรในธรรมเปนทสนไปแหงอาสวะทงหลาย ๑ ความตรสร ๑ ดขออางอง ดงน “วชยาเถรคาถา” = อนเปนความรทพระพทธเจาได ในปฐมยามแหงราตรนน กรปพเพนวาสญาณ ในมชฌมยามแหงราตร กชาระทพยจกษไดหมดจด ในปจฉมยามแหงราตรวนตรสร กไดอาสวกขยญาณ ทาลายกองแหงความมดอนปดบงสจจะทง ๔ คอ ญาณนนกาจดความมดแลวกระทาสจจะ ใหแจมแจง ทรแลวใหปรากฏได (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท 271 FILR 54) “พระสพพญ ตญาณ ” ของพระผมพระภาคเจา ชอวา “โพธ” เพราะประสงคเอา “มหาโพธ” จรงอย “พระสพพญ ตญาณ ” อนม “อาสวกขยญาณ” เปนปทฏฐาน และ “อาสวกขยญาณ” อนม “พระสพพญ ตญาณ ” เปนปทฏฐาน ทานกลาววา “มหาโพธ” (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย จรยาปฎก เลม ๙ ภาค ๓ - หนาท 35 FILE 74)

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๑๔

๕๕. อรรถกถา อาสวกขยญาณทเทส วาดวย อาสวกขยญาณ (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค เลม ๗ ภาค ๑ - หนาท 148–149 FILE 68)

(๑) คาวา “จตสฏฐยา อากาเรห” –ดวยอาการ ๖๔ ความวา ดวยอาการแหงอนทรยอยางละ ๘ ทเกด ในมรรคผลหนง ๆ ทง ๘ ในมรรคผลละ ๘ ละ ๘ จงรวมเปน ๖๔

(๒) คาวา “ตณณนน อนทรยาน” –อนทรย ๓ ความวา ในอนทรย ๓ เหลานคอ อนญญาตญญสสามตนทรย อญญนทรย อญญาตาวนทรย (ดเปรยบเทยบกบ อนทรย ๒๒)

(๓) คาวา “วสภาวตา ป ญา” –ปญญาคอความเปนผมความชานาญ ความวา ปญญาอนเปนไปแลวโดยความเปนผมความชานาญ ปญญาอนเปนไปแลวโดยความเปนผมความชานาญ แหงอญญาตาวนทรยนนแหละดวยอาการ ๘ ดวยสามารถแหงอนทรย ๘ ในอรหตผล คานพงทราบวาทานกลาวแลว เพราะวามสาเรจผลนนดวยสามารถแหงการสาเรจเหต แมเพราะความไมมในขณะแหงอรหตมรรค

(๔) บทวา “อาสวาน ขเย ญาณ” –ญาณในความสนไปแหงอาสวะทงหลาย ความวา อรหตมรรคญาณอน

กระทาความสนไปแหงอาสวะทงหลายอนตนฆาเสยแลว กลาวคอ “อาสวกขยญาณ” ชอวา “ปญญาจกษ” เพราะหมายความวา เหนสจจะทง ๔ ซงพระองคตรสหมายเอาวา “จกษ” ไดเกดขนแลว “ญาณ” ไดเกดขนแลว “ปญญา” ไดเกดขนแลว “วชชา” ไดเกดขนแลว “แสงสวาง” ไดเกดขนแลว ในบทวา “อนตตร ” ตรสหมายถง “ปญญาจกษ” ดวยวา “ปญญาจกษ” นน ชอวา “อนตตร ” เพราะเปน “อาสวกขย

ญาณ” (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตก เลม ๑ ภาค ๔ - หนาท 394 FILE 45) การเกดขน “อป

ปาทะ–เปนทเกดขน ” แหง “จกข–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” ดวยอานาจสามารถแหง “ยถาภตญาณทสสนะ ” ทสมปยตตดวย

อาสวกขยญาณนทเทส (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค เลม ๗ ภาค ๑ - หนาท 1036–1040 FILE 68)

[๒๕๘] ปญญาในความเปนผมความชานาญในอนทรย ๓ ประการ โดยอาการ ๖๔ เปน “อาสวกขยญาณ”อยางไร

“อนทรย ๓” ประการเปนไฉน คอ อนญญาตญญสสามตนทรย ๑ อญญนทรย ๑ อญญาตาวนทรย ๑

“อนญญาตญญสสามตนทรย” ยอมถงฐานะเทาไร “อญญนทรย” ยอมถงฐานะเทาไร “อญญาตาวนทรย” ยอมถงฐานะเทาไร “อนญญาตญญสสามตนทรย” ยอมถงฐานะ ๑ คอ โสดาปตตมรรค “อญญนทรย” ยอมถงฐานะ ๖ คอ โสดาปตตผล สกทาคามมรรค สกทาคามผล อนาคามมรรค อนาคามผล อรหตมรรค ๑ “อญญาตาวนทรย” ยอมถงฐานะ ๑ คอ อรหตผล

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๑๕

(๑) โสดาปตตมรรค [๒๕๙] “ในขณะโสดาปตตมรรค” ดวยอรรถวา “อนญญาตญญสสามตนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร

ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะโสดาปตตมรรค” นอกจากรปซงมจตเปนสมฏฐาน เปน กศล ทงหมดนนแล ลวนไมมอาสวะ เปนธรรมเครองนาออก เปนธรรมเครองใหถงความไมสงสม เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะโสดาปตตมรรค” นน “อนญญาตญญสสามตนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหล านนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อนญญาตญญสสามตนทรย” นน (๒) โสดาปตตผล [๒๖๐] “ในขณะโสดาปตตผล” ดวยอรรถวา “อญญนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะโสดาปตตผล” ทงหมดนนแล เปน อพยากฤต นอกจากรปทมจตเปนสมฏฐาน ลวนไมมอาสวะ เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะโสดาปตตผล” นน “อญญนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อญญนทรย” นน

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๑๖

(๓) สกทาคามมรรค [๒๖๑] “ในขณะสกทาคามมรรค” ดวยอรรถวา “อญญนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะสกทาคามมรรค” นอกจากรปซงมจตเปนสมฏฐาน เปน กศล ทงหมดนนแล ลวนไมมอาสวะ เปนธรรมเครองนาออก เปนธรรมเครองใหถงความไมสงสม เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะสกทาคามมรรค” นน “อญญนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อญญนทรย” นน (๔) สกทาคามผล “ในขณะสกทาคามผล” ดวยอรรถวา “อญญนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะสกทาคามผล” ทงหมดนนแล เปน อพยากฤต นอกจากรปทมจตเปนสมฏฐาน ลวนไมมอาสวะ เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะสกทาคามผล” นน “อญญนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อญญนทรย” นน

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๑๗

(๕) อนาคามมรรค “ในขณะอนาคามมรรค” ดวยอรรถวา “อญญนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร

ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะอนาคามมรรค” นอกจากรปซงมจตเปนสมฏฐาน เปน กศล ทงหมดนนแล ลวนไมมอาสวะ เปนธรรมเครองนาออก เปนธรรมเครองใหถงความไมสงสม เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะอนาคามมรรค” นน “อญญนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อญญนทรย” นน (๖) อนาคามผล “ในขณะอนาคามผล” ดวยอรรถวา “อญญนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร

ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะอนาคามผล” ทงหมดนนแล เปน อพยากฤต นอกจากรปทมจตเปนสมฏฐาน ลวนไมมอาสวะ เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะอนาคามผล” นน “อญญนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อญญนทรย” นน

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๑๘

(๗) อรหตมรรค “ในขณะอรหตมรรค” ดวยอรรถวา “อญญนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร

ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะอรหตมรรค” นอกจากรปซงมจตเปนสมฏฐาน เปน กศล ทงหมดนนแล ลวนไมมอาสวะ เปนธรรมเครองนาออก เปนธรรมเครองใหถงความไมสงสม เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะอรหตมรรค” นน “อญญนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อญญนทรย” นน (๘) อรหตผล [๒๖๒] “ในขณะอรหตผล” ดวยอรรถวา “อญญาตาวนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร

ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะอรหตผล” ทงหมดนนแล เปน อพยากฤต นอกจากรปทมจตเปนสมฏฐาน ลวนไมมอาสวะ เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะอรหตผล” นน “อญญาตาวนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวขอ งกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อญญาตาวนทรย” นน

“อนทรย ๘” หมวดเหลาน รวมเปน “อาการ ๖๔” ดวยประการฉะน

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๑๙

[๒๖๓] คาวา “อาสวะ” ความวา อาสวะเหลานนเปนไฉน

อาสวะเหลานน คอ “กามาสวะ–ภวาสวะ–ทฏฐาสวะ–อวชชาสวะ” อาสวะเหลานนยอมสนไป ณ ทไหน

(๑) “ทฏฐาสวะ” ทงสน “กามาสวะ–ภวาสวะ–อวชชาสวะ” อนเปนเหตใหไปสอบาย ยอมสนไปเพราะ “โสดาปตตมรรค” อาสวะเหลาน ยอมสนไปในขณะ โสดาปตตมรรคน

(๒) “กามาสวะ” สวนหยาบๆ “ภวาสวะ–อวชชาสวะ” ซงตงอยรวมกน กบ “กามาสวะ” นน ยอมสนไปเพราะ “สกทาคามมรรค” อาสวะเหลานยอมสนไปในขณะสกทาคามมรรคน

(๓) “กามาสวะ” ทงสน “ภวาสวะ–อวชชาสวะ” ซงตงอยรวมกนกบ “กามาสวะ” นน ยอมในรปเพราะ “อนาคามมรรค” อาสวะเหลานยอมสนไปในขณะอนาคามมรรคน

(๔) “ภวาสวะ–อวชชาสวะ” ทงสน ยอมสนไปเพราะ “อรหตมรรค” อาสวะเหลานยอมสนไป ในขณะอรหตมรรคน

ชอวา “ญาณ” เพราะอรรถวา รธรรมนน ชอวา “ปญญา” เพราะอรรถวา รชด เพราะเหตนน ทานจงกลาววา

“ปญญาในความเปนผมความชานาญ ในอนทรย ๓ ประการ โดยอาการ ๖๔” เปน “อาสวกขยญาณ”

จบอาสวกขยญาณ -------------------- กลาวโดยสรป “อาสวกขยญาณ” นน จะเกดขนถดตอจาก “อรยมรรค ๔–สามญผล ๔” ในแตละขน ทบคคลไดบรรลแลว ซงตองประกอบดวย “สมมาวายามะ–สมมาสต–สมมาสมาธ” (จตตถญาณ) โดยปญญาวปสสนานน เปน “โลกตตรญาณ : มรรคญาณ ๔–ผลญาณ ๔” แตอยาลมวา “อรยมรรค ๔–สามญผล ๔” อนถอเปน “โลกตตรสมมาทฏฐ ” นนคอ (๑) “มคคสมมาทฏฐ” (ขอ ๓ ในสมมาทฏฐ ๕) คอ ความเหนอนถกตองตามเปนจรงแหงอรยสจจ กบ (๒) “ผลสมมาทฏฐ” (ขอ ๓ ในสมมาทฏฐ ๕) คอ ความเหนอนถกตองตามเปนจรงแหงอรยสจจ เชนกน ซงปญญาแหงการหยงรทงหมดน เกดขนหลงจาก “กระบวนการทบขนธ ๕” ทเรยกวา “วปสสนาญาณ ๙–วฏฐานคามนปฏปทาญาณ ” (ขอ ๔–๑๒ ในญาณ ๑๖) คอ ปญญาหยงรเพอออกจากสงขารทงหลายและใหเขาถงอรยมรรค ใหพจารณาลาดบการกาจด “อปาทานขนธ ๕ เปนทกข ” ในเบองตน กอนถงความตรสรอรยสจจ ๔ ในโลกตตรภม ดงน

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๒๐

“วปสสนาญาณ ๙” (๑) “อทยพพยานปสสนาญาณ ” คอ ญาณตามเหนความเกดและความดบแหงนามรป (๒) “ภงคานปสสนาญาณ ” คอ ญาณตามเหนจาเพาะความดบเดนขนมา (๓) “ภยตปฏฐานญาณ ” คอ ญาณอนมองเหนสงขารปรากฏเปนของนากลว (๔) “อาทนวานปสสนาญาณ ” คอ ญาณคานงเหนโทษ (๕) “นพพทานปสสนาญาณ ” คอ ญาณคานงเหนดวยความหนาย (๖) “มญจตกมยตาญาณ ” คอ ญาณหยงรอนใหใครจะพนไ ปเสย (๗) “ปฏสงขานปสสนาญาณ ” คอ ญาณอนพจารณาทบทวนเพอจะหาทาง (๘) “สงขารเปกขาญาณ ” คอ ญาณอนเปนไปโดยความเปนกลางตอสงขาร (๙) “สจจานโลมกญาณ ” คอ ญาณเปนไปโดยควรแกการหยงรอรยสจจ

เมอทบขนธทง ๕ แตกไดแลว ละกาจดไดแลว กจะขามจาก “ปถชน –อนธปถชน ” ไปส “อรยบคคล ” โดยอาศยสามารถแหง “โคตรภญาณ ” (ขอ ๑๓ ในญาณ ๑๖) ไปส “มรรคญาณ–ผลญาณ” (ขอ ๑๔–๑๕ ในญาณ ๑๖) ในประเดนท “ผปฏบตเสยสต ” นน เกดขน กอน “วปสสนาญาณ ๙” คอ เกดขนระหวาง “สมมสนญาณ” (ขอ ๓ ในญาณ ๑๖) กบ “อท ยพพยานปสสนาญาณ ” (ขอ ๔ ในญาณ ๑๖ และ ขอ ๑ ในวปสสนาญาณ ๙) นนคอ ไมมสมปชญญะทพจารณาเหนนามรปแหงขนธ ๕ โดยไตรลกษณ อนเปน “สามญลกษณะ”

ไดแก “อนจจตา–ทกขตา –อนตตตา” กอนทจะพจารณาเหน ความเกดและความดบแหงนามรป จรงๆ ถาจะ

พจารณาใหลกละเอยดยงขน คอ (๑) เหนเหตปจจยแหงทกข และ (๒) การดบเหตแหงทกขได หรออาจจะกลาวไดวา ยงไมเกดการเหนอนยอดเยยม “ทสสนานตตรยะ ” คอ เกดปญญาเหนธรรม ทไดบรรลถง “ดวงตาเหนธรรม–ธรรมจกข” ดงน

“ยงก จ สมทยธม สพพนต นโรธธมมนต” สงใดสงหนงมเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงหลายมความดบไปเปนธรรมดา

ฉะนน ลาดบการเกดความสาคญผดในธรรมนน จะเกดขนหลงจากเจรญรปฌานไดแลว ถาใหจตบรสทธ

อยางแทจรงนน คอ จตปราศจากนวรณ ชอวา “จตประภสสร” จตจะเปนสมาธตงมนแนวแน “เอกคคตา” ในขน “จตตถฌาน –ฌานท ๔” ทสหรคตดวย “อเบกขา ” ในการบรรลฌานจากขนท ๑–๓ นน

(๑) “ปฐมฌาน–ฌานท ๑” มองค ๕ คอ วตก–ตรก วจาร–ตรอง ปต–อมใจ สข–สบายใจ เอกคคตา–จตมอารมณเปนหนง

(๒) “ทตยฌาน –ฌานท ๒” มองค ๓ คอ ปต–สข–เอกคคตา (๓) “ตตยฌาน–ฌานท ๓” มองค ๒ คอ สข–เอกคคตา

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๒๑

ฉะนน ใหสงเกตวา “ปฐมฌาน–ฌานท ๑” มกเลส (อารมณแหงกรรมฐานนนๆ ) อยถง ๕ อยาง (๑) วตก–ตรก (๒) วจาร–ตรอง (๓) ปต–อมใจ (๔) สข–สบายใจ (๕) เอกคคตา–จตมอารมณเปนหนง เพราะเปนแคการระงบไดชวคราวขณะทรงอยในฌานขนนนๆ คอ ยงไมถงขน ตดขาดกบลมหายใจเขาลมหายใจออก (สขเวทนา กบ ทกขเวทนา ) ซงจะตดขาดไดตองเปน “จตตถฌาน –ฌานท ๔” (อเบกขา–เอกคคตา ) อนเปน “สมาธทบรสทธ ” อยางแทจรง และทาให “สต–สมปชญญะ” ทบรสทธอยางแทจรงเชนกน จนวางจตเฉย เปนกลางกบอารมณตางๆ ทเกดขนในขณะนนๆ ทเรยกวา “อเบกขา ” แตบางคนปฏบตเจรญฌานไมแนนอน ไมมนคง ขนๆ ลงๆ ไมฉลาดเชยวชาญจรง (วส) เมอฐานของจตยงไมมนคง ปฏบตผดๆ ถกๆ (มทฏฐสง) ยอมเปนผมท ฏฐถอผดเปนสาคญ เปนพวกวตถนยม นนคอ “สกกายทฏฐ–ภวตณหา” (ขอ ๑ ในสงโยชน ๑๐)คอ ความเหนวาเปนตวของตน ความเหนเปนเหตถอตวตน เชน เหนรปเปนตน เหนเวทนาเปนตน เปนตน สรปสดทาย ยอมมความเหนเปนถอผด คอ “มจฉาทฏฐ” อยาลมวา ในการเจร ญภาวนากรรมฐานนน เปนเรองจตนยม เปนนามธรรมขนสงทประกอบดวยปญญาเพอความหลดพน ไมใชเพอความมตวมตน อนเปน สงไมเทยง (อนจจง) เปนทกขเพราะแปรปรวน (ทกข) และไมใชตวตน (อนตตา) เมอวธมนผดตงแตแรกเรมนน เมอกาวไปสภาคปฏบ ตคอ “สมถะ–วปสสนา” ทเนนการปลอยวาง การไมถอมนยดมนในนามรปแหง ขนธทง ๕ มนกเลยสวนทางกนไปหมด “ไมบา... กตองสงสยจะบา” เพราะคนพวกน เวลาตอนทองคลง จะพดไมรเรอง (พดภาษาเทพ คอ มนาเสยงเหมอนเสยงพวกเดกหรอกมารทอง –ผสนทดกรณบอกวาไมมจรง คดเอาเองเพอสรางสถานการณความไมสงบเพอใหคนเชอ ) สดทายกลบไปส “ยคทาส” อกเชนเดม ทงทประเทศไทยปลดปลอยทาสไปแลวตงแตสมยรชกาลท ๕ ทเรยกวา “ทาสเหลาเทพ–ทาสผวญญาณ” เรยกใหมระดบมากขนวา “รางทรง–คนมองค” (แตอย าเปนรางทรงพวกสตวเลยงกแลวกน นกรรมหนก ) ในคราวน การเกดจตวปลาส จตวปรต เสยสต ในขณะเจรญกรรมฐานเกดขนอยางไรนน “ผทมปญญาเทานนทแกไขสถานการณทางจตนได” ในความเปนจรง คอ “จตไมสงบ–จตฟงซาน –จตไมประกอบดวยปญญา” (มทรามปญญา) ในบางคน เหนกนอยดๆ ใสชดขาวไปปฏบตธรรม พอบอยๆ เขา กลายเปนรางทรงไป กมเชนกน อาการลกษณะทางจตดงกลาวน เกดจากขาดการเรยนรทแทจรง ไมไดสรางกศลกรรมทถกทาง ไมมผรทเปน กลยาณมตรทแทจรง จงเดนผดทางอนไมใช “มชฌมาปฏปทา” ทพระพทธองคทรงชแนะไวดแลว

ดงนน จตทสหรคตดวยกเลสตณหาทฝงไวลกๆ ในพนจตอนเปนสนดาน ยอมแสดงผลออกมา คอ “อภชฌา” คอ เพงเลงอยากไดของเขา กคอ “โลภะ–ราคะ” คอ ความละโมบ–ความกาหนด–ความใคร แตจรงๆ แลว เรยกวา “อาสวะ ๔” หมายถง กเลสทหมกหมมหรอดองอยในสนดาน ไหลซมซานไปยอมจตตเมอประสบ อารมณตางๆ ไดแก “กามาสวะ–ภวาสวะ–ทฏฐาสวะ–อวชชาสวะ” คาวา “อารมณ” ในทน หมายถง (๑) สมถนมตในสมาธแหงฌานอนเปนญาณทสสนะ กบ (๒) วปสสนานมตในญาณทกาลงวปสสนาอยอนเปน ตวปญญา ดงทไดกลาวไวขางตนนน ดานทดสอบนจะเกดขนระหวาง “สมมสนญาณ” (ขอ ๓ ในญาณ ๑๖) กบ “อทยพพยานปสสนาญาณ ” (ขอ ๔ ในญาณ ๑๖ และ ขอ ๑ ในวปสสนาญาณ ๙) ซงเปนการทดสอบกาลงของสตปญญา (สตสมปชญญะ) ถาสตไมดสมปชญญะวนแหวง กตองพบกบว บากกรรมของตนไป

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๒๒

เพราะเตรยมตวมาไมดพอ หรอครฝกขาดประสบการณ ทมกชอบถาม “เหนอะไรแลวยง.... ฮ” เปนตน ซงเทากบเปนการเรงใหผเจรญสมาธวปสสนาเขาเขตบามากขน เชน บางคนอาจตอบวา “เหนพอเหนแมชาตทแลว” เปนตน แตถาบอกวา “เหนพระอภยมณ...” แบบน กไมตองพสจนตอ ตวใครตวมน ดกวา เคลดลบท ไมลบ คอ อยาไปอยากเหนอะไรเลยดกวา เหนมนกสกวาเหน ไดยนกสกวาไดยน ไดกลนกสกวาไดกลน กายสมผสกสกวากายสมผส ไปนกคดกสกวาไปนกคด มนไมมอะไร (ยดเอาไวสตปฏฐาน ๔) เพราะฉะนน ถงเวลามนเปนเอง แลวจะเงยบสงบวเวกไปเอง ไมฟ งซาน สาคญผดในธรรมทงหลาย ทเรยกวา “วปสสนปกเลส ๑๐” ดงน “วปสสนปกเลส ๑๐” หมายถง (๑) อปกเลสแหงวปสสนา (๒) สภาวะททาใหวปสสนามวหมองของขด สภาพนาชนชม ซงเกดแกผ เจรญวปสสนาในขนทเปนวปสสนาอยางออน (ตรณวปสสนา) แตกลายเปนโทษเครองเศราหมองแหงวปสสนา โดยทาใหเขาใจผดวาตนบรรลมรรคผลแลว จงชะงกหยดเสย ไมดาเนน กาวหนาตอไปในวปสสนาญาณ ไดแก

(๑) “โอภาส” คอ แสงสวาง แสงสกใสผดผอง (๒) “ปต” คอ ความอมใจปลาบปลมเตมไปทงตว (๓) “ญาณ” คอ ความรทคมชด (๔) “ปสสทธ” คอ ความสงบเยนกายใจ (๕) “สข ” คอ ความสขฉาชนทวทงตวทประณตอยางยง (๖) “อธโมกข” คอ ศรทธาแรงกลาททาใหใจผองใสอยางยง (๗) “ปคคาหะ” คอ ความเพยรทพอด (๘) “อปฏฐาน ” คอ สตชด (๙) “อเบกขา ” คอ ความวางจตเปนกลางทลงตวสนท (๑๐) “นกนต” คอ ความตดใจพอใจ

เมอวปสสนปกเลสเกดขน เพราะผปฏบตธรรมทกคนตองเผชญอยางแนนอน มแนวทางแกไข ดงน

(๑) ผปฏบตทมปญญานอย จะฟ งซานเขวไปและเก ดกเลสอนๆ ตามมาดวย (๒) ผปฏบตทมปญญาปานกลาง กฟ งซานเขวไป แมจะไมเกดกเลสอนๆ แตจะสาคญผด (๓) ผปฏบตทมปญญาคมกลา ถงจะฟ งซานเขวไป แตจะละความสาคญผดได และเจรญวปสสนาตอไป (๔) สวนผปฏบตทมปญญาคมกลามาก จะไมฟ งซานเข วไปเลย แตจะเจรญวปสสนากาวตอไป

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๒๓

อนง วปสสนปกเลสทง ๑๐ ประการ อนเปนเหตทาใหเสยสต เรยกวา “ธรรมธจจ –ธมมทธจจะ ” ดงน

“ธรรมธจจ –ธมมทธจจะ ” หมายถง ความฟ งซานดวยสาคญผดในธรรม คอ ความฟ งซานเนองจากเกด

วปสสนปกเลสอยางใดอ ยางหนงขน แลวสาคญผดวา “ตนบรรลธรรม คอ มรรค ผล นพพาน” จตกเลยคลาดเขวออกไปเพราะความฟ งซานนน ไมเกดปญญาทจะเหนไตรลกษณไดจรง

แตอยางไรกตาม วธปฏบตในเรองน คอ เมอ “วปสสนปกเลส ” อยางใดอยางหนง เกดขน พงรเทาทนดวย “ปญญา” ตามเปนจรงวา สภาวะน (เชนวาโอภาส ) เกดขนแลวแกเรา มนเปนของไมเทยง เกดมขนตามเหตปจจย แลวกจะตองดบสนไป เปนตน เมอรเทาทน กไมหวนไหวไมฟ งไปตามมน คอ กาหนดไดวา “มนไมใชมรรคไมใชทาง” แตวปสสนาทพนจาก “วปสสนปกเลส” เหลาน ซงดาเนนไปตามวถนนแหละ “เปน

มรรคเปนทางทถกตอง” แตอยางไรกตาม การฝกฝน “อนปสสนา ๗” จะทาใหเกดปญญา ๗ ประการ ดงน (๑) “อนจจานปสสนา ” คอ พจารณาเหนความไมเทยง ซงบคคลเจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมยง

“ชวนปญญา” (ปญญาเรว) ใหบรบรณ (๒) “ทกขานปสสนา ” คอ พจารณาเหนสภาพแหงทกข ซงบคคลเจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมยง

“นพเพธกปญญา” (ปญญาทาลายกเลส ) ใหบรบรณ (๓) “อนตตานปสสนา ” คอ พจารณาเหนความไมมตวตน ซงบคคลเจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมยง

“มหาปญญา” (ปญญามาก) ใหบรบรณ (๔) “นพพทานปสสนา ” คอ พจารณาเหนความเบอหนาย ซงบคคลเจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมยง

“ตกขปญญา” (ปญญาคมกลา) ใหบรบรณ (๕) “วราคานปสสนา ” คอ พจารณาเหนความคลายกาหนดในราคะ ซงบคคลเจรญแลว ทาใหมาก

แลว ยอมยง “วบลป ญญา” (ปญญากวางขวาง) ใหบรบรณ (๖) “นโรธานปสสนา ” คอ การพจารณาเหนความดบแหงสมมยโดยความเปนเหตเกด ซงบคคล

เจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมยง “คมภรปญญา” (ปญญาลกซง) ใหบรบรณ (๗) “ปฏนสสคคานปสสนา ” คอ พจารณาความถอมนตงไวโดยความถอผดยดมน ซงบคคลเจรญ

แลว ทาใหมากแลว ยอมยง “อสสามนตปญญา” (ปญญาไมใกล ) ใหบรบรณ

(๘) “อสสามนตปญญา” (ปญญาไมใกล ) คอ บคคลเจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมยง “ปฏสมภทา

๔” (ปญญาแตกฉาน) ใหบรบรณ

(๙) “ปฏสมภทา ๔” (ปญญาแตกฉาน) คอ บคคลเจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมยง “ปถปญญา ” (ปญญาแนนหนา ) ใหบรบรณ

(๑๐) “ปถปญญา ” (ปญญาแนนหนา ) คอ บคคลเจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมยง “หาสปญญา” (ปญญาราเรง ) ใหบรบรณ

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๒๔

กลาวโดยสรป “อนปสสนา ๗” สามารถตอยอดใหเกดปญญา ๑๐ ประการ ได ดงน

(๑) “ชวนปญญา” คอ ปญญาเรว (๒) “นพเพธกปญญา” คอ ปญญาทาลายกเลส (๓) “มหาปญญา” คอ ปญญามาก (๔) “ตกขปญญา” คอ ปญญาคมกลา (๕) “วบลปญญา ” คอ ปญญากวางขวาง (๖) “คมภรปญญา” คอ ปญญาลกซง (๗) “อสสามนตปญญา” คอ ปญญาไมใกล (๘) “ปฏสมภทาปญญา” คอ ปญญาแตกฉาน (๙) “ปถปญญา ” คอ ปญญาแนนหนา (๑๐) “หาสปญญา” คอ ปญญาราเรง

เมอเปรยบเทยบปญญาสามญทางโลก ทเรยกวา “ทกษะลกษณะการคด” ม ๙ ประการ ดงน (๑) “คดคลอง” คอ การคดใหไดขอมลจานวนมากอยางรวดเรว (๒) “คดหลากหลาย” คอ การคดใหไดขอมลหลายประเภท (๓) “คดละเอยด” คอ การคดใหไดขอมลทเปนรายละเอยดของสงทตองการคด (๔) “คดชดเจน” คอ การคดทผคดรวาตนรและไมรอะไร และสงสยอะไรในเรองทคด (๕) “คดอยางมเหตผล ” คอ การใชหลกเหตผลในการคดพจารณาเรองใดเรองหนง (๖) “คดถกทาง ” คอ การคดททาใหไดความคดทเปนประโยชนตอสวนรวม และเปนประโยชนระยะยาว (๗) “คดกวาง” คอ การคดโดยพจารณาทกแงมมถงองคประกอบตางๆ ใน เครอขาย อยาง ครอบคลม (๘) “คดลกซง” คอ การคดททาใหเขาใจความซบซอนของโครงสรางและระบบความสมพนธเชงสาเหต (๙) “คดไกล” คอ การคดททาใหสามารถอธบายเหตการณในอนาคตไดในเชงทานายหรอพยากรณ

ในเมอเจรญภาวนา (สมถะ–วปสสนา) แลว ยอมเกดปญญาขนแนนอน ขอใหประพฤตปฏบตใหถกทาง อยา ไปหลงในอทธฤทธเลกๆ นอยๆ เชน ชอบทาตวเปนหมอดเทวดา เลยงชพหลอกเขากน ทงท “ญาณทสสนะ” อยแค “ปฐมฌาน–ฌานท ๑” หรอ “ทตยฌาน –ฌานท ๒” โดยเฉพาะพวกรางทรงพาเจรญแนกบผทหลงใหล ขาดสต และทงรางทรงกบผเปนสาวกทมาสนธกาลงกน กคงเสยสตไปพรอมๆ กน จาก ๒ คน กกล ายเปนกลม จากลมกลายเปนชมชน จากชมชนกลายเปนหมบาน จนกลายเปนระดบประเทศและระดบโลก กได (สามคคโง) พระสมมาสมพทธเจาทรงสอนใหเชอในเรอง “กฎแหงกรรม” กบ “กฎกรรมของสตว” ทสรปงายๆ วา “ทาดยอมไดด” กบ “ทาชวยอมไดชว” ทกสงทกอยางขนกบการกระทาของตนและคณะ

บทความท ๖๓ ประจาป ๒๕๕๘ – ความสาคญผดในธรรมทาใหเปนเสยสต – นธ ศรพฒน

หนา ๒๕

ในเรองการสาคญผดในธรรมทาใหเสยสตน ไมใชเรองทจะมองผานไปงายๆ ทงหมดเกดจาก “ความไมรจรงแหงอวชชา” ไมศกษาพระธรรมใหแตกฉานอยางแทจรง บกพรองในคณสมบตแหงความเปนพหสต ชอง

เดนคดสวนทางกบหลก “มชฌมาปฏปทา–อรยมรรคมองค ๘” และประการสาคญ “ไมละอายและเกรงกลว

ตอบาป” (พวกนหนามน–อลชช–เดยรถย) แทนทจะเปน (๑) “หร” คอ ความละอายบาป–ละอายใจตอการทา

ความชว และ (๒) “โอตตปปะ” คอ ความกลวบาป–เกรงกลวตอความชว ฉะนน บรรดากลม “ชนผหลงทศหลงทาง” เหลาน แมจะมโอกาสไดเจอกบพระธรรมของพระพทธเจาแลวกตาม กมกปฏบตสวนทางกบคา สอนพระพทธองคเสมอ “มามด–กกลบมด” จะพบกบความเจรญไดยาก มกศรทธาในปาฏหารยเพอนาไปประกอบอาชพเลยงตนในทางทจรต โดยเฉพาะบางคน มกาลงสามารถในการสนธกาลงกบพวกเทพหร อพญานาค เปนตน จงมจรตไปในเชงไสยาศาสตร ไดแก “อทธปาฏหารย” คอ แสดงฤทธไดเปนอศจรรย หรอมจรตไปในเชงโหราศาสตร ไดแก “อาเทศนาปาฏหารย” คอ การทายใจ รอบรกระบวนของจตจนสามารถกาหนดอาการทหมายเลกนอยแลวบอกสภาพจต ความคด อปนสยไดถก ตองเปนอศจรรย แตไมใชเพอความ หลดพนจากกเลสและทกขทงปวงตามคาสอนของพระพทธองค เพอพสจนคาสอนทงหลายเปนจรง ไดแก “อนสาสนปาฏหารย ” หมายถง ปาฏหารยคออนศาสน คาสอนเปนจรง สอนใหเหนจรง นาไปปฏบตไดผล

สมจรง เปนอศจรรย ชนดนเหนแลวกเฉยไว “วปสสนปกเลสทงหลายไมใชทางแหงอรยมรรค ” ถาจะใหเสยสตเปนบา กคงไมบาเสยสต เพราะมนเสยเวลาเปลาๆ แทนทจะพากนคนควาใหถงแกนแทพระศาสนา กลบ พากนชอบกระพของพระสทธรรมปลอม ชอบจรงๆ เพราะไมไดใชปญญามากนก พระพทธศาสนาสอนไมให คดมากๆ จะฟ งซาน คดทละนอยมากขนทละนด ใหจตแจมใส ดงหลวงป ทา จารธมโม กลาวไววา “รอยทใจ ดอยทใจ เหนอยทใจ เพงอยทใจ กาหนดอยทใจ ใหเหนความแจง ความสวาง ความสงบ ขนในใจ”

ทกสงทกอยางมใจเปนประธาน แลวยงจะพากนคดออ กนอกลนอกทางกนอก ไมเรยกวา “ผลวบากกรรม” แลวจะเรยกวาอะไรกน “อยาปกหลายเดอะ...” ดวยประการฉะน.