Sözcük BilgisiSözcük Bilgisi

Simay ErtaşSimay ErtaşErciyes ÜniversitesiErciyes ÜniversitesiEğitim FakültesiEğitim FakültesiTürkçe öğr. BölümüTürkçe öğr. Bölümü

AASözcükte AnlamSözcükte Anlam

Gerçek AnlamGerçek Anlam

Gerçek anlam, bir sözcüğün temel anlamıdır; buna sözcüğün ilk akla gelen anlamı ya da sözlükteki ilk anlamı da denir.

Örneğin: Örneğin: Soğuktan su boruları Soğuktan su boruları patlamış.patlamış.

Biraz sonra toprak bir yola girdik. Kanadı kırık bir martı gördüm.

Mecaz AnlamMecaz Anlam

Sözcüğün gerçek anlamından tamamen Sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı anlama mecaz uzaklaşarak kazandığı anlama mecaz anlam denir.anlam denir.

Örneğin: Örneğin: Doktora Doktora boşboş gözlerle bakıyordu. gözlerle bakıyordu.

Bu konuyu bir daha Bu konuyu bir daha açmayacağımaçmayacağım..

İşsizlik sorunu hükümeti İşsizlik sorunu hükümeti terletecekterletecek..

Yan (Yakıştırma) AnlamYan (Yakıştırma) Anlam

Sözün, çoğu kaynağın mecaz anlama dahil Sözün, çoğu kaynağın mecaz anlama dahil ettiği ancak mecaz anlamdan biraz farklı ettiği ancak mecaz anlamdan biraz farklı olması yönüyle ayrılan anlama yan olması yönüyle ayrılan anlama yan anlam(yakıştırma) denir.anlam(yakıştırma) denir.

Örneğin: Örneğin: Beşiktaş sırtlarına ağaç dikiyorlar. (arka taraf)

Gülün tomurcukları sabahleyin patlamış.

Uçağın kanadı havada parçalanmış..

Deyim AnlamDeyim Anlam

Deyim, en az iki kelimenin kalıplaşarak yeni bir anlam kazanmasıyla oluşan mecazlı sözlerdir.

Örneğin: Bu sözlerle gönlümü almış mı oldun? Kendi düşüncelerinde ayak diriyordu.

Korktuğu başına gelmiş.

Terim Anlam

Bir bilim, sanat ya da meslek dalıyla ilgili bir kavramı karşılayan kelimelere terim denir. Terimlerin anlamları dar ve sınırlıdır.

Örneğin: Ayağı olmayan göllerde tuz oranı yüksek olur.

Ağacın kökleri çok derinde.Üçgenin iç açıları toplamı 180’dir.

Argo Anlam

Sadece belli bir topluluk ya da meslek tarafından kullanılan özel sözcüklerden oluşan dile argo denir.

Örneğin: mektep çocuğu: acemi, toymektep çocuğu: acemi, toy

zokayı yutmak: aldatılıp zarara zokayı yutmak: aldatılıp zarara sokulmaksokulmak

yutmak: iyice eksiksiz olarak yutmak: iyice eksiksiz olarak öğrenmeköğrenmek

Soyut AnlamSoyut Anlam

Beş duyu organından biriyle algılanamayan, maddesi olmayan, varlıkları inançla ve his ile bilinen kavram ve varlıkları karşılayan kelimelere denir.

Örneğin: Hayal, rüya, düşünce, menfaat, sevgi, korku, güzellik...

Somut Anlam

Beş duyu organında biriyle algılanabilen, maddesi olan kavram ve varlıkları karşılayan kelimelere somut kelimeler denir.

Örneğin: Ağaç, taş, ev, mavi, soğuk, su, masa, yol, yürümek, koşmak...

Genel ve Özel Anlam

Genel anlamlı kelimeler birden fazla Genel anlamlı kelimeler birden fazla kelimeyi bünyesinde bulunduran, birden çok kelimeyi bünyesinde bulunduran, birden çok türü kapsayan kelimelerdir.türü kapsayan kelimelerdir.

Örneğin:Örneğin: Paragraf-cümle-kelime-hece-harf

Özel anlamlı kelimeler ise daha dar bir Özel anlamlı kelimeler ise daha dar bir anlamı, kesin ve net olarak anlatır. Anlam anlamı, kesin ve net olarak anlatır. Anlam özelleştikçe kesinlik de artar. özelleştikçe kesinlik de artar.

Örneğin:Örneğin: Varlık-canlı-insan-Ahmet

BBSözcükler Arasındaki Sözcükler Arasındaki

Anlam İlişkileriAnlam İlişkileri

Eş Anlamlı SözcüklerEş Anlamlı Sözcükler

Yazılış ve okunuş bakımından farklı fakat Yazılış ve okunuş bakımından farklı fakat anlamca aynı olan kelimelerdir.anlamca aynı olan kelimelerdir.

Örneğin:Örneğin: kıymet-değer, cevap-yanıt, sene-kıymet-değer, cevap-yanıt, sene-yıl, medeniyet-uygarlık, imkân-olanak, yıl, medeniyet-uygarlık, imkân-olanak, acele-ivedi, zelzele-deprem, yoksul-fakir, acele-ivedi, zelzele-deprem, yoksul-fakir, misafir-konuk, sınav-imtihanmisafir-konuk, sınav-imtihan

Yakın Anlamlı SözcüklerYakın Anlamlı Sözcükler

Yazılışı ve okunuşu farklı olan, anlamdaş Yazılışı ve okunuşu farklı olan, anlamdaş gibi göründüğü halde birbirinin yerini gibi göründüğü halde birbirinin yerini tamamen tutamayan, yani aralarında anlam tamamen tutamayan, yani aralarında anlam ayrıntısı bulunan kelimelerdir.ayrıntısı bulunan kelimelerdir.

Örneğin:Örneğin: Kardeşim sana küsmüş. Kardeşim sana kırılmış. Kardeşim sana gücenmiş. Kardeşim sana darılmış.

Zıt Anlamlı SözcüklerZıt Anlamlı Sözcükler

Anlamca birbirinin karşıtı olan Anlamca birbirinin karşıtı olan kelimelerdir. kelimelerdir.

Örneğin:Örneğin: Siyah-beyaz, uzun-kısa, aşağı-yukarı, ileri-geri, var-yok, gelmek-gitmek...

Eş Anlamlı SözcüklerEş Anlamlı Sözcükler

Yazılışı ve okunuşu aynı olduğu hâlde anlamları Yazılışı ve okunuşu aynı olduğu hâlde anlamları farklı olan kelimelerdir. farklı olan kelimelerdir.

Örneğin:Örneğin: Gül: 1. çiçek, 2. gülmekten emir Gül: 1. çiçek, 2. gülmekten emir

Kır: 1. kırsal alan, 2. kırmaktan emir, 3. Kır: 1. kırsal alan, 2. kırmaktan emir, 3. beyazbeyaz

Yazma: 1. baş örtüsü, 2. yazmaktan olumsuz Yazma: 1. baş örtüsü, 2. yazmaktan olumsuz emir, 3. yazma işiemir, 3. yazma işi

İkilemelerİkilemeler

Anlamı pekiştirip güçlendirmek ve çekici kılmak Anlamı pekiştirip güçlendirmek ve çekici kılmak için aynı kelimenin, yakın anlamlı kelimelerin veya için aynı kelimenin, yakın anlamlı kelimelerin veya zıt anlamlı kelimelerin tekrarıyla oluşan kelime zıt anlamlı kelimelerin tekrarıyla oluşan kelime grubudur.grubudur.

Örneğin:Örneğin: ev bark, çoluk çocuk, ufak tefek, doya ev bark, çoluk çocuk, ufak tefek, doya doya ... doya ...

YansımalarYansımalar

Tabiata, insana, insan dışındaki canlılara ve Tabiata, insana, insan dışındaki canlılara ve eşyaya ait seslerin taklit edilmesi sonucu ortaya eşyaya ait seslerin taklit edilmesi sonucu ortaya çıkan kelime veya kelime gruplarıdır. çıkan kelime veya kelime gruplarıdır.

Örneğin:Örneğin: tık, tak, pat, çat, hışır hışır, miyav, hırr, tık, tak, pat, çat, hışır hışır, miyav, hırr, hav, me, mee, mışıl mışıl, fıkır fıkır, şıkır şıkır...hav, me, mee, mışıl mışıl, fıkır fıkır, şıkır şıkır...

AtasözleriAtasözleriAtalarımızdan günümüze kadar ulaşan, belirli Atalarımızdan günümüze kadar ulaşan, belirli

bir yargı içeren, söyleyeni belli olmayan düz konuşma içinde bir yargı içeren, söyleyeni belli olmayan düz konuşma içinde kullanılan sözlerdir. kullanılan sözlerdir.

Kalıplaşmış sözlerdir, eşanlamlılarıyla dahi Kalıplaşmış sözlerdir, eşanlamlılarıyla dahi değiştirilemez.değiştirilemez.

Kısa ve özlü sözlerdir. Az sözle çok anlam ifade Kısa ve özlü sözlerdir. Az sözle çok anlam ifade ederlerederler

Tecrübelere ve gözlemlere dayanırlar, bazen Tecrübelere ve gözlemlere dayanırlar, bazen âdet ve gelenekleri ifade ederlerâdet ve gelenekleri ifade ederler

Çoğu mecazlıdır. Çoğu mecazlıdır.

Örneğin:Örneğin: At ölür meydan kalır, yiğit ölür şan At ölür meydan kalır, yiğit ölür şan kalır.kalır.

Aç koyma hırsız olur, çok Aç koyma hırsız olur, çok söyleme yüzsüz olur, çok değme arsız olur.söyleme yüzsüz olur, çok değme arsız olur.

DolaylamaDolaylama

Bir kelimeyle anlatılabilecek bir durumu Bir kelimeyle anlatılabilecek bir durumu birden fazla kelimeyle anlatmaya denir. birden fazla kelimeyle anlatmaya denir.

Örneğin:Örneğin: “yavru vatan”: Kıbrıs, “yavru vatan”: Kıbrıs,

““büyük kurtarıcı”: Atatürkbüyük kurtarıcı”: Atatürk

"ulu önder":Atatürk "ulu önder":Atatürk

““derya kuzuları”: balık, derya kuzuları”: balık,

Anlam DaralmasıAnlam Daralması

Sözcükler, anlamda daralma ya da Sözcükler, anlamda daralma ya da genişleme yoluyla başka bir anlama geçerek yan genişleme yoluyla başka bir anlama geçerek yan anlamlar kazanabilir. Sözcüğün eskiden anlattığı anlamlar kazanabilir. Sözcüğün eskiden anlattığı şeyin ancak bir bölümünü, bir türünü anlatır şeyin ancak bir bölümünü, bir türünü anlatır duruma gelmesine anlam daralması denir.duruma gelmesine anlam daralması denir.Sözgelimi "oğul" sözcüğü başlangıçta kız ve erkek Sözgelimi "oğul" sözcüğü başlangıçta kız ve erkek anlamlarını içerirken sonradan yalnızca erkek anlamlarını içerirken sonradan yalnızca erkek çocukları için kullanılarak anlam daralmasına çocukları için kullanılarak anlam daralmasına uğramıştır.uğramıştır."Erik" sözcüğü, şeftali, kayısı, zerdali anlamını "Erik" sözcüğü, şeftali, kayısı, zerdali anlamını içerirken, sonradan bir tür meyve için kullanılarak içerirken, sonradan bir tür meyve için kullanılarak anlam daralmasına uğramıştır. anlam daralmasına uğramıştır.

Anlam İyileşmesiAnlam İyileşmesi

““kötü” anlamındaki yavuz kelimesinin artık kötü” anlamındaki yavuz kelimesinin artık “yiğit” anlamında kullanılması gibi. “yiğit” anlamında kullanılması gibi.

Anlam KötülenmesiAnlam Kötülenmesi

canlı” anlamındaki canavar kelimesinin canlı” anlamındaki canavar kelimesinin

artık yırtıcı yaratık anlamında kullanılması gibi.artık yırtıcı yaratık anlamında kullanılması gibi.

Güzel AdlandırmaGüzel Adlandırma

“verem” kelimesinin dildeki korkunçluğunu azaltmak için “ince hastalık” ile karşılanması gibi.

Yabanî hayvan adı olan “börü” nün atılıp

yerine “kurt” kelimesinin kullanılması gibi.

İzlediğiniz için teşekkürler…İzlediğiniz için teşekkürler…

KaynaklarKaynaklar

İnternet ortamı İnternet ortamı (www.türkçeciler.com)(www.türkçeciler.com)

Fdd yayınlarıFdd yayınları