SÖZCÜK ANLAMISÖZCÜK ANLAMI

A. SÖZCÜKLERDE ANLAM ÖZELLİKLERİA. SÖZCÜKLERDE ANLAM ÖZELLİKLERİ

Çok Anlamlılık (Anlam Genişlemesi) Gerçek Anlam (Temel Anlam) Mecaz Anlam Ad Aktarması Dolaylama Yansımalar Terim Anlam Genel-Özel Anlam Somut-Soyut Anlam İkilemeler Argo

B.SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ B.SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ

Eş Anlam (Anlamdaşlık)

Zıt Anlam ( Karşıt Anlam)

Eş Seslilik (Sesteşlik)

Sözcük İlişkileri

C. DEYİMLER

DİL:DİL:

İnsanların, duygu, düşünce ve dileklerini anlatmak İnsanların, duygu, düşünce ve dileklerini anlatmak için kullandıkları işaretlerin hepsine birden için kullandıkları işaretlerin hepsine birden dildil denir.denir.

Kelime ise anlamı olan ses veya ses birliğidir.Kelime ise anlamı olan ses veya ses birliğidir.

A. SÖZCÜKLERDE ANLAM ÖZELLİKLERİA. SÖZCÜKLERDE ANLAM ÖZELLİKLERİ

1. ÇOK ANLAMLILIK (ANLAM GENİŞLEMESİ)1. ÇOK ANLAMLILIK (ANLAM GENİŞLEMESİ)

Köydeki çeşmenin suyu çok Köydeki çeşmenin suyu çok soğuksoğuktu.tu.Anlamı: Isısı düşük olanAnlamı: Isısı düşük olan

Arkadaşı Arkadaşı soğuksoğuk biriydi. biriydi.Anlamı: Yakın, içten olmayanAnlamı: Yakın, içten olmayan

Teklifimi Teklifimi soğuksoğuk karşıladılar. karşıladılar.Anlamı: İlgisizAnlamı: İlgisiz

Soruma Soruma soğuksoğuk bir cevap verdi. bir cevap verdi.Anlamı: Sevimsiz, yersizAnlamı: Sevimsiz, yersiz

SORU:SORU:

Söz dağarcığı daha çok, okumakla Söz dağarcığı daha çok, okumakla zenginleşir.zenginleşir.

Yukarıdaki altı çizili sözcüğün cümleye kattığı anlam, Yukarıdaki altı çizili sözcüğün cümleye kattığı anlam, aşağıdakilerin hangisinde vardır?aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Toplumlar uygarlık yolunda hızla ilerlemek istiyorlar.A) Toplumlar uygarlık yolunda hızla ilerlemek istiyorlar.B) Bale ve müzik eşliği, gösteriyi renklendirmişti.B) Bale ve müzik eşliği, gösteriyi renklendirmişti.C) Kimileri, çocukça duygularımızı ustalıkla sömürürler.C) Kimileri, çocukça duygularımızı ustalıkla sömürürler.D) Söyleşi yazıları, Pazar günleri daha iyi okunuyor.D) Söyleşi yazıları, Pazar günleri daha iyi okunuyor.

(2001 - LGS)(2001 - LGS)

ÇÖZÜM:ÇÖZÜM:

Bize verilen cümlede “zenginleşmek” sözcüğü “renklenmek, Bize verilen cümlede “zenginleşmek” sözcüğü “renklenmek, güzelleşmek, nitelikli hâle gelmek” anlamında kullanılmıştır.güzelleşmek, nitelikli hâle gelmek” anlamında kullanılmıştır.

B seçeneğindeki “renklenmek” sözcüğü cümleye aynı anlamı B seçeneğindeki “renklenmek” sözcüğü cümleye aynı anlamı katmaktadır.katmaktadır.

SORUSORU“Ağır” kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yavaş” “Ağır” kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yavaş”

anlamında kullanılmıştır?anlamında kullanılmıştır?

A) Kaynak yetersizliğinden işler ağır ilerliyordu.A) Kaynak yetersizliğinden işler ağır ilerliyordu.B) Boksta ağır sıklet şampiyonu oldu.B) Boksta ağır sıklet şampiyonu oldu.C) Kurallara göre ağır taşıtlar yolun sağından gider.C) Kurallara göre ağır taşıtlar yolun sağından gider.D) Ağır bir hastalık geçirdi, ama sonunda iyileşti.D) Ağır bir hastalık geçirdi, ama sonunda iyileşti.

(2000 – ML) (2000 – ML)

ÇÖZÜM:ÇÖZÜM:

B seçeneğinde “ağır” kelimesi kilosu fazla olan gurubu, B seçeneğinde “ağır” kelimesi kilosu fazla olan gurubu, C seçeneğinde ağırlığı fazla olan taşıtları, C seçeneğinde ağırlığı fazla olan taşıtları, D seçeneğinde ölümle sona erebilecek bir hastalığı anlatmaktadır. D seçeneğinde ölümle sona erebilecek bir hastalığı anlatmaktadır.

A seçeneğinde ise işlerin yavaş gitmesi anlatılmaktadır. A seçeneğinde ise işlerin yavaş gitmesi anlatılmaktadır.

2. GERÇEK ANLAM ( Temel Anlam)2. GERÇEK ANLAM ( Temel Anlam)

Örnek:Örnek:“Sıkışmak” sözcüğü “basınçla iki şey arasında kalmak” “Sıkışmak” sözcüğü “basınçla iki şey arasında kalmak”

anlamına gelir.anlamına gelir.

Çocuk arabaların arasına Çocuk arabaların arasına sıkışmışsıkışmış..

Eli kapıya Eli kapıya sıkışmışsıkışmış..

SORU:SORU:“Aktarmak” kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde “iletmek, “Aktarmak” kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde “iletmek,

bildirmek” anlamında kullanılmıştır?bildirmek” anlamında kullanılmıştır?

A) Yazarlar, fikirlerini topluma eserleriyle aktarırlar.A) Yazarlar, fikirlerini topluma eserleriyle aktarırlar.B) “Küçük Ağa” romanını televizyona aktardılar.B) “Küçük Ağa” romanını televizyona aktardılar.C) Ünlü eserlerden bazı bölümleri dergiye aktardılar.C) Ünlü eserlerden bazı bölümleri dergiye aktardılar.D) Çevirmenler, bazı yabancı eserleri dilimize aktardılar.D) Çevirmenler, bazı yabancı eserleri dilimize aktardılar.

(1994 – FL)(1994 – FL)

ÇÖZÜM:ÇÖZÜM:

B seçeneğinde “uyarlamak”,B seçeneğinde “uyarlamak”,C seçeneğinde “alıntı yapmak”,C seçeneğinde “alıntı yapmak”,D seçeneğinde “başka bir dile çevirmek”,D seçeneğinde “başka bir dile çevirmek”,

A seçeneğinde ise “iletmek” anlamında kullanılmıştır.A seçeneğinde ise “iletmek” anlamında kullanılmıştır.

3. MECAZ ANLAM3. MECAZ ANLAM

“Sorulan sorulara cevap veremeyince sıkıştı.” “Sorulan sorulara cevap veremeyince sıkıştı.”

Bu cümlede “sıkışmak” sözcüğü “zor durumda kalmak” anlamında Bu cümlede “sıkışmak” sözcüğü “zor durumda kalmak” anlamında kullanılmıştır.kullanılmıştır.

• Genellikle gerçek anlamlı sözcükler mecaz anlam kazanırken Genellikle gerçek anlamlı sözcükler mecaz anlam kazanırken soyutlaşırlar.soyutlaşırlar.

Örnek: Örnek: Yediğim yemek çok acıydı. -------------------somutYediğim yemek çok acıydı. -------------------somut

Bu acı olaydan sonra zor iyileşti.------------soyutBu acı olaydan sonra zor iyileşti.------------soyut

SORU:SORU:“Tertemiz” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde “Tertemiz” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde

diğerlerinden farklı bir anlamda kullanılmıştır?diğerlerinden farklı bir anlamda kullanılmıştır?

A) Onun tertemiz bir yüreği vardır.A) Onun tertemiz bir yüreği vardır.B) Çocuklarını tertemiz giydirir.B) Çocuklarını tertemiz giydirir.C) Bu kentin sokakları her zaman tertemizdir.C) Bu kentin sokakları her zaman tertemizdir.D) Evin her tarafını tertemiz yapmış.D) Evin her tarafını tertemiz yapmış.

( 2001 – LGS)( 2001 – LGS)

ÇÖZÜM: ÇÖZÜM: B, C, D seçeneklerindeki “tertemiz” sözcüğü gerçek anlamıyla;B, C, D seçeneklerindeki “tertemiz” sözcüğü gerçek anlamıyla;A seçeneğinde ise mecaz anlamıyla kullanılmıştır.A seçeneğinde ise mecaz anlamıyla kullanılmıştır.

SORU:SORU:“Çevre” kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde mecaz “Çevre” kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde mecaz

anlamıyla kullanılmıştır?anlamıyla kullanılmıştır?

A) Bu çevrede ev kiraları çok yüksek.A) Bu çevrede ev kiraları çok yüksek.B) Güzel motifler işlenmiş çevreleri sergilemişler.B) Güzel motifler işlenmiş çevreleri sergilemişler.C) Çevre kirliliği, dünyanın en önemli sorunlarındandır.C) Çevre kirliliği, dünyanın en önemli sorunlarındandır.D) Yıllarca aynı yerde kalmasına rağmen bir çevre D) Yıllarca aynı yerde kalmasına rağmen bir çevre

edinememiş.edinememiş.

(1995 – FL)(1995 – FL)

ÇÖZÜM:ÇÖZÜM:D seçeneğinde “çevre” sözcüğü soyut bir kavramı karşılamaktadır. D seçeneğinde “çevre” sözcüğü soyut bir kavramı karşılamaktadır.

Yani mecazdır.Yani mecazdır.

4. AD AKTARMASI4. AD AKTARMASI

Bir sözcüğün Bir sözcüğün benzetme amacı olmadanbenzetme amacı olmadan, doğrudan başka bir , doğrudan başka bir sözcüğün yerine kullanılmasıdır.sözcüğün yerine kullanılmasıdır.

Örnek:Örnek:Gol sonrasında Gol sonrasında tribünlertribünler ayağa kalktı. ayağa kalktı.

Kayseri, Ankara’ya yürüdü.Kayseri, Ankara’ya yürüdü.Artık hep Tarık Buğra okuyacağım.Artık hep Tarık Buğra okuyacağım.Cebini çaldırdım açmadı.Cebini çaldırdım açmadı.Beyoğlu tepinirken ağlar KaracaahmetBeyoğlu tepinirken ağlar Karacaahmet

SORU: SORU: “Gel deniz bakışlım, sel gibi coş gel,“Gel deniz bakışlım, sel gibi coş gel,Bana doğru köpür, bana doğru ak…Bana doğru köpür, bana doğru ak…Ne haberin gelir, ne mektup ne tel,Ne haberin gelir, ne mektup ne tel,Sen benden uzakta, ben senden uzak…Sen benden uzakta, ben senden uzak…

Şiirin kaçıncı dizesinde ad aktarması yapılmıştır?Şiirin kaçıncı dizesinde ad aktarması yapılmıştır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

ÇÖZÜM:ÇÖZÜM:

“tel” kelimesi “haber” terine kullanulmıştır.“tel” kelimesi “haber” terine kullanulmıştır.

5. DOLAYLAMA5. DOLAYLAMA

Tek sözcükle anlatılabilecek bir kavramın veya varlığın, Tek sözcükle anlatılabilecek bir kavramın veya varlığın, birden birden fazlafazla sözcükle anlatılmasıdır. sözcükle anlatılmasıdır.

Bu dolaylamalar halk tarafından benimsendiği şekilde Bu dolaylamalar halk tarafından benimsendiği şekilde kullanılmalıdır.kullanılmalıdır.

Atatürk--------------Büyük kurtarıcıAtatürk--------------Büyük kurtarıcıKıbrıs---------------Yavru vatanKıbrıs---------------Yavru vatanSinema-------------Beyaz perdeSinema-------------Beyaz perdeTop------------------Meşin yuvarlakTop------------------Meşin yuvarlakFenerbahçe-------Sarı kanaryaFenerbahçe-------Sarı kanarya

6. YANSIMALAR6. YANSIMALAR

Doğadaki canlıların çıkardığı veya cansızların aracılığıyla çıkan Doğadaki canlıların çıkardığı veya cansızların aracılığıyla çıkan seslerin taklidiyle ortaya çıkan sözcükleridir.seslerin taklidiyle ortaya çıkan sözcükleridir.

Yanma sesi---------CızYanma sesi---------CızSu sesi---------------ŞırılSu sesi---------------ŞırılSinek sesi-----------VızSinek sesi-----------VızKöpek sesi----------HavKöpek sesi----------Hav

ve cansız varlıkların sesleri olan:ve cansız varlıkların sesleri olan:şırak, pat, küt, güm, tık vb.şırak, pat, küt, güm, tık vb.

…………

●● Yansımalardan isim ve fiil türetilebilir.Yansımalardan isim ve fiil türetilebilir.

YansımaYansıma İsimİsim FiilFiil tık tıkırtı tık tıkırtı tıkırdamak tıkırdamak cız cızırtı cızırdamak cız cızırtı cızırdamak şırıl şırıl şırıltı şırıldamak şırıltı şırıldamak

● ● Yansımalar varlıkların kendi sesleridir. O seslerin isimleri Yansımalar varlıkların kendi sesleridir. O seslerin isimleri yansımaların kendileriyle karıştırılmamalıdır.yansımaların kendileriyle karıştırılmamalıdır.

YansımaYansıma Yansıma isimleriYansıma isimleriKuş sesleri cik ötmekKuş sesleri cik ötmekAt sesi iiiii…. KişnemekAt sesi iiiii…. Kişnemek

SORU:SORU:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yansımadan türeyen bir ses Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yansımadan türeyen bir ses vardır?vardır?

A) Hasta ateşler içinde yanıyordu.A) Hasta ateşler içinde yanıyordu.B) Çocuğun boğazından hırıltılar geliyordu.B) Çocuğun boğazından hırıltılar geliyordu.C) Fırtına balkon kapısını sarsıyordu.C) Fırtına balkon kapısını sarsıyordu.D) Adam bağıra bağıra konuşuyordu.D) Adam bağıra bağıra konuşuyordu.

(1995 – DPY)(1995 – DPY)

ÇÖZÜM:ÇÖZÜM:

Herhangi bir şeyin çıkardığı seslerle yapılan sözcüklere Herhangi bir şeyin çıkardığı seslerle yapılan sözcüklere yansıma denir.yansıma denir.

B seçeneğindeki “hırıltı” sözcüğü “hır” sesinden türemiş bir B seçeneğindeki “hırıltı” sözcüğü “hır” sesinden türemiş bir yansıma sözcüktür. yansıma sözcüktür.

7. TERİM7. TERİM

Bir sanat, meslek, bilim dalıyla veya herhangi bir konuyla ilgili Bir sanat, meslek, bilim dalıyla veya herhangi bir konuyla ilgili kavramları karşılayan sözcüklerdir.kavramları karşılayan sözcüklerdir.

Kafiye------------EdebiyatKafiye------------EdebiyatGol----------------FutbolGol----------------FutbolPlato-------------CoğrafyaPlato-------------CoğrafyaDünya-----------AstronomiDünya-----------AstronomiPeyzaj-----------ResimPeyzaj-----------ResimNota--------------MüzikNota--------------Müzik

• Bir sözcüğün terim olup olmadığını anlamak için cümledeki anlamına Bir sözcüğün terim olup olmadığını anlamak için cümledeki anlamına bakmak gerekir.bakmak gerekir.

“Seni görünce dünyalar benim oldu.”“Seni görünce dünyalar benim oldu.”

“Dünya güzel bir gezegendir.”“Dünya güzel bir gezegendir.”

Hangisinde terim anlamlıdır?Hangisinde terim anlamlıdır?

SORU:SORU:Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi “ terim” anlamda Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi “ terim” anlamda

kullanılmıştır?kullanılmıştır?

A) Annesini görünce çok sevindi.A) Annesini görünce çok sevindi.B) Arkadaşlarıyla pikniğe gitti.B) Arkadaşlarıyla pikniğe gitti.C) Bugünkü maçta çok gol atıldı.C) Bugünkü maçta çok gol atıldı.D) Her işe burnunu sokan biriydi.D) Her işe burnunu sokan biriydi.

8. GENEL- ÖZEL ANLAM8. GENEL- ÖZEL ANLAM

Duygu, düşünce, varlık ve kavramları geniş kapsamlı olarak Duygu, düşünce, varlık ve kavramları geniş kapsamlı olarak anlatan sözcüklere genel anlamlı sözcük denir.anlatan sözcüklere genel anlamlı sözcük denir.

Bu sözcükler içerisinde birden çok kavramı, düşünceyi vb. Bu sözcükler içerisinde birden çok kavramı, düşünceyi vb. bulundurur.bulundurur.

Özel anlamlı sözcükler ise anlam içeriği olarak daha dar Özel anlamlı sözcükler ise anlam içeriği olarak daha dar kapsamlıdır.kapsamlıdır.

Örnek:Örnek:“Canlı” dediğimiz zaman aklımıza insanlar, bitkiler ve hayvanlar “Canlı” dediğimiz zaman aklımıza insanlar, bitkiler ve hayvanlar

gelir. Yani bu sözcük genel anlamlıdır. Çünkü anlam olarak birden fazla gelir. Yani bu sözcük genel anlamlıdır. Çünkü anlam olarak birden fazla sözcüğü kapsamaktadır.sözcüğü kapsamaktadır.

“Karanfil” dediğimiz zaman ise aklımıza daha dar kapsamlı bir “Karanfil” dediğimiz zaman ise aklımıza daha dar kapsamlı bir sözcük gelir. Çünkü “canlı” sözcüğü gibi içeriğinde birden çok anlam sözcük gelir. Çünkü “canlı” sözcüğü gibi içeriğinde birden çok anlam yoktur.yoktur.

Örnek:Örnek:Aşağıdaki sözcüklerin en dar kapsamlı olanı hangisidir?Aşağıdaki sözcüklerin en dar kapsamlı olanı hangisidir?A) AnadoluA) Anadolu C) AkdenizC) AkdenizB) ÇukurovaB) Çukurova D) KahramanmaraşD) Kahramanmaraş

SORU:SORU:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde Aşağıdaki cümlelerin hangisinde genelden özele doğrugenelden özele doğru bir bir anlatım vardır?anlatım vardır?

A) Mahallemizde bulunan sitedeki satılık evin dört odası var.A) Mahallemizde bulunan sitedeki satılık evin dört odası var.B) Güller ve tüm çiçekler, bitkilerin en güzelidir.B) Güller ve tüm çiçekler, bitkilerin en güzelidir.C) Süt, yoğurt, peynir önemli gıdalardır.C) Süt, yoğurt, peynir önemli gıdalardır.D) Çocukluk yaşamın en tatlı zamanıdır.D) Çocukluk yaşamın en tatlı zamanıdır.

ÇÖZÜM:ÇÖZÜM:

GenelGenel----------------------------------------------------------------------------------→→ÖzelÖzelMahalle--------Mahalle--------→→ site------- site-------→→ ev--------- ev---------→→odaoda

ÖzelÖzel------------------------------------------------------------------------------------→→ GenelGenelGül------------------Gül------------------→ → çiçek----------------çiçek----------------→ → bitkibitki

Özel-Özel---------------------------------------------------------------------------------------→→ GenelGenelSüt--------Süt--------→→ yoğurt------- yoğurt-------→→ peynir------- peynir-------→→ gıda gıda

Özel-Özel---------------------------------------------------------------------------------→→ GenelGenelÇocukluk----------------------------------Çocukluk----------------------------------→→ Yaşam Yaşam

Evren – Dünya – Türkiye – Ankara --------(Genelden özele bir sıralama)Evren – Dünya – Türkiye – Ankara --------(Genelden özele bir sıralama)

Çocukluk – gençlik – yaşlılık – hayat--------( Özelden genele bir Çocukluk – gençlik – yaşlılık – hayat--------( Özelden genele bir sıralama)sıralama)

9. SOMUT – SOYUT ANLAM9. SOMUT – SOYUT ANLAM

Çiçek, ses, ateş, kitap,…… somut anlamlıÇiçek, ses, ateş, kitap,…… somut anlamlıAkıl, öfke, rüya, sevinç,……soyut anlamlıAkıl, öfke, rüya, sevinç,……soyut anlamlı

SORU:SORU:Hiçbir zaman Hiçbir zaman heyecanınıheyecanını yenemedi. (………….anlam) yenemedi. (………….anlam)

HavaHava her günkü gibi kapalıdır. (…………anlam) her günkü gibi kapalıdır. (…………anlam)

• Sözcükler cümlede kullanılışına göre somut veya soyut olabilirler.Sözcükler cümlede kullanılışına göre somut veya soyut olabilirler.

YüreğiYüreği böyle dertleri kaldıramadı. (kalp anlamında ve somut) böyle dertleri kaldıramadı. (kalp anlamında ve somut)

Ahmet çok Ahmet çok yüreksizyüreksiz biridir.(cesaretsiz anlamında ve soyut) biridir.(cesaretsiz anlamında ve soyut)

SORU:SORU:Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “renkli” kelimesi soyut bir Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “renkli” kelimesi soyut bir

kavramı nitelemektedir?kavramı nitelemektedir?

A) Gezide renkli simalarla karşılaştık.A) Gezide renkli simalarla karşılaştık.B) Toplantıda çok renkli düşünceler ileri sürüldü.B) Toplantıda çok renkli düşünceler ileri sürüldü.C) Gökyüzünü havai fişeklerin renkli ışıkları doldurdu.C) Gökyüzünü havai fişeklerin renkli ışıkları doldurdu.D) Tablosunu renkli çizgilerle bezemiş.D) Tablosunu renkli çizgilerle bezemiş.

( 1992 – EML)( 1992 – EML)

ÇÖZÜM:ÇÖZÜM:“renkli “renkli simalarsimalar””

“renkli “renkli ışıklarışıklar””

“renkli “renkli çizgilerçizgiler””

“renkli “renkli düşüncelerdüşünceler””

10. İKİLEMELER10. İKİLEMELER

Cümle içinde anlamı kuvvetlendirmek, anlatım gücünü artırmak Cümle içinde anlamı kuvvetlendirmek, anlatım gücünü artırmak için anlamca birbirine yakın, eş, zıt sözcüklerin birlikte kullanılmasıdır.için anlamca birbirine yakın, eş, zıt sözcüklerin birlikte kullanılmasıdır.

Sarı sarı elmaları topladık.----------aynı sözcükSarı sarı elmaları topladık.----------aynı sözcükYalan yanlış konuşma.---------------yakın anlamlıYalan yanlış konuşma.---------------yakın anlamlıGece gündüz çalıştı.------------------zıt anlamlıGece gündüz çalıştı.------------------zıt anlamlıAbuk subuk şeylerle uğraşma.-----iki anlamsızAbuk subuk şeylerle uğraşma.-----iki anlamsızÇoluk çocuk gelmişler.---------------biri anlamsız biri anlamlıÇoluk çocuk gelmişler.---------------biri anlamsız biri anlamlıSular şırıl şırıl akıyordu.--------------yansımaSular şırıl şırıl akıyordu.--------------yansıma

SORU:SORU:Aşağıdakilerden hangisinde, ikilemeyi meydana getiren Aşağıdakilerden hangisinde, ikilemeyi meydana getiren

kelimeler arasındaki anlam ilişkisi diğerlerinden farklıdır?kelimeler arasındaki anlam ilişkisi diğerlerinden farklıdır?

A) Doğru dürüstA) Doğru dürüst B) Sağ salimB) Sağ salimC) Şen şakrakC) Şen şakrak C) Er geçC) Er geç

(1995 – ML)(1995 – ML)

ÇÖZÜM:ÇÖZÜM:Doğru dürüst-------- Doğru dürüst-------- Sağ salim------------ yakın anlamlı sözcükler Sağ salim------------ yakın anlamlı sözcükler Şen şakrak----------Şen şakrak----------

Er geç----------------- zıt anlamlı sözcüklerEr geç----------------- zıt anlamlı sözcükler

B. SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİB. SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ

1. EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) SÖZCÜKLER1. EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) SÖZCÜKLER

Anlamları birbiriyle aynı ya da yakın, yazılışları ise Anlamları birbiriyle aynı ya da yakın, yazılışları ise farklıfarklı olan olan sözcüklerdir.sözcüklerdir.

Bu Bu yılyıl iyi ürün aldık.------------sene iyi ürün aldık.------------sene

Beyaz----------------AkBeyaz----------------Ak

Şahıs-----------------KişiŞahıs-----------------Kişi

Gövde----------------VücutGövde----------------Vücut

Karşıt-----------------ZıtKarşıt-----------------Zıt

Doğa------------------TabiatDoğa------------------Tabiat

Kalp-------------------YürekKalp-------------------Yürek

•Kalıplaşmış bazı söz gruplarında eş anlamlı sözcükler diğerinin yerine Kalıplaşmış bazı söz gruplarında eş anlamlı sözcükler diğerinin yerine kullanılamazlar. Bazı kullanımlarda anlam değişebilir.kullanılamazlar. Bazı kullanımlarda anlam değişebilir.

DoğruDoğru YanlışYanlışTanrı misafiri-------------Allah misafiriTanrı misafiri-------------Allah misafiriKalpsiz adam------------Yüreksiz adamKalpsiz adam------------Yüreksiz adamAna yasa------------------Ana kanunAna yasa------------------Ana kanunBeyaz perde--------------Ak perdeBeyaz perde--------------Ak perdeYüzyıl----------------------Yüz seneYüzyıl----------------------Yüz seneKara gün------------------Siyah günKara gün------------------Siyah gün

SORU:SORU:Aşağıdaki sözcüklerin hangisinin eş anlamlısı yoktur?Aşağıdaki sözcüklerin hangisinin eş anlamlısı yoktur?

A) YaşlıA) Yaşlı B) SağlıkB) SağlıkC) TatC) Tat D) IşıkD) Işık

ÇÖZÜM:ÇÖZÜM:

Yaşlı-----------ihtiyarYaşlı-----------ihtiyarSağlık---------sıhhatSağlık---------sıhhatTat-------------lezzetTat-------------lezzet

Işık--------- ----Işık--------- ----

•Eş anlamlı sözcükler aranırken cümledeki anlamına dikkat edilmelidir.Eş anlamlı sözcükler aranırken cümledeki anlamına dikkat edilmelidir.

Beyaz bir elbise aldım. Beyaz bir elbise aldım. Beyaz-------ak Beyaz-------akHayatımda beyaz bir sayfa açtım. Beyaz-------temizHayatımda beyaz bir sayfa açtım. Beyaz-------temiz

2. ZIT (KARŞIT) ANLAMLI SÖZCÜKLER2. ZIT (KARŞIT) ANLAMLI SÖZCÜKLER

İyi--------------------------Kötüİyi--------------------------KötüCimri----------------------CömertCimri----------------------CömertAlt--------------------------ÜstAlt--------------------------ÜstAlmak---------------------VermekAlmak---------------------VermekAz--------------------------ÇokAz--------------------------ÇokGece----------------------GündüzGece----------------------Gündüz

•Zıt anlamlılık ve olumsuzluk farklı şeylerdir. Karıştırılmamalıdır.Zıt anlamlılık ve olumsuzluk farklı şeylerdir. Karıştırılmamalıdır.

Zıt anlamlısıZıt anlamlısı OlumsuzuOlumsuzu Gelmek…………Gitmek ………………….Gelmemek Gelmek…………Gitmek ………………….Gelmemek Almak…………..Vermek…………………..Almamak Almak…………..Vermek…………………..Almamak

• Zıt anlamlı sözcükler bulunurken cümledeki anlamına dikkat Zıt anlamlı sözcükler bulunurken cümledeki anlamına dikkat edilmelidir.edilmelidir.

Çantalarım çok Çantalarım çok ağırağırdı. Ağır……….Hafifdı. Ağır……….HafifÇocuk Çocuk ağırağır davranıyor. Ağır……….Hızlı davranıyor. Ağır……….Hızlı

SORU:SORU:“ Bu inceliğiniz beni son derece duygulandırdı.” cümlesindeki “ Bu inceliğiniz beni son derece duygulandırdı.” cümlesindeki

“incelik” kelimesinin karşıt anlamlısı hangisidir?“incelik” kelimesinin karşıt anlamlısı hangisidir?

A) SaygınlıkA) Saygınlık B) DuygusallıkB) DuygusallıkC) Bencillik C) Bencillik D) KabalıkD) Kabalık

(1992 – EML)(1992 – EML)

3. EŞ SESLİ (SESTEŞ) SÖZCÜKLER3. EŞ SESLİ (SESTEŞ) SÖZCÜKLER

Yazılış ve okunuş bakımından aynı, anlamca farklı olan Yazılış ve okunuş bakımından aynı, anlamca farklı olan sözcüklerdir.sözcüklerdir.

YazYaz Ben Ben BağBağ ElElDilDil ÇayÇayAsmaAsma OcakOcakKaraKara YarYarÖğütÖğüt GülGülBelBel

•Bir sözcüğün gerçek, mecaz, deyim vb. anlamları kendi içlerinde Bir sözcüğün gerçek, mecaz, deyim vb. anlamları kendi içlerinde sesteşlik oluşturmazlar. Sesteşlik farklı sözcüklerdeki yazım sesteşlik oluşturmazlar. Sesteşlik farklı sözcüklerdeki yazım ortaklığıdır.ortaklığıdır.

Bağ………..üzüm yetişen yerBağ………..üzüm yetişen yerBağ………..bir şeyleri birbirine eklemek için kullanılan araçBağ………..bir şeyleri birbirine eklemek için kullanılan araç

Ancak;Ancak;“Bu öğretmen bizi derse bağladı.” cümlesinde mecaz anlamlı “Bu öğretmen bizi derse bağladı.” cümlesinde mecaz anlamlı

kullanılmıştır. Buradaki “bağ” sözcüğü diğer “bağ” sözcükleriyle eş sesli kullanılmıştır. Buradaki “bağ” sözcüğü diğer “bağ” sözcükleriyle eş sesli değildir.değildir.

SORU:SORU:Aşağıdaki kelimelerden hangisinin eş seslisi yoktur?Aşağıdaki kelimelerden hangisinin eş seslisi yoktur?

A) arıA) arı B) bağB) bağC) elC) el D) balD) bal

(1995 – DPY)(1995 – DPY)

Arı…………SafArı…………SafArı…………Bal böceğiArı…………Bal böceği

Bağ………..Üzüm ağacıBağ………..Üzüm ağacıBağ………..Bağlama gereciBağ………..Bağlama gereci

El………….İnsan vücudunun bir parçasıEl………….İnsan vücudunun bir parçasıEl………….YabancıEl………….Yabancı

4. SÖZCÜK İLİŞKİLERİ4. SÖZCÜK İLİŞKİLERİ

Sözcükler arasında bulunan anlam ilişkilerini bulmaktır. Sözcükler arasında bulunan anlam ilişkilerini bulmaktır. Bununla ilgili farklı soru kalıpları vardır.Bununla ilgili farklı soru kalıpları vardır.

SORU:SORU:“Örgü ile çorap” sözcükleri arasındaki ilginin benzeri, “Örgü ile çorap” sözcükleri arasındaki ilginin benzeri,

aşağıdakilerin hangisinde vardır?aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Yumak – dantelA) Yumak – dantel B) İğne - oyaB) İğne - oyaC) Dikiş – kumaşC) Dikiş – kumaş D) Dokuma – halıD) Dokuma – halı

(2001 – Ö.O)(2001 – Ö.O)

ÇÖZÜM:ÇÖZÜM:“Örgü – çorap” sözcükleri arasında “çorabın örülerek” yapıldığı “Örgü – çorap” sözcükleri arasında “çorabın örülerek” yapıldığı

anlamı vardır. Buna benzer bir anlam ilgisi D seçeneğindeki anlamı vardır. Buna benzer bir anlam ilgisi D seçeneğindeki “dokuma – halı” sözcüklerinde vardır.“dokuma – halı” sözcüklerinde vardır.

SORU:SORU:Aşağıdaki sözcük çiftlerinden hangisinde “Araba – tamirci” Aşağıdaki sözcük çiftlerinden hangisinde “Araba – tamirci”

arasındakine benzer bir ilişki vardır?arasındakine benzer bir ilişki vardır?

A) ev – odaA) ev – oda B) okul – öğrenciB) okul – öğrenciC) öğrenci – öğretmenC) öğrenci – öğretmen D) çiçek - bahçeD) çiçek - bahçe

ÇÖZÜM:ÇÖZÜM:“Araba” ile “tamirci” sözcükleri arasında “uğraşan – uğraşılan” “Araba” ile “tamirci” sözcükleri arasında “uğraşan – uğraşılan”

ilgisi vardır. Bunun benzeri “öğrenci – öğretmen” sözcükleri arasında ilgisi vardır. Bunun benzeri “öğrenci – öğretmen” sözcükleri arasında vardır. vardır.

SORUSORUAşağıdaki sözcük çiftlerinden hangisi, aralarındaki anlam ilişkisi Aşağıdaki sözcük çiftlerinden hangisi, aralarındaki anlam ilişkisi

bakımından diğerlerinden farklıdır?bakımından diğerlerinden farklıdır?

A) gelir – giderA) gelir – gider B) kâr – zararB) kâr – zararC) az – çokC) az – çok D) kalp - yürekD) kalp - yürek

SORUSORUAşağıda verilen sözcüklerle bir grup oluşturulduğunda hangisi Aşağıda verilen sözcüklerle bir grup oluşturulduğunda hangisi

dışarıda kalır?dışarıda kalır?

A) YarışmaA) Yarışma B) YönetmeB) YönetmeC) ÇekişmeC) Çekişme D) KarşılaşmaD) Karşılaşma

C. DEYİMLERC. DEYİMLER

İki ya da daha fazla sözcükten oluşan az veya çok mecaz İki ya da daha fazla sözcükten oluşan az veya çok mecaz anlamda kullanılan kalıplaşmış sözlerdir. Anlatıma canlılık katmak için anlamda kullanılan kalıplaşmış sözlerdir. Anlatıma canlılık katmak için kullanılır.kullanılır.

ÖzellikleriÖzellikleri** Kural özelliği göstermezler.Kural özelliği göstermezler.

** Nasihat vermezler.Nasihat vermezler.

** GenellikleGenellikle cümle hâlinde bulunmazlar. cümle hâlinde bulunmazlar.Eski çamlar bardak oldu.Eski çamlar bardak oldu.Atı alan Üsküdar’ı geçti.Atı alan Üsküdar’ı geçti.

** Genellikle mecaz anlam taşırlar.Genellikle mecaz anlam taşırlar.Etekleri tutuşmakEtekleri tutuşmak

** Kalıplaşmış sözlerdir.Kalıplaşmış sözlerdir.

ÖRNEKÖRNEKKulak kesilmek ---------------------Dinlemeye çalışmakKulak kesilmek ---------------------Dinlemeye çalışmakKılı kırk yarmak---------------------Hassas olmakKılı kırk yarmak---------------------Hassas olmakKazan kaldırmak-------------------İsyan etmekKazan kaldırmak-------------------İsyan etmekAğzı kulaklarına varmak---------SevinçAğzı kulaklarına varmak---------Sevinç

…….…….

SORUSORUAşağıdakilerden hangisi, “Büyüklerimin konuşmalarını can Aşağıdakilerden hangisi, “Büyüklerimin konuşmalarını can

kulağıyla dinledim.” cümlesindeki deyimin anlamına uygundur?kulağıyla dinledim.” cümlesindeki deyimin anlamına uygundur?

A) Konuşmaları duymazlıktan gelmeA) Konuşmaları duymazlıktan gelmeB) Belli etmeden dinlemekB) Belli etmeden dinlemekC) Büyük bir dikkatle dinlemekC) Büyük bir dikkatle dinlemekD) Söze karışmadan dinlemekD) Söze karışmadan dinlemek

(1995 – ML) (1995 – ML)

SORUSORU1. Her zaman çok konuşurken şimdi sesi çıkmaz olmuş; dut 1. Her zaman çok konuşurken şimdi sesi çıkmaz olmuş; dut

yemiş bülbüle dönmüştü.yemiş bülbüle dönmüştü.2. Dizgini ele almış, artık işleri yönetmeye başlamıştı.2. Dizgini ele almış, artık işleri yönetmeye başlamıştı.3. Çektiği sıkıntılar yüzünden yaşamayı istemeyecek duruma 3. Çektiği sıkıntılar yüzünden yaşamayı istemeyecek duruma

gelmiş, canından bezmişti.gelmiş, canından bezmişti.4. Sonunda dize gelmiş, kendisinden güçlü olan arkadaşının 4. Sonunda dize gelmiş, kendisinden güçlü olan arkadaşının

buyruğunu kabul etme durumuna düşmüştü.buyruğunu kabul etme durumuna düşmüştü.

Yukarıdaki cümlelerin hangilerinde, deyimlerden önce Yukarıdaki cümlelerin hangilerinde, deyimlerden önce anlamları verilmiştir?anlamları verilmiştir?

A) 1-4A) 1-4 B) 1-3B) 1-3 C) 2-3C) 2-3 D) 2-4D) 2-4

( 2001 – LGS) ( 2001 – LGS)

ÇÖZÜMÇÖZÜMDEYİMDEYİM AÇIKLAMAAÇIKLAMA

Dut yemiş bülbüle dönmekDut yemiş bülbüle dönmek Sesi çıkmaz hale gelmekSesi çıkmaz hale gelmekDizgini ele almakDizgini ele almak İşlerin kontrolünü ele geçirmek İşlerin kontrolünü ele geçirmek

yönetmekyönetmekCanından bezmekCanından bezmek Sıkıntılardan bıkmak, yaşamayı Sıkıntılardan bıkmak, yaşamayı

istememekistememekDize gelmekDize gelmek Buyruğuna girmek, kabul etmek.Buyruğuna girmek, kabul etmek.