Hakkari Oniversitesi ilahiyat Fakiiltesi 2-3 Mciy1s 2014

KADIN VE AiLE SORUNLARI

SEMPOZYUMU

Editor Yrd.Do~.Dr. $emsettin KIRI$

Sernpozyurn Onursal Ba~kam Prof. Dr. Ebubekir CEYLAN

Rektor

Sernpozyurn B~kam Prof. Dr. Orner PAKi~

Dlizenleme Kurulu Yrd.Dot;.Dr. Hiiseyin <;ELiK Yrd.Dor;.Dr. Musa KAVAL

Bilirn Kurulu Prof. Dr. Orner PAid~

Dor;.Dr. Abdiilalirn AYDIN Yrd.Dor;.Dr. $ernsettin KIRI~ Yrd.Dor;.Dr. Hiiseyin <;ELIK Yrd.Dor;.Dr. Murat ERG iN Yrd.Dor;.Dr. Musa KAVAL

Yrd.Dor;.Dr. Islam MUSAYEV

Editor Yrd.Dor;.Dr. $emsettin KIRI$

Editor Yardarnalan Yrd.Dor;.Dr. Hiiseyin <;ELiK Ar~. Gor. Saim GUNDOGAN

Ar$. Gor. YusufTAN

Redaksiyon Eyiip AKDOGAN

Sernpozyurn Koordinatorleri Ar~ . Gor. Bedir SALA

Ar$. Gor. Mesut AKDOGAN

Kapak Tasanm $ahin DURSUN

ir;Tasanm Ex.~.'!. J.iin.LtliJl.Bil!itll)._&_Ajans Hizrnetleri · - .

' :.· ·.~ ·· -332·i3S0·7fl:37 . . : -;~ ;·;r i .: l •• . • ' . - ~ . . ~ •• :.. • . • . • •

: i.~:·!;i :·· . .:_ ·: j;;~r.~ ·· :!;\": i . ~-.; i · . ~ 978l665~87i:li9-6-7 '

\·~:·.:~·.:~ --:~·i~~-a~~-~ ·.:· ~·:· . ::.:~ ::1.: • ... ·:

' Dizgi Ofset/Nisan 20,5. , ..... ·; :Fevzi <;akmak Mh. Matbaai:dar Sit. ' · ;

10451 Sk~ No:4-T/3420005·Karatay/Konya-· ~

Bu kitap Hakkari Oniversitesi biinyesinde hazrrlanan, T.C. Genflik Ve Spar Bakanl1g1 tarafindan "Genf/ik Projeleri Destek Program1" ferfevesinde desteklenen "Bizi Biz Yapan Degerler Bilinsin

isterim" projesi kapsammda bastmlmt~tlr.

£12 Yrd.Oot;.Dr.~emsettin KIRI~

iSIAM1DA KADIN, AiLE ve AiLE SORUNLARI

Yrd. Dof. Dr. Hiiseyin ~ELiK·"

OZET

Cahiliye <;agt ba~ta olmak i.izere isHim oncesi tqglumlarda kadm, hi~bir hak ve hukuku olmayan, pazarlarda bir meta gibi ahmp, sattlan, giinah ve zilletin kay­nagJ olarak kabul edilirdi. 0 evlenmeden once babasmm, evlendikten sonra koca­stmn, kocasmm oliimiinden sonra da oglunun veya akrabalanndan bir erkegin hi.i­ki.imranltgma giren, ya~ama ve geli~mesine onem verilmeyen bir varhkttr.

islam dininin gelmesiyle toplumda itilip kaktlan, biitiin haklanndan mah­rum btraktltp kolele~tirilen kadm, asli hi.iviyeti olan miikerrem insan ~erefine nail oldu. islam kadma, onun da erkekler gibi bir insan oldugunu ve Allah ka­tmda erkeklerden hi~bir farkmm olmadtgt belirtti.

Asr-t saadetten uzalda~ttk~a bilin~li veya bilin~siz bir ~ekilde kadm, islam oncesi donemindekine benzemese de yine itilip kaktlmaya, orselenmeye ve haklan gasb edilmeye ba~landt. Bu husus gi.ini.imi.izde de devam etmektedir. i~te bizler de tam bu noktada problemlere ~ozi.im aramada bir katkt sunabilme babmdan islam'da kadm, aile ve aile sorunlan ile ilgili bir ~alt~ma yapmak is­tedik. Bu ~alt~mamtz ba~ltca i.i~ boli.imden olu~maktadtr. Birinci boli.imde islam oncesi kadmlann gene! durumu, ikinci boliimde islam'da kadm ve ii~i.incii bo­IUmde ise aile ve aile sorunlan incelenecektir.

WOMEN, FAMILY AND FAMILY PROBLEMS IN ISLAM

ABSTRACT

In pre-Islamic societies, especially in the Age of Ignorance, women have no rights and laws was traded as a comodity in the bazaars and regarded as

• Hakkari Oniversitesi

Kadon ve Aile Sorunlan Sempozyumu : ~3

the source of sin and humiliation. She was one not considered as important to smvive and develop under the sway of his father before marriage, her hus­band after marriage, and her son or any other man among her relatives after the death of her husband.

The arrival oflslam, women jostled and enslaved depriving all their rights in society had essential identiy and earned respect. It was said in Islam that wo­men would be like men and there would be no difference between the women and the men in the presence of God. Moving away gradually from Hz. Peygam­ber's time, although notas in thepre-Islamicperiod, women began to be jostled again and abused of her rights. This mattercontinuestoday. From this point of view, this study will make a big contribution and find solutions women, family and family problems. This studyis composedof three m~in parts. In the first part the overall situationof women, in the second part women in Islam and in the third and the last part familyand family issues will be examined.

Key Words :Woman, Family, Family Problems, Islam, Age of Ignorance

GiRi$

islam dini gelmeden once di.inyanm her yerinde kadm hi~bir hak ve huku­ka sahip degildir. Kadm vesayet altmdayd1. Kendi ba~ma hit;bir hukuki i~e giri­~emezdi. Bir hizmett;i, cariye ve adi bir e~ya gibi ahmp sat1lan, bi.iti.in miilkiyet ve irsiyet hak ve hukukundan mahrum b1rakllan, gi.inah ve alt;akhgm kaynagJy­dJ. Ya~amasma ve geli~mesine onem verilmezdi. Evlenmeden once babamn, evlendikten s<:mra kocamn, kocanm oli.imi.inden sonra da oglunun veya akraba­lardan bir erkegin emri altmda ya~amm1 si.irdi.iri.irdi.i. Cahiliye donemi Arabis­tan yanmadasmda da durum bundan farkh degildi.

18. as1rdan itibaren di.inyam1zm gene! gori.ini.imi.i tamamen degi~mi~tir. Eskiden soz konusu edilmeyen veya zihinleri pek me~gul etmeyen birt;ok me­sele bu donemden itibaren zihinleri me~gul eder duruma gelmi~tir. i~te bu problemlerden biri de kadm, aile ve bunlarla ilgili problemlerdir.

Frans1z Devrimi ile Avrupa'da hakh olarak ba~latJ!an kadm ve kadm haklan ile ilgili mi.icadele, daha sonraki ylllarda islam i.ilkelerinde de -islam'm kadma vermi~ oldugu haklar nazar-1 dikkate ahnmadan- baz1 konularda yanh~ ve eksik bilgiler­den kaynaklanan uygulamalar nedeniyle islam dini tohmet altma ahnm1~ ve haks1z bir ~ekilde kadm haklanyla ilgili konuda islam'la mi.icadeleye giri~ilmi~tir.

Ti.irkiye'de ise kadm haklan konusu, Bat1 di.inyasmdaki geli~melere paralel olarak 19. yi.izy1l ortalanndan itibaren gi.indeme gelmi~tir. Konuyla ilgili birt;ok

.q.q : Yrd.Oo.;.Or.$emsettin KIRI$

~ey soylenmi~ ve mi.istakil eserler yazdmJ~tlr. Gi.ini.imi.izde kadmlarla ilgili problemler hala devam etmekte ve s:ozi.imi.ine ili~kin degi~im ve geli~meler goi:lenmektedir. Bundan dolay1 gerek Avrupa'da gerekse di.inyanm diger bol­gelerinde kadmm zillet i9nde ya~ad1g1 bir donemde islam'm kadma sunmu~ oldugu haklan bir kez daha gi.ini.imi.iz insanlanna sunmak gerekmektedir. Bu sunumu yapmadan once de islam oncesi kadmm durumunu ana hatlanyla be­lirtmekt:e yarar vard1r.

I. iSlAM ONCESi KADINLARJN GENEL DURUMU

Yunan'da Kadm:

Medeniyet ve Uygarhgm be~igi olarak kabul edilen Yunan'da kadm, kole­lerle bir tutulurdu. Kadm, medeni hukuk ve kanuni hak bal(lmmdan zelil bir hayat ya~am1~ (Mevdudi, Seyyid Ebu'l-A'Ia, Hicab, istanbul, 1972, s. 20) ve his:­bir hak ve hukuku olmamt~tJr. Koca kansm1 dovebildigi gibi ba~ka birisine de armagan edebilirdi. Kocasmm oli.imi.inden sonra ti.im miras erkek s:ocuklara kaltrd1. insanm ba~ma gelen bi.iti.in musibet ve felaketlerin kaynag1 kadm ola­rak gori.ilmi.i~ti.ir. Bundan dolayt bir erkege edilebilecek en bi.iyi.ik hakaret ona "kadm" sm demek olmu~tur. (Akdemir, Salih, Tarih Boyunca ve Kur'an-1 Kerim'de Kadm, islam! Ara~t1rmalar, c.S, say., 4, s. 262,1991.)

Roma'da Kadm:

Yunanhlardan fark11 olmayarak Roma'da da kadm hic;:bir hak ve hukuka sahip degildi. Evlenmenin yegane gayesi erkek c;:ocuk elde etmek, zevk ve ~eh­veti tatmin etmekti. (Topaloglu, Bekir, islam'da Kadm, s. 18) Ailenin reisi kabul edilen erkek, kans1 ve c;:ocuklan Uzerinde hic;:bir sorumlulugu olmadan, tam bir hak ve otoriteye sahip olmu~tur. Hatta kansm1 oldi.irmege varacak kadar bir hakka sahipti. Onlara istedigini yapabilirdi. (Mevdudi, Hicab, s. 24)

Hindistan'da Kadm:

Hindistan'da, Hindu mezhepleri gayri me~ru ili~kileri ve fahi~eligi bir iba­det olarak kabul ediyorlard1. (A.g.e., s. 22) Onlara gore kadm, kale ve hizmet­c;:idir. Erkel< ise "Maliki.i'r-rikab" (kale sahibi)dir. (A.g.e., s. 47) Aynca "Manu" kanununa gore kadm murdar temayi.illere, zay1f karakt:ere ve koti.i bir ahlaka sahip oldugundan, c;:ocuklugunda babasmm, genc;:liginde kocasmm, kocasmm vefatmdan sonra da ogullannm veya kocasmm akral:lasmdan bir erkegin kolesi ve cariyesi olmaya mahkGm edilirdi. (~elebi, Ahmed, Mukarenetii'l-Edyan -Edyanu'l-Hind-,Kahire, 1964, s. 72; Mevdudi, Hicab, s. 48; Topaloglu, Bekir, islam'da Kadm, s. 16)

Kadm ve Aile Sorunlan Sempozyumu : LiS

Yahudilikte Kadm:

Yahudilikte de kadmm hi~bir degeri yoktur. Yahudilerin her sabahki dua­larmda ~u climle ge~mektedir: "Ezeli ilahimiz, kainatm krah, beni kadm yarat­madigm i~in sana hamd olsun."(Oki~. M. Tayyib, islamiyette Kadm Ogretimi, Ankara. 1979, s.7) Yahudiler, Kur'an-1 Kerim'in aksine muharref kitaplan Tev­rat'taki Hz. Adem ve Hz. Hawa ktssasmdan hareketle kadm1, glinahm, ahlak- · s1zhgm, ruhl ve manevl al<;akhgm canh heykeli olarak kabul ederlerdi. Onlar, kadmm mlistakil bir ~ahsiyetinin olabilecegini ve varhk sahibi bulunabilecegini asia kabul etmezlerdi. Onlar i~in kadm, erkegin seksliel, behiml arzulanm, his­lerini tatmin eden ve ihtiya~lanm gideren glinahkar bir varhktan ba~ka bir ~ey degildir. (Mevdudl, Hicab, s. 48) Onlara gore ailede mutlak hakim erkektir. Ya­hudi kizlan baba evinde bile hizmet~i gibidirler. Baba onlan satabilirdi. KIZiar miras alamazlardJ. Ancak babasmm hi<;bir erkek <;ocugu yoksa o zaman alabi­lirlerdi. (A.g.e., s. 48)

H1ristiyanhkta Kadm:

Kadm1 a~ag1lama geleneginin H1ristiyanhkta daha da ileri seviyelere <;Ikt:I­gmi gormekteyiz. Zira kadm, yasaklanm1~ meyveyi Hz. Adem (a.s.)'e yedirerek cennetten kovulmasma ve boylece insan neslinin glinahkar olmasma neden olmu~tur. (Akdemir, Salih, Tarih Boyunca ve Kur'an-1 Kerlm'de Kadm, c. 1, say1, 4. s. 262)Bunun i<;indir ki, kadm glinahm anas1, fesat ve fitnenin kaynagJdJr. H1ristiyan ilahiyat~Jlanndan iskenderiyeli Celement'e gore, "Kadm, kadm ol­maktan otUrU utanmahd1r." (A.g.e., s. 262) Hatta Aziz ve papazlar, 6. yUzyiida Mason Meclisinde, kadmm ruhu var m1 yak mu diye ciddi bir ~ekilde tartJ~acak duruma gelmi~lerdir. (Babel, August, Kadm ve Sosyalizm, Ankara,1978, s. 46)

Kadmm durumu, Misir, Babil, <;:in, iran ve diger memleketlerde de aym minval Uzereydi. Meseta Misir'da kadmlar Firavun'un emriyle kolele~tirilmi~­lerdi. (Arat, Necla, Kadm Sorunu 2. b. ist. 1986, s. 153) <;:inliler kadm1 insan saymaz, ana isim bile takmazlard1. Bir, iki, U~ ... diye ~agmrlard1. Kadm koca­smm kolesi sayihrdJ. Sasanl devletinde ise k1z karde~le evlenmek caizdi. Hatta bu husus, te~vik edilirdi. (Topaloglu, Bekir, islam'da Kadm, s. 17-18)

islam Oncesi Cahiliye <;:agmda Kadm:

islam Oncesi Cahiliye <;:agmda Kadm, bir~ok sosyal haklardan yoksun ola­rak ya~1yor, bir e~ya gibi kabul edilip, pazarlarda ahmp sat1hyordu. Kadm ade­ta erkegin ~ehvetini tatmin vasit.asJ say1hrdJ. Evlenme, aile kurma ve miras hakkmdan mahrumdu. islam'dan onceki eski milletler de oldugu gibi (Eski

Hindular, smlrSIZ kadmla evlenmeyi mubah gordUideri gibi Libyahlar, Babi1Ii­ler, iranhlar ve Yahudiler istedikleri kadar kadmla evlenirlerdi . Bkz. Ate~. Sti-

-'16 : Yrd.Ooc;.Dr.!;>emsettin KIRI!;>

leyman.islamt'n Kadma Getirdigi Haklar, isHimt Ara~ttrmalar, c. 1, sayt, 4. s. 321 ;<;:avi~. Abdi.ilaziz, Anglikan Kilisesine Cevap, <;:eviren: Mehmet Akif, Sade­le~tir.en: Ate~. Stileyman, Ankara, 1974, s. 164-166) cahiliye doneminde deer­kek, istedigi kadar kadmla evlenebilirdi. Onlara gore kadmm hic;bir degeri yoktu. Hatta ailenin namus ve ~erefini koruyamaz endi~esiyle ktz c;ocugun dogmasmdan utanc;: duyulurdu. Bu yiizden Arap kabileleri arasmda ki.ic;:tik ktz c;ocuklanm diri diri topraga gomtip, oldtirenler olurdu. ( Tekvtr, 81/ 8-9; er­Razt, Fahruddin, Meffitihu'l-Gayb (et-Tefsiri.i'l-Kebtr).istanbul, 1950, c. 20, s. 55)

Gtintimtizde aile sorunlanna gec;meden once ozellikle bir hususa vurgu yapmanm onemli oldugu kanaatindeyim. 0 da; her donemde kadm ve aile so­runlanyla ilgili problemler ~tiphesiz farkhhk arz etmektedir. Bundan dolayt konuyla ilgili ileri si.irdtigiim sorunlarm kesinlik ifade etmedigini, bilakis her donem ve c;agda, hatta aym c;agda ya~ayan toplumlarm farkh kesim ve katman­larmda c;:e~itli ~ekillerde ortaya c;tkabilecegini belirt!llek isterim.

II. iS.l.AM'DA KADIN

Yukanda lasaca izah etmeye c;:ah~ttgtmtz gibi islam'dan once kadm hic;:bir hak ve hukuka sahip degildi. Batt) ve muharref dinler onu murdar ve kottiltik­lerin anast bir varhk olarak kabul ediyorlardt. Hatta kadmm ruhu var mt yok mu diye ciddi bir ~ekilde tartt~tlmaktaydt. i~te boyle bir ortamda onun imda­dma islam dini yeti~mi~tir.

islam dini toplumlar tarafindan itilmi~. kaktlmt~. hak ve hukuku gasp edilip kolele~tirilmi~. hic;bir deger yargtsma sahip olmayan kadmt horlandtgt mevkiden ahp yiiceltmi~. her ~eyden once onun da erkekler gibi bir insan oldugunu (Nisa, 4/1; Hucurat, 49/13), Allah'a kulluk ve insanhk mertebesi balommdan erkek ve kadmm birbirine e~it oldugunu (Al-i imran, 3/95; Nahl, 16/97; Ahzab, 33/35), bir­birlerini tamamladtklanm, biri olmadan digerinin olamayacagmt belirtmi~ (A'raf, 7/189) ve ttim insanhk aleminin bunu boyle bilmesini istemi~tir. Kur'an-t Kerim insanhk alemine ~oyle seslenmektedir: 11fy insanlar! $iiphe yok ki, biz sizi bir erkek ve kadmdan yarattlk ... Allah katmda en degerli olammz, O'na kar$1 gelmekten en rok sakmamzd1r ... " (Hucurat, 49/13), "Allah, sizi bir tek nejisten yaratan ve kendisi ile hu­zur bulsun diye e$ini de ondan varedendir ... " (A'raf, 7/189), "Ey insanlar! Sizi bir tek neftsten yaratan ve ondan da f$ini yaratan; ikisinden birrok erkek ve kadm (meydana getirip) yayan Rabbinize kar$1 gelmekten sakmm .. . " (Nisa, 4/1)

Battl ve muharref dinlerde oldugu gibi islam oncesi cahiliye doneminde de erkegin hakimiyeti ve esareti altmda hayatmt idame etmek zorunda kalan kadma, islam'm sunmu~ oldugu ba~hca haklan ~oyle stralamak mtimkiindtir:

Kad1n ve Aile Sorunlan sempozyumu l q7

1- islam, fizyolojik ve bedensel farkhhklar d1~mda kalan hususlarda kadm ve erkegi birbirine denk tutmu~. islam'a davette erkek ve kadm ara­smda hi~bir aymm yapmadan onlan dogru yola davet etmi~, (Leyl, 92!1-13;aynca bkz. ibrahim, 14/34; isra, 17/11; Kehf, 18/54; Haec, 22/66; Adiyat, 1 00/6) her iki cinsin kendi hesaplarma yapt1klan eylemlerinden dolay1 so­rumlu tutulacaklanm, erkek ya da kadm olsun ancak gtidintin yettigi Ol~iide .

sorumlu tutulacagmi, (Bakara, 2/285) kadm-erkek aymm1 yapllmadan gokler­de ve yerdeki herkesin k1yamet giiniinde Allah'm huzuruna tek ba~ma bir kul olarak gelecegini (Meryem, 19/93-95) ve hi~birisi arasmda aymm yap!lmaksi­zm onlardan her birinin iyi i~lerini mtikafatlandlracagu'u Kur'an-1 Kerim'de ~oyle haber vermi~tir. " ... (Dedi ki:) Ben, erkek olsun kadm olsun -ki hep birbiri­nizdensiniz- ifinizden, falt~an hifbir kimsenin yapt1gm1 bo~a pkarmayacagtm. On­far ki, hicret ettiler, yurtlarmdan pkanldtlar, benim yolumda eziyete ugradtlar, farpt~ttlar ve oldiiriildiiler; ando/sun, ben de on/ann kotiiliiklerini ortecegim ve on­fan altlarmdan trmaklar akan cennet/ere koyacagtm. Bu miikofat, Allah tarafin­dandtr ... " (Al-i imran, 3/195)

2- Allah, kadm ve erkegin hukuki a~1dan birbirlerine e~it oldugunu, on­lardan her birinin iyi i~lerini miikafatlandlrdlgi gibi kotti i~lerini de cezalandl­racagml Kur'an'da ~oyle ifade eder: "0 giin insanlar amellerinin kendilerine goste­rilmesi irin boliik boliik kabirlerinden pkacaklardtr. Arttk kim zerre agtrl1gmca bir hay1r i~lerse onun miikofatmt gorecektir. Kim de zerre ag~rllgmca bir kotiiliik i~lerse onun cezasmt gorecektir. " (Zilzal, 99/6-8)

3- Kur'an, kadmm toplumda a~ag1lanmasml, hor goriilmesini, itilip ka­l<llmasml ~iddetle ele~tirmi~ (Al-i imran, 3/182;A'raf, 7/139;Enffil, 8/51 ;Mii'mmn, 9/31; Hac, 22/10; Fussilet, 41/46;Nahl, 16/58.59; Tekvir, 81/,8,9) ve ister kadm, ister erkek olsun, biitiin insanlarm soyuna sopuna, 1rkm·a ve rengine bakllmak­slzm Allah kar~1smda hukukt a~1dan e~it oldugunu, Allah katmda iistiinliigiin ancak takva ile yani iistiin ve degerli olanmm iman ve ahlak sahibi l<i~i olaca­gml ~oyle ifade eder: "Ey insanlar! Dogrusu biz sizi bir erkek/e bir di~iden yaratt1k. Ve birbirinizle tam~mamz ifin sizi kavimlere ve kabi/elere aytrdtk. Muhakkak ki Allah yanmda en degerli olammz, O'ndan en rok korkammzd1r. $iiphesiz Allah bilendir, her ~eyden lwberdardtr. "(Hucurat, 49/13)

4- islam, erkek veya l<1z ~ocugu sahibi olmamn eb~veynlerin ellerinde olmadlglm, bunlan insana bah~edenin Allah oldugunu ve bunda kulun hi~bir ro­li.iniin olmadlgml, bundan dolay1 <;Ia erkek-l<lz aymm1 yapmadan, Allah'm yarat­

tiklarma nza gosterilmesi gerektigini J<ur'an'da ~oyle ifade eder: "Goklerin ve yerin miilkii Allah'mdtr. Diledigini yarattr; diledigine ktz fOcuklan, diledigine de erkek fOcuk-

"18 : Yrd.Oot;.Or.!;;emsettln KIRI!;;

fan bah$eder. Yahut onlan, hem erkek hem de k1z fOCuklan olmak iizere fift verir. Dile­digini de kiSir kllar. 0, her $eyi bilendir, her $eye giicii yetendir. 11 ($Ora, 42/49-50)

. 5- Kur'an, cahiliye donemi Araplarmda oldugu gibi babalarm ktz <;ocuk­larmm dogumlarmdan otiirii ar duymamalannt ve onlan oldiirmemelerini ~oy­le emreder: 110nlardan birine ktz miijdelendigi zaman ojkelenmi$ olarak yiizii kapka­ra kesilir. Kendisine veri/en miijdenin kotiiliigiinden do/ay1 kavminden gizlenir. Onu, a$agil1k duygusu ifinde yanmda m1 tutsun, yoksa topraga mt gomsiin! Bakm ki, ver­dik/eri hiikiim ne kadar kotiidiir/11 (Nahl, 16/58-59), 118ilgisizlik/eri yiiziinden beyin­sizce ~ocuklanm oldiirenler ve Allah'm kendilerine verdigi nzkt, Allah'a iftira ederek (kadmlara) haram ktlanlar, muhakkak ki ziyana ugramt$fardtr. Onlar ger~ekten sap­mi$1ardir ve dogru yolu bu/acak da degillerdir 11 (En'am, 6/140), 11Gefim endi$esi ile ~ocuk/anmzm camna k1ymaym. Biz, on/ann da sizin de nzkmtzt veririz. On/an ol­diirmek ger~ekten biiyiik bir suftur. " {isra, 17/31)

6- islam oncesi toplumlarda - daha onced.en •belirtmi~ oldugumuz ve<;­hile- kadmlar babalannm, e~lerinin veya yakm akrabalarmm btrakml~ oldukla­n tereke (miras)tan pay alamazlardt. Yani mirastan mahrum btrakthrlardt. islam'm gelmesiyle kadmm bu magduriyeti giderildi. Erkekler nastl varis olabi­liyorlarsa, kadmlar da aym ~ekilde Kur'an'm ~u emri mucibince varis olmaya ba~ladtlar. "Ana, baba ve akrabalarm (miras olarak) btrakt1klarmdan erkeklere bir pay vard1r. Ana, baba ve akrabalann btraktlklanndan kadmlara da bir pay vard1r. Allah, b1rakilamn azmdan da ~ogundan da bun/an farz k1ftnmt$ hirer hisse olarak be- . lirlemi$tir. " (Nisa, 4/7)

Sonu<; olarak ~unu a<;tk<;a ifade etmek gerekir ki, islam'da kadmm miis­tesna bir yeri vardtr. Zira o; Hz. Peygamber (s.a.v.)'den sonra islam davetine ilk muhatap olan ve Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafmdan yaptlan kutsal davete icabet eden ilk ki~idir. Yani islam Peygamberine ilk inanan ki~i bir kadmd1. Hz. Pey­gamber (s.a.v.) o kutlu kadm i<;in ~oyle buyurmaktadtr: "Allah bana Hatice'den daha haytrh ·bir kadm vermemi$tir. Biitiin insan/ar bana inanmazken o bana inanmt$­tt. Herkes beni yalanlarken o beni tasdik etmi$. insanlar benden kafarken o beni malt ile desteklemi$ti." (Askalanl, Hafiz ibn-t Hacer, el-isabefi temylz's-Sahabe, Mts1r, 1939, c. 4, s. 275) islam'da, dini ugruna ilk ~ehit olan Ammar'm annesi Siimey­ye de bir kadmd1. Asr-1 saadette kocasm1 Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ~ikayet eden ve durumunu Allah'a arz eden ve hakkmda Kur'an ay~tinin nazi! olmasma se­bep olan ki~i de bir kadmdt. (Miicadele, 58/1-4)Hz. Peygamber (s.a.v.)'m nzas1 almmadan cennete girilemeyecegini ve cennetin ayaklan altmda oldugunu be­lirttigi l<i~inin de bir kadm oldugunu unutmamak gerekir.

Kad1n ve Aile Sorunlan Sempozyumu : ~9

Ill. AiLE ve AiLE SORUNLARl

Aile:

Toplumun en kUc;:Uk sosyal birimi ve temel ta~r olan aile, nikah adrm verdi­gimiz kutsal bir bagla birbirine baglanan kan koca ve c;:ocuklardan meydana ge­len kUc;:Uk topluluga denir. islam hukukunda ise; "~er'an aranan ~artlar c;:erc;:eve­sinde aralarmda evlenme engeli bulunmayan bir erkekle bir kadmm hayatlanm gec;:ici olmaksrzm birle~tirmelerini saglayan akdi ve bu yolla e~ler arasmda mey­dana gelen evlilik ili~kisine" nikah denir.(TUrkiye Diyanet Vakfi Ansiklopedisi, istanbul, 2007, c. 33, s. 112. Nikah akdinin gec;:erli olmasmm ~artlan ic;:in bkz. TUrkiye Diyanet Vakfi Ansiklopedisi, istanbul, 2007, c. 33, s. 114. Aynca Evle­nilmesi haram olan ki~iler ic;:in de bkz. Nisa, 4/22, 23). Boylece birbirine haram olan kadm ve erkek, nikah akdi vasrtasryla birbirine helal olmu~ olurlar.

Toplumun en kutsal birimi olan aile, islam dini nezdinde son derece onemli olan bir kurumdur. <;:UnkU insan neslinin devamr, nesebin muhafazas1 ve saghk11 toplumlann olu~mas1 bu kurumun saglam temeller Uzerine in~a edilmesiyle mUmkiindUr. Bundan dola)'ldir ki, islam hukukuna gore ailenin olu~mas1 ic;:in nikah, olmazsa olmaz ~art olarak kabul edilmi~tir. Aksi takdirde me~ru olmayan sebeplerle ba~ka bir ifade ile nikah akdi olmaks1zm iki cinsin bir araya gelmesiy­le insanlarm olu~turmu~ olduklan topluluklara aile denmez. Zira bu birlikteligin temelinde nikah degil, zina, fuhu~ ve iffetsizlik vard1r. islam dini ise, zina, fuhu~. iffetsizlik ve gayr-1 me~ru ili~kilerin her tUrlUsUnU haram saym1~ ve ~iddetle ya­saklami~tJr. Konuyla ilgili olarak Kur'an ~oyle buyurmaktad1r: "Zinaya yakla~ma­

ym. lira o, bir hayiisizliktw ve ~ok kotii bir yoldur. "(isra, 17!32)

islam dini, insan neslinin devam1 ve saghk11 toplumlarm olu~masr ic;:in ev­lenmeyi, evlilik ic;:in me~'ru olan nikahr, evlilik kurumunun ba~anyla yUrUtUl-• mesi ve her iki tarafm mutlu bir ~ekilde hayatlanm idame ettirebilmeleri ic;:ip de, taraflann e~ sec;:erken bazr hususlara dikkat etmeleri gerektigini ifade eder. Konuyla ilgili olarak Hz. Peygamber (s.a.v.) bir hadis-i ~eriflerinde; "Kadm dort ~ey i~in nikiihlamr. Malt, soyu, giizelligi ve dini. Siz dindar olam tercih ediniz ki, el/e­riniz hayw gorsiin. " (Buharl, Nikah, 15; EbG DavGd, Nikah, 2; ibn Mace,' Nikah, 6; Nesru, Nikah, 13; Darimt, Nikah, 4), ba~ka bir hadis-i ~eriflerinde; "Diinya bir ge­~imden ibarettir. $u ge~im diinyasmm ~n giizel nimeti de saliha kadmd1r. "(MUslim, Rada', 17), bir diger hadis-i ~eriflerinde ise ~oyle buyurmaktadtr:"Mii'min, Allah korkusundan ve O'na itaatten sonra, sal~ha bir kadmdan yararlandtgt kadar hi~bir ~eyden yararlanmamt~tlr. ~iinkii ona emretse soziinii dinler, yiiziine baksa kendisini sevindirir, iizerine yemin etse yeminini dogru pkanr, ba~ka bir yere gitse kendisinin yoklugunda namusunu ve malmt korur. " (ibn Mace, Nikah, 5)

50 : Yrd.Dor;.Or.!?emsettin KIRI!?

Yukanda zikretmi~ oldugumuz hadis-i ~eriflerden anla~ildtgt Uzere evle­necek ve yuva kuracak bireyler, e~ sec;iminde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in belirt­mi~ oldugu dort hususu goz oniinde bulundurmahdtrlar. Ozellilde de e~ olarak sec;ilecek olan kadm veya erkegin dindar ve salih olam tercih edilmelidir. Diger ozellikler ise ikinci planda tutulmahdtr. Bu hususta Hz. Peygamber (s.a.v.)'den rivayet edilen bir hadiste Resuliillah (s.a.v.) maim ve giizelligin getirebilecegi olumsuzluklara dikkati c;ekmi~ ve evlilikte e~ sec;imi hususunda ozellikle din-

. darhgm tercih edilmesini tavsiye ederek ~oyle buyurmu~lardtr: "Strf giizellikleri sebebijle kadmlarla evlenmeyin. lira giizelliklerinin on/an (kibir ve gurur sebebiyle) alfaltacagmdan korkulur. On/aria strf mal/an sebebiyle de evlenmeyin. lira mallar_1 on/an azdtracagmdan korkulur. Ancak on/aria dindar!tklarmdan dolayt evlenin. Ye­min o/sun ki, burnu kesik, kulagt delik siyahi dindar bir kale (dindar olmayan hiir ka­dmlardan) daha iistiindiir. " (ibn Mike, Nikah, 6)

islam dinine gore tesis edilmek istenilen bir )'t!V?ntn saglam ve kahc1 ola­bilmesi, e~lerin huzur ve mutluluk ic;inde hayatianm siirdiirebilmeleri ic;in bu yuvamn Allah ve ResCilii'niin ortaya koymu~ oldugu ilkel_ere uygun bir ~ekilde tesis edilmesi ve kan kocanm da bu ilkelere uygun bir ~ekilde hareket etmele­ri gerekmektedir. (Yuva kurulurken taraflann (kan kocanm) dikkat etmesi ge­reken hususlar ile kan kocanm birbirlerine kar~1 sorumlululdan ile ilgili husus­lar ic;in bkz. Topaloglu, Bekir, islam'da Kadm, s. 78) Aksi takdirde aile ic;inde ne kan-kocanm, nede iki tarafin aileleri tarafindan tasvip edilemeyecek birc;ok olumsuzluklann meydana gelmesi kac;mtlmaz bir hal alacakt1r.

i~te ~imdi aile ic;inde muhtemel c;tkabilecek sorunlan ve bunlann c;oziim yollanm ac;tldamaya gayret edecegiz.

Aile Sorunlan:

1. Kadmlann yaratth~tan gelen biyolojik I fizyolojik farkhhklan goz ardt edilip, biitiin konularda oldugu gibi aile reisligi konusunda da mutlak bir ~e­kilde kadmm erkege e~it oldugunun iddia edilmesi.

2. Erkeklerin kadmlar Uzerinde mutlak bir ~ekilde hakim oldugunun id­dia edilmesi.

3. Kan-kocamn evlilik miiessesesinin kendilerine yiiklemi~ oldugu so-rumluluklan goz ard1 edip, yiikiimliiliilderini yerine getirmemeleri.

4. Anne - babaya bakmak.

5. Evlenmenin zorla~tmlmast.

6. Kadmlara ~iddet uygulanmas1.

Kad1n ve Aile Sorunlan Sempozyumu : 51

Yukanda saydiglmlz bu ve benzeri problemler, ashnda sadece kadm ve ai­le konusunda degil, diger bir~ok isHiml konuda da meydana gelen hatalann temel sebeplerini olu~turmaktad1r. Binaenaleyh diger islaml konularda oldugu gibi kadm ve aile sorunlan konusunda da dogruyu ortaya koyabilmek i~in, bu hatalardan ka~mmak bi.iyi.ik ol~i.ide yeterli olacakt1r. Bizde bu hususu goz oni.inde bulundurarak, islam'a gore aile sorunlanm, i~ine di.i~iilen hatalan ve sorunlann ~ozi.im yollanna dikkat ~ekecegiz.

1. Aile reisligi konusundakadmm erkege mutlak bir $ekildee$it oldugu meselesi:

Kadmlann yarat1h~tan gelen biyolojik I fizyolojik farkhhklan goz ard1 edi­lip, biiti.in konularda oldugu gibi aile reisligi konusunda da kadm ve erkeklerin mutlak bir ~ekilde e~it oldugu iddia edilmektedir. Kadm ve erkek e~itligi me­selesini 'e~itlik' kavrammm ne anlama geldigine bakarak ele alahm. Acaba yer­yiizi.inde mutlak bir e~itlik soz konusu mudur? Fizyolojik ve biyolojik bakJ­mmdan kadm ve erkegin viicut te~ekki.ili.i, bunlara bagh maddl ve manevt go­revler bak1mmdan ne zaman birbirlerine e~it olmu~Jardir? Aynca yoneten­yonetilen, zengin-fakir, i~veren-i~~i. .. vs. kategorileri ne zaman yer yi.izi.inden kaldmlabilmi~tir? 0 halde; e~itlik di.i~i.incesiyle kadm ve erkek herkesin insan olmas1 hasebiyle ~ocuk dogurmas1 veya ba~kasma ilkah (~ocuk a~Isi) yapmas1 veyahut herkesin yoneten, zengin, i~veren ... vs. olmas1 ak1l d1~1 ise, ailede hem kadmm, hem de erkegin aym anda "aile reisi" olmasi da o nispette alai dJ~1d1r. Bundan dolayJdJr ki, herkesin "yoneten" olinas1 nas1l imkans1z ve mut­laka birilerinin de yonetilen olmas1 bir zaruret ise, ailede bir "yoneten"in olma­Sl da oylece bir zarurettir. (Bkz. I<Irba~oglu, Mehmet Hayri, Kadm Konusunda Kur'an'a Yoneltilen Ba~hca Ele~tiriler, islaml Ara~tJrmalar, c.S, say1A, 1991). Binaenaleyh islam dini bu yoneticilik ve reislik gorevini erkegin biyolojik, fiz­yolojik bal<1mdan kadmdan daha gi.i~lii, daha dayanakh olmasmdan ve aynca aile reisi olarak aile fertlerinin nafakalanm temin . etmek zorunda olmas1 hase­

biyle erkegi, (Nisa, 4/34) aile reisi olarak belirlemi$tir.Bunda ~a~IIacak veya ya­dJrganacak hi~bir husus yokt:ur. (islam'm 14 as1r oncesinden beyan etmi~ ol­dugu erkegin aile reisi olarak belirlenmesi hususu, bu gi.inki.i Tiirk Medeni Ka­nunu olmak i.izere bir~ok geli~mi~ i.ilkenin medeni kanununda da durum aym ~ekilde belirlenmi~tir.)

islam'm erkegi aile reisi olarak tayin etmesi, erkegin kadm iizerinde mutlak hakim, zorba, kadma her istedigini yapt1ran, onu sahip oldugu hukuki haklann­dan mahrum eden ve onu kole gibi evirip ~eviren biri oldugu anlamma gelme­mektedir. Bilakis Kur'an kan-koca ili~kileri d1~111da kadm ile erkege, birbirini ta­mamlayan, birbirine destek olan, iki inanan mi.i'min, iki 'insan' olarak bakmakta­dJr. Konumuzla ilgili birka~ ayet meali sunmakta fayda vard1r. Mesela;

52 : Yrd.Ooc;.Or.~emsettin KIRI~

a) "Erkek veya kadm, kim mii'min olarak iyi i$ i$ferse, elbette ona hO$ bir hayat ya$atacagtz ve on/ann miiktifatlanm yapmakta olduklarmm en giizeli ile verecegiz. " (Na-hl, 16/97)

b) "Mii'min erkekler ve mii'min kadmlar birbirlerinin dostlandtr. iyiligi emreder, kotiiliikten altkoyarlar. Namazt dosdogru ktlar, zektitt verirler. Allah'a ve Resuliine itaat ederler. i$te bunlara Allah merhamet edecektir. $iiphesiz Allah mutlak giif, hii­kiim ve hikmet sahibidir. "(Tevbe, 9/71)

c)"$iiphesiz Miisliiman erkeklerle Miisliiman kadmlar, mii'min erkeklerle mii'min kadmlar, itaatkar erkeklerle itaatkar kadmlar, dogru erkeklerle dogru kadmlar, sab­reden erkek/erle sabreden kadmlar, Allah'a derinden saygt duyan erkekler, Allah'a de­rinden sayg1 duyan kadmlar, sadaka veren erkeklerle sadaka veren kadmlar, oruf tu­tan erkeklerle oruf tutan kadmlar, namuslanm koruyan erkeklerle namuslanm koru­yan kadmlar, Allah't fOkfa anan erkeklerle fOkfa anan kadmlar var ya, i$te onlar ifin Allah bagt$1anma ve biiyiik bir miikafat haztrlamt$ttr. ·" (Ahzab, 33/735)

d) "(Ey Muhammed) bil ki Allah'tan ba$ka hifbir i/ah yoktur. Hem kendinin, hem de inanml$ erkek ve kadmlarm giinahlarmm bagt$1anmasmt dile!" (Muhammed, 47/19)

e) "Rableri on/arm dualanm kabul edip $U cevabt verdi: "Ben, erkek olsun, kadm olsun, sizden hifbir falt$anm amelini zayi etmeyecegim .. . " (Al-i !mran, 3/19)

Ayet meallerinde de ac;tkc;a gori.ildi.igi.i i.izere islam'm kadm ve erkege ba­la~ ac;tst budur. Yani islam dini erkegi, fiziki baktmdan kadmdan daha gi.ic;li.i oldugu ve kadmm gec;imini saglamak zorunda oldugundan, aynca kan-koca ili~kilerinin saghkh devam etmesi, ailede iki ba~hhgm onlenmesi, aile di.izeni­nin korunmast, huzur ve saadetin temini ic;in onu aile reisi olarak tayin etmi~­tir. Bunun dt~mda kalan hususlar da ise kadm hi.irdi.ir ve Allah katmda hukuk­sal itibariyle kadmm erkege veya erkegin kadma i.isti.inli.igi.i yoktur. Usti.inli.ik ancak takva iledir. (Hucurat, 19/13)

2. Erkeklerin kadrnlar iizerinde mutlak bir $ekilde hakim oldugunun iddia edilmesi meselesi:

Toplumumuzda yanh~ anla~tlan konulardan biri de erkelderin kadmlar i.izerinde mutlak olarak hakim olduklan meselesidir. islam'da kadm konusunun si.irekli olarak gi.indemde tutuldugu gi.ini.imi.izde, birbirinin tam tersi iki di.i­~i.incenin varhgt gaze c;arpmaktadtr. Bunlardan illd, bazt c;evrelerin bilinc;Ji veya bilin~siz olarak gi.iya "islam dininin kadma deger vermedigi, onu a~agtlaytp horladtgJ ve erkeklerin onlar i.izerinde mutlak hakim olduklan" di.i~i.incesidir. ikincisi ise, bu iddialann yanh~hgmt savunan ve iddiasmt savunurken de ba~ka bir hataya di.i~en kesimin di.i~i.incesidir.

Kadon ve Aile Sorunlan Sempozyumu : 53

Bu iki dii~iince tarzmdan ilki olan, "islam dininin kadma deger vermedigi, aksine erkegi kadmdan iistiin gordiigii" ~eklindeki iddialarmm yanh~ oldugu­nu, bilakis diinya tarihinde e~i benzeri goriilmedigi ~ekilde kadmm olmas1 ge­reken konuma islam'm getirdigini yukanda vermi~ oldugumuz Kur'an ayetleri 1~1gmda ac;JldadJk.

Birinci grubun iddiasmm yanh~ oldugunu savunan, ancak bu iddiay1 savu­nurken de ba~ka bir hataya dii~en kesimin iddiasma gelince bunlar; "islam'm kadm1 yiicelttigini ve ona en geni~ hak ve hiirriyetleri verdigini" ancak, " . .. Kadmlann da odevlerine denk belli haklan vardtr. Ancak erkek/er, kadmlara gore bir derece iistiinliige sahiptirler. Allah azizdir, hakimdir." 2/Bakara sOresinin 228. ayeti ile 4/Nisa sOresinin "AIIah'm insan/ardan bir ktsmmt digerlerine iistiin ktfmas1 sebebiyle ve mallanndan harcama yapt1klan ifin erkekler kadmlarm yoneticisi ve ko­ruyucusudur ... " 34. ayetini delil gostererek "erkegin kadmdan iistiin oldugunu, ona istedigi gibi davranabilecegini ve ona hakim oldugunu" iddia ederler.

ikinci grubun islam'm kadma deger verdigi, onu olmas1 gereken konuma yiicelttigi ve geni~ hak ve hiirriyetlerle donatt1g1 hususu son derece dogru ve isabetli bir gorii~ olmasma ragmen, 2/Bakara sOresinin 228. ayetinde gec;en " ... Ancak erkekler, kadmlara gore bir derece iistiinliige sahiptirler." ifadesi.ile yine 4/Nisa sGresinin 34. ayetinde gec;en " ... erkekler kadmlarm yoneticisi ve koruyucu­sudur .. . " ifadesinden hareketle erkegin kadm i.izerinde mutlak haldm oldugu, onu sa hip oldugu haklanndan -mahrum b1rakabilecegi ve hatta tabir caizse ona ~iddet uygulay1p, kole muamelesi yapabilecegi iddiasmda bulunmalan ise son derece yanh~ olan bir husustur. Konunun yanh~hgm• yukanda izah etmi~tik. (Aynnt1h bilgi ic;in bkz. Akdemir, Salih, islam! Ara~t1rmalar, c. 1, say1, 4. s. 266-267; I<Jrba~oglu, Mehmet Hayri islam! Ara~t1rmalar, c. 1, say1, 4. s. 272-273) Zira daima adaleti emreden, (Nahl, 11/90} insanhga zulmii ~iddetle meneden, (Al-i imran, 3/182; Enfcil, 8/51; Mii'min, 9/31; Hac, 22/1 0; Fussilet, 41/46) iyiligi emredip ve kotiiliigii yasaklayan (Nahl, 11/90) bir dinin ve o dinin "Aiemlere rahmet olsun" (Enbiya, 21/107) diye gonderdigi Peygamberinin Kur'an'a muha­lif davranmast, kadtm a~agllamast ve hor gormesi miimkiin miidiir? Aksine Al­lah, kadtm amlarca maruz btraktldlgt a~agtlanmalardan kurtarmak ve boylece ona toplum ic;indeki ~eref ve itibanm iade etmek ic;in islam dinini ve Ulu Pey­gamberini gondermi~tir.

Konunun daha da iyi anla~JlmasJ ve toplumdaki yaygm olan yanh~hga bertaraf etmek ic;in bir kez daha diyoruz ki; islam dini bugiinkii ileri, c;agda~ ve modern birc;ok iilkenin medeni kanunlannm kabul ettigi aile ic;indeki kan­koca ili~l<ilerinde erkegi aile reisi olarak tayin etmesi ve biyolojik-fizyolojik farkhhklar d1~mda kadm ve erkegi, birbirini tamamlayan, birbirine destek

5~ : Yrd.Oo!;..Dr.$emsettin KlRI$

olan, iki insan olarak Allah katmda birbirine denk-e~it saym1~ ve hukuk kar~l­smda sorumluluk itibariyle de aralannda hi<;bir farkm olmadtgmt amlar on­cesinden haber vermi~tir.

Yeri gelmi~ken ~unu da belirtelim ki, gerek kadm-erkek konusunda, gerek­se de diger islam! konularda Kur'an ve Siinnet'e ters dii~en her gorii~ ve uygu­lama Miisliimanlarca benimsenmi~ olsa bile islam dt~Jdtr. (Klrba~oglu, Mehmet Hayri islam! Ara~t1rmalar, c. 1, say1, 4. s. 276) Aynca ~uras1 iyi bilinmelidir ki, ·islam d1~1 bir gorii~ veya uygulama Miisliimanlarca benimsenmi~ olsa bile, onun islam! oldugunu hi<;bir ~ekilde gostermez. Onun i<;indir· ki, gerek ge~i~te, ge­rekse giiniimiizde kadm-erkek konusunda -eger varsa ki, vardtr- insanlann zihin­lerindeki yanh~ dii~iince ve uygulamalardan islam dini beri ve uzakttr.

3. Kan-kocanm evlilik miiessesesinin kendilerine yiiklemi$ oldugu sorumluluk­lan goz ardt edip, yiikiimliiliiklerini yerine getirmemeleri meselesi:

Evlilik mi.iessesesi sadece iki ki~i arasmda cereyan eden bir husus degil­dir. 0, aym zamanda topluml:'n en kutsal birimi olan ailenin olu~masmm teme­lini te~kil eder. Aile ise daha onceden de belirtmi~ oldugumuz gibi, "nikah adt­m verdigimiz kutsal bir bagla birbirine baglanan kan koca ve <;ocuklardan meydana gelen kii<;i.ik topluluktur ". Temelinin Allah ve ResOJi.iniin isimlerinin amlarak tesis edildigi bu kutsal toplulugun c;:ekirdegi konumundaki kan­kocanm huzurlu ve mutlu bir ~ekilde hayatlanm devam ettirebilmeleri ic;:in, her ikisinin de uymak zorunda olduklan baz1 hak ve sorumluluklar vardtr. E~lerin uymak zorunda olduklan bu hak ve sorumluluklara Kur'an-1 Kerim'de "hudu­dullah" (Topaloglu, Bekir, islam'da Kadm, s.77) yani" Allah'm belirledigi smtrlar" denilmektedir. Kim " .. . AIIah'm koydugu s1mrlan a$arsa onlar zalimlerih ta kendi/e­ridir " (Bakara, 2/229). Oyle ise, e~lerin bu smtrlan muhafaza edip, korumalan gerekir. Aksi takdirde Kur'an'm ifadesiyle "haddi a~mak" olur ki, bu da aile yu­vasmm y1kllmasma sebep olur.

<;:e~itll vesilelerle e~lerin birbirlerine kar~1 sorumluluklannm neler oldu­gunu soran sahabeye Allah Resulii Hz. Muhammed (s.a.v.), erkeklerin kadmlar iizerinde haklan oldugu gibi kadmlannda erkekler i.izerinde haklannm bulun­dugunu belirtmi~ ve ozellikle de Veda hutbesinde bunlann neler oldugunu ve­ciz bir ~ekilde a<;Jklamt~lardtr. i~te Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hadislerinden der­lemi~ oldugumuz e~lerin birbirlerine kar~1 sorumluluklanm ~oyle ozetlemek miimkiindiir: ~

Erkeklerin idare ve himayelerine Allah'm bir emaneti olarak tevdi edildik­leri e~lerini ho~ tutmalan, gec;:im ve nafakalanm saglamaya c;:ah~malan, yedik­lerinden yedirmeleri, giydiklerinden giydirmeleri, yapt1klan i~in ve kendileri-

Kad1n ve Aile Sorunlan Sempozyumu : 55

nin ~irkin oldugunu soylemekten ka~mmalan, onlan yataklarmda yalmz bi­rakmamalan, onlara kar~1 kin beslememeli, dovmemeli, bilakis nazik, merha­metli ve ho~ goriilti davranmalan, huzur bozucu tutum ve davram~lardan ka­~mmalan, kadmlarm da bunlara mukabil e~lerini ho~ tutmalan, <;agnldii<ian za­man yanlanna varmalan, namus, iffet ve maJianm korumalan, yapt!l<ian harca­malarda israftan kac;mmalan, e~lerinin izni olmadan bir kimseyi evlerine alma­malan, aile yuvasm1 zedeleyecek gizli, sakh her hangi bir i~ yapmaktan sakmma­Jan ve e~lerinin nzasm1 kazanmaya <;ah~mahd1rlar. (Bkz. Buharl, c. 6, s. 145,150; MUslim, c. 2, s. 1060; c. 3, s.467; ibn Mace, Nikah, c.1, s, 593, 594; EbG Davud, Nikah, c.2, s. 606; Mii~kilatii'I-Mesabih, c. 2, s. 203; i'lamii'I-Muvakkiin, c. 4, s. 385; ibn Kesir, Tefsir, Daru Taybe, Riyad, 1999, Bakara, 2/228, c.1, s. 606-609; Nisa, 4/34, c. 2, s. 292-296; Taberi, Tefsir, Mektebetii ibn Teymiyye, Kahire, Ba­kara, 2/228, c.4. s. 499-538, Nisa, 4/34, c.8, s. 290-318; Kurtubt, Tefsir, er­R.isalah, Beyrut, 2006, Bakara, 2/228, c.4. s. 35-53, Nisa, 4/34, c. 6.s. 278-289)

Netice olarak e~ler Allah ve Resuliiniin belirlemi~ olduklan s1mrlar <;er<;e­vesinde hayatlanm tanzim etmeye <;ah~mah ve gayret edilmelidirler. Eger boy­le yapacak olurlarsa, hayatlan giilistana donii~i.ir.

4. Anne-Babaya bakmak meselesi:

Giiniimi.izde e~ler arasmdaki meydana gelebilecek problemlerden .biri de maalesef anne ve babaya bakmak olarak kar~JmJza <;IkmaktadJr. Balalmaya muhta<; olan ebeveynler yalmzhga terk edilmekte veya can paremiz olan yavru­lanmiz kre~lerde hi<; tanimadigimiZ insanlara bJrakildigi gibi, anne ve babala­nmiz da huzur evi diye nitelendirilen yerlerde ba~kalanna bJrakilmaktadirlar.

islam! duyarh hga, orf, adet ve geleneklerine bagh olan ve ozellikle de ya­rm kendilerinin de ya~lamp bak1ma muhta<; duruma gelebileceklerini di.i~i.inen e~Jer anne ve babalanm yanlanna almak istediklerinde, buna ~e~itli nedeuler­den dolay1 kar~1 <;Ikan e~lerle, istemeyerek de olsa aile i<;inde baz1 huzursuz­luklar ve problemler meydana gelmektedir. Bu problemi <;ozmenin tek yolu da Allah ve ResGli.ini.in ogretilerine uymakt1r. Zira Allah Kur'an-1 Kerim'de: "Robbin. kendisinden ba~kasma asia ibadet etmemenizi, anaya-babaya iyi davranmamzt kesin olarak emretti. Eger onlardan biri, ya da her ikisi senin yanmda ihtiyarltk ~agma ula­wsa, sakm onlara 'of!' bile deme; onlan azarlama; onlara tatlt ve giizel soz soy/e. Onlara merhamet ederek tevazu kanadtm indir ve de ki: 'Rabbim!, Ttpkt beni kiifiik­ken koruyup yeti~tirdikleri gibi sen de onlara act.'" (isra, 17/23, 24) buyurmu~tur. Hz. Peygamber (s.a.v.) de "Kime iyiljk edeyim" diye soran bir sahabiye ti<; defa: '!Annene, annene, annene" demi~. daha sonra da babasma ve kom~usuna iyilik etmesini tavsiye etmi~tir.(Buharl, Edeb, 5626; et-Tac, c. 5, s. 339) Yine Hz. Peygamber (s.a.v.): "ihtiyarltk zamanmda annesine, babasma yahut bunlardan yal-

56 : Yrd.OOI;.Dr.~emsettin KIRI~

mz birine yeti$tigi halde bun/arm nzasmt kazanarak cennete giremeyen kimsenin burnu yerlerde siiriinsiin" demi~tir.(Mi.islim, el-Birve's-S!la ve'l-Adab, 2551; ibn Kesir, Tefsir, c.S, s.284; Ahkamu'l Kur'an, c. 3,s. 1574; et-Tac, c. 5, s. 339)

5. Evlenmenin zorla$trnlmast:

islam dini, insan neslinin devam edip ~ogalmas1, nesebin korunmas1, top­lumdaki ahlaki ~ozi.ilme ve bozukluklann oni.ine ge~ilmesi ve ki~inin ruhi ve _nefsani bir rahathga kavu~mas1 i~in evliligi tavsiye etmi~. evlilik ~agma gelmi~ gen~lerin anne-babalan tarafmdan evlendirilmelerini ogi.itlemi~tir. Hatta Yi.ice Allah, maddi imkans1zhklar sebebiyle evlenemeyen gen~lere yard1m edilmesini topluma bir gorev olarak yi.ildemi~ ve bekarlann da evleninceye kadar iffetleri­ni korumalanm emretmi~tir. Bu husus Kur'an-1 Kerim'de ~oyle ifade edilmek­tedir: "Sizden bekar alan/an, kolelerinizden ve cariyelerinizden durumu uygun alan­/an evlendirin. Eger bunlar yoksul iseler, Allah on/an liitfoyla zenginle$tirir. Allah /iit­fu geni§ oland1r, hakktyla bilendir. Evlenmeye giicii yetmeyenler de, Allah kendilerini /iitfoyle zengin edinceye kadar i.ffetlerini korusunlar ... " (NOr, 24!32-33) Hz. Pey­gamber (s.a.v) de: "Size, dinf ve ahlaki ya$ant1s1 ho$unuza giden kimseler geldiginde on/an evlendirin. Aksi takdirde yeryiiziinde karga$a ve biiyiik bir ahlaki bozu/ma meydana gelir." buyurmu~tur. (Tirmizi, Nikah 111!394)

Olkemizde son y11larda c;:e~itli nedenlerden dolay1 evlilik-c;:agmm 25-30 yllla­ra ~Ikmas1, gen~ ya~larda evlenmek isteyen gen9erden ise islam'm reddettigi ba~hk parasmm istenmesi, di.igi.inlerde a~m derecede tala talep edilmesi, akla hayale gelmeyen gereksiz masraflarla genc;:lerin yuva kurmalan zorla~tmlmakta­dir. Hatta maddi imkam olmayan l<i~iler evlenememekte veya bi.iyi.ik bir di.igi.in borcu altma girmektedirler. Bu durum taraflan zorlamakta ve evliligin ileriki yll­lannda taraflar arasmda huzursuzluk ve problemlerin c;:1kmasma neden olmakta­dlr. Bu ve benzeri durumlann ya~anmamas1, gen9erin me~ru olmayan ortamlar­dan ve ozelliklede zina fitnesinden uzak tutulmalan, huzurlu ve mutlu bir ya~am si.irmeleri i~in ba~ta aileler olmak iizere toplumun bi.iti.in katmanlan islamm on gordi.igi.i evlilik mi.iessesesinin kurulmasma yardimcl olmalan, Allah ve ResGli.i­ni.in ortaya koymu~ oldugu hi.iki.imlere uymalan gerekmemektedir. Zira islam'da on gori.ilen evliligin kolayla~tmlmasi, gene; c;:iftlerin mutlu ve bahtiyar bir hayat si.irmeleridir. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.v.): "Nikahm en hayirllSI kolay ve kii/fetsiz, masra.fstz olamdtr" buyurmaktad1r.(EbO Davud, Nikah, c. 2, s. 571)

6. Kadmlara $iddet Uygulanmast:

Ytizylllardan beri devam eden, toplum tarafmdan benimsenmese de aile ic;:inde si.irekli art1~ gosteren ve son zamanlarda · s1khkla duydugumuz kadma yonelik ~iddet dogu-bat1, inanan-inanmayan fark1 gozetmeksizin her ya~ta,

Kadrn ve Aile Sorunlarr Sempozyumu : 57

toplumda, egitim di.izeyinde meydana gelen ve giderek bi.iyi.iyen bir sosyal problem olarak kar~1m1za ~1kmaktad1r.

Aile i<;inde kadma ~iddetin temelinde bir~ok psikolojik ve sosyolojik ne­denlerinin yam ma genellilde erkeklerin, sahip olduklan fiziki gi.i~. kuwet ve diger birtak1m sebepler nedeniyle ozellikle de islam oncesi cahiliye donemin­den kalma orf, adet ve geleneklere kori.i kori.ine baglanma ve islami ya~ant1dan uzak bir ya~am tam benimsemelerinden dolay1 kadmlan ikinci derece varhklar olarak gormeleri ve onlara bu dogrultuda muamelede bulunmalan yer almak­tadlr. Kadma yonelik ~iddetin islam'dan kaynaldand1g1, kadmm kocas1 tarafm­dan dovi.ilebilecegi ve bu yetkinin de erkege Allah tarafindan verildigi baz1 ~evrelerce savunulmaktad1r. Bu iddialanm ise Kur'an-1 Kerim'de yer alan: "Er­kekler, kadmlarm koruyup kollaytct!andtrlar... iyi kadmlar, itaatkiirdtrlar. Allah'm (kendilerini) korumast sayesinde onlar da "gayb"t korurlar. (Evlilik yiikiimliiliiklerini reddederek) ba$kaldtrdtklanm gordiigiiniiz kadmlara ogiit verin, on/an yataklarmda yalmz btrakm. (Bunlar fayda vermez de mecbur kaltrsamz) on/an (hafiffe) doviin. Eger itaat ederlerse arttk on/ann aleyhine ba$ka bir yo/ aramaym. $iiphesiz Allah fOk yiicedir, rok biiyiiktiir." 4/Nisa suresinin 34. ayetine dayandlrmaktadtrlar. Soz konusu ayetin hemen her yerde gorebilecegimiz, neredeyse bi.iti.in tefsir ve meallerde ayetin anlam1, kadma yonelik dovme eylemine izin verildigi ~eklin­dedir.(Bkz. Okuyan, Mehmet, Kadma Yonelik ~iddete Kur'an'm Baki~I. OMO. ilahiyat Faki.iltesi Dergisi, say1, XXIII, s.1 17-127, Samsun, 2007; Aynca mukad­dem ve muahher tefsir ve gi.ini.imi.iz Kur'an-1 Kerim mealleri ve Klrba~oglu, Mehmet Hayri, Kadm Konusunda Kur'an'a Yoneltilen Ba~hca Ele~tiriler, islam! Ara~t1rmalar, c.S, s.4, 1991)

Yukanda mealini vermi~ oldugumuz 4/Nisa suresinin 34. ayetinin anla­mmda ihtilafa di.i~i.ilen i.i~ kelimeden biri olan"vadribiiiihiinnefonlan dO­viin"kelimesi, egerKur'an'da yer alan aile hayat1m di.izenleyenayetler tefsir edi­lirken ayetlerin siyak-sibak'ma, esbab-1 ni.izOii.ine ve vucOh'una dikkat edilmi~ olsayd1 herhalde kadma yonelik ~iddetin kaynag1 olarak bu ayet gosterilmezdi. lira Otuzdan fazla anlam1 olan bu kelimenin en me~hur anlamlarmdan biri olan "c!1~an gondermek, <;1karmak" ifadesi kullamlm1~ olsayd1 ki kanaatimizce dogru olan da budur, o zaman ayetin meali ~oyle olurdu: " ... Erkekler, kadmlarm koruyup kollaytctlandtrlar... iyi kadmlar, itaatkardtrlar. Allah'm (kendilerini) koru­mast sayesinde onlar da "gayb"t korurlar. (Evlilik yiikiimliiliiklerini reddederek) ba$­kaldtrdtklarmt gordiigiiniiz kadmlara ogiit verin, on/an yataklarmda yalmz btrakm. (Bunlar fayda vermez de mecbur kaltrsamz) on/an evden pkarmfbulunduklan yer­den ba~ka yere gonderin. Eger itaat ederlerse arttk on/ann aleyhine ba$ka bir yo! aramaym. $iiphesiz Allah rok yiicedir, rok biiyiiktiir."(Nisa suresinin 4/34. ayetinde

58 : Yrd.Dor;.Dr.!?emsettin KIRI!?

ihtilafa dti~Untilen "kawaam", "nu~uuz" ve ''vadribiiiihiinne" kelimelerinin an­lamlan i~in bkz. Okuyan, Mehmet, Kadma Yonelik $iddete Kur'an'm Bakt~t .

OMO. ilahiyat Faktiltesi Dergisi, sayt, XXIII, s.1 17-127, Samsun, 2007; Ate~. Sii­Jeyman,isl~mt'n K~dma Getirdigi Haklar, islam! Ara~ttrmalar, c. 1, sayt, 4. s. 322-323; )\trba~oglu, Mehmet Hayri, Kadm Konusunda Kur'an'a Yoneltilen Ba~­hca Ele~tir.iler, islam! Ara~ttrmalar, c.S, s.4, 199)

Netice itibariyle hi~bir olaym hakh gosteremeyecegi kadma yonelik ay­nmcthk ve ~iddetin temelinde ashnda dinin degil, bilakis dinin yanh~ yorum­lanmasi, genellikJe de erkeklerin sahip olduklan fiziki gii~. kuwet ve islam on­cesi cahiliye doneminden kalma orf, adet ve geleneklere korti kortine baglan- . rna ve daha da onemlisi islam! ya~anttdan uzak bir ya~am tarzt benimsemele­rinden kaynaklanmaktadtr.Zira islam, btrakm kadma yonelik ~iddeti te~vik et­mesi, bilakis kadma yonelik ~iddetin her ttirltistinti yasaklamt~ttr. islam naza­nnda kadm, e~lerinin cam stktldtklannda sinirlerini bo~altacaklan bir meta de­gil, kendileri ile huzur ve siikunet bulabilecekleri :sevgi ve merhamet kaynagt olan bi r e~. (Rum, 30/21) bir anne, bir evlat ve her ~eyden once bir insandtr. Oyle ise bizlere dii~en her konuda oldugu gibi kadmlar konusunda da Kur'an't­Kerim'i referans alarak onun dediklerini dogru anlamak ve Hz. Peygamber (s.a.v.) hayatma ve uygulamalan bakmak olmahdtr. Her konuda iimmetine or­nek olan Peygamberimiz (s.a.v.) asia kadm dovmemi~. dov~nleri kmamt~, ka­dmlar hakkmda Allah'tan korkulmasmt, onlara hakstzhk yaptlmamasmt, sozlti ve fiill ~iddet uygulamamasmt, koti.i sozlerle tahkir edilmemesini, onlara iyi davramlmasmt istemi~ ve cahiliye adeti olan kadma kar~t ~iddeti kesinlikle ya­saklamt~ ve bu konuda iimmetine ~u tavsiyerlerde buyurmu~lard1r: "Sizin hayw­lmlz kadmlanna /e~lerine en hay1rli olanlanmzdir."(Tirmizl, Rada, 11 ), "Kadmlara yediginizden yedirin, giydiginizden giydirin, onlara vurmaym ve on/an kotiileme­yin."(EbG DavGd, Nikah, c. 2, s. 42),"Kadmlanmzi nasi! kole ya da hayvan dover gibi doviiyor, sonra da ak~am olunca utanmadan beraberce yat1yorsunuz?'' (Ahmed, V, 5), "Miiminlerin iman bak1mmdan en miikemmel olanlan, ahlak1 en giizel olanlan ve e~ine en yumu$ak davrananlandir."(Nesal, es-Siinenti'l K!Jbra, U~ratti'n-Nisal, 66), "Sizin hayirlmtz, e$i ve aile fertlerine haytrlt olanmtzdtr. Ben sizin, e$i ve aile fertlerine en haytrlt olanmtztm."(ibn Htbban, Nikah, c. 9, s. 484).

SONU~

Sonu~ olarak diyebiliriz ki; islam dini kadma, insan olmas1 hasebiyle de­ger vermi~ ve onu hi~ir zaman erkekJerden aytrt etmemi~tir. (ibrahim, 14/34; isra, 17/11; Kehf, 18/54; Haec, 22/66; Adiyat, 1 00/6}. Kur'an-1 Kerim, kadm ve erkegin Allah katmda hem hukukl baktmmdan, (Ai-i imran, 3/195; Nisa, 4/124;

Kad1n ve Aile Sorunlan Se.mpozyumu : 59

Tevbe, 9n2; Nahl, 16/37; Ahzab, 37/35, 73; MU'min, 40/40; Muhammed, 47/12) hem de Allah'm emir ve yasaklarma uymada (Ahzab, 33/36; Hucurat, 49/11 )sorumluluklannm e~it oldugunu a~1klam1~t1r. Yine Kur'an-1 Kerim, a~1k~a kadm ve erkegin insan olarak Allah katmda UstUn olanmm takva sahibi ki~inin oldugunu beyan etmi~tir. (Hucurat, 49/13)Aynca Kur'an-1 Kerim kadmm top­lumda a~ag!lanmasm1, itilip kak1hp, hor gori.ilmesini ~iddetle kmam1~t1r. (Nahl, 16/58.59; A'raf, 7/139; Tekvir, 81/,8,9)Allah, kocas1 hakkmda Hz. Peygamber (s.a.v.) ve Allah'a ~ikayette bulunan bir kadmm derdi ile yakmdan ilgilenmi~ ve o kadm hakkmda ayet indirmi~tir. {MUcadele, 58/1-4)

islam dini kadma onem verdigi gibi toplumun en degerli kurumu olan aile­ye de onem vermi~tir. Zira aile toplumun temel ta~1d1r. Aynca insan neslinin de­vaml ve nesebin muhafazas1 i<;in de zorunlu olan bir kurumdur. Onun i<;indir ki islam dini, aile yuvasm1 saglam temellere oturtmak, erdemli nesillerin yeti~me­sine zemin haz1rlamak, aile bireyleri tarafindan huzurlu ve mutlu bir ya~amm sUrdi.irUlebilmesi i~in her iki tarafa (kan-kocaya) hak, sorumluluk ve vecibeler yi.iklemi~tir. Bu hak ve sorumluluklara riayet edildigi mi.iddet~e taraflar arasmda kesinlikle bir problemin ~1kmas1 mUmkUn degildir. Zira ailenin mutlu ve huzurlu olmas1 aile bireylerinin huzurlu ve mutlu olmas1yla dogru orantlhd1r.

Ailenin mutlu ve huzurlu olabilmesi i~in aile bireylerinin uymak zorunda olduklan baz1 hak ve sorumluluklan ~oyle malamak mi.imki.indi.ir:

1- Aile Kurumu tesis edilirken islam! hassasiyetler goz ard1 edilmemelidir.

2- Evlenmeden once taraflarm bir mahrem nezaretinde birbirlerini gorme­leri ve kuracaklan yuva hakkmda fikir ah~veri~inde bulunmalanna imkan sag­lanmahdlr.

3-Taraflann birbirlerine kar~1 sevgi, sayg1, ho~gorU ve anlay1~ hususunda bencillik etmemelidirler. Zira sevgi, sayg1, ho~gorU ve anlay1~ tek tarafh degil kar~1hk isteyen bir husustur.

l

4- Kadmm koca Uzerinde, kocanm da kadm Uzerinde hak ve sorumluluk­lan vard1r. Her iki taraf yuvalannm selamet ve mutlulugu i~in Uzerlerine dU~en hal< ve sorumluluklanm bilmeli ve bu ~er~evede e~ler hak ve sorumluluklanm bihakkm yerine getirmelidirler.

5- Kan koca yuvalanm korumak ve huzuru temin etmek i~in gerekli fe­dakarhgl gostermeli, birbirlerini ho~ tutmah, huzur bozucu tutum ve davram~­lardan ka~mmahd1rlar. Aile i~inde her zaman kU~Uk tart1~malar meydana gele­bilir. Ancak bunlar ciddiye ahnmamah ve ozelliklede kadma yonelik kavga ve ~iddetten ka~mmahd1r.

60 : Yrd.Ooc;.Or.~emsettin KIRI!;i

6- E~ler, yarat1h~tan gelen biyolojik farkhhklan goz ard1 edip her konuda birbirlerine mutlak ~ekilde e~it olduklanm yinelemekten ka~mmahdirlar.

· 7- Erkekler, kadmlarm kendilerine Allah'm bir emaneti oldugunu unut­mamah, onlan ho~ tutmah, onlara kar~1 ~efkat ve merhametle muamele etme­lidirler. Ancak kadmlar da bunu f1rsat bilip e~lerine kar~1 gorevlerini aksatmak­tan ~iddetle ka~·mmahdirlar.