8/14/2019 Soykrm'n mimar Talat

1/4

Soykrm'n mimar Talat

Sait ETNOLU

Tarih, 15 Mart 1921. Yer, Berlin.Birinci Emperyalist savaa bir emperyalist kampa Turan hayalleriyle gzkara bir ekilde dahilolup yenilgi sonrasnda bir Alman denizaltsyla Almanya'ya kaan ttihat liderTalat Paa, ttnalmak iin sabah saatlerinde evinden kt. Hardenberg Caddesi'nde 100 metre yrmt ki,ran'dan gelen 24 yandaki Soykrm sulularnn cezalandrlmamas karsnda bu sularileyenlerin peine den ahan Natali'nin liderliindeki Nimesis rgtnden Sogomon Tehleryantarafndan vurularak ldrld. zerinden "Mehmed Sai" adna dzenlenmi sahte kimlik kt.Tehleryan'n Berlin'de yaplan durumasnda beraat eder. Bunda Ermeni halkna uygulananSoykrmn rol olduu kadar Almanlarn da b u Soykrma olan dahilleri gndeme gelmemesi iin

ksa sren durumada Tehleryan beraat etmitir. NYT Gazetesi muhabiri 16 Mart gn Berlin'denTalat'la ilgili u haberi verir:"ALMANYA'NIN DOSTU OLARAK TALAT'IN YASI TUTULDUldrlm eski vezirin bir Berlin Bankasnda 10,000,000 mark deerinde servete sahip olduubelirtildi.

Berlin, 18 Mart- Alman basn, Trkiye kesin olarak yklmadan bir ka gn ncesine kadarAlmanya'nn hakiki dostu kalan Talat Paa'nn lmne yas tutuyor.Otoriteler, Talat'n Berlin'deki varlndan habersiz olduklarn syledi. Talat takma isimleHardenbergstrasse'da yaad fakat onun buradaki hemerilerinin bazlar onun varln biliyordu veTalat, genellikle lkesini sefaletten kurtarmaya gelen adam olarak algland Motzstrasse'dekiTrk Dernei'ne baz zamanlar giderdi.

Talat'n ei de Said Ali Bey'in hanm kiiliinde (ad altnda) Berlin evresinde ok iyi tannrd.ok kibar, modern ve kadn zgrlnn savunucusu olarak dnlrd. Talat'la evlenmedenhemen nce, aka rtsz grnerek Trk ulemasnn fkesine meydan okuduuna dair rivayetvardr. Talat'n ileriyle derinden ilgileniyor ve stanbul'daki belirli evrelerle srekli iletiimhalinde olduu syleniyordu.Talat, modern Hardenbergstrasse'de ok geni bir apartman kiralayabilecek ve kendisini Avrupa veTrk konforuyla donatabilmesini salayacak kadar bol miktarda paraya sahipti. Talat'n, DeutscheBank'daki kasada saklanan 10,000,000 marktan daha fazla olan servete sahip olduuna dairhikayeler vardr."Talat Paa'nn cenazesi uzun yllar Trkiye'ye getirilemedi ve Almanya'da bir kilisede muhafazaedildi. Adolf Hitler, Trk-Alman ilikilerini kuvvetlendirmek iin zel bir jest yapp TalatPaa'nn kemiklerini 25 ubat 1943 tarihinde Trkiye'ye gnderdi. Talat Paa'nn cenazesi askeritrenle, Abide-i Hrriyet Ant'nn sa yanndaki 50 metre uzakla defnedildi. Talat'n cenazesiningetiriliinin bir de ei Hayriye Hanm (Bafral) tarafndan nakledilen hikayesi vardr:"...1931 ylnda, Almanya'da bulunduumuz yllarda en yakn dostlarmzdan biri olan eskiDeutsche Bank Mdr Wassermanbana bir mektup gnderdi. Alman kanunlarna gre. Bircenazenin gmlmeden en fazla on sene bekleyebileceini syleyerek, mddetin dolmak zereolduunu ve karar vermemi istedi.Aradan geen on yl boyunca en byk isteim, Paa'nn kemiklerini Trkiye ye getirtebilmekti.Mektupla birlikte... kr Saraolu'na gittim. Merutiyet ncesinde Paa'nn kendisine birokyardmlar olduunu her vesileyle sylerdi. Konuyu atm, Bu i beni aar, gelin sizi Atatrk'le

grtreyim' dedi.Ankara'ya, ankaya Kk'ne gittik. Mustafa Kemal ile ok eski yllardan gelen bir dostluumuzvard, zellikle Birinci Dnya Sava yllarnda Paa ile grmeler yapmak zere evimize sk sk

http://index.php/?option=com_content&view=article&id=610:soykirimin-mimar-talat&catid=69:otekitarih&Itemid=101http://index.php/?option=com_content&view=article&id=610:soykirimin-mimar-talat&catid=69:otekitarih&Itemid=101

8/14/2019 Soykrm'n mimar Talat

2/4

gelir, annesi Zbeyde Hanm, kaynvalidemle Selanik'te balayan dostluunu stanbul'da da devamettirirdi.ankaya'da balayan grmemiz o akam Tahsin Uzer'in evinde devam etti. Baz bakanlarn daitirak ettii konumamzda Atatrk, Paa'nn kemiklerinin nakli konusunda uzun uzun dnd.Paam, Talt, rahmetinize muhta. Kan orada dkld ama, msaade edin cenazesi vatannagelsin' dedim.

Atatrk Biliyorsunuz Hayriye Hanm, Talt Paa'yla hibir dmanlmz yoktu. Birinci harbegirmemizden onu hibir zaman sulu grmedim, harbe katlmaya mecburduk, stikll Savasrasnda da Paa'nn bizi arkamzdan vurmas muhtemel aznlklar nceden naklettirmesinden

byk fayda grdk' diyerek, Cenazesinin naklini benden u anda istemeyin, Almanya ile bukonuda grlecek hesabmz var, izin verin imdi gmlsn, zaman gelince onu bizzat bengetirtirim' cevabn verdi.Ancak, bu ii yapmasna mr kifayet etmedi."Savaa dahil olmakla imparatorluun tasfiyesine neden olmakla birlikte Tehcir olarak nitelendirdiiuygulama ile de, yzyllardr anayurtlarnda yaayan Ermenileri Soykrma uratarak bucorafyadan silen Talat, 1876 ylnda Edirne'de dodu. Askeri rtiyenin son snfnda diplomannverildii srada bir retmenini dvmesiyle okuldan uzaklatrlr. Babasnn dostlarnn araya

girmesiyle tekrar okuluna dnp diplomasn alr ancak diploma ge verildii iin Askeri idaiyegidemez. Talat'n okul hayat burada sona erer. Edirne posta telgraf idaresinde katiplik grevi iledevlet kapsn aralar. Bir sre sonra katipliin yannda Alyans Israelite okulunda Trkeretmenlii grevini de yrtecektir. Bu okuldaki grevi srasnda dnce yapsnda yenigelimeler filizlenir. Fransz Devrimi ile tanr, Okul eitiminin Siyonist ilkeleri dorultusundaturtsuz Musevilerin bir ulus ve buna bir yurt yaratma dncelerinden etkilenir. Bu srada ttihat veTerakki Cemiyeti yesi Hafz brahim'le tanmas Cemiyetle de tanmasna vesile olacaktr.Mithat kr (Bleda) vastasyla da Cemiyete ye olur. Talat'n dahil olduu Edirne'deki Grubunihbar edilmesi sonucu 1895 ylnda Talat gzaltna alnr. Mahkemede 3 yl ceza alr, iki yl sonra

bir aff ahane ile serbest braklarak Selanik'e gnderilir. Her srgnde olduu gibi Talat'a daSelanik'te bir maa verilmektedir. Talat burada Cemiyet sempatizanlaryla iliki kurmada gecikmez.Yeni bir evre edinir. Bu yeni evre sayesinde daha sonra Selanik posta idaresinden seyyar postamemurluu grevi verilecektir. Bu yurt dndan gelen yaynlarn ve bildirilerin Talat'n eliyleilgililere rahata ulatrlmas demektir. Bu grev ayn zamanda ilikileri kurmada ve gelitirmedeTalat'a ve Cemiyete ok nemli bir kolaylk salayacaktr. Talat bu ilevi gz kara bir ekildeyerine getirir. Mithat kr "Talat, hepimizden daha cesur, daha atak, dnyaya metelik vermeyen

bir karaktere sahipti. nnde, arkasnda dolaan hafiyelere ramen davranlarndan sapmyor,hatta onlarla dalamaktan geri kalmyordu" der. Talat'n Selanik'teki muhalifleri toparlamasna veCemiyeti yeniden ekillendirmesinde bu seyyar posta grevi nemli avantajlar salamtr. Eyll1906 da Cemiyet sempatizanlarn bir araya getirerek gizli Osmanl Hrriyet Cemiyeti'ni tekilederler, bu ilk toplantda, Askeri rtiye mdr kaymakam/yarbay Bursal Mehmet Tahir, Askeri

rtiyenin Franszca hocas binba Naki (Nakiyddin Ycekk) Bey, nc Ordu mavirlikyaveri (Makedonya slahatnda grevli talyan general Degergis'in yaveri) yzba Kazm Nami(Duru), Eski zmir valise Rahmi (Arslan) Bey, yzba Hakk Baha (Pars) Bey, yzba Edip Servet(Tr), yzba smail Canbolat Bey, yzba mer Naci ve Mithat kr (Bleda) bulunmaktadr.Tahmin edilecei gibi grubun lideri tartmasz olarak Talat'tr. Bir heyet-i Aliye seilir, bu heyet,Talat, Canbolat ve Rahmi Beylerden olumaktadr. Sonralar bu heyete Merkezi Umumi adverilecektir. Cemiyette btn kararlar bu heyet alacak dierlerine onaylatlacaktr. 1907'den sonraTalat artk Selanik'te dikkat edilen ve nemsenen bir kiiliktir. Selanik'te Bulgar ayrlklarneylemleri Talat'ta silahl mcadelenin nemini kavratr ve Ordu iinde tekilatlanmaya hz verir.Selanik'teki on kiilik ekirdein 7'si asker kkenlidir. Bu nitelik ordu iinde tekilatlanmada biravantaj salayacaktr. Selanik'teki ekirdekten sonra Manastr'da rgtnn kurulmas izler.

Manastr'da Enver nemli rol oynayacaktr. rgte alnacaklar saptar, merkezi umuminin onaynalarak onlarn yeminini yaptrarak Manastr rgt kurulur. Bu ubenin karakteri ise yelerininaskeri kimliidir. Manastr ubesinin nemli yeleri arasnda Resneli Niyazi ve Kazm Karabekir

8/14/2019 Soykrm'n mimar Talat

3/4

saylabilir. Karabekir'in rgte katlmas Manastr rgtn glendirdii gibi ardndan tayinedildii stanbul'da rgtn kurulmas ve gelimesinde nemli bir rol oynar.Cemiyet silahl kuvvetler evresinde hzla yaylm, asker ve sivil yeleri artm, gizli ve ihtilalc

bir g olmutur. Paris'tekiler de lke iinde oluan bu gce ilgisiz kalamazlar. Selanik'e gizliolarak gelen Paris temsilcisi Dr. Nazm birleme anlamas yapm ve rgt Terakki ve ittihatismini almtr. 1908'e gelindiinde Rumeliyi artk sadece rgt kontrol etmektedir. 10 Temmuz/23

Temmuz 1908'de de stanbul'u kontrol edeceklerdir. Talat'n rgt artk Cemiyet-i Mukaddes'tir.Talat' yannda Hafz Hakk, Necip, Rahmi ve Hseyin(Tosun) Beylerle birlikte 19/31 Temmuz1908'de stanbula el koymak iin Selanik'ten stanbul'a hareket eder. plerin Cemiyet'te (aslndaTalat'ta ) kalmak kaydyla hkmetlere ye olarak Cemiyet'ten kabineye katlan olmaz ve SultanHamid'e de dokunmazlar. Ta ki 31 Temmuz/13 Nisan 1909 tarihine kadar. Bu tarihte bir askeriayaklanma olur ve Talat bir ara kontrol kaybeder. Ayaklanmaclar Talat' aramaktadrlar (Talat',daha sonra 1915'te lme gnderecei Kirkor Zohrab, saklayarak kurtaracaktr. 1915'te Talatkendisine yaplan bu yardm unutmutur. Zohrab,1 Haziran'da Talat'la yapt grmedeSoykrm kastederek Neden bu suu iliyorsunuz?' Talat, size verecek cevabm yok, biliyorsunuzErmeniler haindir' yantn verir. Zohrab'da unu biliniz ki, bu kadar kolay kurtulamayacaksnz busorumluluktan; ben size hesap soracam' der. Akam yeniden Beyolu'ndaki Cercle d'Orient

Kulp'te -stiklal Caddesindeki imdiki Saray Muhallebicisi'nin st- buluurlar ve beraber yemekyiyip kat oynarlar. Bu ok sradan hep yaptklar bir eydir. Zohrab gece yars kar ve -imdikiGmsuyu Askeri Hastanesinin karsndaki Gmsuyu Palas Apartmannn 3. katnn soldairesi- evine gider. Sabaha kar evine gelen polisler onu alp lm yryne gtrrler)Selanik'ten gelen Harekat Ordusu gvenlii ksa srede salar ancak bu olay sultan Hamid'in sonuolacak, tahtan indirilerek srgne yollanacak yerine Talat'n kolaylkla kontrol edecei MehmetReat' sultan olarak tahta geireceklerdir. Bu deiim dnemin kartpostallarnda da grlr. 1908de Sultan Hamid yannda resmedilen Enver ve Niyazi'ye bunlar kim? diye bakmakta iken, 1909 daEnver ve Niyazi'nin ortasnda yer alan Sultan Memet Reat'n bak ben kimim? Anlamndadr.1909 da ayn anda Kilikya'da Ermenilere kar yerel ttihatlarn kkrtt geni apl bir katliamhareketi balar. stanbul'da ki ayaklanmay kontrol altna alan Talat, Adana'ya da Dedeaa'tan birtaburu asayiin temini iin gnderir. Bu srada atekes ilan edilmi Ermeniler byk glerin arayagirmesiyle silahszlandrlmlardr. Dedeaa taburu nezaretinde silahl milislerce ikinci kym

balatlr ve Ermeniler 30 bin civarnda kayp verirler. Bu katliamda, Ermenilerin dnda diergayrimslimlerden (Asuri/Sryani, Rum) ve Arap milliyetinden kiiler hatta Amerikanmisyonundan kiiler hayatlarn kaybederler. Adana'da 1909'da 1915'in bir anlamda provasyaplmtr. Mizanc Murat bu olaylardan ttihat ve Terakki'yi sorumlu tutar.Katliamlarn provokatr tidal Gazetesinin sahibi ve bayazar hsan Fikri'dir. hsan Fikri,yaynlaryla Mslmanlar tahrik ederek olaylarn balamasna sebep olmutur. hsan Fikri, olaylarsonunda bir ceza da almamtr. Olu Cavit Oral yllarca, CHP, DP ve AP sralarna mebusluk hatta

bakanlk grevlerinde bulunur.

1908'de Selanik'te balayan bir askeri darbe ile ynetimi ele geiren Talat, 1912'de yine bir askerigrup olan Halaskar- Zabitan tarafndan ikinci kez iktidardan uzaklatrlr. Tekrar iktidar elinegeirmek iin Talat bakanlar kurulunu basp nazrlardan birinin ldrld mehur Bab- Ali

basknn tezgahlayarak imparatorlua el koyar. Artk ipler tamamen Cemiyet'in (Talat'n) elindedir.O gn Talat'n ynlendiriciliinde eli silahl imparatorlua el koymak zere bab- Ali'nin nndeolanlar. Cemal, Enver, Kardei Nuri, amcas Halil ve Yakup Cemil ayn zamanda ErmeniSoykrmn gerekletiren kadro olmas tesadf deildir. O gn orada olanlar 30 Ekim 1918 tarihliMondros Mtarekesi'yle imparatorluun kne kadar imparatorluun kaderini elinde tutarlar.1915'te de Talat mimar olarak Soykrmdan baka bir ey olmayan tehciri tezghlayacak dierleriuygulayacaklardr.Bavezir Talat, 2 Kasm sabahnn erken saatlerinde Bir Alman gemisiyle karlr. Talat'n stanbul

gnleri sona erer.Talat, Almanya'dan da Kemalist harekete destek verir. Hareketin liderleriyle yazmalarn srdrr.Almanya'da da Ermenilere ilgisini esirgemez. Ermenistan Cumhuriyetine askeri harekt iin

8/14/2019 Soykrm'n mimar Talat

4/4

Karakekir'i cesaretlendirir. Karabekir'e bir mektubunda; Azizim Karabekir, eer askerihazrlklarn tamamlamsan taarruzunu balat demesi Ermenilerle ilgisini hala kesmediianlalmaktadr.

15 Ocak 2009