Strona bierna - Passivum

Stron biern w acinie tworzy si nieco inaczej, ni w jzyku polskim, angielskim czy niemieckim. W tych jzykach zwykle wystpuje sowo posikowe "by, zosta", np. Samolot zosta zestrzelony przez rakiet. W acinie nie uywa si sowa posikowego, a zamiast niego odpowiednio odmienia si orzeczenie. Najatwiej zobaczy to na przykadzie. Wemy zdanie:

Puer libros legit.

Chopiec czyta ksiki.

Przeksztacenie zdania ze strony czynnej do biernej wyglda nastpujco:

1. Zamiana podmiotu w dopenienie. Dodajemy przyimek a, ab lub abs (oznacza dosownie: od). Jeli dopenienie zaczyna si od spgoski, stosujemy a, jeli od samogoski - ab, a jeli zaczyna si na t - abs. Mona rozumie to swko jako "przez". Poniewa a czy si z Ablativem, zmieniamy take przypadek:

puer (Nom) -> a puero (Abl)

chopiec -> przez chopca

2. Zamiana dopenienia w podmiot. Oryginalne dopenienie zapisujemy w Nom, pamitajc o zachowaniu oryginalnej liczby (pojedynczej lub mnogiej):

libros (Acc) -> libri (Nom)

ksiki (kogo? co?) -> ksiki (kto? co?)

3. Odmiana orzeczenia. Orzeczenie odmieniamy wedug schematu kocwek z uwzgldnieniem czasu. Trzeba pamita take o tym, e obecnie orzeczenie ma zgadza si z nowym podmiotem pod wzgldem liczby (libri - ksiki, l.mn.). Schemat kocwek podany jest poniej. W naszym przykadzie zmieniamy:

legit -> leguntur

czyta -> s czytane

W efekcie otrzymujemy zdanie w stronie biernej:

Libri a puero leguntur.

Ksiki s czytane przez chopca.

Bezokolicznik strony biernej tworzymy dodajc do tematu czasownika kocwk -ri, np. amari - by kochanym, audiri - by syszanym.

Schemat kocwek strony biernej ma posta:

temat + (jeli jest) czstka charakterystyczna dla czasu + kocwka strony biernej

Kocwki strony biernej:

Os.

L. poj.

L. mn.

1.

-r

-mur

2.

-ris

-mini

3.

-tur

-ntur

Przykadowa koniugacja w czasie teraniejszym:

Os.

L. poj.

L. mn.

1.

amor

amamur

2.

amaris

amamini

3.

amatur

amantur

W czasie przeszym niedokonanym:

Os.

L. poj.

L. mn.

1.

amabar

amabamur

2.

amabaris

amabamini

3.

amabatur

amabantur

W czasie przyszym I:

Os.

L. poj.

L. mn.

1.

amabor

amabimur

2.

amaberis

amabimini

3.

amabitur

amabuntur

Nawet jeli tworzenie strony biernej wydaje si pozbawione sensu (zwaszcza po przetumaczeniu na jzyk polski), naley pamita o tym, e w acinie strona bierna uywana jest o wiele czciej, ni w jzyku polskim, np.:

Brevis a natura nobis vita data est, at memoria vitae sempiterna.Krtkie nam ycie przez natur dane, ale pami ycia wieczna.

Strona bierna moe mie czasem znaczenie zwrotne.

Verba deponentia

Osobn grup czasownikw stanowi tak zwane verba deponentia, ktre posiadaj tylko formy strony biernej, ale maj one znaczenie strony czynnej. Wedug staroytnych gramatykw te czasowniki "odoyy" (deponere) swoje formy czynne.

Imperator milites hortatur. - Genera zachca onierzy.

Czasowniki deponencyjne maj tylko trzy formy podstawowe (tylko strona bierna): czas teraniejszy tryb oznajmujcy, czas przeszy dokonany tryb oznajmujcy, oraz bezokolicznik czasu teraniejszego:

blandior, blanditus sum, 4 - pochlebiahortor, 1 - zachcaimitor, 1 - naladowainfitior, 1 - zaprzeczalargior, 4 - obdarza; przekupywaloquor, locutus sum, 3 - mwipolliceor, pollicitus sum, 2 - obiecywasequor, secutus sum, 3 - i za kim; postpowavereor, veritus sum, 2 - ba si; czci

Czasowniki te zachoway formy czynne w niektrych ze swoich form bezosobowych:

hortans, -antis - zachcajcy; zachcajc (PPA)hortaturus, 3 - zamierzajcy/a/e zachci; majc zachca (PFA)hortaturus, 3 esse - e bdzie zachca (infinitivus futuri activi)hortatum, -u - aby zachca (supinum)hortandi, -o, -um - zachcanie (gerundium)

Jednak gerundivum (imiesw bierny czasu przyszego) ma znaczenie bierne: hortandus - ten ktry ma by zachcony. Imiesowy bierne czasu przeszego dokonanego (PPP) niektrych czasownikw deponencyjnych mog mie zarwno znaczenie czynne, jak i bierne.

Verba semideponentia

Kilka czasownikw aciskich ma w czasie przeszym dokonanym jedynie formy bierne, ale o znaczeniu strony czynnej. Do tej grupy nale cztery podstawowe czasowniki, od ktrych pochodz inne:

audeo, ausus sum, 2 - mia; odway sifido, fisus sum, 3 - wierzygaudeo, gavisus sum, 2 - cieszy sisoleo, solitus sum, 2 - mie zwyczaj; by przyzwyczajonym

Czasowniki pochodne to np.:

confido, confisus sum, 3 - zawierzadiffido, diffisus sum, 3 - nie ufa.