SU KAYNAKLARI

Dünya’daki su kaynaklarını okyanuslar, denizler, göller, akarsular, kar ve buzullar ile yer altı suları oluşturur. Yeryüzündeki sular sürekli bir döngü içerisindedir. Tüm su

kaynaklarından sıcaklığın etkisiyle buharlaşan sular, tekrar yağış olarak yeryüzüne düşer. Irmakları, denizleri, gölleri ve yer altı sularını besler.

1

Katı , Sıvı (Su) , Gaz (Su Buharı)2

Su döngüsü

3 Dünyadaki su kaynakları

Yerüstü suları Yeraltı suları ve kaynaklar

Akarsular Soğuk su kaynakları

Tabaka Kaynakları

Yamaç Kaynağı

Artezyen Kaynaklar

Karstik Kaynaklar

Durgun sular

Okyanuslar

Denizler

Göller

Barajlar

Irmak ( Nehir)

Çay

Dere

Sıcak su kaynakları

Fay Kaynakları

Gayzer Kaynaklar

Vadi Kaynakları

Dünyadaki yeraltı ve yer üstü su kaynakları su kaynakları kavram haritası

Dünya’da kişi başına düşen tatlı su dağılımı haritası (SWAP, 2004)

Yeryüzünde en fazla tatlı suya sahip alanlar: Kuzey Amerika Özellikle kanada, Orta ve Güney Amerika, Avrupa’nın kuzey i ve yer yer batı kesimleri, Asya’nın kuzeyi özellikle Sibirya, Asya’nın güneyi ve güneyindeki ekvatoral yağışa sahip adalar (Endonezya, Malezya, Filipinler vb.), Avustralya kıtası

Özellikle Kuzey Afrika( Büyük Sahra), Afrika’nın Doğu ve güney kısımları( Kenya, Güney Afrika ( Kalahari Çölü),Zimbapve,) Asya’da Arabistan çöl bölgesi, Pakistan, Avrupa’da Polonya çevresi kişi başına tatlı miktarının en az olduğun yerlerdir.

Yeryüzünde en az tatlı suya sahip alanlar: Tatlı su kaynağı az olan yerler özellikle dönenceler çevrelerinde yer alan çöl alanlarıdır.

Yeryüzündeki tatlı su kaynakları tükenebilir mi?

Örnek: Ülkemizde kişi başına yıllık yenilenebilir tatlı su miktarı sürekli düşmektedir. 1955 ‘ de 8503 metreküp, 1990 ‘da 3026 metreküp, 2025 ‘de 2186 metreküp olacağı tahmin edilmektedir.

Yeryüzündeki tatlı su kaynakları giderek azalmaktadır. Gerek iklim şartlarında meydana gelen değişmeler, gerekse insanoğlunun doğal dengeyi bozması ve çölleşme, ayrıca her geçen gün artan aşırı nüfus ve artan tatlı su ihtiyacı, gerekse de çevre kirlenmesinin her geçen gün hızla artması tatlı suları azalmakta ve ihtiyacında sürekli artması tatlı su kaynaklarının tükenmekte olduğunu göstermektedir.

Yer Üstü SularıDenizler ve Okyanuslar

Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe deniz suyu sıcaklığı azalır, buna bağlı olarak tuzluluk oranında azalma görülür.Deniz ve okyanus suları, tuzlu olmasına rağmen milyonlarca farklı hayvan ve bitki türü için doğal yaşam alanıdır. Bunun dışında, okyanuslardaki su buharının önemli bir kısmını oluşturarak yağışlara neden olmaktadır. Yağış oluşumuna etkileri bakımından okyanus suları, karada yaşayan canlılar için de önemli bir yaşam kaynağı durumundadır.

Deniz ve okyanus suları, tuzlu olduğundan içme ve sulama suyu olarak kullanıma uygun değildir. Bu sular, enlemin etkisine bağlı olarak farklı kimyasal ve fiziksel özelliklere sahiptir.

Dünya’daki su ve karaların kapladığı alanların birbirlerine olan oranlarını belirtiniz. Dünya

Okyanusların hangi yarım kürede daha çok yer aldığını belirtiniz.

Okyanusları büyüklüklerine göre sıralayınız.

Büyük Okyanus, Atlas Okyanusu, Hint Okyanusu’nu harita üzerine yerleştiriniz.

Okyanusların hangi kıtalar arasında bulunduğunu belirtiniz.

Büyük Okyanus

Atlas O

kyanusu

Hint Okyanusu

Kuzey Amerika

Güney Amerika

Afrika

AsyaAvrupa

Avustralya

Antartika

Cevap İçin Tıkla

GÖLlerGöller, karalar üzerinde çeşitli nedenlerle çanaklaşmış alanlarda biriken su kütleleridir. Göllerin genellikle deniz ve okyanuslarla bağlantısı yoktur. Göller, yeryüzündeki tatlı suların % 87'sini oluştururken göllerin karalar üzerinde kapladığı alan % 2'dir. Göller, yer altı ve yer üstü sularıylabeslenmektedir. Göllerin suları acı, tatlı, sodalı ve tuzlu olabilmektedir. Bu farklılığın nedenleri; iklim koşulları, beslenme kaynakları, gölün bulunduğu arazinin yapısı, gölün büyüklüğü, derinliği ve gideğeninin (göl ayağı) olup olmamasıdır.Beslenme kaynağı güçlü olan göller, fazla sularını bir gideğen yardımıyla denizlere boşaltır.Sularını dışarıya bir gideğen yardımıyla boşaltan göllerin suyu tatlı, sularını dışarıya boşaltamayan göllerin suyu ise acı veya tuzludur.

Oluşumlarına Göre Göl ÇeşitleriA. Doğal GöllerYeryüzünde iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle meydana gelen çukurluklarda biriken su kütlelerine doğal göller denir. Doğal göller oluşumlarına göre çeşitli gruplara ayrılır:1. Tektonik Göller: Yer kabuğu hareketleri sonucunda çöken alanlarda oluşan çukurluklarda biriken su kütlelerinin oluşturduğu göllerdir. Dünya’da başlıca tektonik göller; Aral, Hazar, Baykal,Lut ve Afrika kıtasının doğusundaki bazı göllerdir.

2. Karstik Göller: Kolay eriyebilen (kireç taşı, alçı taşı ve kaya tuzu gibi) karstik arazilerde suların polye ve obruk gibi erime çukurları içinde birikmesiyle meydana gelen göllerdir.Türkiye’de karstik arazilerin yaygın olduğu göller yöresindeki KARAGÖL, KESTEL, KIZÖREN, ve TİMRAŞ gölleri karstik göllerin başlıcalarıdır.

Burdur Gölhisar yakınlarındaki bir karstik göl

Göller geçici yeryüzü şekilleridir. Zamanla dolarak, kuruyarak ortdan kalkabilirler.

Buzul aşındırması sonucu oluşan çukurluklarda biriken suların meydana getirdiği göllerdir. Bu göllere sirk gölü adı da verilir. Kanada, Finlandiya, Norveç ve Danimarka gibi ülkelerde çok sayıda buzul aşındırması sonucu oluşmuş göl bulunmaktadır.

Karagöl – Giresun Dağları

3. Buzul Gölleri

Volkanik faaliyetlerle oluşmuş çanaklarda suların birikmesi ile oluşmuş göllerdir. Göl, yanardağın zirvesindeki baca ağzında oluşmuşsa krater, yanardağ konisinin patlaması sonucu oluşan geniş çukurlarda ise kaldera, volkanik patlama çanaklarında oluşmuş ise maar gölü ismini alır. Dünya’da Endonezya, İtalya, Japonya ve Türkiye gibi volkanizmanın yaşandığı ülkelerde bu tür göller bulunmaktadır.

Meke maarı -Konya

4. Volkanik Göller

Vadi, tektonik çukurluk veya koy gibi yer şekilerinin önünün herhangi bir malzemeyle kapanması sonucu meydana gelen göllerdir. Oluşumlarına göre dörde ayrılır:a. Volkanik Set Gölleri: Volkanik faaliyet sırasında çıkan lavların bir çukurluğun önünü kapatması sonucu meydana gelen göllerdir.b. Heyelan Set Gölleri: Heyelan sırasında sürüklenen malzemenin bir çukurluğun önünü kapatması sonucu meydana gelen göllerdir.c. Alüvyal Set Gölleri: Akarsu vadilerinin alüvyal malzemeyle kapatılması sonucunda meydana gelen göllerdir. Genellikle küçük ve sığ göllerdir.ç. Kıyı Set Gölleri: Alçak kıyılarda dalga ve akıntıların etkisiyle meydana gelen kıyı kordonlarının bir koy veya körfezin önünü kapatması sonucu oluşan göllerdir. Bunlara "lagün" veya "deniz kulağı“ adı da verilir.d. Moren Set Gölleri: Buzullardan çıkan suların önünün moren setleri ile kapatılması sonucu oluşan göllerdir. Kuzeybatı Avrupa’da yaygın olarak görülür.

5. Set Gölleri

İnsanların elektrik enerjisi elde etmek, sulama, kullanma ve içme suyu sağlamak amacıyla akarsuların önünü bir setle kapatmaları sonucu oluşan göllerdir. Bu göllere baraj gölleri de denir. Oluşumlarına göre göl çeşitlerinin Türkiye’deki örnekleri için 132. sayfaya bakabilirsiniz.

B. YAPAY GÖLLER

Tatlısu Sodalı Acıgöl

Baraj Gölü

Karstik Göl Buzul Gölü Volkanik Göl

Heyelan Set Gölü

Volkanik Set Gölü

Alivyon Set Gölü

Buzul Set Gölü

Akarsular

Akarsular

Yeryüzündeki önemli akarsuları kıtalara göre

sınıflandırınız.

Bu akarsulardan bir tanesini seçerek özelliklerini araştırıp bir metin hâline dönüştürünüz. Metninizi görsel materyallerle destekleyiniz.

Kongo Nehri (Bir

dönem Zaire Nehri olarak da anılmıştır) Orta Batı Afrika'nın en uzun nehridir. Chambeshi koluyla birlikte 4.700 km uzunluk ile Afrika'nın Nil'den sonra en uzun ikinci nehiridir. Nehir kollarıyla birlikte Amazon'nden sonra dünya'nın 2. en büyük yağmur ormanını beslemektedir. Dünyanın en uzun 8. nehridir.

Kongo NehriKongo Nehri

MississippiMississippi NehriNehriMississippi Nehri, Kuzey Amerika'nın en uzun akarsuyudur. Çok büyük bir kısmı ABD (%98.5) ve birazı da Kanada sınırları içinde akar. Kolları olan Missouri ve Jefferson nehriyle birlikte toplam uzunluğu 6.275 km'yi bulur ve bu haliyle Nil, Amazon ve Yangtze nehirlerinden sonra dünyanın en büyük 4. nehridir.Adı, kızılderili dilinde "büyük ırmak" demektir.

MississippiMississippi NehriNehri

Kar ve Buz Yağmur Suları Yer altı Suları

Düzenli Düzensiz

Deniz Göl

Kapalı Havza

Yer Altı Suları ve Kaynaklar

Yer altı su depoları, yağmur ve kar sularının bir kısmının geçirimli tabakalardan sızıp geçirimsiz bir tabaka üzerinde toplanması sonucu meydana gelmektedir.Yer altı suları genellikle yağışlarla beslenir. Yağışlarla yeryüzüneinen suların yer altına sızma miktarı, arazinin geçirimlilik ve kayaçların gözeneklilik derecesine bağlıdır. Yeryüzünde bol yağış alan ve geçirimli arazilere sahip alanlar, yer altı suyu bakımından zengindir.

Kaynaklarla ilgili şekilleri inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplandırınız.ETKİNETKİN

LİKLİK

Kaynak sularının kalitesi, suyun geldiği yerdeki kayanın kimyasal özelliğine bağlıdır. Silisli kayalardan çıkan kaynak suları, çözünmüş kireç içermediği için içme suyu olarak kullanılmaya uygundur. (Örneğin Uludağ, İzmir, Tokat, Niksar olduğu gibi). Kireçli arazilerden çıkan kaynak suları kireçli, jipsli arazilerden çıkan kaynak suları acı olduğu için içme suyu olarak kullanılmaya elverişli değildir.

ETKİNLİKETKİNLİK

ETKİNLİKETKİNLİK

ETKİNLİKETKİNLİK

Akifer: İçinde yer altı suyu bulunduran tabakadır.

ARTEZYENARTEZYEN

Artezyen

Fay kaynaklarıFay kaynakları

Manisa (Kurşunlu, Urganlı, Alaşehir, Demirci),Denizli (Pamukkale, Karahayıt, Sarayköy, Buldan), Kütahya(Simav),Balıkesir (Edremit, Gönen), Sivas (Balıklı Çermik) gibi merkezlerde vardır. Bu yerlerin ortak özelliği yer yapılarının özelliğidir.

Gayzer (kaynaç) Gayzer (kaynaç) kaynaklarıkaynakları

Gayzer (kaynaç) Gayzer (kaynaç) kaynaklarıkaynakları

Yanda, Kuzey Yarım Küre'de bulunan X ve Y akarsularının yıllık akım grafiği verilmiştir.

A) Y akarsuyunun debisi yazın azalmaktadır.B) X ve Y akarsuları aynı iklim bölgelerine aittir.C) X akarsuyunda en fazla debi artışı yaz ayların dadır.D) X ve Y akarsularının akımlarının aynı olduğu dönemler vardır.E) X akarsuyunun aşındırma faaliyetleri yaz aylarında daha etkilidir.

Buna göre, grafikten aşağıdaki yorumlardan hangisi çıkarılamaz?

değerlendirmedeğerlendirme

değerlendirmedeğerlendirmeAşağıdaki kıtalardan hangisinin Pasifik Okyanusu'na kıyısı yoktur?

A) Asya B) Avustralya C) G.Amerika D) K. Amerika E) AvrupaYerkabuğundaki kırılma, kıvrılma ve çökmelerle meydana gelen çanaklarda oluşan göl aşağıdakilerden hangisidir?A) Tektonik göl B) Volkanik gölC) Karstikgöl D) Sirk gölüE) Heyelan set gölü

I. Akifer, içinde yer altı suyunun bulunduğu tabakadır.II. Eriyebilen arazilerde fay kaynakları yaygın olarak bulunur.III. Eriyebilen arazilerde fay kaynakları yaygın olarak bulunur.IV.Yeryüzünde bol yağış alan ve geçirimli arazilere sahip olan bölgeler yer altı suları bakımından zengindir.Yukarıda yer altı suları ile ilgili verilen bilgilerden hangileri yanlıştır?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve IIIE) II ve IV

değerlendirmedeğerlendirmeYerküre'nin önemli su kaynaklarından olan göller, iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle oluşmaktadırlar.

Buna göre, aşağıda verilen göl çeşitlerinden hangisinin oluşumunda iç kuvvetlerin etkisi yoktur?

A)Tektonik göl B)Krater gölüC)Lav set golü D)Kıyı set gölüE) Volkanik göl

Yukarıdaki şekilde gösterilen kaynak çeşitleri aşağıdakilerden hangisidir? 1 2A) Fay YamaçB) Yamaç VadiC) Yamaç KarstikD) Artezyen Karstik

E) Vadi Artezyen

değerlendirmedeğerlendirmeGöller oluşumlarına göre farklı gruplara ayrılmaktadırlar.

Buna göre, Dünya haritasında işaretlenen yerlerden hangisinde buzul gölleri daha fazla yer almaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

değerlendirmedeğerlendirme

Aşağıdakilerden hangisi, okyanus ve denizlere ait özelliklerden biri değildir?

A) Atlas Okyanusu, Hint Okyanusu'ndan küçüktür.B) Okyanus ve deniz suları, içme ve sulama suyu olarak kullanıma uygun değildir.B) Okyanus ve denizler, su buharının önemli bir kısmını oluşturarak yağışlara neden olur.D) Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe deniz ve okyanusların tuzluluk oranı azalır.E) Denizler ve okyanus suları milyonlarca farklıhayvan ve bitki türü için doğal yaşam alanıoluşturur.

değerlendirmedeğerlendirme

Aşağıdaki su kaynakları ile verilen yargılardan hangisi yanlıştır?

A) En fazla alan kaplayan yüzey suları akarsulardır.B) Dünya'daki su kaynakları düzenli dağılmamıştır.C) Tatlı su kaynaklarının çoğunluğunu buzullar ve buz dağları oluşturur.D) Dünya'daki su kaynaklarının büyük çoğunluğunu tuzlu sular oluşturur.E)Su kaynaklarının buharlaşması ve yoğunlaşması su döngüsünü oluşturmuştur.

değerlendirmedeğerlendirmeI.İç denizlerII.OkyanuslarIII.GöllerIV.Kapalı denizlerV.Kenar denizlerYukarıda verilen su kaynaklarından hangisinde gelgit olayı daha belirgin olarak görülür?

A)Yalnız I B) I ve VB)C) II ve III D) II ve V

E) III ve IV

I.GöllerII.OkyanuslarIII.Yer altı sularıIV.Buz dağları ve buzullarYukarıda verilen su kaynaklarının Dünya su kaynakları içindeki oranı bakımından, en fazla olandan en az olana doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir?

A)I, II, IV ve II B) I, III, II ve IVC)II, IV, III ve I D)II, IV, I, ve IIIE)III, IV, II, ve I

değerlendirmedeğerlendirmeAşağıda akım grafikleri verilen akarsulardan hangisi taşımacılık için daha uygundur?

değerlendirmedeğerlendirmeDeniz ve okyanusların tuzluluk oranları enleme ve buna bağlı olarak meydana gelen buharlaşmaya göre değişir.

Buna göre, haritada numaralandırılan yerlerden hangisinde denizin daha tuzlu olduğu söylenebilir?A) I B) II C) III D) IV E) V

değerlendirmedeğerlendirmeYer altına sızarak çeşitli derinliklerde ve çeşitli şekillerde bulunan suların hepsine birden "yer altı suyu" denir.Bir yerdeki yer altı suyunun miktarını ve beslenmesini etkileyen faktörler arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Bitki örtüsüB) Yağış miktarıC) Yüzeyin eğimiD) Yükseltinin fazlalığıE) Zeminin geçirimlilik derecesi

I. GayzerII. Artezyen kaynağıIII.Karstik kaynakIV.Fay kaynağı

Yukarıda verilen kaynaklardan hangileri sıcak su kaynaklarından değildir?

A) Yalnız I B) Yalnız IIIC) I ve IV D) II ve IIIE) III ve IV