SVETI KRALj VLADISLAV

Sv. Stefan Vladislav I je sin sv. Stefana Prvovenanog. Njegova freska je sledea po redu, odmah do lika njegovog svetog oca.U jesen 1232. pod pritiskom srpske vlastele on na srpskom prestolu nasleuje svog starijeg brata Stefana Radoslava. U to vreme, nakon poklonikog putovanja po istoku, Arhiepiskop sv. Sava stie u Trnovo, u posetu Bugarskom Caru Jovanu II Asenu, tastu Kralja Vladislava. Tu u Trnovu Arhiepiskop Sava se prestavio u Gospodu 14. januara 1235. godine i bio sahranjen u trnovskoj crkvi Svetih 40 muenika.Ubrzo je kralj Stefan Vladislav od svoga tasta uspeo da izmoli moti sv. Save. Naime, oko 1236. godine kralj Vladislav je uz crkvu manastira Mileevo dogradio spoljnu pripratu s bonim kapelama i u nju je, po prenoenju iz Trnova 1237. godine poloio moti Sv. Save.Kao i svi Nemanjii, kralj Stefan Vladislav je bio iskreno odan Hristu i svome pravoslavnom otastvu, po emu je ostao upamen u potonjim vekovima. njegov lik je ivopisan u mnogim hramovima srpskog naroda.Proslavlja se 24. septembra / 7. oktobra.SVETI KRALj URO I

Uro I Nemanji, najmlai sin Stefana Prvovenanog i Ane Dandolo, vladao je Srbijom u periodu izmeu 1243. i 1276. godine. elei da objedini i utvrdi svoj Srpski pravoslavni rod i dravu, ratovao je protivu Ugarske, suprotstavljao se vizantijskim osvajanjima i kralju Sicilije Karlu Anujskom. Uro je na vlasti ostao vie od trideset godina (1243-1276). Ukinuo je vla-darske titule velikog kneza Duklje i Huma i zaveo centralnu dravnu vlast. Tome se usprotivio njegov sin Dragutin, koji je napao oca i porazio ga 1276. Uro se potom zamonaio u Humu i postao monah Simeon. Ubrzo zatim, naredne 1277. godine, kralj Uro je umro i sahranjen je u manastiru Mileevo.U vreme Uroeve vladavine dolazi do pojave nemakih rudara, poznatih pod imenom Sasi. Beei od Mongola oni su stigli u Srbiju negde krajem trinaestog veka, najverovatnije iz Vlake koja je bila opustoena tatarskim pohodom. Sa sobom su doneli nove tehnike pronalaenja i prerade ruda plemenitih metala, posebno srebra, bakra i olova. njihovo znanje i vetina oiveli su proizvodnju metala i srpskoj privredi otvorili vrata mediteranskog trita. Sasi su razvili ru-dnike u Brskovu, Trepi, Rudniku, Rogozni, Novom Brdu, kao i u drugim rudarskim mestima. Razvoj rudarstva u Srbiji je pokrenuo itav niz privrednih i trgovakih veza sa primorjem i junom Italijom.Kralj Uro je graditelj manastira Sopoani. Bio je uspeniji na tronu od svoje brae. Proirio je Srbiju prema zapadu, ekonomski je ojaao i spreio separatizam oblasti sporednih delova dinastije.

SVETI KRALj MILUTIN

Sv. kralj Milutin je sin Uroa I i kraljice Jelene, i brat Dragutinov. Zbog toga se i njegov lik nalazi naslikan do sv. kralja Uroa.Milutin je mnogo ratovao branei svoju veru i narod. Ratovao je protiv Mihaila Paleologa koji je primio uniju sa katolicima, vrei pritisak na sve narode balkanske i atonske monahe da i oni priznaju papu za poglavara. Ratovao je protiv imana cara bugarskog i Nogaja cara tatar-skog, da bi odbranio svoju zemlju. Svi njegovi ratovi su bili uspeni, jer se sveti kralj nepre-stano molio Bogu i u njega samo uzdao. Sazdao je u Srbiji preko 40 crkava, kao: Treskavac, Graa-nica, sv. ore u Nagorianu, sv. Bogorodica u Skoplju, Banjska itd. Podizao je crkve i van svoje zemlje, u Solunu, Sofiji, Carigradu, Jerusalimu, u Sv. Gori.Milutin se enio dva puta, a ne etiri, kako piu klevetnici: prvi put se oenio ugarskom princezom Jelisavetom, a drugi put Simonidom princezom vizantijskom.Upokojio se u Gospodu 29. oktobra 1320. god. njegovo telo se ubrzo pokazalo netrulenim i udotvornim. Kao takvo, ono i danas poiva u crkvi "Svetog kralja" u Sofiji u Bugarskoj.Slavi se 30. oktobra / 12. novembra.SVETI KRALj DRAGUTIN

Stefan Dragutin Nemanji je bio kralj Srbije (1276-1282) i kralj Srema (1282-1316). Sin Stefana Uroa I i Jelene Anujske. imao je dva sina Vladislava i Uroia (kasnije monah Stefan) i dve kerke Jelisavetu (udatu za Stefana I Kotromania) i jo jednu kerku (udatu za Pavla ubia).Zavladao je Srbijom 1276. godine tako to se pobunio protiv oca zbog centralizacije drave, i uz pomo Ugarske zbacio ga sa vlasti. Podelio je dravu na tri dela. Kraljica Jelena Anujska je vladala oblastima: Zeta, Trebinje, Plav i Poibarje. Dragutinov mlai brat Milutin je vladao junim delom drave, a Dragutin veim, severnim delom.Deevskim sporazumom je presto predao bratu Milutinu, a sam je zadrao vladavinu u severnim delovima drave stvorivi sebi novo kraljevstvo na prostoru zapadne Srbije, istone Bosne i Srema. Tu su spadali Srem i Mava sa Beogradom i teritorije oko Arilja i Rudnika. Njegova nova drava se zvala Sremska kraljevina, zbog ega je Dragutin poznat u istoriji kao "sremski kralj". Za vreme kralja Dragutina Beograd je prvi put uao u sastav srpske drave, a Dragutin je bio prvi srpski vladar koji je vladao iz ovog grada. Uveo je i prvi srpski dinar sa irilinim natpisom.Ratovao je protiv vizantije, Bugara i tatara. Sa bratom Milutinom se takoe sukobio u graan-skom ratu 1301-1312/3 godine. Nakon izmirenja sa Milutinom 1312. godine, ubrzo se teko razboleo i zamonaio primivi ime Teoktist. Svoju dravu je dao na upravu sinu vladislavu II. Ostatak ivota je proveo ivei isposniki i inei mnoga dobra dela. Brinuo je o istoti vere i mnoge neverne obratio u hrianstvo.Dragutin je bio veoma poboan, iveo strogo, gotovo isposniki, podigao je mnoge crkve, pored ostalih: Tronoa kod Loznice, elije kod Valjeva, Raa na Drini, Papraa kod Zvornika, Tavna kod Tuzle, Liplje kod Banja Luke i dr. Podigao je i crkvu sv. Ahilija u Arilju, u kojoj je sauvan njegov portret iz 1296. godine.Umro je 1316. godine. Po svojoj elji sahranjen je u manastiru urevi Stupovi.SVETI KRALj STEFAN DEANSKI

Sv. velikomuenik Stefan deanski je sin kralja Milutina i otac cara Duana.Po nareenju neobavetenog oca bio je oslepljen, a po nareenju lakomislenog sina u starosti udavljen. Pri oslepljenju javio mu se sv. Nikola u hramu na Ovem polju, i pokazao mu njegove oi rekavi: "Stefane, ne boj se, evo tvojih oiju na mome dlanu, u svoje vreme ja u ti ih vratiti."Pet godina proveo u Carigradu kao zatoenik u manastiru Svedritelja (Pantokratora). Svojom mudrou i podvigom, krotou i blagoeem, trpeljivou i blagodunou, Stefan je pre-vazilazio ne samo sve monahe u manastiru nego i sav Carigrad. Kada se navri 5 godina javi mu se opet sv. Nikola i ree mu: "doao sam da ispunim svoje obeanje." i oseni slepog kralja krsnim znamenjem, i kralj progleda. Scena "isceljenje Stefana deanskog" nalazi se na severnoj strani galerije ove crkve. Iz blago-darnosti Bogu za ovo udo sagradio je Deanski hram, jedan od najznamenitijih spomenika srpskog blagoea, po kome je Stefan i dobio naziv "Deanski".Sv. kralj Stefan sa sv. Savom i sv. knezom Lazarom ini jednu prekrasnu triadu svetosti, blago-rodstva i samoportvovanja, koje je narod srpski dao. Kao muenik proiveo svoj zemni vek, a kao muenik je i skonao 1336. primivi venac besmrtne slave od Svedritelja, kome je verno poslu-io.Slavi se 11/24. novembra.CAR DUAN

Stefan Uro IV duan (1308. - 20. decembar 1355.) je sin Stefana Deanskog i otac poslednjeg vladara iz dinastije Nemanjia, Stefana Uroa V, poznatog jo i kao Uro Nejaki. Bio je prvi srpski car i deveti vladar iz dinastije Nemanjia (vladao 1331-1355).Na vlast je doao 1331. godine nakon to je, po nekim izvorima, sa prestola svrgao svog oca, Stefana Deanskog. Znaajno je proirio dravnu teritoriju ka jugu. Pored vizantije sukoblja-vao se sa Ugarskom koja je imala osvajake pretenzije na srpske teritorije, ali i sa Bosnom oko Zahumlja. Poto je osvojio dobar deo vizantijskih teritorija krunisao se za cara, a Srpsku crkvu je uzdigao na rang Patrijarije, to e kasnije dovesti do sukoba izmeu Carigrada i Srbije.Pored osvajake, znaajna je i njegova zakonodavna delatnost. Najznaajniji spomenik predstavlja Duanov zakonik koji je reavao pravnu problematiku nastalu u novim uslovima Srpskog carstva i koji se dobrim delom oslanjao na vizantijsko pravo uz strogo potovanje starijih zakonskih akata.Stefan Duan je bio i ktitor. Zavrio je zadubinu svoga oca manastir Deane, a najznaajnija njegova zadubina je manastir Svetih Arhangela kod Prizrena, za koji neki putopisci kau da je bio jedno od svetskih uda.Car Stefan duan je umro 20. decembra 1355. godine, jo uvek mlad i u punoj snazi. Uzrok smrti nikada nije utvren, ali se govorilo o trovanju, modanom udaru, pa ak i epilepsiji. Sahranjen je u svojoj zadubini manastiru Svetih Arhanela kod Prizrena. Posle Duanove smrti Srpsko carstvo je postepeno poelo da se raspada.Kada su 1927. godine vrena arheoloka iskopavanja na lokalitetu manastira, u jugozapadnom delu crkve je naen mermerni grob za koji je ustanovljno da je carev. U grobu su pronaene ispre-turane kosti koje su kasnije prenete u crkvu Svetog Marka u Beogradu, gde i danas poivaju.Nije zvanino proglaen za svetitelja, ali se njegov lik sa oreolom oko glave moe nai u vie crkava i manastira, kao to je sluaj i u crkvi manastira Lesnovo u Makedoniji. Freska iz tog manastira, koja datira iz sredine XIV veka, smatra se njegovim najboljim prikazom, i posluila je kao uzor za ovu fresku cara Duana u hramu sv. Stefana u Ruti Hilu.VETI KRALj URO NEJAKI

Stefan Uro V nejaki (1355 - 1371.) jedini je sin i naslednik cara Duana. Vladao je od 1355. do 1371. a zadubina mu je Manastir Mateja. On je poslednji vladar loze Nemanjia. U njegovo vreme slabi centralna vlast i oblasni gospodari se osamostaljuju. Posle smrti cara Uroa srpska drava prestaje da postoji.Posle velikih Duanovih osvajanja, car Uro postaje rtva bahatosti vlastele koja se naglo obo-gatila u prethodnim ratovima. Uro je, mlad i neiskusan, sa osamnaest godina je nasledio presto u velikoj dravi, bez unutranjeg jedinstva i vre povezanosti. nakon smrti cara Duana njegov polubrat Simeon se proglasio novim carem, pa je potom sabor u Skoplju 1357. godine za srpskog cara proglasio Uroa, a Simeon se otcepio, i od Epira i Tesalije napravio sebi drugu dravu. To su poeli initi i druge velmoe, tako da je centralna vlast naglo oslabila. Nestalo je jezgro oko kojeg bi se pojedini krajevi vrsto okupili i povezali u celinu. Tako su manji i raz-jedinjeni delovi srpske carevine postali turski plen.Sin cara Duana, Stefan Uro V nejaki, poslednji potomak dinastije Nemanjia, carovao je u teko vreme raspada carstva srpskog. U Bitci na Marici 1371. godine uestvovali su samo dva brata Mrnjavevia. Turci su ih potukli, posle ega sa njima skoro da i nije bilo veih bitaka, sve do Kosovske Bitke 1389. godine u kojoj nisu uestvovale sve srpske oblasti.Krotak, poboan i blag, on nije hteo silom potinjavati neobuzdane velikae, meu kojima je naj-neobuzdaniji bio Vukain, koji dobrome caru i glave doe. Prema nekim izvorima mueniki postrada dobri Uro 2. decembra 1371. godine u svojoj trideset prvoj godini. Smru cara Uroa 1371. godine ugasila se vladavina loze Nemanjia i otpoela agonija srpske drave i naroda, ve-kovima sa raznih strana ugroavanog, ali nikad satrvenog, zahvaljujui duhovnoj snazi i nasleu koje mu je ostavila svetorodna loza Nemanjia.Od ljudi ubijen, on bi od Boga proslavljen. Njegove udotvorne moti poivale su u manastiru Jasku na Frukoj gori, odakle su za vreme Drugog svetskog rata (1942. godine) prenete u Beograd i poloene u Sabornu crkvu pored tela sv. kneza Lazara i sv. despota Stefana tiljanovia.Za vreme ovoga dobrog cara sazidan je manastir Sveti Naum na Ohridskom jezeru. Sazida ga Uroev velika Grgur.

IX. Vanije Nemanjike zadubineU zemljama iz kojih je srpska drava postepeno sastavljena bilo je i pre Nemanjia kaluera i manastira. Najmanje ih je bilo u Rakoj, dosta u Zeti, a najvie u Makedoniji. Zbog toga Nemanjii i nisu dizali manastire po Makedoniji i Zeti, nego su tu opravljali i obdarivali stare. Nove osnivaju oni u Rakoj, gde iz vremena pre njih znamo samo za jedan znaajniji manastir. To je crkvasvv. app. Petra i Pavla, severno od Novoga Pazara. Tu je bilo sedite rakog episkopa pre osnivanja samostalne srpske Crkve i sredite svega rakog verskog ivota. Predanje kae da je tu crkvu zidao jedan od uenika ap. Pavla - Tit ili Timotej.Arhitektura Nemanjikih zadubina.Nae srednjevekovne crkvene graevine zidane su u glavnom u dva stila - uromanskom i vizantijskom. Na Srbe koji su bili tek poli putem kulture uticao je i Zapad i Istok. No Srbi su dali u toku vremena toj umetnosti svoje obeleje. - Tako je, uostalom, bilo sa svim naim duhovnim ivotom: izmeu latinskog i grkog kulturnog sveta razvili smo mi trei - svoj.Romanski stil su preneli meu Srbe neimari iz Primorja, ili sa daljeg zapada, iz Italije i Francuske. Vizantijski je doao sa istoka. Graevine romanskog stila graene su kod nas pomnije i savrenije. Po briljivoj izradi mogu se takmiiti sa slinim radovima svoga doba u Italiji i Francuskoj. Unutranjost tih naih romanskih hramova udeena je za pravoslavno bogosluenje.Studenicaje etvrta zadubina Stevana Nemanje. Dignuta je u planini, malo podalje od ua reice Studenice u Ibar. Posveena je Bogorodici. Nemanja ju je odredio da u njoj monahuje i da mu bude grobnica. Meu kraljevskim zadubinama; stajala je Studenica na prvom mestu i po vremenu i po vanosti. Njenom igumanu je pripadalo uvek prvo mesto meu ostalim igumanima u Srbiji. Biran je i postavljan nekom vrstom investiture: u sporazumu sa vladarom, koji mu je lino predavao upravu dajui mu taku i poljubac. Tipik, ili pravilnik za ivot i red u manastiru, napisao je Studenici sam sv. Sava. Drugi manastiri su se ugledali na studeniki red. Uz Deane i Graanicu ostala je Studenica ponajvie sauvana od vremena i turskog nasilja. U njoj se kandilo nije gasilo.Stil u kome je Studenica graena u glavnom jeromanski. Spolja je sva oplaena uglaanim mramornim ploama, veinom belima. I iznutra je za jedan metar i pola obloena velikim mramornim ploama. Na ovoj crkvi su sa velikom umetnou izraeni dovraci -portali- zapadnih i junih vrata i trolani prozor na oltarskoj apsidi. I portali i prozor lee na vitkim stubovima, a opervaeni su romanskom rezbarijom u kamenu. Od istonjakog obiaja odudara reljef Bogorodice nad zapadnim vratima i reljefi apostola na oba dovratka istih vrata. - Prvobitno kube crkve je srueno, sadanje je iz prologa veka.iaje zadubina Nemanjina sina i naslednika Stevana. Zove seDom Spasovjer je posveena Vaznesenju Gospodnjem. Lei na Ibru, juno od nekadanjeg Karanovca, a dananjeg Kraljeva. Gradnju ie je nadzirao sv. Sava. Za njegovo vreme bilo je tu sedite arhiepiskopije. Amo je docnije preneto i telo Prvovenanoga koje je prvo lealo u Studenici. Ve u vreme Savina naslednika Arsenija preneta je arhiepiskopija iz ie u Pe, no i potom su arhiepiskopi stanovali naizmence u oba manastira. Za vreme kneza Lazara vratio se stareina srpske Crkve ponovo u iu. Prema povelji koju joj je osniva izdao trebalo je da se u ii kruniu srpski kraljevi i postavljaju arhiepiskopi. Tako je u poetku i bilo.U burnim ratnim vremenima ia je ruena i ostajala pusta. Sada je potpuno obnovljena. - Po svome neimarskom sklopu je romanskoga stila. Osnova joj ima krst sa jednim duim krakom. Pri zidanju docnijih crkava iz doba Nemanjia ugledalo se na iu.Manastir svv. apostola u Pei.Gradnja mu je vezana za ime drugog srpskog arhiepiskopa Arsenija. Podignut je u prvoj polovini H. v. Lei na jedan kilometar severno od varoi Pei. Po tom novom sreditu srpske Crkve nazivaju se nai patrijarsi pekim patrijarsima, a CrkvaPekom Patrijarijom.Peka crkva se sastoji iz tri uporedne crkve, koje su iznutra potpuno odeljene jedna od druge. Svaka od njih ima svoje kube, a paperta im je zajednika. Spolja crkva nije lepa, ali joj je unutranjost vrlo prijatna.Graanicalei juno od Pritine na reici Graanici. Postojala je jo u vreme prvih Nemanjia. Iz osnova ju je obnovio kralj Milutin 1321. g. Posveena je Bogorodici. Ouvana je u celini. Graena je u vizantijskom stilu. Ima pet kubeta. Zidana je naizmenino redovima tesanog kamena i opeke sa debelim slojevima beloga maltera i to joj daje neobinu ivost. Graanica u svojoj jednostavnosti daje primerak savrene neimarske lepote. Jedino je rui paperta koja je dozidana u XVI. v.Banjskalei u ruevinama na 15 km. od Kosovske Mitrovice. Digao ju je sebi za grobnicu kralj Milutin. Graena je po uzoru Studenice. Gradnju je nadzirao arhiepiskop Danilo P. Manastir je bio posveen sv. prvomueniku Stefanu. To je bila najlepa romanska graevina na srpskom zemljitu.Deaneje digao sebi za grobnicu kralj Stefan Uro III. otac cara Duana. On i danas u njima poiva i po njima se zove Deanskim. Deani lee juno od Pei na nekih 15-20 km. Crkva je posveena Pandokratoru - Bogu Svedritelju. Turci su Deane odmah posle Kosovske bitke porobili i popalili, no docnije su ih ostavili na miru. Kroz duge vekove sticali su se u Deane poklonici iz svih srpskih zemalja.Deanska je crkva po osnovi i spoljanjosti bazilika sa tri broda. Brodove dele jedan od drugoga stubovi i niska kamena pregrada. Svaki je brod posebna crkva sa svojim oltarom u posebnoj apsidi. Stubovi su rezani u romanskom stilu i visoki su preko sedam metara. Ikonostas srednjega broda je raen od beloga mramora. Od mramora je i kraljevski sto. Nad srednjom laom se die okruglo kube do visine od 25 metara. Gradnja Deana je trajala osam godina. Sva etvora vrata imaju iroke dovratke (portale) svedene visokim lukovima. Portali su od beloga mramora, ukraeni rezbarijom. Spolja su zidovi obloeni ploama uglaanog belog i crvenkastog mramora. U deanskoj paperti nalazi se velika slika cele loze Nemanjia. Deane je gradio neimar iz Kotora, grada kraljeva.Vladislav Nemanji

Stefan Vladislav Nemanji, freska iz manastira MileevaStefan Vladislav Nemanjije biosrpskikralj(1234.-1243.) Naslijedio je brata kraljaStefana Radoslava1234.Ktitor jemanastira Mileeva, u kojem je sahranjensveti Sava.Poslije poraza vojskeepirskogcara Teodora I. kod Klokotnice uBugarskoj1230.godine, Radoslav gubi podrku vlastele koja se okree ka njegovom mlaem bratu Vladislavu.1234.godine, Radoslav je svrgnut, a na prijestolje je doveden Vladislav. Kao to je Radoslav imao podrku Epira, Vladislav se za podrku okree Bugarskoj, koja u to vrijeme postaje najmonija drava naBalkanu.Vladislav se oenio Beloslavom, kerkom bugarskog caraIvana II. Asena. Raniji epirski utjecaj je bio zamijenjen bugarskim. Sveti Sava nije bio zadovoljan promjenom vlasti pa odlazi na istok i posjeuje Svetu Zemlju. S tog puta se nije vratio, nego umire u Trnovu 1236. godine. Vladislav, naavi se u nelagodnom poloaju uslijed smrti strica, odlazi puncu moliti ga za Savino tijelo. Pregovori nisu ili lako, ali mu punac ipak izlazi u susret i dozvoljava vraanje Savinog tijela u Srbiju. Vladislav sveano sahranjuje svog strica u svojojzadubini Mileevi.Za vrijeme njegove vladavine, dogodila se velika navalaTatara. Oni su opustoili i Srbiju1241.proavi kroz primorje iKosovo. Nisu se zadravali i sudei po izvorima toga doba, nainili su manju tetu, ali su u Bugarskoj izazvali potpunu pomutnju, koja se dodatno pogorala smru cara Ivana Asena II. u lipnju 1241. Kada je Bugarska postala tatarski vazal, ugled kralja Vladislava se smanjio, i vlastela je opet poela negodovati. Lien je vlasti 1243. kada ga, uz podrku vlastele, nasljeuje polubratUro.Umro je oko1269.i sahranjen u manastiru Mileevi.Srpska pravoslavna crkvaga slavi kao sveca, a obiljeava se7. listopada.

spon Stefana i Save Nemanjia[uredi VE|uredi]Godina 1199. obiljeila je smrt srpskog velikog upana i osnivaa dinastijeNemanjia, Stefana Nemanje. Za sobom je ostavio temelje srpske drave i tri sina, Vukana, Stefana i Rastka, da sauvaju i uvrste njegovo vladarsko delo. Nemanjino nasljee nije bilo ni lako, ni jednostavno. Rasprava izmeu dva starija brata o pravu na prvenstvo u dravnoj upravi prerastao je u sukob. Sve do prvih godina trinaestog stoljea tinjala je ova borba, ponekad provaljujui u otvorenu netrpeljivost. U prvo vrijeme Vukan je uspjevao odrativlastu Srbiji, djelujui iz svog sigurnog utoita u Zeti koju je naslijedio jo od oca. I najmlai Nemanjin sin Rastko od samog poetka se ukljuio u presuivanje koji od starije brae treba biti vladar u Srbiji. Jo kao djeaku otac mu je dao Humsku oblast na upravu. Ali, mladiRastkoje ve 1191. napustioHumi odlazi u Svetu Goru zamonaiti se. Od tada nosi ime kaluera - Sava i po tome je ostao poznat. Mada je Nemanja odredio Stefana za svog nasljednika koji je bioveliki upanod 1196., Vukan je, uz pomo ugarskog kralja Emerika, osigurao premo u Srbiji i protjerao Stefana, 1202. godine. Tako je Vukan postao velikim upanom od 1202. do 1203. Nekoliko godina kasnije, 1204. ili 1205. Stefan je uspio, postepeno osvajajui srpske zemlje, preuzeti vlast u Srbiji uz pomo Bugara. U vrijeme sukoba izmeu Vukana i Stefana, Vukan je bio taj koji je uivao podrku katolike vlastele u Zeti. Oslanjao se na prijateljstvo Ugarske i papinske kurije. Kada je za trenutak pobijedio Stefana priznao je prvenstvo katolikoj crkvi i vrhovnu vlast ugarskog kralja. Ali ipak se ostvarila Nemanjina elja da Stefan ovlada zemljom, a da Vukan bude "veliki knez" jedne oblasti. Prenoenje motiju Stefana Nemanje izHilandaraumanastirStudenicu pomoglo je pomirenju izmeu dva brata. Glavnu ulogu u tom inu imao jeSava.U momentu Stefanovog konanog ustolienja na elu srpske drave, poelo je jedno novo razdoblje ne samo u srpskoj povijesti, nego i u povijesti itavog Balkanskog poluotoka. Ruenje Bizantskog carstva pod naletima kriara (etvrti kriarski rat) i nastanak vie novih drava (Latinsko Carstvo,Solunska Kraljevina,Nicejsko Carstvoi dr.) na tlu starog carstva promijenio je odnos snaga na jugoistoku Europe. Osamostalio se iEpir, a usporedno sa Srbijom jaalo je i Drugo bugarsko carstvo, a samim padom Bizanta uvelike je ojaala i Ugarska. Stefan je morao u vie mahova odbiti vanjske napade kako bi osiguaro samostalan razvitak srpske drave. CijeliBalkanpodijelio se na dva svijeta. S jedne strane stajale su one drave koje su pripadale bizantskom duhu (Srbija,Bugarskai dr.). S druge strane nalazile su se nove drave latinskih kriara ili male grke drave. Otuda je i proistekla prozapadna politika Stefanova. Poslije pobjede Stefana nad Vukanom i sam Stefan se okrenuo Zapadu, Mletakoj Republici iRimu. Najvaniji korak u ovom svom opredjeljenju Stefan je uinio kada se 1207. ili 1208. oenio po drugi put i to venecijanskom princezom Anom Dandolo. Njegova prva ena bila je bizantska princeza Eudokija. Oba braka sklopljena su iz politikih pobuda. Ovaj drugi jasno pokazuje kojim putem je Stefan htio krenuti. Prvi Stefanov pokuaj da od rimskog pape Inocenta III. dobije kraljevski vijenac nije uspio. Ali, njegova upornost se isplatila 1217. godine. Sava je te godine poslao u Rim svog uenika Metodija koji od pape Honorija III. dobiva blagoslov za krunjenje. Na saboru u manastiru ii, Sava je okrunio svoga brata Stefana krunom donesenom iz Rima. Te 1217. Stefan je postao prvi srpski kralj, a vjenanje krunom je drevni izraz za in krunjenja i zato dobiva naziv Prvovjenani, a Srbija je postala prvi putkraljevina. Vladao je neto vie od dva desetljea (1205 - 1228).Dogaaj koji je imao jo presudniji znaaj od ustolienja Srbije kao kraljevine, bilo je stvaranjesrpske autokefalne (samostalne) pravoslavne crkve. Kljunu ulogu u ovoj moda najdalekosenijoj odluci u srpskojpovijestiimao je Sava Nemanji. Godine 1219. Sava odlazi u Niceju. Od tamonjeg cara Teodora I. Laskarisa i patrijarha Manuelala Sarantena Haritopula uspjeva postii akt o samostalnosti srpske crkve. To je znailo da srpski arhijereji stjeu pravo potpuno sami birati svog arhiepiskopa. Prvi srpski arhiepiskop postao je Sava u proljee1219.godine. Odmah poslije toga,Savaje zapoeo veliki posao uvrivanja unutranje i vanjske organizacije srpske crkve. Tako su stvorene nove episkopije, obrazovano sveenstvo, a izvodili su se i prijevodi crkvenih spisa. On je bio taj koji je udario temelje srpskog pravoslavlja i u duhovnom i u organizacijskom smislu, kojegSrbidanas poznaju i prihvaaju.ArhiepiskopSava i kralj Stefan su biografijama svog oca nemanje pokrenuli i srpsku knjievnost feudalnog vremena.Kratka vladavina Radoslava i Vladislava[uredi VE|uredi]Poslije smrti prvog srpskogkralja, Stefana Prvovjenanog 1228. na srpskoprijestoljeje doao njegov stariji sin Radoslav iz braka s Eudokijom, po izriitoj oevoj volji. Njegova kratka vladavina (1228-1233) bila je ispunjena unutranjim nesporazumima i borbama. Radoslav je bio oenjen keri Ivana I. Anela, epirskog vladara. Napravio je neoekivani i netaktian preokret u vanjskoj politici Srbije pod utjecajem oca svoje ene, grkog vladara Teodora I. Anela sa Zapada naIstokte je uzdrmao stabilnost nekadanje Stefanove drave. Radoslav se u jednoj prilici obratio Ohridskoj arhiepiskopiji, u ono vreme grkom sreditu na zapadu. Namjera mu je bila da se jo vie pribliibizantskojstrani i osnai njen utjecaj. Otiao je toliko daleko da je pregovarao s Ohridom neposredno, zaobilazeiarhiepiskopaSavu, poglavara srpske crkve. U tome je Sava vidio ozbiljnu opasnost po samostalnost srpske crkve, jer su pregovori sOhridomvodili ka priznanju vrhovne vlasti ohridske arhiepiskopije. Time bi se uspostavili odnosi koji su postojali i prije 1219. godine. Ljut i razoaran, Sava ponovo odlazi na put. Boravi u Niceji, Palestini i preko Soluna se vraa u Srbiju. Ali, njegovo dranje prema Radoslavu se ni nakon toga nije promijenilo. Srpska vlastela nikako nije mogla prihvatiti bizantsku politiku kralja Radoslava. Nezadovoljstvo srpskih feudalnih gospodara zavrilo je tako to je Radoslav zbaen s prijestolja. Na njegovo mjesto doao je Stefanov mlai sin Vladislav. Radoslav se sklonio uDubrovnik. Idue godine 1234. Dubrovanima je izdao poznatu Povelju, u kojoj im je obeao silne ustupke i iroka prava, ako se vrati na srpski tron. Ali, bivi srpski kralj nije dugo ostao u Dubrovniku. Uskoro je bio prinuen vratiti se u Srbiju, nakon neuspenog pokuaja da u Drau nae utoite. Radoslav se kasnije zamonaio, a Sava ga je sahranio u manastiru Studenici.I ponovo je promjena na srpskom tronu promijenila srpsku vanjsku politiku. Vladislav je traio i naao oslonac u Bugarskoj. Oenio se bugarskom princezom Beloslavom, keri Ivana II. Asena. Ubrzo je i Sava otiao s mjesta srpskog arhiepiskopa. Na saboru u ii on se povukao ostavljajui svoje mjesto ueniku Arseniju. Sava je napustio Srbiju i ponovo krenuo na Istok. Obiao jePalestinu, Aleksandriju i Niceju. Umro je u Trnovu14. sijenja1236.godine. Uz velike muke i protivljenja svog tasta, Vladislav je uspio Savine kosti vratiti u Srbiju i sahraniti ga u kraljevskom manastiru Mileevi idue, 1237. godine.Vladavina kralja Vladislava trajala je tono deset godina. Oslonjen na Bugarsku, Vladislav je trajao koliko i njegov glavni saveznik kad je Bugarsku slomilatatarskanajezda. I opet zahvaljujui rodbinskim vezama, vanjska politika Srbije je promijenila pravac. Zbogdubrovakoggostoprimstva Radoslavu dolo je do nesporazuma izmeu Republike i srpske drave. Pregovori s Dubrovnikom zavrili su se 1235. novim mirovnim ugovorom, mada odnosi dvije drave nikada nisu postali sasvim prijateljski. Od 1237. Vladislav se morao okrenuti svojim zapadnim granicama. titeiHumod hrvatskoghercegaKolomana, Vladislav je stigao do grada Splita. Sa Splianima je 1237. potpisao ugovor o prijateljstvu i skladnom delovanju protiv zajednikih neprijatelja. Kralj Vladislav nije dugo izdrao na vlasti posle smrti svoga tasta i zatitnika, bugarskog kralja, 1241. S prodoromMongolauUgarskui Srbiju, njegovavlastje poela posrtati. Jo jednom je srpskavlastelaodredila sudbinu prijestolja. Ustala je protiv Vladislava, uspjela ga zbaciti i dovesti na vlast treeg sina Stefana Prvovjenanog, Uroa I.Uro I.[uredi VE|uredi]Sve se to odigralo 1243. godine. Uro je na elu srpske kraljevine ostao vie od trideset godina (1243. - 1276.). Za sve to vrijeme gledao je kako se prilike na Balkanskom poluotoku iz temelja mijenjaju. Bizant je obnovljen 1261., aUgarskaje naglo poela izrastati u silu prvog reda. Srbija, mada pritisnuta i sasjeverai sjuga, bila je dovoljno velika drava da neposredneopasnostinije bilo.Uro I.je vodio politiku koliko na prvi pogled pomirljivu prema susjedima toliko i smiljenu. U prvom periodu svoje vladavine osigurao je granice srpske drave. Naroito su znaajni njegovi odnosi sDubrovnikom. Nekoliko puta su se pogoravali i ponovo uspostavljali. U dva maha Uro je i napadao grad i na taj nain primoravao Dubrovane na potovanje drevnih obaveza prema srpskomvladaru. Uro je bio dovoljno umjean da su ga smatrali prijateljem Nicejskog carstva, mada sam nicejski car nikada nije bio sasvim uvjeren u Uroeve prave namjere.Sredinom trinaestog stoljea Srbiji je najvea opasnost prijetila od Bugarske. Ali, ni ta opasnost nije izrasla u otvoreni sukob. Pritisak je dolazio i sa sjevera i sjugozapada, ali je poslije smrti bugarskog cara Mihaila Asena, polako jenjavao. Ali, Uro nije na svim stranama bio tako uspjean. Njegov najvei promaaj je bio napad na Mavu, banovinu koju je osnovala Ugarska, 1267. - 1268. kada ga je mavanski gospodar uz pomo ugarskog kraljaBele IV.porazio i zarobio. Srpski kralj se morao otkupiti da bi se vratio u svoju kraljevinu. Kao znak pomirenja poslije ovog neuspjeha, Uroev sin Dragutin oenio se ugarskom princezom Katalinom, vjerojatno oko 1270. godine. Uro je ponovo zaratio s Dubrovnikom 1275. Iako je pobjedio Dubrovane, na inzistiranje venecijanskog duda mir je ponovo uspostavljen. Veze s ugarskim kraljem i zbliavanje sa sicilijanskim kraljem Karlom Anuvincem uputile su ga protivBizanta. Uroeva ena Jelena, bila je iz rodaAnuvinaca, Karlovih roaka. Od tih velikih planova koalicije i akcije uperene protiv Carigrada nije se mnogo ostvarilo, mada je Uro dobar dio svoga vremena i panje usmjerio ka tom cilju. itavo desetljee Uro je pripremao napad na Bizant, koji jebio obnovljen 1261. te se do kraja svoje vladavine nije usudio da napravi odluujui korak, ali za kratko vrijeme je bio osvojio dio Makedonije. Ono to je posebno zanimljivo za ovo razdoblje srpske povijesti je pojava njemakihsaskih rudara. Dotle je Srbija bila poljoprivredna i stoarska zemlja. Oni su stigli u Srbiju negdje poetkom etvrte desetljea trinaestog stoljea. Sa sobom su donijeli nove tehnike pronalaska i preraderudaplemenitih metala, prije svega srebra, bakra i olova. Njihovo znanje i sposobnost oivjele su proizvodnjumetalai irom otvorili vrata mediteranskog trita srpskom gospodarstvu. Sasi su prverudnikerazvili u Breskovu (1254.), Trepi, Rudniku, Janjevu Rogozni, Novom Brdu i u drugim rudarskim mestima. Ta mjesta tako postaju gradska naselja i trgovaka sredita. Razvojrudarstvai pojaavanje robnog prometasrebrom, srebrom mjeanim sazlatom,olovomibakromu Srbiji pokrenuo je itav niz privrednih i trgovakih veza sprimorjem, junomItalijomiMediteranom.Vladavina i sukob Uroevih sinova Dragutina i Milutina[uredi VE|uredi]Uroa je zbacio s prijestolja njegov sin Dragutin, ugarski zet, duboko nezadovoljan oevim nepovjerenjem. Dragutin je uporno zahtjevao vlast u jednoj srpskoj oblasti. Budui da mu otac nikako nije izlazio u susret Dragutin se zaratio s ocem i pobjedio ga. Uz majin oprost, postao je srpski kralj 1276. godine. Poraeni otac se zamonaio i umro ve naredne godine. Poraz novog srpskog kralja od bizantske vojske 1281. bio je presudan za Dragutina. Dragutin nije dugo ostao na vlasti. Pao je nesretno s konja na Jelai1282.Ostao je obogaljen. Razoaran i fiziki i moralno ubrzo je odstupio s prijestolja u korist svog mlaeg brata Milutina. Promjena na srpskom tronu odigrala se na saboru u Deevu. Bivi kralj se povukao u oblasti oko Rudnika,MavuiSrijem. Tu je vladao sve do svojesmrti1316.godine.Najdua vladavina jednog vladara u srpskoj povijesti srednjeg veka bila je upravo Milutinova. On je proveo na tronu nemalih etrdeset godina (1282-1321).KraljMilutin je nastavio politiku svojih prethodnika i spremao se za napad na Bizant. Za razliku od njih on je taj napad ostvario i nekoliko puta je ratovao s Carigradom. Na samom poetku vladanja osvojio je sjevernu Makedoniju (Gornji i Donji Polog, Skoplje, Ove polje, Pijanec) da bi najzad u drugoj polovini osmog desetljea trinaestog stoljea osvojio Pore, Kievo i Debar. Jo jednom je Milutin krenuo naBizantpred sam kraj stoljea. Pobjeda je bila uvjerljiva, a srpski kralj je dobio sva ona podruja koje je ranije osvajio i bizantsku princezu Simonidu za enu. Sve se to dogodilo 1299. godine i tada je sBizantomuspostavljen mir. Na samom poetku, Milutin je doao u sukob s bratom Dragutinom. Dragutin je pored oblasti u Srbiji dobio 1284. od UgarskeMavanskubanovinu, a kasnije je pripojio sjeveroistonu srbiju, protjeravi lokalne gospodare Branieva i Kueva. Daljnje njegove uspjehe prekinuo je otvoreni rat dvojice brae koji je trajao oko 1301. - 1312. Uzrok rata je bilo pitanje nasljedstva na priestolju. Sukob je zavrio Milutinovom pobjedom. Nije pouzdano utvren toan datum kad su se dvoje brae pomirili, ali se zna da su 1313. djelovali zajedno. Dragutin je umro 1316. ostavljajui svoja podruja sinu Vladislavu. Milutin je to iskoristio, napao sinovca, pobijedio ga, bacio u zatoenitvo i zauzeo Rudnik, rudarsko naselje Lipnik, grad Mavu i vjerojatnoBeograd. Milutinove tekovine u Makedoniji vie nisu dolazile u pitanje, ali zbog osvajanja sjevernih podruja se rasplamtila borba izmeu Srbije i Ugarske, te su se odnosi izmeu srpskog kralja Milutina i ugarskog kralja Karla Roberta pogorali. Prvo je ugarska vojska prodrla u Srbiju 1319. zauzimajui sve bive Dragutinove posede i prodirui dolinomKolubare. Ali, ugarski uspjesi bili su kratkog daha. U protuudaru Milutin je povratio dio zauzetih zemalja. Tako je u proljee 1320. Karlo Robert ipak uspio sauvati Mavu pod svojom upravom. Tako je izgubioMavanskubanovinu i Beograd, a spor oko sjevrne Srbije vodio se jo sve do poetka 16. stoljea. I Milutin je imao muka s Dubrovnikom. Ratovao je s Dubrovanima 1317., ali se ne zna pod kojim uvjetima je zakljuenoprimirje. Jedino je sigurno da je Milutin ostao duan oko 4.000 perpera dubrovakim trgovcima i da se podmirivanje toga duga razvlaio sve do 1318. kada su Dubrovani dobili dozvolu da slobodno trguju u Srbiji. Srpski kralj morao je odoliti i naletima albanskih velikaa koji su, kao katolici, posluali rimskog papu u zapovijedi da zbace Milutina 1319. godine. Na alost ishod ove akcije ostao je nepoznat, ali je malo vjerojatno da je imala velikog uspeha. Jo jednom se Milutin uspio sauvati, ovoga puta uz pomo epirskog despota Tome. I Milutin je imao muke sa svojim nasljednicima. Svome sinu Stefanu dao je na upravu zetsku oblast. Nezadovoljni kraljevi napao je oca koji ga je najzad porazio, oslijepio i protjerao uCarigrad. Razlozi sinovljevog nezadovoljstva bili su istovjetni razlozima nesloge u ranijim generacijama - pitanje kraljevskog naslijea. Ali, ovog puta bilo je i naelnih neslaganja. Milutinov pomirljiv stav prema Bizantu, pod uticajem kraljice Simonide, naveo je Stefana na oruani otpor prema ocu. Ono to je najvrijednije iz dugogodinje vlasti kralja Milutina svakako su mnoge zadubine i crkve koje je srpski vladar sagradio. Nijedna okrunjena glava obitelji Nemanjia nije toliko uradila da za sobom ostavi graditeljski i umetniki trag kao Milutin. S druge strane, srpska drava koju je za sobom Milutin ostavio nakon etrdeset godina na prestolju nije imala onaj unutranji sjaj i trajnost graevina njegovog doba. Rezultati Milutinove vladavine u Srbiji bili su jasno vidljivi. Kada je primio dravnu vlast, granice srpske drave bile su kod Lipljana. U trenutku njegove smrti (1321.) granice su bile pomaknute daleko i na sjever i na jug. Bili su to prave osnove za uspon srednjovekovne Srbije u etrnaestom stoljeu.Kultura Srba za prvih Nemanjia[uredi VE|uredi]Svi srpski vladari kraljevske porodice Nemanjia za sobom su ostavljali zadubine, svoje crkve i manastire, da iskupe svoje due i pokau svoju veliinu.Sveti Savai njegov brat veliki upan Stefan poeli su izgradnju crkve Svetog Spasa u ii ija je izgradnja trajala punih dvadeset godina. Zavrena je tek dvadesetih godina trinaestog stoljea. Bogorodiina crkva u Studenici, zadubina Stefana Nemanje, nije zavrena za ivota svog osnivaa. Unutranjostcrkveoslikana je tek 1208. - 1209. godine. Vladislav je sazidao svoju zadubinu manastir Mileevu oko 1225. godine. U njemu se nalaze najznaajnijefreskesrpskih vladara toga doba. Radoslav je obogatio zadubinu svoga djeda Stefana Nemanje - manastir Studenicu. On je proirio Bogorodiinu crkvu u tom manastiru. Jo dok je Sava bio iv zapoela je gradnja hrama Sv. Apostola uPei. Zavren je tek sredinom trinaestog stoljea. Od velike vrednosti je i manastir Moraa iji je zatitnik i graditelj bio Vukanov sin Stefan. Podignut je 1251. - 1252. godine. ZadubinakraljaUroa I. je manastir Sopoani s crkvom Svete Trojice iz 1260, jedan od najljepih u Srbiji. Kralj Dragutin kritor je crkve Svetog Ahilija u Arilju, sagraenoj oko 1290. godine.Daleko najvee graditeljske poduhvate poduzimao je kraljMilutin. Za vreme njegove vladavine podignuto je ili dovreno vie crkava i manastira velikog povijesnog i umetnikog znaaja. Ovdje e biti spomenute samo najvanije. Milutinova zadubina je crkva Sv. Jovana u Svau iz 1300. godine, On je sazidao crkvu u Hilandaru (1303.) poznatu kao crkva kralja Milutina. Njegova glavna zadubina je manastir Graanica, jedan od najljepih graditeljskihspomenikasrpske srednjovjekovnearhitekture. Tu se nalazi i Milutinovmauzolej, crkva Svetog Stefana u Banjskoj, nevjerojatno brzo zavrena (1312. -1317.). Milutin je u posljednjih dvadesetih godina svoje vladavine sagradio ili obnovio crkvu Bogorodice Ljevike u Prizrenu (1313. - 1314.), Kraljevu crkvu u Studenici, crkvu Svetog ora u Starom Nagoriinu i samu Graanicu.Stvaranje carstva[uredi VE|uredi]Bio je tovijeki velianstven i tragian. Itrijumfalani porazan. Nema u prolosti Srba nijednog perioda tako velikog i, u isti mah, tako neumjesno poraznog kao to je etrnaesto stoljee. Doba srpske povijesti od 1321. do 1371. godine bilo je ono najsjajnije vrijeme srednjovekovne drave i srpskog carstva, koje je nagovijestilo posrtanje i pad. Od dolaska na vlast Stefana III. Deanskog, preko velianstvenog Duanovog carstva do poraza na Marici, zloslutnom vijesnikuKosovske bitke.SmrtkraljaMilutinaobiljeila je novo razdoblje u povijesti srednjovekovneSrbije. Njene su granice bile znatno proirene i prema jugu i prema sjeveru. Ali, unutranje stanje u dravi nikako nije bilo sreeno u onoj mjeri u kojoj je to bilo potrebno da bi se Milutinova Srbija stabilizirala i odrala. Sredinja vlast nije se uvrstila, a lokalna vlastela, se toliko osilila da su njeni zahtjevi ozbiljno ugroavali interesedrave. Nipitanjeo naslijeu nije bilo rijeeno. Stariji Milutinov sin bio je logian nasljednik. U trenutku kada mu je otac kralj Milutin umro, Stefan se nalazio u izgnanstvu uCarigradu. Njegova sudbina je bila jo tea, jer je bio skoro sasvim slijep. Dokumenti iz njegovog vremena govore o "predivnom udu" vraanja vida srpskomvladaru. Ali i njegov mlai brat Konstantin je pretendirao na krunu te Dragutinov sin Vladislav koji je takoer imao ambicija da doe na srpskoprijestoljepo osnovi sporazuma svoga oca i kralja Milutina. Tako je poeograanski ratu Srbiji.Stefan III. Deanski[uredi VE|uredi]Do1322.Stefan III., kasnije nazvan Deanski, ipak je uspio pobijediti svoje protivnike i ustoliiti se kao vladar Srbije. Tada je i okrunjen "bogodarovanim vijencem kraljevstva srpskog" (6. sijenja 1322). Neposredno nakon povratka u Srbiju, kralj Stefan je izgubio svoju prvu enu Teodoru. I kako je to bilo uobiajeno u srednjem vijeku, odmah je poeo sebi traiti novu kraljicu. Prvo je pokuao pridobiti ker tarinskog kneza Filipa, Blanku. Do vjenanja, koje je ve bilo zakazano za proljee 1323. u Skadru, nije dolo. Uvjet da srpskikralj,vlastelai sveenstvo priznaju papinsku vlast Stefan nije ni elio ni mogao ispuniti. Umjesto na Zapadu, srpski vladar je potraio nevjestu na Istoku, na carigradskom dvoru. Oenio se 1324. godine Marijom Paleolog, keri panhipersevasta Ivana, sinovca bizantskog cara Andronika II. U bizantskom sukobu izmeu djeda Andronika II. i unuka Andronika III., Stefan je stao na stranu svoga tasta Andronika II. Iako je njegova strana poraena, Stefan je uspeo u ovom ratu uspio zauzeti Veles, Prosek na Vardaru i jo neke gradove u Makedoniji. Deanski je ratovao i s Dubrovakom Republikom na jugozapadu. Bosna je 1326. Srbiji uzela Hum. Krajem treeg desetljea etrnaestog stoljea, on je povratioStoniPeljeac, a vjerojatno i dijelove Huma. Ali, srpskoj dravi i njenom vladaru kao da nije bilo mira. Zbog velike snage Srbije ujedinili su se bugarski vladar Mihailo i bizantski car Andronika III. Moralo je doi do ratnog sukoba.Bitka na Velbudu28. srpnja1330.godine izmeu Srba i Bugara bio je taj odluujui sudar. Bugari su do nogu potueni, a sam car Mihailo poginuo je u ovoj bitci. Andronik III., na vijest o porazu Bugara, povukao je svoju vojsku koju je ve bio poslao u pomo Mihailu. Iako je pobijedio Bugare, Stefan III. je i dalje imao jake protivnike u svojoj dravi. Srpska vlastela mu je najvie zamjerala pomirljiv stav prema Bizantu i to je objanjavala utjecajem kraljice. A ona je, sa svoje strane, uporno radila da nasljednik Stefanov bude njezin sin Sinia, a ne stariji sin Stefana Deanskog, Duan. Srpski vladarStefan III. Deanskinije imao mnogo sree. U izgnanstvu je proveo mladost, u izgnanstvu je i umro. Bjeei od ruke svoga sina, s kojim nikada nije bio u prijateljskim odnosima, sklonio se u zveansku tvravu. Njegova smrt, u studenom 1331., ostala je prekrivena velom tajne. Deanski je za sobom ostavio dubok trag. Na prvom mestu, blistavo delo srpskog srednjovekovnog graevinarstva i umetnosti,manastirVisoki Deani. Po ugledu na svoje pretke, i Stefan Deanski gradio je svoju zadubinu. Za razliku od njih, on je poneo i ime manastira iji je biozatitnik.Duanovo carstvo[uredi VE|uredi]Kraljevi Duan i srpska vlastela uZetiuveliko su rijeili uinivi kraj Stefanovoj vladavini. Njihovo uvjerenje utvrdio je prevrat u Bugarskoj, u kojoj je za cara proglaen Ivan Aleksandar. Njegove prijetnje Srbiji ozbiljno su ugroavale i dravne granice i samu dravu. Duan je ubrzo, uz pomo zetske vlastele, krenuo na oca, lako ga je savladao i zarobio. Duan se okrunio za kralja 8. rujna 1331., a svrgnuti otac ivladarumro je poslije nekoliko meseci, ulistopaduiste godine. Ubrzo e zapoeti period velikih osvajanja u pravcu jugoistoka. Stefan Duan bio je sigurno jedan od najznamenitijih i najuspenijih srpskih vladarasrednjega vijeka. On je bio taj koji je srpski narod doveo do vrhunca i politike i vojne moi. On je ostvario one snove koje su sanjali Uro I. iMilutin. Najtoniji opis Duanov dao je veliki srpski povjesniar Stanoje Stanojevi u svojoj Povijesti srpskog naroda, prije sto godina, 1908: "Duboke politike mudrosti u njega nije bilo, ali je on imao prirodne bistrine da shvati neposrednu situaciju i da je iskoristi. Osim toga, on je shvatio potrebu u korist dobre organizacije, mada sam nije bio dobar organizator". Duan se ubrzo oenio sestrom Ivana Aleksandra, Jelenom. Uglavnom zahvaljujui tom braku odnosi izmeu Srbije i Bugarske ostali su dobri i prijateljski sve do smrti cara Duana. Ve 1331. Dubrovani su sveano doekali novog srpskog kralja. Dve godine kasnije (1333.) od njega su dobili Ston i Peljeac uz obvezu plaanja srpskom vladaru 500 perpera (oko 250dukata) godinje, to su oni i inili.Mladi srpski vladar, poslije sreivanja prilika na zapadnim granicama, odmah je po prvi put napao Bizant 1334. godine i osvojio gotovo itavu Makedoniju do dananje grko - makedonske granice, gradovePrilep,Ohrid,Kostur,Strumicui drugegredove, to je primoralo bizantskog cara da zatrai mir, koji je uspostavljen ukolovozuiste godine. Borio se i pregovarao sBizantomuspjeno i ravnopravno. Na osnovi mira s Bizantom Srbiji su priznate sve nove granice. Jedino od ega je u ovom trenutku srpski kralj morao odustati bila je opsada Soluna. Godine 1336, Duan je proveo tjedan dana u Radovitu na Strumici razgovarajui i pregovarajui s Andronikom III. Duan je takoer bio zainteresiran za sklapanje mira poto je ugarska vojska upala u Srbiju. Srpski kralj je brzo prebacio svoju vojsku na sjever, potukao je Ugre i protjerao ih preko Save. Ugri su pokuali i 1339. godine povratiti izgubljeniteritorij, to im tada nije polo za rukom.Drugi period osvajanja poinje nakon smrti Andronika III. 1341. godine. Bizantskog pretendenta Jovana Kantakuzina Duan je primio u Pritini 1342. Tada je i potpisan sporazum o zajednikoj borbi protiv zvanine vlasti carice Ane Savojske u Carigradu. Veliku ofanzivu protiv Bizanta kralj Duan je poveo 1342./1343. godine, zajedno s bizantskim prebijegom i protucarem Ivanom Kantakuzinom. Srpski kralj je brzo osvojio gradove: Kroju, Berat, Kaninu, praktino cijeluAlbanijuosimDraa(1343.), a potom Kostur, Ber, Voden, Hlerin i Melnik (1345.). Savez izmeu Duana i Ivana Kantakuzina brzo se raspao te su se razili i postali veliki protivnici i neprijatelji. Ivan je zato zatraio pomoTuraka SeldukaizMale Azije, koji su mu u vie mahova pomogli. Srpski kralj je nastavio samostalno osvajati bizantske gradove, pa kada je ujesen 1345. godine osvojio gradSeri njegovu oblast, proglasio se carem. Pod novom titulom, srpski vladar se prvi put spominje u hrisovulji manastiru Ivironu na Svetoj Gori iz sijenja 1346. godine. Tada je i Srbija postala carevina, a Duan car "Srba i Grka". Na Uskrs 16. travnja 1346. godine bio je na svean nain okrunjen za cara Srba i Grka u Skoplju, a svog sina Uroa proglasio je kraljem. Poto je krunjenje mogao obaviti samo patrijarh, srpski sabor je najprije izabraoarhiepiskopaJoanikija za patrijarha, koji je potom, proglasio cara Duana. Tako je 1346. srpsku arhiepiskopiju uzdigao na stupanj patrijarije. Danas je on poznatiji i kaoDuan Silni. Takav nadimak u jednom borbenom i nepokornom narodu mogao je steknuti samo rijetki borac i to onaj koji zna pobjeivati i osvajati. Zemlju je podijelio na Srbiju i "Romaniju" (Bizant), u kojoj je vladao po grkim zakonima. Svojim velikaima je dodijelio bizantske tituledespota,sevastokratorai esara.Ratovanja i osvajanja Duanova nikako nisu prestajala. On je do kraja 1348. osvojioEtoliju, Akarnaniju, Epir i Tesaliju, tako da se njegovocarstvoprostiralo doDunavana severu doKorintskog zaljevanajugu, a od obala Jadranskog mora na zapadu kod Dubrovnika do obala Egejskog mora na istoku kod Kavale. Ve 1349. napadnuta je iBosna, ali Duan nije uspio osvojiti grad Hum, mada je neke od ovih krajeva opustio i opljakao. Srpski car je pokuao 1350. povratitiZahumljei Krajinu, pa je s velikom vojskom preao Neretvu i uputio se prema Krki, ali su ga nemiri u grkim oblastima omele u tom poduhvatu. Krajina i Zahumlje ostat e u sastavu bosanske drave. Poetkom petog desetljea etrnaestog stoljea Duan se okrenuo prema sjeveru. U sukobu s ugarskim vladarem Lajoem osvojio je Mavu iBeograd1353. Godinu dana prije toga, Duanovavojskase, zajedno sBugarima, prvi put suprotstavila turskoj najezdi, u prvoj Marikoj bitci. Iako je srpska vojska uvjerljivo poraena, nije ni u kojem sluaju zaustavila Duanova osvajanja. Krajem 1355. izbio jeratizmeu Duana iMletake republikes jedne strane, i Ugarske i Bosne, s druge strane. Ali, tek to je rat poeo, car Duan je iznenada umro 20. prosinca 1355.Ratje zavrio nakon tri godine, a Ugarska je dobilaDalmacijui Dubrovnik (1358).Drutvo i zakoni za vrijeme cara Duana[uredi VE|uredi]Pod Duanom je i srpsko feudalno drutvo dostiglo svoju punu zrelost. Drutvena diferencijacija koja je u Nemanjino doba stvorila na jednoj strani klasu zavisnih seljaka, a na drugoj klasu velmoa, njihovih gospodara, dobila je sad puni izraz, jer se nakad prostarni sloj "vojnika" , slobodnih batinika, ili uzdigao u vlastelu ili pao na poloaj sebara. Zavisni proizvoai, zemljoradnici i stoari, radili su u okvirima vlastelinstva dajui brojne novane, naturalne i radne dabine. Od njihovog rada uzdravalo se brojno sveenstvo i monatvo, kao i vlastela. Dravna organizacija, koja je ve od Milutinova vremena poprimla bizantske elemente, dostigla je pun razvoj. Iz Bizanta je preuzeta i pronija, specifini oblik feudalnog odnosa. Konsolidaciji feudalnog sustava u Srbiji posluilo je i Duanovo zakonodavstvo, koje je pored originalnog Zakonika (1349. i 1354.) obuhvaalo i prevedene bizantske pravnezbornike.Svakako najznaajniji dokument Duanove vladavine u Srbiji bio je njegovZakonik. Ovaj pravni spis donesen je na saboru u Skoplju, u svibnju 1349. godine, pod zvaninim naslovom "Zakon blagovernoga cara Stefana". U Skoplju je usvojeno prvih 135 lanova Zakonika, dok je drugi dio, do zavrnog lana 201, donesen na saboru u Seru, est godina kasnije 1354. Zakonik cara Duana ini sveobuhvatni pravni akt pisanog prava u kojem su objedinjeni osnovi obiajnog i bizantskog prava. Ovaj dokument izvanredne vanosti, ustanovio je pravni poloaj drave, vladara i crkve i predstavljao je onaj vrhovni pravni akt iz koga proizilaze svi pojedinani i ostali propisi i norme. Duanov zakonik bio je u stvari ustav srednjovjekovne srpske drave.Raspad Duanove drave[uredi VE|uredi]Posle Duanove smrti,Srbijaje ula u novo razdoblje svoje burnepovijesti. Doba u kome su lokalni feudalni gospodari preuzeli vodeu ulogu i ugrozili prvenstvo sredinje vlasti.Uro II., sin cara Duana, nije imao ni snage ni mudrosti da im se suprotstavi. Nije mnogo vremena prolo prije nego to se Duanovo carstvo nije sasvim raspalo. Vladavina Uroa II. bila je, gotovo u svakom pogledu suprotna vladavini njegovog oca. I sudbina i povijest ponekad igraju nemilosrdne igre. Tako je prvi potomak Duana Silnog ponio nadimak Uro Nejaki. Novisrpski car, koji je tu titulu naslijedio od oca, nije uspio zatititi svoju dravu ni od vanjskih napada, ni od unutranjih potresa. I kako je ve bilo pravilo u srednjem vijeku i Uro je morao voditi bitku za svoja nasljedna prava. Najozbiljniji protivnik bio mu je Simeon Nemanji, Duanov polubrat i namjesnik u Tesaliji. Iako je cjelokupna srpskavlastelaicrkvastala na Uroevu stranu Simeon (Sinia), vojno daleko snaniji, sebi je dodijelio carske dostojanstvene oznake. Tek 1358., Simeon je poraen kod Skadra, ali je jo godinu dana nakon toga, nosio titulu srpskog vladara. A mladi Uro, uz podrku majke Jelene, dravnog sabora odranog u Skoplju i Dubrovana uspio je nekako spasiti svoje vladarskoo nasljee. Duanovocarstvose brzo smanjivalo. Drave u srednjem vijeku nikako nisu imale stabilne i dugotrajne granice. Uestali ratovi ifeudalnoustrojstvo inili su da veliine drava ovise o moi i snazi pojedinihvladara. Otuda je i osipanje srpskog carstva cara Duana poelo onog trenutka kada je nestalo njegovog glavnog oslonca i nosioca. Srpska drava se u stvari podijelila na dva carstva - Uroevo i Simeonovo. Onim veim, koje je obuhvaalo sve stare srpske zemlje vladao je Uro. UEpiruiTesaliji, Simeon je osnovao svoju dravu. I kako to ve obino biva uvijek kada je slaba sredinja vlast, pojedini lokalni vlastelini, dobivaju vei znaaj i mo. Dva istaknuta feudalca Duanovog doba, despot Oliver i sevastokrator tj. despot Dejan, nestaju s pozornice srpske povijesti, ostavljajui za sobom zadubine i maloljetne nasljednike. Tada se pojavljuju novi feudalni gospodari ija su vlast i utjecaji rasli vrlo brzo. U prvi plan dola je porodicaMrnjaveviai jo nekoliko predstavnika srpske vlastele. Jedni od vanijih su bili: Jovan Komnen oko Valone, Bla Matarango izmeu Draa i Valone, arko oko Bojane, balii u Zeti, Vojihna (kojeg e naslijediti zet Ugljea) oko Sera, Branko mladenovi oko Ohrida, Vukain oko Prilepa, Vojislav Vojinovi od Drine do dubrovakog zalea, Rastislavii u sjeveroistonoj Srbiji, Lazar Hrebeljanovi oko Novog Brda, Vuk Brankovi na Kosovu itd. Najznaajniji i najsnaniji bili su braa Ugljea i Vukain Mrnjavevi. Njihov uspon doao je ezdesetih godina etrnaestog stoljea, a njihovi posjedi nalazili su se u Makedoniji. Pojedini vlastelini priznavali su vrhovnu vlast Uroa - Lazar Hrebeljanovi u junoj Srbiji,Vuk Brankovina Kosovu, braa Balii u Zeti i Nikola Altomanovi na Zlatiboru i Rudniku. Ve je 1365. Vukain dobio kraljevsku titulu od Uroa i time postao njegov suvladar sa svojom prijestolnicom u Prilepu. Istovremeno Ugljea je dobio oznake despota i ustoliio svoju vlast u Seru. Svi ostali srpski gospodari, poznati u srpskoj povijesti predkosovskog vremena, stjecali su svoj znaaj kasnije, nakon Marike bitke. Ali, svaki se od njih, bez obzira na svoj odnos prema Urou, sam brinuo o svojim posjedima, jer Uro to nije ni mogao niti je znao. Tako je Srbija, podijeljena i slaba, doekala tursku najezdu. Ali, ni Mrnjavevii nisu dugo uivali u blagodatima moi. Obojica su poginula istog dana, 26. rujna 1371. uMarikoj bitci. Iste godine umro je i posljednji srpski car, Uro II. Bio je posljednji izdanak svetorodne dinastije Nemanjia. A otomanski zloglasni i ruilaki huk, ve je stizao do srpskih zemalja, a postajao je sve jai.Kultura i graditeljstvo Srba za vrijeme carstva[uredi VE|uredi]Igraditeljskailikovnadostignua srpske drave etrnaestog stoljea bez sumnje ulaze u red najvrijednijih spomenika srpske prolosti. Veliki broj zadubina, manastira i crkava sagraeno je u ovom razdoblju. Na alost, mnogi od njih nestali su pod naletima nesretne srpske sudbine, a mnogi i danas stoje oteeni kao uvjerljivo svjedoanstvo srpske veliine i, istovremeno, srpske tragineprolosti, ali isadanjosti. Na prvom mjestu u ovom dostojanstvenom nizu nalazi semanastirVisoki Deani, zadubina kralja Stefana III. Deanskog. Zidanje je trajalo od 1327. do 1335. Unutranji zidovi oslikani su 1347. - 1348. godine. Deani su najvea zadubina kraljevske i carske porodice Nemanjia. Tu su radili najbolji zidari, klesari i slikari koje je srpski vladar mogao pronai. Veina ih je dolazila iz primorskih krajeva. Crkva Sv. Arkanela kodPrizrena, nekada davno kitnjasti mauzolej cara Duana s crkvom Sv. Nikole, danas je ruevina. Njeno kamenje oskrnavljeno je i ugraeno u Sinan Painu damiju u Prizrenu, na kraju esnaestog stoljea. Duanova zadubina je i crkva Svete Bogorodice u Mateju. Dovrena je i oslikana nakon smrti cara (1355. - 1360.). Njena ljepota gotovo dostie sjaj prethodnih graevinskih poduhvatadinastijeNemanjia. I pojedini feudalni gospodari zidali su svoje crkve i manastire. Tako je upan Radoslav podigao crkvu Svetog Spasa u Kuevitu tridesetih godina etrnaestog stoljea. Crkva u Ljubotenu sagraena je 1336. ili 1337. kao zadubina vlastelinke Danice. Manastir u Rili djelo je protosevasta Relje Ohmuevia. Najvea i u najveoj meri ouvana zadubina etrnaestog veka svakako je crkva Sv. Arhistratiga Mihaila u Lesnovu. Sagradio ju je despot Oliver (1342. - 1349.). Od izuzetne vanosti je i crkva Sv. Nikole u Psai, koju su podigli knez Paska i sevastokrator Vlatko (1365. - 1371.). Iako nevelika, ovacrkvaje poznata po svom zidnomslikarstvu, naroito po izvanrednimportretimavladara.Propast srpske drave[uredi VE|uredi]Sredinom XIV. stoljea na tluEuropese pojavila jedna nova sila, koja e, kasnije, stoljeima odluivati o sudbini balkanskih naroda. U to vreme rijetko tko je mogao pomisliti da e se Osmanlije zaustaviti tek pod zidinamaBea. Jedino suSrbipredvidjeli sudbinsku opasnost od nabujale turske matice. Iako i oni slabi, krenuli su izvan granica svojih zemalja da odlunom bitkom zaustave neprestane nalete Osmanlija i jednom zauvijek ih vrate uAnadoliju. Navikla na uspjehe, srpska vojska je smijelo, ali i nepromiljeno krenula na "izgnanije Turk". Predvodili su je braa Mrnjaevii, kralj Vukain i despot Ugljea. Ipak, pod okriljem noi, izmeu 25. i 26. rujna 1371. godine (po starom kalendaru), Turci su izveli prepad na neopreznu srpsku vojsku i potukli je do nogu. Strahoviti poraz naMariciimao je dalekosene posljedice. Oznaio je poetak propasti Srpskog Carstva. Pogibijom kralja Vukaina i despota Ugljee Mrnjavevia, nesposobni car Uro izgubio je oslonac svoje vlasti. Dravu je zahvatilo bezvlae, zemlja je opustjela, zavladala je glad, strah i panika. Ne dugo posle bitke, u prosincu iste godine, umro je i car Uro. Njegovom smru ugasila se dinastija Nemanjia. Bio je to kraj Srpskog Carstva.Dravu su razdrobili oblasni gospodari:Kraljevi Marko, braa Jovan i Konstantin Dejanovii (Dragai), ura Bali, Vuk Brankovi, Nikola Altomanovi,Lazar Hrebeljanovii drugi. Vuk Brankovi je drao oblasti okoPritinei Skoplja te je bio potpuno nezavisan od kneza Lazara. Jo uvijek zvaninog kralja, Marka Mrnjavevia, nijedan srpski velika nije htio priznati za vrhovnog gospodara. Uostalom, kao prvi na udaru, on je zajedno s braom u Dragaima, bio primoran da poslije Marike bitke postane turski vazal.Zvanini kralj Marko nije imao nikakve stvarnevlasti, izuzev u svojoj oblasti.Kraljevi Markoje ivio od1335.do1395.godine. Poginuo je u bitci na Rovinama, borei se na strani Turaka. U narodnoj predajiKraljevi Markoje postao olienje nepobjedivogjunaka, koji je ivot posvetio borbi protiv turskog zuluma.Kraljevi Markoje podigao manastir posveen sv. Dimitriju, koji je poznat kao Markov manastir. Nalazi se u selu Suici, nedaleko od Skoplja. Manastir Svetog Andreje je zadubina Andrejaa, sina kralja Vukaina i brata Kraljevia Marka. Podignut je1389.godine

Godina 1199. obeleila je smrt srpskog velikog upana i osnivaa dinastije Nemanjia, Stefana Nemanje. Za sobom je ostavio temelje srpske drave i tri sina, Vukana, Stefana i Rastka, da sauvaju i uvrste njegovo vladarsko delo. Nemanjino naslee nije bilo ni lako, ni jednostavno. Rasprava izmeu dva starija brata o pravu na prvenstvo u dravnoj upravi prerastao je u sukob. Sve do prvih godina trinaestog veka tinjala je ova borba, ponekad provaljujui u otvorenu netrpeljivost. U prvo vreme Vukan je uspevao da odri vlast u Srbiji, delujui iz svog sigurnog utoita u Zeti koju je nasledio jo od oca. I najmlai Nemanjin sin Rastko, mnogo poznatiji pod svojim monakim imenom Sava, od samog poetka se ukljuio u presuivanje koji od starije brae treba da bude vladalac u Srbiji. Mada je Nemanja odredio Stefana za svog naslednika, Vukan je, uz pomo ugarskog kralja Emerika, obezbedio premo u Srbiji i proterao Stefana, 1202. godine. Tako je Vukan postao veliki upan. Nekoliko godina docnije, 1204. ili 1205. Stefan je uspeo, postepeno osvajajui srpske zemlje, da preuzme vlast u Srbiji. Najzad se ostvarila Nemanjina elja: da Stefan vlada zemljom, a da Vukan bude "veliki knez" jedne oblasti. Prenoenje motiju Stefana Nemanje iz Hilandara u manastir Studenicu pomoglo je pomirenju izmeu dva brata. Glavnu ulogu u tom inu imao je Sava.U momentu Stefanovog konanog ustolienja na elu srpske drave, poelo je jedno novo razdoblje ne samo u srpskoj istoriji, nego i u istoriji itavog Balkanskog poluostrva. Ruenje Vizantijskog carstva pod naletima krstaa (etvrti krstaki rat) i nastanak vie novih drava na tlu stare imperije promenio je odnos snaga na jugoistoku Evrope. Ceo Balkan podelio se na dva sveta. Sjedne strane stajale su one drave koje su pripadale vizantijskom duhu (Srbija, Bugarska i dr.). S druge strane nalazile su se nove drave latinskih krstaa ili male grke drave. Otuda je i proistekla prozapadna politika Stefanova. Najvaniji korak u ovom svom opredeljenju Stefan je uinio kada se 1207. ili 1208. oenio po drugi put i to venecijanskom princezom Anom Dandolo. Njegova prva ena bila je vizantijska princeza Evdokija. Oba braka sklopljena su iz politikih pobuda. Ovaj drugi jasno pokazuje kojim putem je Stefan bio nameran da krene.Prvi Stefanov pokuaj da od rimskog pape Inoentija III dobije kraljevski venac nije uspeo. Ali, njegova upornost se isplatila 1217. godine. Sava je te godine poslao u Rim svog uenika Metodija koji od pape Honorija III dobija blagoslov za krunisanje. Na saboru u manastiru ii, Sava je krunisao svoga brata Stefana krunom donetom iz Rima. Te 1217. Stefan je postao prvi srpski kralj, i zato Prvovenani, a Srbija prvi put kraljevina.Dogaaj koji je imao jo presudniji znaaj od ustolienja Srbije kao kraljevine, bilo je stvaranje srpske autokefalne (samostalne) pravoslavne crkve. Kljunu ulogu u ovoj moda najdalekosenijoj odluci u srpskoj istoriji imao je Sava Nemanji. Godine 1219. Sava odlazi u Nikeju. Od tamonjeg cara Teodora I Laskarisa i patrijarha Manojla Sarantena Haritopula uspeva da izdejstvuje akt o samostalnosti srpske crkve. To je znailo da srpski arhijereji stiu pravo da potpuno sami biraju svog arhiepiskopa. Prvi srpski arhiepiskop postao je Sava u prolee 1219. godine. Odmah posle toga, Sava je zapoeo veliki posao uvrivanja unutranje i spoljanje organizacije srpske crkve. On je bio taj koji je udario temelje srpskog pravoslavlja i u duhovnom i u organizacionom smislu. Onog pravoslavlja koje poznajemo i prihvatamo i u dananje vreme.Posle smrti prvog srpskog kralja, Stefana Prvovenanog 1228. na srpski presto je doao njegov stariji sin Radoslav, po izriitoj oevoj volji. Njegova kratka vladavina (1228-1233) bila je ispunjena unutranjim nesporazumima i borbama. Radoslav je bio oenjen keri Jovana I Anela, epirskog vladara. Verovatno je neoekivani preokret u spoljnjoj politici Srbije pod novim kraljem, sa Zapada na Istok, uzdrmao stabilnost nekadanje Stefanove drave. Srpska vlastela nikako nije mogla da prihvati vizantijsku politiku kralja Radoslava. Nezadovoljstvo srpskih feudalnih gospodara zavrilo se tako to je Radoslav zbaen sa prestola. Na njegovo mesto doao je Stefanov mlai sin Vladislav. Radoslav se docnije zamonaio, a Sava ga je sahranio u manastiru Studenici.