tarqatma materialsamqxi.uz/attachments/article/579/5-mavzu tarqatma.pdf · kosinuslar teoremasi...

16
1 O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O„RTA MAXSUS TA‟LIM VAZIRLIGI SAMARQAND QISHLOQ XO‟JALIK INSTITUTI "OLIY MATEMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI " kafedrasi "INFORMATIKA VA AT" fani TARQATMA MATERIAL Mavzu: AXBOROT JARAYONLARINI ALGORITMLASHLASH VA DASTURLASH Samarqand- 2016

Upload: others

Post on 06-Nov-2019

29 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

1

O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O„RTA MAXSUS TA‟LIM

VAZIRLIGI

SAMARQAND QISHLOQ XO‟JALIK INSTITUTI

"OLIY MATEMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI" kafedrasi

"INFORMATIKA VA AT" fani

TARQATMA MATERIAL

Mavzu: AXBOROT JARAYONLARINI ALGORITMLASHLASH VA

DASTURLASH

Samarqand- 2016

2

Talabalar “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan amaliy mashg‟ulot

darslarida o‟zlariga berilgan tegishli variant bo‟yicha ushbu tarqatma material

oladilar va topshiriqni bajaradilar.

Tuzuvchilar:

A.Kudratov SamQXI “Oliy matematika va axborot

Texnologiyalari” kafedra o‟qituvchisi.

Taqrizchilar:

H.Akbarov SamQXI “Oliy matematika va axborot

texnologiyalari” kafedra katta o‟qituvchisi.

A.Qayumov TATU Samarqand filiali “Dasturiy injenering”

kafedra assistenti.

3

Mavzu: Axborot jarayonlarini algoritmlashlash va dasturlash

Ishning maqsadi

Dasturlash tillarida ishlash ko‟nikmalarini hosil qilish.

O‟quv savollari

1. Chiziqli hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash

2. Tarmoqlanuvchi hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash

3. Takrorlanuvchi hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash

4. Ish xaqini hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash

5. Matrisalli hisoblashlarni algoritmlash va dasturlash

I.O‟quv materialining qisqacha mazmuni

1. Chiziqli hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash

Masala1. To‟rtburchakning tonomlari a va b berilgan. Uning peremetri va

yuzini topish dasturi va blok sxemasi tuzilsin.

a) Blok sxemani tuzish

b) Masalani Pascal tilidagi dasturi:

Program chiziqli hisoblash;

Var a, b, p, s: integer;

Begin

Readln(a);

p:= 2*(a+b);

s:= a*b;

Writeln(‘p=’, p);

Writeln(‘S=’, s);

End.

1-rasm

P=2*(a+b)

4

c) Masalani Delphi tilidagi dasturi

Buning uchun bizga Label – 4 ta matn yozishga va natija chiqarishga, Edit – 2 ta:

berilgan to‟rtburchakning tomonlarini kiritishga, Button – 2 ta: natijani hisoblashga

va dasturdan chiqishga komponentalari kerak bo‟ladi.

Shuningdek, ushbu komponentalarning kerakli, mos (caption, font; text; caption)

xususiyatlarini o‟zgartirish mumkin.

Masalani bajarilishi:

1. Delphi dasturini ishga tushiramiz.

2. Bosh menyuning File | New | Application buyrugi yordamida yangi ilova

yaratamiz.

3. Form1 kuydagi elementlarni

joylashtiramiz: (2-rasm)

4. Label1 metkaning Caption xususiyati

kiymatlarini beramiz: “To‟rtburchak

peremetri va yuzini topish”

5. Label2, Label3 metkalarning Caption

xususiyatiga mos ravishda „a=„, „b=‟ larni

kuyamiz.

6. Label4 metkalarning Caption xususiyatiga

mos ravishda qiymat beramiz „NATIJA‟.

7. Edit1, Edit2 elementlarning Text

xususiyatlari kiymatiga bush satr urnatamiz.

8. Button1 va Button2 bugruk tugmalarining Caption xususiyatlariga mos ravishda

„Hisoblash‟ va ‟Chiqish‟ kiymatlar beramiz.

Ushbu o‟zgarishlardan so‟ng Form1

ilovasining ko‟rishishi qo‟yidagicha

o‟zgaradi. (3-rasm)

9. Forma (Form1)dagi tugmalar (Button1 va

Button2) ni ikki marta ketma-ket bosish

orqali kod redaktori (Unit1)ga o‟tiladi va

hisoblash va chiqish dastur kodi kerakli

holatda kursor turgan joyga yoziladi.

10. Masalaning Button1 (Hisoblash)

buyruq tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi

ilovasi (4-rasm)

11. Masalaning Button2 (Chiqish) buyruq

tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi ilovasi (5-

rasm)

2-rasm

3-rasm

5

4-rasm 5-rasm

Qo‟yidagi berilgan vazifalarni blok sxemasi va dasturini tuzing (Delphi yoki

Paskal dasturida)

1-vazifa. Geron formulasi bo‟yicha uchburchakning yuzini hisoblash.

2-vazifa.. Uchburchaning ikki tomoni va ular orasidagi burchagi ma‟lum

bo‟lganda, uning yuzini hisoblash

3-vazifa. Kosinuslar teoremasi uchun.

4-vazifa. Viyet teoremasi uchun.

5-vazifa. Asosi to‟g‟ri to‟rtburchakdan iborat kesik piramidaning yon sirti, to‟la

sirti va hajmini hisoblash uchun.

6-vazifa. Asosi to‟g‟ri to‟rtburchakdan iborat prizmaning yon sirti, to‟la sirti va

hajmini hisoblash uchun.

7-vazifa. Asosi to‟g‟ri to‟rtburchakdan iborat piramidaning yon sirti, to‟la sirti

va hajmini hisoblash uchun.

8-vazifa. Asosi to‟g‟ri to‟rtburchakdan iborat kesik piramidaning yon sirti, to‟la

sirti va hajmini hisoblash uchun.

9-vazifa. Asosi rombdan iborat prizmaning yon sirti, to‟la sirti va hajmini

hisoblash uchun.

10-vazifa. Asosi rombdan iborat piramidaning yon sirti, to‟la sirti va hajmini

hisoblash uchun.

procedure

TForm1.Button1Click(Sender:

TObject);

var a,b,p,s:real;

begin

a:=strtofloat(edit1.Text);

b:=strtofloat(edit2.Text);

p:=(a+b)*2;

s:=a*b;

label4.caption:='p='+floattostr(p)

+#13+'s='+floattostr(s);

end;

procedure

TForm1.Button2Click(Sender:

TObject);

begin

form1.Close

end;

6

2. Tarmoqlanuvchi hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash

Masala2. Uchta a, b va c haqiqiy sonlar berilgan. Ulardan kattasini topish dasturi

tuzilsin.

a) Blok sxemani tuzish

b) Masalani Pascal tilidagi dasturi

Program Tarmoqlanuvchi;

var a,b,c,max:real;

begin

read(a,b,c);

if a>b then

max:=a

else

if b>c then

max:=b

else

if c>a then

max:=c

else

max:=a;

writeln('max=',max);

end.

6-rasm

7

c) Masalani Delphi tilidagi dasturi

Buning uchun bizga Label – 5 ta matn yozishga va natija chiqarishga, Edit – 3 ta:

berilgan to‟rtburchakning tomonlarini kiritishga, Button – 3 ta: natijani hisoblashga,

oynani tozalashga va dasturdan chiqishga komponentalari kerak bo‟ladi.

Shuningdek, ushbu komponentalarning kerakli, mos (caption, font; text; caption)

xususiyatlarini o‟zgartirish mumkin.

Masalani bajarilishi:

1. Delphi dasturini ishga tushiramiz.

2. Bosh menyuning File | New | Application

buyrugi yordamida yangi ilova yaratamiz.

3. Form1 kuydagi elementlarni joylashtiramiz:

(7-rasm)

4. Label1 metkaning Caption xususiyati

kiymatlarini beramiz: “Uchta a, b va c haqiqiy

sonlarning kattasini topish”

5. Label2, Label3, Label4 metkalarning

Caption xususiyatiga mos ravishda „a=„, „b=‟,

„c=‟ larni kuyamiz.

6. Label5 metkalarning Caption xususiyatiga

mos ravishda qiymat beramiz „NATIJA‟.

7. Edit1, Edit2 va Edit3 elementlarning Text xususiyatlari kiymatiga bush satr

urnatamiz.

8. Button1, Button2 va Button3 bugruk tugmalarining Caption xususiyatlariga mos

ravishda „Hisoblash ‟, „Tozalash‟ va ‟Chiqish‟ kiymatlar beramiz.

Ushbu o‟zgarishlardan so‟ng Form1 ilovasining ko‟rishishi qo‟yidagicha o‟zgaradi.

(8-rasm)

9. Forma (Form1)dagi tugmalar

(Button1, Button2 va Button3) ni ikki

marta ketma-ket bosish orqali kod

redaktori (Unit1)ga o‟tiladi va hisoblash

va chiqish dastur kodi kerakli holatda

kursor turgan joyga yoziladi.

10. Masalaning Button1 (Hisoblash)

buyruq tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi

ilovasi (9-rasm)

11. Masalaning Button2 (Tozalash)

buyruq tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi

ilovasi (10-rasm)

12. Masalaning Button3 (Chiqish) buyruq

tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi ilovasi

(11-rasm)

7-rasm

8-rasm

8

Qo‟yidagi berilgan vazifalarni blok sxemasi va dasturini tuzing (Delphi yoki

Paskal dasturida)

1-vazifa. Butun son berilgan. Agar u musbat son bo‟lsa, 1 qo‟shilsin, aks holda son

o‟z holicha chop etilsin.

2-vazifa. x, y haqiqiy sonlar berilgan. min(x, y) ni topish dasturi tuzilsin.

3-vazifa. Butun son berilgan. Agar u musbat son bo‟lsa, 10 qo‟shilsin, aks holda 5

soni ayirilsin va natija chop etilsin.

4-vazifa. x, y, z haqiqiy sonlar berilgan. min(x, y, z) ni topish dasturi tuzilsin.

5-vazifa. Butun son berilgan. Agar u musbat son bo‟lsa 3 qo‟shilsin, manfiy son

bo‟lsa 7 soni ayirilsin, agar son 0 ga teng bo‟lsa 10 soniga almashtirilsin va natija

chop etilsin.

6-vazifa. x, y, z haqiqiy sonlar berilgan. max(x, y, z) ni topish dasturi tuzilsin.

7-vazifa. Uchta butun son berilgan. Bu sonlardan musbatlari soni topilsin va natija

chop etilsin.

8-vazifa. x, y, z haqiqiy sonlar berilgan. max(x+y, y+z, z+x) ni topish dasturi

tuzilsin.

9-vazifa. Beshta butun son berilgan. Bu sonlardan musbatlari va manfiylari soni

topilsin va natija chop etilsin.

10-vazifa. x, y, z haqiqiy sonlar berilgan. max(x+y+z , xyz) ni topish dasturi tuzilsin.

procedure

TForm1.Button1Click(Sender:

TObject);

var a,b,c,max:real;

begin

a:= strtofloat(edit1.Text);

b:= strtofloat(edit2.Text);

c:= strtofloat(edit3.Text);

if a>b then

max:=a

else

if b>c then

max:=b

else

if c>a then

max:=c

else

max:=a;

label5.Caption:='Natija'+#13+'max=

'+floattostr(max);

end;

procedure

TForm1.Button2Click(Sender:

TObject);

begin

form1.edit1.Text:='';

form1.edit2.Text:='';

form1.edit3.Text:='';

form1.label5.Caption:='NATIJA';

end;

procedure

TForm1.Button3Click(Sender:

TObject);

begin

form1.Close

end;

9-rasm

10-rasm

11-rasm

9

3. Takrorlanuvchi hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash

Masala3.

5

1

3

1k l

lk

lk

eS

misolni hisoblash dasturi tuzilsin.

a) Blok sxemani tuzish b) Masalani Pascal tilidagi dasturi

1. Delphi dasturini ishga tushiramiz.

2. Bosh menyuning File | New | Application buyrugi

yordamida yangi ilova yaratamiz.

3. Form1 kuydagi elementlarni joylashtiramiz: (13-

rasm)

4. Imege1 metkaning Picture xususiyati kiymatdan

rasmni tanlaymiz

5. Label1 metkaning Caption xususiyati

kiymatlarini beramiz: “NATIJA”

6. Button1 va Button2 bugruk tugmalarining Caption

xususiyatlariga mos ravishda „Hisoblash‟ va

‟Chiqish‟ kiymatlar beramiz.

Ushbu o‟zgarishlardan so‟ng Form1 ilovasining

ko‟rishishi qo‟yidagicha o‟zgaradi. (14-rasm)

7. Forma (Form1)dagi tugmalar (Button1 va

Button2) ni ikki marta ketma-ket bosish orqali kod

redaktori (Unit1)ga o‟tiladi va hisoblash va chiqish

dastur kodi kerakli holatda kursor turgan joyga

yoziladi.

8. Masalaning Button1 (Hisoblash) buyruq tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi ilovasi

(15-rasm)

9. Masalaning Button2 (Chiqish) buyruq tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi ilovasi

(16-rasm)

program Tarmoqlanuvchi;

var s,s1:real;

l,k:integer;

begin

s:=0;

for k:=1 to 5 do

begin

s1:=0;

for l:=1 to 3 do

s1:=s1+exp(k-l)/(sqrt(k+l));

s:=s+s1;

end;

writeln('s=',s);

end.

12-rasm

13-rasm

14-rasm

10

Qo‟yidagi berilgan vazifalarni blok sxemasi va dasturini tuzing (Delphi yoki

Paskal dasturida)

1-vazifa. 3,ln8

4

7

41

i kki

i

aa

ak 6-vazifa.

6

1i i

ei i

2

)1( 2

2-vazifa. 10

22

4

3

t

t

ta

ae 7-vazifa.

10

0

2 )2cos(u

k uu

3-vazifa. 7

12

2

2

2

)1(log

i

i

i

i 8-vazifa.

8

2k3log

2cos

a

ka

k

k

4-vazifa. 9

32

3

2

ln3

r ra

rar 9-vazifa.

8

1

2

1 )sin(logk

k ka

5-vazifa. 9

2

cos3t

tatt 10-vazifa.

5

0

1arccosi

i ai

procedure

TForm1.Button1Click(Sender:

TObject);

var s,s1:real;

l,k:integer;

begin

s:=0;

for k:=1 to 5 do

begin

s1:=0;

for l:=1 to 3 do

s1:=s1+exp(k-l)/(sqrt(k+l));

s:=s+s1;

end;

edit1.Text:=floattostr(s);

end;

procedure

TForm1.Button2Click(Sender:

TObject);

begin

form1.Close;

end;edit1.Text:=floattostr(s);

end;

15-rasm

16-rasm

11

4. Ish xaqini hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash

Masala4. Ish haqini hisoblash dasturi tuzilsin.

a) Blok sxemasi b) Masalani Paskal tilidagi dasturi

Izoh: X – eng kam ish haqi.

T – jami ish haqi.

Y – eng kam ish haqining besh barobari.

Z – eng kam ish haqining besh barobari.

D – Daromad solig‟i.

M – majburiy sug‟urta badali.

P – ShJBPH ga.

K – KUK ga.

Q – Qo‟lga olinadigan miqdor.

program oylik;

var x,y,z,t,m,p,k,d,q:real;

begin

read(x,t);

y:=x*5;

z:=x*10;

if y > t then

begin

d:=t*0.075;

m:=t*0.075;

p:=t*0.01;

k:=t*0.01;

q:=t-(d+m+p+k);

end

else

if (t > y) and (t < z) then

begin

d:=y*0.075+(t-y)*0.16;

m:=t*0.075;

p:=t*0.01;

k:=t*0.01;

q:=t-(d+m+p+k);

end;

begin

d:=z*0.16+(t-z)*0.22;

m:=t*0.075;

p:=t*0.01;

k:=t*0.01;

q:=t-(d+m+p+k);

end;

writeln('q=',q,' ', 'd=',d,'

','m=',m, ' ','p=',p,'

','k=',k);

end.

17-rasm

12

c) Masalani Delphi tilidagi dasturi

Buning uchun bizga Label – 4 ta matn yozishga va natija chiqarishga, Edit – 2 ta:

ko‟rsatkichlarni kiritishga, Button – 3 ta: natijani hisoblashga, oynani tozalashga va

dasturdan chiqishga komponentalari kerak bo‟ladi.

Shuningdek, ushbu komponentalarning kerakli, mos (caption, font; text; caption)

xususiyatlarini o‟zgartirish mumkin.

Masalani bajarilishi:

1. Delphi dasturini ishga tushiramiz.

2. Bosh menyuning File | New | Application buyrugi

yordamida yangi ilova yaratamiz.

3. Form1 kuydagi elementlarni joylashtiramiz: (18-

rasm)

4. Label1 metkaning Caption xususiyati kiymatlarini

beramiz: “Ish xaqini hisoblash dasturi”

5. Label2, Label3 metkalarning Caption xususiyatiga

mos ravishda „Eng kam ish haqi „, „Jami ish

haqi‟larni kuyamiz.

6. Label4 metkalarning Caption xususiyatiga mos ravishda qiymat beramiz

„NATIJA‟.

7. Edit1 va Edit2 elementlarning Text xususiyatlari

kiymatiga bush satr urnatamiz.

8. Button1, Button2 va Button3 bugruk tugmalarining

Caption xususiyatlariga mos ravishda „Hisoblash‟,

„Tozalash‟ va ‟Chiqish‟ kiymatlar beramiz.

Ushbu o‟zgarishlardan so‟ng Form1 ilovasining

ko‟rishishi qo‟yidagicha o‟zgaradi. (19-rasm)

9. Forma (Form1)dagi tugmalar (Button1, Button2 va

Button3) ni ikki marta ketma-ket bosish orqali kod

redaktori (Unit1)ga o‟tiladi va hisoblash va chiqish dastur

kodi kerakli holatda kursor turgan joyga yoziladi.

10. Masalaning Button1 (Hisoblash) buyruq tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi

ilovasi (20-rasm)

11. Masalaning Button2 (Tozalash) buyruq tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi ilovasi

(21-rasm)

12. Masalaning Button3 (Chiqish) buyruq tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi ilovasi

(22-rasm)

19-rasm

18-rasm

13

procedure TForm1.Button1Click(Sender:

TObject);

var x,y,z,t,m,p,k,d,q:real;

begin

x:= strtofloat(edit1.Text);

t:= strtofloat(edit2.Text);

y:=x*5;

z:=x*10;

if y > t then

begin

d:=t*0.075;

m:=t*0.075;

p:=t*0.01;

k:=t*0.01;

q:=t-(d+m+p+k);

end

else

if (t > y) and (t < z) then

begin

d:=y*0.075+(t-y)*0.16;

m:=t*0.075;

p:=t*0.01;

k:=t*0.01;

q:=t-(d+m+p+k);

end;

begin

d:=z*0.16+(t-z)*0.22;

m:=t*0.075;

p:=t*0.01;

k:=t*0.01;

q:=t-(d+m+p+k);

label4.caption:='Daromad soligi=

'+floattostr(d)+#13+'Majburiy sugurta=

'+floattostr(m)+#13+'ShJBPH=

'+floattostr(p)+#13+'KUK=

'+floattostr(k)+#13+'Qulga olinadigan

miqdor= '+floattostr(q)+#13

end;

end;

procedure

TForm1.Button2Click(Sender:

TObject);

begin

form1.edit1.Text:='';

form1.edit2.Text:='';

form1.label4.Caption:='NATIJA';

end;

procedure

TForm1.Button3Click(Sender:

TObject);

begin

form1.Close

end;

20-rasm

21-rasm

22-rasm

14

5. Matrisalli hisoblashlarni algoritmlash va dasturlash

Masala5. Berilgan n o‟lchamli massiv elementlari orasidan manfiy elementlarni

va ularning sonini topish dasturini tuzing.

Delphi tilida dastur tuzish uchun

Delphi dasturini ishga tushiramiz va

formaga quyidagi komponentalarni

joylashtiramiz. Bizga

Label – 4 ta: matn yozish va natija

chiqarishga, Edit – 2 ta: berilgan A kvadrat

matritsaning (n) o‟lchamini va undagi

elementlar sonini kiritishga, Memo – 1 ta:

matritsaning elementlarini kiritishga,

Button – 2 ta: natijani hisoblash va

dasturdan chiqishga komponentalari kerak.

Shuningdek, ushbu

komponentalarning kerakli, mos (caption,

font; text; caption) xususiyatlarini

o‟zgartirish mumkin.

Forma (Form1)dagi tugmalar

(Button1, Button2, va Button3)ni ikki

marta ketma-ket bosish orqali kod redaktori

(Unit1)ga o‟tiladi va hisoblash va chiqish

dastur kodi kerakli holatda kursor turgan

joyga yoziladi.

Massiv elementlarini o‟qitish uchun

public bo‟limiga function GetSubStr

(st:string; expl:string; n:integer): string;

ni yozish lozim.

So‟ngra 1-ilovada ko‟rsatilgani kabi dastur asosiga (kod oynasiga) funksiya

yoziladi. “Hisoblash” tugmasiga esa 2-ilovada ko‟rsatilgan dastur yoziladi. Edit

oynasining 1-siga matritsa o‟lchami, 2-siga matritsa elementlari soni kiritiladi

Eslatma: Massiv elementlarini kiritishda har bir element kiritilgandan so’ng

bo’sh joy bo’lishi (probel bosilishi) kerak.

Dasturga funksiyani yozish: function TForm1.GetSubStr(st:

string; expl:string;n:integer):

string;

Var p,i:integer;

Begin

for i:= 1 to n-1 do begin

p:=pos(expl,st);

st:=copy(st,p+1,Length(st)-p);

while (pos(expl,st)=1) and

(length(st)>0) do delete(st,1,1);

end;

p:=pos(expl,st);

if p<>0 then result:=copy(st,1,p-

1) else result:=st;

End;

Delphi dasturida Hisoblash kodi: Procedure TForm1.Button1Click

(Sender: TObject);

var i,j,n,m,k:integer;

b:array[1..50] of integer;

a:array[1..50,1..50]of integer;

st:string;

begin

m:=StrToInt(Edit1.text);

n:=StrToInt(Edit2.text);

for i:=1 to n do

b[i]:=StrToInt(GetSubStr(Memo1.text,'

',i)); k:=1;

for i:= 1 to m do

for j:= 1 to m do begin

a[i,j]:=b[k]; k:=k+1; end;

st:='A matritsa:';

for i:= 1 to m do begin

st:= st + #13;

for j:= 1 to m do

st:= st + ' ' + IntToStr(a[i,j]);

end; st:=st+#13+'Natija:';

for i:= 1 to m do begin

st:= st + #13;

for j:= 1 to m do

if i=j then st:= st + ' ' +

IntToStr(a[i,j]) else st:=st+' ';

end;

Label4.Caption:=st; End;

15

Qo‟yidagi berilgan vazifalarni blok sxemasi va dasturini tuzing. (Delphi yoki

Paskal dasturida)

1-vazifa. m o‟lchamli kvadrat matrisa berilgan. Bu massivning elementlarini spiral

shaklida chop etish dasturi tuzilsin: avval birinchi qator, keyin oxirgi ustun, keyin

oxirgi qator teskari tartibda, keyin birinchi ustun teskari tartibda. Ichki elementlar

ham shu tartibda chop etiladi. Eng oxirida matrisaning markaziy elementi chop

etiladi.

2-vazifa. mxn o‟lchamli a matrisa berilgan. Shu matrisaning hamma elementlari

musbat bo‟lgan barcha ustunlari o‟chirilsin. Agar bunday ustun mavjud bo‟lmasa

matrisa o‟z holicha chop etilsin.

3-vazifa. m o‟lchamli kvadrat matrisa berilgan. Bu massivning elementlarini spiral

shaklida chop etish dasturi tuzilsin: avval oxirgi ustun, keyin oxirgi qator teskari

tartibda, keyin birinchi ustun teskari tartibda, keyin birinchi qator. Ichki elementlar

ham shu tartibda chop etiladi. Eng oxirida matrisaning markaziy elementi chop

etiladi.

4-vazifa. mxn o‟lchamli a matrisa va k (1≤k≤m) natural soni berilgan. k- qator

yuqorisidan elementlari nollardan iborat bo‟lgan qator qo‟shilsin.

5-vazifa. mxn o‟lchamli a matrisa berilgan. Uning elementlarining o‟rta arifmetigiga

eng yaqin elementining asrt va ustun nomerlarini topish dasturi tuzilsin.

6-vazifa. m o‟lchamli A kvadrat matrisa berilgan. Uning bosh diagonali elementlari

yig‟indisi topilsin.

7-vazifa. mxn o‟lchamli a matrisa berilgan. Uning shunday eng birinchi satri

topilsinki, bu satrdagi musbat va manfiy elementlari soni teng bo‟lsin. Agar bunday

satr mavjud bo‟lmasa 0 soni chop etilsin.

8-vazifa. m o‟lchamli A kvadrat matrisa berilgan. Uning ikkinchi diagonali

elementlari yig‟indisi topilsin.

9-vazifa. mxn o‟lchamli a matrisa berilgan va k natural soni berilgan. Berilgan

matrisaning k-inchi satr elementlari yig‟indisini hisoblash dasturi tuzilsin.

10-vazifa. m o‟lchamli A kvadrat matrisa berilgan. Uning bosh diagonaliga parallel

bo‟lgan har bir hamma diagonallari elementlari yig‟indisi topilsin (bir elementli A1,m

dan boshlanadi).

16

Foydalanilgan adabiyotlar

I. Adabiyotlar:

1. Informatika va axborot texnologiyalari. Akademik S.S.G‟ulomov umumiy

tahriri ostida. Darslik. T.: “Iqtisodiyot”, –2009.

2. Hoshimov O.O., Tulyaganov M.M. Kompyuterli va raqamli texnologiyalar. T.:

“Yangi asr avlodi”, 2009. 102 b.*

3. Qo‟shimcha adabiyotlar

1. Фаронов В.В. Турбо Paskal 7.0. Начальный курс. Учебное пособие. М.:

«Ноллидж», 1999. – 580 с.

2. Урдушев Х., Рахимов А., Бойчақаев М, Қаландаров Р. Microsoft Windows

XP ва Microsoft Office XP да ишлаш. Услубий қўлланма. Самарқанд.

СамҚХИ. 2007. 320 б.

3. Botirov D., Tangirov X.E. Algoritmlash va dasturlash tillari. Uslubiy

ko‟rsatma– Jizzax,2014. – 55 b.

Elektron o‟rgatuvchi dasturiy majmualar

1. Электронный учебник по Microsoft PowerPoint.chm

Internet portallar va saytlar

1. http://www.gov.uz- Ўзбекистон Республикаси ҳукумати портали.

2. http://searchengine.narod.ru/archiv/se_2_250500.htm-Дидактические

материалы по информатике.