T.C.

HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ

ECZACILIK FAKÜLTESİ

FARMASÖTİK TEKNOLOJİ ANABİLİM DALI

ECF 490 STAJ III

Konu: ECF 490 Staj III Dersinde Öğrenilmesi gereken Hususlar

Öğretim Görevlisi: Prof. Dr. Sema ÇALIŞ

HAZIRLAYAN

Serkan TÜRKMEN

20225682

ANKARA 2005

İÇİNDEKİLER

Yatan hastalar için servisler tarafından istenilen ilaç isteklerinin kaydedilmesi ve ilaç

isteklerinin denetimi 1

Servisler tarafından istenilen ilaçların ve servis ihtiyacı olarak topluca gönderilen ilaçların

hazırlanması 4

Poliklinik hastaların ilaç talebinin karşılanması (MSB ve SSK Hastaneleri) 5

Özel hasta gruplarının (Ör:Gaziler) ilaç gereksiniminin karşılanması 5

Hekimlerin reçeteleme alışkanlıklarının / servis tüketim kalıplarının izlenmesi 5

Hastanede kullanılacak ilaçların seçim / öncelikleme kriterleri 5

Sıvı ilaçların karıştırılması ile ortaya çıkabilecek ilaç etkileşimleri 7

Tedavi dozunun hesaplanması 8

Çocuk dozlarının hesaplanması 10

Uyuşturucuların dağıtılması ve kayıtlarının yapılması 12

Psikotrop ilaçların dağıtılması ve kaydedilmesi 12

Tanı gruplarına ait farmakoterapi haritalarının oluşturulması (klinik alogaritma) 12

Hekimlerin ve hemşirelerin ilaç konusunda (Farmasötik-terapotik) bilgilendirilmesi 13

Eczanenin çalışma düzeni ve işleyişi 13

Mesai sonrası eczacılık hizmetleri / Nöbet düzeni 14

Eczane laboratuarında yapılan üretim, preparatların formülleri ve hazırlanması 15

Ölçü ve tartı aletlerinin bakımı ve denetimine ilişkin işlemler 16

Depodan eczaneye ilaç çekimi 16

İlaçların ve diğer kalemlerin stok kontrolü ve yerleşimi 16

Eczaneden bulunan ilaçların saklama koşulları ve alınan önlemler 18

İlaç ihalesi ve ilaç satın alma prensipleri 18

Eczanenin yerleşim planı 19

Hastane eczanesinin idari düzeni 19

Hastane eczacısının yer aldığı hastane organları (sürekli-geçici kurullar) 19

Kliniklerin ziyaret edilmesi. Hasta ilaç isteklerinin düzenlenmesi ve hastaya ilaç verilme

esasları ve hastaların taburcu olurken ilaç kullanımı konusunda bilgilendirilmesi 20

Stajın yapıldığı eczanede klinikler arası veya hastaneler arası iletişimin sağlandığı bilgisayar

sistemi var mı? Bilgisayarın hastane eczanelerindeki kullanım alanları 20

Hastane eczacılarına yönelik hizmet içi eğitim etkinlikleri 21

Hastane eczanesi-İl sağlık müdürlüğü ilişkileri 21

Hastane eczanesi-Bölge Eczacı Odası ilişkileri 22

1) Yatan hastalar için servisler tarafından istenen ilaç isteklerinin

kaydedilmesi ve ilaç isteklerinin denetimi:

Yatan hastaların günlük ilaç ihtiyaçları hastanın sorumlu doktoru tarafından günlük

viziteleri sırasında hasta tabelalarına yazılır. Order adı da verilen bu liste daha sonra hastanın

yattığı serviste bulunan ve hastadan sorumlu hemşire tarafından, o servise ait “vizite

defterine” işlenir. Vizite defterine oral alınacak ilaçlar “içeriden” kısmına, enjektable

preparatlar ve medikal malzemeler “dışarıdan alınacaklar” kısmına yazılır. Defterdeki ilgili

kısımlar sorumlu hemşire ve sorumlu doktor tarafından imzalanır. Orderlar, servis hemşireleri

tarafından hastane içi on-line bilgisayar sistemine girilir. Ayrıca vizite defteri ve orderlar

toplu olarak hastanedeki servis eczanesine gönderilir.

Eczaneye gelen order ve vizite defterindeki bilgiler birbirleriyle ve hastane içi on-line

bilgisayar sistemine girilenlerle, hasta adı, her iki belgedeki ilaçların aynı olup olmadığı,

istenilen ilaçların miktarı, üç günden fazla enfeksiyon hastalıkları uzmanının onayı olmadan

kullanılamayacak ilaçların eğer kullanıma devam edilecekse “konsültasyon kağıdı”nın

bulunup bulunmadığı ve dozun uygun olup olmadığı eczacı tarafından kontrol edilir.

Order-vizite defteri uyuşmazlıkları ile konsültasyon kağıdının bulunmaması

durumunda eczacının ilacı vermeme yetkisi vardır. Bilgisayar sistemi ile olan

uyuşmazlıklarda eczacı sistemdeki bilgileri ordera göre yeniden düzenler. Ancak ilacın

kullanım dozunun aşıldığı durumlarda eczacı, sorumlu hemşire veya doktorla diyalog kurarak

ilaç dozunun kullanımı konusunda uyarıda bulunabilir. Eczacı, doktorun kontrolü altındaki

yüksek doz kullanımlarda sınırlama yapamaz, doktorun kullanımını belirttiği, kaşe ve

imzasının bulunduğu resmi kağıtlar alındıktan sonra istenilen dozu vermesi gerekir. Bunun

nedeni hasta ile doğrudan bağlantılı bulunmaması ve aşırı kilo, yaş, eliminasyon organı

hastalıkları gibi hastaya özel durumlar hakkında bilgi sahibi olmamasıdır. Bu şartlardaki doz

aşımı sorumluluğu ilacı yazan hekime aittir. Buna ek olarak eczacının hekime; hastanın

kullanacağı iki ilaç arasında geçimsizlik, potansiyalizasyon ve benzeri herhangi bir etkileşme

söz konusu ise bu konuda uyarıda bulunması, gerekiyorsa uygun olabilecek bir alternatif

önermesi gerekmektedir.

Hasta için istenen ilaç rapor gerektiriyorsa veya hastanın faturalarını üstlenecek olan

özel ya da resmi sağlık sigortası kurumu söz konusu ilaç için rapor istiyorsa gerekli rapor

vizite defterine eklenir. Raporda söz konusu kurumun bütçe uygulama talimatlarında belirtilen

şekilde “ilgili ilacın hasta tarafından kullanılması gereklidir” gibi bir ibare, gerekliyse

kullanım süresi, dozu yazılır ve bununla birlikte gerekli uzman hekim imza ve kaşeleri

bulunur.

Bu kontrollerden sonra servisin on-line giriş yaptığı ve eczacının onayladığı bilgiler

bilgisayar ortamında nihai olarak kaydedilir. Bu işlemi kolaylaştırmak için her hastanın

kendisine ait “hasta protokol numarası”adı verilen ve hastanın serviste yattığı sürece

kullandığı ilaç bilgilerinin bulunduğu bir hasta izleme sisteminden yararlanılır. Bu hasta

protokol numarası sayesinde hastanın hastanede yattığı süre içersindeki tüm hareketleri,

laboratuar tetkikleri, sarf edilen tıbbi malzemeler kullandığı ilaçlar gibi tüm bilgilerin

izlenmesi ve kaydedilmesi kolaylaşmaktadır.

Kontroller sonucu onay verilerek nihai şeklini alan bilgisayar sisteminden toplu servis

dökümü alınır. Servis dökümünde hastalar için tek tek ilaç şeklinde değil, o servisin tüm

hastaları için o gün gerekli olacak ilaçlar toplu halde bulunur. Bu dökümlerden yararlanarak,

eczacı gözetiminde memurlar tarafından ilaçlar yine toplu olarak hazırlanır ve bilgisayar

çıktısı, vizite defteri ve orderlerle birlikte servislerce görevlendirilen personele imza karşılığı

teslim edilir. Eğer bir hastanın gün içinde önceden orderına yazılmamış bir ilaca ihtiyacı

olursa bu ilaç hasta kartına yazılır ve eczaneye gönderilir. Eczacı bunu bilgisayara girer ve

ilacı karşılar. Buna counter-vizite denir.

Servislere toplu olarak gönderilen ilaçların hastalara uygun şekilde dağıtılması

servisteki hemşireler tarafından, vizite defteri ve orderlerin yardımı ile yapılır.

Servislere gönderilecek ilaçlarda, dikkat edilecek nokta ilaçların bir günlük kullanım

dozu şeklinde verilmesidir.Yani hastanın bir günlük ihtiyacını karşılayacak şekilde

verilmesidir. Örnek; 2x1 novalgin amp. yazıldıysa 2 adet novalgin ampul gönderilir. Ya da 2

x 0,25 mg Xanax tb. Yazıldı ise bir adet 0,5 mg çentikli xanax tablet... Bir başka durumda ise

eczacı stoklarındaki ilaçların miktarlarına ya da miatlarına göre orderlar üzerinde doz ya da

dozaj şekli haricinde değişiklikler yapabilir, örneğin stoklarda azalmış olan Oraceftin 1000

mg Tablet yerine stoklarda yeterli ya da fazla miktarda bulunan Orafeftin 500 mg tabletten iki

adet verebiliyor, bu durumda dozu da 2 x 1 iken, 2 x 2 şeklinde değiştirerek hekimin istediği

miktar sefuroksim aksetil etken maddesini hastaya sağlamış oluyor. Benzer şekilde büyük

formun miadı uygun olmasına rağmen, miadı yaklaşmış olan küçük formdan 2 ya da daha

fazla miktarda vererek hastanın alacağı ilaç miktarını değiştirmeden, eczanedeki stok ve miad

kontrolünü de yapmış oluyordu.

Şuruplar, merhem ve pomat gibi ilaç şekilleri her gün yazılsa bile gönderilmez ve

servis hemşiresi bilgilendirir. Sebebi bu tip formda olan ilaçların bir günlük dozlara

bölünmesinin müstahzar bütünlüğünü bozacak olmasıdır. Örneğin 4x5mL şeklinde kullanılış

yazılmış bir talcid süspansiyon 100 mL hasta için servise gönderildiğinde hastanın 100mL /

(4x5mL) = 5 günlük dozu karşılanmış olur, bu beş günde order ve hasta tabelasında

belirtilmiş olmasına rağmen gönderilmez, ancak 6. günde tekrar yazılı olursa servise

gönderilir.

Özel durum olarak cuma günleri ve resmi tatil öncesi günlerde doktorların vizite

çıkmamasından ve resmi dairelerin tatil olmasından dolayı cumartesi ve pazar ya da

ertesindeki tatil gününün de dozu da hesap edilerek o günleri karşılayacak doz verilir. Örneğin

Cuma günü hem o günün hem de cumartesi ve Pazar gününün olmak üzere 3 günlük, 29

ağustos günü 30 ağustos günününkiyle beraber 2 günlük doz karşılanır.

İlaçlar her ne kadar hastalar tarafından tek tek kullanılacak olsa da servisin toplam ilaç

ihtiyacı karşılanacağı için kutuları ile de verilebilir, örneğin ortopedi servisi o gün için toplam

40 adet adepiron ampul istemiş olsun, Adepiron ampul ilaç kutusunda, 10 adet ampul

bulunmaktadır ve bu durumda kutudan çıkarılmasına gerek olmadan 4 kutu servise

gönderilebilir. Kutuyla birlikte verilmesi halinde kupürlerin kesilmesi zorunluluğu yoktur.

Zira ilaç kupürleri üzerinde hastane malıdır, ihale malıdır gibi damgalarla kupür fiziksel

olarak geçersiz hale getirilmiştir, istisnai durumlarda eczacı da kırmızı kalemle çizmek

suretiyle kupürü imha edebilir. Hastanelerde sarf edilen ilaç ve malzemeler için serbest

eczanelerde olduğu gibi kuruma gönderilen faturaya ilaç kupürlerinin eklenmesi zorunluluğu

yoktur.

Servislere ilaçlarla birlikte, asıl nüshaları alınmış olan vizite defterleri de gönderilir.

Birer nüshaların alınarak muhafaza edilmesinin sebebi, istenilen ilaçları eczanenin teslim

ettiğine dair kanıt olarak gerekirse göstermektedir. Servislere verilen ilaçların ve miktarlarının

bulunduğu bilgisayar dökümleri ve vizite defteri nüshaları saklanır ve belirli aralıklarla

verilen toplam ilaç miktarları “Gelir-Gider Defterine” kaydedilir.

Yatan hastaların ihtiyacı olan ilaçların hastane eczanesinde bulunmaması durumunda;

hekim, hastane eczanesinde bulunmayan o ilacı hastanın bağlı olduğu kurumun sağlık

karnesindeki reçeteye ayaktan hastaya reçetelediği gibi reçeteler ve hastanın “Yatan Hasta”

olduğunu belirtir bir kaşe ya da yazı ile durumu belirtir. Hasta yakını ya da refakatçisi ise bu

reçeteyle serbest eczaneye gitmeden önce hastane eczanesine götürerek eczacıdan reçeteye

“hastane eczanesinde kendisi veya muadili yoktur” ibareli kaşe ve imza alarak, ancak bu

şekilde serbest eczaneden ilacını ücretsiz temin edebilir. Bazı durumlarda aynı reçete içinde

hastane eczanesinde bulunan ve bulunmayan ilaçlar bulunabilir, bu durumda eczacı, servis

eczanesinde bulunan ilaçları işaretler ve reçeteden çıkarılarak hasta tabelasına işletmek üzere

hastanın sorumlu hekimine reçeteyi gönderir. Hekim tarafından üzeri çizilerek iptal edilmiş

ilaçlar haricindekilerin temin edilebilmesi için gerekli kaşe ve imzasını koyar ve hastayı

serbest eczanelere yönlendirir.

2) Servisler tarafından istenen ilaçların ve servis ihtiyacı olarak topluca

gönderilen ilaçların hazırlanması:

Servisler istedikleri ilaçları ve tıbbi malzemeleri miktarı ile birlikte bir liste halinde,

belli zaman aralıklarıyla “Tıbbi sarf ihtiyaç defteri” ’ne yazarak sorumlu hemşire, doktor ve

müdürün onayını da (imza ve kaşe) aldıktan sonra bu defteri bir görevli ile eczaneye

gönderirler. Eczacı listedeki ilaçları ve miktarlarını inceler, gerekli görürse (eczanede fazla

stok bulunmadığında ve/veya istenilen miktarı gereğinden fazla görüyorsa) miktarlar

üzerinde oynama yapabilir.

Daha sonra eczanede kaydı yapılan ilaçlar eczane içersinde ya da toplu istemden

doğan fazlalık nedeniyle hastanenin ilaç deposunda hazırlanarak ilgili servisin görevlendirdiği

kişilere teslim edilerek servislere gönderilir. Eğer majistral preparatlar bulunuyorsa bunlarda

eczane laboratuarında hazırlanır. Hazırlanan ilaçlar gönderilirken tıbbi sarf ihtiyaç defterinin

asıl nüshası ilgili dosyaya konulmak üzere alınır ve suret sayfası da ilaç ve sarf malzemeleri

ile birlikte servise gönderilir. Bu işlem Polatlı Duatepe Devlet Hastanesi’nde ayın 1. ve 16.

günleri yapılmasına rağmen, eczacının isteğine bağlı olarak daha sık aralıklarla da

gerçekleştirilebilmektedir. Aynı hastanenin ilçenin farklı bir yerinde bulunan ve birkaç ay

önce Devlet Hastanesi bünyesine katılan eski SSK hastanesi binasındaki poliklinikleri ve

servisleri tarafından istenilen ilaç ve sarf malzemeleri ise yine 15 günde bir karşılanarak

hastaneye ait bir araçla servislere ev polikliniklere gönderilmektedir. Acil servis için ise

durum daha farklıdır. Acil servis için neyin ne zaman gerekeceği bilinmese de deneyimlere

dayalı olarak kestirimler yapılır ancak hasta yoğunluğundaki değişim her zaman olası olduğu

için bu servisin ihtiyaçları haftalık, kimi zaman daha sık aralıklarla karşılanmaktadır.

Topluca ilaç gönderme işlemi yapılırken eczanede yeterli stokun bırakılmasına dikkat

edilmelidir. Hastane eczaneleri daha önce belirlenen zamanlarda ihaleler açarak ilaç ve sarf

malzemesi temini yaparlar ve toplu alımlar haricinde gerekli ilaç ve sarf malzemesi

gereksinimini doğrudan teminlerle karşılarlar. Bu şekilde alım yapmak çoğu zaman hastane

bütçesi açısından bir dezavantaj oluşturmaktadır ve bu yüzden stoktaki tıbbi malzemeyi ve

ilacı mümkün mertebe bir sonraki ihale zamanına kadar yetirmek, ancak bunu yaparken de

servislerin ihtiyaçlarını karşılamak eczacının sorumluluklarındandır ve deneyimlerle

kazanılabilen bir beceridir.

3) Poliklinik hastaların ilaç talebinin karşılanması: ( MSB ve SSK

Hastaneleri )

Stajımı Sağlık bakanlığına bağlı bir hastanede yapmış bulunmaktayım. Ancak

belirtmek gerekir ki 2005 yılı Şubat ayından itibaren SSK hastaneleri de sağlık bakanlığı

bünyesine alınmış ve SSKlı vatandaşlarımız ve bunların bakmakla yükümlü olduğu kişiler de

Emekli Sandığı ve Bağ-Kur’lu vatandaşlar gibi sağlık hizmetlerinden yararlanabilmektedir.

Yani hastanede hekim tarafından yazılan reçetelerini doğrudan serbest eczanelere

hazırlatabilmektedirler. Diğer kurumlara bağlı olan hastalardan farklı olarak bu

vatandaşlarımız muayene ücretleri olan 80 yeni kuruşluk meblağı ilaçlarını alırken serbest

eczanelere ödemektedirler.

4) Özel hasta gruplarının ( Ör: Gaziler ) ilaç gereksiniminin karşılanması:

Özel hasta gruplarında yeşil kart sahipleri ve gaziler hastaneye geldiğinde bunların

tüm giderleri hastane tarafından ilgili kurumlara fatura edilir. Bu hasta gruplarının ilaçları

yazılı olarak hasta kartıyla servislerden aynen normal hastalarda olduğu gibi istenir. Burada

ilaçların karşılanması aynen diğer hastalarda olduğu gibi olur. Ücretlendirme konusu

eczanenin sorumluluğunda değildir. Ancak yeterli stok bulunmadığında eldeki ilaçları verme

açısından bu hastalara öncelik tanınır. Ancak istenen ilaç eczanede bulunmuyorsa diğer

hastalardan farklı olarak “hastane eczanesinde yoktur” kaşesi yerine, bu tip hastalarda eczane

ilacı temin etmektedir, yani bu tip hasta reçeteleri dışarı çıkarılmaz. Hastanın gerekli ilaçları

doğrudan temin şeklinde hastane eczanesine getirtilir. Bu işlem için hastane tarafından

anlaşmalı depoya ilaç isteği yapılır. Depo tarafından eczaneye anlaşmaya göre 24 saat içinde

getirilen ilaç hastaya verilir. Depo parasını hastaneden alır.

5)Hekimlerin reçeteleme alışkanlıklarının / servis tüketim kalıplarının

izlenmesi:

Hekimlerin reçeteleme alışkanlıkları piyasaya yeni bir ilaç sunulmadığı sürece hemen

hemen aynıdır, değişmez. Eczacılar da bu hususta fikir sahibi olduklarından alımları ihtiyaç

doğrultusunda yaparlar. Hastalarda da önemli olan etken maddenin sağlanmasıdır, yani

istenilen eşdeğerinin bulunup bulunmamasıdır. Kimi zamanlarda da istenilen ilaç ya da etken

maddenin bulunmaması ya da stoklarda azalması nedeniyle endikasyon eşdeğeri başka bir ilaç

hekime önerilerek onaylanması halinde hasta tabelasındaki ilaçla değiştirilebilir. Örneğin

Ranitidin etken maddeli Ulcuran Ampul yerine Famotidin etken maddeli Famoser Ampul.

Staj yaptığım hastanede bir tek eczacı bulunması nedeniyle Eczacı, başhekim

yardımcısı ve hastane müdürü ile ayniyat işleri sorumlusundan oluşan İlaç Danışma Kurulu

kurulunda servis istekleri değerlendirilir. İstekler yönünde alımlar yapılarak stok oluşturulur.

Ayrıca bu kurul tarafından Hekimlere elde bulunan ilaçlar hakkında bilgi verilerek,

reçeteleme yaparken bunların göz önünde bulundurulması sağlanır.

Çok spesifik olup stokta bulunması gerekli görülmeyen ilaçlar, günlerle ölçülecek raf

ömrüne sahip ilaçlar, yeni piyasaya çıkmış ilaçlar, stoklarda kalmamış ilaçlar için reçeteye

“hastane eczanesinde kendisi veya muadili yoktur” kaşesi vurularak kurum ile anlaşmalı

olan serbest eczanelerden almaları üzere yönlendirilirler.

Eğer servislerin acil ihtiyacı olan ilaçlar hastane eczanelerinde bulunmuyorsa “Satın

alma” departmanına bildirilerek “acil ara alımlar” ile temin edilir.

6) Hastanede kullanılacak ilaçların seçim/öncelikleme kriterleri:

Hastanede kullanılacak ilaçların seçimi ve önceliklerine göre sınıflandırılması

eczacının sorumluluğunda gerçekleşen bir olaydır. Bu konuda dikkat edilmesi gereken en

önemli husus acil durumda gerekli olacak her türlü ilacı eczanede bulundurmaktır.

Öncelik daima bu grup ilaçlara verilmelidir. Örnek olarak Antihistaminikler, Narkotik

Analjezikler hastane eczanesinde sürekli bulundurulması gereken ve seçimde öncelikli olacak

ilaçlar arasındadır. Daha sonra yukarıda belirtilen; hekimlerin reçeteleme alışkanlıkları da göz

önünde bulundurularak açılacak ihalede oluşturulacak liste şekillendirilir.

İlaçların seçiminde önemli olan mümkün olduğunca fazla sayıda etken madde

bulundurmaktır. Böylece istenebilecek ilaçlar daha kolay ve daha çabuk bir biçimde

verilebilir. Aynı etken maddeyi içeren farklı firmaların ürettiği ilaçların arasında seçim

yapılacaksa tercih ilahe yapılarak ucuz olan ilaçtan yana kullanılacaktır. Burada ilaç üreten

firmaların üretim kalitelerine bakılmaz. Bunun nedeni, ilaç kalitesinin standart ve en üst

düzeyde olması zorunluluğudur. Zira piyasaya çıkan bir ilacın TC Sağlık Bakanlığı tarafından

standartlar ve kalite bakımından değerlendirilerek yeterli görülmüştür. Piyasada bulunan ama

eşdeğeri olmayan ilaçlar için ihale yapılacağında, ihaleye girecek tek bir firma ve ilaç

olacağından rekabet sağlanamayıp ekstra ıskonto sağlanamayacağından bu tip ilaçlar yerine

hekimin de görüşü alınarak ihale şartnamesine etken madde yerine ilaç grubu ya da

endikasyon ve dozaj şekli de belirtilebilir. Örneğin Düşük molekül ağırlıklı heparin, Üçüncü

kuşak sefalosporin v.b. İlaçların ucuz olarak temin edilmelerinin nedeni ise; Hastane bütçesi

açısından olumlu durum oluşturmaktır. Zira, hastaneye ilacın giriş fiyatı ne olursa olsun

hastane eczanesi hastalar için kurumlara fatura keserken kutu fiyatı ya da bunun üzerinden

hesaplanmış adet fiyatına % 3,5 anlaşmalı eczane ıskontosu ve % 7 firma ıskontosu

uygulayarak, kalan meblağı fatura etmektedir. Yani burada serbest eczanelerle aynı şartlar

geçerlidir. Örneğin kutu fiyatı 10 YTL olan bir ilaç için hastane ve eczane kuruma 8,95 ytl

fatura eder, bu indirimin % 7’lik kısmı olan 70 kuruş firma tarafından karşılanırken, diğer 35

kuruş hastane eczanesi tarafından yapılan ıskontodur. Aynı ilacın standart şartlarda serbest

eczaneye gelişi yaklaşık 6,75 YTL civarıyken aynı ilaç ihalede alınan miktar ve aynı firmanın

ya da deponun skalasından seçilecek diğer ilaçlara bağlı olarak 2 ila 3 YTL civarında bir

fiyata dahi alınabilmektedir. Hastaneye daha ucuza ilaç mal edebilmek için depoda miadı

yaklaşmış ilaçlardan gidişatı çok iyi olanlarda da alım yapılabilmektedir, eczacı bu ilaçların

miadı dolmadan tüketilebileceğinden emin olduğu taktirde iki aylık miadı kalmış ilaçları dahi

alabilmektedir. Çoğu zaman yakın miadı olan ilaçlar için ekstra ıskontolar yapılmaktadır.

7) Sıvı ilaçların karıştırılması ile ortaya çıkacak ilaç etkileşimleri:

Hastanede i.v. infüzyon şeklinde yüksek hacimli preparatlar ile tedavi gören hastalara,

tedavi için gerekli olan ampul şeklindeki diğer preparatların serumlara karıştırılarak verilmesi

sıklıkla başvurulan bir yöntemdir. Ancak bazı durumlarda bu şekilde karıştırılan ilaçlar

arasında geçimsizlik söz konusu olabilir, bunun sonucu ilaçların terapötik etkinliklerinde

azalma ya da kaybolma gibi “nispeten” daha zararsız haller ortaya çıkabileceği gibi, etkileşim

sonucu ortamda oluşabilecek toksik ürünlerden doğan daha ciddi hallere de

rastlanabilmektedir.

Eczacının her türlü ilaç etkileşmesi için olması gerektiği gibi sıvı ilaçların

karıştırılmasıyla ortaya çıkacak ilaç etkileşmeleri içinde bilgi sahibi olması zorunludur. Ancak

hastane eczacılığında hastayla birebir temas olmadığından hekimin yazdığı ilaçların hastaya

hangi şekilde verileceği de eczacı tarafından bilinemez. Eczacı, ilaçları kullanacak hastalarla

birebir temasta olmadığından çoğu zaman hastayı bilgilendirme vazifesini yerine

getirememektedir, buna karşın hekimler tarafından ilaçlar arası etkileşimler hakkında

yöneltilebilecek sorulara cevap verebilecek durumda olmalıdır. Hastane eczacısı da tıpkı

serbest eczanelerde olduğu gibi hekim tarafından reçetelenmiş olsa dahi, hastalara sunduğu

ilaçlardan sorumludur ve bu ilaçlardan doğabilecek olumsuz durumlarda hekimden önce

yükümlülük sahibidir. Tüm bu nedenlerle eczacı, bir hasta tabelası karşısına geldiğinde

mesleki bilgi ve birikimiyle reçeteyi bütün olarak değerlendirmeli; reçetedeki olası

geçimsizlikler, etkileşimler, doz aşımları gibi konularda hekimle temasa geçerek durumu

bildirmeli, gerekli gördüğünde uyarılarda bulunmalıdır.

8) Tedavi dozunun hesaplanması:

Yatan hastalarda da, hastalık teşhisi, tedavisi ya da profilaksisinde gerekli görülen

ilaçlar için ilacın etken maddesini ve kullanılacak etken maddenin miktarını belirleyerek ve

etken maddeyi uygun kombinasyonlarda birleştirerek ilacın formülünü oluşturarak reçete

oluştururlar.Eczacı ise bu reçete kendisine geldiğinde etken madde ve ilacı farmasötik

preparat haline getirmekle sorumludur. Eğer reçete ile ilgili bir sorun varsa eczacı bunu

önceden belirlemeli ve istenmeyen olayların önüne geçmelidir.

İlaç hazırlarken amaç; etken maddenin en az yan etki ile en fazla tedavi edici etkiyi

aynı anda gösteren ve hasta uyuncunu da göz önünde bulundurarak en uygun formülasyonu

oluşturmaktır. Farmakolojik etkinin gücü aşağıdaki etkenlere bağlıdır;

Hastaya bağlı faktörler; Yaş, cinsiyet, vücut ağırlığı, vücut yüzey alanı, vücut ısısı vb.

Hastalığa bağlı faktörler; Hastalığın seyir şeklinin ve şiddetinin beklenmedik yönde

değişmesi, yeni patolojik durumların ortaya çıkması vb.

İlaçla ilgili faktörler; İlacın farmasötik şekli, veriliş yolu, etken maddenin

fizikokimyasal özellikleri, ilacın veriliş zamanı, ilacın dozu, birlikte alındığı gıda, içecek ve

diğer ilaçlarla etkileşmesi vb.

Bir ilaçtan beklenilen etkinin en üst düzeyde sağlanması ; en uygun farmasötik

formülün seçilmesi, gerekli dozda ve gereken zamanda kullanılması ile mümkündür. Tedavi

dozu, hastada tedavi edici etki gösteren ilaç miktarıdır. Eczacının görevi; etken maddeyi

hekimin istediği dozda, hasta tarafından rahat, kolay ve emniyetle kullanılabilecek bir

preparat halinde hazırlamaktır. Ayrıca eczacı, reçete ve formüldeki etken maddenin dozunun

kontrol sorumluluğunu da taşır.

İlaçların dozları belirlenirken farmakopelerde belirtilen mutad ve maksimum doz

değerlerine dikkat edilmelidir. Mutad doz ilacın istenen farmakolojik etkiyi gösterdiği doz,

maksimum doz ise ilacın toksik etkilerinin görülmediği en yüksek dozdur. Preparatta mutad

dozun altında etken madde bulunduğunda bu preparatın istenen farmakolojik aktiviteyi

göstermemesi sorunu ortaya çıkar, buna karşılık etken madde miktarı daha önceden

belirlenmiş maksimum dozun üzerine çıktığında hastada hayati fonksiyon değişikliğine veya

hayati organlarda tahribe yol açabilir. Yani maksimum dozun üzerinde toksik etki oluşmaya

başlar. Maksimum doz, yalnızca ilaç olarak tanımlanan maddeler için değil, yardımcı madde

olarak kullanılacak farmakolojik değeri olmayan maddeler için de geçerlidir. Bu yüzden

yardımcı maddeler kullanılırken de bir preparatta bulunabilecek maksimum miktarlarına

dikkat edilmelidir. Belirli bir miktardan sonra her şeyin bir zehir olacağı gerçeği asla

unutulmamalıdır.

Bir etken maddenin dozu erişkinler için bir defada veya bir günde tehlikesizce

kullanılabilen ilaç miktarıdır. Burada erişkinden kasıt; ortalama 70 kg ağırlığında, 18 veya

daha büyük yaşta, normal vücut fonksiyonlarına sahip şahıstır.

Etken maddeler için bir defalık ve bir günlük mutat dozlar farmakopelerde kayıtlıdır.

Ayrıca etken maddeler için kullanılabilir dozlar kilogram başına hesaplama yapılarak da

belirlenebilir. Bu hesaplamada hastanın vücut ağırlığından faydalanılır. Aşağıda doz

hesaplanması için örnekler verilmiştir.

Örnek 1: Kilogram başına 10 mg dozunda kullanılan bir etken maddenin, 200 mg/mL

dozda ihtiva eden bir parenteral preparatından 20 kg ağırlığındaki bir çocuğa verilecek miktarı

nedir?

Çözüm: Madde kg başına 10 mg kullanıldığına göre 20 kg ağırlığındaki çocuğa

verilmesi gereken miktar; 10 x 20 = 200 mg’ dır.

Bu preparatın 1 mL’sinde 200 mg etken madde bulunduğuna göre hastaya 200 mg

etken madde vermek için preparattan 1 mL verilmelidir.

Bu durumda hastaya verilecek preparat miktarı 1 ml’dir.

Örnek 2: Kilogram başına 20 mg dozda kullanılan bir antibiyotik, flakonunda 500 mg

etken madde ihtiva eden bir ambalajdadır. Bu antibiyotik kullanılmadan önce 4,8 ml serum

fizyoloji ile 5 ml’ye tamamlanmaktadır. Bu preparatın 40 kg ağırlığındaki bir hastaya

verilecek dozu ne olmalıdır?

Çözüm : Etken madde 20 mg/kg olduğuna göre 40 kg olan hasta için 20x40= 800 mg

etken madde verilmelidir. Preparat 5 ml’de 500 mg etken madde ihtiva ettiğine göre ;

5 ml’de 500 mg etken madde varsa

X ml’de 800 mg etken madde vardır

X= 8 ml’dir.

Hastaya bu preparattan verilmesi gereken miktar 8 ml’dir, bunun için iki flakon yeterli

olan SF ile 5er mL’ye tamamlanır ve 10 mL’lik steril enjektörün 8 mL kalibrasyon çizgisine

kadar çekilip artan porsiyon atılır.

Birde verilen dozlar haftanın ilk dört günü bir günlük doz şeklinde, cuma günü ise

hafta sonu tatili sebebi ile üç günlük doz verilir. Ayrıca bazı antibiyotiklerin üç günlük

kullanım dozlarının aşıldığı durumlarda enfeksiyon uzmanının onayı (konsültasyon kağıdı)

veya rapor gereklidir. Örneğin Novacef 1gr i.v. müstahzarında.

9) Çocuk dozlarının hesaplanması:

Çocuklar için hazırlanan formül ve reçetelerde doz hesapları yetişkinlerden çok daha

önemlidir. Özellikle bebekler ve alerjik bünye sahibi çocuklarda sindirim sistemi

fermentlerinin henüz oluşmaması veya yetersiz oluşmasından dolayı ilaçtan beklenen tam etki

ancak iyi ayarlanması ile sağlanabilir.

Literatürde çocuk dozu belirtilirken yaş, vücut ağırlığı, vücut yüzey alanı, vb.

özelliklere göre düzenlemeler yapılmaktadır. Mutat çocuk dozları da yaşlara göre

verilmektedir

Doz ile ilgili çalışmalar için literatürde ;

• Bir yaşına kadar olan bebeklerde ( süt çocukları )

• 1-12 yaş grubu arasındakilerde ( 12 ve 12 yaşından küçük çocuklarda )

• 12-18 yaş grubu arasındakilerde ( 12 yaşından küçük çocuklar ) şeklinde bir

gruplama yapılmaktadır.

Yetişkin dozu bilinen bir etken madde veya ilaçtan çocuklar için kullanılacak miktarlar

çeşitli denklem, formül ve tablolar yardımı ile hesaplanabilir. Reçeteyi düzenleyen hekim ve

ilacı hazırlayan eczacı çocuk dozlarının yetişkin dozundan daha az miktarda olacağını

bilmesi, çocuklara ilaç verirken çocuğun özel şartlarını göz önüne alması gerekir. Örneğin

çocuğun kronik bir hastalığının olması, hassas bir durumun bulunup bulunmadığı, uzun

süreden beri ilaç kullanıp kullanmadığının dikkate alınması gerekir. Özellikle potent ilaçlarda

doz ayarlanması daha büyük önem taşır.

Çocuk dozlarının hesaplanmasında çeşitli tablo ve formüllerden faydalanılmaktadır.

Bugün pratikte kullanılan formül ve tablolar aşağıda gösterilmiştir.

YOUNG FORMÜLÜ :

Bu yöntemle çocuk dozu hesaplanması şöyle yapılmaktadır;

Çocuk dozu = [ Çocuğun yaşı/ ( Çocuğun yaşı +12) ] x Yetişkin Dozu

Formülde çocuğun yaşı yıl olarak yazılmalıdır.

Örnek 1 : Yetişkin dozu 20 mg olan bir ilacın 4 yaşındaki bir çocuğa verilecek dozunu

hesaplayınız.

Çocuk dozu = [ 4/ ( 4+12 ) ] x 20 = 5 mg’dır.

COWLING FORMÜLÜ :

Bu yöntemde doz hesabı şöyle yapılır.

Çocuk dozu = [ ( Çocuğun yaşı ) / 24 ] x Yetişkin Dozu

Örnek 1 : Yetişkin dozu 150 mg olsun bir etken maddenin 3 yaşındaki bir çocuğa

verilecek dozu nedir?

Çocuk dozu = [ ( 5+1 ) / 24 ] x 20 = 5 mg

CLARK FORMÜLÜ :

Bu formülde çocuk ağırlığının bilinmesi gerekir.

Çocuk Dozu = ( Çocuğun ağırlığı / 65 ) x Yetişkin Dozu

Örnek 1: Yetişkin dozu 150 mg olan bir etken maddenin 13 kg ağırlığında bir çocuğa

verilecek dozu nedir ?

Çocuk Dozu = ( 13 / 65 ) x 150 = 30 mg’dır.

FRIED FORMÜLÜ :

Bir yaşından küçük çocuklar için doz hesaplanmasında kullanılır. Bu yöntemle

hesaplamada aşağıdaki formül kullanılır.

Bebek Dozu = ( Ay olarak çocuğun yaşı / 150 ) x Yetişkin Dozu

Örnek 1: Yetişkin dozu 50 mg olan bir ilacın 3 aylık bir bebeğe verilecek dozu nedir?

Bebek Dozu = ( 3/ 150 ) x 50 = 1 mg’dır.

VÜCUT YÜZEYİNE GÖRE HESAPLAMA YÖNTEMİ :

Bu yöntem kullanılarak ilaç dozunun hesaplanması için ortalama olarak ( +%10 farkla

) 180 boyunda, 70 kg ağırlığında bir erkeğin vücut yüzeyi, 1,87 metrekare olarak kabul

edilmektedir.

Yeni doğmuş bir bebek 3,5 kg ağırlığında 0,25 metrekare, 2 yaşında bir çocuk 12 kg

ağırlığında ve 0,5 metrekare, 9 yaşındaki bir çocuk 30 kg ağırlığında ve 1 metre kare

yüzeyinde kabul edilmektedir.

Vücut yüzeyine göre ilacın dozunun hesaplanmasında aşağıdaki formüllerden

yararlanılır.

a. Çocuk Dozu = ( Çocuğun vücut alanı / Yetişkin vücut alanı ) x Yetişkin Dozu

b. 1 metre kare vücut yüzeyi için verilen ilaç dozu biliniyorsa bu durumda da ;

Çocuk Dozu = ( Çocuğun vücut alanı x birim yüzeye verilen ilacın dozu )

Formülü kullanılır.

10 ) Uyuşturucuların dağıtımı ve kayıtlarının yapılması:

Uyuşturucu ilaçlar kırmızı renkli uyuşturucu ilaç kartlarına yazılır. Bu kartlara 50

kalem ilaç yazılır ve dolduğunda eczaneye iade edilip yenisi alınır.Uyuşturucu ilaç kartları

eczanede on yıl süreyle saklanır, ayrıca ilaçlar “uyuşturucu madde kayıt defterine”

uyuşturucu ilaç kağıtlarındaki gibi kaydedilir. Uyuşturucu ilaç, ilaç kartına hasta adı,

numarası, doktor ve hemşirenin adı-soyadı, imzası açık bir şekilde olmak üzere istenir. İlaç

bilgisayara girildikten sonra kilitli olan kasadan istenen sayıda çıkartılır.

Uyuşturucu ilaçlar diğerlerinde olduğu gibi servislerce gönderilen küvetlere konularak

diğer ilaçlarla beraber gönderilmez, aksine servis hemşiresine elden teslim edilir. Ne yazık ki

bu tip ilaçların daha önceki yıllardan daha az olmakla birlikte halen hastane personelleri

tarafından su-istimal edildiği ve fiziksel ve iş yoğunluk bakımlarından serbest eczanelere

oranla daha büyük olan ve denetlemelerde daha az bakılan hastane eczanelerinden yasa dışı

olarak çıkarıldığı bir gerçektir. Doktor uyuşturucu ilaç için maksimum dozun üzerinde bir doz

talep etmiş ise ilaç verilmez. Stajı yaptığım hastane eczanesindeki uyuşturucu ilaçlara örnek

olarak; Morfin, Fentanyl, Dolantin, Durogesic gibi ilaçlar bulunmaktaydı.

11) Psikotrop ilaçların dağıtımı ve kaydedilmesi:

Psikotrop ilaçların dağıtımı da uyuşturucu ilaçlar gibidir, yalnız bu ilaçlar yeşil

kağıtlara yazılır. Stajı yaptığım hastane eczanesindeki psikotrop ilaçlara örnek olarak akineton

ampul, ketalar flakon, pentotal sodyum flakon gibi ilaçlar bulunmaktaydı.

12) Tanı gruplarına yönelik farmakoterapi haritalarının oluşturulması:

(klinik algoritma):

Tanı gruplarına yönelik farmakoterapi haritaları servislerde hekimler tarafından

oluşturulur. Belirlenen ilaçlar hasta kağıdına yazılır ve eczaneye gelir. Eczacının bu konudaki

yeri sadece gereken ilaçların verilmesi yönündedir. Ancak hekimler farmakoterapi haritası

hazırlanması sırasında eczacıdan yardım isteyebilir. Bu noktada eczacı ilaç konusundaki

bilgisini ortaya koyarak gerekli yardımı yapar.

Bu konuda eczacıdan gerektiği kadar faydalanılmadığı bir gerçektir. Tamamen ilaç

konusunda yetişmiş bir uzmanın, ilaç belirlenmesi sırasında bu ölçüde pasif durumda olması

tartışmaya açık bir konudur.

13) Hekimlerin ve hemşirelerin ilaç konusunda (farmasötik-terapötik)

bilgilendirilmesi:

İlaçlar ve farmakolojik etkileri bakımından doktor ve hemşirelerin bilgilendirilmesi

çok sınırlıdır. Bu konuda hastane bünyesinde kapsamlı bir eğitim verildiğini görmüş değilim.

Bilgilendirme sadece doktor veya hemşire tarafından eczanede gerek duyulan etken maddeyi

içeren ilaç bulunup bulunmadığı, bulunuyorsa hangisinin olduğun sorulması durumunda

gerçekleşmektedir.

14) Eczanenin çalışma düzeni ve işleyişi:

Staj yaptığım Polatlı Duatepe Devlet Hastanesi eczanesinde bir eczacı, bir tıbbi

dokümantasyon alanında lisans eğitimi görmüş sözleşmeli sekreter, bir müstahdem, bunun

yanında ilçedeki devlet hastanesi bünyesine katılan eski SSK hastanesinin eczacısı ile birlikte

koordine halde çalışmaktaydı. Eczacılar hastaneler içindeki servis eczanelerinde görev

yapıyorlardı. Eski SSK hastanesi olan ve yani haliyle Polatlı Duatepe Devlet Hastanesi B

Blok olarak adlandırılan hastanedeki eczacı, SSK zamanında poliklinik eczanesi eczacısı

olarak çalışmakta iken, birleşmeden sonra servis eczanesine dönüştürülen eczanede görev

yapmakta idi. Hızlı bir şekilde gerçekleşen birleşme sonrasında B-Bloktaki yeni servis

eczanesinin henüz tam olarak rayına oturmamış olması nedeniyle servis ihtiyaçları A-Bloktaki

servis eczanesinden karşılanmaktaydı. Diğer eczane daha çok SSK zamanından kalma

ilaçların hastane envanterine katılması ile ilgili çalışmaları ve A blok servis eczanesince B

bloktaki servislere gönderilen ilaçların dağıtılması ile ilgileniyordu. Bunun yanında standart

bir hastane içerisinde eczacıların görev yaptığı yerler:

Servis Eczanesi: Yatan hastalar için hasta vizite defterlerine ve orderlara yazılmış

ilaçları vermekten ve majistral preparat hazırlamaktan sorumlu.

Sıhhiye ayniyat: Burada yatan hastaların iğne ucu, korse, baston, sargı bezi vb. sıhhi

ihtiyaçlarını karşılamaktan dorumlu.

Eczane Büro: Yatan ve hastaların fiyatı yüksek ilaçlarını ve kırmızı ya da yeşil

reçeteyle verilebilecek ilaçlarını karşılamakla görevli.

Depo eczanesi: Burada ilaçların stoku yapılıyordu ve diğer eczanelerin ilaç

ihtiyaçlarını karşılıyordu.

Bu eczaneler esas olarak baş eczacıya bağlı olarak çalışan sorumlu eczacılar tarafından

işletilmektedir. Bunların görevi eczanelerde çalışan diğer eczacı ve teknisyenleri denetlemek,

ilaç giriş ve çıkışını düzenlemek, gelen ilaçların kontrolünü yapmak, gerekli siparişleri

vermek, ilaç stoklarını düzenlemek, eczacının bulunması gereken bazı toplantı ve hastane

organlarında bulunmak, vb. görevleri üslenmektedir. Ayrıca ilaç ve malzeme alımlarında baş

eczacıya yardımcı olması sebebi ile “Satın alma” adında bir bölümde bulunmaktadır. Burada

eczacı görev yapmaz. Bunların görevi sadece ihaleleri düzenlemek, eczacı tarafından

belirlenen ilaçları en uygun şekilde almaktı.

Eczacılar, baş eczacıya görevinde yardım etmek, onun talimatlarına dayanarak

üstlendiği geçici görevleri yapmakla yükümlüdür. Esas olarak hasta kağıdına yazılı ilaçların

bilgisayara girilmesi, bulunmayan ilaçlar için yoktur kaşesi basılması ve onaylanması, bazı

ilaçlar için rapor gereksinimi olduğunda servislerin uyarılması, doz aşımı ve ilaç etkileşmesi

gibi durumlarda gerekli tedbirlerin alınması ve ilgili servise bildirilmesi gibi sorumluluklar

taşımaktadır. Teknisyenler ise ilaçların hazırlanması, raflara dizilmesi, servisleri gönderilmesi

gibi işlerde sorumlulukları dahilinde hareket etmektedirler.

Stajımı yaptığım Polatlı Duatepe Devlet Hastanesinde yalnızca bir servis eczanesi ve

bir eczacı bulunması nedeniyle servislerce istenen ilaçların değerlendirilip hazırlanması, depo

ve stok kontrolünün yapılmasında aynı tek eczacı görev yapıyor, isteklerin bilgisayara

girilmesi gibi işlerde sekreter, ilaçların raflara yerleştirilmesi, servis isteklerinin raflardan

servis küvetlerine aktarılması gibi işlerde sekreter ve müstahdem yardımcı oluyordu. Depodan

servis eczanesine ilaçların taşınması işi görevli müstahdemce yapılıyor, servislerin ilaçlarının

servislere çıkarılması gibi işlerde servisler tarafından görevlendirilmiş personel ve

müstahdemlerce yapılıyordu.

15) Mesai sonrası eczacılık hizmetleri/nöbet düzeni:

Staj yaptığım Polatlı Duatepe Devlet Hastanesinde mesai saatleri sabah 08:30-12:00

Öğleden sonra 13:00-17:00 saatleri arasındaydı ve servis eczanesi 17:00da kapanıyordu.

Hastanede nöbet sistemi yürütülmüyordu. Hafta sonları ve mesai dışında kalan zamanlarda

hastaların acil ilaç istekleri ilçedeki serbest nöbetçi eczaneler tarafından karşılanıyordu.

Ancak hastane eczanesini gerektirecek acil durumlarda 24 saat boyunca eczacı icap vazifesi

yapıyordu.

16) Eczane laboratuarında yapılan üretim, hazırlana preparatların

formülleri ve hazırlanması:

Staj yaptığım sürece hastane eczanesine majistral reçete gelmedi ancak gerekli

görüldüğü zamanlarda kullanılmak üzere hazır bulunan kimyasal maddeler ve tariflerin

olduğu paperler bulunmaktaydı. Bunlara örnek olarak alet solüsyonu, ağız bakım solüsyonu,

mersol, rivanol çözeltisi verilebilir.

Alet solüsyonu:

Sodyum nitrit....................5 g

Zefiran.............................10 mL

Distile su...........................1000 mL

5 g sodyum nitrit tartılır. 1000 mL distile suda çözülür. Üzerine 10 mL Zefiran eklenir

ve karıştırılır.

Ağız Bakım Solüsyonu:

Sodyum bikarbonat.................3 g

Distile su...............................100 mL

3 g sodyum bikarbonat tartılır. 100 ml suda çözündürülür.

Mersol Çözeltisi:

Mercurorum..........................2 g

Distile su...............................100 mL

2 g mersol tartılır ve bir kaba alınır, üzerine 100 mL distile su ilave edilir,

çözününceye kadar karıştırılır.

Rivanol Çözeltisi:

Rivanol..................................1 g

Distile su...............................1000 ml.

1 g rivanol tartılır üzerine 1000 mL distile su ilave edilir, çözününceye kadar

karıştırılır.

Boraks Solüsyonu:

Boraks..................................7 g

Distile su............km..............1000 mL

7 g boraks tartılır ve bir kaba alınır, üzerine 1000 mL distile su eklenir, çözününceye

kadar karıştırılır.

Kullanılışı: Göz banyosu olarak kullanılır

Salisilik asit pomat (%2)

Salisilik asit.............................40 g

Vazelin.....................................1800 g

Lanolin.....................................200 g

17) Ölçü ve tartı aletlerinin bakımı ve denetimine ilişkin işlemler:

Hastane eczanesinde bulunan ölçü ve tartı aletlerinin bakımı belirli aralıklarla

teknisyenler tarafından yapılır ve eczacılar tarafından kontrol edilir. Herhangi bir arıza

durumunda hastane teknik personelinden yardım istenir. Eğer hastane teknik ekibi sorunu

halledemezse yetkili firmanın servisi ile irtibat kurularak arızanın giderilmesi sağlanır.

18) Depodan eczaneye ilaç çekimi: & 19) İlaçların ve diğer

kalemlerin

stok kontrolü ve

yerleşimi:

Benim staj yaptığım servis eczanesi, genel ilaç stoğunu ve/veya kalan ilaç miktarını an

be an bilgisayar sistemi yardımıyla görebiliyordu, buna ek olarak servislerdeki ilaç stoğunu da

takip etme olanağına da sahipti. İstendiği taktirde geriye dönük herhangi bir zaman diliminde

ya da geçmişteki herhangi bir zaman aralığında servislere verilen ilaçlar ya da servislerce

tüketilen ilaçlar hakkında dökümler çıkarma olanağına da sahipti. Kullanılan paket program

sayesinde stoklarda herhangi bir ilacın eczacı tarafından belirlenen kritik seviye altına

düşmesi halinde bu durumun hatırlatılması şansı da vardı.

Servis eczanesinde raflarda herhangi bir ilacın azalması durumunda müstahdeme

durum bildirilerek depodan istenilen adette eczaneye ilaç çıkartılıyordu, hastanede ayrıca bir

depo eczanesi bulunmadığından deponun sorumluluğu da tek eczacıya aitti ve depodan servis

eczanesine çıkarılacak ilaç ya da malzeme için herhangi bir prosedüre gerek duyulmuyordu.

Hastanenin genel ilaç stoğu az evvel de belirtildiği gibi hastanede kurulmuş bilgisayar

ağına bağlı bir bilgisayar sistemi ile yapılıyordu. Her ilaç alımında, alınan ilacın adı ve

miktarı bilgisayara giriliyor ve bu şekilde stok bilgisayara yüklenmiş oluyordu. Servislere ilaç

gönderilmesi esnasında ise yine aynı paket program kullanılarak servis ilaç istekleri

kaydediliyor ve onaylandığı anda söz konusu ilaçlar genel stoktan düşülüyordu. İstenilen her

herhangi bir anda stokta ne kadar ilaç olduğu da bu sayede izlenebiliyordu. Hastanedeki bilgi

ağı sayesinde servislerdeki toplu istemle verilen ilaçların ve malzemenin izlenmesi de

mümkün kılınmıştı. Bilgisayar programı, herhangi bir ilacın haftalık, aylık, üç aylık ya da

istenilen herhangi bir zaman sürecindeki gidişini tablo ya da grafik olarak eczacının

görmesine imkan veriyordu. Eczacı, bilgisayara her ilaç için gidiş hızına göre belirlenmiş bir

kritik seviye girişi yapar. Stoklardaki ilaç sayısı bu noktanın altına düştüğünde bilgisayar

otomatik olarak bununla ilgili uyarı verir ve ilacı sipariş listesine ekleyip eklemek

istemediğini eczacıya sorar.

Stajımı yaptığım hastane eczanesindeki eczacı yıllardır aynı hastanede ve yaklaşık

aynı hekimlerle çalışıyor olmanın verdiği tecrübeyle yapılan ihalelerde yeterli miktarda ilaç

almakta ve stok sıkıntısına fazla düşmemektedir. Zira her istendiğinde ihale açarak ilaç alımı

yapma olanağı yoktur. İhaleler belirli aralıklarla yapılmaktadır ancak çok kritik durumlarda

ihtiyaç duyulan ilaçlar için ihale açma durumu söz konusu olabilmektedir. Bunun nedeni,

belirli aralıklarla açılan büyük ihalelerde büyük parti alımlarda daha ucuza daha fazla ilaç

almanın mümkün olmasıdır.

İhalede alımı yapılan ilaçlar toplu olarak hastane deposuna getirilebileceği gibi, miad

avantajı sağlamak için firma ya da depo ile yapılan anlaşmaya göre iki ya da üç parti halinde

birkaç ay arayla da hastaneye getirilme yoluna da gidilebilir. Bu, özellikle raf ömrü aylarla

ölçülecek kadar kısa olan ilaçlar için başvurulmaktadır. Zira daha önce de belirttiğim gibi staj

yaptığım hastanede senede iki ya da üç defa büyük ihale yapılıyor ve hedef olarak ara

zamanlarda yeni alımlara gerek görülmemesi için fazla miktarda ilaç alınıyordu.

20) Eczanede bulunan ilaçların saklama koşulları ve alınan önlemler:

Firmalardan ya da ecza depolarından gelen ilaçlar sayım yapılmasının ardından,

görevlendirilen personel tarafından depoya indirilir. Depoda ilaçların raflara dizimi belirli bir

sıra gözetmeksizin yapılmaktadır, herhangi bir ilacın ihtiyaç anında bulunması eczacının ve

müstahdemin uzun zaman boyunca edindikleri aşinalık sayesinde mümkün olmaktadır.

Servis eczanesinde ilaçların raflara dizilişinde ise endikasyona ve farmasötik şekillere

göre karma bir yerleşim prensibi gözetilmektedir. IV infüzyon çözeltileri bir rafta dururken,

tabletler ayrı bir dolapta bulunmaktadır. Enjeksiyonluk preparatlar çok sayıda ve çeşitte

olduğundan birkaç dolaba yerleştirilmiş ve bunlar içinde genellikle aynı servisler tarafından

bolca istenen ilaçlar birbirlerine yakın olarak yerleştirilmiştir. Aşılar ve kan ürünleri gibi

soğukta saklanması gereken ilaçlar servis eczanesi içindeki buzdolaplarında ve hastane

bünyesinde bulunan soğutma sistemi ile sıcaklığı +4 °C ‘e sabitlenmiş soğuk depoda

saklanmaktadır. Servis eczanesi ve depo fiziki konumu nedeniyle güneş almayan bir durumda

olduğundan ışıktan korunarak saklanması gereken ilaçlar için ekstra bir önleme gerek

görülmemiş, ancak dolapların metal kapaklı alt taraflarına yerleştirilmeye dikkat edilmiştir.

Uyuşturucu ve psikotrop ilaçlar ise anahtarı eczacı tarafından korunan kilitli bir odadaki kilitli

dolaplarda muhafaza edilmektedir.

21) İlaç ihalesi ve ilaç satın alma prensipleri:

Hastanenin gereksinimi olan ilaç ve sıhhi malzemeleri eczacı, hekimlerden de görüş

alarak belirlerler ve hastane yönetimine bildirilir, bu bildirim sırasında eczacı, genel prensip

olarak etken madde ve doz bildirmektedir, ancak tek bir firmanın ürettiği etken maddelerin

istenmesinden kaçınmak için aynı etkiye sahip bir ilaç alımı için ilaç grubu adı da verilebilir.

Örneğin, düşük molekül ağırlıklı heparin ya da üçüncü kuşak sefalosporin gibi. Bunda

amaçlanan şey, rekabet ortamı oluşturarak hastane kaynaklarıyla daha fazla ilaç almaktır.

Eczacının oluşturduğu ilaç ve tıbbi malzeme listesi hastane yönetimine sunulur,

hastane yönetimi ise duyuru yaparak gerekli malzemeleri ve ilaçları ilan eder. İhale şartları ve

ihale tarihi belirlenir. İhale kapalı zarf usulü yapılır. Bu ihalelerde ilaçlar için Türkiye’de

Bağlık Bakanlığı’nca ruhsatlandırılmış müstahzarları üreten firmalar girebilir, tıbbi

malzemeler içinse ancak uluslar arası (CE) kalite standartlarına uygun olan ürünleri üreten ya

da bu ürünleri pazarlayan firmalar girebilir.

İlaçlar için bir kalite tespit mekanizması işletilmemesine rağmen, eldiven, enjektör,

intraket, bisturi v.b. tıbbi malzemeler için en düşük teklifleri sunan firmalardan ürünlerinden

numuneler istenir ve bunları kullanacak olan hekim ve hemşirelere bu numuneler dağıtılır. Bu

personelin geneli tarafından olumludur şeklinde onay verilen ürünler fiyatı daha yüksek olsa

dahi tercih edilebilmektedir.

22) Eczanenin yerleşim planı

Eczanenin yerleşim planı EK’te sunulmuştur.

23) Hastane ve eczanenin idare düzeni

Hastane ve eczanenin idari düzeni

Müdür Muavinleri

Hastane Müdürü

Eczane Teknisyenleri Sekreter

Sorumlu Eczacı

Başhekim Muavinleri

Başhekim

Eczanede çalışan tüm personel (eczacılar, teknisyenler) sorumlu eczacıya bağlıdır ve

onun denetimindedirler. Sorumlu eczacıda başhekim muavinlerinden eczanelerden sorumlu

olana bağlıdır.

Baş hekim muavinleri doktor sıfatı taşımak zorundadır. Ancak , müdür ve müdür

muavinleri doktor değildir. Başhekim muavinlerinin her birinin ayrı bir görevi vardır. Örneğin

sadece bir tanesi eczanelerden sorumludur. Ancak bu kişinin ihale hazırlığı esnasındaki

yazışmalar dışında eczaneyle herhangi bir ilişkisi yoktur.Müdür ve müdür muavinlerinin de

her birinin ayrı görevleri vardır. Örneğin; yemekhane, çevre düzeni gibi.

24) Hastane eczacısının yer aldığı hastane organları (sürekli geçici

kurullar)

Hastane eczacıları kurum içinde çeşitli kurullarda görev almaktadır:

Bunlardan baş eczacı:

� Hastane Enfeksiyon Kontrol Kurulu

� Antibiyotik Kontrol Kurulu

� İlaç Muayene Komisyon Başkanlığı

� İlaç Danışma ve Tespit Kurulunda görev alır.

Ayrıca eczacılar ilaç fiyat kontrol komitesi gibi kurullarda görev almaktadır. (İlaç ve

tıbbi malzemelerin ihale komisyonu)

25) Kliniklerin ziyaret edilmesi. Hasta ilaç isteklerinin düzenlenmesi ve

hastaya ilaç verilme esasları ve hastaların taburcu olurken ilaç kullanımı

konusunda bilgilendirilmesi:

Hasta ilaç isteklerinin düzenlenmesi ve hastaya ilaç verilme esasları, hastaların taburcu

olurken ilaç kullanımı konusunda bilgilendirilmesi hekimler tarafından yapılmaktadır.

Eczacının bu konuda söz hakkı bulunmamaktadır. Bunun nedeni kliniklerin ve hastaların

eczacı tarafından ziyaret edilmemesidir.

26) Staj yaptığınız eczanede klinikler arası veya hastaneler arası iletişimin

sağlandığı bir bilgisayar sistemi var mı? Bilgisayar hastane eczanelerinde nasıl

hizmet veriyor:

Staj yaptığım hastanede hastane içi iletişim ve koordinasyona yardımcı olan bir

bilgisayar altyapısı kuruluydu ve bu sayede eczanede ilaç giriş çıkışının yapılması stok

kontrolü gibi işlerin yapılmasında kullanılmaktaydı. İhale ya da doğrudan temin yoluyla

alınan her ilaç bilgisayarda girişler kısmına eklenir ve stoka dahil edilirdi. İstendiği anda,

istenen zaman dilimine göre bir ilacın giriş ve çıkışı gözlenebilmektedir. Bilgisayar yazılımı

gelişmiş bir program olduğundan Türkiye’de ruhsatlı tüm ilaçlar prospektüs özetleri ve

eşdeğerleri de dahil olmak üzere olması gereken tüm bilgilerle beraber sistemde kayıtlı

bulunmaktadır. Herhangi bir ilaç girişi ya da çıkışı yapılacağında yapılması gereken alfabetik

listeden o ilacın adının üzerine gelmek ve o ilaçla ilgili seçeneklerden istenen işlemi

tıklamaktan ibarettir.

Aynı bilgisayar paket programı, hastanedeki diğer bilgisayarlarla da bağlantılı idi, bu

sayede servisler arasında ve hastanenin laboratuar, eczane, ameliyathane vb her organını

birbirine olan iç iletişimleri bu şekilde yapılabilmektedir. Sistem, servis ilaç isteklerinin

servisteki bilgisayara girilerek, order ve vizite defterlerine gerek olmadan servislerin ilaç

isteminde bulunmasına dahi olanak sağlamaktaydı, ancak ilaç isteminde esas olan hekimin

kaşe ve imzasının bulunduğu resmi evraklar olduğundan bilgisayar burada yardımcı

pozisyona düşüyor, servis ihtiyaçlarını toplamak için kullanılıyordu. Bilgisayar sistemi

sayesinde laboratuar tetkikleri istenen bir hastanın, gidip kan idrar vb numune vermesi

ardından elde edilen bulguların, tetkikleri isteyen hekimin kendine özel şifresiyle giriş yaptığı

servis bilgisayarında görülmesi, sağlık hizmetlerinin kalitesi ve hızı açısından teknolojinin

sağladığı yararlar adına çarpıcı bir örnektir.

Özet olarak hastane eczanesinde bilgisayarın kullanım alanları, stok kontrolü, hastane

içi ilaç gidişatı, servis-eczane iletişiminin sağlanması, hızlı büyüyen ilaç skalası ile ilgili son

bilgilerin (yeni muadiller vs) eczacıya ulaştırılmasında aracılık, yatan hastalara uygulanan

tedavi şeklinin izlenmesi, kullandığı ilaçlar ve hastalığın gidişatı şeklinde bilgiler

alınabilmektedir. Taburcu olacak hastanın fatura düzenlenmesi de bu bilgisayar sisteminden

yararlanılarak yapılır.

Hastaneler arası özelleşmiş bir bilgisayar sistemi olmamasına karşın, İnternet

olanaklarıyla birbirinden uzak hastane eczanelerinin özellikle miadları yaklaşmış olan ilaçları,

israf olmadan gidişatlarının daha iyi olduğu başka bir hastaneyle takas ya da hibe edilmesine

olan katkısı azımsanamayacak derecede önemli bir konudur.

27) Hastane eczacılarına yönelik hizmet için eğitim etkinlikleri:

Staj yaptığım hastane eczanesinde hastane eczacılarına yönelik herhangi bir hizmet

için eğitim etkinlik yapıldığına şahit olmadım.

28) Hastane eczanesi-İl Sağlık Müdürlüğü ilişkileri:

Devlet hastaneleri, doğrudan İl Sağlık Müdürlüğü’ne bağlı olduğundan hastane

eczaneleri de dolaylı olarak bu kuruma bağlıdır. İl Sağlık Müdürlüğü’nün eczaneyi denetleme

yetkisi vardır. Bunun yanında serbest eczanelerde olduğu gibi, hastane eczaneleri de

oluşturulurken İl Sağlık Müdürlüğü tarafından kontrol edilir ve olur alındığı taktirde açılabilir.

Açılışları akabinde bu kurum tarafından verilen reçete kayıt defteri, uyuşturucu-psikotrop

defteri alma ve tutma zorunluluğu var.

Hastane eczanesi ayrıca il sağlık müdürlüğü tarafından yollanan seri numarası belli

yeşil ve kırmızı reçeteleri, imza karşılığında hekime teslim etmek hususunda İl Sağlık

Müdürlüğü ile hekim arasında köprü vazifesi görür.

Hastane eczanesi; çeşitli aşıları (kuduz, akrep, tetanos ,yılan serumu), ve PPD

solüsyonunu il sağlık müdürlüğünden ayniyat karşılığı alır. Ayrıca kırmızı, yeşil ve mor

reçetelerin birer nüshalarını da serbest eczanelerde olduğu gibi kontrol amaçlı il sağlık

müdürlüğüne gönderilir.

29) Hastane eczanesi-Bölge Eczacı Odası ilişkileri

Hastane eczanesinin Bölge Eczacı odası ile ilişkisi bulunmamaktadır. Zira eczacı

odaları daha çok serbest eczaneleri ve eczacıları kapsayan meslek örgütü görünümündedir.

Serbest eczanelerin eczacılarının bölge ecza odalarına kaydolma zorunluluğu olmakla birlikte,

hastane eczacıları için böyle bir zorunluluk yoktur, yine de eczacı isteğe bağlı olarak odaya

kaydolma hakkına sahiptir. Bu şekilde ecza odaları ve TEB tarafından gönderilen yayınlara

sahip olabilir, zaman zaman açılan mesleki seminer sempozyum, fuar ve toplantılar hakkında

bilgilendirilebilir, bunlara katılma olanağına kavuşabilmektedir. Bunlar dışında hastane

eczanesi ile bölge eczacı odası arasında herhangi bir ilişki söz konusu olmamaktadır.