tedarikçi seçim yöntemleri

8/2/2019 tedariki seim yntemleri

1/22

AHP-TOPSIS YNTEMNE DAYALITEDARK SEM UYGULAMASI*

Aliye Aya SUPLLERa Ozan APRAZb

zet

Anahtar Kelimeler:AHP, TOPSIS, Tedariki SeimiJel Snflamas: C01, C02, C44, C61, L73, M11

Abstract

Keywords: AHP, TOPSIS, Supplier SelectionJel Classification: C01, C02, C44, C61, L73, M11

* Yazarlar bu almaya katks olan uzmana teekkr etmektedir.a

r.Gr.Dr., Pamukkale niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Endstri Mhendislii Blm, Denizli,Tel: 0 258 296 31 36, E-mail: [email protected] (letiim Yazar)b Yksek Lisans rencisi, Pamukkale niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Endstri Mhendislii A.B.D.

Tedariki seimi karar bir irketin baarl olabilmesi iin ok nemlidir. Doru tedarikilerin seilmesi,irketin satn alma maliyetlerini azaltacak, mteri memnuniyetini arttracak ve rekabet yeteneinigelitirecektir. Bu almada tedariki seimi problemi ele alnmtr. ok kriterli karar verme yntemlerindenAHP ve TOPSIS yntemleri birlikte bir iletmeye en uygun tedarikinin seilmesi amacyla uygulanmtr.almada, literatr incelendiinde yaygn olarak kullanld tespit edilen kalite, maliyet, teslimat ve hizmetkriterleri ana kriterler olarak belirlenmitir ve bunlarn alt kriterleri tanmlanmtr. AHP yntemi ana kriterlerve alt kriterlerin nem derecesinin belirlenmesi iin, TOPSIS yntemi ise tedarikilerin sralanmas iinkullanlmtr. AHP ynteminde kriter arlklar ve tutarszlk oranlar Super Decisions 2.0.8 program ile eldeedilmitir. TOPSIS ynteminin admlar iin Microsoft Excel 2007 hesaplamalarndan yararlanlmtr.alma sonunda en nemli kriter kalite olarak belirlenmi ve iletmenin mevcut tedarikileri arasnda A2

tedarikisi en yksek puana sahip tedariki olarak seilmitir.

The decision of the supplier selection is very important for a company to be successful. Selecting the rightsuppliers will decrease companys purchasing cost, increase customer satisfaction and improve the competitioncapacity. This paper is dealt with supplier selection problem. AHP and TOPSIS, multiple criteria decisionmaking methods, are applied together to select the most suitable supplier for a business firm. Quality, cost,

delivery and service criteria that are mostly used in literature are defined as main criteria in the paper, and alsotheir sub-criteria are defined. AHP method is used to determine the importance degree of main criteria and sub-criteria, TOPSIS method is developed to rank the suppliers. In AHP method, the weights of criterion andinconsistency rate are obtained by Super Decision 2.0.8 program. Microsoft Excel 2007 is used in TOPSISmethod. Finally, the most important criterion is determined as quality and among the present suppliers of thebusiness firm, A2 supplier is selected as the one which has the highest score.

STANBUL NVERSTESKTSAT FAKLTES

EKONOMETR VE STATSTKDERGS

Ekonometri ve statistik Say:13 (12. Uluslararas Ekonometri, YneylemAratrmas, statistik Sempozyumu zel Says) 2011 122


2/22

AHP-TOPSIS Yntemine Dayal Tedariki Seimi Uyg.

2

1. GR

Tedariki seimi problemi, en basit ifade ile retim iin gerekli hammaddelerin, yar

mamul ve dier malzemelerin kimden ve ne kadar alnacann belirlenmesi olarak

tanmlanabilir (Gner, 2005: 5). Doru tedarikilerle almak bir iletmede satn alma

maliyetlerini azaltacak, mteri memnuniyetini arttracak ve rekabet yeteneini gelitirecektir.

Birok iletmede satn alma ve tedarik edilen hammadde ve yar mamul maliyeti toplam

maliyeti %70ine kadar kmaktadr (Ghodsypour ve OBrien, 1998: 199). Dolaysyla

gnmz yksek rekabet ortamnda etkili bir tedariki seimi karar, bir organizasyonun

baarl olmasnda ok nemlidir (Liu ve Hai, 2005: 308).

Tedariki seiminin amac, bir iletmenin ihtiyacn karlamak iin ve kabul edilebilir

maliyetle en yksek potansiyele sahip tedarikinin belirlenmesidir. Seim ilemi, birbiriyle

elien hem nicel hem de nitel kriterler dizisi kullanarak tedarikilerin geni bir

karlatrlmasndan oluur. Potansiyel tedarikilerin incelenmesinde kullanlan kriterler

firmalarn ihtiyalarna gre farkllk gsterebilir (Kahraman, Cebeci ve Ulukan, 2003: 382).

Tedariki seiminde karar vericiler tarafndan dnlen en popler kriterler; kalite, teslimat,

fiyat/maliyet, retim yetenei, servis, ynetim, teknoloji, aratrma ve gelitirme, finans,

esneklik, itibar, iliki, risk, gvenlik ve evredir (Ho, Xu ve Dey, 2010: 21). Tedariki seimi

kararlar farkl kriterlerin deerlendirilmesini ierdii iin bu sre ok kriterli bir karar

problemidir (Ho, Xu ve Dey, 2010: 16).

Seim kriterleri ve ynteminin belirlenmesi tedariki seiminin en nemli yandr

(Kokangl ve Susuz, 2009: 1417).

ekil 1de verildii gibi tedariki seim sreci yedi admdan olumaktadr (Mendoza, 2007:

7):

ekil 1 Tedariki Seim Sreci (Mendoza, 2007: 7)


3/22

Ekonometri ve statistik Say:13 (12. Uluslararas Ekonometri, Yneylem Aratrmas,statistik Sempozyumu zel Says) 2011

3

Bu almada, Trkiyede faaliyet gsteren bir oluklu mukavva kutu reticisi iin

tedariki seimi problemi ele alnmtr. almann sonunda iletme iin en uygun

tedarikinin seilmesi amalanmaktadr. Bu amala tedariki seimi probleminin zlmesi

iin AHP ve TOPSIS ok kriterli karar verme yntemleri birlikte kullanlmtr. Seim

kriterlerinin arlklarnn belirlenmesi iin AHP yntemi, tedarikilerin sralanmas iin

TOPSIS yntemi kullanlmtr. AHP yntemi ile kriter arlklarnn belirlenmesi srasnda

Super Decisions 2.0.8. program kullanlmtr. Bu program yardm ile kriter arlklar ve

tutarszlklar elde edilebilmektedir. TOPSIS ynteminin admlar iin mevcut program

bulunmamas nedeniyle Microsoft Excel 2007 hesaplamalarndan yararlanlmtr.

Literatrde AHP ve TOPSIS yntemlerinin birlikte kullanld almalara rastlamak

mmkndr. Tsaur, Chang ve Yen (2002) havaalanlarnda hizmet kalitesini deerlendirilmesi

iin; Madumjar, Sarkar ve Madumjar (2005) pamuk lifinin kalite deerlerinin belirlenmesi

iin; Yurdakul ve (2005) retim irketleri iin bir performans lm modeli gelitirilmesi

iin; Shyjith, Ilangkumaran ve Kumanan (2008) tekstil endstrisinde en iyi bakm

teknolojisinin seilmesi iin; Lin, Wang, Chen ve Chang (2008) mteri odakl rn tasarm

srecinde; Ustasleyman (2009) bankaclk sektrnde hizmet kalitesinin deerlendirilmesiiin bu iki yntemi birlikte kullanmlardr.

Wang, Cheng ve Cheng (2009), tedariki seimi probleminde bulank AHP ve bulank

TOPSIS yntemlerini birlikte kullanmtr. Burada bulank AHP uzmanlarn dilsel

arlklandrmasyla bulank arlklar hesaplamak iin, bulank TOPSIS ise bulank

arlklar ve bulank dilsel puanlar birletirmek ve alternatifleri sralamak iin kullanlmtr.

Fazlollahtabar, Mahdavi, Ashoori, Kaviani ve Amiri (2011), tedariki seiminde AHP,TOPSIS ve ok amal lineer olmayan programlamay kullanmlardr. Aratrmaclar bu

almada, AHP ile tedariki seim kriterlerinin arlklar elde edilirken, TOPSIS metodu ile

tedarikiler sralanmtr. Seilen tedarikilerden optimum sipari miktarnn belirlenmesi iin

ok amal lineer olmayan programlama kullanlmtr.

Bu alma amac dorultusunda be blmden olumaktadr. Birinci blmde, konu

hakknda genel bilgiler verilmitir. kinci blmde, literatr taramas yaplm ve tedariki

seimi ve deerlendirilmesi konusunda literatrde kullanlan kriterler ile zm yntemleri


4/22


4

analiz edilmitir. nc blmde ok kriterli karar verme yntemlerinden AHP ve TOPSIS

yntemlerinin metodolojisi anlatlmtr. Drdnc blmde, AHP-TOPSIS yntemi en

uygun tedarikinin seilmesi amacyla bir iletmeye uygulanmtr. Son blmde, sonular ve

bulgular yorumlanmtr.

2.LTERATR TARAMASI

2.1.Tedariki Seim Kriterleri

Dickson (1966), yapt almada 273 satn alma sorumlusu ve mdr ile grm

ve uygulad anketlerle tedariki deerlendirmede nemli bir yere sahip olan 23 adet kriter

belirlemitir. Kalite, teslimat, performans gemii, garanti ve sigorta politikas ile retim ara-

gereleri kapasitesi srasyla en fazla nem sahip olan kriterler olarak belirlenmitir. Weber

vd. (1991), 1966 ile 1990 yllar arasnda literatrde yaplm tedariki seimi ile ilgili 74 adet

makale incelemitir. Net Fiyatn 61 makale ile literatrde en fazla tartlan kriter olduu

saptanmtr. Net fiyat, 44 makale ile Teslimat, 40 makale ile Kalite kriteri takip etmektedir

(Akdeniz ve Turgutlu, 2007: 3).

Literatr taramas sonucunda en uygun tedarikinin deerlendirilmesi ve seilmesi iin

karar vericiler tarafndan dnlen kriterler ekil 2de verilmitir. En popler kriterler

srasyla kalite, fiyat, teslimat, servis, esneklik, teknoloji, teknik, uzaklk vb. olarak

belirlenmitir (Baknz ekil 2). Her aratrmac kendi almasnda farkl kriterleri

kullanmtr. Hata! Bavuru kayna bulunamad.de aratrmaclar tarafndan iki ve daha

az kullanlan kriterler verilmitir (Tm aratrmaclar tarafndan 2 ve daha az kullanlan

kriterler tabloda yer almamaktadr.).


5/22


5

ekil 2 Tedariki Seimi ve Deerlendirilmesinde Kullanlan Kriter Sklklar

2.2.Tedariki Seiminde Kullanlan ok Kriterli Karar Verme Yaklamlar

Tedariki seimi probleminde yaygn olarak AHP, ANP, Veri Zarflama Yntemi, Bulank

Kme Teorisi, Matematiksel Programlama, SMART, ELECTRE, TOPSIS, PROMETHEE ve

bu yntemlerin entegrasyonu gibi ok kriterli karar verme yaklamlar kullanlmaktadr

(Baknz Tablo 1). Genel tedariki seimi ve deerlendirmesi ile ilgili tam bir resim elde

etmek iin, Ho vd. (2010) tarafndan hazrlanan gncel literatr aratrmas incelenebilir.

3.YNTEM

3.1.Analitik Hiyerari Prosesi (AHP)

Analitik Hiyerari Prosesi 1970li yllarn ortasnda Pensilvanya niversitesinden

Thomas L. Saaty tarafndan gelitirilen lme ve karar verme iin kullanlan bir matematiksel

teoridir (Saaty ve Niemira, 2006: 1). AHP literatrde yaygn olarak allmtr ve son 20

ylda ok kriterli karar verme ile ilgili neredeyse tm uygulamalarda kullanlmtr (Ho, 2008:

211). Bunun nedeni olarak, karar vericilerden tarafndan kolay anlalabilir olmas

sylenebilir.


6/22


6

Kal. Fiy. Ser. Tes. Esn. Tek. T.P. Tekn. Uza. Fin. Ri. li. Yen. Pro. Tes.1 Nydick ve Hill 1992 AHP 1 1 1 12 Ghodsypour ve O'Brien 1998 AHP+LP 1 1 1 TZ reticisi

3 Boer vd. 1998 ELECTRE I 1 1 14 Yahya ve Kingsman 1999 AHP 1 1 1 1 1 Giriimci Gelitirme Program5 Dadeviren ve Eren 2001 AHP+0-1 GP 1 1 1 16 Tam ve Tummala 2001 AHP 1 1 Telekomnikasyon Endstrisi7 Chan ve Chan 2004 AHP 1 1 1 1 1 1 leri Teknoloji Endstrisi

8 Wang vd. 2004 AHP+PGP 1 1 1 1 Varsaymsal Otomobil reticisi9 Dadeviren vd. 2005 ANP 1 1 1 110 Yang ve Chen 2006 AHP+Gri likisel Analiz 1 1 1 1 1 1 1 Dizst Bilgisayar reticisi11 Seydel 2006 VZA, SMART 1 1 1 1 1 FBK Endstrisi12 Akman ve Alkan 2006 Bulank AHP 1 1 1 1 1 1 1 Otomativ Yan Sanayii

13 Paksoy ve Gle 2006 AHP 1 1 1 1 1 Teks til reticisi14 Chen vd. 2006 Bulank TOPSIS 1 1 1 Yksek Teknoloji reticisi

15 Chan ve Kumar 2007 Bulank AHP 1 1 1 1 1 retim letmesi16 Xia ve Wu 2007 AHP+MOMIP 1 1 1 Varsaymsal rnek17 Seme ve zdemir 2008 Bulank AHP 1 1 1 1 1 Mobilya reticisi18 Chan vd. 2008 Bulank AHP 1 1 1 1 retim letmesi

19 Chou ve Cheng 2008 Bulank SMART 1 1 1 1 Bilgi Teknolojileri Endstrisi20 Dadeviren ve Eraslan 2008 PROMETHEE 1 1 1 1 1 1 Elektronik Sektr21 Ecer ve Kk 2008 AHP 1 1 1 1 Maazalar Zinciri22 Mendoza vd. 2008 AHP+PGP 1 1 1 1 1 retim letmesi23 Kirytopoulos vd. 2008 ANP 1 1 1 1 1 la Endstrisi24 Wang vd. 2009 Bulank Hiyerarik TOPSIS 1 1 1 Batarya reticisi25 Boran, Gen vd. 2009 Sezgisel Bulank TOPSIS 1 1 1 1 Otomativ Sanayii26 Lin 2009 Bulank ANP+MOLP 1 1 1 127 Ku vd. 2010 Bulank (AHP+GP) 1 1 1 1 Elektronik Sektr

28 Lin vd. 2010 ANP+TOPSIS+LP 1 1 1 1 Elektronik Sektr29 Bagheri ve Tarokh 2010 AHP+Bulank TOPSIS 1 1 1 Otomativ Sanayii30 zdemir 2010 AHP 1 1 1 1 1 1 1 1 Otomativ Sanayii31 Chamodrakas vd. 2010 Bulank (AHP+Prog.) 1 1 1 Elektronik Pazaryeri32 evkli 2010 ELECTRE, Bulank ELECTRE 1 1 1 1 Otomativ Yan Sanayii33 Sanayei vd. 2010 Bulank VIKOR 1 1 1 1 Otomativ Yan Sanayii

34 Fazlollahtabar vd. 2011 AHP+TOPSIS+MONLP 1 1 1 1 1 Elektronik Marketa .- a it e, iy .- iy at, es.- es i mat , er.- ervis, sn.- sne i , e .- e no o ji, . .- e ari er ormans, e n.- e ni , za.- z a , in.- inans, i.- is , i.- i i, en.- eni i , ro.- ro i , es.- esis- ineer rogram ama, - e e rogram ama, , nce i i e e rogram ama, - o Ama ar am ay rogram ama, - o Ama ineer rogram ama,

- o Ama iner mayan rogramama, rog.- rogramama

Uygulama AlanNo Yazar(lar) Yl Yntem(ler)Ana Kriterl er

Tablo 1 Literatr Taramas

AHP ynteminin uygulama admlar u ekildedir:

1.Adm: Hiyerarik Yapnn Oluturulmas:Karar amac ile tepeden balayarak karar

hiyerarisi oluturulur. Orta seviyede kriterler ve en dk seviyede ise alternatifler bulunur

(Saaty, 2008: 85). ekil 3de AHP ynteminin hiyerarik yaps verilmitir.


7/22


7

ekil 3 AHP Hiyerarik Yaps

2.Adm: kili Karlatrma Matrisleri (A) ve stnlklerin Belirlenmesi: Ama,

kriterler ve alt kriterler belirlendikten sonra kriterlerin ve alt kriterlerin kendi aralarnda nem

derecelerinin belirlenmesi iin 1 numaral ifadede gsterilen (nxn) ikili karlatrma matrisi

oluturulur (Saaty, 1990: 12). Karar verici kriter matrisi veya alternatif matrisi iin kriterleri

veya alternatifleri ikili olarak karlatrr.

21

31 32

n1 n2 n3

21 31 n1

1a 32 n2

1 1a a n3

1 1 1a a a nxn

1 a a ... a

1 a ... a

1 ... aA

... 1

(1)

1 numaral eitlikte yer alan her bir ltn, amaca katks asndan greceli

nemleri ve her bir hedefin de ltler ynnden stnlkleri, uygulayclarn

yarglarna gre, ikili karlatrma yolu ile belirlenir. Burada stnlklerin

belirlenmesi iin Saaty tarafndan gelitirilen ve

Tablo 2de verilen nem lei kullanlmaldr (Saaty, 1990: 15).


8/22


8

Tablo 2 AHP nem lei (Saaty, 1990: 15)

Saysal Deer Tanm1 eler eit nemde veya aralarnda kaytsz kalnyor.3 1. e 2.ye gre biraz daha nemli veya biraz daha tercih ediliyor.5 1. e 2.ye gre fazla nemli veya fazla tercih ediliyor.7 1. e 2.ye gre ok fazla nemli veya ok fazla tercih ediliyor.

9 1. e 2.ye gre ar derecede nemli veya ar derecede tercih ediliyor.2,4,6,8 Ara deerler

3.Adm: zvektrn (Greli nem Vektrnn) Belirlenmesi: kili karlatrma

matrislerinin oluturulmasndan sonraki adm, ilgili matristeki her bir enin dier elere

gre nemini gsteren zvektrn hesaplanmasdr (Sipahiolu, 2008: 5). Matrisin nx1

boyutunda zvektr u ekilde belirlenmektedir:

i=1,2,3,,n ve j=1,2,3,,n olmak zere;

n

ijij j 1

ij in

iji 1

ba

b wn

a

(2)

Kriterlerin yzde nem dalmlarn belirlemek iin W = [w i]nx1 eklindeki stn

vektrlerinin hesaplanmas gerekmektedir. W stn vektr, 2 numaral eitlikte belirtilen b ij

deerlerinin meydana getirdii matrisin satr elemanlarnn aritmetik ortalamasndan eldeedilir.

4.Adm: zvektrn Tutarllnn Hesaplanmas: Her ikili karlatrma matrisi iin

tutarllk oran (CR) hesaplanr ve bu oran iin st limitin 0,10 olmas istenir. Orann 0,10un

stnde olmas, karar vericinin yarglarnda tutarszlk olduunu ifade eder. Bu durumda,

yarglarn iyiletirilmesi gerekmektedir. CR deerine ulamak iin ncelikle A matrisinin en

byk zvektrn (max) hesaplamak gerekmektedir (eitlik 4).


9/22


9

i=1,2,3,,n ve j=1,2,3,,n olmak zere,

nx1inx1inxnij dwaD (3)

i

i

nd

wi 1

maxn

(4)

Tutarllk orannn hesaplanmasnda ihtiya duyulan bir baka deer ise rassallk

endeksi (RI)dir. Sabit saylardan meydana gelen ve n deerine gre belirlenen RI

deerlerinin yer ald veriler Tablo 3de verilmitir. Bu bilgiler dorultusunda CR deerinin

hesaplanmas 5 numaral eitlikte verilmitir.

RI1)-(nnCR

(5)

Tablo 3 Rassallk Endeksi Verileri (Gner, 2005: 42)

n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

RI 0 0 0,58 0,9 1,12 1,24 1,32 1,41 1,45 1,49

5.Adm: Hiyerarik Yapnn Genel Sonucunun Elde Edilmesi: nceki drt aama,

hiyerarik yapnn tamam iin hesaplanr. Bu aamada hiyerarik yapdaki n tane ltn her birinin meydana getirdii mx1 boyutundaki stnlk stn vektrleri bir araya getirilerek

mxn boyutundaki DW karar matrisi oluturulur. Elde edilen matrisin ltler aras W

stnlk vektr ile arpm sonucunda R sonu vektrne ulalr (eitlik 7).

i=1,2,3,,m ve j=1,2,3,,n olmak zere,

mxnijwDW (6)

R DW W (7)

3.2.TOPSIS

Hwang ve Yoon (1981) tarafndan ok kriterli karar verme teknii olarak

gelitirilmitir (Shyjith vd., 2008: 376). Hwang ve Yoon, TOPSIS yntemini zm

alternatifinin pozitif-ideal zme en ksa mesafe ve negatif-ideal zme en uzak mesafe

dncesine gre oluturmulardr (Monjezi vd., 2010: 2).

TOPSIS metodunda aandaki admlar izlenir:


10/22


10

1.Adm: Amalarn belirlenmesi ve deerlendirme kriterlerinin tanmlanmas

2.Adm: Karar Matrisinin (D) oluturulmas: Karar matrisinde, alternatifler (a1 ... an )

alt alta sralanr ve karlarnda her bir kriterin alternatiflere gre gsterdikleri zellikler (y1k

... ynk ) listelenir (Yurdakul ve , 2003: 1112). Karar matrisinin oluturulmas 8 numaral

eitlikte verilmitir.

11 12 1k

21 22 2k

n1 n2 nk

y y ... y

y y ... yD

... ... ... ...

y y ... y

(8)

3.Adm: Normalletirilmi Karar Matrisinin (R) Oluturulmas: Karar matrisindeki

kriterlere ait puan veya zelliklerin kareleri toplamnn karekk alnarak matris normalizeedilir (Yurdakul ve , 2003: 1112). Normalletirme ilemi iin 9 numaral eitlik kullanlr

ve normalizasyon ilemi sonunda 10 numaral eitlikte gsterilen R matrisi elde edilir.

ij

ijn

2ij

i 1

yr i 1, 2, ..., n j 1, 2,..., k

y

(9)

11 12 1k

21 22 2k

n1 n2 nk

r r ... r

r r ... r R

... ... ... ...

r r ... r

(10)

4.Adm: Arlkl Normalletirilmi Karar Matrisinin (V) Oluturulmas: wj: her bir

j.kriterin arl olmak zere, amaca gre normalize edilmi karar matrisinin elemanlarnn

kriterlere verilen nemler dorultusunda greli arlk deerleri bulunur (Monjezi vd., 2010:

3).

11 12 1k

21 22 2k

n1 n2 nk

w w ... w

w w ... wW

... ... ... ...

w w ... w

(11)

Daha sonra 10 numaral eitlikte verilen R matrisinin her bir stunundaki elemanlar 11

numaral eitlikte verilen ilgili wij

deeri ile arplarak 12 numaral eitlikte gsterilen V

matrisi oluturulur (Monjezi vd., 2010: 3).


11/22


11

11 12 1k

21 22 2k

n1 n 2 nk

v v ... v

v v ... vV... ... ... ...

v v ... v

(12)

5.Adm: deal ( *A ) ve Negatif deal ( A ) zmlerin Oluturulmas: Pozitif ideal

zm arlkl normalletirilmi karar matrisinin en iyi performans deerlerinden oluurken

negatif ideal zm en kt deerlerinden oluur (Shyjith vd., 2008: 381). deal zmler 13

ve 14 numaral eitlikler kullanarak hesaplanabilmektedir.

*

ij ijiiA (max v j I), (min v j J (13)

ij ijiiA (min v j I),(max v j J (14)

Her iki formlde de I fayda (maksimizasyon), J ise maliyet (minimizasyon) deerini

gstermektedir (Monjezi vd., 2010: 3). 13 numaral eitlikten elde edilen deerler A* = {v1*,

v2*,, vk

*} biiminde ve 14 numaral eitlikten elde edilen deerler A - = {v1-, v2

-,, vk-}

eklinde gsterilebilir.

6.Adm: Ayrm llerinin Hesaplanmas: Alternatifler arasndaki ayrm (mesafe)

llr. Her alternatifin pozitif- ideal zmden olan mesafesi 15 numaral eitlikteki gibi

hesaplanr (Monjezi vd., 2010: 3):

n

j

jiji vvS1

2** )( (15)

Ayn ekilde negatif- ideal zmden olan mesafelerde 16 numaral eitlikteki gibi

hesaplanr (Monjezi vd., 2010: 3):

n

j

jiji vvS1

2)( (16)


12/22


12

7.Adm: deal zme Greli Yaknln Hesaplanmas: 17 numaral eitlikten

yararlanarak ideal zme greli yaknlk ( *iC ) hesaplanr (Monjezi vd., 2010: 3):

**

ii

ii

SSSC

10 * iC (17)

8.Adm: Alternatifler ideal zme greli yaknlk ( *iC ) deerlerine gre sralanrlar.

Maksimum *iC deeri seilir (Monjezi vd., 2010: 3).

3.3.Amalanan AHP-TOPSIS Yntemi

AHP ve TOPSIS yntemlerinin birletirilmesinden oluan bu entegre yaklam

aamadan olumaktadr: (1) Seim kriterlerinin belirlenmesi, (2) Seim kriterlerinin

yaplandrlmas, (3) Alternatiflerin sralanmas.

ekil 4 Amalanan AHP-TOPSIS Yntemi Aamalar

4. UYGULAMA

almann bu blmnde Trkiyede faaliyet gsteren ve oluklu mukavva kutu reten

bir firmann tedariki seimi problemine zm bulunmas amalanmaktadr. Firma

retiminde girdi olarak kat, mrekkep, niasta, boraks, kat kimyasallar, tutkal vb.

hammaddeler ve klie, kalp gibi ara mallar kullanmaktadr. Firmann retimde kulland

hammaddelerin yaklak %70ini kat oluturmaktadr. Dolaysyla firma iin nemli bir

maliyet unsuru olan ve retimde byk miktarda girdi olarak kullanlan kat tedarikilerinin

seilmesi iin bir dizi ilem yaplmtr.


13/22


13

Tedarikinin seiminde belirlenen ilgili kriterlerin arlklarnn elde edilmesi iin

AHP yntemi uygulanmtr. AHP ynteminin uygulanmas iin Super Decisions 2.0.8

program kullanlmtr. Elde edilen bu kriter arlklar kullanlarak TOPSIS yntemi ile

tedarikiler sralanm ve en iyi tedariki belirlenmitir. Uygulama admlar srasyla aada

verilmitir:

4.1.Seim Kriterlerinin Belirlenmesi

letmenin tedariki seimi probleminde kullanlacak kriterlerin belirlenmesi iin;Blm 2.1.de verilen tedariki seim kriterleri ile ilgili literatr taramas sonunda tedariki

seimi ve deerlendirilmesinde kullanlan en popler kriterler belirlenmitir (ekil 2). Bu

kriterler ierisinde iletmenin satn alma yneticisi ile yaplan grme sonucunda tedariki

seiminde kullanlacak kriterler: kalite, fiyat, teslimat ve hizmet olarak belirlenmitir. Bu ana

kriterlerin alt kriterleri tanmlanmtr. Kriterlerin belirlenmesi sonunda oluturulan hiyerarik

yap ekil 5de verilmitir.

ekil 5 Tedariki Seiminde Kullanlan Kriter ve Alt Kriterler

Belirlenen kriterlerin tanmlar u ekildedir:


14/22


14

Kalite: retilen rnn kalitesi reticinin sorumluluu olduu kadar reticiye mamul

retiminde kullanlmak zere para, yar mamul ve malzeme salayan tedarikinin de

sorumluluudur (Akman ve Alkan, 2006: 27). Tedarikiden gelen rnlerin kaliteli olmasnn

yan sra tedarikiye geri iade edilen rnlerin oran da nemlidir. Kalite kriterinin alt

kriterleri u ekildedir: rn Kalitesi ve Hatasz rn Miktar.

Teslimat: Teslimat ana kriteri, tedarikiden satn alnan rnlerin gvenilir bir ekilde

teslim edilmesini ve salad rnleri hzl bir ekilde teslim etmesini kapsamaktadr (Akman

ve Alkan, 2006: 27). Tedarikinin nceden belirlenmi bir teslimat izelgesine uymas, teslim

alnacak rnn yolda karlaaca sorunlara kar muhafazal bir ekilde paketlenmesi ve

retici-tedariki arasnda yaplan anlamayla belirlenen maln sevkiyat ekli teslimat kriteri

ierisinde deerlendirilmektedir. Teslimat kriterinin alt kriterleri u ekildedir: Zamannda

Teslimat, Maln Sevkiyat ekli ve Paketleme Kabiliyeti.

Fiyat: retici firmalar karllklarn arttrmak iin rnlerinde kullandklar

malzemeleri mmkn olduunca minimum fiyata yani firmalar rnlerin retimi ile ilgili

maliyetleri minimize edecek dk maliyetli tedarik kayna bulmak isterler (Akman ve

Alkan, 2006: 28). Bu kapsamda fiyat kriteri; tedarikinin dier tedarikilere gre daha uygun

fiyat vermesini, alnan rn miktarna gre dier tedarikilere gre daha yksek oranda fiyat

indirimi uygulamasn ve salad deme vadesi trn kapsamaktadr. Fiyat kriteri alt

kriterleri: rn Fiyat Uygunluu, Satn Alma Fiyat skontosu ve Tedariki deme Vadesi.

Hizmet: Tedarikinin sunduu hizmet de tedariki seiminde nemli bir kriterdir

(Akman ve Alkan, 2006: 27). Hizmet kriteri; tedariki firmann ikyetler ile yakndan

ilgilenmesini, retici-tedariki arasndaki iletiimin kolayln ve rnleri satn alan

reticilerin ikayetlerine kar tedarikilerin saladklar politikalar kapsamaktadr. Hizmet

kriteri alt kriterleri: ikayet Politikalar, Sorunlara Yaklam ve letiim Kolayl.

4.2.Seim Kriterlerinin Arlklarnn Elde Edilmesi

Seim kriterlerin arlklarnn elde edilmesi iin AHP yntemi uygulanmtr. AHP

ynteminin uygulanmas iin Super Decisions 2.0.8 program kullanlmtr. Super Decisions

2.0.8. programnda ama, kriterler ve alt kriter tanmlanm ve ekil 6da verilen en iyitedarikiyi seme amal hiyerarik yap oluturulmutur.


15/22


15

Hiyerarik yapnn oluturulmasyla bir sonraki adm ikili karlatrma matrislerinin

oluturulmasdr. Burada ikili karlatrma matrisleri oluturulurken firmann faaliyet

gsterdii sektrde uzman kiinin (satn alma yneticisi) her bir kriteri dieriyle

kyaslamasyla vermi olduu cevaplarn matrise ilenmesi gerekletirilir. Satn alma

yneticisinden alnan bu yarglar Super Decisions 2.0.8 programnda girilmi ve kriterlerin

nem dereceleri elde edilmitir. Kriter nem dereceleri elde edilirken uzman yarglarnn

tutarszlk oranlar kontrol edilmitir. Eer uzman kiinin tutarszlk oranlar 0,1den byk

ksayd yarglarn gzden geirilmesi gereklidir.

ekil 6 Hiyerarinin Super Decisions 2.0.8 Programnda Yaplandrlmas

ekil 6da verilen Super Decisions 2.0.8. programnda tedariki seimi problemi

hiyerarisinin sentezlenmesi sonucunda elde edilen kriter arlklar Tablo 4de verilmitir.

Tablo 4 Seim Kriterlerinin Arlklar

Ana Kriter Alt Kriter Kriter nem Derecesi

Teslimat0.159973

Zamannda Teslimat (ZT) 0,103715Maln Sevkiyat ekli (MS) 0,036738Paketleme Kabiliyeti (PK) 0,019520

Fiyat0.262640 rn Fiyat Uygunluu (FU) 0,141724Satn Alma Fiyat Iskontosu (SAF) 0,042922


16/22


16

Tedariki deme Vadesi (TV) 0,077994

Kalite0.510951

rn Kalitesi (K) 0,340634Hatasz rn Miktar (HM) 0,170317

Hizmet0.066436

ikyet Politikalar (P) 0,006470Sorunlara Yaklam (SY) 0,022128letiim Kolayl (K) 0,037838

4.3.Tedarikilerin Sralanmas

Elde edilen seim kriter arlklar kullanlarak TOPSIS yntemi ile tedarikiler

sralanm ve en iyi tedariki belirlenmitir. Seilmek zere, kt reten A1, A2, A3 ve A4

olmak zere 4 tedariki ele alnmtr. Bu aamada uzman kii belirlenen kriterler iin

tedarikilere 1 ile 10 puan arasnda puanlar vermitir. Bu puanlar ve elde edilen kriter

arlklar kullanlarak tedarikiler sralanmtr. Uzman kiinin tedariki performanslarn

deerlendirdii veriler kullanlarak Tablo 5de bulunan karar matrisi elde edilmitir. Karar

matrisinin en alt satrnda her bir kriterin nemini gsteren arlk deerleri bulunmaktadr.

Tablo 5 Karar Matrisi

ZT MS PK FU SAF TVA1 10 8 6 2 3 4A2 8 10 7 4 5 6

A3 5 3 8 6 7 9A4 3 5 10 8 10 7Arlk 0,103715 0,036738 0,019520 0,141724 0,042922 0,077994

K HM P SY KA1 10 8 7 10 10A2 9 8 6 8 10A3 7 6 3 4 8A4 5 4 2 6 8

Arlk 0,340634 0,170317 0,006470 0,022128 0,037838

Topsis yntemi admlarnn uygulanmasndan sonra en iyi tedarikiyi seme amac ile

deerlendirmeye alnan tedarikiler ierisinden A2 tedarikisinin en yksek puana sahip

olduu, A4 tedarikisinin ise en dk puana sahip olduu grlmektedir (ekil 7).

deal ve Negatif deal zmler:

0.02211; 0.00783; 0.00742; 0.02588; 0.009519; 0.023125; 0.050779;

0.001307; 0.006022; 0.016714

A


17/22


17

* 0.07371; 0.02611; 0.01237; 0.1035; 0.052032; 0.213313; 0.101557;

0.004575; 0.015056; 0.020893

A

Ayrm lleri:

*iS = (0,08606; 0,062659; 0,085465; 0,130325)

iS =(0,129986; 0,111609; 0,079771; 0,08295)

deal zme Greli Yaknlklar:

* 0,601658; 0,640444; 0,48277; 0,388933iC

ekil 7 Tedariki Puan Sralamalar

5. SONU VE NERLER

Bu almada oluklu mukavva kutu reticisi bir firma iin nemli bir maliyet unsuru

olan ve retimde byk miktarda girdi olarak kullanlan kat tedarikilerinin seilmesi iin

bir dizi ilem yaplmtr. lk olarak literatrde yer alan bilgiler incelenerek aratrmaclartarafndan kullanlan en popler kriterler belirlenmi ve satn alma yneticisi ile birlikte

iletmenin tedariki seimi problemi iin uygun kriterler belirlenmitir. Kriterlerin arlklar

AHP yntemi ile hesaplanmtr (Kalite: 0,51; Fiyat: 0,26; Teslimat: 0,16; Hizmet: 0,07). Bu

hesaplanan kriter arlklar kullanlarak TOPSIS yntemi ile tedarikiler sralanmtr.

letmenin mevcut tedarikileri arasndan A2 tedarikisi en yksek puana sahip tedariki

olarak belirlenmitir.


18/22


18

almada, literatrde ska kullanlan ve karar vericiler tarafndan kolayca

anlalabilen AHP yntemi ile ideal zmden en yakn uzakla dayanan TOPSIS yntemi

birlikte kullanlmtr. Kullanlan kriterler iletmelerin zelliklerine gre farkllk gsterebilir.

Her firma tedarikisini seerken kendi zelliine uygun kriterler belirleyerek bu btnlemi

yntemi uygulayabilir.

AHP ile btnlemi PROMETHEE veya ELECTRE gibi dier ok kriterli karar

verme yntemleri ve iletmeler iin en iyi tedarikinin seilmesinde kullanlabilir ve elde

edilen sonular karlatrlabilir. Ayrca tedariki seimi problemlerinde birbirini etkileyen

kriterler olmas durumunda, kriterler ve seenekler arasndaki etkileimi dikkate alan Analitik

Serim Sreci kullanlarak kriter arlklar elde edilebilir. Karar verme srelerindeki

belirsizlikler nedeniyle bulank teori, karar verme srecine dahil edilebilir.

KAYNAKA

Akdeniz, H.A., Turgutlu, T., (2007), Trkiyede perakende sektrnde analitik

hiyerarik sre yaklamyla tedariki performans deerlendirilmesi, Dokuz Eyll

niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 9(1), s.1-17

Akman, G., Alkan, A., (2006/1), Tedarik zinciri ynetiminde bulank AHP yntemi

kullanlarak tedarikilerin performansnn llmesi: otomotiv yan sanayinde bir uygulama,

stanbul Ticaret niversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 5(9), s.23-46

Bagheri, F., Tarokh, M.J., (2010), A fuzzy approach for multi-ojective supplier

selection, International Journal of Industrial Engineering & Production Research, 21(1), p.1-9

Boer, de L., Wegen, van der L., Telgen,J., (1998), Outranking methods in support of

supplier selection, European Journal of Purchasing & Supply Management, 4, p.109-118Boran, F.E., Gen, S., Kurt, M., Akay, D., (2009), A multi-criteria intuitionistic fuzzy

group decision making for supplier selection with TOPSIS method, Expert Systems with

Applications, 36, p.11363-11368

Chamodrakas, I., Batis, D., Martakos, D., (2010), Supplier selection in electronic

marketplaces using satisficing and fuzzy AHP, Expert Systems with Applications, 37, p.490-

498


19/22


19

Chan, F.T.S., Chan, H.K., (2004), Development of the selection model-a case study in

the advandec technology industry, Proceedings of the Institution of Mechanical Engineers

Part B-Journal of Engineering Manufacture, 218(12), p.1807-1824

Chan, F.T.S., Kumar, N., (2007), Global supplier development considering risk factors

using fuzzy extended AHP-based approach, Omega, 35, p.417-431

Chan, F.T.S., Kumar, N., Tiwari, M.K., Lau, H.C.W., Choy, K.L., (2008), Global

supplier selection: a fuzzy-AHP approach, International Journal of Production Research,

46(14), p.3825-3857

Chen, C.-T., Lin, C.-T., Huang, S.-F., (2006), A fuzzy approach for supplier

evaluation and selection in supply chain management, International Journal of Production

Economics, 102, p.289-301

Chou, S.-Y., Chang, Y.-H., (2008), A decision support system for supplier selection

based on a strategy-aligned fuzzy SMART approach, Expert Systems with Applications, 34,

p.2241-2253

Dadeviren, M., Eren, T., (2001), Tedariki firma seiminde analitik hiyerari prosesi

ve 0-1 hedef programlama yntemlerinin kullanlmas, Gazi niversitesi Mhendislik

Fakltesi Dergisi, 16(2), s.41-52Dadeviren, M., Eraslan, E., Kurt, M., Dizdar, E.N., (2005), Tedariki seimi

probleminde analitik a sreci ile alternatif bir yaklam, Teknoloji, 8(2), s.115-122

Dadeviren, M., Eraslan, E., (2008), PROMETHEE sralama yntemi ile tedariki

seimi, Gazi niversitesi Mhendislik Fakltesi Dergisi, 23(1), s.69-75

Fazlollahtabar, H., Mahdavi, I., Ashoori, M.T., Kaviani, S., Mahdavi-Amiri, N.,

(2011), A multi-objective decision-making process of supplier selection and order allocation

for multi-period scheduling in an electronic market, The International Journal of AdvancedManufacturing Technology, 52, p.1039-1052

Ghodsypur, S.H., OBrien, C., (1998), A decision support system for supplier

selection using an integrated analytic hierarchy process and linear programming, International

Journal of Production Economics, 56-57, p.199-212

Gner, H., (2005), Bulank AHP ve bir iletme iin tedariki seimi problemine

uygulanmas, Pamukkale niversitesi Fen Bilimleri Enstits Endstri Mhendislii Ana

Bilim Dal, Yksek Lisans Tezi, 133 s.


20/22


20

Ho, W., (2008), Integrated analytic hierarchy process and its applications-A literature

review, European Journal of Operational Research, 186, p.211-228

Ho, W., Xu, X., Dey, P.K., (2010), Multi-criteria decision making approaches for

supplier evaluation and selection: a literature review, European journal of Operational

Research, 202(1), p.16-24

Kahraman, C., Cebeci, U., Ulukan, Z., (2003), Multi-criteria supplier selection using

fuzzy AHP, Logistics Information Management, 16(6), p.382-394

Kirytopoulos, K., Leopoulos, V., Voulgaridou, D., (2008), Supplier selection in

pharmaceutical industry an analytic network process approach, Benchmarking: An

International Journal, 15(4), p.494-516

Kokangl, A., Susuz, Z., (2009), Integrated analytical hierarchy process and

mathematical programming to supplier selection problem with quantity discount, Applied

Mathematical Modelling, 33(3), p.1417-1429

Ku, C.-Y., Chang, C.-T., Ho, H.-P., (2010), Global supplier selection using fuzzy

analytic hierarchy process and fuzzy goal programming, Qual Quant, 44, p.623-640

Lin, R.-H., (2009), An integrated FANP-MOLP for supplier evaluation and order

allocation, Applied Mathematical Modelling, 33, p.2730-2736

Lin, C.-T., Chen, C.-B., Ting, Y.-C., (2010), An ERP model for supplier selection in

electronics industry, Expert Systems with Applications, 38(3), p.1760-1765

Liu, F.-H.F., Hai., H.L., (2005), The voting analytic hierarchy process method for

selecting supplier, International Journal of Production Economics, 97(3), p.308-317

Lin, M.-C., Wang, C.-C., Chen, M.-S., Alec Chang, C., (2008), Using AHP and

TOPSIS approaches in customer-driven product design process, Computers in Industry, 59,

p.17-31

Madumjar, A., Sarkar, B., Madumjar, P.K., (2005), Determination of quality value of

cotton fibre using hybrid AHP-TOPSIS method of multi-criteria decision-making, 96(5),

p.303-309

Mendoza, A., (2007), Effective methodologies for supplier selection and order

quantity allocation, The Pennsylvania State University The Graduate School, Doctor of

Philosopy, 174 p.

Mendoza, A., Santiago, E., Ravindran, A.R., (2008), A three-phase multicriteria

method to the supplier selection problem, International Journal of Industrial Engineering,15(2), p.195-210


21/22


21

Monjezi, M., Dehghani, H., Singh, T.N., Sayadi, A.R., Gholinejad, A., (2010),

Application of TOPSISmethod for selecting the most appropriate blast design, Arabian

Journal of Geosciences

Nydick, R.L., Hill, R.P., (1992), Using the analytic hierarchy process to structure the

supplier selection procedure, International Journal of Purchasing and Materials Management,

28(2), p.31-36

zdemir, A., (2010), rn gruplar temelinde tedariki seim probleminin ele alnmas

ve analitik hiyerari sreci ile zlmesi, Afyon Kocatepe niversitesi ..B.F. Dergisi, 2(1),

s.55-84

Paksoy, T., Gle, H.K., (2006/4), Analytic hierarchy process for supplier selection

problem in supply chain management: case study of a textile manufacturer firm, Journal of

Engineering and Natural Sciences, p.100-109

Saaty, T.L., (1990), How to make a decision: the analytic hierarchy process, European

Journal of Operational Research, 48, p.9-26

Saaty, T.L., (2008), Decision making with the analytic hierarchy process, International

Journal of Services Sciences, 1(1), p.83-98

Saaty, T.L., Niemira, M.P., (2006), A framework for making a better decision,Research Review, 13(1)

Sanayei, A., Mousavi, S.F., Yazdankhah, A., (2010), Group decision making process

for supplier selection with VIKOR under fuzzy environment, Expert Systems with

Applications, 37, p.24-30

Seme, N., zdemir, A.., (2008), Bulank analitik hiyerari yntemi ile ok kriterli

stratejik tedariki seimi: Trkiye rnei, Atatrk niversitesi BF Dergisi, 22(2), s.175-191

Seydel, J., (2006), Data envelopment analysis for decision support, IndustrialManagement & Data Systems, 106(1), p.81-95

Shyjith, K., Ilangkumaran, M., Kumanan, S., (2008), Multi-criteria decision-making

approach to evaluate optimum maintenance strategy in textile industry, Journal of Quality in

Maintenance Engineering, 14(4), p.375-386

Sipahiolu, A., (2008), Analitik hiyerari sreci (AHP) ders notlar, Osman Gazi

niversitesi Endstri Mhendislii Blm

evkli, M., (2010), An application of the fuzzy ELECTRE method for supplier

selection, International Journal of Production Research, 48(12), p.3393-3405


22/22


22

Tam, M.C.Y., Tummala, V.M.R., (2001), An application of the AHP in vendor

selection of a telecommunications system, Omega, 29(2), p.171-182

Tsaur, S.-H., Chang, T.-Y., Yen, C.-H., (2002), The Evaluation of Airline Service

Quality by Fuzzy MCDM, Tourism Management, 23, p.107-115

Ustasleyman, T., (2009) Bankaclk sektrnde hizmet kalitesinin deerlendirilmesi:

Ahs-Topsis Yntemi, Bankaclar Dergisi, 69, s.33-43

Wang, J.-W., Cheng, C.-H., Kun-Cheng, H., (2009), Fuzzy hierarchical TOPSIS for

supplier selection, Applied Soft Computing, 9, p.377-386

Wang, G., Huang, S.H., Dismukes, J.P., (2004), Product-driven supply chain selection

using integrated multi-criteria decision-making methodology, International journal of

Production Economics, 91(1), p.1-15

Xia, W., Wu, Z., (2007), Supplier selection with multiple criteria in volume discount

environments, Omega, 35, p.494-504

Yahya, S., Kingsman, B., (1999), Vendor rating for an entrepreneur development

programme: a case study using the analytic hierarchy process method, Journal of the

Operational Research Society, 50, p.916-930

Yang, C.-C., Chen, B.-S., (2006), Supplier selection using combined analytical

hierarchy process and grey relational analysis, Journal of Manufacturing Technology

Management, 17(7), p.926-941

Yurdakul, M., , Y.T., (2003), Trk otomotiv firmalarnn performans lm ve

analizine ynelik TOPSIS yntemi kullanan bir rnek alma, Gazi niversitesi Mhendislik

ve Mimarlk Fakltesi Dergisi, 18(1), p.1-13

Yurdakul, M., , Y.T., (2005), Development of a performance measurement model

for manufacturing companies using the AHP and TOPSIS approaches, International Journal

of Production Research, 43(21), p.4609-4641

tedarikçi seçim yöntemleri

Documents