teoritë e personalitetit

8/9/2019 Teorit e personalitetit

1/21

Kolegji : FamaStudimet master- Psikologji

Kursi: Teorit e personalitetitDr.Lulzim Murtezani

Temat e trajtuara:Natra komplekse e Personalitetit! studim interdisiplinor-

jo "etm pri"ilegj # psikologjis por ed$e i s$ken%a"e tjera &madje ed$e i religjionit& letrsis& ...Psikologjia e studionne mnr s$ken%ore'(Personaliteti ) d prku*zime ! +llport d$e Mers'.

Personaliteti te gjallesat tjera,( te njerzit: nga aspektiontogjenetik d$e *logjentik,Karakteristikat e personalitetit(Personaliteti i trajtuar ne Psikologjin e"ropiane d$e atamerikane! karakteri'(urimet e njo$jes s$ken%ore d$e personaliteti

.

1. BURIMET E NJOHJES

Njerzit e rndomt s$pes$ $er ndrt ojn /ndrimet e trem0i ngjarjet d$e njerzit tjer 0azuar n njo$je / nuk ka oses$um ka t 0j me njo$jen s$ken%ore. Ks$tu pr s$em0ull nemund t rikujtojm pr nj 1ast : paragjkimet- 0esimet / kemi

menduar gjit$mon se jan t sakta pa ju /asur n mnr kritikeo i kemi pranuar t gats$me as$tu si / na jan ser"uar ngaedukimi& 2amilja& 2are*si&s$o/ria& kultura& religjioni( +utoriteti-0azo$emi n ekspert! mjekt& a"okatt& pro2esort' si mkompetentt d$e m t sigurtit se t tjert( Intuita - di1ka /"et"etiu nnkupto$et.


2/21

S$um njo$uri n s$ken%at s$o/rore jan rezultat i z0atimit tmetoda"e s$ken%ore n studimin e dukuri"e t %aktuara.

3llimet mad$ore t studimit s$ken%ore jan :

t shpjegohen;

t parashikohen, dhe /ose

t kontrollohen kto ngjarje

Prmes pro%edura"e s$ken%ore njerzit kan arritur m mir tnjo$in "eten por ed$e t tjert. Njo$urit t tilla ato kan siguruarnga 0urime t ndrs$me:

Autoriteti : Njerzit me status t lart gjit$mon kanus$truar ndikim te te tjert d$e te s$o/rit me t "rtetat e tre.Ks$tu pr s$em0ull gjat ko$ njerzit kan /en t 0indur nga

njerzit me autoritet se toka s$t e rra2s$t. 4jit$sesi autoritetetnuk do t t$ot se gjit$mon ga0ojn. Megjit$at ata us$trojnndikim t 2ort n opinionin e pu0likut. Prkujtojm autoritetetpolitike& religjioze e s$ken%ore d$e ndikimin e tre n rrjed$at es$o/ris.

TraditaS$um njo$uri rrjed$in nga traditat. M par pr

s$em0ull& starti i s$kollimit *llor is$te prej mos$s 5 "je1e. 6d$epse s$ken%tart "nin n pa$ se s$kollimi s$t i mundur nmos$ m t $ers$me. Du$ej t klaloj nj ko$ e gjat & tndrro$en 0indjet e njerz"e sepse k mendim 0azo$ej ntraditn e asaj ko$e. N s$um s$tete madje s$kollimi 2ormal*llon / nga mos$a e 7 "je1. Po 1ka mund t t$emi lid$ur me


3/21

kontrollin e disiplins n s$koll& kur tradita n "ende tndrs$me lejon z0atimin e disiplinimit t 2mij"e me nds$kime*zike por n s$um s$tete mjetet e tilla jan t ndaluara .

Tem pr diskutim : Si /ndron pozi%ionimi 8uaj lid$ur me/ndrimin ditor t n9ns"e n s$koll.

Opinioni i ekspertve S$um inuen%a n jetns$kollore! d$e jas$t saj' ilustrojn ndikimin e mendimit ts$ken%tar"e ) ekspert"e. S$ken%tart ndonj$er us$truarndikime dramatike kur kemi para ss$ 1s$tjet s$ndetsore(

ndikimin e sportit d$e meditimit n m0rojtjen nga stresi e tj.

Prvoja personale Njerzit n s$um rasteud$$i/en n saj t pr"ojs personale. S$um msues z0atojnnj strategji ose tjetr "arsis$t prej asaj se 12ar suksesi kanarritur me n9ns gjat puns s tre. Ks$tu pr"oja s$t0urim i mena9$imit t suksess$m me klasn ose mnr e

tejkaluar d$e joprodukti"e. Prandaj trendet e reja poten%ojnne"ojn e arsimimit t "az$dues$m t personelit arsimor ndrejtim t z0atimit t risi"e n s$um 2us$a t puns me n9ns/ $er $er nuk prkojn me pr"ojn e msuesit.

DokumentacioniS$um ngjarje t dokumentuara&

apo t in%izuara para/esin nj 0urim t "le2s$m t t d$na"epr studimet e ard$s$me. N periud$n e in2ormatiks studiuesite kan s$um m le$t t marrin t d$na pr nj ko$ s$um ts$pejt d$e m t detaizuar pr s$um ndod$i n t kaluarn pored$e aktualis$t n regjione t t gjit$ planetit. Por sa i prket t


4/21

d$na"e t dokumentare t $istoris & m s$um ato unns$tro$en s$um spekulime"e sepse s$pes$ $er jan t pakompletuara d$e 2ragmentare.

Studimi shkencor urim *nal d$e m i sigurt i td$na"e! njo$uri"e' s$t studimi s$ken%or. ; Krkimi s$ken%orpara/et $ulumtim sistematik& t kontrolluar& empirik d$e kritik tpropozime"e $ipotetike lid$ur me rela%ionet e paras$ikuara midis2enomene"e natrore< ! Kerlinger& =>5?& 2/.=='.

Tem diskutimi : Burimet e njohjes

Burimi shembull

Autoriteti Toka s$t e rra2s$t.

Tradita 2mijt du$et t *llojn s$kolln n mos$n @"je1e.

Opinioni i ekspertve +0uzimi n 2mijri m0ajtjen e n9ns"enuk ka gjasa pr t prmirsuar 2unksioniminakademik.

ksperienca personaleNna du$et ti jep gji 2os$njs.

Dokumentacioni S$um m tepr n9ns 2rekuentojn

s$kolln e mesme se sa n "itin =>5A.

!rkimet shkencore Disa 2orma t retardime"e mentale te2mijt kan origjinn e tre gjenetike.


5/21

Nj njo$je mund t /uajm s$ken%ore nse ajo s$t

metodologjikis$t e 0azuar n studimin e dukuri"e natrore d$es$o/rore. S$um studiues u re2ero$en disa nga kritere"e 0aziket njo$jes s$ken%ore / n 2akt at e 0jn t ndrs$me nganjo$ja jos$ken%ore. +to kritere jan:

"aliditeti i njohjes: Njo$ja s$ken%ore i dediko$etrealitetit d$e 2enomene"e& o0jekte"e d$e njerz"e / i takojm

po ktij realiteti d$e / jan t kaps$me pr pr"ojn .

Objektiviteti: K kriter mundson / njo$ja s$ken%ore tmos "aret nga 2aktor su0jekti" t %ilt mund t s$trem0rojnnjo$jen e drejt t natrs d$e s$o/ris. Domet$n rezultatet enjo$jes t mos pas/rojn /ndrimet d$e "lerat e su0jekte"e porato t "aren nga lnda e studimit! konstatim # i prketposa$risht procedurs s vlersimit t personalitetit t

personalitetit n Psikolo%ji'. Nse n konkluzionet s$ken%orekemi ndr$rje t elemente"e su0jekti"e gjat eksplorimit t nj1s$tjeje& at$er "lera s$ken%ore e tre 0$et e ds$imt. Nkt drejtim jan t z$"illuara nj sr metodas$ e instrumentes$/ pretendojn t sigurojn n mas t mad$e o0jekti"itetin eo0ser"ime"e s$ken%ore. Tas$ m 0$et e /art se pr"e12aktor"e su0jekti" d$e lnds s studimit& njo$ja s$ken%ore

"aret ed$e nga metodologjia e aplikuar n krkim.

&eliabiliteti!0esues$mria':Nnkupton krkesn / tgjit$a rezultatet e e njo$jes mund t prsriten ed$e nga studiues


6/21

t tjer n kus$te d$e t njjta d$e me metodologji t njjtkrkimi.

Preci'iteti Domet$n gjat studimit t pr2s$i$en ed$edetajet / mund t e"idento$en d$e natris$t / jan trndsis$me .

Kriteret e lart t s$nuar sigurojn tri karakteristika kresore t

njo$jes s$ken%ore & ed$e at :Transparenc - t rezultateve nga krkimi i ndrmarr , pra t njjtat t jen

publike dhe t ken qasje edhe nga studiues t tjer;

Verifikim - t dhnat t mund t verifikohen nga studiues t tjer dhe

!ontroll - mundsia pr t kontrolluar faktort relevant q influencojn

interpretimin shkencor t dukurive

Tabela ()Njohja joshkencore prkundrejt asaj shkencore

!arakteristikat njohja

joshkencore

njohja

shkencore

*asja e

pr%jithshme

intuitive+ mendj

es s shndosh

empirike

Prku,'im i

koncepteve

i pa#art-

d.kuptimt

i #art i

operacionali'ua

r+ $do term

s#arohet n

$/ar mn.re


7/21

sh/a#et01

2ipote'at t pa

veri,kuara

t veri,kuara

"'h%imi : i rastit-

josistematik

sistematik

3atja: e pabesueshme e besueshme

Instrumentet: jo t sakta dhe

jo preci'e

t skata dhe

preci'e

&aportimi: subjektiv objektiv

!onklu'ionet : subjektive- n

trajt t

prsht.pjeve

t ba'uara n

/aktet+ t

ar%umentuara

*ndrimi ndaj

re'ultateve :

jo kritik kritik

2. ASPEKTI EPISTEMIOLOGJIK I NJOHJES S PERSONALITETIT

" vlersimin e rastit psikologu# klinik$ shkollor niset nga p%etja& 'far

personaliteti sht k% pacient prkatsisht n(ns; prind etj, )far personi sht

individi q para meje paraqitet n rolin e pacientit*

Gjithsesi proe!"r# e $%er&si'it (#)ohet *& pr#+ti+e* +%i*i+e , psi+o'etri*&!he teorit& e perso*#%itetit -por po ashtu edhe bazuar n Episte'o%oji*&,


8/21

"ga kndvshtrimi epistemologjik, njohja e personalitetit bazohet n zgjidhjen e

t katr kontroverseve teorike&

E'piri)'i p&r+"*!rejt r#io*#%i)'it

R#io*#%ist&t& +ekart, pinoza, !ant& ekzistojn ide t lindura t njohjes,jurmt t racionalizmit hasim n teorit modern t intuits; n interpretimin e

ndjenjave morale, religjioze dhe n Teorit eshtalltiste

E'pirist&t& T gjitha njohurit e individit kan prejardhjen nga eksperiencat edrejtprdrejta .ntelekti prkatsisht prmbajtja e personalitetit mund t

shpjegohet n baz t prvojs individuale# ocke$, 0rej ku shfaqen kontradiktat #

edhe pse t vjetruara$ lidhur me debatimet mbi nat%rn njerzore & pozicionin

biologjik dhe at sociologjik; ; 0sikoanaliza e 1ungut dhe psikologjia humaniste;prkundrejt teorive 2

E%e'e*t#ri)'i #po ho%i)'it;

Thekson )shtjen se )ka sht primare n formn e njohjes& " psikologji

asociacionizmi; n neurologji t msuarit mbi qendrat e lokalizuara t

funksioneve trunore

3olizmi & n teorit moderne t personalitetit # 2o(hersr, 4llport dhe 5aslou$

Njohj# #+ti$e ose p#si$e -

!a humbur rndsin, ot mbisundon funksionalizmi te psikologt , pra theksohet

qasja e aktive e vlersimit

Njohj# !ire+te !he e t&rthort&

hum relevante& #ndrlidhet me empirizmin dhe racionalizmin$

"jra nga p%etjet kr%esore t njohjes s personalitetit

4 thua sht direkte# intuita$ apo indirekte# teorit e gj%kimit$

Gesht#%%tist&t/ *johj# e perso*#%itete *& '&*0r& i*!ire+te ,


9/21

"johja e realitetit fizik e afrt m shum me njohjen direkte# t msuarit

diskriminativ$ ndrkaq e njeriut&

N psikologji: fakte e t cilat jan t dhnat, shenja ose sinjalet, n diagnostikn

klinike do t ishin simptomet, treguesit e testeve ,...

5egjithat njohja e personalitetit ka specifikat e saj

6madhimi i aftsive diskriminative t vzhgimit jan t pamjaftueshme pr

t njohur personalitetit# arbin sipas 7erger$, 0ra nuk sht me rndsi sasia

e t dhnave q kemi pr nj individ, por a thua vlersuesi ka njohuri apo

nuk ka

Pr njohsin e vrtet edhe nj sasi e vogl e t dhnave, mjafton pr nj vlersimadekuat. Pr at q pak ka dijeni, edhe m numr i madh i t dhnave nuk do t

jet e mjaftueshme.

Vlersimi klinik i individit#personalitetit$ bazohet n procesin e njohjes&

Perso*#%iteti &sht& e*o'e* speii+.Shembull& "johja sht shum komplekse,e pa barazuar po shpesh kontroverse n shum plane# '#*iest"ese %#te*te, e$et&!ijsh'e e p#$et&!ijsh'e, e !eter'i*"#r 3 e %ir& etj$

0ersonaliteti sht e ndr%shueshm e i pa parashikueshm madje dhe kapricioz

# !rech dhe 8rutchfield$

0ersonaliteti nuk mund t vzhgohet dhe vlersohet n baz t manifestimit

aktual , por vetm n baz t rikonstrukcioneve t rndsishme t t

kaluars# 4re"!5, prkatsisht sipas orientimit drejt t ardhmes# A!%er-A%%port- M#s%%o"$

hum studime empirike vrtetojn specificitetin e vzhgimit t personalitetit

madje edhe n raport me dukuri kompleksive fizike

2aporti midis vlersuesit dhe t t vlersuarit nuk mund t reduktohet n

relacionin s"(je+t o(je+t


10/21

Personi q vzhgon( vlerson) personin tjetr me qllim t njohjes dhe t t

kuptuarit, nuk shndrron (n az t ktij qllimi dhe aktiviteti) veten n !

sujekt" personin tjetr n ! ojekt" dhe tr kt relacion n modelin klasik t

njohur nga #izika. $eri n nj shkall t caktuar ndikimi reciprok mes t%re

sht m se evident: reaktiv dhe simultan.

0rjashtimi I tip#re i*!i$i!"#%e t& te test"esit# hulumtuesit$ t tilla si intuits dheempatis, doli i pa suksesshm # 5urra%$ 3ulumtuesit me personalitet t afrt t

hulumtuesit objektiv, neutral, dhe t vzhguesit gjakftoht jan rndsishm

vlersues m t dobt se sa personat subjektiv, emotiv, dhe personalisht t

angazhuar vzhgues, si pr shembull artistt# 4llport$

K%#sii+i'i i teori$e t& *johjes s& perso*#%itetit

4llport# ipas 7erger, 9::$ , deklarohet pr tri grupe t teorive t njohjes s

personaliteti&

Teorit& t& i*t"iti$e;5os shfr%tzimi i intuits kufizon psikologun n vlersimin epersonalitetit

Teorit& Ko*iti$e/

Mo!e%i i e%e'e*te$e !i#*osti+e

7azohen kr%esisht n skemn t prbr nga elementet n vijim&

a < dhna, shenja, indikatori ose simptoma;

b !lasifikim dhe kombinim t t dhnave prkatsisht gj%kimi dhe

konstatimi;

c !onstruktet e personalitetit q vlersuesit zbatojn n diagnostikim

Mo!e%et e sh+o%%&s Gesht#%%t


11/21

"johja e personit& drejtprdrejt n trsin e tij # 4sch, 9:=>$ < pa

pranueshme - personalitetin t interpretojm nga nj shum e disa

kualiteteve "e realitet tentojm n saj t prsht%pjeve t trsishme edhe

ather kur t dhnat jan t pakta +erisa du tipare i takojn t njjtit person

ata me kt krijojn kuptim t posa)m

!% model sht i prshtatshm pr t kutpur versimin n baz t kontaktit

t drejtprdrejt & intervista dhe observimet hum pak i prdorur n

vlersimin n saje t metodave psikodiagnostike , q duhet prpunuar dhe

vlersuar

Njohj# e'p#ti+e e perso*#%itetit

"johja e personit& m shum n rrug t ndjenjave se sa nacionalitetit"johja e njerzve e mundshme vetm nse realizohet ne saj t interaksionit

social ? nnkupton gjithmon procese t caktuara emocionale

ipas 5urra%, ajo q pengon vlersimin valid t personalitetit nuk jan

emocionet por paaftsia q ato t prdoren n mn%r t drejt @ormat

kr%esore t proceseve emocionale n njohjen e njeriut& projeksioni;

empatija, dhe empationi kritik

&etm ekspertet klinik nprmjet psikoterapis jan aftsuar t

kontrollojn projeksionet dhe mekanizmat tjera t sukoshiente.

!ohve t fundit baza filozofike nuk ka t bj me ndarjen radikale n subjekte

dhe objekte, por sht tash m An dhe ti B takimi# porballja$ 5e )Crast vet

takimi sht shndrruar n objekt !onteksti i analizs individual sht

zvendsuar me analizn interpersonal

6. Njohje B#)i+e

P6BSCN+L#T6T#

2ar personaliteti ka s$oku ose s$o/ja juajE + je i ngjas$m apo ndrs$on


12/21

nga motra& "llai tE tipare personaliteti du$et ti ket nj s$ok ose njs$o/e e mirE Si e imagjinoni personalitetin e t das$urit& t das$urs sateE

Tek or"ateni tu prgjigjeni petje"e t lartprmendura& do tju 0ien ndrmend gjrat / ndrlid$en me sjelljen e indi"id"e t prmendur:"eprimet e tre& karakteristikat e tre t "e1anta& / i dallojn prej t

tjer"e. Pra tiparet e rndsis$me t nj indi"idi& t %ilt karakterizojnsjelljen e tij t prgjit$s$me ) personalitetin e tij.S$pre$ja per sona& prej nga rrjed$ termi personalitet& s$t nj 2jal meorigjin nga gju$a latine. +jo u atri0uo$ej maska"e / prdornin aktortn sken gjersa para/isnin %ilsi t ndrs$me t njerz"e& rolin e t %il"ee luanin.Psikologt& prgjit$sis$t& t studiuarit e personalitetit e konsiderojn sipik kulmore t z$"illimit t psikologjis. N Psikologjin e Perso na litetit0$et prpjekje / t kupto$et ajo / e karakterizon njeriun n trsi. Nkuadr t saj& t njo$urit nuk 2okuso$et m0i pro%eset e %ak tuara psikike:proceset e perceptimit- t msuarit- t menduarit- emocionet- motivetetj.& si pjes t ndara nga njeriu& por m0i njeriun& i %ili per%epton& mson&

mendon& ndjen d$e s 2undi "epron. Duke njo$ur personalitetin e njindi"idi ne do t mund t paras$ikojm sjelljen e tij n rret$ana tndrs$mePrku,'imi i personalitetit) ka para/et n realitet personaliteti& %ilas$t domet$nia e tijE6kzistojn pikpamje sipas t %ila"e personaliteti s$t e njjta gj sikarakteri d$e tiparet e karakterit. Pikpamje t tjera personalitetin es$pjegojn me nj kuptim m t gjer: ai pr2s$in 1do gj / posedon njnjeri - ed$e si organizm ed$e si su0jekt. Ne do t pr%akto$emi n njprku*zim t psikologut Majers !Maers'& sipas t %ilit personalitetipara/et nj mnr karakteristike t sjelljes pr nj indi"id& s2ondin e t%ils e pr0jn mnrat e t menduarit& ndjenjat d$e "eprimet e tij. Gs$t

pra k nj prku*zim / pas/ron jo "etm aspektet e jas$tme!"eprimet'& por ed$e ata t 0rends$me !mendimet d$e ndjenjat' tpersonalitetit.!arakteristikat e personalitetit) do personalitet s$/u$et me trimomente domet$nse pr t:Qndrueshmria (konsekuenca): Personaliteti pas/ron prirjen e indi"idit/ n situata t ngjas$me t mani2estoj sjellje t ngjas$me. Dikus$ s$t isin/ert& mod est& am0i%ioz d$e km0nguls !i de"ots$m'& d$e gjit$kto tipare i s$2a/ n sjelljen e tij& as$tu si1 e njo$im. Duke e njo$ur njs$o/e si personalitet t drejt d$e korrekt& do t merrni gu9imin / tirr2e$eni pr 2s$e$tsit / m0ani 0renda "etes& sepse jeni t sigurt se ajos$t e 0ess.

Uniteti (integriteti):T gjit$a pro%eset d$e tiparet jan t integruara0renda nj personaliteti. 4jendja e prgjit$s$me& n t %iln ndod$etpersonaliteti& n nj mo ment konkret& do t reekto$et te pro%eset d$etiparet / pr0jn at. Pr s$em0ull& n gjendje eksitimi t skajs$m d$elemerie !paniku' ) t gjit$a ndjenjat& mendimet d$e sjelljet e indi"idit dot jen t 1rregulluara.Veantia: Se%ili indi"id s$t i "e1ant d$e i paprsrits$m. Kur t$emise nj indi"id s$t i "e1ant duam t t$eksojm se ai ndrs$on prej t


13/21

tjer"e n 0az t asaj se 12ar tipare e karakterizojn at d$e si ata jan tndrlid$ura midis "ete.Prmbledhje e shkurtr

Personaliteti paraqet organizim di -namik t atyre sistemeve psikofzike

brenda individit, q prcaktojnprshtatjen unike t tij ndaj bots.Gordon W. Allport

3ateriali i meposhtem u dedikohet si ba'e orientimi studentve n%a /akultetet+ drejtimetjo psikolo%jike0 tjera

T6CB#TG 6 P6BSCN+L#T6T#TSot jan t njo$ura s$um teori& t %ilat& nga knd"s$trime t ndrs$me&s$pjegojn natrn e personalitetit - strukturn d$e z$"illimin e tij. Se%ilaprej tre ka nj orientim spe%i*k.

Teorit psikanalitike

Teoria e 4rojdit +S) 4reud0) Neurologu "jenez Higmund Frojd !Sig mundFreud&' s$t t$emelues i teoris psikanalitike. Teorin e tij ai e z$"illoiprgjat nj pr"oje mjeksore t trajtimit t persona"e me s$/etsimepsikike. +so ko$e& pas "itit =>AA& n psikologji i kus$to$ej rndsikresore studimit t as$tu/uajturs prm0ajtje t "etdijes.Frojdi i kritikoi as$pr pikpamjet teorike m0i pr"ojat e "etdijs$me tindi"id"e. Sipas tij& prej pro%ese"e psikike t njeriut& "etm nj pjes e"ogl s$t e "etdijs$me& kurse pjesa m e mad$e gjendet jas$t "et -dijes. Frojdi argumentonte se mendja e njeriut i ngjason nj ajs0ergu!akullnaje' maja e t %ilit del m0i uj!*g. ?A'& sim0olizon mendjen e"etdijs$me& ndrka/ pos$t saj ndod$et mendja e para"etdijs$me n t%iln prm0ajm njo$urit t %ilat& pr nj mo ment& nuk kemi t

pr /endruar n "mendje !pr s$em0ull: adresa jon& numri iantar"e t 2amiljes& etj'. Nn ni"elin e para"etdijes s$tri$etmendja e pa"et dij s$me ) pjesa sekrete e pr"oja"e tona pr t%iln nuk jemi t "et dijs$m: 2rika d$e kujtimet tona tpaknds$me nga e kaluara.Dinamika e personalitetit. Frojdi t$ekson se 2u/it n9itse tsjelljes s njeriut jan instinktet / kan 0az t tras$guar. +i0n ndarjen e instinkte"e n d grupe: instinkte t jets !eros'd$e instinkte t "dekjes !tanat$os'.4rupin e par e pr0jn instinkti i uris& i etjes d$e ai seksual.M i rndsis$m prej tre& sipas Frojdit& s$t pikris$tinstinkti seksual. Mnra e kna/jes s tij ka s$um rndsi pr ta

kuptuar sjelljen e njeriut t /tetruar. H$"illimi i /tetrimit& as$tu si1mendonte Frojdi& n esen% s$t n kundrs$tim me natrn 0iologjiket njeriut- duke e pr0allur at me pengesa t ndrs$me drejt kna/jes sinstinktit seksual.6nergjin / e s$tn organizimin n kna/jen e ktre instinkte"e Frojdie /uajti Li 0ido. Boli i saj s$t t moti"oj 6rosin - / nuk s$t i lid$urkrekput me moti"a%ionin seksual& por ka t 0j me akti"itete tndrs$me / s$pien n kna/si.4rupin e dt t instinkte"e e pr0jn ata t "dekjes !Tanat$os- destru -


14/21

kti"e'. +ta jan 0urim i prirjes s njeriut pr agresi"itet s$katrrim& pr tpredispozuar njerzit t lu2tojn me njri tjetrin.

di! ego dhe su per ego. Frojdi t$ekson se instinktet pr0jn pjesn epersonalitetit t %iln e /uajti


15/21

ndje$en in2eriore ndaj mes$kuj"e& me 1rast 2ajsojn t mn pr gjen -djen e tre d$e identi*ko$en me t duke i s$tpur ndjenjat e tre ndaj tatit. Frojdi is$te i mendimit se n rast se nuk zgjid$et si du$et konikti i6dipit 6lektrs& gjit$ kjo do t s$pie n s$2a/jen e m"ons$me timpoten%s& 2rigjidetit d$e neuroza"e t ndrs$me.tadi i gjenital. +t rret$ mos$s pes ose gjas$t "je1& 2mijt kalojn n

periudhn e latencs& gjat t %ils impulset seksuale t 2mijs s$tpen d$epason nj /etsi rel a ti"e. Stadi gjenital arri$et me *llimin e pu0er tetit kurte t rinjt s$2a/et nj interesim i "e1ant pr indi"id t gjinis skundrt.

Teoria e Frojdit s$t& pa ds$im& njra ndr teorit m t rndsis$mepr psikologjin e personalitetit. Megjit$at& ajo prm0an n "ete ed$ekonstatime t pa"eri*kuara& madje ed$e momente jo t /arta. Frojdi&m0ase& n mnr t paarses$me& e m0i1mon rolin e moti"it seksual& sis$kak kresor i sjelljes t njeriut t rritur.Teoria e 5un%ut +6) 5un%0) Karl 4usta" 8ung krijoj nj s$koll !teori' t%iln pre2eronte ta /uante: psikologjia analitike. Sipas teoris s tij& pa -"et dija pr0$et nga d pjes: pa"etdija personale - / prm0an rezul -

tatet e pr"ojs s trsis$me indi"iduale d$e pa"etdijes kolekti"e - e%ila s$t nj rezer"ar i tr pr"ojs s ra%s njerzore.Nj kon%ept s$um i rndsis$m i teoris s 8ungut s$t ekzistimi i dtipa"e t$emelore t personalitetit& t %ilat jan diametralis$t t kundrtnga njri-tjetri: Tipi ekstro"ert& tek i %ili interesi i prgjit$s$m s$t idrejtuar drejt njerz"e d$e o0jekte"e t 0ots s jas$tme& d$e tipi in tro -"ert kur interesi i tij s$t i pr/endruar tek "etja.Teoria e Adlerit)Teoria e mirnjo$ur e +dlerit& t$ekson se indi"idtkresis$t jan t moti"uar nga ndjenjat e in2erioritetit& / ai i /uajtikompleks in2erioriteti. Ndrs$e nga Frojdi d$e 8ungu& +dleri argu mentonse 2or%a moti"uese te njeriu s$t ndjenja e in2erioritetit& e %ila s$2a/et ngamomenti kur 2mija *llon t kuptoj ekzisten%n e njerz"e t tjer t %ilt

jan t a2t m s$um se ai / t kujdesen pr "eten e tre d$e t0alla2a/o$en memjedisin. #ndi"idi s$t i moti"uar gjit$mon tkompensoj kt gjendje in2eriore.Teoria e 4romit +) 4romm0) 6ri$ From& nj psikanalist amerikan& s$t injo$ur si njeri / m s miri e aplikoi teorin psik analitike n pro0lemetso%iale d$e kulturore. +i mendon se pro0lemet psikologjike s$pes$ $erlindin kur nj indi"id ndje$et i izoluar prej s$o/ris.Ndjenja e "etmis - t %iln njeriu e prjeton si ndjenj in ten si"e tpasiguris d$e 2riks s$t e kus$tzuar nga ndarja e njeriut prej natrs.Njeriu gjat z$"illimit s$o/ror *ton liri t %aktuar& por njko$sis$t rritetndjenja e tij e "etmis& sepse liria e *tuar nuk s$t liri e "rtet / iprgjigjet natrs s tij. Nga kjo dilem& liri apo "etmi ekzistojn "etmd dalje: ti nns$tro$emi nj autoriteti d$e plotsis$t t kon2ormo$emime krkesat e s$o/ris / prkra$ kt autoritet !gj / s$pien nprkra$jen e sisteme"e diktatoriale d$e pr"etsimin e ideologjis 2as$i -zoide' ose tu 0as$kngjitemi njerz"e tjer n 2rmn e das$uris&drejtsis d$e "llazris.

Teorit e tiparitS$ken%tart gjit$mon kan /en t interesuar t prs$kruajn perso -nalitetin nprmjet tipare"e& si atri0ute t /ndrues$me d$e t dallue -


16/21

s$me t njeriut. Tiparet na dallojn prej t tjer"e. Tipare t tilla mund tkonstatojm n 0az t konstitu%ionit trupor& por ed$e t "eti"epsikologjike t njeriut.!arakteristikat trupore si tipare t personalitetit) N t kaluarn kapasur mja2t prpjekje t "eri*ko$et lid$s$mria ndrmjet tipare"e orga -nike d$e atre psikike. Pr s$em0ull: s$t tentuar / personaliteti t

"lerso$et n 0az t 2orms t pjes"e t %aktuara t 2trs !*zio -gnomika' ose n 0az t "ijza"e t dors - dermatogli*t !kiromantia'.Megjit$at& gjit$ kto& s$ken%a i ka konsideruar t pa"le2s$me.Duke i per%eptuar portretet e persona"e& t prezantuar n *g. ?=& do tkrijojm prs$tpje t ndrs$me pr personalitetin e tre: Pr s$em0ull ipari prej tre i ngjason nj t das$uruarit& i dti nj lu2ttari& treti duket sinj ndrrues& kurse i katrti me nj optimizm interesant.Prse pr nj 1ast krijo$en kta prs$tpjeE M0ase t gjit$ ne& n 0az tpr"ojs ton t pr*tuar duke "z$guar strukturat e es$tra"e d$e mus -kuj"e t njerz"e t ndrs$m& kemi z$"illuar prgjit$sime t ktilla.Pr m tepr& arseja / konstitu%ioni trupor d$e pamja trupore kanndikime t %aktuara n tiparet tjera t personalitetit ) strukturn d$e

dinamikn e tij& /ndron n 2aktin se "arsis$t prej pamjes trupore tindi"idit& s$pes$$er& n nj mas t mad$e& rezulton si t tjert do tsillen ndaj tij. 3ndrimet e t tjer"e ndaj nes$& "etkupto$et& ndikojn n2ormimin e tipare"e t %aktuara psikike. Nj mas$kull jas$tzakonis$t i

0ukur ose nj 2emr e till& pr s$em0ull& do t prano$en poziti"is$t ngamjedisit& n kra$asim me nj 2emr jo t 0ukur ose mas$kull me t metaorganike. 4jit$ kjo mund t ndikoj tek t part t 2ormo$en %ilsi t tillasi: mendjelartsi& ndjenj "et0esimi t lart.$lasi%kimi i $remerit. Nj snim pr t konstatuar ndrlid$jen midiskonstitu%ionit trupor d$e psikiks& kis$te "n para "etes psikiatrigjerman Kre1mer. +i o0ser"oi tipa t ndrs$m t konstitu%ionit trupor tpa%ient"e me 1rregullime mentale d$e erd$i n pr2undim se personatt %ilt "uajn nga skizo 2renia& si rndom& kan nj konstitu%ion tipiktrupor t /uajtur leptosom !*g. ?7': jan *zikis$t t paz$"illuar& me gjokst ngus$t( ose jan s$um t z$"illuar *zikis$t d$e i takojn tipit tkonstitu%ionit trupor atletik !%'. Kta indi"id jan& n t s$umtn eraste"e& t m0llur d$e serioz. #ndi"idt / "uajn nga psikoza maniak )depresi"e& rndom jan t rrum0ullakt& tras$alu/ d$e kan konsti -tu%ion trupor t tipit piknik !0'. Kta indi"id si tipare kresore kan:sensin pr $u mor& raport t $apur me t tjert& 1iltrsi& prirje pr t gjeturkna/si n manipulime trupore etj.Tipolo%jit psikolo%jike)Tipologjit psikologjike jan t ndrs$me.3llimi i tre i pr0as$kt s$t t "endosin nj indi"id n nj kontinuumkarakteristikas$ psikologjike / mundsojn kuptimin e tij.&iparet e personalitetit sipas 'lportit (G. Allport). Pr t ndrtuarteorin e tij& Cllporti 0azo$ej kresis$t n rezultatet e konstatuara nstudimet psikologjike. +i nuk pranonte rolin e pr"oja"e t kaluara pr ts$pje guar sjelljen aktuale t indi"idit& / snonin t ds$mojnpsikanalistt. Po as$tu& ndrs$e nga psikanaliza& teoria e tij t$ekson roline moti "a%ionit t "etdijs$m t personalitetit - njeriu zakonis$t di se 1ka0n d$e prse e 0n nj gj t till.


17/21

rejtjet / i dediko$en teoris s tij& para s gjit$as$& kan t 0jn me2aktin / ai s$um pak i kus$toi rndsi rolit t mjedisit& sidomoskus$te"e so%iale n 2ormimin e personalitetit.&eorit aktoriale.Teorit 2aktoriale snojn t s$pjegojn natrn e per -so nalitetit duke u 0azuar n studimet e sjelljes s njerz"e& prkatsis$t ttipare"e t tre d$e ndikimin / kan n kt sjellje.&eoria e $atellit (ettell).

Katelli argumentoi se sjellja e indi"idit& pr -katsis$t reagimi i tij& s$t 2unksion i personalitetit t tij d$e situats nt %iln ndod$et ai. Kto raporte ai i s$pjegoi prmes ekua%ionit n "ijim:B 2 !P&S'. N kt 2ormul& B nnkupton reagimin e indi"idit( 2 do tt$ot& s$t n 2unksion( P s$t s$kurtes pr personalitetin& ndrka/ Spara/et situatn. +i 0esonte se n saje t identi*kimit t 2aktor"e tpersonalitetit !nprmjet analizs 2aktoriale& / do t t$ot identi*kimstatistikor i 2aktor"e 0urimor t sjelljes'& mund t pr s$kruaj m per -sonalitetin n trsi. Pr m tepr& 2aktor t ktill do t na 0nin me dijese 1ka s$t m e rndsis$me pr t.&eoria e A*+enkut (,.-+enck). +jzenku& ngajs$m si Katelli& prdori pro -%e durn e analizs 2aktoriale pr t prs$kruar natrn e personalitetit. +i

argumenton se ekzistojn d dimensione t sjelljes s personalitetit:"ntraversion-ekstraversion. Tipat in tro "ert zakonis$t jan t m0llur& kre -sis$t me disponim t paknds$m. +ta kan s$kall t ult t "et0esimit.

Tipat ekstro"ert jan prplot me gjallri por skajs$mris$ jokm0nguls. +ta kan nj diapazon t ngus$t t interesime"e.Dimensioni #euroticizm- stabilitet para/et prirje t %aktuara t sjelljes sindi"idit t %ilat kundrs$tojn njra - tjetrn. N njrin skaj t ktijdimensioni s$2a/et pa/ndrues$mria e indi"idit !ner"ozizmi& ankt$i&"etmia'& ndrsa skajin tjetr e pr0n sta0iliteti i tij !gjak2to$tsia& matu -ria& toleran%a'. Duke "lersuar njerzit 0renda ktre d dimensione"e&do t jet e mundur t paras$ikonim& sipas +jzenkut& sjelljet e tre nsituata t ndrs$me.N ditt e sotme s$ken%tart "n n pa$ 2aktin se t$uajse s$t epamundur / ti klasi*kojm njerzit n nj numr t ku*zuar t tipa"e&/o2t t personalitetit& /o2t t konstitu%ionit trupor. Prandaj tipologjit etre& sot nuk jan t prkra$ura si t 0azuara s$ken%ris$t.Teorit bihejvioriste) i$ej"ioristt& pr2a/sues m i s$/uar i t %il"eis$te Skineri& m s$um 2okuso$en n prs$krimin e sjellje"e !"epri me"e'konkrete& sesa n s$pjegimin e personalitetit. Personalitetin ata ekonsiderojn si s$m0lltr t pr"oja"e t indi"idit. +ta gjkojn sepersonaliteti& n 2akt& s$t produkt i mnra"e t t msuarit t sjellje"e.Skin ner 0esonte se eksperien%at e mpars$me t indi"id"e d$e mjedisikarakteristik i t jetuarit& krijojn personalitetin e njeriut. Ks$tu p.s$.&sjellje t tilla& sikurse ato kriminele d$e destrukti"e t indi"id"e& jan ts$kaktuara nga mjedisi& nga ku mund t konstatojm se n /o2t searrijm t ndrs$ojm mjedisin& nj$ers$ ai do t ndrs$oj sjelljen )personalitetin- e nj delikuenti.rejtjet / u adreso$en 0i$ej"iorist"e kan t 0jn me /asjet e trendaj personalitetit d$e t msuarit n prgjit$si& /asje kto / t$jes$t -zojn& ose m mir t t$emi& reduktojn personalitetin n pro%esin e tmsuarit d$e sjelljes s duks$me.Teorit humaniste) Psikologjia $umaniste ka lindur nga ds$ira pr t


18/21

kuptuar mendjen e ndrgjegjs$me& jetn e lir& dinjitetin njerzor d$ekapa%itetet e indi"idit pr "et-reektim d$e rritje. Pioniert e ktijorientimi t riis$in psikologt +0ra $am Masllou !+. Maslo& =>A- =>5A'd$e Karl Bo9$ersi !J. Bogerts& =>A7- =>5'. Psikologt $umanist kan nj/asje m optimiste ndaj personalitetit( pikpamjet e tre n9jerrin n pa$m s$um aspektet poziti"e se sa mangsi t njeriut. N /endr t

"mendjes s tre /ndron i palkunds$m personaliteti& si indi"id i"e1ant i %ili studio$et "etm si nj njsi totale / nuk mund t nda$et npjes.Teorit so cial7ko%nitive) Ngjas$m me teorit e t msuarit& ata 0jn tditur se ne msojm s$um ose nprmjet t kus$tzimit ose n 0az t"z$gimit t t tjer"e d$e duke modeluar sjelljen ton n 0az t sjelljess tre. +ta& gjit$as$tu& t$eksojn rolin e pro%ese"e mentale / kan prpersonalitetin e njeriut( ajo 1ka mendojm lid$ur me situatn n t %ilnndod$emi& pr%akton sjelljen ton.Prmbledhje

STBOKTOB+ 6 P6BSCN+L#T6T#TPsikologt kan mendime t ndrs$me lid$ur me at se 1ka s$tt$el0sore n studimin e personalitetit& 1ka pr0n pra strukturn e tij.N "ijim e sipr& do t s$palosim strukturn e personalitetit n saje ttipare"e kresore t tij: Karakteri& temperamenti& a2tsit& d$einteresimet. 4jit$ kto tipare n 2akt para/esin arritjen m t so*stikuart z$"illimit t /enies njerzore si rezultat i ndikimit t: Faktor"e ttras$gimis( +kti"itetit t indi"idit( d$e Faktor"e t mjedisit d$e ts$o/ris.Karakteri!oment: !oprraciN /o2t se u s$r0en njerz"e kujdeset tu s$r0ej me %opa sa m t

"ogla mis$i. Nse s$kon n pazar kt$e$et duke mos 0ler asgj. #ndalon gruas s "et / dikujt di1ka ti $uazoj - as krp& as /iri& as%imet& as us$/im.


19/21

karakterit& / m s s$umti reektojn ndikimin e pr"ojs s indi"iditd$e mjedisit jetsor. N s$um studime me 0injak identik s$t kon -statuar se ndrs$imet e mjedisit m s$um kan rezultuar n ndrs$imet karakterit t indi"idit. Te 0injakt / jetonin n mjedise t ndrs$me

jan e"identuar ndrs$ime n karakteret e tre. Pr s$em0ull njri prejtre is$te i disiplinuar& korrekt& kis$te /ndrim t przemrt ndaj t

tjer"e& ndrka/ tjetri is$te i padisiplinuar d$e s$pes$ n konikt meligjin.

Tiparet e karakterit nuk jan nj$er e prgjit$mon t 2ormuara& ata gjatjets mund t ndrs$ojn: disa t z$duken ndrka/ s$2a/en t reja n"endin e tre. Nga ku rrjed$ se t rriturit mund t inuen%ojn kulti "imine drejt t tipare"e poziti"e t karakterit t 2mijs prkundrejt atre neg -a ti"e.#nteresimet#nteresimet jan karakteristika t rndsis$me t personalitetit d$e nj -$ers$ jan 2aktor i rndsis$m moti"ues pr sjelljen e njeriut. Prmestre nnkupto$en tenden%at e indi"idit / rregullis$t u kus$ton"mendje o0jekte"e d$e dukuri"e t %aktuara d$e me t njjtat t merret

m nj prkus$tim si n planin men tal& as$tu ed$e n at "eprues. P.s$.&kur 0$et 2jal pr interesimet ndaj skens dramatike indi"idi pr%jell

jetn skenike& madje ed$e "et insiston t jet akti" n jetn skenike - taktroj.Studimi m i njo$ur i interesime"e s$t ai i S$prangerit !6.Spranger '.Sipas S$prangerit ekzistojn gjas$t interesime 0azike ose "lera: intere -simet teorike !pr njo$je t s "rtets'& interesimet ekonomike !prpr"etsim t pasuris materiale'& interesimet estetike !pr at / s$t e$armonizuar d$e e 0ukur'& interesimet so%iale !pr njerz d$e pr tundi$muar atre'& interesimet politike !pr t *tuar pus$tet' d$e intere -simet religjioze !pr t prjetuar "eten si pjes e unitetit gjit$ pr2s$irs'.8hvillimi dhe edukimi i interesimeve) Ne t gjit$ e dim se sa krijesakures$tare jan 2mijt. +ta s$pre$in interesim pr t mani puluar me 1dogj ) o0jekt& n t %ilin $asin. Madje& ed$e pr gjra / para/esin rrezikpoten%ial pr ta !rrma elektrike& mjetet eksploduese'.Duke u rritur 2mijt& interesimet e "eta i m0s$tesin n modelet e tre /n *llim si t till jan "et prindrit e tre. N s$um raste& prindrit janata / u tregojn d$e sugjerojn 2mij"e drejt %ila"e o0jekte d$eakti"itete"e t z$"illojn interesimet e tre !p.s$.: ndaj akti"itete"e sport -i"e& mjes$tri"e& gju$"e t $uaja& kompjuterit etj.'.+s$tu si1 e diskutuam rolin e teknologjis m0i jetn e t rinj"e&interesimet te 2mijt& d$e sidomos te t rinjt& jan t ndikuara prejmediume"e elektronike: tele"izorit d$e internetit. Ks$tu& t rinjt kudo/o2t&z$"illojn interesimet pr muzikn& *lmin d$e pr kultura tndrs$me.Prindrit du$et t pr%jellin d$e t respektojn "e1antit e 2mij"e ttre( interesimet d$e o0it& stilet e "e1anta t "epruarit d$e mnrn se si eprjetojn jetn. Ks$tu ata do ta ken m le$t / ti orientojn drejtinteresimet e tre.4jit$sesi& pr t inkurajuar interesimet e 2mij"e d$e t rinj"e drejt/llime"e d$e akti"itete"e t do0is$me s$o/rore& s$tro$et ne"oja pr njin2ormim sistematik d$e gjit$pr2s$irs t tre. S kndejmi& prindr"e do


20/21

tju 0as$kngjiten institu%ionet s$kollore& kulturore d$e mediumet.Temperamenti) 3 nga 1astet e para t paslindjes& 2os$njat dallo$en nganjra-tjetra n 0az t reagimit t tre emo%ional ndaj mjedisit. Disa prejtre jan t /eta& reagojn m ngadal ndaj nga%mime"e t jas$tme& porka ed$e prej atre& t %ilat irrito$en s$pejt d$e s$pes$ $er /ajn. do2mij lind me nj tem per a ment t "e1ant ) dispozit e 0rends$me 0az

/ pr%akton mnrn e reagimit emo%ional t 2mijs n nj situat -ndaj o0jekte"e d$e njerz"e tjer. Megjit$at& temperamenti nuk s$pre$"etm mnrn emo%ionale t reagimit t indi"idit& por ed$e s$pejtsin&2u/in d$e ko$zgjatjen e reagimit t indi"idit$ategorit e temperamentit. Sipas klasi*kimit t ipokratit&


21/21

Temat nga ligjrata 7H$"illlimi paranatal: 0azat $ereditare te personalitetit6%uria e z$"illimit pasnatal d$e personaliteti : sistemi ner"or & pjekuria kogniti"e d$e morale& s$enjat e"etedies te 2os$njet d$e z$"illimi i sensit te identitetit te 2emijes d$e te riut rese.!Materiali : Psikologjia e z$"illimit& L.M.'.

Os$trimet e realizuara:Njo$ja e realitetit: /asj te ndrs$me#ndi"idualiteti prkundrejt kon2ormizmit! nepermjet lojes : starti d$e pr2undimi i njepikture nga disa student'(Kompleksi"iteti i z$"illimit(Femijet me ne"oja te "e1anta(Strategji te ndrs$me "eprimi ndaj rastit te n9enesit me sjellje de"ijuese ne klase(

+ngaz$ime :

Tema : S*dat e z$"illimit paranatal

Tema: Si tu ndi$mojme n9enes"e me "es$tiresi ne mesimEPrezantim & tema: Koloset e teorise psikanalitike! Freud& 8ung& +dler d$e From'.

teoritë e personalitetit

Documents