Univerzitet u TuzliFilozofski fakultetodsijek: historija

S E M I N A R S K I R A DHistorija jugoistone Evrope srednjeg vijeka IITeritorijalno irenje Rake za vrijeme Duanove vladavine

student: mentor: Dragana iri dr.sc. Aranel Smiljani, doc.

Tuzla, 2015.Sadraj1.Uvod32.Mladi kralj42.1.Uprava nad zapadnim oblastima srpske drave42.2.Bitka kod Velbuda53.Prvi period vladavine (1331 1336)63.1.Dolazak na vlast i prvi pohod63.2.Osvajanja do sporazuma sa Andronikom III63.3.Sukob na sjevernoj granici73.4.Odnosi sa Bugarskom74.Unutranje prilike i situacija na zapadnim granicama84.1.Finansijske prilike u kraljevstvu85.Period mira sa Vizantijom95.1.Poetak graanskog rata u Vizantiji95.2.Savez sa Jovanom Kantakuzinom95.3.Savez sa vizantijskim regenstvom116.Car126.1.Proglaenje i krunisanje126.2.Duanova carska ideologija127.Dalje borbe sa Vizantijom137.1.Osvajanje Epira i Tesalije137.2.Dalji planovi137.3.Kantakuzinov protivudar147.4.Duanova reakcija158.Posljednje godine168.1.Savez sa Jovanom V Paleologom168.2.Sukob sa Ugarskom178.3.Posljednji potezi1810.Literatura18

1. Uvod Stefan Uro IV Duan (1308 20. decembar 1355; vladao 1331 1355) bio je srpski srednjovjekovni vladar, prvi srpski car i deveti vladar iz dinastije Nemanjia. Bio je sin Stefana Deanskog i otac posljednjeg vladara iz dinastije Nemanjia Stefana Uroa V, poznatog jo i kao Uro Nejaki. Na vlast je doao 1331. godine nakon to je svrgao sa prijestola svog oca Stefana Deanskog. Podravala ga je vlastela koja je teila novim pohodima i osvajanjima, pa je Duan ve iste 1331. godine preduzeo prvi pohod koji nije doveo do znaajnih teritorijalnih promjena. Poslije toga, izveo je vie osvajakih pohoda na raun Vizantije koristei se esto unutranjim nemirima u Vizantiji. Znaajno je proirio srpsku dravu ka jugu. Pored Vizantije, sukobljavao se sa Ugarskom koja je imala osvajake pretenzije na srpske teritorije, ali i sa Bosnom oko Zahumlja. Poto je osvojio dobar dio vizantijskih teritorija, krunisao se za cara, a srpsku crkvu je uzdigao na rang patrijarije to e kasnije dovesti do crkvenog sukoba izmeu Carigrada i Srbije. Pored osvajake, znaajna je njegova zakonodavna djelatnost. Najznaajniji spomenik ove djelatnosti je Duanov zakonik koji je rjeavao pravnu problematiku nastalu u novim uslovima Srpskog carstva i koji se dobrim dijelom oslanja na vizantijsko pravo uz strogo potovanje starijih zakonskih akata. Stefan Duan je bio ktitor[footnoteRef:1]. Zavrio je zadubinu svoga oca, manastir Deane, a najznaajnija njegova zadubina je manastir Svetih Arhangela kod Prizrena, gdje je bio njegov grob. [1: osniva manastira, njegov zatitnik i veliki darodavac]

Istorijski izvori za ivot i djelo Stefana Duana brojniji su u odnosu na prethodni period, ali i u odnosu na vrijeme njegovog nasljednika Stefana Uroa V. Duan je tokom svoje vladavine izdao itav niz povelja, pa je iz njegovog vremena sauvano najvie ovih dokumenata u odnosu na druge vladare iz dinastije Nemanjia. Ipak, zbog autoriteta Stefana Duana, falsifikovane povelje su esto nosile na sebi njegovo ime to predstavlja specifian problem za istraivae. Drugi dokumentarni izvori za Duanovo vrijeme sauvani su u Dubrovakom arhivu. Dubrovaki izvori naroito su znaajni za period prije Duanovog kraljevskog krunisanja. Srpski narativni izvori o Duanu prilino su malobrojni i podrazumjevaju prije svega nedovrenu biografiju Danilovog nastavljaa i autobiografske tekstove u uvodnim dijelovima Duanovih povelja, naroito u povelji koja je prethodila tekstu Duanovog zakonika. Izuzetan znaaj imaju vizantijski narativni izvori djela Niifora Grigore, Jovana Kantakuzina i u znatno manjoj mjeri Janjinska hronika. Djelo Jovana Kantakuzina predstavlja memoarski tekst koji je dragocjen izvor podataka s obzirom da je njegov ivotni put bio isprepleten s Duanovim. Ipak, on je esto pristrasan jer njegovo djelo ima apologetian[footnoteRef:2] karakter, a i hronoloki je esto neprecizan. Specifian izvor je Duanov zakonik. On je znaajan za razumjevanje Duanove ideologije, ali se u vrlo ogranienoj mjeri moe koristiti za razumjevanje prakse Duanovog vladanja, jer nije sauvano mnogo podataka o njegovoj primjeni u ranom periodu. Za razumjevanje Duanove ideologije, veliki znaaj ima numizmatiki materijal i likovne predstave njega i njegove porodice. [2: apologet onaj koji govori u odbranu, branilac ]

2. Mladi kralj2.1. Uprava nad zapadnim oblastima srpske drave Duan je bio drugoroeni sin Stefana Deanskog, sina kralja Milutina. Nakon to je Stefan bio poraen u sukobu sa svojim ocem, Milutin je 1314. godine naredio da se on oslijepi i poalje u izgnanstvo u Carigrad. Stefan je u Carigradu sa porodicom boravio sedam godina. Tu mu je umro mlai sin Duica, a stariji Duan je imao priliku da se upozna sa vizantijskom sredinom. Porodica je bila smjetena u manastiru svetog Jovana Pretee. Po povratku u Srbiju Stefan je dobio na upravu grad i upu Budimlju (beranski kraj). Po rijeima biografa Stefana Deanskog iz kasnijeg vremena, Grigorija Cimblaka, Duan je jedno vrijeme boravio na dvoru kralja Milutina, gdje je mogao provesti najvie godinu dana[footnoteRef:3]. Nakon smrti kralja Milutina 29. oktobra 1321. godine u Srbiji su otpoele borbe za prijestolje iz kojih je kao pobjednik izaao Duanov otac. [3: B. Ferjani, Sima irkovi Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 28]

Do kraja 1321. godine prilike u zemlji su se stabilizovale. Stefan je bio krunisan 6. januara 1322. godine, a njegov sin proglaen za mladog kralja. Tada je Duan dobio vladarsko ime Stefan kojim se sluio do kraja ivota. Dvor mladog kralja nalazio se na obali rijeke Drimac. Duan je na upravu dobio oblast Zete, ali poto je tada imao 14 godina, uprava je vjerovatno bila povjerena kraljevim slubenicima o kojima se malo zna. Na graninim podrujima oblasti kojom je upravljao Duan, dolo je do sukoba sa susjedima. Jo se kralj Milutin sukobljavao sa Mladenom II Bribirskim. Kada je umro kralj Milutin, a ugarski kralj, Karlo Robert porazio Mladena II, lokalni velikai su vijdeli priliku da se osamostale. Taj trenutak je htio iskoristiti vlastelin Branivoj. U graninom predjelu du Neretve, Branivojevii su se sukobili sa Stjepanom II Kotromaniem, bosanskim banom koji je nastojao da zavlada Humom. Bosanki ban je, u poteku, sam ratovao protiv Branivojevia, a potom se sporazumio sa Dubrovanima koji su postali njegovi saveznici. U ovim sukobima Duanovo uee se pominje tek poetkom aprila 1326. godine kada od Dubrovana trai da ne napadaju Brajka Branivojevia, jer je on njegov vazal[footnoteRef:4]. Nedjelju dana kasnije, Duan je kod Dubrovnika razgovarao sa dubrovakim poslanicima. U ovo vrijeme se razvila udruena ofanziva Dubrovana i Stjepana II protiv Branivojevia. Do jula Branivojevii su slomljeni, a glavna posljedica njihovog poraza bio je teritorijalni gubitak na zapadu srpske drave. Bosanske ete su prodrle sve do jadranske obale, a Dubrovani su zagospodarili Stonom i njegovim poluostrvom[footnoteRef:5]. [4: B. Ferjani, Sima irkovi Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 37] [5: B. Ferjani, Sima irkovi Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 38]

Teritorijalne promjene su nepovoljno uticale na srpsko-dubrovake odnose. Februara 1327. godine Dubrovani su trajno zabranili izvoz robe u Srbiju, a srpski kralj je otro postupio prema trgovcima[footnoteRef:6]. U septembru 1327. godine poeo je rat koji je trajao godinu dana. Mir je postignut na ljeto 1328. godine. Manji dio teritorije vraen je Srbiji, a vei dio ostao u posjedu bosanskog bana Stjepana II Kotromania. Borbe izmeu Bosne i Srbije su nastavljene. Godine 1329. zabiljeeno je da Stefan Uro III alje sina na bezbone pagane babune, kako su nazivani bogumili. Ovo je prvi pomen uea Duana u ratnim dejstvima. Nemogue je u potpunosti rasvjetliti teritorijalne promjene nastale nakon srpsko-bosanskog sukoba 1327-1330. Sigurno je da je nevesinjski kraj potpao pod srpski vlast[footnoteRef:7]. [6: B. Ferjani, Sima irkovi Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 39] [7: B. Ferjani, Sima irkovi Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 40]

2.2. Bitka kod Velbuda irenje ka jugu predstavljalo je glavno teite srpske politike. Poslije zbacivanja vizantijskog cara, Andronika II Paleologa, dolo je do pogoravanja odnosa izmeu Srbije i Vizantije, jer je srpski kralj Stefan Deanski podravao Andronika II tokom graanskog rata u Vizantiji. Godine 1330. bugarski car, Mihailo iman i novi vizantijski car, Andronik II Paleolog, sklopili su sporazum da istovremeno napadnu Srbiju sa juga i istoka. Stefan Deanski je odluio da se prvo sukobi sa bugarskom vojskom. Bitka se odigrala kod Velbuda[footnoteRef:8] 28. jula 1330. godine u kojoj je srpska vojska odnijela pobjedu. Prema rijeima nastavljaa arhiepiskopa Danila, mladi kralj se veoma proslavi u tom ratu[footnoteRef:9]. Poto je u bici kod Velbuda poginuo Mihailo iman, na bugarski prijesto postavljen je imanov sin iz prvog braka sa sestrom Stefana Deanskog, a vizantijski car je odustao od veeg vojnog pohoda u Makedoniji. [8: danas ustendil u Bugarskoj] [9: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 41]

3. Prvi period vladavine (1331 1336)3.1. Dolazak na vlast i prvi pohod Poslije pobjede kod Velbuda, Stefan Deanski se posvetio uzdizanju manastira Deani zajedno sa arhiepiskopom Danilom i mladim kraljem. Dobri odnosi izmeu oca i sina nisu dugo potrajali. Uzroci sukoba mogu se samo nasluivati. Niifor Grigora tvrdi da je navodno uzrok bio taj to se Stefan Deanski ponovo oenio i poeo dobijati potomke to je uznemirilo mladog kralja. Iz dubrovakih dokumenata saznajemo da je sukob dugo trajao i da je imao sloenu strukturu. Stefan Deanski je sa svojom vojskom upao u sinovljevu zemlju, a Duan se sa svojom vojskom povukao na lijevu obalu Bojane. Sukobljene strane su razmjenjivale poslanstva i mir je sklopljen. Mir izmeu oca i sina nije dugo trajao. Posljednji podatak da je mladi kralj pod vlau oca potie s poetka avgsta 1331. godine. kada Dubrovani podsjeaju Duana na neispunjena obeanja i prijete da e se aliti njegovom ocu. O ovom drugom sukobu pie anonimni biograf Stefana Deanskog. Prema njegovom kazivanju, kralj je pozvao sina na sastanak, a Duan je naslutio opasnost i pozvao sebi bliske ljude da s njim napuste zemlju. Oni su to odbili i traili su da se sukobi sa ocem i ukloni uzrok opasnosti. Duan je na kraju pristao te su 21. avgusta 1331. godine, Duan i njegove pristalice krenuli iz Skadra i uputili se ka Nerodimlji gdje se nalazio dvor kralja Stefana. Stefan je bio iznenaen napadom, te se sklonio u tvravu Petri. U tvravi nije bilo dovoljno uslova da se prui dalji otpor, pa je Stefan Deanski zarobljen. Zatoen je u Sveanu gdje ga je zadesila smrt. Niifor Grigora pominje da je Stefan Deanski zadavljen po naredbi vlastele po ijoj elji je i bio zatoen. Grigorije Camblak, takoe pominje smrt davljenjem, ali krivicu pripisuje Duanu[footnoteRef:10]. [10: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 44 - 48]

Dana 8. septembra 1331. godine Danilo II je krunisao Duana u Svrinu. Poto je uz pomo vlastele stupio na vlast, Duan je morao da ispuni njena oekivanja i da poe u osvajake pohode[footnoteRef:11] ka jugu, pravac u kome se srpska drava nije irila jo od vremena kralja Milutina. U jesen 1331. godine Duan je preduzeo prvi pohod i osvojio teritoriju od Strume i Amfipolja sa Strumicom i okolnim mjestima[footnoteRef:12]. [11: G.Ostrogorski, Duan i njegova vlastela u borbi protiv Vizantije, Zbornik u ast este stogodinjice Duanovog zakonika, Beograd 1951, 79 - 86] [12: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 51]

3.2. Osvajanja do sporazuma sa Andronikom III Krajem 1333. godine u Srbiju je doao Sirgijan, Vizantinac koji je u prethodnom periodu bio uticajna linost u Vizantijskom carstvu i stavio se u Duanovu slubu. Njegov dolazak je omoguio Stefanu Duanu da preduzme ire osvajake poduhvate u Makedoniji[footnoteRef:13]. Sa odredima koje mu je Duan povjerio, Sirgijan je zauzeo vie manjih gradova kao i znaajan grad Kostur. Sirgijan je zauzeo vie manjih gradova kojima je nudio razne povlastice i darove ako mu se pridrue. [13: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 52]

,,Kada je dolo proljee sakupio je kralj svoju vojnu silu, a Sirgijan je razaslao tajna pisma, poevi od oblasti prema tribalima, pa dalje u cijelo primorje i kopnene gradove i oblasti sve do Carigrada. U pismima je obeavao darivanje zemljinih posjeda, poklone u novcu, dodjeljivanje dostojanstva i slino. Zbog toga su se svi skoro polakomili, prikljuivali su mu se od sveg srca i pourivali pismima i novcem da ubrzaju njegovo napredovanje.Niifor Grigora o pohodu Stefana Duana i Sirgijana iz 1334. godine[footnoteRef:14] [14: Vizantijski izvori VI, 217 - 218]

Nezavisno od Sirgijana, Duan je ratovao u Makedoniji gdje je osvojio vane gradove Ohrid i Prilep. Poto su se njih dvojica spremali da zajednikim snagama napadnu Solun, vizantijski car je uvidio svu ozbiljnost situacije, te je lino otiao u Solun gdje mu se Sfrances Paleolog ponudio da zarobi Sirgijana. Sfrances se, navodno, sam priklonio Duanu kako bi doao u priliku da zarobi Sirgijana. Meutim, nije uspio da ga zarobi, ali je uspio da ga ubije[footnoteRef:15]. [15: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 56]

3.3. Sukob na sjevernoj granici Dok je Duan ratovao sa Vizantijom, ugarski kralj Kralo Robert je napao Srbiju. im je saznao za napad, Stefan Duan je sklopio mir sa Vizantijom i sa svojom vojskom krenuo ka sjeveru. Stigao je do Spasovog doma u ii. Na vijest o pribliavanju srpskog kralja, ugarsku vojsku je uhvatila panika i ona se povukla na sjever[footnoteRef:16]. Prilikom prelaska Save veliki broj ugarskih vojnika je nastradao, tako da do pravih vojnih okraja nije ni dolo. Ovaj sukob se odigrao izmeu novembra 1334. i januara 1335. godine. Moe se pretpostaviti da su nakon ugarskog povlaenja preko Save Srbi zauzeli Mavu i Beograd[footnoteRef:17]. [16: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 59] [17: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 60]

3.4. Odnosi sa Bugarskom Od odnosa sa Bugarskim carstvom u mnogome je zavisila srpska osvajaka politika prema jugu. Nakon bitke kod Velbuda, Stefan Deanski je na prijesto u Bugarskoj doveo svoju sestru Anu i njenog prvoroenog sina Ivana Aleksandra, imanovog zeta koji je prethodno bio gospodar oblasti oko Lovea. Odnosi izmeu Ivana Aleksandra i srpskog vladara Stefana Duana bili su veoma dobri. Bugarski car je bio zainteresovan za mirne odnose sa Srbijom, kako bi mogao osvajati teritorije u Trakiji i da povrati gradove koje je nakon bitke kod Velbuda osvojio Andronik III Paleolog. Duan je takoe bi zainteresovan za dobre odnose sa Bugarima. Zalog dobrih odnosa bila je Jelena, sestra trnovskog cara koja je postala Duanova supruga[footnoteRef:18]. [18: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 64 - 68]

4. Unutranje prilike i situacija na zapadnim granicama Nije jasno na koje linosti se Duan oslanjao u prvim godinama svoje vladavine. Vjerovatno su meu njima vanu ulogu zadrali oni koji su mu pomogli da doe na vlast. Meutim, ve u prvim godinama vladavine Duan je bio suoen sa pobunom plemstva. Vojvoda Bogoje se digao protiv Duana na teritoriji Zete. Pobuna je ubrzo uguena. Pretpostavlja se da je pobuna izbila jer su Bogoje i njemu bliski velikai mislili su da nisu dovoljno nagraeni za svoju pomo koju su pruili Duanu prilikom dolaska na vlast. Poslije irenja teritorije bosanskog bana, Ston je ostao odsjeen od srpske drave, a Duanovi novani problemi ili su na ruku Dubrovanima koji su eljeli imati Ston pod svojom kontrolom. Pregovori su se odrali krajem 1331. i tokom 1332. godine, a januara 1333. Duan je Dubrovanima izdao povelju kojom su Ston, poluostrvo i susjedne teritorije ustupljene Dubrovanima. Dubrovani su zauzvrat morali platiti 8.000 perpera i da svake godine za Vaskrs isplauju srpskom vladaru 500 perpera. Poto je ovu teritoriju pretendovao i bosanski ban, Dubrovani su i sa njim postigli dogovor o plaanju naknade od 500 perpera godinje. Ovi dvostruki pregovori bili su mogui jer su ban i kralj postigli primirje iji uslovi i rok nisu poznati. Do promjene odnosa izmeu Srbije i Bosne dolo je prije jula 1336. godine kada je dolo i do promjena na granici. Srpski kralj je uspio da povrati oblast Nevesinja i Zagorja.4.1. Finansijske prilike u kraljevstvu Nakon pjeavanja teritorijalnih pitanja, uslijedila su rjeavanja finansijskih sporova izmeu srpskog kralja i Dubrovnika. Srpsko-dubrovaki finansijski interesi su se u mnogome preplitali i obje strane su zavislile od njih. Dubrovaki podaci pokazuju da je Duan imao finansijskih tekoa u prvim godinama svoje vladavine. Iako se Poveljom koju je izdao Dubrovniku obavezao da nee oduzimati robu dubrovakim trgovcima koji bi se zatekli na teritoriji Srbije, Duan je to ipak veoma esto inio kada bi mu novac bio prijeko potreban. Dugove nije poricao, ali je obino odugovlaio s njihovom isplatom. Godine 1349. Duan je regulisao ova dugovanja tako to je ustupio Dubrovniku naplatu carine u Zeti, Svetom Sru i Prizrenu na rok od tri godine. Najznaajniji trgovci u Duanovoj dravi bili su pripadnici uskog kruga dubrovakih i kotorskih patricijskih porodica, meutim, Dubrovani su sve vie preuzimali primat nad Kotoranima iako su oni kao podanici srpskog kralja imali vee povlastice i drali visoke poloaje u upravljanju dravnim finansijama. Tridesetih godina XIV vijeka Kotorani su zapali u hroninu prezaduenost. Dugovi Kotorana su uzeli tolikog maha da je Duan morao da sklopi ugovor o Kotoru sa Mleanima koji su regulisali prava povjerilaca. Jedan od razloga Duanovih finansijskih tekoa bilo je dugotrajno dranje najamnika[footnoteRef:19]. [19: Duan je godinama drao odred 500 njemakih najamnika ije je izdravanje mjeseno kotalo oko 1500 dukata]

5. Period mira sa Vizantijom Vladavina cara Andronika III Paleologa predstavljala je doba privrednog uspona Vizantijskog carstve. Ovaj car je uspio da povrati pojedine teritorije na koje se carstvo raspalo nakon pada Carigrada 1204. godine nakon opsade krstaa. Povratio je Hios (1329), Lezbos (1335/6), Tesaliju (od 1336) i Epir (od jeseni 1340). Ovi uspjesi Vizantijskog carstva bili su vjerovatno jedan od razloga zbog koga je Duan privremeno obustavio svoje osvajake pohode. Godine 1336. u Rodovitu dolo je do drugog susreta srpskog kralja i vizantijskog cara. Ne zna se o emu su dvojica ovom prilikom razgovarali. Ubrzo poslije ovog razgovora 19. decembra 1337. umro je Danilo II, dotadanji srpski arhiepiskop, a njegovo mjesto je ve 3. januara 1338. godine postavljen Joanikije, koji je do tada bio na svetovnoj dunosti logoteta[footnoteRef:20]. [20: vizantijsko zvanje koje je koriteno za visoke inovnike ije su se dunosti odnosile na finansije]

Do zatoja Duanovih osvajakih akcija djelimino je dolo i zbog stalne opasnosti koja je prijetila njegovim sjevernim granicama. Iako je 1335. godine jedan ugarski napad suzbijen, izvjesno je da je na sjevernoj granici esto dolazilo do sukoba. Ugarski kralj je 1338. godine opet napao Srbiju i prodro duboko u srpsku teritoriju juno od Save. Ugarska vojska se izgleda povukla krajem godine. u pismu koje je Benedikt XII uputio kralju Karlu Robertu pie kako ovaj stalno ratuje sa paganima i izmaticima[footnoteRef:21]. I pored svih problema koje je Duan imao u svom djelu carstva, sjeverna granica je za njega uvijek predstvaljala sporedni front, a glavni napori bili su usmjereni ka junoj granici i vizantijskim teritorijama[footnoteRef:22]. [21: otpadnici od vjere, u ovom sluaju Srbi] [22: B. Ferjani, S. irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 69 81.]

5.1. Poetak graanskog rata u Vizantiji Previranja u Vizantiji dala su Duanu priliku da obnovi svoju osvajaku politiku. Car Andronik III Paleolog preminuo je 15. juna 1341. godine. Njegov legalni nasljednik bio je Jovan V Paleolog. Poto je prijestolonasljdenik bio veoma mlad, postvlja se pitanje regenstva[footnoteRef:23], a najvjerovatnije kandidat za ovo mjesto bio je Jovan Kantakuzin, jedan od najznaajnijih saradnika preminulog cara. Protivnik ovakvom rjeenju bila je carica Ana Savojska. Prvih dana oktobra 1341. godine Kantakuzin je takoe otvoreno izrazio svoje neprijateljstvo tako to se u Didimotici proglasio za cara. Stefan Duan je na promjenu u Carigradu reagovao tako to je poeo sa pripremama za nove pohode. Zabiljeeno je da je kupovao oruje u Mlecima 1341. godine koji su takoe dozvolili prolaz Duanovih 300 najamnika preko teritorija Mletake republike. Duanov pohod zabiljeio je Jovan Kantakuzin. Po njemu je Duan, saznavi za smrt vizantijskog cara, napao dio Makedonije koji je jo uvijek bio pod vizantijskom vlau, proao je pored Soluna i stigao do sela Kriani. Jovan Kantakuzin je tada poslao Duanu poslanike i raniji mir je bio obnovljen[footnoteRef:24]. [23: nasljednitvo] [24: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 83 - 86]

5.2. Savez sa Jovanom Kantakuzinom Proglaenjem Jovana Kantakuzina za cara, 26. oktobra 1341. godine u Didimotici, poeo je u Vizantiji graanski rat. Kantakuzin je proveo zimu 1341/42. u Didimotici spremajui se za ratne operacije. U proljee je namjeravao da napadne Solun, grad od izuzetnog stratekog znaaja. Uz pomo svojih pristalica uspio je da zauzme grad Melnik od Hrelje[footnoteRef:25], velikaa koji je drao oblast du rijeke Strume do njenog ua kod Hristopolja. Hrelja je ipak prilikom pohoda na Solun bio na Kantakuzinoj strani. Meutim, Kantakuzinov plan da osvoji Solun je propao jer je prevagu u gradu odnijela stranka zilota[footnoteRef:26] koja je bila protiv Kantakuzina. Poto je uvidio da gubi podrku u Vizantiji, Kantakuzin je odluio da sa najodanijim pristalicama ode u Srbiju i zatrai pomo od srpskog kralja. Na Vardaru se sastao sa Jovanom Oliverom, jednim od najmonijih velikaa Srbije, sa kojim je bio u dobrim odnosima jo od sastanka Andronika III sa kraljem Duanom. Susret izmeu srpskog kralja i Jovana Kantakuzina odrigao se u mjestu Pauni kod Pritine. O toku pregovora vrijedno svjedoanstvo ostavlja nam Jovan Kantakuzin u svom memoarskom djelu i vizantijski pisac Niifor Grigora. U Paunima je najvjerovatnije dogovoreno da svaki od saveznika zadri one gradove koje u predstojeoj borbi bude osvojio[footnoteRef:27]. [25: Hrelja (Relja) Ohmuevi aktivan tokom prve polovine 14. vijeka, istaknuti srpski vlastelin] [26: naziv vjerskog pokreta u pravoslavlju, poznat i kao istinito pravoslavlje ili zilotizam, ije je sjedite u manastiru Esfigmen na Svetoj gori] [27: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 111]

Poslije pregovora, Jovan Kantakuzin se - sa srpskim odredima koje mu je dao Duan uputio ka Didimotici. Usput je pokuao da osvoji Ser, ali je srpsku vojsku zahvatila bolest od koje su stradali mnogi zapovjednici i veliki broj vojnika, te su morali da se vrate u Srbiju. Dok je Kantakuzin boravio oko Sera, njegov protivnik, veliki duks Aleksije Apokavk, zaprijeio mu je prolaz ka Didimotici, pa se Kantakuzin okrenuo ka Vodenu koje je srpski kralj ve bio zauzeo tako to je potkupio itelje grada. Odatle su se saveznici vratili u Srbiju. Carigradsko regenstvo, sa Anom Savojskom na elu, pokuavalo je da diplomatskim putem ubjedi Duana da prekine prijateljstvo sa Kantakuzinom i da ga preda ili barem zatoi. Iako je regenstvo nudilo znatne teritorijalne ustupke, Duan na ovo nije pristao. Regenstvo ipak nije gubilo nadu, te je diplomatsku inicijativu preuzeo Aleksije Apokavk. Dogovoren je sastanak u Amfipolju do koga na kraju nije dolo, vjerovatno zbog smrti Hrelje koji je trebao biti posrednik. Duan je odmah zauzeo Hreljine posjede, a naroitu panju posvetio je Strumici i Melniku. Carigradsko regenstvo je takoe pokualo da raskine savez izmeu Duana i Kantakuzina i posredstvom bugarskog cara Jovana Aleksandra, ali ni ovi pokuaji nisu urodili plodom[footnoteRef:28]. [28: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 113 - 114]

Stefan Duan je imao sopstvene osvajake planove. Neke od njih ostvario je za vrijeme prijateljstva sa Jovanom Kantakuzinom, a neka osvajanja su bila dio njegove samostalne osvajake politike, nezavisno od Kantakuzina. Vizantijski izvori ne izvjetavaju o ostalim Duanovim osvajanjima drugih podruja. Zna se da je srpska vojska tada osvojila Kroju i Valonu u Albaniji. Najvjerovatnije tokom 1345/46. godine osvojeni su i gradovi Kostur, Berat i Kanina[footnoteRef:29]. Na povelji od 28. marta 1343. godine Duan se potpisao kao kralj i samodrac svih srpskih i primorskih zemalja i estnik grkih strana, to jasno pokazuje proirenje drave u tom periodu. Pominjanje grkih strana vjerovatno je posljedica njegove elje da istakne uspijeh u osvajanju vizantijskih zemalja. [29: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 121]

5.3. Savez sa vizantijskim regenstvom Situacija poinje da se mijenja od poetka aprila 1343. godine. Duan je uvidio da Kantakuzin moe i samostalno da djeluje. S druge strane, i Duan je takoe uviao da mu savez sa Kantakuzinom ograniava slobodu djelovanja, a iz Carigrada su stizale primamljive ponude u vidu ustupanja teritorija ukoliko ubije ili zarobi Kantakuzina. Duan prelazi na stranu vizantijskog regenstva. Kada je saznao da su Turci otili, Duan je napao i zauzeo Ser zahvaljujui svojim pristalicama u gradu. Grad je osvojen 24. septembra 1345. godine, a srpski kralj je u grad doao narednog dana. Ser je od tog dana zauzimao vano mjesto u dravi Stefana Duana koji je u njemu esto boravio. U ovom pohodu Duan nije osvojio samo Ser, ve i druge krajeve jugoistone Makedonije izmeu Strume i Meste. Dana 15. oktobra 1345. Duan je poslao pismo mletakom dudu u kome tvrdi da je on gospodar skoro cijelog carstva Vizantije[footnoteRef:30]. Tada je pod srpsku vlast potpala i Sveta gora. Duan je veoma brzo uredio odnose sa Svetom gorom i to tako to je u molitvama prvenstveno i dalje postojalo pominjanje vizantijskog cara, a za njim i srpskog kralja. Svetoj gori je potvrena autonomija u istoj mjeri koju je i ranije imala. Ovom prilikom je pod srpsku vlast potpala i Verija, grad koji je sauvao zalee Soluna. [30: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 145]

Osvajanjem 1345. godine zavrena je jo jedna etapa Duanovih pohoda na vizantijske teritorije. U istorijskoj nauci postojala su neslaganja oko toga dokle je dopirala srpska jugoistona granica. Georgije Ostrogorski zakljuio je da je srpska drava obuhvatala sve teritorije do klanca istono do Hristopolja. Na ovoj strani srpska granica se nee mijenjati sve do Duanove smrti.

6. Car6.1. Proglaenje i krunisanje Osvajaki pohodi kralja Duana i uspjena osvajanja vizantijske teritorije bez sumnje su doprinijeli sazrijevanju ideje o carstvu. Grke zemlje se u njegovoj tituli pojavljuju odmah poslije 1342/43. godine, kada je zajedno sa Jovanom Kantakuzinom (ali i samostalno) osvajao gradove po Makedoniji i Albaniji. On se tada pominje kao estnik Grkom. Odluujui dogaaji koji su uticali na njegovu odluku da se proglasi carem bili su uspjesi postignuti u ljeto 1345. godine. Tada je zauzeo Halkidiki i jugoistonu Makedoniju. Duan je prilikom sticanja carske titule nastojao da prati vizantijske uzore. Prije krunisanja obavljalo se proglaenje[footnoteRef:31], to je Duan i uinio novembra 1345. i januara 1346. godine[footnoteRef:32]. Pojedini istriari vjeruju da je ceremonija proglaenja obavljena na Boi 1345. godine u Seru, gradu gdje je sa suprugom proveo zimu 1345/1346. godine[footnoteRef:33]. Sveanost carskog krunisanja obavljena je u Skoplju, na Vaskrs 16. aprila 1346. godine. Izmeu ova dva dogaaja u Srbiji su istovremeno postojali i kraljevstvo i carstvo, pa se Duan na natpisima na novcu pominje kao Rex Rascie Imperator Romaniae (kralj Srbije - car Vizantije). Prije krunisanja, Duan je trebao uzdignuti srpsku arhiepiskopiju na rang patrijarije jer je samo patrijarh mogao krunisati kandidata za cara. Proglaenje Joanikija za patrijarha obavljeno je uz pomo bugarskog patrijarha Simeona koji je prisustvovao sveanosti u Skoplju. Nemogue je sa sigurnou odrediti kada je Joanikije postao patrijarh- pretpostavlja se da je to bilo izmeu januara i aprila 1346. godine. inu krunisanja prisustvovali su ohridski arhiepiskop, bugarski patrijarh, svetogorski prot kao i igumani i starci svetogorskih manastira. [31: U Vizantiji je uzdizanje cara prolazilo krz odreene etape. Kandidat je najprije trebao biti izabran za cara, a potom bi uslijedio in proglaenja koji nije imao crkveni karakter; zavrnu ceremoniju, krunisanje, obavljao je carigradski patrijarh u crkvi Svete Sofije] [32: Duan se sa carskom titulom prvi put pojavljuje u povelji izdatoj manastiru Ivironu na Svetoj gori; u ovoj povelji na grkom, njegova titula glasi: ''Stefan u Hristu Bogu vjerni car i samodrac Srbije i Romanije''] [33: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 150.]

,,Zbog toga Kralj, osjeajui se jaim i ispunivi se najveom oholou jer je mislio da nita to je od Vizanta ostalo pod Romejima nee odoljeti njegovoj sili i vladarskoj vlasti proglasi se carem Romeja i varvarski ivot zamijeni romejskim obiajima, pa se javno sluio vladarskom kapom i sjajnim odedama, koje prilie toj velikoj asti i slue se i do danas. A otada je sa sinom podijelio itavu dravu: njemu (sinu) ustupio je da po tribalskim obiajima vlada (zemljom) od Jonskog zaliva i rijeke Dunava do Skoplja, ... , a sebi (uze) odatle (tj. od Skoplja) romejski zemlje i gradove prema uobiajenom romejskom nainu ivota do prolaza kod klanca Hristopolja.Niifor Grigora o Duanovom carskom krunisanju6.2. Duanova carska ideologija Starija istoriografija je zastupala miljenje da je cilj Duanove carske ideologije bilo zauzimanje Carigrada i formiranje novog, srpsko-grkog carstva koje bi zamijenilo Vizantiju. Sima irkovi smatra da je Duanova carska ideologija u poetku bila slina onoj koju su imali i bugarski carevi, a to je podrazumijevalo uestvovanje u carevanju , pa se Duanov odnos prema Vizantiji u periodu saveza sa Kantakuzinom moe posmatrati kao neka vrsta savladarstva. 7. Dalje borbe sa Vizantijom7.1. Osvajanje Epira i Tesalije Jovan Kantakuzin je napravio prve korake u cilju obnavljanja odnosa sa Duanom. U proljee 1347. godine poslao je na srpski dvor svoje izaslanike sa zahtjevom da srpski (tada ve) car vrati gradove koje je zauzeo. Ovo poslanstvo nije imalo uspjeha, pa je Kantakuzin ponovo poslao izaslanike sa istim zahtjevima, ali ovaj put uz prijetnju da e uz pomo Turaka zaratiti protiv Duana. Emir Orhan poslao mu je 10.000 ljudi pod zapovjednitvom svojih sinova[footnoteRef:34]. Oni su zajednikim snagama pustoili oblast Migdoniju koja je tada bila pod srpskom vlau. Turci su se ubrzo vratili u svoju zemlju, a Kantakuzin je uputio jo jedno poslanstvo na Duanov dvor, ali ni ovog puta nije nita postigao. Sterfan Duan planira dalja osvajanja. [34: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 182]

Sljedei njegov pohod bio je usmjeren ka Epiru. Prema Dolandu Nikolu, otpor protiv Srba organizovao je epirski namjesnik Jovan Aneo, ali je i on ubrzo bio prinuen da se povue u Tesaliju. Mnoge ugledne linosti ove oblasti imale su koristi od srpskih osvajanja[footnoteRef:35]. Meu njima je i Ana Paleolog, udovica despota Jovana II Orsinija, koju je Duan udao za despota Jovana Asena, svog uraka i namjesnika u oblastima na teritoriji dananje Albanije. Nikol smatra da su Srbi 1346. godine zauzeli Janjinu, a da su naredne godine osvojili Artu i june dijelove ove oblasti. [35: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 185]

7.2. Dalji planovi Nakon osvajanja Epira, Duan se okrenuo prema Tesaliji u kojoj je namjesnik bio neak Jovana Kantakuzina, Jovan Aneo. Meutim, 1347. godine ovim oblastima harala je epidemija kuge koja je usmrtila mnogo ljudi, izmeu ostalih i Jovana Anela. Duan je iskoristio ovu situaciju i 1348. godine brzo zauzima ovu oblast. Neki gradovi su pruili otpor, dok su drugi dobrovoljno prilazili Duanu. Duanov namjesnik u Tesaliji postao je vojskovoa Preljub[footnoteRef:36]. [36: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 190]

Osvajanjem Epira i Tesalije uokvirena je teritorija Srpskog carstva. Meutim, Duan se spremao na dalja osvajanja vizantijskih teritorija. Glavni cilj tenji srpskog cara bio je Solun. U ovom gradu, od poetka graanskog rata, vladali su ziloti. Stefan Duan je izdano darivao zilote, ali i druge znaajnije graane kako bi mu se grad predao. Na kraju ih je pridobio, pa je na njihovo nagovaranje zaposjeo Solun. Krajem ljeta 1350., Kantakuzin je sam sam krenuo u Solun gdje je uspio da diskredituje zilote i da uvrsti svoj poloaj u gradu. Pored napada na Solun, Stefan Duan je imao jo jednu veliku ambiciju osvajanje Carigrada[footnoteRef:37]. Za ovaj daleko tei poduhvat bila mu je neophodna flota. On se za pomo obraao Mleanima istiui kako ve dri deset dvanaestina carstva Romeja[footnoteRef:38]. Zauzvrat im je nudio Epir i carigradsku koloniju Peru koja je tada bila u rukama njihovih suparnika, enovljana. Mleani su sa potovanjem primili njegovo poslanstvo, dodjelili su njemu i njegovoj porodici pravo graanstva Republike, ali su odbili da mu prue pomo u osvajanju Carigrada jer su strahovali da e Duan biti mnogo tei pregovara od slabih vizantijskih careva od kojih su lako dobijali razne povlastice. [37: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 192] [38: B. Ferjani, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 192]

7.3. Kantakuzinov protivudar U jesen 1350. godine Kantakuzin je u potpunosti ovladao Solunom. Namjeravao je da mu ovaj grad bude glavna baza u borbama za vraanje gradova i oblasti koje je u prethodnom periodu od Viazntije osvojio Stefan Duan. Prva njegova akcija bila je usmjerena prema Veriji. U veriji se nalazila jaka srpska vojna posada od 1.500 ljudi, a pored toga i odred njemakih najamnika. Poslije kraeg otpora Kantakuzin je uspio da zaposjedne grad. Sam Kantakuzin kae da u ovoj borbi niko nije poginuo, ni meu Srbima, ni meu Romejima i da je srpske vojnike i njemake najamnike pustio[footnoteRef:39]. [39: Vizantijski izvori VI, 508.]

Po osvajanju Verije, Jovan Kantakuzin se okrenuo prema Vodenu. Kantakuzin se nadao da e mu prii velikai iz Vodena, meutim, prevario se. Ubrzo je uspio osvojiti ovaj grad i neke manje gradove i tvrave oko Vodena i Verije (Staridol, Petra, Sosk, Devri, Ostrovo, Notija, Likostomi, Kastri).[footnoteRef:40] [40: Vizantijski izvori VI, 512.]

Poslije ovih znaajnih uspjeha Kantakuzin se uputio ka Serviji[footnoteRef:41]. Ovim gradom komandovao je istaknuti Duanov vojskovoa, kesar Preljub. Preljub nije imao povjerenja u itelje grada Servije, pa je servijsku djecu postavio na drugi bedem, a stanovnicima je naredio da se bore na treem bedemu[footnoteRef:42]. Kantakuzinova vojska je prvo opustoila okolinu, a potom izvela opti napad na Serviju. Poslije tri dana estoke borbe Kantakuzin se morao povui u Veriju zbog jake kie i hladnog vremena. Poslije ovih osvajanja Kantakuzinu su se priklonili srpski velikai meu kojima je najznaajniji bio Hlepen, ali on se brzo vratio pod okrilje srpskog cara. [41: Vizantijski izvori VI, 513.] [42: Vizantijski izvori VI, 515.]

7.4. Duanova reakcija Jovan Kantakuzin je imao velikog uspjeha u svojim osvajanjima prije svega zato to je Duan bio zauzet na drugoj strani svog prostranog carstva. Godine 1346. poslije desetak godina mira izio je rat izmeu Srbije i Bosne. Kao posrednici u ovom sukobu pojavili su se Mleani. Srpski car je traio da mu bosanski ban vrati Hum. Krajem ove godine je po svoj prilici zakljueno primirje, jer 1347. i 1348. nije bilo sukoba. Po isteku primirja 1349. bosanski ban se ponovo obratio za posredovanje Mleanima obavjetavajui ih da namjerava podii utvrenje na uu Neretve. Posredovanje Mleana nije dalo rezultate, a situaciju je pogorao jedan uad vojske bosanskog bana u primorske oblasti Srpskog carstva s kraja 1349. godine. Mleani su nastojali da doe do sporazuma kako ne bi bili ugroeni njihovi interesi ali nikakvih rezulteta nije bilo. Oktobra 1350. godine srpski car je krenuo u pohod protiv Bosne. Glavni udarac Stefana Duana bio je okrenut prema Humu. Srpska vojska osvojila je Hum i grad Novi na Neretvi. Potom je Duan namjeravao da se uputi ka sjeveru gdje su mu itelji Trogira i ibenika spremali sveani doek. Meutim, na vijesti o pohodu Jovana Kantakuzina Duan se smjesta uputio u Makedoniju. U Humu je ostavio samo manje ete koje nisu mogle da prue ozbiljniji otpor bosanskom banu, pa je on nakon nekoliko mjeseci ovladao ovom oblau. Na putu za Makedoniju, Duan i njegova supruga Jelena su posjetili Dubrovnik. Tu im je prireen svean doek i predati su im dragocjeni pokloni. Duan je ubrzo nastavio svoj put ka jugu, a Jelena se zadrala u Dubrovniku jo nekoliko dana. Krajem 1350. srpski car je stigao pod bedeme Soluna i odmah uputio Jovanu Kantakuzinu prijedlog da se sastanu i da obnove ugovor o miru. Jovan Kantakuzin je ostavio detaljan prikaz ovih pregovora. Prvi je govorio Stefan Duan. Naveo je ta je sve uinio za Kantakuzina i pozvao ga da obnove ranije prijateljstvo. Tom prilikom je rekao: Ako te stvarno alosti to sam prisvojio neki dio drave Romeja, onda treba da ima na umu da i sam ima mnogo puta, vie prisvajajui od iste ono to drugom pripada[footnoteRef:43]. [43: Vizantijski izvori VI, 526.]

Kantakuzin je potom preuzeo rije. On se prvo zahvalio Duanu za uinjena dobra, ali je potom iznio niz optubi na njegov raun. Duan je potom predloio da svako zadri ono to ima. Kantakuzin je odbio, pa je dogovoreno da se sutradan ponovo sastanu. Poto je uvidio da Duan ne eli da popusti, Kantakuzin je zaprijetio ratom. Duan je nastojao da se pronae rjeenje podjelom teritorija, ali ono po svemu sudei nije postignuto. Jovan Kantakuzin izvjetava da je prvo sklopljen ugovor po kome bi Zihna, Ser, Strumica, Melnik, Kastorija pripali caru Stefanu Duanu, dok bi ostale teritorije bile vraene Vizantiji[footnoteRef:44]. Kantakuzin dalje navodi da je Duan sutradan raskinuo ovaj ugovor pod uticajem nekih ljudi iz njegove pratnje koji su te noi uspjeli da fa na to nagovore[footnoteRef:45]. Vojske srpskog cara i Jovana Kantakuzina susrele su se kod Soluna i dugo su stajale jedna nasuprot drugoj. Stefan Duan je ponovo poslao izaslanike Kantakuzinu sa prijedlogom da svako zadri ono to ima. Ovaj je ponovo odbacio ovakav prijedlog. Oigledno da u tom trenutku nijedan vojskovoa nije bio potpuno uvjeren u svoju pobjedu, pa su se vojske razile. Jovan Kantakuzin je ubrzo iz Soluna otiao iz Soluna u Carigrad, a u Solunu je ostavio Jovana V. [44: Vizantijski izvori VI, 534.] [45: Vizantijski izvori VI, 536-540.]

Duan je potom krenuo da povrati one gradove koje je Kantakuzin prethodno osvojio. Poetkom januara 1351. godine srpska vojska je prela Vardar i opsjela Voden. Ovaj grad je osvojen zahvaljujui izdaji nekih njegovih stanovnika. Vizantijska posad od 200 ljudi je putena, a Georgije Lizik, koga je u gradu postavio Jovan Kantakuzin, bio je surovo kanjen. Moe se pretpostaviti da je u ovom periodu zauzeta i Verija (u proljee 1351).

8. Posljednje godine8.1. Savez sa Jovanom V Paleologom Po odlasku iz Soluna, Jovan Kantakuzin je savjetovao caru Jovanu V da nipoto ne vjeruje Stefanu Duanu. Kantakuzin je vjerovao da e Duan pokuati da na svoju stranu privue Jovana V ne bi li opet izazvao sukobe u Vizantiji. Kantakuzin je u gradu ostavio svog tasta Andronika Asena sa zadatkom da motri na poteze mladog cara[footnoteRef:46]. Protivnici Jovana Kantakuzina nastojali su da to prije iz grada uklone Andronika Asena. [46: B. Ferjani, S. irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 276.]

Do Kantakuzina su stizale loe vijesti iz Soluna, ali nije mogao da reaguje jer je ratovao sa enovljanima. Jovan V je u Solunu bio u tekom poloaju. Srpska vojska nalazila se nadomak grada, pa je car odluio da poslua protivnike Jovana Kantakuzina i da sklopi sporazum sa Stefanom Duanom. Mladi car je strahovao i od zavjerenikih planova Jovana Kantakuzina i njegovih sinova, Matije i Manojla. U to vrijeme mu se kao saveznik ponudio Stedan Duan i vizantijski car je poslije dueg kolebanja pristao na savez. Dogovoreno je da Jovan V poalje kao taoca svoju uprugu Jelenu i da se oeni Teodorom, Duanovom svastikom[footnoteRef:47]. Sporazum je postignut krajem proljea 1351. godine Jovan V je elio da uz pomo srpskog cara preuzme vlast, a srpski car je planirao da nastavi sa osvajanjima vizantijske teritorije. Glavna obaveza cara Duana bila je pruanje vojne pomoi Jovanu V u borbi protiv Jovana Kantakuzina. Kantakuzin je bio blagovremeno obavjeten o ovim deavanjima, ali nije mogao da reaguje jer je i dalje ratovao sa enovom. Kako bi sprijeio ostvarenje ovog ugovora, pozvao je Anu Savojsku da utie na svog sina. Ana Savojska je stigla u Solun u ljeto 1351. godine i uspjela da smiri situaciju. [47: B. Ferjani, S. irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 281.]

Ipak zatije je bilo samo privremeno. Jovan V nije bio zadovoljan svojim poloajem u Solunu i od Jovana Kantakuzina je traio Enos i neke tvrave na trakoj obali, oblasti koje su bile dio apanae[footnoteRef:48] Matije Kantakuzina. Poetkom februara 1352. Jovan V je doao u Carigrad. Kako Matija Kantakuzin nije doao u grad, Jovan Kantakuzin je morao da ispuni zahtjeve svog zeta i da mu preda Enos i Didimotiku. Jovan Kantakuzin je strahovao od novih sukoba izmeu Jovana V i Matije Kantakuzina pa je poslao jedno izaslanstvo u Didimotiku, ali do sporazuma nije dolo jer Jovan V nije htio da prizna samostalan poloaj Matije Kantakuzina. Bilo je samo pitanje vremena kada e doi do novih sukoba. Jovan V planirao je da u pomo pozove Osmanlije, ali mu Sulejman, Orhanov sin, nije izaao u susret. Jovan V je bez turske pomoi napao Hadrijanopolj, sjedite Matije Kantakuzina. Osvojio je vei dio grada, ali brza reakcija Jovana Kantakuzina primorala ga je da se povue ka Didiomotici. Iz Didimotike on je napadao gradove koji si pripadali njegovom tastu. Ipak za ozbiljnu borbu bila mu je potrebna pomo sa strane. Od srpskog cara je zatraio pomo pozivajui se na ugovor sklopljen 1351. godine. Duan je poslao pomo kada mu je kao talac predat carev brat, despot Mihajlo Paleolog. [48: imanje dato na doivotno uivanje]

Po Jovanu Kantakuzinu, Duan je poslao pod komandom kaznaca Borilovia 7.000 konjanika, apo Niiforu Grigovri 4.000. Jovan Kantakuzin dalje tvrdi da je pomone odrede Jovanu V poslao i bugarski car Ivan Aleksandar. Sukob koji je bio na pomolu pokuao je da sprijei patrijarh Kalist, ali nije postigao nikakav rezultat. Jovan Kantakuzin je uspio da dobije pomo od Turaka koji su poslali vojsku od 10 ili 12 hiljada ljudi. Srbi i Bugari su iz Didimotike krenuli ka Emfitionu, tvravi nedaleko od Didimotike, gdje su iznenada naili na Osmanlije. Bugari su se spasili bjekstvom u Didiomotiku, a Srbi su zajedno sa Romejima napali Osmanlije[footnoteRef:49], meutim, brojano nadjaani, Srbi i Romeji pretrpjeli su poraz. Veliki broj srpskih vojnika je izginuo, a jedan dio sa kaznacom Boriloviem je uspio da se spase[footnoteRef:50]. Poslije ove bitke poloaj Jovana V se znaajno pogorao, pa je on pokuao da uspostavi mir sa Jovanom Kantakuzinom, ali do rezultata nije dolo. Krajem 1352. Jovan je napustio Didimotiku i otiao na Tenedos. [49: B. Ferjani, S. irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 290.] [50: B. Ferjani, S. irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd (2005), 287-292.]

8.2. Sukob sa Ugarskom Posljednjih godina svoje vladavine Duan je bio prinuen da se psoveti sjevernim granicama svoje drave. Godine 1352. ugarski kralj Lajo I zakljuio je mir sa Napuljskom kraljevinom. Lajo je pripremao ozbiljan pohod protiv Duana koji je lino predvodio. Napad je poeo 1353. godine i Duan je smjesta krenuo u susret neprijatelju, ali je uvidjevi da su Ugari nadmoniji posluao savjete svojih vojvoda i povukao se u dolinu Lomnice pod Rudnikom. Ugarski kralj je uvidio da na tekom terenu ne moe da porazi Srbe, pa je pristao na pregovore, ali do sporazuma nije dolo, jer Duan nije bio spreman da prihvati teke uslove mira. U ovom napadu Lajo je stigao do Lomnice i Rudnika. Stefan Duan je odluio da vojska ne izlazi na ravnicu, pa je Lajo morao da se povue. I naredne 1354. godine je dolo do sukoba, ali ni tada Ugari nisu postigli znaajniji uspijeh, jer je vojska stradala od neke bolesti, po svoj prilici od malarije.8.3. Posljednji potezi Po okonanju sukoba sa Ugarskom, Duan se okrenuo junim krajevima svoje drave. Zimu 1354/55. proveo je u Seru, a kasno proljee i ljeto u Kupitima na desnoj obali Bregalnice. Tokom posljednjih mjeseci ivota bio je prinuen da poalje jednu vojnu ekspediciju u Dalmaciju. Njegova sestra, Jelena, bila je udata za Mladina ubia, hrvatskog velikaa, koji je umro od kuge 1348. pa je Jelena morala da se brine o odbrani porodinih posjeda Omia, Klisa i Skadrina. Na ovom podruju su se sukobljavali interesi Mletake republike i Ugarske, pa je 1355. dolo i do rata. Uz pomo hrvatskog bana Nikole Bania, ugarski kralj je zauzeo Omi. Jelena je jo uvijek drala Klis i Skadrin, ali kako je situacija bila teka zatraila je pomo od svog brata. Duan joj je poslao svoje ratnike: voa njemakih najamnika Palman zaposjeo je Klis, a vojvoda ura Iliji Skadrin. Mleani su nudili Duanu veliki novac na ime otkupa ovih gradova. Meutim, iako su srpski odredi zaposjeli ove gradove, nisu postojale realne mogunosti da se oni odre. Zbog toga je Duan ovlastio uraa Ilijia da preda Skadrin Mleanima ukoliko vidi da je odbrana nemogua, to je ovaj i uradio 10. januara 1356. Takoe poetkom 1356. Nikola Bani je zauzeo Klis za ugarskog kralja. O posljednjim danima ivota cara Duana malo ta je poznato. Preminuo je u nedjelju 20. decembra 1355. godine. Sahranjen je u svojoj zadubini, manastiru Svetih Arhangela nedaleko od Prizrena. Mavro Orbin, dubrovaki istoriar, kae da je Duan umro u mjestu Djavolotopi u Romaniji, ali navodi i kazivanja da je Duan umro u Nerodimlju. Jakov Lukarevi navodi da je Duan umro u mjestu Dialopi u Trakiji kreui u nov pohod protiv Vizantije. Ikonomidis pretpostavlja da je pred kraj vladavine i ivota Stefana Duana dolo do novog sukoba izmeu Srbije i Vizantije koji je po svoj prilici trajao do 1363. godine.

9. Zakljuak Iskoristio je borbe oko prijestolja unutar Vizantije. Osvojio je Epir i Tesaliju, ukljuujui i Svetu goru i utvreni grad Ser. Granice Srbije tada su se prostirale od Dunava i Save na sjeveru, do Korintskog zaliva na jugu i od Jadranskog mora na zapadu do Egejskog mora na istoku. Proglaenje carstva nesmunjovo je predstavljalo vaan i po posljedicama dalekosean korak u politici drave Nemanjia, pa je sasvim prirodno da je ideja o tome postepeno zasrijevala u mislima i dravno-pravnim planovima Stefana Duana. Na putu prema carskoj kruni, Stefan Duan je potpuno slijedio vizantijske uzore, prema kojima je uzdizanje na vei rang prolazilo kroz odreene etape ceremonijala. Nastojei da se u svemo ponaa kao pravi car, Stefan Duan je razvio iroku zakonodavnu djelatnost. Duanov zakonik predstavlja vrhunac ovih nastojanja. Zakonik se, po uobiajenoj numerici, sastoji od 201. lana. Donijet je na saboru vlastele i crkvenih velikodostojnika odranom na Vaznesenje 21. maja 1349. u Skoplju, a dopunjen na saboru odranom u Srezu 31. avgusta 1354. godine. Zakon je usvojen sa ciljem da se srpska drava uredi propisima koji su vaili za cijelo carstvo i podjednako za sve podanike. U zakonu se Duan deklarie kao pravoslavni car, zatitnik i uvar vjere, branilac od heretika i kome je pripadalo pravo da upravlja i crkvenim poslovima. Po ondanjim shvatanjima Duan je sa dobijanjem carske titule dobio pravo da postavlja zakone opteg, univerzalnog karaktera. Smisao svakog zakonodavnog rada Duan je pokuao objasniti u uvodnoj povelji prvog dijela Zakonika gdje se vidi da krajnji ciljevi nisu ovozemaljski. Smisao Zakonika je da pomogne dosezanje savrenog ivota i doprinese spasenju. Mnogi izvori opisuju cara kao veoma lijepog ovjeka. Kao plemia, u pravom smislu te rijei, odlikovala ga je krupna, srazmjerna graa, a pripovjeda se da je imao lijepo lice i blag pogled. Car Duan vai za prototip pravog srenjovjekovnog viteza, ali i pravog mukarca. Duan Silni je jedini lan dinastije Nemanjia koji nije proglaen za sveca. Iako je poput svojih prethodnika podigao veliki broj crkava i manastira, kao razlog tome se navodi to to je Duan ustao protiv svog oca. Kao to je uobiajen sluaj, jakog vladara mijenja slabiji u ovom sluaju Duana nasljeuje njegov sin Stefan Uro V, u narodu poznat kao Uro Nejaki.

10. Literaturairkovi Sima, Srbi u srednjem veku, Beograd 1995.orovi Vladimir, Istorija srpskog naroda, Beograd 1997.Ferjani Boidar, Sima irkovi, Stefan Duan, kralj i car 1331- 1355, Beograd 2005.Maksimovi Ljubomir, Vizantijski svet i Srbi, Beograd 2008.Ostrogorski Georgije, Duan i njegova vlastela u borbi protiv Vizantije, Zbornik u ast este stogodinjice Duanovog zakonika, Beograd 1951.12