1

HISTOLOGIA OGÓLNA (TKANKI)

Elementy składowe tkanki:• komórki (o zbli Ŝonej strukturze i funkcji)• substancja mi ędzykomórkowa

(produkowana przez komórki)

Główne rodzaje tkanek zwierz ęcych:• tkanka nabłonkowa• tkanka ł ączna• tkanka mi ęśniowa• tkanka nerwowa

Tkanka nabłonkowa

FORMY:• wyściółki (pokrywaj ące zewnętrzne i wewn ętrzne

powierzchnie organizmu)• gruczoły (zespoły komórek nabłonkowych pełni ących

funkcje wydzielnicze)

FUNKCJE:• ochronna (np. naskórek)• resorbcyjna (np. nabłonek jelitowy)• wydzielnicza (np. gruczoły)• barierowa - regulacja transportu przez nabłonek (np.śródbłonek wy ścielaj ący naczynia krwiono śne)

• zmysłowa (np. kubki smakowe)

KLASYFIKACJA NABŁONKÓW

• liczba warstw: - jednowarstwowe

- wielowarstwowe

• kształt komórek: - płaskie

- sześcienne- walcowate

W klasyfikacji należy zawszeuwzględniać oba kryteria

W przypadku nabłonkówwielowarstwowych, określamykształt komórek warstwypowierzchniowej

Nabłonek jednowarstwowy płaski

Główne funkcje:kontrola transportu

Przykładowa lokalizacja:naczynia ( śródbłonek), pęcherzyki płucne (pneumocyty)

Nabłonek jednowarstwowy sześcienny

Główne funkcje:wchłanianie, wydzielanie

Przykładowa lokalizacja:kanaliki nerkowe, gruczoły i ich przewody

2

Nabłonek jednowarstwowy walcowaty

Główne funkcje:wchłanianie, wydzielanie, kontrola transportu, ochrona

Przykładowa lokalizacja:przewód pokarmowy

Nabłonek wieloszeregowy(wielorz ędowy)

Odmiana nabłonka jednowarstwowegowalcowatego - komórki ró Ŝnej wysoko ścii/lub j ądra na ró Ŝnych poziomach

Główne funkcje:ochrona, wydzielanie, funkcja zmysłowa

Przykładowa lokalizacja:drogi oddechowe, kubki smakowe,ucho wewn ętrzne

Nabłonek wielowarstwowy płaski

Odmiany: nierogowaciej ącyrogowaciej ący

Główne funkcje:ochrona

Przykładowa lokalizacja:naskórek (rogowaciej ący)jama ustna, przełyk, rogówka oka

Nabłonek przej ściowy(urotelium)

wielowarstwowy,na powierzchni specjalnekomórki baldaszkowate

Główne funkcje:ochrona (szczelny,

bardzo rozci ągliwy)

Lokalizacja:drogi moczowe

kom. baldaszkowata

Komórki nabłonkowe s ą spolaryzowane:mają powierzchni ę przyszczytow ą, boczn ąi przypodstawn ą

Struktury wyst ępujące na powierzchni przyszczytowej:• mikrokosmki• migawki (rz ęski)

Powierzchnia boczna:• połączenia mi ędzykomórkowe K-K• kanaliki mi ędzykomórkowe

Powierzchnia przypodstawna:• połączenia mi ędzykomórkowe

K-SM

MikrokosmkibrzeŜek szczoteczkowy

Funkcja: zwi ększają powierzchni ębłony, ułatwiaj ąc wchłanianie(brzeŜek szczoteczkowy jest typowy dla nabłonków resorbcyjnych)

3

Migawki

ciał

ko p

odst

awne

część

wol

na m

igaw

ki

Ruch migawek generuje mechanoenzym dyneina, która pr zesuwawzględem siebie pary mikrotubul

Migawki (=rz ęski) Skoordynowany ruch (metachronia)licznych migawek tworz ących tzw. brzeŜek migawkowy transportuje po powierzchni nabłonka ró Ŝne obiekty:

• śluz z przylepionymi cz ąstkamipyłów w drogach oddechowych

• oocyty w jajowodzie• plemniki w m ęskich drogachrozrodczych

Połączenia międzykomórkowe

- poł ączenia ścisłe:strefa zamykaj ąca (zonula occludens)

- poł ączenia mechaniczne:strefa przylegania (zonula adhaerens)desmosom

- poł ączenia komunikacyjne:połączenie szczelinowe (neksus)

Błony s ąsiaduj ących komóreksą poł ączone za po średnictwemstykaj ących si ę ze sobą białektransbłonowych

Strefa zamykaj ąca

Strefa przylegania

Desmosom

Połączenie szczelinowe

Blaszka podstawna

blaszka podst.

Funkcje:• przytwierdza nabłonek do podło Ŝa• uczestniczy w regulacji przechodzenia substancji wy sokocz ąsteczkowychdo rejonu podnabłonkowego (filtr)

• ukierunkowuje migracj ę komórek nabłonkowych w procesach rozwojui regeneracji

Komórka nabłonkowa

4

TKANKA Ł ĄCZNA Funkcje tkanki ł ącznej:

• łączy, utrzymuje i podpiera inne tkanki• pośredniczy w rozprowadzaniu tlenu, substancji od Ŝywczych

i biologicznie czynnych w organizmie• odpowiada za wi ększość procesów obronnych

Klasyfikacja tkanki ł ącznej:

• tkanka ł ączna wła ściwa (wiotka, zbita, siateczkowata, tłuszczowa)• tkanki ł ączne podporowe (chrz ąstka, ko ść)• krew

Komórki

Włókna

Substancja

podstawowa

Tkanka łączna zawierawięcej substancjimiędzykomórkowejniŜ komórek

Substancja mi ędzykomórkowa

1. Substancja podstawowa• związki białkowo-cukrowcowe (proteoglikany)• białka• woda (substancja podstawowa jest silnie uwodniona)

Funkcja: umo Ŝliwia dyfuzj ę gazów i substancji do rozproszonych komórek

Włókna kolagenowe:• zbudowane z kolagenu I• grube (kilka µm), utworzone przez pr ąŜkowane fibryle (włókienka)• tworz ą pęczki• odporne na rozerwanie i rozci ąganie

2. Włókna

CZĄSTECZKI → FIBRYLE →WŁÓKNA → PĘCZKI Włókna srebrochłonne• zbudowane z kolagenu III• cienkie (1-2 µm)• tworz ą sieci o drobnych oczkach

5

Włókna spr ęŜyste• zbudowane z elastyny• cienkie (1 µm)• tworz ą sieci lub blaszki• bardzo rozci ągliwe i elastyczne

Komórki tkanki ł ącznej wła ściwej:

• fibroblasty• makrofagi• komórki plazmatyczne (plazmocyty)• komórki tuczne (mastocyty)• komórki tłuszczowe (adipocyty)

Pochodzenie komórek:

• bezpo średnio z komórek mezenchymy (fibroblasty i adipocyty)

• z komórek szpiku krwiotwórczego lub krwi (pozostałe )

F

M

T

A

Fibroblasty produkuj ą składniki substancji mi ędzykomórkoweja w dojrzałej tkance ł ącznej przekształcaj ą się z mniej aktywne fibrocyty

• wydłu Ŝone• siateczka szorstka• aparat Golgiego

Główne produkty wydzielnicze:• kolageny• elastyna• glikozoaminoglikany• proteoglikany

Makrofagi fagocytuj ą mikroorganizmy, uszkodzone komórki, ciałaobce, a tak Ŝe wytwarzaj ą substancje biologicznie czynne uczestnicz ące w procesach obronnych

Pochodzenie: z monocytów

Komórki plazmatyczne produkuj ą immunoglobuliny (przeciwciała)

Pochodzenie: z limfocytów B

Komórki tuczne (mastocyty) pod wpływem stymulacji wy dzielaj ąmediatory stanu zapalnego (procesy obronne, reakcje alergiczne)

Zawarto ść ziarn:- histamina- heparyna- proteazy

6

Odmiany tkanki ł ącznej wła ściwej

1. Tkanka ł ączna wiotka• komórki tkanki ł ącznej

i migruj ące krwinki białe• substancja podstawowa

i włókna w równej ilo ści

2. Tkanka ł ączna zbita:• komórki (głównie fibrocyty)• włókna (głównie kolagenowe, mało substancji podstaw owej

nieregularna regularna (ścięgno)

3. Tkanka ł ączna siateczkowata:• komórki gwia ździste (głównie fibroblasty i makrofagi)• włókna srebrochłonne(Tkanka ł ączna siateczkowata tworzy rusztowanie tkankowew narz ądach limfatycznych i w szpiku krwiotwórczym)

4. Tkanka tłuszczowa Ŝółta:• adipocyty jednop ęcherzykowe (zwarty układ)• mała ilo ść substancji mi ędzykomórkowej

duŜa kroplalipidowa

Funkcja:gromadzenie, przemianai uwalnianie tłuszczów

Tkanka tłuszczowa brunatna:• adipocyty wielop ęcherzykowe (zwarty układ)• mała ilo ść substancji mi ędzykomórkowej

Funkcje:• gromadzenie, przemiana i uwalnianie

lipidów• produkcja ciepła przez mitochondria

TkankiTkankipodporowepodporowe

-- chrzchrząąstkastka-- kokośćść

7

Własno ści mechaniczne tkanek podporowych zaleŜą od składu ich substancji międzykomórkowej.

Komórki produkuj ące składniki substancji międzykomórkowej w chrz ąstce (chondroblasty -chondrocyty) i w ko ści (osteoblasty - osteocyty) są wyspecjalizowanymi formami fibroblastów i fibrocytów.

CHRZĄSTKA

• komórki: chondroblasty, chondrocyty

• substancja międzykomórkowa:- włókna kolagenowe (chrząstka szklista i włóknista)- włókna spręŜyste (chrząstka spręŜysta)- substancja podstawowa: proteoglikany, glikoproteidy

Wspólne cechy wszystkich typów chrz ąstki:• brak naczy ń krwiono śnych• substancja podstawowa bogata w siarczany chondroity ny• chondrocyty zlokalizowane w jamkach otoczonych

zagęszczon ą substancj ą podstawow ą (terytoria chrz ęstne)

Naczynia krwiono śne od Ŝywiaj ące chrz ąstkę są obecne wochrz ęstnej - warstwie tkanki ł ącznej zbitej pokrywaj ącejpowierzchni ę chrz ąstki

ochrz ęstna

Chrząstka szklista zawiera włókna kolagenowe,duŜe agregaty proteoglikanów i jest bardzoodporna na ściskanie

Lokalizacja: usztywnia drogi oddechowe, buduje przymostkowe cz ęści Ŝeber

Chrząstka spr ęŜysta zawiera dodatkowo włókna spr ęŜyste, które decyduj ą o jej własno ściach mechanicznych (sztywna i elastyczna)

Lokalizacja: mał Ŝowina uszna, tr ąbka słuchowa, niektóre chrz ąstki krtani

Chrząstka włóknista zbudowana jest głównie z grubych,równoległych p ęczków włókien kolagenowych, którenadaj ą jej wytrzymało ść na rozerwanie

Lokalizacja: dyski mi ędzykr ęgowe,staw skroniowo- Ŝuchwowy, spojenie łonowe

8

KOŚĆ

• komórki: kom. osteogenne,osteoblasty, osteocyty , osteoklasty

KomKomKomKomóóóórki rki rki rki osteogenneosteogenneosteogenneosteogenne →→→→ osteoblasty osteoblasty osteoblasty osteoblasty →→→→ osteocytyosteocytyosteocytyosteocyty

• substancja mi ędzykomórkowa:- fosforan wapnia (kryształki hydroksyapatytów) – 65% masy- włókna kolagenowe (typ I)- substancja podstawowa (proteoglikany, białka)

Bardzo małe kryształki hydroksyapatytów znajdują sięw włóknach kolagenowych i substancji podstawowej

Okostna - unaczyniona warstwa tkanki ł ącznej zbitej otaczaj ąca kość

Osteoblasty tworz ą nowe obszary kości: produkuj ą substancj ęmiędzykomórkow ą kości i kontroluj ąjej mineralizacj ę.

Otaczaj ą się produkowan ąsubstancj ą międzykomórkow ąi przekształcaj ą w osteocyty.

Aktywne w procesach rozwoju,przebudowy i naprawy uszkodze ńkości.

Osteocyty i ich wypustkizajmuj ą niezmineralizowaneprzestrzenie w substancjimiędzykomórkowej:jamki i kanaliki kostne.Osteocyty kontaktuj ą sięwypustkami.

System poł ączonych jameki kanalików otwiera si ę doprzestrzeni zawieraj ącejnaczynia krwiono śne.Tlen i substancje od Ŝywczedyfunduj ą poprzez kanaliki,do jamek, umo Ŝliwiaj ącfunkcjonowanie osteocytów

Osteoklasty to komórki spokrewnione z makrofagami - n iszcz ą tkank ękostn ą trawi ąc ją zewnątrz- i wewn ątrzkomórkowo

• wieloj ądrzaste• brzeŜek koronkowy• liczne lizosomy i p ęcherzyki endocytotyczne

Jak osteoklast trawi ko ść?

(1) wydzielenie H +

(pompa protonowa)→→→→ zakwaszenie→→→→ lokalna demineralizacja

(2) wydzielenie enzymów hydrolitycznych(egzocytoza p ęcherzyków hydrolazowych)→→→→ trawienie zewn ątrzkomórkowe

(3) endocytoza nadtrawionych fragmentów ko ści→→→→ trawienie wewn ątrzkomórkowe

Osteoklasty uczestnicz ą w procesach rozwoju, przebudowy i naprawy uszkodze ń kości.

Blaszki kostne zawieraj ą jamkiz osteocytami i kanaliki z ichwypustkami

Odmiany dojrzałej ko ści:• kość gąbczasta• kość zbita

Jednostk ą strukturaln ą dojrzałej ko ścijest blaszka kostna o grubo ści 4 - 11µm

9

W kości gąbczastej, uło Ŝone równolegle blaszki buduj ą beleczkikostne. Beleczki tworz ą sieć, a między nimi znajduje si ę szpik kostny

W kości zbitej, blaszki uło Ŝone koncentrycznie wokół naczy ńtworz ą osteony (systemy Haversa)

Osteon• walec, Ø < 200 µm, długo ść kilka mm• 5-15 blaszek kostnych• w centrum kanał Haversa, a w nim:

- naczynie włosowate- niezmielinizowane włókno nerwowe (czasem)

- nieaktywne osteoblasty i osteoklasty• odśrodkowa dyfuzja tlenu

i substancji od ŜywczychPomi ędzy osteonami – blaszki mi ędzysystemowe