Tkanka nerwowa

• neurocyty – wysoko wyspecjalizowane komórki, które łącząc się ze sobą, tworzą zintegrowaną sieć obejmującą cały organizm.

• komórki glejowe - pełnią funkcje ochronne i odżywcze

• anatomicznie tkanka nerwowa tworzy:- ośrodkowy układ nerwowy (OUN) - obwodowy układ nerwowy

• zasadnicza funkcja tkanki nerwowej:1. odbieranie, przekazywanie i analizowanie bodźców ze środowiska zewnętrznego;2. kierowanie działalnością motoryczną oraz czynnością narządów wewnętrznych (gruczołów dokrewnych, a także aktywnością psychiczną)

NeuronyNeuron - jednostka strukturalno-czynnościowa tkanki nerwowej, tworzy

ją komórka nerwowa wraz z wypustkami

Budowa:1. ciało komórki (perykarion);2. wypustki protoplazmatyczne (dendryty) w liczbie jedna lub

więcej;3. wypustka osiowa (akson, neuryt) zwykle pojedyncza, na

końcu często rozgałęziona i kolbkowato rozszerzona

Dendryty przewodzą impulsy do ciała komórki a neuryty od ciała komórki na obwód.

SYNAPSA

Podział neuronów

a) ze względu na funkcję neurony dzielimy na:- motoryczne - czyli ruchowe kierujące funkcją narządów i mięśni;- czuciowe - odbierające i przekazujące bodźce ze środowiska zewnętrznego i

wnętrza ciała;- wstawkowe - łączące różne zespoły neuronów, pełniące więc funkcje

kojarzeniowe

b) ze względu na kształt neurony dzielimy na:- wielobiegunowe -liczne dendryty i jeden akson;- dwubiegunowe jeden dendryt i jeden akson- pozornie jednobiegunowe - posiadające jedną wypustkę, która po krótkim

przebiegu rozgałęzia się w kształt litery T.

1 - jednobiegunowe 2 - dwubiegunowe 3 - wielobiegunowe 4 - pseudojednobiegunowe

1

2

3

4

jednobiegunowy pseudojednobiegunowy bipolarny

wielobiegunowy

Neurocyt

• W ośrodkowym układzie nerwowym ciała neuronów znajdują się w istocie szarej, podczas gdy wypustki neuronów tworzą istotę białą.

• jądro komórki nerwowej jest zwykle okrągłe, duże i położone centralnie.

• chromatyna w formie rozproszonej (euchromatyna) co związane jest z jej znaczną aktywacją.

• siateczka śródplazmatyczna szorstka, rozbudowana, świadczy o dużej aktywności cytoplazmy

• AG zlokalizowany jest dookoła jądra i tworzy go zwykle kilka diktiosomów

• w cytoplazmie ciała komórki jak i w wypustkach znajdują się także liczne włókienka pośrednie o średnicy 10 nm, zwane neurofilamentami.

• w ciele komórki spotyka się także wtręty w postaci ziaren barwnika oraz ziaren lipofuscyny

Perikarion (perycaryon), inaczej ciało komórki nerwowej, soma

Dendryty

• wypustki protoplazmatyczne = dendryty

• dendryty są zwykle krótkie i rozgałęziają się podobnie jak drzewo, stąd ich nazwa (gr. dendron = drzewo)

• pokryte są kolcowatymi wypustkami, które stanowią miejsca kontaktu z wypustkami innych neuronów

• przewodzą do ciała komórki

• znacznie zwiększają powierzchnię kontaktu z innymi neuronami, gdyż na dendrytach kończą się ich aksony

• zawierają zarówno neurofilamenty jak i mikrotubule

Aksony, Neuryty• neuron posiada tylko jeden akson• podstawa aksonu - miejsce odejścia aksonu od ciała komórki, nie

zawiera tigroidu, natomiast zawarte w niej mikrotubule ułożone są w pęczki

• cytoplazmę zawartą w aksonie nazywa się aksoplazmą, a błonę pokrywającą aksolemą

• aksoplazma zawiera niewiele mitochondriów i neurofilamentów oraz mikrotubuli

• poprzez aksony mogą być transportowane na obwód neuronu (transport aksonalny ortodromowy) produkty syntez zachodzących w perikarionie;

• z obwodu do perikarionu (transport aksonalny antydromowy) mogą podlegać transportowi czynniki wzrostu (np. NGF), toksyny bakteryjne oraz wirusy

Akson przeważnie otoczony jest osłonka zbudowaną z komórek Schwanna, które na znacznych jej obszarach wytwarzają dodatkowo osłonkę mielinową. Widoczne w mikroskopie świetlnym przewężenia w osłonce mielinowej nazywane są przewężeniami Ranviera.

Akson, który może być otoczony osłonką komórek Schwanna i osłonką mielinową, nosi nazwę włókna nerwowego. Pęczek włókien nerwowych zaś tworzy pień nerwowy.

Synapsa• synapsy tworzone są pomiędzy:

- aksonami i dendrytami (aksono-dendrytyczne) - najczęściej spotykane- aksonami i ciałem komórki (aksono-somatyczne)- dendrytami (dendryto-dendrytyczne)- aksonami (aksono-aksonalne)

• kolbkowate rozszerzenie aksonu (kolbka synaptyczna), zawiera mitochondria, brakuje natomiast neurofilamentów

• w kolbce synaptycznej znajdują się różnej wielkości (20-65 nm) pęcherzyki synaptyczne

• błona komórkowa kolbki od strony zetknięcia się z drugim neuronem jest zgrubiała nazywa się błoną presynaptyczną. Leżąca naprzeciwko niej błona drugiego neuronu, zwana błoną postsynaptyczną jest także zgrubiała.

• przekazywanie impulsów nerwowych poprzez synapsę odbywać się może za pomocą substancji chemicznych zwanych neuroprzekaźnikami (neurotransmiterami). Synapsy takie nazywamy synapsami chemicznymi (najczęstszy rodzaj synaps).

Nerwy

• nerwy to nagromadzenie włókien nerwowych wraz z towarzyszącą im tkanką łączną

• włókna tworzące nerw mogą być włóknami mielinowymi lub bezmielinowymi, posiadającymi osłonkę jedynie z lemocytów

• z punktu widzenia czynnościowego mogą to być włókna ruchowe (odśrodkowe) lub czuciowe (dośrodkowe), przy czym nerw może zawierać jeden rodzaj włókien lub różne ich rodzaje

• tkankę łączną otaczającą poszczególne włókna nerwowe nazywamy śródnerwiem (endoneurium).

• pęczki włókien otoczone są przez błonę łącznotkankową nazywaną onerwiem (perineurium), a cały nerw zespala tkanka łączna nazywana nanerwiem (epineurium)

Glej (neuroglej)

• Komórki gleju stanowią obok właściwych komórek nerwowych - neuronów, zasadniczy składnik ośrodkowego (50%) i obwodowego układu nerwowego.

• Wyróżniamy dwa zasadnicze rodzaje gleju:- makroglej - tworzą go:

glej gwiaździsty reprezentowany przez astrocyty oraz oligodendrocyty

glej wyściółkowy (ependyma) reprezentowany przez ependymocyty

pochodzi z ektodermy

- mikroglej (mezoglej) - tworzą go komórki mikrogleju, mające zdolność do przemieszczania się i fagocytozy; pochodzi z mezodermy

• W obwodowym układzie nerwowym glej występuje w postaci neurolemocytów oraz komórek glejowych zwojów, które otaczają obecne w zwojach komórki nerwowe

Astrocyty

Astrocyty zawdzięczają swoja nazwę bardzo licznym wypustkom cytoplazmatycznym, które upodabniają je do struktury gwiaździstej (dlatego zwane są inaczej komórkami gwiaździstymi). W zależności od lokalizacji w ośrodkowym układzie nerwowym można wyróżnić astrocyty protoplazmatyczne (z licznymi stosunkowo krótkimi wypustkami, obecnie w istocie szarej) oraz włókniste (z nielicznymi długimi wypustkami, obecne w istocie białej). Niekwestionowanym markerem astrocytów jest kwaśne glejowe białko włókienkowe (GFAP, glial fibrillary acid protein) będące składnikiem filamentów pośrednich.

Podstawowa rola astrocytów to udział w wytwarzaniu bariery krew-komórka nerwowa. Astrocyty izolują całkowicie naczynia włosowate od odcinków komórek nerwowych, które nie są pokryte osłonką mielinową, wytwarzając swoistą graniczną błonę glejową.

• oligodendroglej (glej skąpowyspustkowy): - nazywane są również glejem skąpowypustkowym. Przyczyniają

się do wytwarzania osłonek mielinowych w ośrodkowym układzie nerwowym- mniej liczne wypustki niż astrocyty oraz mniejszy rozmiar- występuje zarówno w szarej jak i białej istocie mózgowia- funkcja to tworzenie osłonki mielinowej, poprzez nawijanie się na wypustkę nerwową wypustki cytoplazmatycznej oligodendrocytu

• ependyma (glej wyściółkowy):- ependymocyty pokrywające ściany komór mózgowych i kanału środkowego rdzenia kręgowego- mają cechy komórek nabłonkowych, których kształt i wielkość zależy od lokalizacji w układzie komorowym - mają kształt sześcienny lub walcowaty, wyjątkowo płaski - zwykle układają się w jedną warstwę opierającą się o błonę utworzoną z wypustek astrocytów- na powierzchni zwróconej do światła komór mają mikrokosmki, a pomiędzy nimi mogą znajdować się migawki.

Makroglej

Komórki mikrogleju to jedyne komórki glejowe o mezenchymatycznym pochodzeniu. Ich funkcja związana jest z procesami obrony immunologicznej ośrodkowego układu nerwowego. Komórki mikrogleju są zdolne do fagocytozy oraz zachowują zdolność do prezentacji antygenów i wydzielania cytokin i cytotoksyn.

Komórki Schwanna to komórki wytwarzające osłonkę mielinową w obwodowym układzie nerwowym. Podstawową cechą odróżniającą je od oligodendrocytów jest wytwarzanie osłonki mielinowej wyłącznie

Mielinizacja

Układ centralny Układ obwodowy

Degeneracja i regeneracja włókien nerwowych

Uszkodzenie włókna nerwowego nieuchronnie prowadzi do degeneracji aksonu. Proces ten został po raz pierwszy opisany w drugiej połowie XIX w. przez Augusta Wallera. Stworzona wtedy teoria (model degeneracji wallerianowskiej) jako jedyna w całej historii medycyny oparła się próbie czasu i jest aktualna po chwilę obecną.

Degeneracja aksonalna wiąże się również z uruchomieniem procesów naprawczych. Mogą one doprowadzić do odrostu aksonalnego oraz przywrócenia unerwienia narządów docelowych wyłącznie w układzie nerwowym obwodowym. Związane jest to z kluczowym udziałem, nieobecnych w układzie nerwowym ośrodkowym, komórek Schwanna.