tmmob ñqíddw 0Ökhqglvohul 2gdvÜ - imo.org.tr · bu k ılavuz kapsam ında ele al ınan...

TMMOBİnşaat Mühendisleri Odası

Necatibey Cad. No: 57, Kızılay / AnkaraTel: 0.312.294 30 00 - Faks: 294 30 88

E-posta: [email protected] - www.imo.org.tr

Afet Hazırlık ve Müdahele KuruluAbdullah İncirAkif Doğan

Alaettin DuranAlper İlki

A. Utku YazganCahit Kocaman

Cem DemirMustafa Cömert

Necati AtıcıNejat Bayülke

Özgür BostancıTemel Pirli

Şafak Altan (Kurul Sekreteri)

44. Dönem Yönetim KuruluNevzat Ersan . . . . . . . . . . . . . . . . . BaşkanŞükrü Erdem . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. BaşkanBülent Tatlı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sekreter ÜyeCihat Mazmanoğlu . . . . . . . . . Sayman ÜyeTansel Önal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ÜyeNecati Atıcı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ÜyeAyşegül Bildirici Suna . . . . . . Üye

Ankara, 2016Tüm Hakları Saklıdır.

Oda Yayın No: İMO/16/01ISBN: 978-605-01-0810-1

BaskıEflal Ajans & MatbaaTel: 0.312.341 47 48

Teknik HazırlıkPatika Ajans Matbaacılık Rek. Org. Tic. Ltd. Şti.

Tel: 0.312.431 22 11

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti

İçindekiler

Önsöz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

1. Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2. Depremin Etkilediği Binalarda Hasar Tespiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

3. Betonarme Binalarda Hasar Tespiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

4. Yığma Binalarda Hasar Tespiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

5. Sahada Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

6. Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 5

Önsöz

1999 Marmara Depremleri sadece Türkiye’nin bir deprem ülkesi olduğu gerçeğini hatırlatmakla kalmadı, aynı zamanda afete ve afet sonrasına hazırlık konusunda da hangi düzeyde olduğumuzu göstermiştir. Açıkçası ne afete karşı hazırlıklıyız nede afet sonrasına

Afet sonrası arama-kurtarma çalışmalarından hasar tespitine, afet sonrası barınma, beslenme ihtiyacının karşılanmasından hayatın ivedilikle normale dönüştürülmesi için asgari koşulların hazırlanması, yapı envanterinin çıkarılmasından deprem bi-lincinin ve depremle yaşama kültürünün oluşturulmasına kadar hemen her konuyla ilgili olarak eksik ve zaaflı yönlerimiz açığa çıkartmıştır.

Odamız, 1999 depremlerinden sonra artan bir ivmeyle eksik ve zaaflı yönlerimizle ilgili çalışmalarını yoğunlaştırdı, konularla ilgili bilimsel-mesleki etkinlikler düzenle-di, meslek içi eğitimlere ağırlık verdi, ilgi alanına giren konularda hazırladığı kitap-ları meslektaşlarıyla buluşturdu.

İMO Afet Hazırlık ve Müdahale Kurulu tarafından hazırlanan “Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti” kitabını bu bağlamda değerlendirmek gerekiyor.

Çünkü ele alınan konular ve bütün ayrıntılarıyla paylaşılan bilgiler sadece meslek-taşlarımız için değil vatandaşlarımız için de önem arz etmektedir. Çünkü hasar tespit çalışmalarının ivedilikle ve sağlıklı bir şekilde yapılması, depremde değişik düzeyler-de hasar gören binaların akıbetini, dolayısıyla da binaların vatandaşlar tarafından kullanılıp kullanılmayacağını açığa çıkartmaktadır.

Örneğin, Van depreminde çok sayıda insana mezar olan Bayram Oteli, konunun taşıdığı önemi gözler önüne sermektedir. Hatırlanacaktır, Van ilk kez 23 Ekim 2011 tarihinde sarsılmış, çok sayıda insan yaşamını yitirmiş, yüzlerce bina kullanılamaz ölçüde hasar görmüştür. Van, 9 Kasım 2011 tarihinde bir kez daha depreme maruz kalmış, ilk depremde hasar gören Bayram Oteli ikinci depremde yıkılmış ve otel çok sayıda insana mezar olmuştur.

Şu nokta açık ki, hasar tespit çalışmalarının kurumsal işleyişe kavuşturularak ivedilik-le yapılabilmesi, olası artçı depremlerin etkisini büyük oranda azaltacak önemdedir.

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti6Konuyla ilgili iki noktaya vurgu yapılmalıdır. Birincisi, depremde kullanılmayacak de-recede hasar gören binaların boşaltılmasıdır. İkincisi ise yıkılmasına gerek olmayan binaların korunmasıdır. İlki doğrudan insanların can güvenliği ile ilgilidir. İkincisi ise ekonomik kayıpların önüne geçmek amaçlıdır.

Hasar tespit çalışmalarının olmazsa olmazı kurumsal bir işleyişe kavuşturulmasıy-la birlikte, hasar tespit çalışmalarında görevlendirilecek teknik elemanların konuyla yetkinleştirilmesidir.

Odamız afet öncesi hazırlık ve sonrası çalışmalarla ilgili olarak şimdiye dek pek çok sempozyum, kurultay gibi mesleki-bilimsel etkinlik düzenlemiş, Türkiye’nin bir deprem ülkesi olduğunu gerçeğini kamuoyuyla paylaşmış, bir yandan kamu erkinin görev ve sorumluluklarını hatırlatırken, diğer yandan da meslektaşlarının yetkinleş-mesi doğrultusunda çalışmalar gerçekleştirmiştir.

“Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti” kitabı, İMO Afet Hazırlık ve Müdahale Kurulu tarafından bu amaçla hazırlanmış ve meslektaşlarımı-zın bilgisine sunulmuştur.

Kitapta özellikle uygulama örneklerinin teknik ayrıntıları ile yer alması meslektaşla-rımız için öğretici olacaktır.

Afet Hazırlık ve Müdahale Kurulumuza ve emeği geçenlere teşekkür ediyoruz.

İnşaat Mühendisleri Odası44. Dönem Yönetim Kurulu


1. GirişGüvenilir, nicel kuralları olan ve kişiden kişiye büyük farklılıklar içermeyecek bir ha-sar tespit sisteminin kurulması yıkıcı depremlerin ardından hayatın normale döne-bilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Böylelikle; depremden sonraki barınma sorunu hafifletilebilecek, gereksiz yere yıkım kararı alınan binalardan kaynaklanan ekonomik yükler azaltılabilecek, artçı depremlerde meydana gelebilecek can ka-yıpları önlenebilecek ve mülk sahipleri ile sigorta şirketleri veya devlet kurumları arasında yaşanabilecek anlaşmazlıkların önüne geçilebilecektir. Böylesi bir hasar tespit sisteminin en önemli ayaklarından birisi, geçerliliği ve gerçekçiliği bilimsel ola-rak kanıtlanmış ve deprem sonrası hasar tespitinin olabildiğince kişilerden bağımsız hale getirilmesini sağlayabilecek bir hasar tespit yöntemi olacaktır. Diğer bir önemli husus ise bu hasar tespit yöntemini deprem sonrasının zorlu saha koşullarında bü-yük bir doğrulukla uygulayabilecek iyi eğitimli personelin yetiştirilmesidir. Elinizdeki kılavuz bu amaca hizmet etmek amacıyla TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Afet Hazırlık ve Müdahale Kurulu tarafından hazırlanmıştır.


2. Depremin Etkilediği Binalarda Hasar Tespiti

2.1. Bina ve Taşıyıcı Sistem Tipleri

Ülkemizde sıklıkla karşılaşılan yapı tipleri; betonarme, yığma, çelik ve ahşap yapılar olmakla birlikte mevcut yapı stokunun büyük bir bölümünü betonarme ve yığma yapılar teşkil etmektedir. Bu kılavuz kapsamında ele alınan betonarme yapılar, düşey taşıyıcılar (kolonlar ve perde duvarlar), yatay taşıyıcılar (kiriş ve döşemeler), temel-ler gibi taşıyıcı sistem elemanları ve bölme duvarları, parapetler, kaplamalar gibi taşıyıcı olmayan elemanlardan meydana gelirler. Yığma yapılarda ise düşey taşıyıcı elemanlar yapının duvarları ile teşkil edilirken yatay taşıyıcı elemanlar yine döşeme, kiriş, hatıl gibi elemanlar ile oluşturulurlar (Şekil 2.1).

2.2. Depremler ve Binalarda Sebep Oldukları Hasarlar

Yapılar deprem etkileri altında değişik düzeylerde hasar görürler. Hasar, taşıyıcı sis-tem elemanlarında yapısal hasarlar (Şekil 2.2), taşıyıcı sisteme dahil olmayan ele-manlarda ise yapısal olmayan hasarlar (Şekil 2.3) olarak ortaya çıkabilir. Yapının deprem esnasında uğradığı hasarın düzeyi belirlenirken yapısal gözle görülebilen hasarlar; çatlak, ezilme, burkulma, kalıcı ötelenme, sehim, şakulden sapma gibi şekillerde meydana gelebilir.

Şekil 2.1 - Betonarme ve yığma yapılar

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti10

Hasar aşamaları geçmişte genel olarak hasarın yapı güvenliği üzerindeki etkisine göre tanımlanmıştır. Burada sözü edilen yapı güvenliği, esas olarak yapı elemanın ve yapının taşıdığı yük miktarı ile bu yükleme türünde taşıyabileceği en büyük yük, taşıma gücü, arasındaki orandır.

Az ya da hafif hasar yapı elemanının ya da yapının taşıma gücünde azalma geriye dönüştürülmesi hafif hasar durumunda gerekmeyen miktarda ve hasar öncesine göre % 5-10 kadardır.

Orta hasarda ise yapı taşıma gücündeki azalmanın büyüklüğü bu azalmanın geri kazanılmasını gerektiren bir boyuttadır. Bu hasar düzeyinde taşıma gücünde azalma oranı % 50’ye kadar çıkabilir.

Ağır hasar ise taşıma gücünde geri kazanılması çok zor ve ekonomik olmayan mik-tarda kayıp olan bir hasar düzeyi olarak tanımlanabilir.

Kısaca “Az” hasarlı yapı hemen kullanılabilir,

“Orta” hasarlı yapıda taşıma gücündeki azalma giderilmeden (yapı onarılmadan) ya da güçlendirilmeden yapı kullanılmamalıdır.

(a) (b)Şekil 2.2 - Betonarme (a) ve yığma (b) yapılarda yapısal hasarlar

Şekil 2.3 - Yapısal olmayan dolgu duvar hasarları

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 11“Ağır“ hasarlı yapı ise onarılmaz taşıma gücü kaybı, geri (dayanım ve ekonomi açı-sından) alınamaz hasar olarak algılanmaktadır.

Burada “onarım” yapı elemanına hasar öncesi taşıma gücünün geri kazandırılması, “güçlendirme” hasar öncesi taşıma gücünden daha büyük bir taşıma gücü oluştu-rulmasıdır.

2.2.1. Yapı Elemanlarında Deprem Etkileri Sonucu Oluşan Hasarlar

Taşıyıcı yapı elemanlarında meydana gelen hasarlar, hasara neden olan iç kuvvetin tipi ve hasar oluşum mekanizmasına göre sınıflandırılırlar. Buna göre, depremde yapı elemanında oluşacak olan eğilme momenti, kesme kuvveti ve eksenel kuvvetin düzeyine bağlı olarak eğilme, kesme ve eksenel yük hasarları meydana gelebilir. Bir elemanın hasar biçimi tek olabileceği gibi aynı yapı elemanında iki farklı hasar bi-çiminin birlikte olduğu durumlarda olabilir. Bu durum eğilme ve kesme hasarlarının birlikte meydana geldiği bir konsol eleman için Şekil 2.4’te gösterilmiştir.

Betonarme taşıyıcı sistem elemanlarında eğilme hasarları elemanların çekme ge-rilmelerine maruz bölgelerinde çatlakların oluşmasıyla başlar. Bu çatlaklar eleman boyuna doğrultularına dik yönde oluşur (kirişlerde düşeye yakın çatlaklar, kolonlar-da yataya yakın çatlaklar). Artan eğilme momenti ve deformasyonu altında betonar-me elemanlarda boyuna donatıların akması sonucunda eleman dayanımına, yani moment kapasitesine ulaşır. Buna paralel olarak çatlak genişlikleri artmaya devam eder. Donatıdaki şekildeğiştirmelerin çeliğin akma sınırını geçmesiyle beraber be-tonarme eleman kesiti eğilme momenti etkisi altında dönmeye devam eder ancak dayanım neredeyse sabittir. Daha da ileri deformasyon düzeylerine ulaşılmasıyla birlikte elemanın basınç bölgesinde beton örtüsünde (paspayı, kabuk örtüsü) ezilme-ler gözlenir ve elemanın moment kapasitesi düşmeye başlar. Ezilen beton örtüsünün kaybı (kabuk atması), çekirdek betonunun ezilmesi ve bunları takiben basınç bölge-sinde boyuna donatıların burkulması ya da çekme bölgesinde boyuna donatıların

Şekil 2.4 - Eğilme ve kesme hasarlarının birlikte ortaya çıkması [1]

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti12kopması sonucunda betonarme eleman göçmeye ulaşır. Eğilme hasarı gören bir betonarme eleman genel olarak sünek bir davranış sergiler. Tipik bir eğilme göçme-sine ait yukarıda sıralanan hasar aşamaları yatay yük-öteleme oranı ilişkisi üzerinde Şekil 2.5’de gösterilmiştir.

Kesme kuvveti etkisi altında meydana gelen kesme hasarı betonda eğik çatlaklar şeklinde başlar. Enine donatıların (etriyelerin) akmasını çatlakların genişlemesi ve betonda ezilmeler takip eder. Enine donatıların kopması veya eğik basınç gerilmeleri altında betonun büyük oranda ezilmesiyle beraber eleman göçme noktasına ulaşır. Hem hasarın gelişimi hem de dayanım kaybı eğilme hasarına göre çok daha ani ve gevrektir. Kesme hasarına ait gelişim adımları Şekil 2.6’da özetlenmiştir. Bir betonar-

Şekil 2.5 - Eğilme hasarının aşamaları

Şekil 2.6 - Kesme hasarının aşamaları

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 13me kolonda gözlenebilecek tipik eğilme ve kesme çatlaklarının şematik görünüm-leri Şekil 2.7’de gösterilmiştir. Deprem yük etkisinin tersinir (± yönlerde değişmesi) olması sonucu bu hasarlar yapın elemanın her iki yanında da benzer biçimde ve düzeylerde olur.

Yığma yapılarda oluşan hasarlar tıpkı betonarme yapılarda olduğu gibi farklı hasar mekanizmalarının bir veya birden fazlasını içerebilir. Yığma yapıların düşey taşıyı-cılarını oluşturan duvarlar düzlem elemanlardır ve temel olarak kendi düzlemleri doğrultusunda (duvar uzun kenarına paralel doğrultuda) gelen yükleri karşılarlar. Ancak deprem esnasında duvar düzlemine dik doğrultuda da yükler etkiyebilir ve yapıda hasar meydana getirebilir. Sonuç olarak, yığma yapılarda gözlenen etkileri yükün duvara etkidiği doğrultuya göre düzlem içi veya düzlem dışı etkiler olarak sınıflandırabiliriz. Şekil 2.8’de bu etkiler için örnekler gösterilmiştir.

Şekil 2.7 - Kolonda eğilme ve kesme çatlakları [2]

(a) (b)

Şekil 2.8 - Yığma yapılarda (a) düzlem içi ve (b) düzlem dışı etkiler

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti14Düzlem içi ve düzlem dışı etkiler sonucunda oluşan hasarlar; 1) duvarlarda ve pen-cere-kapı boşluklarının köşelerinde eğik çatlaklar, 2) duvar alt ve üst bölgelerinde yatay çatlaklar, 3) birbirine dik duvarların birleşimlerinde düşey çatlaklar ve dökül-meler, 4) pencere ve kapı üstlerinde eğik çatlaklar, 5) yerel ezilmeler ve malzeme dökülmeleri, 6) kat hizalarında yatay çatlaklar ve 7) duvar tabaklarında ayrılma ve dökülmeler gibi şekillerde ortaya çıkabilmektedir. Yığma yapı deprem hasarlarına ait çeşitli örnekler Şekil 2.9’da gösterilmiştir.

2.3. Betonarme ve Yığma Yapılar İçin Hasar Tespit Formu

Dünya üzerinde yıkıcı deprem tecrübesini sık sık yaşayan ülkeler; kendi bina stok-larını, sosyo- ekonomik ve hukuki yapılarını dikkate alacak şekilde farklı kapsam, düzey ve detay seviyelerinde deprem sonrası hasar tespit yöntemlerini geliştirmiş ve yürürlüğe sokmuşlardır (Şekil 2.10). Ülkemizde de bu konuda çeşitli adımlar atılmış ancak maalesef uzun bir süre nicel yaklaşımlar ile bu ihtiyaç giderilmeye çalışılmıştır. Ancak sahadan yeterli düzeyde veri toplayamayan ve sonucu kişiden kişiye değişen bu nicel yaklaşımlar nedeniyle hemen her büyük depremden sonra sorunlar ortaya

Şekil 2.9 - Yığma yapılarda gözlenen hasarlara örnekler

Duvarlarda ve pencere-kapı boşluklarının köşelerinde eğik çatlaklar

Birbirine dik duvarların birleşimlerinde hasar

Duvar tabakalarında ayrılma ve dökülmeler

Duvarlarda eğik çatlaklar

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 15çıkmıştır. Objektif ve güvenilir bir yöntem geliştirilmesine yönelik en önemli adımlar-dan biri 2002 yılında Doğal Afet Sigortaları Kurumu için geliştirilen “Betonarme ve Yığma Binalar için Hasar Tespit Formu” [3] ile atılmıştır. Söz konusu yöntemin uygu-lanabilmesi için hazırlanan ve İnşaat Mühendisleri Odası Afet Hazırlık ve Müdahale Kurulu tarafından da benimsenen bu form aşağıda sunulmuştur. Söz konusu form geliştirilirken dünyada bulunan mevcut yöntemler [4-9] incelenmiş ve göz önünde bulundurulmuştur. Takip eden bölümlerde formun doldurulmasıyla ilgili detaylar ve betonarme ve yığma yapılar için örnekler verilmektedir.

Şekil 2.10 - Dünyadaki belli başlı hasar tespit yöntemleri


Afet Hazırlık ve Müdahale KuruluBetonarme ve Yığma Binalar İçin Hasar Tespit Formu

DEPREMİNYeri (veya adı) Tarihi Büyüklüğü

Yapı Tanım No Kaçıncı İnceleme

İli İlçesi Mahalle - Cad. Sokak

Kapı No Pafta Ada-Parsel No İnceleme Saati

İncelenen Binanın Özellikleri

1. Bina Türü : [ ] Betonarme [ ] Yığma

2. Bina Cinsi : [ ] Apartman [ ] Bağımsız Ev

3. Duvar Cinsi : [ ] Delikli Tuğla [ ] Dolu Tuğla [ ] Briket

[ ] Taş [ ] Hafif Beton Blok [ ] Diğer (…………)

4. Kat Sayıları:

[ ] Bodrum Katlar + [ ] Zemin Kat + [ ] Normal Katlar + [ ] Asma Kat +

[ ] Çatı Katı + [ ] Çekme Kat = [ ] Toplam

Hasar İnceleme Adımları

1. İnceleme (Yapının Geneline İlişkin İncelemeler)

[ ] Bütünüyle veya bölgesel göçme

Yapının kullanılamaz olduğu açıkça belli ise, yapının “AĞIR HASARLI” olduğuna ka-rar vererek incelemeye son veriniz.

2. İnceleme (Katlar Arası Kalıcı Yer Değiştirme)

[ ] Katlar arası kalıcı yer değiştirme (/h) > 0,02

Katlar arası yer değiştirme (/h) > 0,02 ise yapının “AĞIR HASARLI” olduğuna karar vererek incelemeye son veriniz.

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 173. İnceleme (Zemine İlişkin İncelemeler)

• Zemin göçmesinden ötürü bina uniform olarak oturmuş ise incelemeye devam edilir.

Açıklama AZ ORTA AĞIR

Temeldeki farklı oturmalardan ötürü binanın yatması

[ ] < ≈ 1° (Yana yatmamış)

[ ] ≈ 2° (Yana az yatmış )

[ ] ≥ 3° (Yatmış çok yatmış)

• Yukarıda Ağır Hasar sütunu işaretlenmiş ise yapı “AĞIR HASARLI”dır, incelemeye son veriniz.

• Orta Hasar sütunu işaretlenmiş ise, yapı “ORTA HASARLI”dır, ancak incelemeye devam edilecektir.

• Sadece Az Hasar sütunu işaretlenmiş ise, incelemeye devam edilecektir.

4. İnceleme: Taşıyıcı Sistem Hasarı* (Taşıyıcı sistem elemanlarının tamamını kapsa-yan inceleme)

* Yapıyı dışarıdan gözleyecek öncelikle kendi emniyetinizden emin olduğunuzda içerden incelemeye devam ediniz. Eğitimler sırasında öğrendiklerinizi uygulayınız.

4. İnceleme için açıklamalar:

4. İnceleme, genellikle en ağır hasar gören kat olan zemin katta ya da yapıda hasar düzeyi en fazla olan katta yapılır. Ön inceleme ile “en hasarlı kat”a karar verileme-mesi durumunda her bir katta 4. İncelemeye yönelik olan form sayfaları düzenlenir.

Yapının genel hasar düzeyi, yatay ve düşey taşıyıcı elemanlar için ayrı ayrı hesapla-nan Ağırlıklı Hasar Yüzdelerinin (AHY) belli sınırlardaki kombinasyonları ile belirle-necektir.

Tüm yapı türlerinde hasar görmüş olan her türlü yapı elemanları beş hasar seviye-sinde incelenir. Bu formda hasar sınıflandırması O, A, B, C ve D olarak kısaltılmıştır. Bu sınıflandırmanın tanımı ve etkili hasar puanları aşağıda verilmekledir.

O. Hasarsız 0.00

A. Az Hasarlı 0.15

B. Orta Hasarlı 0.35

C. Ağır Hasarlı 0.65

D. Yıkık 1.00 (Yıkık: Taşıma gücünü tamamen kaybetmiş eleman)

Her bir taşıyıcı sistem elemanına ait hasar derecesi saptanırken, düşey taşıyıcı ele-manların (kolonların ve/veya taşıyıcı duvarların) boyutları ve yatay taşıyıcı eleman-ların (kirişlerin) boyutsuz olarak konumları çizilen plan üzerine ve verilen ilgili tab-lolara not edilir.

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti18Düşey taşıyıcı elemanların en kesit alanlarından yararlanılarak (1) bağıntısı kulla-nılarak Düşey Taşıyıcı Elemanların Ağırlıklı Hasar Yüzdesi (Düşey AHY) hesaplanır.

Düşey AHY =[ Ax0,15 + Bx0,35 + Cx0,65 + Dx1,00 ]

x 100 (1)O + A + B + C + D

(1) no’lu bağıntıda yer alan O, A, B, C ve D, betonarme ve yığma yapılar için ilgili hasar seviyesindeki düşey elemanların alanlarını göstermektedir.

Yatay taşıyıcı elemanların en kesit alanlarından yararlanılarak (2) bağıntısı kullanıla-rak Yatay Taşıyıcı Elemanların Ağırlıklı Hasar Yüzdesi (Yatay AHY) hesaplanır.

Yatay AHY =[ KC x 0,65 + KD x 1,00 ]

x 100 (2)KO + KA + KB + KC + KD

(2) no’lu bağıntıda yer alan KO, KA, KB, KC ve KD, ilgili hasar seviyesindeki yatay elemanların sayılarını göstermektedir.

Hesaplanan Düşey AHY ve Yatay AHY değerleri;

• Düşey AHY %0-%20 arasında ise ve/veya Yatay AHY %0-%75 arasında ise yapı AZ HASARLI,

• Düşey AHY %20-%50 arasında ise veya Yatay AHY %75 ve daha büyük ise yapı ORTA HASARLI,

• Düşey AHY %20-%50 arasında ise ve Yatay AHY %75 ve daha büyük ise yapı AĞIR HASARLI,

• Düşey AHY %50 ve daha büyük ise yapı AĞIR HASARLI,

olarak sınıflandırılır.

Kombinasyon sonucu farklı hasar düzeyleri bulunuyorsa, en yüksek seviyedeki hasar sınıfı yapı için kabul edilir.

Ağırlıklı Hasar Yüzdesinin sınırlan ve tüm yapın tanımladığı hasar durumu betonar-me ve yığma yapılar için aynıdır.

Sınıflandırma sırasında hesaplanan Düşey AHY değerleri eğer %18-22 ya da %45-55 aralığında, Yatay AHY değerlen ise %68-82 aralığındaysa yapı hakkında veri-lecek kararların kritik kararlar olduğu düşünülmektedir. Bu durumda verilecek olan son kararın diğer bir ekibin değerlendirmesine başvurularak yapılması gerekmek-tedir.

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 19Düşey Taşıyıcı Sistem Elemanlarında Hasar

1. En fazla hasar görmüş olan katı belirleyip, taşıyıcı sistem krokisini planda çize-rek, her bir taşıyıcı sistem elemanının yanına eleman hasar puanının belirlen-mesinde kullanılan “harfi” yazınız.

2. Eğer kolon-kiriş birleşim noktalarında, kolonlardaki hasardan daha ciddi bir hasar varsa bunları kolon hasarı olarak dikkate alınız.

3. Aşağıdaki tabloya düşey taşıyıcı elemanların krokide verilen numarasını “NO”, en kesit boyutlarını “BOYUTLAR” ve hasar derecesin belirten harfi “H. Tipi” (Hasar Tipi) sütunlarına yazınız.

NO BOYUTLAR H. TİPİ

ALAN NO BOYUTLAR H. TİPİ

ALAN NO BOYUTLAR H. TİPİ

ALAN

∑Hasarsız Ele-man Alanı [1]

∑A Tipi Eleman Alanı [2]

∑B Tipi Eleman Alanı [3]

∑C Tipi Eleman Alanı [4]

∑D Tipi Eleman Alanı [5]

cm2 cm2 cm2 cm2 cm2

Düşey Ağırlıklı Hasar Yüzdesi=[2]x0,15+[3]x0,35+[4]x0,65+[5]x1,00

x 100[1]+[2]+[3]+[4]+[5]

DÜŞEY AHY= %___

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti20Yatay Taşıyıcı Sistem Elemanlarında Hasar

1. Eğer yapı için hesaplanan DÜŞEY AHY ≥ %55 ise (2. bir uzman raporuna ihtiyaç olmadan), sayfanın sonundaki TAŞIYICI ELEMANLARIN İNCELEN-MESİ SONUCUNDA BULUNAN AHY(%) LERİNE GÖRE BİNANIN HASAR DEĞERLENDİRMESİ tablosuna geçerek YAPININ AĞIR HASARLI olduğuna karar verilir. Bu koşul gerçekleşmemişse yatay elemanlar için incelemeye de-vam ediniz.

2. Düşey taşıyıcı elemanların incelendiği “En fazla hasar görmüş olan katta” kiriş-leri de kontrol ediniz. Bunlardaki hasar seviyesini belirleyip, 3. sayfada çizilen taşıyıcı sistem krokisine boyutsuz olarak yerlerini işleyiniz ve yanlarına eleman hasar puanının bellenmesinde kullanılan “harfi” yazınız.

3. Düşey taşıyıcı elemanlara krokide verdiğiniz numarasını, aşağıdaki tabloda il-gili hasar derecesini belirten sütunlara yazınız.

Hasarsız Kiriş No

A Tipi Hasarlı Kiriş No

B Tipi Hasarlı Kiriş No

C Tipi Hasarlı Kiriş No

D Tipi Hasarlı Kiriş No

TOPLAM SAYI:

[K0]= [KA]= [KB]= [KC]= [KD]= [KT]=([K0]+ [KA]+ [KB]+ [KC]+ [KD])

KİRİŞLERDE HASAR (İnceleme Yapılan Katta C ve D tipi Hasarlı Kiriş Varsa 3. Sayfadaki Krokiye İşleyiniz.)

[KC] C Tipi Hasarlı Kiriş Sayısı =

……………………… [KC]x0,65+ [KD]x1,00Ağırlıklı Hasar Yüzdesi = [KT]

YATAY AHY = % …….....

[KD] D Tipi Hasarlı Kiriş Sayısı =

………………………

[KT] Kattaki Toplam Hasarlı Kiriş Sayısı =

………………………

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 21Taşıyıcı Elemanların İncelenmesi Sonucunda Bulunan Ağırlıklı Hasar

Yüzdelerine (AHY) Göre Binanın Hasar Değerlendirmesi

AÇIKLAMA AZ ORTA AĞIR

Düşey Taşıyıcı Ele-manlarda (DÜŞEY AHY)=

[ ] < 0,20 [ ] 0,20–0,50 [ ] ≥ 0,50

Kirişlerde(YATAY AHY) =

[ ] < 0,75 [ ] ≥ 0,75

TAŞIYICI SİSTEM DEĞERLENDİRMESİ

Az Hasar sütunun bir veya her iki satırı da işaretlendi ise, TÜM YAPIDA Hasarlı olan taşıyıcı sistem elemanları eski haline getirilecektir.

Orta Hasar sütunundaki her iki satırı da işaretlediyseniz, yapı “AĞIR HASARLI”dır. İSKAN EDİLEMEZ. Sadece bir satır işaretli ise yapı “ORTA HASARLI” dır. TÜM YAPIDA hasarlı olan taşıyıcı sistem elemanları eski haline getirilmeden ve taşıyıcı sistem güçlendirilmeden kullanılmamalıdır.

Yukarıdaki boşluk işaretlendi ise yapı “AĞIR HASARLI”dır. İSKÂN EDİLEMEZ.


3. Depremin Etkilediği Betonarme Binalarda Hasar TespitiBu bölümde, yukarıda verilen Betonarme ve Yığma Binalar için Hasar Tespit Formu’nda betonarme yapılar için yer alan inceleme adımları özetlenecek ve farklı hasar tipi ve düzeylerine dair örnekler gösterilecektir.

Söz konusu hasar tespit yöntemi yapının genel durumunun ve taşıyıcı sistem eleman-larının durumunun ele alındığı iki temel inceleme aşamasından oluşmaktadır. Bu iki aşamadan hemen önce bina ve meydana gelen deprem ile ilgili temel bilgilerin belirtildiği bir kısım bulunmaktadır. Bina türü (betonarme, yığma), bina cinsi (apart-man, bağımsız ev), dolgu duvar malzeme cinsi (delikli tuğla, dolu tuğla, briket, taş, hafif beton blok), bina kat sayısı gibi veriler girildikten sonra hasar incelemesine başlanır. Birinci aşama incelemede, yapının içerisine girilmeden dışarıdan yapılan gözlemler ile yapıda toptan veya bölgesel bir göçme, katlar arası büyük kalıcı yatay yerdeğiştirmeler veya zeminde farklı oturmalar olup olmadığı tespit edilir. Eğer yapı-yı ağır hasarlı olarak sınıflandıracak düzeyde bir durum söz konusu değil ise hasar tespit incelemesinin ikinci aşamasına geçilir. Binanın düşey ve yatay taşıyıcı sistem elemanlarında oluşan hasarlar ölçülerek kaydedilir ve elemanların hasar düzeyleri belirlenir. Her bir taşıyıcı eleman için belirlenen hasar durumu dikkate alınarak ya-pıya ait düşey ve yatay ağırlıklı hasar puanları hesaplanır ve yapının genel hasar durumu hakkında karar verilir. Aşağıda inceleme adım sırasına bağlı kalarak beto-narme yapılarda gözlemlenebilecek hasarlara ait örnekler ve detaylar sunulmuştur.

Aşama 1: Dışarıdan İnceleme

1. İnceleme adımı: Bölgesel veya bütünüyle göçme

Bu kısımda yapıda bütünüyle veya bölgesel bir göçme olması (Şekil 3.1) durumunda yapının hasar seviyesine ağır hasarlı olarak karar verilecektir. Bu aşamada incele-meye son verilecek diğer aşamalara geçilmeyecektir.

2. İnceleme adımı: Katlar arası kalıcı yatay yerdeğiştirme kontrolü

Bu adımda yapının en büyük yatay yerdeğiştirme yapmış olan katındaki kalıcı göreli öteleme oranı belirlenecektir. Eğer bu oran 0.02’den büyükse yapı ağır hasarlı ola-rak sınıflandırılacak değilse incelemeye devam edilecektir.

Özellikle yumuşak kat düzensizliğine sahip binalarda gözlenen bu duruma ait ör-nekler Şekil 3.2’de gösterilmiştir.


3. İnceleme adımı: Zemin göçmesinden binanın dönmesinin kontrolü

Zeminde ve dolayısıyla yapının temellerinde meydana gelebilecek hareketler ve bunların yapıya olan etkileri bu inceleme adımında değerlendirilmektedir. Zemin hareketlerinden dolayı yapıda düzgün (uniform) bir oturma meydana geldiyse, diğer bir deyişle herhangi bir toptan dönme oluşmadıysa incelemeye devam edilecektir. Ancak temeldeki farklı oturmalardan ötürü binada 3 derecenin üzerinde bir yat-ma varsa bina ağır hasarlı olarak sınıflandırılacak ve inceleme sonlandırılacaktır. Dönme miktarının 1 derecenin altında olduğu durumda az hasar, 1 ila 3 derece arasında olduğu durumda ise orta hasar sütunu işaretlenecek ancak incelemeye devam edilecektir.

Zemin kaynaklı nedenlerle ağır hasar görmüş binalara dair örnekler Şekil 3.3’te verilmiştir.

Şekil 3.1 - Bölgesel göçme yaşamış binalar

Şekil 3.2 - Büyük kalıcı yatay yerdeğiştirme yapmış binalar (sağdaki [10])


Aşama 2: Yapının içeriden incelenmesi

Bu aşamada dışarıdan inceleme tamamlanmış ve yapı dışarıdan inceleme esna-sında ağır hasarlı olarak sınıflandırılmamıştır. İkinci aşamada, yapının hasar dü-zeyine yapının içine girilerek ve düşey ve yatay taşıyıcı elemanlar incelenerek karar verilecektir. Elemanların hasar düzeylerinin tespiti yapının en çok hasar gören kritik katında gerçekleştirilecektir. Bu kat, özel durumlar haricinde genellikle yapının alt katlarından biri olacaktır (zemin, bodrum veya 1. normal katlar gibi). Eğer benzer düzeyde hasar gören katlar mevcutsa ve bu konuda doğrudan bir karar verilemiyor-sa tespit her iki katta da yapılıp belirlenen en ağır hasar durumu yapı için dikkate alınmalıdır. Kattaki hasar düzeyinin belirlenmesi için öncelikle taşıyıcı eleman hasar-larının sınıflandırılması gerekmektedir. Dolgu duvarlar betonarme bir yapıda taşıyıcı olarak görev yapmadıkları için bu tip elemanlarda gözlenecek hasarlar (ki bunlar çok ileri düzeyde de olabilir) dikkate alınmayacaktır. Hasar sınıflandırması her bir eleman için ayrı ayrı yapılacak ve bu maksatla kolon, kiriş ve perdelerde gözlenen eğilme ve kesme çatlaklarının genişlikleri, beton örtüsünde ezilme ve dökülmeler, çekirdek betonunda ezilmeler ve donatı burkulmaları dikkate alınacaktır (Tablo 3.1). Buna göre:

• Herhangi bir çatlak veya basınç hasarı bulunmuyorsa eleman “Hasarsız”

• 0.5 mm’den geniş olmayan eğilme VEYA kesme çatlakları varsa VE herhangi bir basınç hasarı bulunmuyorsa eleman “Hafif Hasarlı”

• 0.5 mm’den geniş eğilme çatlakları VEYA 0.5 ila 2 mm arasında kesme çatlak-ları VEYA beton kabuğunda (paspayı, beton örtüsü) ezilme varsa eleman “Orta Hasarlı”

(a) (b) Şekil 3.3 - (a) Farklı oturma (b) üniform oturma yapmış binalar

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti26• Kesme çatlağı genişliği 2 ila 10 mm arasında ise VEYA kabuk atması varsa

eleman “Ağır Hasarlı” (eğilme çatlağının genişliği önem taşımamaktadır)

• Kesme çatlağı genişliği 10 mm’den fazla ise VEYA boyuna donatı burkulması VEYA çekirdek betonda ezilme varsa eleman “Çok Ağır Hasarlı” (eğilme çatla-ğının genişliği önem taşımamaktadır)

olarak kabul edilecektir. Kolon-kiriş birleşim bölgelerinde, kolonlardaki hasardan daha ciddi bir hasar varsa bunlar kolon hasarı olarak dikkate alınmalıdır.

Çatlak genişliklerinin ölçümü, eğilme ve kesme çatlaklarının her bir tipi için çatlağın en geniş olduğu yerde yapılmalıdır. Sıva üzerinde görülen çatlakların yanıltıcı ola-bileceği unutulmamalı ve sıva kaldırılarak altındaki betonda çatlağın devam edip etmediği kontrol edilmelidir.

Her bir hasar sınıfına ait geçmiş depremlerde gözlenen örnekler Şekil 3.4-3.7’de gösterilmiştir. Bu şekillerdeki bazı çatlaklar daha rahat görülebilmeleri için işaret-lenmiştir.

Tablo 3.1 - Eleman hasar sınırları

Hasar TipiEğilme Çatlak

GenişliğiKesme Çatlak Genişliği Basınç Hasarı

O Tipi Hasar - - -

A Tipi Hasar w <= 0.5 mm w <= 0.5 mm -

B Tipi Hasar w > 0.5 mm 0.5 mm < w <= 2 mm Kabuk Ezilmesi

C Tipi Hasar 2 mm < w < 10 mm Kabuk Atması

D Tipi Hasar >= 10 mmDonatı Burkulması, Çekirdek Ezilmesi

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 27A tipi hasar (Hafif Hasar)

B tipi hasar (Orta Hasar)

Eğilme çatlağı ≤ 0.5 mm Kesme çatlağı ≤ 0.5 mmŞekil 3.4 - Hafif hasarlı betonarme elemanlar

Basınç hasarı kabuk betonunda ezilme 0.5 mm < Kesme çatlağı ≤ 2 mm

Şekil 3.5 - Orta hasarlı betonarme elemanlar

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti28C tipi hasar (Ağır Hasar)

D tipi hasar (Çok Ağır Hasar)

Boyuna donatılarda burkulma, kalıcı kesme deformasyonu, etriyelerde kopma, çekirdek betonunda ezilme, kolonda boy kısalması

Şekil 3.7 - Çok ağır hasarlı betonarme elemanlar

Kabuk betonunda dökülme 2 mm < Kesme çatlağı ≤ 10 mmŞekil 3.6 - Ağır hasarlı betonarme elemanlar

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 29Her bir hasar sınıfına ait bir hasar çarpanı bulunmaktadır ve eleman hasarları; Hasarsız (O tipi hasar), Hafif Hasarlı (A tipi hasar), Orta Hasarlı (B tipi hasar), Ağır Hasarlı (C tipi hasar) ve Çok Ağır Hasarlı (D tipi hasar) olarak sınıflandırılmaktadır. Her bir hasar sınıfına karşı gelen hasar kodu ve sıfır ile bir arasında değişen hasar çarpanı değeri Şekil 3.8’de verilmiştir.

Yukarıda detayları verilen hasar limitleri kullanılarak her bir elemanın hasar sınıfı belirlenerek eleman en kesit boyutları ile birlikte (düşey taşıyıcı elemanlar için) not edilmelidir. Daha sonra yatay elemanlar için yatay ağırlıklı hasar yüzdesi, düşey elemanlar için ise düşey ağırlıklı hasar yüzdesi belirlenmelidir. Hesaplanan ağırlıklı hasar yüzdeleri kullanılarak binanın hasar sınıfı belirlenecektir. Yatay ağırlıklı hasar yüzdesi C ve D grubu hasara sahip elemanların (kirişlerin) tüm elemanlara sayısal oranı ile hesaplanmaktadır. Düşey ağırlıklı hasar yüzdesi ise her bir hasar sınıfına ait hasar çarpanı ile bu tip hasara uğramış eleman en kesit alanlarının (kolon ve perdeler en kesit alanları) çarpımının tüm elemanların en kesit alanları toplamına bölünmesiyle elde edilmektedir. Yatay ve düşey ağırlıklı hasar yüzdelerine ait bağın-tılar aşağıda verilmiştir:

K0, KA, KB, KC, KD yatay taşıyıcı eleman sayılarıdır.

Şekil 3.8 - Hasar sınıfları ve hasar çarpanları


0, A, B, C, D düşey taşıyıcı eleman alanlarıdır.

Son olarak yapının hasar düzeyine karar verebilmek için hesaplanan düşey ve yatay ağırlıklı hasar yüzdeleri kullanılacak ve aşağıdaki koşullar dikkate alınarak yapı Az, Orta veya Ağır hasarlı olarak sınıflandırılacaktır:


• Düşey AHY %0 - %20 arasında ise veya Yatay AHY %0-%75 arasında ise yapı AZ HASARLI,

• Düşey AHY %20 - %50 arasında ise veya Yatay AHY %75 ve daha büyük ise yapı ORTA HASARLI,

• Düşey AHY %20 - %50 arasında ise ve Yatay AHY %75 ve daha büyük ise ise yapı AĞIR HASARLI,

• Düşey AHY = %50 ve daha büyük ise yapı AĞIR HASARLI


4. Depremin Etkilediği Yığma Binalarda Hasar TespitiBu bölümde, yukarıda verilen Betonarme ve Yığma Binalar için Hasar Tespit Formu’nda yığma yapılar için yer alan inceleme adımları özetlenecek ve farklı hasar tipi ve düzeylerine dair örnekler gösterilecektir.

Betonarme yapılarda da olduğu gibi, söz konusu hasar tespit yöntemi yapının ge-nel durumunun ve taşıyıcı sistem elemanlarının durumunun ele alındığı iki temel inceleme aşamasından oluşmaktadır. Birinci aşama incelemede, yapının içerisine girilmeden dışarıdan yapılan gözlemler ile yapıda toptan veya bölgesel bir göçme, katlar arası büyük kalıcı yerdeğiştirmeler veya zeminde farklı oturmalar olup olma-dığı tespit edilir. Eğer yapıyı ağır hasarlı olarak sınıflandıracak düzeyde bir durum söz konusu değil ise hasar tespit incelemesinin ikinci aşamasına geçilir. İkinci aşama inceleme binanın en çok hasar gören kritik katında gerçekleştirilir. Eğer hangi katın kritik olduğuna gözlemler sonucunda karar verilemiyorsa olası kritik katların hepsi için hasar tespit formu doldurulur ve en büyük hasarı işaret eden tespit geçerli kabul edilir.

Yığma binaların kritik kat duvarlarında hasar tespiti için yapının taşıyıcı duvarlarında oluşan hasarlar ölçülerek kaydedilir ve elemanların hasar düzeyleri belirlenir. Her bir taşıyıcı eleman için belirlenen hasar durumu dikkate alınarak yapıya ait düşey ağırlıklı hasar puanı hesaplanır ve yapının genel hasar durumu hakkında karar veri-lir. Yığma yapılarda hasar tespiti esnasında gözlemlenebilecek hasarlara ait örnek-ler, hasar düzeyleri ve formun doldurulmasına dair detaylar aşağıda sunulmuştur.

Aşama 1: Dışarıdan İnceleme

1. İnceleme adımı: Bölgesel veya bütünüyle göçme

Bu kısımda yapıda bütünüyle veya bölgesel bir göçme olması (Şekil 4.1) durumunda yapının hasar seviyesine ağır hasarlı olarak karar verilecektir. Bu aşamada incele-meye son verilecek diğer aşamalara geçilmeyecektir.

2. İnceleme adımı: Katlar arası kalıcı yerdeğiştirme kontrolü

Bu adımda yapının en büyük yerdeğiştirme yapmış olan katındaki kalıcı göreli öte-leme oranı belirlenecektir. Eğer bu oran 0.02’den büyükse yapı ağır hasarlı olarak sınıflandırılacak değilse incelemeye devam edilecektir.


3. İnceleme adımı: Zemine ilişkin incelemeler

Zemin hareketlerinden dolayı yapıda düzgün (uniform) bir oturma meydana gel-mişse ve yapıda büyük bir yana yatma veya farklı oturma oluşmadıysa incelemeye devam edilecektir. Temeldeki farklı oturmalardan ötürü binada 3 derecenin üzerinde bir yatma varsa bina ağır hasarlı olarak sınıflandırılacak ve inceleme sonlandırı-lacaktır. Dönme miktarının 1 derecenin altında olduğu durumda az hasar, 1 ila 3 derece arasında olduğu durumda ise orta hasar sütunu işaretlenecek ancak incele-meye devam edilecektir.

Zemin kaynaklı nedenlerle hasar görmüş yığma bir binaya ait görünümler Şekil 4.2’de verilmiştir.

Aşama 2: Yapının içeriden incelenmesi

Bu aşamada dışarıdan inceleme tamamlanmış ve yapı dışarıdan inceleme esnasın-da ağır hasarlı olarak sınıflandırılmamıştır. İkinci aşamada, yapının hasar düzeyine yapının içine girilerek ve yalnızca taşıyıcı olan duvarlar incelenerek karar verilecektir. Tespit ve ölçümlerin düzenli olarak gerçekleştirilebilmesi ve duvarların karıştırılma-

Şekil 4.2 - Zemin hareketleri nedeniyle hasar görmüş yığma bina

Şekil 4.1 - Bölgesel göçme yaşamış yığma binalar

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 33ması için şematik bir kat planı oluşturulması, oda ve duvarların isimlendirilmesi ve hasar tespitinin oda oda gezilerek gerçekleştirilmesi, aynı duvarın farklı odalardan birden çok kez ölçülmesini önleyecektir. Basit bir kat planı örneği Şekil 4.3’te görü-lebilir.

Her bir taşıyıcı duvarın hasar düzeyi ve sınıfı belirlenirken, gözlenen çatlak genişlik-leri; sıvadaki çatlak ve dökülmeler; taş, tuğla veya briket gibi birimlerdeki ezilmeler; birimler arasındaki örgü harcında ezilme ve dökülmeler ve duvarın kısmen yıkılması veya parçalanması gibi hasar unsurları taranarak kaydedilecektir. Ayrıca her bir duvarın uzunluğu ve kalınlığı ölçülerek o duvar için etkili duvar alanı hesaplan-malıdır (Şekil 4.4). Etkili duvar alanı hesaplanırken kapı ve pencere boşluklarının duvar doğrultusundaki uzunlukları toplam duvar uzunluğundan düşülerek net duvar uzunluğu kullanılmalıdır.

Duvar Alanı = (L1 + L2 + L3) x b

Şekil 4.4 - Etkili duvar alanının hesabı

Şekil 4.3 - Basit bir kat planı oluşturularak oda ve duvarların isimlendirilmesi

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti34Her bir duvarın eleman hasar düzeyine karar verirken (0, A, B, C, D tipi hasarlar) Şekil 4.5’te verilen ölçütler dikkate alınacaktır. İki veya daha fazla birbirine dik du-varın birleşiminde düşey ayrılma çatlakları varsa, bu çatlak genişlikleri birleşen tüm duvarlar için kayıt edilecektir.

Çatlak genişliklerinin ölçümü çatlağın en geniş olduğu yerde yapılmalıdır. Çatlağın sıva üzerinde olması durumunda sıva kaldırılarak çatlağın duvar örgüsünde devam edip etmediği kontrol edilmelidir.

Her bir hasar sınıfına ait geçmiş depremlerde gözlenen örnekler Şekil 4.6-4.9’da gösterilmiştir. Bu şekillerdeki bazı çatlaklar daha rahat görülebilmeleri için işaret-lenmiştir.

Şekil 4.5 - Eleman hasar sınırları

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 35A tipi hasar (Hafif Hasar)

B tipi hasar (Orta Hasar)

Duvar örgüsünde kılcal çatlaklar ≤ 1 mmŞekil 4.6 - Hafif hasarlı yığma duvar

Duvar örgüsünde çatlak ≤ 5 mm; harçta dökülmelerŞekil 4.7 - Orta hasarlı yığma duvarlar

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti36C tipi hasar (Ağır Hasar)

D tipi hasar (Çok Ağır Hasar)

Betonarme yapılarda olduğu gibi her bir hasar sınıfına ait bir hasar çarpanı bulun-maktadır ve eleman hasarları; Hasarsız (O tipi hasar), Hafif Hasarlı (A tipi hasar), Orta Hasarlı (B tipi hasar), Ağır Hasarlı (C tipi hasar) ve Çok Ağır Hasarlı (D tipi hasar) olarak sınıflandırılmaktadır. Her bir hasar sınıfına karşı gelen hasar kodu ve sıfır ile bir arasında değişen hasar çarpanı değeri Şekil 4.10’da verilmiştir.

Duvar örgüsünde çatlak ≤ 10 mm; birimlerde ezilmeler; harçta dökülmeŞekil 4.8 - Ağır hasarlı yığma duvarlar

Duvarın kısmen veya tamamen parçalanması, yıkılması, devrilmesiŞekil 4.9 - Çok ağır hasarlı yığma duvarlar


Yukarıda verilen hasar limitleri kullanılarak her bir duvarın hasar sınıfı belirlenmeli ve duvar etkili alanları ile birlikte not edilmelidir. Daha sonra ise incelenen kata ait düşey ağırlıklı hasar yüzdesi belirlenmelidir. Hesaplanan ağırlıklı hasar yüzdesi kul-lanılarak binanın hasar sınıfına karar verilecektir. Düşey ağırlıklı hasar yüzdesi ise her bir hasar sınıfına ait hasar çarpanı ile bu tip hasara uğramış duvar etkili en kesit çarpımının tüm duvarların en kesit alanları toplamına bölünmesiyle elde edilmekte-dir. İlgili bağıntı aşağıda verilmiştir.

0, A, B, C, D duvar etkili alanlarıdır.

Son olarak yapının hasar düzeyine karar verebilmek için hesaplanan düşey ağırlıklı hasar yüzdesi kullanılacak ve aşağıdaki koşullar dikkate alınarak yapı Az, Orta veya Ağır hasarlı olarak sınıflandırılacaktır:


• Düşey AHY %0 - %20 arasında ise veya Yatay AHY %0-%75 arasında ise yapı AZ HASARLI,

• Düşey AHY %20 - %50 arasında ise veya Yatay AHY %75 ve daha büyük ise yapı ORTA HASARLI,

• Düşey AHY %20 - %50 arasında ise ve Yatay AHY %75 ve daha büyük ise ise yapı AĞIR HASARLI,

• Düşey AHY = %50 ve daha büyük ise yapı AĞIR HASARLI

Şekil 4.10 - Hasar sınıfları ve hasar çarpanları


5. Sahada Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

5.1. Halk ile İletişim

Bu bölümdeki hususların iki safhada değerlendirilmesi gerekir:

1) Ön hasar tespiti sırasındaki halkla ilişkiler.

2) Kesin hasar tespiti sırasındaki halkla ilişkiler.

1) Ön hasar tespiti: Depremden kısa süre sonra hemen yapılması istenen hasar tespitidir. Bu tespitte henüz artçı depremler devam etmektedir. Yapılan hasar tespiti değişebilir. Bu sırada sakinlerin depremdeki psikolojik korkuları yüksek düzeydedir. Binalarındaki hasarın tespitinde, hasar tespiti yapan elemanlara baskı yaparak yan-lış karar vermeye sebep olabilirler.

Binaları fenni teknik şartlara uygun olmuş olsa da yani taşıyıcı sistemi hiç hasar görmemiş olsa da ağır hasarlı karar verilmesi için baskı yaparlar. Bunda da çoğu zaman başarılı olurlar. Bu nedenle hasar tespiti yapılırken mümkün olduğunca ma-halde mekân bilgisi veren (Muhtar, aza vb.) kişiler dışında kimsenin bulundurulma-ması ve bu kişilere de hasar tespiti ile ilgili bilgi sızdırılmaması gerekir.

Aslında ön hasar tespitinde konutların hasar tespitinin hemen yapılmaması gerekir. Zira deprem sonrası artçı depremler devam ederek hasar durumlarını değiştirecek-tir. Ön hasardaki amaç kullanılabilecek hiç hasar görmemiş veya az hasarlı (Has-tane, Okul, Yurt vb.) kamuya ait yapıların tespit edilmesi olmalıdır. Ancak, böyle yapılmayıp alelacele tüm yapıların hasar tespiti yapılmaktadır. Maalesef bu da hatalı hasar tespiti yapılmasına neden olmaktadır.

2) Kesin hasar tespiti: Bu hasar tespiti yapıldıktan sonra mahkeme kararı olmadan hasar durumu değiştirilemez. Bu nedenle en azından artçılar hafifledikten sonra ya da en erken depremden 3 ay sonra yapılması gerekir.

Bu safhada halk artık psikolojik korkuyu atlatmış, binasının güvenliği hakkında bilgi edinmiştir. Eğer yapı hasarsız ya da az hasarlı iken hakkında hatalı karar verilerek ağır hasarlı tespiti yapılmışsa; bu sefer binasının kullanılabilir olması için çaba gös-terir. Erken yapılan kesin hasar tespitinin değiştirilmesi mahkeme kararı olmadan mümkün değildir. Bu nedenle hasar tespiti yapan elemanlar karar verirken tesir altında kalarak karar yanlış vermemeye itina göstermelidirler. Yetkili kurumların da

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti40mümkün olduğunca kesin hasar tespitinin yapılmasını erken istememesi daha doğru olur.

Yapının güvenliği hakkındaki karar; ağır hasarla orta hasar arasında kalıyorsa ha-sar tespiti yapan elemanların orta hasar yönünde karar vermeleri daha doğru olur. Zira orta hasarlı bir yapı, taşıyıcı sistemi güçlendirilmeden kullanılamaz. Projelen-dirme safhasında güçlendirilemeyeceği ortaya çıkarsa zaten ağır hasara çekileceği bilinmelidir.

5.2. Saha Güvenliği

Hasar tespiti yapılan yapı konut, işyeri, hastane, okul, kamu binası vb. olabilir. Eğer müstakil konut ya da apartmansa, muhtar ya da azası veya sakinlerden birinin mutlaka bulunması gerekir. Hasar tespit mahallinde bunların dışında herhangi bir şahsın bulunmamasına itina gösterilmelidir. Eğer çok konutlu site ise, muhtar ya da azası ve güvenlikle ilgili görevliler dışında kimsenin alınmaması için gereken talima-tın önceden verilmesi gerekir.

Okul, hastane, kamu binaları vb. yapılarda ise; varsa görevli birim amiri ve yine gü-venlikle ilgili elemanın dışında kimsenin bulunmamasına itina edilmelidir. Bu kişile-rin bir gün önceden haberdar edilmesi gerekir. Hasar tespit elemanları kendi güven-likleri bakımından yaptıkları tespitlerle ilgili olarak hiçbir kimseye bilgi vermeyecektir.

Hasar tespitine başlamadan önce yapıların dıştan gözlemsel olarak incelenmesi ge-rekir. Henüz düşmeyen fakat artçılar sırasında düşebilecek konumda olan baca ve özellikle kalkan duvarı varsa bunların etkisiz duruma getirilmesi için ilgililere haber verilmelidir. Zira bunlar tespit sırasında oluşabilecek artçılarda düşüp yaralanmala-ra veya can kayıplarına yol açabilir.

5.3. Hasarlı Binalarda Çalışma

Hasarlı binaların, inşaat mühendisleri ve mimarlardan oluşan 3 kişilik bir ekip ta-rafından incelenmesi daha doğru olur. Bina önce dıştan gözlemsel olarak incelenip çökme ihtimali olup olmadığına karar verilir. Eğer çökme ihtimali olmadığına karar verilirse binanın dışarıdan ve içerden detaylı olarak incelenmesine geçilir.

İnceleme esnasında, ekip elemanlarından iki eleman iç mekânda tespit yaparken üçüncü elemanın dış mekândaki hasar durumunu incelemesinde fayda vardır. Ge-rekirse daha sonra dışarıdaki eleman ile içerideki elemanlar yer değişikliği yapabilir.

Ön hasar tespitinde, yapının göçme ihtimali olabileceğinden içerideki ve dışarıdaki elemanların irtibat sağlayabilmeleri bakımından cep telefonlarının açık olmasında fayda vardır.

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 41Çalışmalar sırasında görevli olan her ekipte bir çekiç ve bir adet donatı gösteren (profometre) cihazının olmasında fayda vardır.

Hasarlı elemanlardaki çatlakların taşıyıcı sisteme geçip geçmediğinin tespiti için sı-vanın mutlaka kırdırılması gerekir. Özellikle o anda statik betonarme proje temin edilemediği için yapının taşıyıcı sisteminde yatay yük bakımından önemli olan beto-narme perdelerinin yerlerinin belirlenmesinde profometre cihazının bulundurulması önemlidir.

Son yıllarda yeni yapılan ya da eskiden yapılmış yapılarda taşıyıcı olan ya da ol-mayan sistemler “manto”lanarak kaplanmaktadır. Böylece elemanlarda hasar olup olmadığı belirlenememektedir.

Özellikte geçmişte yapılmış ve yakın zamanda mantolanma lambri vb yöntemlerle örtü altında olan taşıyıcı elemanların durumunun örtülerin, en azında kritik olabi-leceği düşünülen katlarda ve taşıyıcı elemanlarda (kiriş ve kolon uç bölgelerinde) kaldırılarak hasar durumunun gözlenmesi gereklidir.

Hasar tespitinde detaylı incelemeye önce zemin kattan başlanmalıdır. Eğer yapı ağır veya orta hasarlı ise diğer katların incelenmesine gerek yoktur. Çünkü yapının tama-mı ağır veya orta hasarlı olarak belirlenir. Eğer zemin kat hasarsız veya az hasarlı tespit edilmişse, diğer katların da hasar durumu incelenip ayrı ayrı tespit edilir.

5.4. Ekipman

Tespiti yapan elemanların yanında bulundurulması gerekli ekipmanlar aşağıda be-lirtilmektedir.

a. Her ekipte bir adet çekiç. (1.5 -2.0 kg. )

b. Her elemanda bir adet el feneri.

c. Her ekipte bir adet çatlak ölçer ve şerit metre.

d. Her ekipte donatı gösteren (profometre) cihaz.

e. Her ekipte bir adet not defteri ve hesap makinesi

f. Her ekipte bir adet fotoğraf makinesi.

g. Her elemanda baret, fosforlu bir iş elbisesi.

5.5. Sık Yapılan Hatalar

Hasar tespiti yapan elemanların tecrübesizliklerinden daha sonra olabilecek bir depremde bina yıkılır korkusuyla az hasarlı, hatta hasarsız yapıları bile ağır hasarlı olarak değerlendirdikleri görülmüştür.

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti42Oysaki yapılan hasar tespitinin, sadece o depremin yapıda meydana getirdiği ha-sarın tespiti olduğu bilinmelidir. O bölgede olabilecek maksimum büyüklükteki bir depremin, yapının taşıyıcı sisteminde oluşturabileceği hasarın tespiti değildir. Bu ha-talar yakın zamanda Van ilinde meydana gelen depremdeki hasar tespitlerinde sık sık yapılmıştır.

Hasar tespitinde, taşıyıcı sistemde önemli hasar olmadığı halde, sıvaların kalın ol-ması veya bölme duvarlarının iyi bağlanmaması nedeniyle oluşan görüntüden dola-yı ağır hasar kararı verilerek hatalı tespitler yapılmıştır.

5.6. Sık Sorulan Sorular

a. Bundan daha büyük bir deprem daha olacak mı?

Genellikle “olmuş deprem” bölge için olması beklenen en büyük deprem olabilir. Belli bir enerji birikimin sonucudur. Aynı enerjinin yeniden birikimi yıllar sürecekti, en azından 50- 100 yıl gibi bir sürede olacaktır. Tekrar en azından aynı büyüklükte deprem olması için uzun yılların geçmesi ve enerjinin birikmesi gerekir. Bu nedenle daha büyük depremin yakın bir zamanda aynı yerde oluş olasılığı hemen hiç yoktur

b. Artçı depremler ne kadar sürer?

Bu deprem mekanizmasına ve ana depremin büyüklüğüne bağlıdır. Düşey atımlı fayda artçı depremler “yıl” boyutunda, uzunca bir süre, sürebilirken, yatay doğrultu atımlı fayda olan ana sarsıntıdan sonra artçı depremler “ay” boyutunda sürebilir, birkaç ay gibi. En büyük artçı deprem ana depremin mağnitünden 1.0 birim daha küçük olur. 6.5 mağnitüdlü ana sarsıntıdan sonra en büyük artçı 5.5 mağnitüdlü olabilir. Bu en büyük artçı sarsıntının, depremden sonraki 1 hafta -15 gün içinde olması en yüksek olasılıktır.

Genel olarak artçı depremler de yapıların hasarı çok sınırlı miktarda artabilir. Ancak özel durumlar olabilir.

c. İçeri girip bazı eşyalarımı alabilir miyim?

Bu işlem için yapının genel durumu ve ana şoktan sonra artçıların hem büyüklük hem de sıklığının azaldığı bir zaman içinde olabilir.

İlk büyük sarsıntıda yıkılmamış yapıda 1-büyük kalıcı yanal ötelenme, şakulden kaç-ma varsa, 2-kolonların üst ve alt uçlarında mafsallaşma ve bu bölgedeki beton da büyük miktarda parçalanma ve dökülme ve düşey donatılarda burkulma varsa bina şakul durumundan çok kaçmamış ise de bir artçıda yıkılma tehlikesi yüksektir. İçine girilmekten kaçınılmalıdır.

Öte yandan çok katlı bir yapının zemin katı ezilerek tümü ile yok olmuş ve üst katlar bir bütün olarak düşey yönde ezilmiş zemin kata oturmuş ise yapının üst katlarına

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 43girilebilir. Bu yapının üst katlarından eşya alınabilir.

d. Dairemize bir de siz bakar mısınız?

Hasar tespiti aynı zamanda bir tür sosyal yardım ve kamu hizmetidir. Genellikle kişiler moral destek beklemektedirler. Hasarlı ya da hasarsız bir binaya girilmesi hasarın çok olmadığı yapının güvenli olduğu biçiminde de algılanabilir.

e. Binasında hasar olanlara devlet yardım edecek mi?

Bu soruya yanıt için o andaki devlet yardımı sisteminin bilinmesi gerekir. Bu yardım biçimi depremden depreme farklı olabilir.


6. Örnek

6.1. Betonarme Bina Örneği

Bu kılavuz kapsamında 2011 Van Depremini yaşayan bir betonarme bina örnek olarak sunulmuştur. Bina 3 katlıdır. Binanın bitişiğinde iki katlı bir derz ile ayrılmış bir bina bulunmaktadır. Bu örnek kapsamında 3 katlı olan bina değerlendirilecektir. Binanın ön, yan ve arka cephesinden fotoğraflar Şekil 6.1’de sunulmuştur.

Bina üzerindeki hasarın değerlendirilmesi için formun adımları izlenmelidir.

Şekil 6.1 - Örnek binanın önden, yandan ve arkadan görünüşü

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti46Hasar İnceleme Adımları1. İnceleme (Yapının Geneline İlişkin İncelemeler)



Yapının taşıyıcı olmayan bazı duvarlarında yıkılmalar olmakla birlikte dışarıdan ya-pılan gözlemlerde taşıyıcı sisteminde bölgesel bir göşme görülmemektedir. Bu se-beple, yapı 1. İnceleme adımı açısından ağır hasarlı değildir.




2. İncelemeyi yapabilmemiz için şakül veya elektronik olan yada olmayan bir açı ölçer kullanabiliriz. Söz konusu yapıda bu inceleme yapılmış ve katlar arası kalıcı öteleme oranı 0.02’den küçük bulunmuştur.

3. İnceleme (Zemine İlişkin İncelemeler)




[ ] < ≈ 1°

(Yana yatmamış)

[ ] ≈ 2°

(Yana az yatmış)

[ ] ≥ 3°

(Yatmış çok yatmış)

• Yukarıda Ağır Hasar sütunu işaretlenmiş ise yapı “AĞIR HASARLI”dır, inceleme-ye son veriniz.



Yapıda zemin hareketine bağlı bir dönme görülmemiştir.

4. İnceleme: Taşıyıcı Sistem Hasarı* (Taşıyıcı sistem elemanlarının tamamını kapsa-yan inceleme)

*Yapıyı dışarıdan gözleyecek öncelikle kendi emniyetinizden emin olduğunuzda içer-den incelemeye devam ediniz. Eğitimler sırasında öğrendiklerinizi uygulayınız.

Bu inceleme adımında öncelikle yapının olası hasarlı katları hızlıca gezilecek ve en çok hasar gören kat belirlenecektir. Söz konusu yapının katları gezildiğinde katlarda hızlıca gözlemlenen hasarların rölövesi Şekil 6.2’de verilmiştir. Bu şekilde maviler hasarlı kolonları, sarılar hasarlı kirişleri göstermektedir.


(a) Zemin kat

(b) 1. kat

(c) 2. Kat

Şekil 6.2 - Yapının katlarındaki hasar rölövesi

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti48Bu rölövelerden de görüleceği gibi yapının 1. Katı hasarın yoğunlaştığı kattır. Eleman eleman yapılacak hasar değerlendirmesi yapının bu katında yapılmalıdır. Yapının bu katındaki C16 ve C17 kolonu hariç tüm kolonlarının boyutu 30 x 50 cmxcm’dir C16 ve C17 kolonları 30x30 cmxcm’dir. Bu kattaki elemanlardan ilk olarak C4 kolonun hasarı değerlendirilecektir. Bu kolonun deprem sonrası görüntüsü Şekil 6.3’te veril-miştir. Diyagonal doğrultudaki çatlağın genişliği 2.2 mm’dir.

C4 kolonu incelendiğinde diyagonal doğrultulu (kesme) çatlağının genişliği 2.2 mm’dir ve basınç bölgesindeki kabuk atmıştır. Bu elemanın hasarı C tipidir.

Şimdi bu kolonu hasar tablomuza işaretleyelim.

Şekil 6.3 - C4 kolonu

NO BOYUTLARHAS TİPİ

ALAN NO BOYUTLARHAS TİPİ


ALAN

C4 50 x 30 C 1500






cm2 cm2 cm2 cm2 cm2

Düşey Ağırlıklı Hasar Yüzdesi=[ [2]x0,15+[3]x0,35+[4]x0,65+[5]x1,00 ] x 100 DÜŞEY AHY= %___[1]+[2]+[3]+[4]+[5]

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 49Bir sonraki kolon C8 kolonudur. Bu kolonun deprem sonrası hasar görüntüsü Şekil 6.4’te verilmiştir. Bu şekilden de görülebileceği gibi kolonda yüzeyindeki sıvalarda ayrılmalar mevcuttur. Buna ilave olarak yatay doğrultulu (eğilme) 1 mm genişliğinde çatlak mevcuttur. Bu eleman hasarı B tipidir. Bu kolonu da hasar tablomuza ekle-yebiliriz.





ALAN

C4 50 x 30 C 1500C8 50 x 30 B 1500






cm2 cm2 cm2 cm2 cm2


Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti50Bir sonraki kolon C11 kolonudur. Bu kolona ait görüntü Şekil 6.5’te verilmiştir. Bu şekilden açıkça görülmektedir ki kolon boyuna donatıları burkulmuştur. Kolon hasarı D tipidir.





ALAN

C4 50 x 30 C 1500C8 50 x 30 B 1500C11 50 x 30 D 1500






cm2 cm2 cm2 cm2 cm2


Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 51Bir sonraki kolon C14 kolonudur. Bu kolona ait görüntü Şekil 6.6’da verilmiştir. Bu şekilden açıkça görülmektedir ki kolonda kalıcı kesme hasarı vardır. Kolon hasarı D tipidir.





ALAN

C4 50 x 30 C 1500C8 50 x 30 B 1500C11 50 x 30 D 1500C14 30 x 50 D 1500






cm2 cm2 cm2 cm2 cm2


Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti52Bir sonraki kolon C13 kolonudur. Bu kolona ait görüntü Şekil 6.7’de verilmiştir. Ko-lon kiriş birleşim bölgesinde kabuk atmıştır. Birleşim bölgelerindeki hasarlar kolon hasarı olarak kaydedilecektir. Bu yüzden bu elemanın hasarı C tipidir.





ALAN

C4 50 x 30 C 1500C8 50 x 30 B 1500C11 50 x 30 D 1500C14 30 x 50 D 1500C13 50 x 30 C 1500






cm2 cm2 cm2 cm2 cm2


Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 53Bir sonraki kolon C5 kolonudur. Bu kolona ait görüntü Şekil 6.8’de verilmiştir. Kolon alt ucunda kabuk atmış, boyuna donatılar gözükmektedir. Bu elemanın hasarı C tipidir.





ALAN

C4 50 x 30 C 1500C8 50 x 30 B 1500C11 50 x 30 D 1500C14 30 x 50 D 1500C13 50 x 30 C 1500C5 50 x 30 C 1500






cm2 cm2 cm2 cm2 cm2


Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti54Bir sonraki kolon C15 kolonudur. Bu kolona ait görüntü Şekil 6.9’da verilmiştir. Kolon kiriş birleşim bölgesinde kabuk atmış, donatı burkulmuştur. Birleşim bölgele-rindeki hasarlar kolon hasarı olarak kaydedilecektir. Bu yüzden bu elemanın hasarı D tipidir.





ALAN

C4 50 x 30 C 1500C8 50 x 30 B 1500C11 50 x 30 D 1500C14 30 x 50 D 1500C13 50 x 30 C 1500C5 50 x 30 C 1500C15 50 x 30 D 1500






cm2 cm2 cm2 cm2 cm2


Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 55Bir sonraki kolon C9 kolonudur. Bu kolona ait görüntü Şekil 6.10’da verilmiştir. Kolon üst ucunda donatılar burkulmuştur. Bu yüzden bu elemanın hasarı D tipidir.





ALAN

C4 50 x 30 C 1500C8 50 x 30 B 1500C11 50 x 30 D 1500C14 30 x 50 D 1500C13 50 x 30 C 1500C5 50 x 30 C 1500C15 50 x 30 D 1500C9 50 x 30 D 1500






cm2 cm2 cm2 cm2 cm2


Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti56Bir sonraki kolon C12 kolonudur. Bu kolona ait görüntü Şekil 6.11’de verilmiştir. Kolon üst ucunda 0.4 mm genişliğinde yatay bir çatlak bulunmaktadır. Bu yüzden bu elemanın hasarı A tipidir.





ALAN

C4 50 x 30 C 1500C8 50 x 30 B 1500C11 50 x 30 D 1500C14 30 x 50 D 1500C13 50 x 30 C 1500C5 50 x 30 C 1500C15 50 x 30 D 1500C9 50 x 30 D 1500C12 50 x 30 A 1500






cm2 cm2 cm2 cm2 cm2


Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 57Son hasarlı kolon C7 kolonudur. Bu kolona ait görüntü Şekil 6.12’de verilmiştir. Ko-lon kiriş birleşim bölgesinde kabuk atmıştır. Birleşim bölgelerindeki hasarlar kolon hasarı olarak kaydedilecektir. Bu yüzden bu elemanın hasarı C tipidir.





ALAN

C4 50 x 30 C 1500C8 50 x 30 B 1500C11 50 x 30 D 1500C14 30 x 50 D 1500C13 50 x 30 C 1500C5 50 x 30 C 1500C15 50 x 30 D 1500C9 50 x 30 D 1500C12 50 x 30 A 1500C3 50 x 30 C 1500






cm2 cm2 cm2 cm2 cm2


Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti58Bir sonraki kolon C3 kolonudur. Bu kolona ait görüntü Şekil 6.13’te verilmiştir. Ba-sınç bölgelerinde kabuk atmıştır. Bu yüzden bu elemanın hasarı C tipidir.

Yapının bu katında iki kirişte hasar bulunmaktadır. Bu iki kirişte B tipi hasar grubun-dadır. Kirişlerde sadece C ve D tipi hasarlı kirişler dikkate alındığı için bu yapıda kirişler yapının hasarına karar verilirken etkili olmayacaktır.

Yapının bu katında incelenen kolonlara ilave olarak 4 adet hasarsız kolon bulun-maktadır. Bunların toplam kesit alanı 7800 cm2’dir. Yapının düşey ağırlıklı hasar yüzdesi aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanırsa yüzde 48 olarak elde edilir.





ALAN

C4 50 x 30 C 1500C8 50 x 30 B 1500C11 50 x 30 D 1500C14 30 x 50 D 1500C13 50 x 30 C 1500C5 50 x 30 C 1500C15 50 x 30 D 1500C9 50 x 30 D 1500C12 50 x 30 A 1500C3 50 x 30 C 1500C7 50 x 30 C 1500






cm2 cm2 cm2 cm2 cm2



Yapı ağır hasara yakın şekilde orta hasarlıdır. Yapının geleceği ile ilgili karar yapıla-cak bir mühendislik incelemesi sonrasında karar verilmelidir. Yapı bu hali ile iskan edilemez.

Taşıyıcı Elemanların İncelenmesi Sonucunda Bulunan Ağırlıklı Hasar Yüzdelerine (AHY) Göre Binanın Hasar Değerlendirmesi

Açıklama Az Orta Ağır

Düşey Taşıyıcı Elemanlarda (DÜŞEY AHY)=

[ ] < 0,20 [ ] 0,20 - 0,50 [ ] ≥ 0,50

Kirişlerde (YATAY AHY)=

[ ] < 0,75 [ ] ≥ 0,75

TAŞYICI SİSTEM DEĞERLENDİRMESİ


Orta Hasar sütunundaki her iki satırı da işaretlediyseniz, yapı “AĞIR HASARLI”dır. İSKAN EDİLEMEZ Sadece bir satır işaretli ise yapı “ORTA HASARLI”dır. TÜM YAPIDA hasarlı olan taşıyıcı sistem elemanları eski haline getirilmeden ve taşıyıcı sistem güçlendirilmeden kullanılmamalıdır.

Yukarıdaki boşluk işaretlendi ise yapı “AĞIR HASARLI”dır. İSKAN EDİLEMEZ.




ALAN

C4 50 x 30 C 1500C8 50 x 30 B 1500C11 50 x 30 D 1500C14 30 x 50 D 1500C13 50 x 30 C 1500C5 50 x 30 C 1500C15 50 x 30 D 1500C9 50 x 30 D 1500C12 50 x 30 A 1500C3 50 x 30 C 1500C7 50 x 30 C 1500






7800 cm2 1500 cm2 1500 cm2 7500 cm2 6000 cm2

Düşey Ağırlıklı Hasar Yüzdesi=[ [2]x0,15+[3]x0,35+[4]x0,65+[5]x1,00 ] x 100 DÜŞEY AHY= % 48[1]+[2]+[3]+[4]+[5]


6.2. Yığma Yapı Örneği

Bu kısımda bir yığma yapı örneği sunulmuştur. Yapı 2 katlıdır. Yapıya ait kat planı aşağıda sunulmuştur. Tüm duvarlar 30 cm kalınlığındadır. Yapının her iki katında da betonarme döşemeler mevcuttur.

Bina üzerindeki hasarın değerlendirilmesi için formun adımları izlenmelidir.

Hasar İnceleme Adımları

1. Aşama:

1. İnceleme (Yapının Geneline İlişkin İncelemeler)



Yapıda kısmi veya toptan göçme yoktur.




Kalıcı yerdeğiştirme gözükmemektedir.

Yapıya ait kat planı

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 613. İnceleme (Zemine İlişkin İncelemeler)




[ ] < ≈ 1°

(Yana yatmamış)

[ ] ≈ 2°

(Yana az yatmış)

[ ] ≥ 3°

(Yatmış çok yatmış)

• Yukarıda Ağır Hasar sütunu işaretlenmiş ise yapı “AĞIR HASARLI”dır, inceleme-ye son veriniz.



Yapıda zemin hareketine bağlı bir dönme görülmemiştir.

2. Aşama:

Duvar Hasarlarının Kaydedilmesi

İnceleme oda oda yapılacaktır. Bir odada kaydedilen duvar diğer odalarda incelen-meyecektir.

ODA 1

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti62Duvar 1

Duvar 2

Duvar 3

D1

Hasar: Maksimum 8 mm çatlak genişliği, sıvada dökülme, tuğlada ezilme

C Tipi (Ağır) Hasar

Duvar Alanı: 270 x 30 = 8.100 cm2

270 cm

D2



Duvar Alanı: (70+200) x 30 = 8.100 cm2

70 cm 100 cm 200 cm

D3

Hasar: Maksimum 5 mm çatlak genişliği,


Duvar Alanı: (70+100) x 30 = 5.100 cm2

70 cm 100 cm 100 cm

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 63Duvar 4

ODA 1 tamamlandı. ODA 2’ye geçilmelidir.

İncelenen duvarlar:

ODA 2

D4


B Tipi (Orta) Hasar

Duvar Alanı: (70+200) x 30 = 8.100 cm2

70 cm 100 cm 200 cm


Duvar 6

Duvar 7

D5



Duvar Alanı: 540 x 30 = 16.200 cm2

540 cm

D6



Duvar Alanı: 270 x 30 = 8.100 cm2

270 cm

D7


B Tipi (Orta) Hasar

Duvar Alanı: (540-300) x 30 = 7.200 cm2

300 cm

540 cm

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 65ODA 1 ve 2 tamamlandı. ODA 3’e geçilmelidir.

İncelenen duvarlar:

ODA 3

Duvar 8

D8



Duvar Alanı: (470-300) x 30 = 5.100 cm2

300 cm

470 cm


Duvar 10

ODA 1, 2 ve 3 tamamlandı. ODA 4’e geçilmelidir. İncelenen duvarlar:

ODA 4

D10


D Tipi (Çok Ağır) Hasar

Duvar Alanı: (170+200)x30 = 11.100 cm2

170 cm 100 cm 200 cm

D9


B Tipi (orta) Hasar

Duvar Alanı: 200 x 30 = 6.00 cm2

200 cm

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 67Duvar 11

Duvar 12

Tüm odalar tamamlandı.

D12


D Tipi (Çok Ağır) Hasar

Duvar Alanı: (70+200) x 30 = 8.100 cm2

70 cm 200 cm 200 cm

D11


B Tipi (Orta) Hasar

Duvar Alanı: 540 x 30 = 16.200 cm2

540 cm

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti68Hasar Tablosu

Yapı Hasarının Değerlendirilmesi

Hesaplanan Düşey AHY;

Düşey AHY %0-%20 arasında ise yapı AZ HASARLI,

Düşey AHY %20-%50 arasında ise yapı ORTA HASARLI,

Düşey AHY>%50 ve daha büyük ise yapı AĞIR HASARLI

Yapı Ağır Hasarlıdır.




ALAN

D1 270 x 30 C 8100D2 270 x 30 C 8100D3 170 x 30 C 5100D4 270 x 30 B 8100D5 540 x 30 C 16200D6 270 x 30 C 8100D7 240 x 30 B 7200D8 170 x 30 C 5100D9 200 x 30 B 6000D10 370 x 30 D 11100D11 540 x 30 B 16200D12 270 x 30 D 8100






- cm2 - cm2 37500 cm2 50700 cm2 19200 cm2

Düşey Ağırlıklı Hasar Yüzdesi=[ [2]x0,15+[3]x0,35+[4]x0,65+[5]x1,00 ] x 100 DÜŞEY AHY= % 61[1]+[2]+[3]+[4]+[5]

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 69Taşıyıcı Elemanların İncelenmesi Sonucunda Bulunan Ağırlıklı Hasar

Yüzdelerine (AHY) Göre Binanın Hasar Değerlendirmesi

Açıklama Az Orta Ağır

Düşey Taşıyıcı Elemanlarda (DÜŞEY AHY)=

[ ] < 0,20 [ ] 0,20 - 0,50 [ ] ≥ 0,50

Kirişlerde (YATAY AHY)=

[ ] < 0,75 [ ] ≥ 0,75

TAŞYICI SİSTEM DEĞERLENDİRMESİ


Orta Hasar sütunundaki her iki satırı da işaretlediyseniz, yapı “AĞIR HASARLI”dır. İSKAN EDİLEMEZ Sadece bir satır işaretli ise yapı “ORTA HASARLI”dır. TÜM YAPIDA hasarlı olan taşıyıcı sistem elemanları eski haline getirilmeden ve taşıyıcı sistem güçlendirilmeden kullanılmamalıdır.

Yukarıdaki boşluk işaretlendi ise yapı “AĞIR HASARLI”dır. İSKAN EDİLEMEZ.

Afet Müdahale Ekibi Sonuç Değerlendirmesi:

Depremin Etkilediği Betonarme ve Yığma Binalarda Hasar Tespiti 71Kaynaklar

[1] Pablo José Robalino, Shear Performance of Reinforced Lightweight Concrete Square Columns in Seismic Regions, Msc Thesis (2006).

[2] Takashi Kaminosno, Fumitoshi Kumazawa and Yoshiaka Nanako, Quick Inspection Manual for Damaged Reinforced Concrete Buildings Due to Earthquakes, National Institute of Land And Infrastructure Management, (2002).

[3] Boduroğlu Hasan, Özdemir Pınar, ve İlki Alper, Dask-Türk Zorunlu Sigorta Sistemi İçin Geliştirilen Hasar Tespit Formu, (2002).

[4] ATC-20, Procedures for Postearthqy Evaluation of Buildings, Applied Technology Council, (1989).

[5] ATC-20-1, Field Manual: Postearthquake Safety Evaluation of Buildings, Applied Technology Council, (2005).

[6] New Zealand Society for Earthquake Engineering. Building Safety Evaluation Guidelines for Territorial Authorities During a State of Emergency, (2009).

[7] Eppo, Instructions and Forms for Post-Earthquake Usability Assessment of Buildings. Earthquake Prot. Plann.Organiz., Athens, Greece, (1997).

[8] The Japan Building Disaster Prevention Association (Jbdpa), Guideline for Post-Earthquake Damage Evaluation and Rehabilitation, (2001).

[9] European Macroseismic Scale, European Seismological Commission, Editor Grünthal G, (1998).

[10] Baggio, Carlo, Alberto Bernardini, Riccardo Colozza, Livio Corazza, Mariana Della Bella, Giacomo Di Pasquale, Mauro Dolce Et Al. “Field Manual For Post-Earthquake Damage and Safety Assessment and Short Term Countermeasures (Aedes).” Jrc Scientific And Technical Reports, (2007).


Önerilen hasar tespit yöntemi büyük ölçüde Japon Hasar Tespit Yöntemine (Kaminosono T, Kumazawa F and Nakano Y. Quick Inspection Manual for Damaged Reinforced Concrete Buildings due to Earthquakes-Based on the Disaster of 1999 Kocaeli Earthquake in Turkey. Technical Report, National Institute of Land and Infrastructure Management, Ministry of Land, Infrastructure and Transport, 2002) ve Applied Technology Council (ATC) tarafından hazırlanmış olan kılavuza dayanmaktadır (ATC-43, FEMA 306, Evaluation of Earthquake Damaged Concrete and Masonry Wall Buildings, 1998).

tmmob ñqíddw 0Ökhqglvohul 2gdvÜ - imo.org.tr · bu k ılavuz kapsam ında ele al ınan...

Documents