tÜrk eĞİtİm sİstemİnde gÜncel...

Türkiye’de Okul Yöneticisi Yetiştirmenin Tarihi Süreci Ünite 5-6

1

Eğitim Yönetimi Teftişi Ve Planlaması Tezsiz Yüksek Lisans Programı

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE GÜNCEL KONULARYrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN

2

Ünite 5-6

İçİndekİler5.1. OSMANLI DEVLETINDE OKUL YÖNETICISI YETIŞTIRME ..................................................... 35.2. CUMHURIYET DÖNEMINDE OKUL YÖNETICISI YETIŞTIRME ............................................. 45.3. CUMHURIYET DÖNEMI YÖNETICI YETIŞTIRME MODELLERI ............................................. 55.4. OKUL MÜDÜRÜNÜN DEĞIŞEN ROLLERI VE BEKLENTILER ................................................ 65.5. EĞITIM YÖNETICISININ YETERLIĞI ........................................................................................ 75.6. OKUL MÜDÜRLÜĞÜ LIDERLIK STANDARTLARI ................................................................... 95.7. YÖNETICI ATAMA YÖNETMELIKLERI ...................................................................................11

5.7.1. 1998-1999 ve Sonraki Müdür Atama Yönetmelikleri ...........................................................................115.7.2. Yönetici Atama Yönetmeliklerinin Değerlendirilmesi .........................................................................145.7.3. Milli Eğitim Şûra Kararlarında Eğitim Yöneticiliği ..................................................................................15

5.8. BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETIŞTIRME .................................................................165.8.1. Amerika Birleşik Devletleri’nde Müdür Yetiştirme .................................................................................19

5.9. TARTIŞMA VE SONUÇ ............................................................................................................215.10. KAYNAKÇA .............................................................................................................................23

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİYrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN


3

Bu ünitede okul yöneticisi yetiştirmenin tarihi süreci, okul yöneticilerinin değişen rolleri, okul yöneticiliğinin bir meslek haline gelememesinin nedenleri, Türkiyede okul yöneticile-rinin seçilmesi, atanması süreçleri, yönetici seçme ve atama ile ilgili sık sık değişen mevzuat ve son durum ile farklı ülkelerdeki okul yöneticisi seçme, yetiştirme ve atama konuları tar-tışılmıştır.

5.1. OSMANLI DEVLETINDE OKUL YÖNETICISI YETIŞTIRMEEğitim yönetiminin Türkiye’deki gelişimine ve durumuna bakıldığında, bazı dönüm noktala-rının alanın gelişimini etkilediği bilinmektedir. Türk eğitim tarihinde cumhuriyetten önceki dönemde ilköğretim okulu müdürlerinin seçilmesi, atanması ve yetiştirilmesiyle ilgili uygu-lamalara ilişkin doğrudan bilgiye ulaşılamamıştır. Osmanlı Devletinde her tür ve düzeydeki kurumun yöneticileri, medreseler ve 1455 yılında Fatih Sultan Mehmet döneminde açılan Enderun okullarında yetiştirilmekteydi. Bu dönemde yönetici adaylarında; eşitlik, hak, ada-let hoşgörü duygularına sahip olmak gibi özellikler aranırdı. Zaman içerisinde, geleneksel eğitim kurumları olan medreseler ve enderun okulları, yeni gelişmelere uyum göstermek-te başarısız kalınca, yöneticileri çağdaşlaşma aracı gördükleri batının eğitim sistemi ile ye-tiştirmek istemişlerdir. Bu bağlamda geleneksel okulların yanında yeni okulların açılması ve eğitim işlerinin devletin sorumluluğuna verilmesi II. Mahmut döneminde olmuştur. II. Mahmut’un yeni açılan okulların başına birer “nazır-bakan” ünvanıyla okul müdürü atadığı görülmüştür. Bursalıoğlu’na göre bu unvan okul müdürünün statüsünü yükseltmek amacını taşımıştır.

Tanzimat ile birlikte başlayan laik eğitim anlayışının devamı olarak 1839’da yönetim görev-lerinin kadılardan alınarak bürokratlara verilmesi, ayrıca modernleşme çabalarını sürdüren bir ordunun gereksinmeleri, merkezi bir eğitim örgütünü gerekli kılmıştır. Bu kapsamda 1847’de Genel Okullar Bakanlığı (Mekatib-i Umumiyye Nezareti) adını alarak bugünkü eği-tim örgütlenmesinin çekirdeğini oluşturmuştur. Türk eğitim tarihinde 1869’da yayımlanan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi önemli bir dönüm noktası niteliğindedir. Milli Eğitim Ba-kanı Saffet Paşa bu nizamname ile bugünkü eğitim sistemimize temel olan Osmanlı Eği-tim Sisteminin ilk ayrıntılı planını yapmıştır. Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, 1870’te açılan Darülmuallimat’ın (Kız Öğretmen Okulu) bir kadın müdürü olacağı hükmünü getirmiştir. Böylece İlk kadın müdür göreve getirilmiştir. Ancak 1895’te Abdülhamit döneminde yayım-lanan Darülmuallimat Talimatnamesinden, bu okulun bir erkek müdürü, onun maiyetinde de bir kadın müdürü olacağı belirtilmiştir. Daha sonra kadın müdürü, erkek müdürün ma-iyetine vererek 1869 sayılı Nizamnamenin getirdiği yetki ve sorumlulukları büyük ölçüde kısıtlamıştır.

Türk Eğitim Sisteminde Güncel Konular

4

5.2. CUMHURIYET DÖNEMINDE OKUL YÖNETICISI YETIŞTIRMECumhuriyetin ilk dönemlerinde, başta Atatürk olmak üzere Cumhuriyet’in kurucu kadrosu eğitimi kalkınmanın temel hedefi olarak görmüş, bu kapsamda dağınık olan eğitim sistemi-ni birleştirmiştir. İlk olarak 3 Mart 1924’te Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Kanunu) çıkarılarak tüm eğitim kurumları tek bir merkezi yönetim çatısı altında toplanarak milli bir eğitim sisteminin temelleri atılmıştır. 1926 yılında çıkarılan 789 sayılı “Maarif Teşkilatına Dair Kanunun” 12. Maddesinde yer alan “Meslekte asıl olan Muallimliktir” anlayışının üzerinden 90 yıl geçmesine rağmen halen yürürlüktedir.

En son 10 Haziran 2014 yılında yayınlanan MEB’e bağlı Eğitim Kurumları Yöneticilerinin Görevlendirilmelerine İlişkin Yönetmeliğinin 1. maddesinde; “Bu yönetmeliğin amacı, Millî Eğitim Bakanlığına bağlı eğitim kurumları yöneticiliklerini ikinci görev olarak yürüteceklerin görevlendirilmelerine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.” denilerek yöneticiliğin öğret-menliğin doğal ve kaçınılmaz bir uzantısı olduğunu belirterek yöneticilikte asıl olan öğret-menlik anlayışını korumaktadır.

Türkiye’de okul müdürü seçme ve atamanın tarihi süreci incelendiğinde eğitim ve okul yönetimi görevleri, öğretmenlerin, ek bir yönetim formasyonu gerektirmeksizin yapabile-cekleri görev olmaktan öte gidememiştir. Böylece 1926 yılından günümüze kadarki okul yöneticisi yetiştirme anlayışına bakıldığında çeşitli şekilde bu alanda akademik vb. şekilde yetişmiş insan gücü adeta yok sayılarak yeterlik, liyakat ve kariyer gibi yönetimin temel ilke-leri görmezlikten gelinerek okul yöneticiliği sorunu güncelliğini korumaya devam etmek-tedir.

Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte 1924’te kabul edilen Tevhid-i Tedrisat Kanunu, John Dewey’in Türkiye ziyareti ve yazdığı rapor, 1926’da öğretmen yetiştirmek amacıyla Orta Mu-allim Mektebinin (şimdiki Gazi Eğitim Fakültesi) açılması, 1964’te Ankara Üniversitesi’nde Eğitim Fakültesi’nin kurulması ve sonra yurt genelinde açılan ilgili fakülte ve bölümler, MEB Şuraları, Yükseköğretim Kurulu’nun kurulması ve aldığı kararlar, yıllar içinde kanun ve yö-netmelik değişiklikleri okul yöneticisi seçme, atama ve yetiştirilmesi alanına olumlu veya olumsuz etkide bulunmuştur.

Türkiye de yöneticilerin seçilme, yetiştirilme ve atanmalarına ilişkin ilk yasal düzenlemeler incelendiğinde; 1953 yılında Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE)’nin ku-rulması, Türkiye’de kamu yönetiminin ve onun bir alt alanı olarak eğitim yönetiminin ayrı bir alan olarak ele alındığı görülmektedir. 1962 yılında Merkezi Hükümet Teşkilâtı Araştırma Projesi (MEHTAP) raporu hazırlanmıştır. MEHTAP raporunda eğitim yöneticiliğinin özel bir uzmanlık işi olması gerektiği, bu alanda yöneticiler yetiştirmek üzere üniversitelerde bö-lümler açılması önerilmiştir. Üniversitelerde okul yöneticiliği ile ilgili ilk açılan fakülte, An-kara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesidir. 1965-1966 öğretim yılında öğretime başlamış olan Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, bu dönemde alanında süresi dört yıl olan ve türündeki tek fakültedir. Bu fakültede EYTEP Anabilim Dalı’nda Eğitim Yönetimi ve Teftişi


5

Bilim Dalı ve Eğitim Ekonomisi ve Planlaması Bilim Dalı kurulmuştur. Sonra başka üniver-sitelerde bu bölümler açılmıştır.Bu fakülteler Türk Eğitim sisteminin ihtiyacı olan yönetici, denetici ve uzman ihtiyacını karşılamıştır. Ancak 1997’de YÖK kararı ile eğitim fakültelerinin ilgili bölümleri kapatılmış, bu programlar sadece yüksek lisans ve doktora eğitimi seviyesin-de eğitim vermeye başlamıştır.

İlk kez istenen koşullara sahip tüm öğretmenlerin eşit olarak katılabildikleri sınav sistemi, MEB’e Bağlı Eğitim Kurumları Yöneticilerinin Atama ve Yer Değiştirmelerine İlişkin Yönet-melikle (MEB 1998) birlikte uygulanmaya başlanmıştır.

5.3. CUMHURIYET DÖNEMI YÖNETICI YETIŞTIRME MODELLERIÇıraklık Modeli: Usta-çırak tarzıyla yetişen ya da pişen öğretmenler merkezi yönetimin doğ-rudan müdahalesi ile okul yöneticiliğine atanmaktaydı ve bu model 1970’li yıllara kadar özü çok fazla değişmeden uygulanmıştır. Çıraklık Modeli bazı Avrupa ülkelerinin yönetici yetiş-tirme modeliyle de benzerlik göstermektedir. Fransız, İtalyan, İsveç ve Danimarka yönetici yetiştirme modelleri bu benzerliğe uygun örneklerdir. Merkeziyetçi anlayışla şekillenmiş okul sistemimizde okul yöneticisi merkezi otoritenin okuldaki temsilcisi, memurudur. Milli Eğitim Bakanlığı Tebliğler dergisinin Ocak 2000 sayısında bir okul müdürünün görev öze-tinde şunlar yazmaktadır: “Okulun yönetimini; kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge, plan, program ve emirler doğrultusunda planlar”. Dolayısıyla Çıraklık modeli eğitim siste-mimize egemen olana merkeziyetçi anlayışın doğal bir uzantısıdır. Bu modelde “meslekte asıl olan öğretmenliktir” anlayışı devam etmektedir.

Eğitim bilimleri modeli: 1970’li yıllarda Türkiye’de Eğitim Fakülteleri’nin kurulması, eğitimin çeşitli alanlarında bilimsel çalışmaların yapılmaya başlanması ile birlikte Eğitim Bilimleri alanını kuran eğitimcilerin önderliğinde eğitimin pek çok alt alanında (program geliştir-me, ölçme ve değerlendirme, eğitim yönetimi, psikolojik danışma, vb.) lisans programları açılmaya başlanmıştır. Uzun yıllar Türkiye’de eğitim fakültelerinin birincil görevi öğretmen yetiştirmekten ziyade eğitim bilimlerinin yukarıda adı verilen alanlarında profesyoneller ye-tiştirmek olarak algılanmıştır. Buradaki temel varsayım yönetimin bilimsel bir çalışma alanı olduğu, yönetici olacak kişilerin örgüt, yönetim, liderlik gibi temel alanlarda akademik bil-gilerle donanık olması gerektiğidir. Bu programlardan mezun olan adayların Milli Eğitim Bakanlığı tarafından okullara yönetici olarak atanması konusu sık sık gündeme getirilmiş, ancak o günden bu güne bu beklenti gerçekleşmemiş, mezun olan adaylar daha sonra bazı öğretmenlik alanlarında istihdam edilmişlerdir.

Atamalarda Bazı Ek Nitelikler Modeli: Üçüncü ve son model aslında tam anlamda bir yöneti-ci yetiştirme modeli değildir. Milli Eğitim Bakanlığı 1999 yılında okul yöneticiliğine atamada bazı ek ölçütler kullanmaya başlamıştır. Örneğin her hangi bir alanda yüksek lisans yapmış olmak ve eğitim, öğretim, yönetim, işletmecilik gibi alanlarda yayınlanmış eseri olmak ter-cih nedeni olarak kullanılmaktadır. Öte yandan adayların Yönetici Seçme Sınavından en az


6

70 almaları ön koşul olarak konmuştur. Bu anlamda, adı geçen uygulama bir aday ayıklama mekanizmasıdır ve yönetici yetiştirmede geleneksel “Çıraklık Modelini” temelde değiştir-memektedir. Doksanlı yılların sonunda atanan okul müdürlerinin genel sınav sonrası belirli bir süre eğitim programlarıyla yetiştirilmesi, müdürlerin eğitiminde uygulanan en yaygın yöntem olarak kullanılırken bugün bu durum uygulamadan kaldırılmıştır.

5.4. OKUL MÜDÜRÜNÜN DEĞIŞEN ROLLERI VE BEKLENTILERİletişim ve bilgi teknolojilerine bağlı olarak hızla değişen toplumsal, sosyal ve siyasal yapı okulun yapısında, işlevlerinde ve çevre ile ilişkilerinde değişmelere neden olmuştur. Sürekli değişim içinde olan ve kimi zaman da değişimin kaynağı konumunda olan okulların yöne-timi özellikle yöneticilerin seçilmesi, yetiştirilmeleri yeterlilikleri ve standartları konusunu güncelliğini korumaktadır. Okul yöneticilerinin seçilmesi, atanması ve yetiştirilmesi konu-larında çağın gereklerine uygun liderlik yeterlilikleri ve bazı standartların olması gerektiği tüm araştırmalarda vurgulanmaktadır. Araştırmalar, değişimin etkileri ile müdürlerin rolle-rinin değiştiği belirtilmiştir. Değişimler ve çeşitli kesimlerin okuldan beklentilerinin artması ve çeşitlenmesi karşısında okul müdürünün baskı altında kaldığı vurgulanmıştır. Okul mü-dürünü geleneksel rolünden kurtarıp lider eğitim yöneticisi olarak yetiştirmek için belirli yeterlilikler ve bu yeterliliklere dayalı standartlar geliştirilerek bu baskının azaltılabileceğine dikkat çekilmiştir. Küreselleşme, okul çevresinde değişme, okuldan beklentilerin artması, hesap verebilirlik, rekabet, saydamlık gibi süreçler okul müdürlerinin rollerinin değişmesine sebep olmuştur.

Bu kapsamda okul müdürünün yeni rolleri; program geliştirme, etkili planlama, öğrenci ba-şarısını izleme, verilere dayalı yönetim, müfredat ve karar vermeye dayalı paylaşım, etkili iletişim, farklılıkların yönetimi, insan kaynaklarının geliştirilmesi, etkin teknoloji kullanımı, öğrenme ortamını yönetme, olumlu kurum kültürü oluşturma, organizasyon, dönüt sağla-ma liderlik etme şeklinde sıralanabilir. Fakat bu rolü gerçekleştirmede okul müdürlerinin ne derece yeterli oldukları tartışmalıdır. Okul algısındaki bu değişimlerin okul yöneticisi algısını da değiştirdiği gibi okul yöneticilerinden beklentileri de arttırdığı söylenebilir. Bu anlamda müdürlerin değişim ve rekabet karşısında; varlıklarını sürdürebilmek, farklı çevrelerin bek-lentilerine yanıt verebilmek, sürekli öğrenme ve gelişmeye odaklanan, iş birliği ve paylaşı-ma dayalı etkili okul yönetimini gerçekleştirebilmek için yöneticilik anlayışından çok liderlik anlayışı doğrultusunda seçilmesine ve yetiştirilmesine ihtiyaç vardır.

Thomas ve Bainbridge (2001) okula ve müdüre baskının çeşitli nedenlerle arttığını ifade etmiştir. Bu baskının nedenlerini okullara ayrılan finansal desteğin azalması, artan hesap ve-rebilirlik, ihtiyaçların çeşitliliği ve farklılıklar, politika zıtlıkları ve teknoloji olarak açıklamıştır. Müdürlerin ulusal (TEOG, YGS, LYS vb.) ya da uluslararası düzeyde (PISA, TIMMS, PIRLS vb.) yapılan sınavlarda öğrenci başarısı konusunda öğrencilere, velilere ve üst yönetime hesap verme konularında rolleri tartışılmaya başlanmıştır. Karip’e (2007) göre söz konusu bu sı-navların sonuçları Türkiye’de okullar arasında önemli ölçüde başarı farklılığının olduğunu


7

göstermektedir. Okullar arasındaki bu farklılığın nereden kaynaklandığına ilişkin gerek ve-lileri gerekse diğer ilgilileri tatmin edecek cevapların bulunamaması, okul müdürünü baskı altına almaktadır. Okula ve eğitime ait hangi sorun olursa olsun ilk sorumlu tutulan ve he-sap sorulan kişiler okul müdürleri olmaktadır. Ancak müdürlerin bu yeni durumlar karşı-sında hangi stratejileri kullanacağına ait gerek hizmet öncesinde gerekse hizmet içinde bir yetiştirme programı ve standart bulunmadığı düşünüldüğünde okul müdürlerinin işinin ne kadar zor ve karmaşık bir hâl aldığını söylemek yanlış olmayacaktır.

Müdürün yeni durumlarla ve sorunlarla başa çıkabilmesi için etkili liderlik yapabilecek çe-şitli yeterlilikleri olmalıdır. Yeterlilikler neler olmalıdır sorusuna verilen cevaplar genelde teknik, insancıl ve kavramsal yeterlilikler olarak açıklanır. Ancak bu yeterlilikler tek başına yeterli değildir. Okul yönetme yeteneğinden yoksun, sorunlara sağlıklı çözümler üreteme-yen, insan ilişkileri zayıf vb. özelliklere sahip okul yöneticilerinin görev alması engellenerek okul müdürlüğünü lider okul müdürü şekline dönüşmesi için okul yöneticisinin seçimi, ye-tiştirilmesi ve atanmasında standartlarının belirlenmesine ihtiyaç vardır.

Okul yönetimlerinde yaşanan sorunların giderilmesinde müdürlerin nitelikleri önemli bir etkendir. Türkiye’de eğitim sisteminde yönetici yetiştirme felsefesi ve yapısı tam oturmadı-ğından okul müdürü olarak atanacak müdür adayları için yeterliliklerin ve standartların ne olması gerektiği de belirlenememiştir. MEB’in çeşitli çalışmalarına rağmen okul yöneticileri-nin hizmet öncesinde ve sonrasında nasıl yetiştirileceği, müdür alımlarının ve atamalarının nasıl yapılacağı konusunda ulusal ve uluslararası geçerliliği olan bir standart yoktur. Bugün-kü müdür seçim sistemi tutucu bir kontrol mekanizması olarak düzenlenmiştir.

5.5. EĞITIM YÖNETICISININ YETERLIĞI Yönetici yeterlikleri ve liderlik kavramları en fazla araştırma yapılan sosyal bilimler konuları arasında yer almaktadır.

Yeterlik; uygunluk, karşılama, gerektiği gibi yapma, miktar, nitelik ya da derece açısından yeterli olma ve gereken niteliklere sahip olma olarak belirtilmektedir. Eğitim yöneticilerinin yeterliklerinin belirlenmesi, yöneticinin etkililiği değerlendirilebilmesi, çeşitli baskı grup-larının ve güç odaklarının okul üzerindeki baskılarının dengelenmesi, yöneticilerin görev tanımlarının kesin bir şekilde ortaya konması, vb. açıdan önem taşımaktadır. Okul yöneti-cisi, bir eğitim lideri olarak okulda anlamların yönetimini sağlayabilecek bazı yeterliklere sahip olmalıdır. Yönetici; okulun anlamını daha iyi anlayacak, bir takım sembolleri, okulların amaçlarının gerçekleşmesinde etkili bir biçimde kullanabilmelidir. Eğitim sisteminde yapı-lan yeni uygulamalar, okul yöneticilerinin yeni yeterlilikler kazanmasını zorunlu kılmakta ve bu bağlamda yeterliklerin yeniden tanımlanması gerekmektedir. Okul yöneticilerinin okulun rutin işlerini yerine getiren kişiler olmasından ziyade bir demokratik lider, öğretim lideri, araştırmacı, toplum lideri ve insan kaynakları yöneticisi olması beklenmektedir. An-cak gelişmiş ülkelerde okul yöneticilerinin rolü öğretim liderliği bağlamında vurgulanırken,


8

Türkiye’de okul yöneticilerinin daha çok bürokratik görevleri ön plana çıkmaktadır. Yönetici yeterlikleri, örgütsel etkililiğin sağlanması için yöneticiden beklenen yeterlikler olup tek-noloji kullanımı yeterliğinden iletişim ve liderlik yeterliklerine kadar oldukça geniş bir alanı kapsamaktadır. Okul yöneticilerinin sahip olması gerektiği düşünülen yeterliklerle ilgili en geniş tanım aralığına sahip yeterlik alanları ise Katz’ın (1955) liderlik yetenekleri kuramını ve Başar’ın (2000) yeterlik alanlarına ilişkin betimlemelerini temel alarak; teknik yeterlikler, insancıl yeterlikler ve kavramsal yeterlikler şeklinde sıralanmıştır.

Teknik Yeterlikler: Kişinin çalışma alanına göre, somut olarak yapabileceği, uzmanlık bilgisi-ne bağlı bilgi ve becerilerdir. Bunlar; Yöneticinin, okul maliyesinin kuram ve ilkelerinde uz-man olması, okulun iç maliyesi ve işletme yönetimi, okul binalarının bakımı ve hizmete hazır tutulması, okul binalarının planlanmasıdır. Teknik yeterlikler göreve ilişkin etkinlik alanla-rındaki teknik bilgi ve becerilerdir. Görev gereklerini yerine getirebilmek için kullanılacak yöntemler, teknikler, süreçler ve işlemlerle ilgili teknik bilgi ve yeterliklerin tümü o görevin teknik etkinliklerini oluşturur. Bir teknik yeterliliğin sağlanması çoğu kez başka yeterliklerin kazanılmış olmasına bağlıdır. Aynı şekilde bir ilişki teknik yeterliliklerle, insancıl ve karar ye-terlilikleri arasında da görülebilir. Kendinden beklenenleri ve eleştiri yapmayı bilme, bireyin ve durumun özelliklerine göre iletişim kurma, yakınmaları yönetebilme, durumu çok yönlü olarak görebilme, sorunu olabildiğince çabuk ele alma iletişime ilişkin teknik yeterliliklerdir.

Yönetici atama ile geldiğinden, başlangıçta ancak statü lideridir. Diğer bir anlamı ile baştır, üsttür. Bu statünün verdiği formal yetkinin, sosyal ve teknik yetkilerle desteklenmesi gere-kir. Sosyal yetki yöneticinin etrafındaki gruptan yani okulun iç ve dış öğelerinden gelecektir. Teknik yetkiyi ise yöneticinin yönetim bilgisi ve yeterlikleri sağlayacaktır. Bu yetkiler saye-sinde yönetici, gerçek bir lider rolüne girebilecek etrafındaki öğeleri, okulun amaçlarına ulaşmasını sağlayacak yönde eyleme geçirebilecektir. Okul müdürünün sınıfta öğretmenle-ri denetleyebilmesi de teknik yeterliliğin bir göstergesidir.

İnsancıl Yeterlikler: Etkili çalışma ve ortak çaba oluşturabilme, başkaları hakkındaki varsa-yım, inanç ve tutumları, bunların kullanılış yöntem ve sınırlarını görebilme, bireysel farklı-lıkları gözetme gibi insan ilişkilerine yönelik özellikler olarak görülebilir. Bu yeterlikler birey, grupları anlama ve güdüleme yeterlikleri olarak da kabul edilebilir. İnsansal yeterlik, yöneti-cinin gerek bire bir, gerek grup olarak insanlarla çalışabilme yeteneğidir. Bu yeterlik kişinin kendisi hakkındaki anlayışı ile ve başkalarına ilişkin düşünceleriyle yakından ilgilidir. Bu ye-terlik yöneticinin işgörenleri güdüleme, tutum geliştirme, grup dinamiği, insan gereksinim-leri, moral ve insan kaynağını geliştirme hakkında bilgi sahibi olmasını gerektirir. İlgilenme, güven, yetki verme, uzlaşma, ideallere ulaşma ve insan potansiyelini anlama yeterlikleri in-sancıl yeterlikler arasında sayılabilir. İnsansal yeterlikler yöneticiye, grubun bir üyesi olarak etkili biçimde çalışma ve bu yolla lidere bulunduğu grup içinde iş birliği kurabilme yeteneği sağlamaktadır


9

Kavramsal yeterlikler: Okulu bulunduğu toplum, eğitim sistemi ve evrensel ölçütler içerisin-de görebilme, okulun sosyal, kültürel ve ekonomik çevresini sürekli takip ederek, meydana gelen değişmeler ve gelişmelere kolaylıkla uyum sağlayabilecek nitelikte bir öğrenen okulu oluşturabilme becerilerini içermektedir. Bu yetenek başta yönetim kuramı, örgüt, insan dav-ranışı ve eğitim felsefesi olmak üzere eğitim alanına kuramsal bakış yeteneği kazandıracak bilim dallarının bilgi birikimine sahip olmayı gerektirir. Kavramsal yeterlik, okul yöneticisinin okulu bulunduğu toplum içinde, eğitim sistemi içinde ve evrensel ölçüler içinde görebilme, okulu bütünleyen tüm parçaları karşılıklı etkileşim içinde görebilme, eğitim alanındaki ku-ramsal gelişmeleri izleyebilme, kavrayabilme ve karşılaştığı özgün egitim durumlarını bu kuramsal ve kavramsal bakış açısı ile değerlendirebilme yeteneğidir. Kavramsal yeterlikler örgütü bir bütün olarak görebilmek, duyabilmek yeteneğidir.

Bir başka sınıflandırmaya göre; okul yöneticilerinin yeterlikleri yönetim süreçleri açısından ele alınarak; karar verme, planlama, örgütleme, iletişim, eşgüdümleme, etkileme ve değer-lendirme yeterlikleri olarak sıralanmıştır.

5.6. OKUL MÜDÜRLÜĞÜ LIDERLIK STANDARTLARIOkul müdürlerinin seçimi, yetiştirilmesi ve atanmalarında yaşanan sorunlar ve engeller bugün de devam etmektedir. Bu sorunlar; meslekte aslolan öğretmenliktir anlayışı, okul yöneticiliğinin yeterlilik ve uzmanlık alanı olarak görülmemesi, okul yöneticilerini seçme, atama, yetiştirme sistemindeki rasyonel olmayan keyfî uygulamalar ve siyasi baskılardır. Bu süreçte; net ölçütlerin, standartların olmadığı, genel ve belirsiz ifadelerin kullanıldığı, aynı hükümette hatta aynı bakan döneminde bile yönetici seçme ve atama işlemlerinin sürekli değiştirildiği ancak yönetici yetiştirme, atama ve seçmelerin öz itibari ile değiştirilmeyerek dönemsel ve durumsal uygulamalara uygun ideolojik değişimlerin olduğu söylenebilir.

Türkiye’de okul müdürünün seçilmesi, yetiştirilmesi ve atanması için objektif bir standart programın oluşturulmamasına rağmen, MEB; boş dolu konteyner makinesi operatörü yetiş-tirme, biçerdöver ve dozer operatörü yetiştirme, kaldırma ve yükleme iş makineleri opera-törü yetiştirme, peynir üretim elemanı yetiştirme, hindi ve Pekin ördeği yetiştirme, masaj elemanı yetiştirme, emlakçılık, yağcılık, cilt bakımı ve güzellik elemanı, gemi güvenliği zabiti, bar servis elemanı yetiştirme gibi pek çok alanda öğretim programı geliştirmiş ve bu programların standartlarını oluşturmuştur.

Bu programların amaçları, içerikleri ve asgarî yetiştirme için uygulanan eğitim süreleri ince-lendiğinde belirli bir standardın ve yeterliliğin getirildiği söylenebilir. Örneğin; kaldırma ve yükleme iş makineleri operatörü yetiştirme için 72 saat, biçerdöver operatörü yetiştirmek için 78 saat, çırçır makineleri operatörü için 78 saat, boş-dolu konteyner operatörü için 120 saat, masaj elemanı yetiştirmek için 120 saat, hindi ve Pekin ördeği yetiştiriciliği için 96 saat, bar servis elemanı yetiştirmek için 150 saatlik toplam teorik ve uygulamalı eğitim almak ve eğitim sonunda yapılacak sınavlarda başarılı olmak koşulu getirilmiştir (MEB, 2011).


10

Bu programların içerikleri, sınav şekilleri, konu başlıkları, süreleri hatta kullanılacak araç-gereç ve kaynakları belirtilerek bir standart geliştirildiği söylenebilir. Ülkelerin farklı sosyokültürel, politik ve ekonomik yapılarının onların yönetim biçimleri üzerinde belirleyici bir rol oynadığı gerçeği göz önüne alındığında bir ülkenin okul yöneticileri için belirlenen liderlik standartları-nın bir başka ülke için de aynı ölçüde geçerli olmayacağı açıktır. Ancak küreselleşen dünyada ülkeler arasındaki etkileşimin artması ile birçok alanda benzer yapılaşmalara gidildiği de bir başka gerçektir. Ülkeler arasında çeşitli bakımlardan farklılıklar olmasına rağmen eğitim sis-temleri ve uygulamalarının benzer yanlarının daha fazla olduğu görülmektedir. Türkiye’nin okul müdürlüğüne ilişkin standartlarının ve bu standartların kazandırılmasına ait bir eğitim programının belirlenmesinde gelişmiş ülkelerin deneyimlerinden yararlanılabilir. Geleceğin okullarının yaratılmasında okul müdürlerinin önemini kavrayan ülkeler müdür yetiştirme ve seçme sorununun çözümüne yönelik çalışmalar başlatarak uygulamaya koymuştur.

Bu anlamda ABD Eyalet Eğitim Müdürleri Konseyi bünyesinde kurulan Okul Liderleri Lisans Konsorsiyumu (ISLLC) eyalet eğitim kurulu ve ulusal düzeyde faaliyet gösteren 13 eğitim bir-liğinin ortak çalışmasıyla 1996 yılında “Okul Müdürleri İçin Liderlik Standartları” belirlenmiş, sonra bu standartlar geliştirilerek 2008 ISLLC standartları oluşturulmuştur. Bu standartların amacı; eğitim politikalarını belirleyen kişilere amaçların belirlenmesinde, uygulamalarda, eğitim liderinin etkinliklerini değerlendirmede ve eğitimci yetiştirme sistemleri hakkında temel bilgiler sağlamaktır. Oluşturulan standartlar havuzu kullanılarak okul müdürleri için belirli yeterlilik kriterleri oluşturulabilir, oluşturulan standartlar, eğitim yöneticileri için ya da sistemin her kademesinde görev alacak bireyler için kullanılabilir. Okul yönetimi için lider yetiştirmenin ilk adımını politika standartlarını belirlemek ve uygulamak oluşturur. Standartların temel amacı nihayetinde öğrencilerin başarılarını arttırmaktır.

Bu standartlar başarıyı artırma konusunda karar vericilere ve eğitim liderlerine yardımcı olabilir. Okul liderliği standartlarına ilişkin literatürde farklı sınıflandırmalar vardır. Bunlar-dan en yaygın kullanılanı ABD Florida eyaletinde geliştirilen Florida Okul Müdürleri Liderlik Standartları’dır. Bu standartlar okul liderlerinin belirlenen görevlerini başarılı şekilde ger-çekleştirebilmeleri için gerekli yeterlilik ve becerileri göstermektedir.

Buna göre okul liderlerinden işin gerekleriyle ve sahip olunan yetkilerle uyumlu olacak şekilde şu standartları göstermeleri beklenmektedir: • Öğretim liderliği (öğretim liderliği, öğrenme ortamının yönetimi, öğrenme, hesap vere-

bilirlik ve değerlendirme)• Operasyonel liderlik (karar verme stratejileri, teknoloji, insan kaynaklarının geliştirilmesi,

etik liderlik)• Okul liderliği (vizyon oluşturma, toplum ve paydaş iş birliği, farklılıkların yönetimi)

Sonuç olarak; gerek ülkemizde okul yöneticilerinin yetiştirilmesi ve atamasına ait yeterlilik-lere dayalı bir standart oluşturulamamış, sürekli mevzuat değişimleri ile yönetici seçimleri ve atamaları yapılmıştır.


11

5.7. YÖNETICI ATAMA YÖNETMELIKLERI

5.7.1. 1998-1999 ve Sonraki Müdür Atama YönetmelikleriMEB Yönetici Atama, Değerlendirme, Görevde Yükselme ve Yer Değiştirme Yönetmeliği (MEB, 1999) de Türk eğitim tarihinde eğitim yöneticilerinin hizmet öncesi yönetim alanında yetiştirilmesini öngören ilk yönetmelik olarak görülmektedir. 1999 yılında çıkarılan MEB’e bağlı Eğitim Kurumları Yöneticilerinin Atama ve Yer Değiştirmelerine İlişkin Yönetmeliğe göre yazılı sınavda 100 üzerinden 70 puan alanlar başarılı sayılmaktadır. Başarılı olanlara üç haftalık yetiştirme eğitim verilir ve bu eğitimin sonunda 100 üzerinden 70 puan alanlar okul müdürlüğü yapmaya hak kazanırlardı.Müdürlerinin seçlimesi, yetiştirilmesi ve atanması ile ilgili olarak ilk kez 1999 yönetmeliği ile yazılı sınav ve sınav sonrasında müdürlerin yetişti-rilmesi eğitimini zorunlu hale getirilmiştir. Ancak okul müdürlerinin seçilmesi ve atanması süreci 2002 yılından sonra tekrar sıkıntılı ve karmaşık bir hal almıştır. Sadece 2004-2009 yılları arasında okul yöneticiliği seçilmesi ve atanması ile ilgili beş yönetmelik değiştiril-miştir. Neredeyse her iki yılda bir okul yöneticisi atama yönetmeliği değiştirilmiştir. Örne-ğin; 13.08.2009 tarihinde yayımlanan yönetici atama yönetmeliği 29.08.2009, 10.09.2009, 15.05.2010, 09.10.2010, 09.08.2011 ve 21.07.2012 tarihlerinde olmak üzere 6 kez değişikliğe uğramış, nihayetinde 28.02.2013 tarihinde yeni yönetmeliğin yayımı ile yürürlükten kaldı-rılmıştır. 28.02.2013 tarihli yönetmeliğin ömrü de 5 ay olmuş ve bu süre zarfında neredeyse hiç uygulama alanı bulamadan 04.08.2013 tarihinde uygulamadan kaldırılmıştır.

Bakanlıkça yönetmelikler yayımlanmakta akabinde hukuka aykırı hükümler sendikalarca davaya konu edilmekte, bu defa Bakanlık tarafından ya yönetmelik maddelerinde sürekli değişiklik yapılmakta veya yönetmelikler tamamen yürürlükten kaldırılmaktadır. Daha son-ra hepinizi görevden aldım şeklinde adlandırılabilecek olan kanun ile “14 Mart 2014 tarih ve 28941 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Milli Eğitim Temel Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair 6528 sayılı Kanunun 25. maddesi ile 652 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye eklenen Geçici 10 Madde’nin 8. fıkrasında yer alan “Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla halen Okul ve Kurum Müdürü, Müdür Başyardımcısı ve Yardımcısı olarak görev yapanlardan görev süresi dört yıl ve daha fazla olanların görevi, 2013-2014 ders yılının bitimi itibarıyla başka bir işleme gerek kalmaksızın sona erer. Görev süreleri dört yıldan daha az olanların görevi ise bu sürenin tamamlanma-sını takip eden ilk ders yılının bitimi itibarıyla başka bir işleme gerek kalmaksızın sona erer.” hükümleri gereği tüm müdürler görevden alınmıştır.

Daha sonra bu kanuna dayalı olarak “Milli Eğitim Temel Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 22. maddesiyle değiştiri-len 652 Sayılı KHK’nın 37. maddesinin (8) numaralı fıkrasında: “Okul ve Kurum Müdürleri, İl Milli Eğitim Müdürünün teklifi üzerine, Müdür Başyardımcısı ve Yardımcıları ise Okul veya Kurum Müdürünün inhası ve İl Milli Eğitim Müdürünün teklifi üzerine Vali tarafından dört yıllığına görevlendirilir. Bu görevlendirmelerin süre tamamlanmadan sonlandırılması, sü-resi dolanların yeniden görevlendirilmesi ile bu fıkranın uygulanmasına ilişkin diğer usul


12

ve esaslar yönetmelikle düzenlenir. Bu fıkra kapsamındaki görevlendirmeler özlük hakları, atama ve terfi yönünden kazanılmış hak doğurmaz.” şeklinde ekleme yapılmıştır. Bu kanuna dayalı olarak 10 Haziran 2014 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan MEB’e Bağlı Eğitim Kurum-ları Yöneticilerinin Görevlendirilmelerine İlişkin Yönetmelik yayınlanmıştır. Bu yönetmelikle görevlendirme süreleri dolanların yeniden görevlendirilmelerine ait usul ve esaslar belir-lenmiştir. Bu esaslara göre Müdürlükte dört yıllık görev süresini dolduranlar ilgi yönetmelik ekinde yer alan” Görev Süreleri Uzatılacak Eğitim Kurumu Müdürleri Değerlendirme For-mu” üzerinden değerlendirilmiştir. Form üzerinden yapılan değerlendirme sonucunda 100 üzerinden 75 ve daha üstü puan almaları halinde, il milli eğitim müdürünün teklifi üzerine valinin onayı ile görev süreleri uzatılmıştır. Okul müdürlerinin görev sürelerin uzatılması için kurulun komisyonlarda görev alan İl/İlçe Milli Eğitim Müdürleri ile Şube Müdürlerinin tamamına yakını yeni atandığından değerlendirecekleri okul müdürlerinin büyük bir ço-ğunluğunu tanınamamaktadırlar.

En son 6 ekim 2015 tarih ve 29494 sayılı resmi gazetede yayınlanan Millî Eğitim Bakanlığı Eğitim Kurumları Yöneticilerinin Görevlendirilmelerine Dair Yönetmelikle yönetici atama, seçme ve sınav konuların yeniden düzenlenmiştir. Yönetici olarak görevlendirileceklerde aranacak genel şartlar; yükseköğretim mezunu olmak, son başvuru tarihi itibarıyla Bakanlık kadrolarında öğretmen olarak görev yapıyor olmak, görevlendirileceği eğitim kurumuna, görevlendirileceği tarihte alanı itibarıyla öğretmen olarak atanabilme şartını taşıyor olmak veya aylık karşılığı okutabileceği ders bulunmak ve görevlendirileceği tarih itibarıyla, son dört yıl içinde adlî veya idarî soruşturma sonucu yöneticilik görevi üzerinden alınmamış olmak olarak belirlenmiştir. Bunların yanında zorunlu çalışma gerektiren yerler dışındaki eğitim kurumu yöneticiliklerine görevlendirilecekler bakımından, zorunlu çalışma yüküm-lülüğünü tamamlamış, erteletmiş ya da bu yükümlülükten muaf tutulmuş olmak şartı geti-rilmiştir. Müdür olarak görevlendirileceklerde; daha önce müdür olarak görev yapmış olmak, müdür başyardımcısı olarak en az iki yıl görev yapmış olmak, kurucu müdür, müdür yardım-cısı ve müdür yetkili öğretmen olarak ayrı ayrı veya müdür başyardımcılığı dâhil toplam en az üç yıl görev yapmış olmak, (hizmet sınıfına bakılmaksızın) Bakanlığın şube müdürü veya daha üstü kadrolarda görev yapmış olmak şartı aranmaktadır. Yapılan yeni düzenlemeyle müdürlüğe görevlendirileceklerde aranacak özel şartlar arasında bulunan “sekiz yıl öğret-menlik yapmış olma” şartı kaldırılmıştır. Bu düzenlemeyle birlikte, daha önce yöneticilik gö-revinde bulunmayan öğretmenler, doğrudan müdür olarak görevlendirilemeyecektir.

Müdür başyardımcısı veya müdür yardımcısı olarak görevlendirileceklerde ise; müdür, kuru-cu müdür, müdür başyardımcısı, müdür yardımcısı veya müdür yetkili öğretmen olarak gö-rev yapmış olmak, (hizmet sınıfına bakılmaksızın) Bakanlığın şube müdürü veya daha üstü kadrolarda görev yapmış olmak ve Bakanlık kadrolarında öğretmen olarak adaylık dâhil en az dört yıl görev yapmış olmak şartı aranmaktadır. Eski yönetmelikte asaleten en az dört yıl görev yapmış olma şartının adaylık dahil en az dört yıl şeklinde düzenlenmiştir.


13

Bunun yanında müdür başyardımcısı olarak görevlendirileceklerde ayrıca, fen lisesi müdür başyardımcılığına görevlendirileceklerde Matematik, Fizik, Kimya veya Biyoloji alan öğret-meni olmak; güzel sanatlar lisesi müdür başyardımcılığına görevlendirileceklerde Türk Dili ve Edebiyatı, Görsel Sanatlar/Resim veya Müzik alan öğretmeni olmak; imam hatip lisesi müdür başyardımcılığına görevlendirileceklerde İmam-Hatip Lisesi Meslek Dersleri alan öğretmeni olmak; mesleki ve teknik eğitim kurumları müdür başyardımcılığına görevlen-dirileceklerde atölye ve laboratuvar öğretmeni olmak; sosyal bilimler lisesi müdür başyar-dımcılığına görevlendirileceklerde Türk Dili ve Edebiyatı, Tarih, Coğrafya, Felsefe, Psikoloji veya yabancı dil alan öğretmeni olmak; spor lisesi müdür başyardımcılığına görevlendirile-ceklerde Beden Eğitimi alan öğretmeni olmak gibi okul türlerine göre branş ayrımı yapıl-mıştır. Yeni yönetmeliğe göre; Müdür başyardımcılığı ve müdür yardımcılığına görevlendir-me yazılı sınav sonucuna göre, müdürlüğe görevlendirme ise değerlendirme ve sözlü sınav sonucuna göre yapılacaktır. Bu yönetmelikle müdür başyardımcılığı ve müdür yardımcılığı görevlendirmeleri açısından yazılı sınav şartı getirilmiş bulunmaktadır. Bu sınavda yüz puan üzerinden yetmiş ve üzeri puan alanlar başarılı sayılacaklardır. Müdür başyardımcılığı ve müdür yardımcılığı için,

Yazılı sınav konuları ve puan değerleri şunlardır:• Türkçe-dil bilgisi: %10,• Genel kültür: % 10,• Resmî yazışma kuralları: % 4,• Halkla ilişkiler ve iletişim becerileri: % 4,• Okul Yönetimi: % 4,• Yönetimde insan ilişkileri: % 4,• Okul geliştirme: % 4,• Eğitim ve öğretimde etik: % 5,• Türk idare sistemi ve protokol kuralları: % 5,• Mevzuat: % 50

Sözlü sınav konuları ise;• Mevzuat: %50,• Analitik düşünme ve analiz yapabilme kabiliyeti: %10,• Temsil kabiliyeti ve liyakat düzeyi: %10,• Muhakeme gücü ve kavrayış düzeyi: %10,• İletişim becerileri, özgüveni ve ikna kabiliyeti: %10,• Genel kültür: %10.

Müdürlükte dört yıllık ya da aynı eğitim kurumu müdürlüğünde toplam sekiz yıllık görev sü-resi dolanlar ile duyurunun son günü itibarıyla 5 ve 6. maddelerde belirtilen şartları taşıyan-lar arasından müdür olarak görevlendirilmek üzere başvuruda bulunanlar Ek-1’de yer alan form üzerinden değerlendirme komisyonu tarafından değerlendirileceklerdir. Değerlendir-me sonucunda oluşan puan sıralamasına göre en yüksek puan alandan başlamak üzere,


14

eğitim kurumlarının boş bulunan müdürlük sayısının üç katı aday sözlü sınava çağrılacaktır. Müdürlük için yapılacak sözlü sınava katılmaya hak kazanan adaylar, sözlü sınav konuları ve ağırlıkları dikkate alınarak Ek-2’de yer alan form üzerinden sözlü sınav komisyonunca yüz tam puan üzerinden değerlendirileceklerdir. Müdür olarak görevlendirilmek üzere başvu-ruda bulunan adayların görevlendirmeye esas puanları; Ek-1’de yer alan form üzerinden verilen değerlendirme puanı ile sözlü sınavda verilen puanın aritmetik ortalaması alınarak belirlenecektir. Adaylar, hesaplanan puan üstünlüğüne göre tercihleri de dikkate alınarak il millî eğitim müdürünün teklifi üzerine valinin onayı ile müdür olarak görevlendirilecekler-dir.

5.7.2. Yönetici Atama Yönetmeliklerinin Değerlendirilmesi1998 yılından 2014 yılına kadar toplam 7 yönetici atama yönetmeliği yayınlanmış, ayrıca onlarca da düzeltmeler şeklinde bazı maddeleri değiştirilmiştir. Okul yöneticiliğinin mes-lekleşmesi konusunda 1998 yılında önemli bir adım atılmıştır. 1999 ve 2000 yıllarında gün-celleştirilen bu yönetmelikle MEB’e bağlı eğitim kurumları yöneticiliği için nesnel ölçütler belirlenmiş, 120 saat olarak düzenlenecek görevde yükselme eğitimi ve sınavı getirilmiştir. İyi niyetle hazırlanmış ve Türkiye’de eğitim yöneticiliğinin kurumsallaşmasına katkı sağla-yabilecek ve zamanla daha da iyileştirilmesi beklenen bu yönetmelik 2004 yılında iptal edil-miştir.

1999 yönetmeliği uyarınca bir üniversite bünyesinde yönetici yetiştirme kursu düzenlenmiş ve okul yöneticisi yetiştirme konusundaki eksiklik bu şekilde giderilmeye çalışılmış, ancak bu uygulama da kuramsal bir eğitim olmaktan öteye gidememiş, uygulama alanında hisse-dilen eksikliği giderememiştir. Bursalıoğlu (1994) okul yöneticiliğinin bir meslek olarak ele alınmamasını ve profesyonel yönetici yetiştirme çalışmalarının yeteri kadar ilgi görmeme-sini “meslekte asıl olan öğretmenliktir” ve “yöneticiliğin okulu olmaz” anlayışlarına bağla-maktadır. “Meslekte esas olan öğretmenliktir” anlayışı ile “öğretmenlikte başarılı olanların, okul yöneticiliğinde de başarılı olacağı” inancı egemen olmuştur. Yönetici atamaya ilişkin yasalarda, atamalarda “Yeterlik esastır” ibaresi bulunmasına karşın; temelde öğretmenlik-teki başarı ve kıdem, yönetici atamalarında ölçüt olarak benimsenmiştir. Yöneticilik kad-rolarına atamada gerekli yeterliklerin aranmaması, kaygı verici bir çelişkidir. Çünkü salt de-neyim ve kıdem yeterli bir yöneticiyi ortaya çıkarmaz. Belli bir hizmeti yürütenlerin kıdem ve deneyimi, ancak yaptıkları işe ve mesleklerine katkı sağlar Yönetmeliklerdeki bu kadar birbirinin zıddı değişiklikler ve eksik uygulamalar gerek akademisyenlerin gerekse eğitim sendikalarının tepkisini çekmiştir. Bu tip hazırlanan yönetmeliklerin tamamen veya kısmen yürütülmesi idari mahkemelerce durdurulmuş, uzun süre okul müdürleri asaleten atanama-mıştır. Bu değişikliklerin bir geriye gidiş ya da geçmişe dönüş olduğu belirtilmiş ve yapılan uygulamanın siyasi bir amaç içerdiği yönünde eleştiriler getirilmiştir.

2004, 2007 ve 2008 yönetici atama yönetmeliklerinde hem sınav şartı hem de hizmet içinde yetiştirilme şartı kaldırılmış, müdürlüğe atanmada temel ölçüt olarak mesleki kıdem öne çıkarılmıştır. Doksanlı yıllardan günümüze kadar Türkiye’de okul müdürlerinin atanması ve yetiştirilmesi süreci Şimşek’in (2002) de belirttiği gibi çıraklık, sınav, belirsizlik ve tekrar


15

sınav döngüsünde devam etmektedir. 1999 Yönetmeliği ile olumlu olarak atılan adımlar kaldırılmış, tekrar eskiye dönüş olmuştur. Gelinen bu noktada dost, tanıdık ilişkiler ve politik eğilimler doğrultusunda keyfi uygulamaların artmasının yolu açılmıştır. Bu şekilde ataması yapılan okul yöneticilerinin ister istemez atanmasına yardımcı olan sendika, görüş, düşünce ve kişilere karşı adeta bir diyet ödeme psikolojisi içinde olabileceği düşünülebilir. Diğer bir ifade ile okul müdürlerinin atamalarında siyasi etkinin olduğu söylenebilir. Binlerce yeniden atanamayan müdürler konuyu idari yargıya taşımışlardır. Davaların çoğunu MEB kaybet-miştir. En son gelinen nokta da ise Danıştay İdari Davalar Dairesi Yönetici değerlendirme işlemlerini iptal etmiştir. Birçok yönetmelik iptal edilmiş, ek olarak mahkeme kararları ile yönetmeliklerde çok sayıda düzeltmelere gidilmiştir.

Mahkemelerin verdiği iptal gerekçelerinin ortak özellikleri aşağıda verilmiştir:1. Yönetici seçiminde amirlere takdir hakkı veren düzenlemeler iptal edilmiştir.2. Vekalet veya geçici görevde geçirilen sürelerin yöneticiliğe atamada değerlendirme

kriteri olarak kullanılması iptal gerekçesi oluşturmuştur. Birçok yönetmelik iptal edilmiş, ek olarak mahkeme kararları ile yönetmeliklerde çok sayıda düzeltmelere gidilmiştir.

3. Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Esaslarına Dair Genel Yönetmelik ‘te 2013 yılında yapılan değişikliğe ilişkin açılan iptal davası istisna tutulursa (yapılan yazılı ve mülakat sınavları sonucunda her iki değerlendirmenin de dikkate alınması), Mülakata dayalı değerlendirmeler iptal edilmiştir.

4. Yasal dayanağı olmayan kriter ve göstergelerin (ödüllendirme, teşekkür) yönetmeliklerde değerlendirme ölçütü olarak alınması iptal gerekçesi olarak gösterilmiştir.

5. Yönetmeliklerdeki eksik düzenlemeler iptal gerekçesini oluşturmuştur (Anadolu Liselerine öğretmenlik sınavını kazanmadığı halde bu kurumlara yönetici olarak atanması).

6. Müktesep hakların yönetmeliklerde dikkate alınmaması (Örnek; yeniden atamalarda) iptal gerekçesi olarak gösterilmiştir.

2014-2015 Eğitim Öğretim yılının devlet okulları açısından bir hayli sıkıntılı geçtiği ve bu sıkıntının 2015-2016 öğretim yılında da devam edeceğini söyleyebiliriz.

5.7.3. Milli Eğitim Şûra Kararlarında Eğitim Yöneticiliği1921-1981 Yılları Arasındaki Milli Eğitim Şûraları: Günümüze kadar üçü Heyet-i İlmiye, on-dokuz Eğitim Şûrası toplantısı yapılmıştır. İlk Milli Eğitim Şurası 17-29 Temmuz 1939 tarihleri arasında toplanmıştır. Şuralarda il olarak 1946 yılında toplanan Üçüncü Milli Eğitim Şûrası Komisyon Raporlarında, “yöneticilerin, örgüt amaçlarını etkin bir şekilde gerçekleştirebil-mesi, yönetim süreçlerini çok iyi bilmesi ve uygulaması dolayısıyla da yönetimle ilgili bir uz-manlık eğitimi alması gerekliliği” üzerinde durulmuştur. Bu yönde yönetici yetiştirebilecek yönetici enstitüsü veya akademisi modeli kabul görmüştür. Okullarda birkaç yıl başarı ile çalışmış, yöneticilik yeteneği saptanmış öğretmenlerin seçilerek, yönetsel işler konusunda yetiştirilmek üzere bu enstitü veya akademide iki yıllık bir eğitime alınmaları önerilmiştir. Yedinci Milli Eğitim Şûrası 1962 yılında toplanmıştır. MEHTAP raporunun yayınladığı dö-nemde yapılan bu Şûra’da yönetici yetiştirme konusunda ilk önemli görüşler ortaya kon-muş, ancak seçme ve atama konularına değinilmemiştir.


16

1981-1993 Yılları Arasındaki Milli Eğitim Şûraları: 1981 Haziran ayında toplanan Onuncu Milli Eğitim Şûrası’nda “meslekte esas olan öğretmenliktir” görüşünün artık geçerliliğini yi-tirdiği görüşü savunulmuş, yönetici ve denetmen konusunda var olan uygulamalar eleşti-rilerek yöneticilik ve denetiçiliğin birer uzmanlık alanı olduğu ve bu nedenle de mesleksel deneyimin yanında bir uzmanlık eğitiminin koşul olduğu sonucuna varılmıştır. On birinci Milli Eğitim Şûra’sı 1982 Haziran ayında toplanmış ve ilk defa Milli Eğitim hizmetlerinde, öğ-retmenlerin dışında eğitim uzmanlarının sorunlarını incelemiştir. “Eğitim yöneticisi, değişik sistem, kurum ve kademelerde eğitim hizmetlerini yönetmeye yeterli olacak nitelikte ku-ramsal alanda ve uygulamada yetişmiş uzmandır.” şeklinde tanımlanarak eğitim yönetimi bir uzmanlık alanı olarak kabul edilmiştir.

1993-2014 Yılları Arasındaki Milli Eğitim Şûraları: Onyedinci Milli Eğitim Şûrası’nın hazırlık dokümanlarında kurum kültürü oluşturmakta belirleyici bir rol oynayan okul yöneticisinin görev ve sorumlulukları yönetsel, finansal, eğitimsel ve halkla ilişkiler başlıklarında ele alın-mıştır. Bu görev ve sorumluluklar eğitim yöneticilerinin seçiminin büyük bir titizlikle yapıl-ması gerektiğini ve bu kişilerin farklı alanlarda yetkin bir kimliğe sahip olması gerekliliğini öngörmektedir. 2010 yılında toplanan Onsekizinci Milli Eğitim Şurasında eğitim ortamları, kurum kültürü ve okul liderliği başlığı altında okul liderliği ve yöneticiliği tartışılmış ve ka-rarlar alınmıştır.

Bu kararlardan bazıları; Okul müdürlerinin eğitim- öğretim liderliği ve işletme yöneticiliği rolleri birbirinden ayrı düşünülmeli, okul yöneticileri genel idari hizmetler sınıfına alınma-lı, yeni kadro ihdası yapılmalıdır. 2010 yılında toplanan Onsekizinci Milli Eğitim Şurasında eğitim ortamları, kurum kültürü ve okul liderliği başlığı altında okul liderliği ve yöneticiliği tartışılmış ve kararlar alınmıştır. Okul müdürlerinin eğitim- öğretim liderliği ve işletme yö-neticiliği rolleri birbirinden ayrı düşünülmeli, okul yöneticileri genel idari hizmetler sınıfına alınmalı, yeni kadro ihdası yapılmalıdır. Bir uzmanlık alanı olarak kabul gören eğitim yö-neticiliği, ilk defa Onbirinci Milli Eğitim Şûrası’nda detaylı olarak incelenmeye çalışılmıştır. Bir uzmanlık alanı olarak eğitim yöneticilerinin daha önce belirlenen ölçütlere ilave olarak yüksek lisans eğitimi alarak uzmanlaşma şartı kabul görmüştür. Ancak Onikinci Milli Eğitim Şûrası’nda alınan kararlara bakıldığında eğitim yöneticiliğini hizmet öncesi eğitim yerine işbaşında hizmet içi eğitimlerle geliştirilebilecek bir branş olarak gördüğü ve bir önceki Şûra ile çeliştiği görülmüştür. Bugüne kadar yapılan Şûra kararlarından da anlaşılacağı gibi Milli Eğitim Sistemimizin yönetim kademelerinde uzmanlaşma tartışmasız kabul görmüş ancak alınan kararlar çoğunlukla uygulamaya konulamamıştır.

5.8. BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETIŞTIRMEOkul yöneticisi yetiştirme konusunda Türkiye’nin dünyadaki genel uygulamaların tersine hareket ettiği söylenebilir. Bu bağlamda dünyanın en merkeziyetçi ülkelerinde bile okul yöneticisi yetiştir-mede ademi merkeziyetçilik ön plana çıkmaktadır. Dünyanın en merkeziyetçi ve son yıllara kadar okul müdürlerinin bile doğrudan atandığı Çin’de adem-i merkeziyetçi bir yönelim vardır.


17

PISA’da pek çok alanda uzun yıllar birinciliği elden bırakmayan Finlandiya Eğitim Bakanlığı Atso Taipale isimli bir uzmana dünyanın değişik ülkelerinde eğitim yöneticiliğinin değişik boyutlarına ilişkin karşılaştırılmalı bir çalışma yaptırmış be bu çalışmanın raporuna göre; Kanada, ABD, Avustralya gibi Anglo Amerikan; Hollanda gibi Batı Avrupa İsveç, Norveç, Da-nimarka, Finlandiya gibi İskandinav ülkelerinde okul yöneticileri genellikle okulun yöneti-minden sorumlu bir kurul, komite veya heyet tarafından, sürece yayılan danışma, makamın ilan edilmesi, ilana başvuranlar arasında mülakatın yanısıra pek çok nesnel ölçütün (önceki çalışmaları, okul yöneticisi olarak başarıları, eğitimi, referans mektupları vb.) yer aldığı bir süreçle seçilmektedir.

Almanya, Fransa, Çin’in Şangay Bölgesi, Güney Kore’de yöneticilerin atanması yerel olmak-tan çok daha merkezidir. Ancak hiçbirinde bizdeki kadar öznelliğe açık bir süreç yoktur. Örneğin, Almanya’da okulun yer aldığı ilin eğitim otoritesi, okul bölgesine ve temsilcilerine danışarak ve adaylardan bir örnek bir ders vermelerini de isteyerek atama hakkında ba-kanlığa bir öneri yapıyor ve son atama eyalet eğitim bakanlığı tarafından gerçekleştiriliyor. Fransa’da okul yöneticiliğine geçiş okul yönetimi konusundaki bir eğitim programına ka-tılmakla başlamaktadır. Bu programı bitirdikten sonra adayın çalışmak istediği okula ilişkin talepleri alındıktan sonra ilgili okuldan sorumlu eğitim otoritesi ve yerel unsurların görüşleri doğrultusunda aday Eğitim Bakanlığı tarafından o okula atanmaktadır. Çin-Şangay’da okul yöneticileri doğrudan yerel Komünist Parti yetkilileri tarafından atanmaktadır, ancak yerel ve okulla ilgili unsurlara daha çok söz hakkı verilmesi konusunda girişimler ileri aşamalara ulaşmıştır.

Güney Kore’de yerel eğitim bölgesi yöneticisi okul yöneticisi olarak kimin atanması gerekti-ği konusunda bir öneri yapar ve ancak devlet başkanının onayıyla kişiler okul müdürlüğüne atanır. Güney Kore’de de seçim sürecine yerel unsurların daha etkin katılması, sürecin daha açık, şeffaf ve liyakate dayalı olarak yürütülmesi konusunda çalışmalar ileri düzeydedir. Yu-karıdaki açıklamalar dikkate alındığında, Anglo-Amerikan modelin egemen olduğu ülkeler-deki uygulamalar genel hatlarıyla daha demokratik bulunmakta ve klasik anlamda merke-ziyetçi geleneğin merkezi olarak adlandırılabilecek Fransa, Çin, Rusya ve Güney Kore gibi ülkelere de örnek olmaktadır. Bu ülkelerde de yöneticiliğe atama süreçlerinin daha adem-i merkeziyetçi, demokratik ve şeffaf hale getirilmesi hakkında güçlü bir yönelim göze çarp-maktadır. Ancak, merkeziyetçiliği ile ünlü olan ülkelerin pek çoğunda okul müdürlerinin atanmasında mutlak siyasal motiflerin bizim ülkemizde olduğu kadar su yüzüne çıkmamak-tadır.

Fransa’da, Güney Kore’de, İtalya’da, Almanya’da da okul yöneticileri belirli danışma meka-nizmaları da dikkate alınarak büyük ölçüde merkeziyetçi yöntemlerle atanmaktadır. Ancak son yıllarda bizde bu konuyu bu derece hassas hale getiren şey, atamaların genellikle ve şaşmaz şekilde belirli bir siyasal duruşa sahip bireyler lehine sonuçlanmasıdır. Hatta, belir-li bir sendikaya üye olmanın okul yöneticiliğine atanmanın ön koşulu olduğu konusunda yaygın da bir kanı vardır. Özellikle İngiltere’de 1986 yılında uygylanmaya başlanan Okulla-


18

rın Yerinden Yönetimi okullarda yönetim kurullarının oluşturulmasına yol açmıştır. Eğitimin yerinden yönetildiği ülkeler başta olmak üzere, bugün Avrupa Birliği ülkelerinin tamamında okullarda okul yönetim kurulları ya da okul konseyleri bulunmaktadır.

1990’lardan sonra Doğu ve orta Avrupa ülkeleri devlet bazlı ve tek merkezden yönetici yetiştirme yerine okul özerkliğini destekleyen bir sisteme geçmişlerdir. Polonya’da okul müdürleri açık rekabet temeline göre işe alınır ve okul yönetim organı için beş yıllığına görevlendirilir. Okul yönetim organı komün ile işbirliği içerisinde çalışır. Macaristan’da okul-ların yönetiminde okul kurulları vardır. Ancak kurulun oluşması yasal zorunluluk değildir. Okulların mali kaynakların kullanımına ait bir özerkliği yoktur. Müdür atamalarında okuldaki öğretmenler müdürün atamasını onaylarlar. Kenya ve Tanzanya da okul müdürü yetiştirme programlarının içeriğini planlama, koordinasyon, organizasyon, problem çözme ve yetki-lendirme oluşturmaktadır. Müdürler bu program içerikleri doğrultusun da uzun ve kısa sü-reli kurslara katılmak zorundadır. Kısa süreli kurslar üç aydan az olurken kısa süreli kurslar ise en az üç aylık bir süreyi kapsamaktadır. Eğitimler genellikle yüz yüze yapılmakta ayrıca uzaktan eğitim ile de desteklenmektedir. Müdür yetiştirme programında müdür adaylarının teknolojiyi kullanmaları zorunludur. Kanada da ise okul müdürü olmak için yüksek lisansı bitirmek zorunludur. Ayrıca müdür olmak için müdür adaylarının eğitim liderliği, müfredat, özel eğitim ve eğitim kurumlarını kapsayan bir alandan mezun olma zorunluluğu vardır.

İngiltere, Galler, İskoçya ve Kuzey İrlanda’daki okul yönetimleri farklılıklar göstersede ben-zer yanları daha fazladır. Okulun geliştirilmesine ilişkin olarak müdürler, okul yönetim orga-nı (İngiltere ve Galler) ve idare kurulu (Kuzey İrlanda) tarafından yönetilirler. Okul yönetim kurulu; veli temsilcileri, müdür, öğretim ve diğer personel (müdür okul personeli tarafından seçilir), topluluk üyeleri, yerel makamlarca tayin edilen temsilci üye bazı okullarda vakıf veya dini temsilcilerin tayin ettikleri üyelerden oluşur. İngiltere ve İskoçya’da müdür adaylarını hazırlamak amacıyla ulusal programlar geliştirilmiştir. İngiltere ve İskoçya’da müdür olmak için gerekli temel ulusal şartlar (the National Professional Qualification for Headsip-NPQH; Scottish Qualification for Headsip -SQH) NPQH ve SQH tarafından belirlenir. İngiltere’deki müdür yetiştirme programı (NPQH) devamlı yenilenen bölgesel kurullarca yürütülür. Üni-versiteye girişi olmadığından programa ve adaylara ait ölçütler Okul Yöneticiliği İçin Ulusal Kurul (NCSL) tarafından belirlenmektedir. Programın tamamlanması ortalama 6 aydan 15 aya kadar sürebilir. Bu süreyi adayların gelişim ihtiyaçları belirler. İskoçya’daki programın (SQH) tamamlanması ise iki seneden fazla sürer. Programın gerçekleşmesi için üç bölgesel kurul yetkilendirilmiştir. Bu kurullar üniversiteler, yerel otoriteler ve genel öğretim kurulu-dur. Fransa’da okul yönetim kurulu okulu yönetmede müdüre yardımcıdır. Bu kurul okulun karar ve tavsiye verici organıdır. Kurul yerel makam, okul yönetimi, seçilmiş personel ve veliler arasından seçilmiş temsilcilerden oluşur. Okulun günlük işleri ile okul kurallarına iliş-kin oy kullanır ve bütçeyi hazırlar. Okul müdürlerinin personel alımına ilişkin bir özerkliği bulunmamaktadır.


19

İspanya’da da okul konseyi ve müdür okulu birlikte yönetir. Müdür okul konseyi ve farklı özerk topluluklar tarafından okuldaki resmi öğretmenler arasından seçilir ve okulu yönetir. Finlandiya, Hollanda ve Danimarka’da okullar konseyler ve kurullar kararı ile seçilen mü-dürlerce yönetilmektedir. Finlandiya’da okulların yönetimi belediye yönetimine bağlıdır. Danimarka’da da benzer durum hakimdir. Okulların yönetsel organları ilgili yerel makam-larca verilen emirlere göre yönetilmekte, hizmet alımında ve öğretmen alımında okul özerk bir yapıya sahiptir. Hollanda da okullar yönetimsel özerkliğe sahip olduklarından personel alımlarında karar verici makamlardır. Yukarıda açıklanan ülkelerin müdür yetiştime prog-ramlarında son dönemlerde ISLLC’de belirtilen standartlara doğru bir yaklaşımın olduğu söylenebilir.

Sonuç olarak; Avrupa Birliği ülkelerinde okul yöneticisi olabilmek için temel eğitim koşulu, çalışılan okula öğretmen olabilmek için gerekli diplomaya sahip olmaktır. Fransa’da, öğret-menliğe ek olarak A sınıfı devlet memuru olmak, Hollanda, İngiltere ve Galler’de nitelikli öğretmen olmak, Finlandiya’da okul yöneticiliği diploması, Portekiz’de okul yönetimi ya da eğitim yönetimi alanında eğitim, İsveç’te okul yöneticileri için verilen 30 günlük ulu-sal eğitim programından geçme koşulları gerekmektedir. Avrupa Birliği ülkelerinde okul yöneticisi olabilmek için deneyim koşulu ülkelere göre farklılık göstermektedir. Finlandiya dışındaki birlik ülkelerinde okul yöneticisi olmak için öğretmenlik deneyimi gerekmektedir. Öğretmenlik deneyiminin süresi, ülkelere göre 3 ile 10 yıl arasında farklılık göstermektedir. Belçika’da on yıl, İspanya’da beş yıl, İrlanda’da beş yıl, İtalya’da beş yıl, Portekiz’de beş yıl, Fransa ilköğretimde üç yıl ve orta öğretimde beş yıldır. Danimarka’da okul yöneticisi olabil-mek için yönetici yardımcısı olmak, Hollanda’da yönetim deneyimi, İngiltere ve Galler’de de yöneticilik deneyimi istenmektedir. İskoçya’da iki yıllık geçici öğretmenlik hizmeti ve İskoç-ya Genel Öğretim Konseyine tam üyelikle birlikte yönetim ve öğretmenlik görevlerini yerine getirmeyi de içeren on yıllık profesyonel deneyim gerekmektedir. Avusturya’da deneyimin sürekliliği önemlidir. İsveç’te pedagojik yeterlilik ve belediyelerin istediği özel koşullar ge-rekmektedir. Lüksemburg’da ise yasal olarak herhangi bir deneyim istenmemesine rağmen uygulamada deneyim istenmektedir.

Fransa, İsveç ve Danimarka gibi ülkelerde okul yöneticiliğine atanan öğretmenlerin belir-li bir süre hizmet-içi eğitimden geçirilmeleri zorunludur. İtalya’da yöneticilerin belirli bir hizmet-içi eğitimden geçirilmesi zorunluluk haline getirilmiştir. Bu uygulama başladığında yöneticilik görevinde bulunanlardan, eğitim programlarına katılmaları ya da görevlerinden ayrılmaları istenmiştir.

5.8.1. Amerika Birleşik Devletleri’nde Müdür YetiştirmeYöneticilik eğitiminin en ileri durumda bulunduğu ABD’de bu eğitim, genellikle mezuni-yet sonrası (lisansüstü) düzeyde yapılmaktadır. Birçok okul müdürü, eğitim yöneticiliğine bir yüksek lisans ya da doktora derecesini tamamladıktan sonra geçer. Müdürler ve müdür yardımcıları, yöneticilik görevine atanmadan önce genellikle öğretmenlik deneyiminden geçerler. Bazı öğretmenler doğrudan müdür olarak atanırken, bazıları da önce müdür yar-dımcılığı, okul ya da bölge düzeyinde yönetsel işlerde deneyim kazandıktan sonra atanırlar.


20

ABD eğitim sisteminde müdürlük için lisansüstü derecesi bir zorunluluktur. Eyaletlerin tümü her okul seviyesindeki müdürlük görevi için okul yönetimi üzerine sertifika istemektedir . Bunun için de çoğu müdürlerin eğitim fakültesi mezunu olmaları ve öğretim deneyimi şart-larını aramaktadır. Çoğu eyalet eğitim fakültesi mezunu olma şartı aramasına rağmen, sekiz eyalet okul yönetiminde minimum sekiz kredi ders almış olan herhangi bir alan mezununu kabul etmektedir. Stajyerliğin gerekli olmadığı durumlarda okul müdürlüğüne atanacak-lar, müdür yardımcılığı görevlerinde sınanırlar. Müdür yardımcılığı rolü müdürünkinden ol-dukça farklı olmasına rağmen, müdürlerin çoğu göreve gelmeden önce müdür yardımcılığı görevlerinde çalışmışlardır. Güçlü bir yöneticinin yanında müdür yardımcısı olarak görev yapmak stajyerlik yerine geçebilmektedir.

Hizmet Öncesi Eğitim: ABD eğitim sisteminde müdürlük için eyaletlerin çoğu eğitim fakül-tesi mezunu olmaları ve öğretim deneyimi şartlarını aramaktadır. Okul yöneticilerinin hazır-lanması lisans sonrası üniversitede otuz kredilik bir çalışmayı içerir. Üniversite ile ortaklaşa yürütülen müdürlerin yetiştirilmesi programı iki yıllık bir süreyi kapsar ve programa katılan her adayın bir mentor müdürü bulunur Bu program süresince müdürlerin değişik konularda portfoliolar tamamlamaları, yazılı sınavlar, kayda alınan uygulamalar, materyal geliştirme, araştırma projeleri ve sözlü sunumlar yapmaları beklenmektedir. Eğitim bölgeleri tarafın-dan mali olarak desteklenen ve bir ya da iki yıl stajyer ve mentor olarak bu programı tamam-layanlar müdürlük görevlerine başlayabilirler. Bu programın özelliği, programın müdür adaylarının çalıştıkları yerlerde verilmesi, sürecin ortak planlanması, programa katılanlara mentorlük uygulamasıdır. Adayların en az üniversite mezunu olmaları, başvuru mektubu, özgeçmişi, birisi halen birlikte çalıştığı üst amirlerinden alınmak üzere iki referans mektubu ve transkript belgelerini sunmaları beklenmektedir. Özellikle amirinden alınan referansta, başvuran adayın çalıştığı kurumda bir liderlik vasfının olup olmadığı önemle vurgulanmak-tadır. Bu tür programlar değişik şekillerde verilir.

ABD’de yöneticilerin hazırlanması sürecinde son zamanlarda üzerinde özellikle durulan programlar Eyaletler Arası Okul Liderleri Lisans Konsorsiyumu (Interstate School Leaders Li-censure Consortium-ISLLC) standartlarına sıkı sıkıya bağlıdır. Bu amaçla düzenlenen eğitim yöneticiliği programları okul yönetimi, okul hukuku, okul muhasebesi ve bütçelendirme, program geliştirme ve değerlendirme, araştırma projesi ve veri analizi, halkla ilişkiler, eğitim politikaları, danışmanlık ve liderlik gibi konuları içermektedir. Hizmet öncesi eğitim sürecin-de üniversite ile bölge işbirliğinin ayrı bir önemi bulunmaktadır. Bu programlara kabul edi-lecek olan müdür adaylarında önceki 2 ya da 3 yıl içerisinde başarılı bir performans, öğretim stratejilerine dair güçlü bir bilgi birikimi ve etik değerlere bağlılıkları aranır. Birçok müdürün belirttiği gibi, hizmet öncesi eğitim kendilerini hiçbir zaman tam olarak müdürlüğün gerek-liliklerine göre hazırlamamaktadır. ABD’de okul müdürlerinin hizmet içi eğitimleri birtakım mesleki ve özel kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda Amerikan Okul Müdürleri Birliği 1969 yılından beri, Okul Yöneticileri Ulusal Birliği aracılığıyla müdürlere hizmet içi eğitim vermektedir. Ders verenlerin dörtte birini üniversite öğretim elemanları oluşturmaktadır. Yeni müdürlerin desteğe ihtiyaç duydukları yönetsel işler konusunda okul


21

bütçesini planlama ve yönetme, yazılı olmayan kural, prosedür ve beklentileri anlama, eği-tim ve öğretimdeki gelişmeleri planlama ve yönetme, beklentilerinin anlaşılması, işgörenin örgüte uyumunun sağlanması, öğretim programının ve sonuçlarının değerlendirilmesi vb konularında eğitim almaktadırlar.

Meslektaş Destekli Liderlik: Okul müdürlerinin kendi liderlik davranışlarını, bir meslektaş yardımıyla önyargısız bir tavırla analiz etmelerine izin veren bir mesleki gelişim etkinliğidir. Bir senelik süreç boyunca müdürler meslektaşları ile ilgili bilgi toplama becerilerini öğrenir, uygular ve bu bilgileri yararlı bir şekilde onlarla paylaşırlar. Bu eğitim altı haftalık aralıklarla ve altı tam günlük toplantı serisi olarak düzenlenmektedir. Bu toplantılar esnasında eğit-menler, katılımcılara bilgi toplama ve analiz etme konusunda ders verirler. Son toplantıda müdürler, meslektaşlarının öğretimsel yönetim etkinliklerinin örneklerini bütün gruba sun-mak için hazırlık yaparlar. Programının bir süreci olarak müdürler başka müdürlerle çalış-maktan ve kendilerini analiz edebildikleri bir süreçten önemli yararlar elde etmektedirler. Özellikle farklı bir bölgeden bir müdürle eşleştiklerinde, kendi bölgelerinden hiçbir müdür-le paylaşamayacağı hususları güvenle paylaşabilirler. Meslektaş desteği üzerinde duran bir başka program da Müdürlerin Hizmet İçi Programıdır. Programın amacı adayların öğren-melerini kolaylaştırmak ve okul programlarını geliştirmede müdürlere yardımcı olmaktır. Bunun için müdürler iki yıl boyunca ayda bir grupça toplanıp okullarında çözülmesi ge-reken problemleri paylaşırlar. Bu program müdürler arasında oldukça popüler olmuş, ilk uygulanmaya başlandığı 1978 yılından bu yana hızla ilerlemiştir. Bugün ise birçok eyalet ve değişik ülkelerde müdürlere eğitim vermektedir. Meslektaş desteği üzerinde duran bir başka program da Müdürlerin Hizmet İçi Programıdır. Programın amacı adayların öğrenme-lerini kolaylaştırmak ve okul programlarını geliştirmede müdürlere yardımcı olmaktır. Bu-nun için müdürler iki yıl boyunca ayda bir grupça toplanıp okullarında çözülmesi gereken problemleri paylaşırlar. Bu program müdürler arasında oldukça popüler olmuş, ilk uygulan-maya başlandığı 1978 yılından bu yana hızla ilerlemiştir. Bugün ise birçok eyalet ve değişik ülkelerde müdürlere eğitim vermektedir.

5.9. TARTIŞMA VE SONUÇ Ülkelerin müdür yetiştirme uygulamalarına bakıldığında, müdürlerin genellikle öğretmenlik mesleğinden gelmeleri bir koşul olarak aranmaktadır. Bu kapsamda incelenen müdür yetiş-tirme sistemleri içerisinde Amerika’nın en gelişmiş eğitim yöneticisi yetiştirme programına sahip ülke olduğu görülmektedir. Amerika’da okul müdürlerinin büyük bir çoğunluğunun eğitim yönetimi üzerine lisansüstü veya doktora dereceleri bulunmaktadır. Okul müdür-lerini yetiştirme ve geliştirme politikaları bakımından hizmet öncesi yetiştirme ve liyakat ilkelerini benimseyen İngiltere, aynı önemi müdürlerin hizmet içinde yetiştirilmelerine de vermektedir. Fransa’da ilköğretim müdürleri için hizmet öncesinde bir yetiştirme programı uygulanmazken, ortaöğretim müdürlerinin hizmet öncesinde yetiştirilmeleri için belli bir yetiştirme programı uygulanmaktadır. Ülkemiz eğitim sistemi bakımından durum değer-lendirildiğinde, “meslekte esas olan öğretmenliktir” anlayışı hâkim olduğundan, müdürlük


22

işinin profesyonel bir meslek olarak kabul edilmediği ve dolayısıyla da yönetici yetiştirme üzerinde önemle durulmadığı görülmektedir.

Türkiye’de eğitim yöneticisi yetiştirme politikası, bilimsel bir temele oturtulamamıştır. Eği-tim yöneticisi yetiştirme konusunda üniversiteler ile MEB arasında etkili bir koordinasyon sağlanamamıştır. Eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesinde teorik bilgi ve uygulamalı bilgi arasında bir denge kurulamamıştır. Lisansüstü eğitim programlarında teori-uygulama bü-tünlüğü sağlanamamıştır. Eğitim yönetimi alanında üretilen teorik bilginin yayınlanması ve değerlendirilmesine yönelik kapsamlı bir çalışma yapılmamış, işletme ağırlıklı üretilen teo-rik bilginin eğitim yönetimine uyarlanabilmesi ile yetinilmiştir. Bu durum eğitim yöneticisi adaylarının sorun odaklı düşünme, karar verme, takım çalışması ve kaos ortamında yönetim gibi alanlarda yetersiz kalmalarına yol açmıştır. Eğitim yönetimi ve denetimi alanında lisan-süstü eğitim yeteri kadar özendirilememiş ve yasal bir zorunluluk haline getirilememiştir.

Teorik bilgi işletme düzeyinde kalmamalı, okul örgütüne uyarlanmalı ve sınıftaki eğitimin kalitesine katkı sağlayıcı nitelikte olmalıdır. Aksi takdirde okula ve sınıfa katkı getirmeyen bir programın eğitim yöneticisinin yetiştirilmesine de fazla bir katkısı olmayacaktır. Ülke-mizde okul yöneticilerinin atanmasında eğitim yönetimi ve denetimi alanında yüksek lisans yapmak yasal bir zorunluluk haline getirilmelidir. Bu amaçla eğitim yönetimi ve denetimi alanındaki tezsiz yüksek lisans programları yaygınlaştırılmalıdır. Ülkemizde eğitim yönetici-si yetiştirmeye yönelik politikalara yön verecek ve koordinasyon sağlayacak bir örgütlenme modeli gerçekleştirilmeli ve bu model çerçevesinde Milli Eğitim Bakanlığı ve üniversitelerin sıkı işbirliği yapmaları sağlanmalıdır. Okul müdürlerinin mesleki gelişmesini sağlayacak eği-tim programları, toplum, okul ve birey temelinde ihtiyaçlara dayalı olarak geliştirilmelidir.


23

5.10. KAYNAKÇA

• Aslanargun, E. (2011). Türkiye’de okul yönetimi ve atama yönetmelikleri. e- Journal of New World Sciences Academy (NWSA), Education Sciences, IC0466, 6(4), 2646-2659.

• Aslan, H. (2012). Okul Müdürlerinin Liderlik Standartlarının Geliştirilmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.

• Aktepe, V. (2014). Okul Yöneticilerinin Seçme Ve Yetiştirme Uygulamalarına Yönelik Öğret-men Ve Yönetici Görüşleri. TurkishStudies Volume 9/2, p. 89-105, Ankara

• Aydın, Ayhan (2015). Eğitim Politikası. Ankara: Pegem Akademi• Aydın, İ. P. (2002, 16-17 Mayıs). Amerika birleşik devletlerinde eğitim yöneticilerinin yetiştiril-

mesi ve yönetici geliştirme akademisi örneği. Ankara Üniversitesi 21. Yüzyıl Eğitim Yöneticile-rinin Yetiştirilmesi Sempozyumunda sunuldu, Ankara.

• Altın, F., Vatanartıran, S. (2014). Türkiye’de Okul Yöneticisi Yetiştirme, Atama ve Sürekli Geliş-tirme Model Önerisi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), Cilt 15, Sayı 2, Sayfa 17-35.

• Balyer, A., ve Gündüz, Y. (2011). Degisik Ülkelerde Okul Müdürlerinin Yetistirilmesi: Türk Egi-tim Sistemi İçin Bir Model Önerisi. Kuramsal Egitimbilim, 4 (2), 182-197, www.keg.aku.edu.tr

• Balcı, A. (2002, 16-17 Mayıs). Türkiye’de eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesi. Ankara Üniversi-tesi 21. Yüzyıl Eğitim Yöneticilerinin Yetiştirilmesi Sempozyumunda sunuldu, Ankara.

• Cowie, M., Crawford, M. and Turan, S. (2007). Principal preparation in England, Scotland and Turkey. Paper Presented at the Annual Meeting of the American. Educational Research Asso-ciation (AERA). Chicago, USA.

• Çınkır, Ş. (2010). İlköğretim okulu müdürlerinin sorunları: sorun kaynakları ve destek strateji-leri. İlköğretim Online, 9(3), 1027-1036.

• FPLS. (2012). Florida Principal Leadership Standards. https://www.floridaschoolleaders.org/fpls.aspx 3 Mart 2011 tarihinde alınmıştır.

• Gümüşeli, A. L. (2004). Çağdaş okul müdürlerinin liderlik yeterlikleri ve Türk eğitimcilerinin bu konudaki görüşleri. Özel Okullar ve Eğitim Yönetimi Sempozyumunda sunuldu, Antalya.

• ISLLC. (2008). Educational leadership policy standards. As Adopted by the National Policy Board for Educational Administration. http://www.wallacefoundation.org/knowledge-cen-ter/school-eadership/principal-evaluation/Pages/Educational-Leadership-Policy-Standards-ISLLC-2008.aspx. adresinden 10 Ocak 2010 tarihinde alınmıştır.

• Karip, E. ve Köksal, K. (1999). Okul yöneticilerinin yetiştirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, (18), 193-207.

• Korkmaz, M. (2005).Okul Yöneticilerinin Yetiştirilmesi: Sorunlar – Çözümler ve Öneriler. GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25 (3), 237-252.

• MEB. (2011). Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü propramlar. (http://ookgm.meb.gov.tr/programlar.html). adresinden 28 Ocak 2011 tarihinde alınmıştır.

• MEB. (2014). 19. Milli Eğitim Şurası Özel İhtisas Komisyonları Hazırlık Çalışmaları Sonuç Rapor-ları Ankara


24

• Memduhoğlu, H. B. (2007). Türk eğitim sisteminde okulların yönetimi ve okul yöneticilerinin yetiştirilmesi sorunsalı. Millî Eğitim Dergisi, 176. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.

• Örücü, D.,Şimşek, H. (2011). Akademisyenlerin Gözünden Türkiye’de Eğitim Yönetiminin Aka-demik Durumu: Nitel Bir Analiz. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, Cilt 17, Sayı 2, ss: 167-197.

• Şimşek, H. (2004). Eğitim Yöneticilerinin Yetiştirilmesi: Karşılaştırmalı Örnekler ve Türkiye İçin Öneriler. Çağdaş Eğitim Dergisi, 29.

• Şimşek, H. (2007). Okul yöneticiliğine atama yönetmelik değişikliği: Bir adım ileri, iki adım geri! Çağdaş Eğitim, 32, 4-7.

• Süngü, H. (2012).Türkiye, Almanya, Fransa ve İngiltere’de Okul Müdürlerinin Atanması. Sakar-ya Üniversitesi

• Turan, S. ve Şişman, M. (2000). Okul yöneticileri için standartlar: Eğitim yöneticilerinin bilgi te-melleri üzerine düşünceler. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(4), 68-87.

•


25


26

tÜrk eĞİtİm sİstemİnde gÜncel...

Documents