tÜrkÇe fİİller (ekfİİl fİİlİmsİ fİİlde Çatidönüúlü ve iúteú çatılı fiillerde...

1

E K Fİ İL ( E K E Y LE M )

Ek fiilin iki görevi vardır:

1. İsim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar.

2. Basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı

fiil yapar.

Bu çocuğu buraya çağıran sendin

Yalandır kaygısız olduğum.

Evleri ne kadar da güzelmiş

İhtiyar adam her akşam buraya geliyordu.

Ek fiilin dört kipi vardır.

1 . E k f i i l i n H i k a y e s i ( i d i )

İsmin vardı hayatımın bir noktasında

Dün biraz rahatsız gibiydi.

Geçen hafta aldığı ceket buradaydı.

Sendin her gün buradan geçen

Gönlümün gözü çıksın sevmeseydim ezelden.

Artık, günahını dağıtamazdı yüreklere şeytanlar.

Hiç güzel olmasaydı ölür müydü peygamber?

Her sabah spor yapıyordu.

Verilen ilk dört örnekte ek fiilin hikayesi (idi) isim soylu

sözcüklere gelerek onları yüklem yapmıştır. Son dört

örnekte ise basit zamanlı fiillere gelerek birleşik zamanlı

fiil oluşturmuştur.

2 . E k f i i l i n R i v a y e t i ( i m i ş )

Anlattıkları kocaman bir yalanmış

Her aşkın bir sonu varmış.

Babam dün akşam evdeymiş.

Meyveler sabırla olgunlaşırmış.

Yağmurlardan sonra büyürmüş

başak

İsim soylu keli-meleri yüklem yaptı.

Birleşik zamanlı fiil oluşturdu.

3 . E k f i i l i n Ş a r t ı ( i s e )

Ev güzelse alalım.

Paran çoksa kefil ol.

Ahmet hastaysa okula gelmez.

Çocuk gelirse bizi ararsın.

Ek fiilin şartı genellikle yan cümle yüklemi

oluşturur.

4 . E k f i i l i n G e n i ş Z a m a n ı

İsim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar.

Ekleri: ım, sın, dır; ız, sınız, dırlar.

Anla Mona Roza ben bir deliyim.

Etinle kemiğinle sokakların malısın.

Ay ve güneş ezelden iki İstanbulludur.

Sükût gibi münzevi, çığlık gibi hürsünüz.

Senin sevgin bir merhamettir.

Siz her zaman güzelsiniz.

Ekfiilin olumsuzu “değil” ile yapılır.

Bu güler yüzlü adam ben değilim.

Bu çocuk size dargın değildir.

Ben Urfalı değilim.

Ekfiil ekleriyle iyelik ekleri karıştırılmamalı-

dır.

Benim arabam (iyelik)

Senin araban (iyelik)

Onun arabası (iyelik)

Ben adamım. (Ekfiil)

Benim adamım. (iyelik)

Sen güzelsin. (Ekfiil)

Senin güzelin. (iyelik)

Aşağıdakilerin hangisinde yüklem ekfiilin geniş

zamanını almış bir isimdir?

A) Evleri, bu şehrin arka caddelerinden birindeydi.

B) Elindeki kurabiyeler bayat değilmiş.

C) Yalnız gidebileceğin bir yer yokmuş senin.

D) Ben bu kaldırımların emzirdiği çocuğum.

E) Benim oğlum da askere gidiyor artık.

ÇÖZÜM

A seçeneğinde ekfiilin hikayesi, B ve C seçeneklerinde

ek fiilin rivayeti vardır. E seçeneğinde ekfiil yoktur. D

FİİLLER (EKFİİL FİİLİMSİ FİİLDE

ÇATI)

TÜRKÇE

ÖRNEK

S Ö Z C Ü K T Ü R L E R İ V ( E K F İ İ L F İ İ L İ M S İ F İ İ L D E Ç A T I )

2

seçeneğinde ise ekfiilin geniş zamanını almış bir isim

vardır.

Cevap D’dir.

Fİ İL İM SİLE R ( E Y LE MS İLE R )

Fiillerden türetilen, isim, sıfat ve zarf görevinde kullanı-

lan sözcüklerdir. Fiilimsiler çatı özelliğini korurlar; fakat

fiiller gibi çekimlenemezler. Fiilimsiler bir cümlede yan

cümlecik (yan yargı) oluştururlar. Ekfiil alarak temel

cümlenin yüklemi de olabilirler. Fiilimsiler olumsuzluk eki

(mame) alabilirler. Yani fiilimsiler hem isim hem de fiil

özelliği gösterirler. Fiilimsiler üç grupta incelenir:

1 . İ S İ M F İ İ L L E R ( A d e y l e m )

Fiil kökenli oldukları halde isim gibi kullanılırlar. İsim

fiiller fiillere getirilen “ma, ış, mak” ekleriyle yapılır.

Ö z e l l i k l e r i

a. İsim çekim eklerini alırlar.

Çalışmayı çok seviyor. (Belirtme eki)

Çalışmanın faydasını göreceksin. (Tamlama eki)

Ona bakmaya doyamıyorum. (Yönelme eki)

Amacımız kazanmaktır. (Ekfiil alarak yüklem olmuş)

b. İsim fiil eklerini alan bazı sözcükler eylem anlamını

yitirip kalıplaşmış sözcük olurlar.

Bu çocuk zeytin yağlı dolmayı çok sever. (Kalıplaş-

mış)

Havuz dolmaya devam ediyor. (İsim fiildir, eylem

adıdır)

İşçiler çukuru kazmaya başladılar. (İsim fiil, eylem

adı)

Kazmaya bir sap taktılar. (Kalıplaşmış sözcük)

İsim fiil ekiyle olumsuzluk eki karıştırılmama-

lıdır.

Verme akıl verme, vereceksen huzur ver.

olumsuzluk

Adam benimle gezmeyi istemiyor.

İsim fiil

Onunla gezme, diye kaç defa söyledim.

olumsuzluk

Onları görmeyi istemiyorum.

İsim fiil

2 . S I F A T F İ İ L L E R ( O r t a ç )

Fiillere getirilen “an, ası, mez, ar, dik, ecek,

miş” ekleriyle yapılır. Genellikle sıfat görevinde kullanı-

lır.

Aranan adam sonunda ayağımıza geldi.

Öpülesi elleri vardır anaların.

Dönülmez akşamın ufkundayız.

Koşar adımlarla ilerliyordu.

Akacak kan damarda durmaz.

Pişmiş aşa su katılmaz.

Sıfat fiiller de sıfatlar gibi adlaşabilir.

Her duyduğun söze inanma. (Sıfat göre-

vinde)

Her duyduğuna inanma. (Adlaşmış sıfat

fiil)

Bir bilen insana soralım. (Sıfattır)

Bir bilene soralım. (Adlaşmış sıfat fiil)

Bazı sıfat fiil ekleri fiil çekim ekleriyle karış-

tırılmamalıdır.

Utanmaz adam yine bize bakıyor. (Sıfat

fiil)

Bu adam hiçbir zaman utanmaz. (Kip eki)

Kırılacak eşyaları dolaba yerleştirdi.

(Sıfat fiil)

Bu bardaklar birer birer kırılacak. (Kip

eki)

Tanıdık birini bulamadım sokaklarda.

(Sıfat fiil)

Kurumuş çiçekleri topluyordu. (Sıfat fiil)

Bu çiçeklerin hepsi kurumuş. (Kip eki)

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat fiil kullanıl-

mamıştır?

A) Aldatılmış her umut kalbimde bir yaradır.

B) Senin ilk geldiğin günü hâlâ unutmadım.

C) Bildiklerini başkasına anlatma.

D) Bitmez bu çocuğun çileleri.

E) Yapacak başka bir şey kalmadı.

ÇÖZÜM

A seçeneğinde aldatılmış

B seçeneğinde geldiğin

C seçeneğinde bildiklerini

E seçeneğinde yapacak

sözcükleri sıfat fiildir. D seçeneğinde sıfat fiil yoktur.

Cevap D’dir.

3 . Z A R F F İ İ L L E R ( U l a ç , b a ğ e y l e m )

Fiillere “ıp, erek, ince, dıkça, dığında, ken,

r…mez, a…a, eli, madan, meksizin” ekleri getirile-

rek yapılır. Genellikle zarf tümleci olurlar ve zarf göre-

vinde kullanılırlar.

ÖRNEK

T Ü R K Ç E

3

Portakalı soyup annesine verdi.

Haykırsam kollarımı bir makas gibi açarak.

Sen gülünce güller açar.

Onu andıkça gözlerim dolu dolu oluyor.

Sen ağlarken ben nasıl güleyim.

Onu görür görmez tanıdım.

Ağlaya ağlaya geldiğimiz dünyadan, inleye inleye

gideriz.

Yarim sen gideli yedi yıl oldu.

Yağmurlara basmadan, usanmadan, bıkmadan

koşmak istiyorum.

Çocuk durmaksızın sizi anlatıyor.

İnsanlar yıldızlara bakarak hayal kurmayı seviyorlar.

I

Ansızın kayan bir yıldız görünce de hemen dilek tutuyor-

II

lar. Durmaksızın yağan yağmur onları sevindiriyor. So-

III

ğuk havalarda esen rüzgar da onları hasta ediyor. Onlar

IV

hastayken yanlarında yakınlarını görmek için can atıyor-

V

lar.

Yukarıdaki parçada numaralanmış sözcüklerden

hangisi fiilimsi değildir?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

ÇÖZÜM

“hastayken” sözcüğü fiilimsi değildir; çünkü fiilimsiler

fiillere getirilen eklerle yapılır. “Hasta” sözcüğü fiil olma-

dığı için fiilimsi eklerinden birini alınca fiilimsi olamaz.

Altı çizili diğer sözcükler fiilimsidir.

Cevap E’dir.

Evin bahçesine dikilecek çamların üzerine konmuş bir

serçe, durmadan cik cik edip şarkısını söylüyordu. Evin

tekir kedisi eşiğe uzanmış, bir yandan örselenmiş tüyle-

rini düzeltmek için yalarken bir yandan da az ilerdeki

çöplükte sallana sallana gezinen kargaya bakıyordu.

Bu parçada geçen aşağıdaki sözcüklerden hangisi,

sözcük türü bakımından ötekilerden farklıdır?

A) dikilecek B) konmuş C) durmadan

D) örselenmiş E) gezinen

ÇÖZÜM

A, B, D, E seçeneklerindeki sözcükler sıfat fiil eki almış

ve sıfat görevinde kullanılmıştır. “durmadan” sözcüğü

zarf fiil eki almış ve zarf görevinde kullanılmıştır.

Cevap C’dir.

Fİ İLDE Ç A T I

Fiillerin nesnelerine ve öznelerine göre değerlendirilme-

sidir. Eylemlerin çatısı iki yönden incelenir.

1 . Ö z n e l e r i n e G ö r e :

a. Etken fiiller b. Edilgen filer

c. Dönüşlü fiiller d. İşteş fiiller

2 . N e s n e l e r i n e G ö r e :

a. Geçişli fiiller b. Geçişsiz fiiller

c. Oldurgan fiiller d. Ettirgen fiiller

1 . Ö Z N E L E R İ N E G Ö R E F İ İ L L E R

( Ö Z N E Y Ü K L E M İ L İ Ş K İ S İ )

a . E t k e n F i i l l e r

Gerçek öznesi belli olan fiillerdir. Yani eylemi gerçekleş-

tiren doğrudan verilir. Bir fiilin etken olması için herhangi

bir çatı ekine gerek yoktur.

İhtiyar adam, askerlik anılarını anlatıyordu.

Gerçek özne (etken eylem)

Hiç kimse bu akşam buraya gelmedi.


Sevemez kimse seni, benim sevdiğim kadar.

(etken eylem) Gerçek özne

Annem bu akşam Kıbrıs’a gidecek.


Gizli özne de gerçek özne kabul edilir.

Aylarca gezindim, yıkık ve şaşkın. (ben)


Çiçekleri atıyorum denizlere. (biz)


b . E d i l g e n F i i l l e r

Eylemi kimin gerçekleştirdiği belli değildir. Fiillere “l, n”

ekleri getirilerek yapılır. Öznenin görevini nesne yük-

ÖRNEK

ÖRNEK ÖSS – 2003


4

lenmiştir; bunun için edilgen fiillerin öznesi sözde özne-

dir.

Yolcuların hepsi tek tek arandı. (ara n )

Sözde özne (edilgen) fiil kök. Çatı eki

Yarışmayı kazananlar yarın açıklanacak. (açıklan)

Sözde özne (edilgen)

Dertlerini yazdığı kağıtlar yakıldı. (yak ıl )


Dün akşam bu sokakta biri vuruldu. (vur ul )

Sözde ö. edilgen

Edilgen çatılı fiillerin özneleri “tarafından”

sözcüğü ya da “ca” eki kullanılarak cümleye

sokulabilir.

Polisler hırsızı yakaladı. (etken çatılı fiil)

Gerçek özne

Hırsız yakalandı. (edilgen çatılı fiil)

Sözde ö.

Hırsız polisler tarafından yakalandı.

Sözde ö. Örtülü özne (edilgen)

Ahmet dün akşam arabanın camını kırdı. (etken fiil)

Gerçek özne

Arabanın camı dün akşam kırıldı.


Arabanın camı Ahmet tarafından kırıldı.

Sözde özne Örtülü özne (edilgen çatı)

Etken geçişli bir fiil edilgen yapıldığında,

etken fiilin nesnesi, edilgen fiilde sözde

özne olur. Etken geçişsiz bir fiil edilgen

yapıldığında onun sözde öznesi de gerçek

öznesi de olmaz.

Dün akşam eve gitti. (Etken geçişsiz)

Dün akşam eve gidildi. (Özne yok)

edilgen

Bu otelde iki gün kaldı. (etken geçişsiz)

Bu otelde iki gün kalındı. (Özne yok)

edilgen

Öğleden sonra sinameya gidecek. (Etken geçişsiz)

Öğleden sonra sinemaya gidilecek. (Özne yok)

edilgen

c . D ö n ü ş l ü F i i l l e r

Fiillere getirilen “l, n” ekleriyle yapılır. Özne hem ey-

lemi yapan hem de eylemden etkilenen olduğu için bir

fiillere dönüşlü fiil denir.

Ahmet senden daha hızlı giyindi.

Yoldan gelince yatağına uzanırdı.

Saatlerce hayal kurmaktan yoruldum artık.

Adam sabaha kadar övündü.

Bu konuda sana çok kırıldım.

İki saatten beri süsleniyorsun.

Dönüşlü fiillerde de edilgen fiillerde de çatı

eki “l, n” dir. Fakat edilgen fiillerin sözde

öznesi, dönüşlü fiillerin gerçek öznesi var-

dır. Yani dönüşlü fiilde özne işi kendisi

gerçekleştirir.

Dün akşam dağda bir ceylan vuruldu.

Sözde özne edilgen

Ahmet bu kıza vuruldu.

Gerçek ö. dönüşlü

Bebek geçen hafta yıkandı.

Sözde ö. (edilgen)

Ahmet dün akşam yıkandı.

Gerçek ö. edilgen

d . İ ş t e ş F i i l l e r

Fiillere getirilen “ş” ekiyle yapılır. İşteş fiillerde eylem ya

karşılıklı ya da birlikte yapılır.

Sizinle bir toplantıda tanıştık. (Karşılıklı)

Sabaha kadar tartıştılar. (Karşılıklı)

Onunla her zaman selamlaşırız. (Karşılıklı)

Kuşlar uçuştu. (Birliktelik)

Çocuklar ansızın kaçıştı. (Birliktelik)

Öğrenciler ders bitinceye kadar gülüştüler. (Birlikte-

lik)

İsim soylu kelimelerden sonra getirilen,

“laş, leş” ekiyle yapılan eylemler nitelikte

eşitlik bildirmektedir. Bunları işteş eylem

olarak yorumlayan kaynaklar da vardır:

esmerleşmek, beyazlaşmak, nasırlaşmak,

güzelleşmek…

Dönüşlü ve işteş çatılı fiillerde özne belli

olduğundan, bunlar aynı zamanda etken

fiildir. Yani dönüşlülük ve işteşlik etken çatı

özelliğinin farklı bir uygulamasıdır.

Bazı eylemler “ş” ekini almadığı halde bu

eylemlerde işteşlik vardır.

Çocuklar barıştı.

Gençler güreşiyor.

T Ü R K Ç E

5

Anneleri yaramazlık yapan çocuklara söylendi.

Bu cümlenin yüklemiyle aşağıdaki cümlelerden

hangisinin yüklemi arasında çatı yönünden benzer-

lik vardır?

A) Toplantıda önemli kararlar alındı.

B) Bayram bu yıl daha coşkulu kutlandı.

C) Okul arkadaşını karşısında görünce çok sevindi.

D) Üyelere verilen kartların tümü yenilendi.

E) Törende çağdaş ozonlardan şiirler okundu.

ÇÖZÜM

Verilen cümlenin yüklemi dönüşlüdür. Yani özne hem

eylemi yapmış hem de eylemden etkilenmiştir. C seçe-

neğindeki yüklem de aynıdır. “sevinme” eylemi yapan ve

eylemden etkilenen aynı kişidir, yüklem dönüşlüdür.

Diğer seçeneklerin yüklemleri edilgendir.

Cevap C’dir.

2 . N E S N E L E R İ N E G Ö R E F İ İ L E R

( N E S N E Y Ü K L E M İ L İ Ş K İ S İ )

a . G e ç i ş l i F i i l

Nesne alabilen fiiller geçişli fiillerdir. Yani eylemin ger-

çekleşmesi için bir nesneye ihtiyaç vardır.

Dün akşam seni andım yine.

Nesne Yüklem geçişli

Bütün eşyalarını yukarı taşıdı.

Nesne geçişli

Beni unuttuğunu ben de biliyorum.

Nesne geçişli

Elindeki parayı yere bıraktı.

Nesne geçişli

Nesne cümlede bulunmak zorunda değildir.

Fiil nesne alabilecek özellikteyse geçişlidir.

Çok aradım; ama bir türlü bulamadım.

geçişli geçişli

Ona defalarca söyledim.

geçişli

b . G e ç i ş s i z F i i l

Nesne alamayan fiillerdir.

Ölür umutları çocukların birer birer.

En sevdiği kravatı kayboldu.

Yaşlı adam sabaha kadar ağladı.

Çocuk ansızın bayıldı.

Arkasına bakmadan gidiyor.

(I) Köşedeki masaya oturdu. (II) Eldivenlerini çıkarıp

yanına koydu. (III) Usulca çantasını açtı. (IV) Küçük el

aynasını çıkardı. (V) Yüzünü uzun uzun inceledi.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisinin

yüklemi geçişsiz bir fiildir?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

ÇÖZÜM

A’da Köşedeki masaya oturdu.

D.T. Y.

B’de Eldivenlerini çıkarıp yanına koydu.

Nesne Y.C.Y. D.T. Y.

C’de Usulca çantasını açtı.

Z.T. Nesne Y.

D’de Küçük el aynasını çıkardı.

Nesne Y.

E’de Yüzünü uzun uzun inceledi.

Nesne Z.T. Y.

Seçenekleri incelediğimizde sadece A seçeneğindeki

cümlenin yüklemi nesne almamıştır. Cevap A’dır.

c . O l d u r g a n F i i l

Geçişsiz bir fiile “r, t, tır” eklerinden biri getirilerek o

fiil geçişli yapılır. Bu fiillere oldurgan fiil denir.

Adam sabaha kadar ağladı.

geçişsiz

Adamı sabaha kadar ağlattı.

Nesne oldurgan

Yaşlı kadın iki ay önce öldü.

geçişsiz

Yaşlı kadını iki ay önce öldürdü.

Nesne oldurgan

Yemek pişti.

geçişsiz

Yemeği pişirdi.

oldurgan

Bu çocuğun haline çok gülüyorum.

geçişsiz

Bu çocuk beni güldürüyor.

oldurgan

d . E t t i r g e n F i i l

Geçişli olan eylemlere “r, t, tır” ekleri getirilerek

onların geçişlilik derecesi arttırılır. Bu fiillere ettirgen fiil

denir. Bu tür fiillerde başkasına yaptırma anlamı vardır.

Çocuk şiiri okudu.

geçişli




6

Çocuğa şiiri okuttu.

ettirgen

Bu olayı ben de duydum.

geçişli

Bu olayı herkese duyurdu.

ettirgen

Bu hikayeyi o yazdı.

geçişli

Bu hikayeyi ona yazdırdı.

ettirgen

Ettirgen ve oldurgan fiiller sonuçta geçişli fiil

olarak değerlendirilir.

1. I. Ortak olmak her sevince her derde, kedere

II. Ve yürümek ömür boyu beraberce el ele

III. Olmasın o ta içten gülen gözlerde yaş

IV. Yollarımız ayrılsa bile seninle arkadaş.

V. Bir gün gelip ayrılsak bile arkadaş

Yukarıdakilerin hangisinde fiilimsi yoktur?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2. Isıtan ateştim yaktılar beni

Zulüm halkasına taktılar beni

Bükülmez çınardım yıktılar beni

Çaldıkça sazımı çalasım gelir.

Belki öldüğümde gülesim gelir.

Yukarıdaki dizelerde kaç eylemsi vardır?

A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7

3. Aşağıdakilerin hangisinde sıfat görevinde kullanılmış bir fiilimsi vardır?

A) Ayakların suya değince anlarsın hayatın güzel-liğini.

B) Ben kendimi bağışlarsam seni de bağışlarım.

C) Yaşamak anlamsız gelir çoğu zaman çoğumu-za.

D) Bildiklerini zannedenler, hiçbir şey bilmedikle-rini bir gün anlarlar.

E) Tanıdık birini ararsınız bazen sokaklarda.

4. Aşağıdakilerden hangisinde fiilimsi yoktur?

A) Semerine tapan eşekler tanıdım.

B) Unutulmuş aşkları vardır bu insanların.

C) Kimseler yıkayamaz ellerinin beyazlığını.

D) Unutulmaz anılar yaşadım bu şehirde.

E) Yüzünün öptüğüm yanı artık çekimser kala-maz.

5. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi adlaşmış sıfattır?

A) Bizi anlayanlar, bize inananlardır.

B) Amacımız bu sınavı kazanmaktır.

C) Sen beyazlara bürünmüş bir kadınsın.

D) Biricik dostunu burada arama artık.

E) Beni hayata bağlayan, gülen gözlerindir.

6. Aşağıdakilerden hangisinde eylem adı vardır?

A) Gülen gözlerime bakıp da sanmayın bahtiya-rım

B) Düştüğün yerden, kimse kaldırmaz seni

C) Kirpiklerin altında saklanıp gözyaşları

D) Bayatlamış hayalleri bırakalım artık,

E) Çalışmak bu hayatın temelidir.

7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi edilgen çatılı bir fiildir?

A) Sensiz bir akşamı seyretmeye geldim.

B) Yıkılan hayallerimi bir köşesinden tutup kaldır-dın.

C) Bilinir ne usta olduğum içlenmek zanaatında.

D) Yüreğimde besliyorum hayallerimin çılgın ço-cuklarını.

E) Bu yalan dünyanın yalan dertlerine üzülme ar-tık.

8. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi etken çatılı bir fiildir?

A) Demir kapı yine kapandı ağır ağır üzerime

B) Kelepçeler vuruldu kilit kilit kollarıma

C) Yüreğimde hasret gözlerimde nefret var.

D) Dertlerimi yazdığım kağıtlar bir bir yakıldı.

E) Yanıyor yüreğim, yanıyor ciğerim.

Ç Ö Z Ü M L Ü T E S T

T Ü R K Ç E

7

9. Aşağıdakilerin hangisinde çatı özelliği aran-maz?

A) Peşinden geldim kaç kere

B) Dünyamı yıktın bin kere

C) Kırıldım sana bir kere

D) Aramam artık seni bir kez bile

E) Kıymetim yokmuş senin gözünde

10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yüklem geçişli olduğu halde nesne kullanılmamıştır?

A) Senin gibi bir zalimi tarihlere yazarım.

B) Aynanın karşısına geçip yüzüne bak benim için.

C) Pişmanlık duyup da bir gün anarsın.

D) Bir ayrılık şarkısı çal benim için.

E) Beyaz mendilini kokladım sensiz gecelerde.

11. “Yolcuların hepsi tek tek arandı.” cümlesinde görülen özne yüklem ilişkisi, aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Adam sabaha kadar övündü.

B) Bu işlere bakmaktan yoruldum artık.

C) Bu koğuşta en hızlı sen giyiniyorsun.

D) Sonunda durum tatlıya bağlandı.

E) Güneş çıkınca ağaçların altına uzandım.

12. Ek fiil ekleri isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar, basit zamanlı fiillere gelerek birleşik zamanlı fiiller oluşturur.

Aşağıdakilerin hangisinde ek – fiil kullanılma-mıştır?

A) Benim boyum ufak, onun da ufaktı.

B) Benim gözlerim yeşildir, onun kara

C) Yağmurlardan sonra büyürmüş başak.

D) Meyveler sabırla olgunlaşırmış.

E) Bu çocuğun yüzü sararmış.

13. Aysel git başımdan ben sana göre değilim.

Benim için kirletme aydınlığını

Hem kötüyüm, karanlığım biraz çirkinim

Yukarıdaki dizelerde ekeylem almış kaç sözcük vardır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

14. Aşağıdakilerden hangisinde diğerlerinden farklı görevde bir ekeylem kullanılmıştır?

A) Bu şehrin köpekleri sabahlara kadar havlıyor-du.

B) Ben insanların evlerini yıkan bir rüzgarım.

C) Sen gelmezsen aklıma neler gelir.

D) Ben sana çok alışmıştım.

E) Bilseydim seni bu kadar bekletmezdim.

15. Aşağıdakilerden hangisinde eylem basit za-manlı bir fiildir?

A) Ahmet, sonunda bu işi de başardı.

B) Dedem, her gün kahveye giderdi.

C) Hani, yarın bize gelecektin.

D) Adam bizi çok iyi anlıyordu.

E) Soruları hep birlikte çözerdik.

16. Aşağıdaki dizelerden hangisi “nesne – yüklem” ilişkisi yönünden ötekilerden farklıdır?

A) Seher yeli dağıt beni, kır beni

B) Götür tozlarımı buradan uzağa

C) Yarin çıplak ayağına sür beni.

D) Yedi yıldır uğramadım yurduma

E) Ay bir yandan sen bir yandan sar beni.

17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “sözde özne” kullanılmıştır?

A) Bir yavru ceylanın gözlerinde bulursun beni.

B) Şeytan saatlerce bir günahı bekler kapında.

C) Kartallar minik bir serçenin kanatlarında kay-bolurlar hep.

D) Sensiz şehirlerde seni aradım yıllarca.

E) Sen bu münzevi alemde çok sevildin.

18. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde özne – yüklem ilişkisi diğerlerinden farklıdır?

A) Bu büyük salonda “Sakarya Türküsü” okundu.

B) Şiiri okuyan öğrenci dakikalarca alkışlandı.

C) Bu özel gecede birçok fotoğraf çekildi.

D) Gençlere Sakarya’nın popla değil topla tüfekle kazanıldığı anlatıldı.

E) Görevli olan arkadaşlar o gece çok yoruldu.


8

1. I. cümlede “olmak”, II. cümlede “yürümek” III.

cümlede “gülen”, V. cümlede “gelip” sözcükleri fii-

limsidir. IV. cümlede fiilimsi yoktur.

Cevap D’dir.

2. “ısıtan, bükülmez, çaldıkça, öldüğümde,” sözcükle-

ri fiilimsidir.

Cevap B’dir.

3. “Tanıdık biri” sıfat tamlamasında tamlayan fiilim- Sıfat Zamir

sidir.

Cevap E’dir.

4. A’da tapan

B’de unutulmuş

D’de unutulmaz

E’de öptüğüm

sözcükleri fiilimsidir. C seçeneğinde fiilimsi yoktur.

Cevap C’dir.

5. A seçeneğinin yüklemi adlaşmış bir sıfat fiildir.

inananlardır inanan insanlardır.

Cevap A’dır.

6. İsim – fiiller eylem adıdır. E seçeneğinde isim fiil

vardır.

Cevap E’dir.

7. C seçeneğinin öznesi sözde öznedir. Yüklemde

edilgen çatılıdır.

Cevap C’dir.

8. C seçeneğinde çatı aranmaz, çünkü yüklem isim-

dir. E seçeneğinin yüklemi etken çatılıdır.

Cevap E’dir.

9. İsim cümlelerinde çatı aranmaz. E seçeneğinin

yüklemi isimdir.

Cevap E’dir.

10. C seçeneğindeki “anmak” yüklemi nesne almamış,

ama alabilir.

Cevap C’dir.

Ç Ö Z Ü M L E R

T Ü R K Ç E

9

11. Verilen cümlede yüklem edilgendir. D seçeneğinin

yüklemi de edilgendir.

Cevap D’dir.

12. E seçeneğindeki cümlede ek fiil yoktur. Diğer

seçeneklerde

A’da ufaktı

B’de yeşildir.

C’de büyürmüş

D’de olgunlaşırmış

sözcüklerinde ek fiil vardır.

Cevap E’dir.

13. değilim, kötüyüm, karanlığım, çirkinim”

sözcüklerinde ek fiilin geniş zamanı vardır.

Cevap D’dir.

14. Ek eylem B seçeneğinde isim soylu bir sözcüğe

(rüzgarım) gelerek onu yüklem yapmıştır. Diğer

seçeneklerde birleşik zamanlı filer oluşturmuştur.

Cevap B’dir.

15. A seçeneğindeki “başardı” fiili basit zamanlıdır.

baş – ar – dı

İ.K İ.İ.tür Kip eki

Cevap A’dır.

16. A, B, C, E seçeneklerinde geçişli fiiller vardır. D

seçeneğindeki fiil geçişsizdir.

Cevap D’dir.

17. Sözde özne edilgen çatılı fiillerde bulunur. E seçe-

neğinde edilgen çatılı bir fiil vardır.

Cevap E’dir.

18. E seçeneğindeki “yorulmak” fiili dönüşlü, diğer

seçeneklerin yüklemleri edilgendir.

Cevap E’dir.


10

1. Aşağıdakilerin hangisinde “-miş” eki almış sözcük fiilimsi değildir?

A) Sararmış hayallerimin yeşermesini istiyorum

B) Her şeyini yeniden kazanmış bir adamım ben

C) Kırılmış bir kalp bıraktın bana

D) Üzerine tozlar konmuş bir kelebek gibiyim

E) Yıkılmış evler bu mahallede birer birer.

2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde eylemsi kulla-nılmamıştır?

A) Tükürün milleti alçakça vuran darbelere!

Tükürün, onlara alkış dağıtan kahpelere!

B) Tükürün ehli salibin o hayasız yüzüne!

Tükürün, onların asla güvenilmez sözüne!

C) Medeniyet denilen maskara mahluki görün:

Tükürün maskeli vicdanına asrın tükürün!

D) Sanmayın şevki şehadetle coşan bir kan var.

Bizde leşten daha hissiz daha kokmuş can var!

E) Gitme ey yolcu, beraber oturup ağlaşalım

Elemim bir yüreğin kârı değil paylaşım.

3. Aşağıdakilerden hangisinde yönelme hal eki almış bir fiilimsi vardır?

A) En olmadık bir şeyden gözünün dolduğu olu-yor mu hiç?

B) Yıkıla yıkıla büyüse insan gün olur başı dik gu-rurla gezer.

C) Katlanmayı bilmeyen aşkı çekemez, aşka mahkum, edilen garip gülemez

D) Gidene kal diyen gözlerde yaş olur mu hiç?

E) Ayrılıktan yana kaç şarkı varsa hepsini bu ak-şam çal benim için.

4. Cimriler, kendilerinin ölmesini isteyen insanlara servet toplayanlardır.

Bu cümle için aşağıdakilerden hangisi söyle-nemez?

A) Adlaşmış sıfat kullanılmıştır.

B) İsim fiil kullanılmıştır.

C) Zarf fiil kullanılmıştır.

D) Zamir kullanılmıştır.

E) Ek fiil almış bir sıfat fiil vardır.

5. Geçişsiz eylemler edilgen yapıldığında cümlede gerçek özne de sözde özne de olmaz.

Aşağıdakilerin hangisinde bunu örneklendiren bir cümle vardır?

A) Ayrılık şarkıları çalınsın bu gece

B) Söylenmemiş güzel sözler söylensin bu sazın tellerinde

C) Denizlerin ortasında, gecelerin yarısında bırak-tın beni.

D) Katlanmayı bilmeyen aşkı çekemez

E) Gidildi bu yalan dünyadan birer birer

6. Kitaplar öğrencilere dağıtıldı.

Bu cümledeki özne – yüklem ilişkisi aşağıdaki-lerin hangisinde vardır?

A) Ayrılanlar yavaş yavaş geri döndü.

B) Bu ihtiyarı bu mahellede herkes sever.

C) Bu dünyada senden başka yar sevmedim.

D) Ona yeni ve güzel bir ad verildi.

E) Ondan başka yâr tanımam.

7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi oldurgan eylemdir?

A) Hayallerim kimsesiz kaldı bu kalabalık şehirde.

B) Sırrımızı vefakar balıklara söylüyorum.

C) Siz beni güldürdünüz, Allah da sizi güldürsün.

D) Sabaha kadar bütün duaları torununa okuttu.

E) Hiç sevmediğim işleri yaptırdınız bana.

8. Aşağıdakilerden hangisinde eylemi karşılıklı yapma anlamı vardır?

A) Beyaz güvercinler bizi görünce uçuştular.

B) Onunla her zaman selamlaşırız.

C) Tüp patlayınca herkes bir yana kaçıştı.

D) Olanları babasına bir bir anlattı.

E) Bisikleti görünce hemen babasına sarıldı.

K O N U T E K R A R T E S T İ 1

T Ü R K Ç E

11

9. Aşağıdakilerden hangisinde ekeylem yoktur?

A) Gençliğimi harcadım bu şehrin karanlık sokak-larında

B) Bu adam bu bahçede her gün geziyordu.

C) Bilmezdim onun bu kadar vefasız olduğunu

D) Bu sorunun cevabı dilinde değil, kalbindedir.

E) Ben miyim bu dünyanın en mahzun çocuğu?

10. Artık, sevaplarını dağıtamazdı kimselere.

Yüreklerde şeytanlar vardı bundan sonra. Son yıllarda fark etti kendi yüreğine de şeytanların gir-diğini. Şimdi, yitirdiği güzel duygulara ağlıyordu. Bir gün o güzel duygularla buluşursa onlara sımsı-kı sarılacaktı.

Bu parçada ek fiil almış kaç sözcük vardır?

A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek fiilin geniş zamanı vardır?

A) Bu çocuk dün akşam da buradaydı.

B) Ben, kimselerin tanımadığı bir deliyim.

C) Paran varsa tatile çıkalım.

D) Babam artık, beni anlamıyordu.

E) Sultan olmak istersen tacı, sorgucu unut.

12. Aşağıdakilerin hangisinde bir adeylem, ekey-lem olarak yüklem olmuştur?

A) Bu çocuk, okulun en başarılı öğrencisiydi.

B) Gözleri deniz gibi parlıyordu.

C) Önemli olan bütün insanları sevmektir.

D) Onların büyük bir bahçesi varmış.

E) Güzelliklerin hepsi onun kalbinde toplanmıştır.

13. “Ayın şavkı vurur sazım üstüne

Söz söyleyen yoktur sözüm üstüne.”

Bu dizelerin yüklemleri için sırasıyla aşağıdaki-lerden hangisi söylenebilir?

A) Geçişli – etken

B) Etken – aranmaz

C) İşteş – geçişli

D) Etken – ettirgen

E) Dönüşlü – aranmaz

14. Yüklemi geçişli eylem olduğu halde nesne kullanılmamış cümle aşağıdakilerden hangisi-dir?

A) Kalbimi yıkadım bu şehrin tuzlu denizlerinde

B) Sessiz bir kuyuya attık yedi yıl önce

C) Sarıya boyanmış bu güneş yine parçalanıyor.

D) Yıldızlar silindi gökyüzünden birer birer

E) Kaybolan yıllarımı ağaran saçlarımda buldum.

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili söz-cük çatı bakımından ötekilerden farklıdır?

A) Yarışmayı kazananlar yarın açıklanacak

B) Bu adamlar da her şeye söyleniyor.

C) Bu çocuk sabaha kadar kaşındı.

D) Olanları duyunca arkadaşları da üzüldü.

E) Annem bizi görünce çok sevindi.

16. Aşağıdaki altı çizili eylemlerden hangisi ettir-gen eylemdir?

A) Dost dost diye nicesine sarıldım.

Benim sadık yârim kara topraktır.

B) Beyhude dolandım boşa yoruldum

Benim sadık yârim kara topraktır.

C) Karnın yardım kazmayınan belinen

Yüzün yırttım tırnağınan elinen

D) Ben bir çoban olsam sen de bir koyun

Beslesem elimde tuz ile seni.

E) Koyun olsan otlatırdım yaylada

Tellerini yoldurmazdım hoyrada,

1–E 2–B 3–D 4–C 5–E 6–D 7–C 8–B 9–A 10–C 11–B 12–C 13–B 14–B 15–A 16–E


12

1. Ortaçlar genellikle sıfat görevinde kullanılır.

Aşağıdakilerden hangisinde ortaç ötekilerden farklı bir görevde kullanılmıştır?

A) Parayı veren, düdüğü çalar.

B) El ağzına bakan, karısını tez boşar.

C) Alışmış kudurmuştan beterdir.

D) Atı alan, Üsküdar’ı geçti.

E) Atılan ok geri dönmez.

2. Eylemsiler kimi zaman eylem anlamını kaybederek bir varlığa ad olurlar.

Aşağıdakilerden hangisinde bu açıklamaya bir örnek vardır?

A) Yeni aldığı çakmak dedesindeymiş.

B) Çanakkale’de savaştığım günleri daha unut-madım.

C) Duvara çivi çakmak için yarım saattir uğraşı-yor.

D) Çocuğunun bir gülüşüne dünyaları verirdi.

E) Atılan güller yaralar benim gönlümü

3. Aşağıdaki dizelerin hangisinde birden çok eylemsi vardır?

A) Kuyruğu etrafında dönen kedi hayrette.

Alim ki hayreti yok, ne boş yere gayrette.

B) Göz attığım her şeyde işte o şeydir eksik

Mekan kopuk kopuktur zaman kesik kesiktir.

C) Çıktım çıktım inilmez dağlar elimden tuttu.

İndim indim çıkılmaz çukurlar beni yuttu.

D) Kader, beyaz kağıda sütle yazılmış yazı

Elindeyse beyazdan gel de sıyır beyazı!

E) Alemin küfre göre, hem başı hem sonu “hiç”

“İki hiç” arasında varlık olur mu hiç?

4. Her doğan günün bir dert olduğunu

İnsan bu yaşa gelince anlarmış

Bu dizelerde geçen fiilimsilerin türce özdeşi aşağıdakilerden hangisinde vardır?

A) Utanmaz askerlerin eline düştü masum Iraklı-lar

B) Bir sigara yakarak Irak’ta ağlayan çocuklara bir kurşun da biz sıkalım.

C) Amerika bize saldırınca mı aklımız başımıza gelecek

D) Çanakkale’de şehit düşenler şimdi Çanakka-le’yi görseler ne yaparlardı?

E) Neden geçmişine bağlı kalan nesiller yetişti-remiyoruz?

5. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi ey-lemsi eki aldığı halde eylemsi özelliği taşıma-maktadır?

A) Beni anlamak sana zor geliyor.

B) Yaptığın dolmanın tadını hâlâ unutmadım.

C) Issız caddelerde seninle gezmeyi özledim.

D) Sevgilim demeyi öğretemedim gitti.

E) Senin bir gülüşün bir cana bin can katardı.

6. Parlayan yıldızlara bakarak hayatı anlamaya çalı-şan bir çocuksun sen.

Bu cümlede altı çizili sözcüklerdeki fiilimsilerin türü aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla veril-miştir?

A) Sıfat fiil – zarf fiil – isim fiil – sıfat fiil.

B) Sıfat fiil – zarf fiil – isim fiil – isim fiil.

C) İsim fiil – zarf fiil – isim fiil – sıfat fiil.

D) Sıfat fiil – sıfat fiil – isim fiil – sıfat fiil.

E) Zarf fiil – zarf fiil – isim fiil – sıfat fiil.

7. Aşağıdakilerden hangisinde sıfat fiil ötekiler-den farklı bir görevde kullanılmıştır?

A) Bir bilene soralım, aşkı kim icat etti?

B) Yıkılası yaban eller kör olası mesafeler.

C) Dönülmez akşamın ufkundayız.

D) Çekmediğim dertler, çile kalmadı.

E) Teselli verecek dostlar aranır.

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı türde bir fiilimsi kullanılmıştır?

A) Yarı yolda kalmış selamımı kim alır?

B) Özlediğin hayatı buldun mu bilmem

C) Kar mı yağdı güvendiğin dağlara?

D) Boş kalan yastığımı başkası mı doldurmuş?

E) Aynalara bakmadan beni an bu gece,

9. Sık sık gülen insanlar, çok kederli olup kederlerini yapmacık bir neşe ile örtmek isteyenlerdir.

Yukarıdaki cümlede kaç fiilimsi vardır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

K O N U T E K R A R T E S T İ 2

T Ü R K Ç E

13

10. Her gün bir şey daha biter

Giderek acı vermez biten şeyler

Kayıtsız bir razı oluş başlar.

Sıradan izler bırakır en tutkulu aşklar

Giden gitsin sen şarkılar şöyle boşver.

Yukarıdaki dizelerde kaç fiilimsi (eylemsi) var-dır?

A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7

11. Etken çatılı fiillere “-ş” çatı eki getirilerek isteş yapılır.

Aşağıdakilerden hangisinde eylem işteş oldu-ğu halde “-ş” çatı ekini almamıştır?

A) Sonunda o da babasıyla barıştı.

B) Yıllar sonra babasıyla kuçaklaştı.

C) Onunla her sabah selamlaşırız.

D) Çocuklar Deli Kadir’i görünce kaçıştılar.

E) Sizinle bir toplantıda tanıştık.

12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde ekfiil kullanıl-mamıştır?

A) Yıllarca beklemişti kendini

Yeşimden sapı olan bir kılıçla.

B) Bir buluşma yeridir şimdi hüzünlerimiz

Biz o renksiz, o yalnız, o sürgün medüzalar.

C) Arıyorken kokularını gövdelerinde

Sıyırdı bir iki bulutu güneşte

D) Kaç yerinden kesilmişti ki ellerim

Bekletip durdu da acısını bunca yıl.

E) Ansızın ortaya çıkmış bir şehirdi.

Bu iç içe geçmiş durgunluklar.

13. Aşağıdakilerden hangisinde ekfiil farklı bir işlevde kullanılmıştır?

A) Yeni aldıkları ev çok güzeldi.

B) Bu çocuk her zaman böyle düzenlidir.

C) Yine Ankara’ya gitmeyi düşünüyordu.

D) Ben gariban bir çiftçi çocuğuyum.

E) Bunların evleri buraya çok uzaktır.

14. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi basit za-manlı bir fiildir?

A) Amcam geçen yıl küçük oğlunu da everdi.

B) Bu yaşlı adam her sabah spor yapardı.

C) Seni arıyormuş yıllardır.

D) Bir gün beni ararsan buralara gelecektin.

E) Bu sırrı her zaman ondan saklayacaktık.

15. Sokaktayım kimsesiz bir sokak ortasında

Yürüyorum, arkama bakmadan yürüyorum.

Yolumun karanlığa saplanan noktasında.

Sanki beni bekleyen bir hayal görüyorum.

Yukarıdaki dizelerde kaç fiilimsi vardır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

16. Aşağıdakilerden hangisinde fiilimsi kullanıl-mamıştır?

A) Çocuğun bize bakışını hiç beğenmedim.

B) Onunla gezmeyi hiç sevmiyor.

C) Bu işi başarmak, bizim görevimizdir.

D) Sensiz geçen bir günü bile istemiyorum.

E) Bitmez bu yalan dünyanın sahte dertleri.

1–E 2–A 3–C 4–B 5–B 6–A 7–A 8–E 9–D 10–B 11–A 12–C 13–C 14–A 15–C 16–E

tÜrkÇe fİİller (ekfİİl fİİlİmsİ fİİlde Çatidönüúlü ve iúteú çatılı fiillerde...

Documents