topografik ve yapısal konturlar yardımı ile formasyon...

1Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notları

Topografik ve yapısal konturlar yardımı ile formasyon sınırlarının çizilmesi

Jeolojik birimlerin topografya üzerinde yüzlek (mostra)verebilmeleri için doğal olarak yapısal konturları ile topografikkonturların eşit yükseklikte olması gerekir. Eğer bir formasyonyeryüzünde görülebiliyorsa, o noktada topografya ile aynı yüksekliğesahip olmak durumundadır. Bu ilişkiyi kullanarak formasyon sınırlarıkolaylıkla çizilebilir. Yapılması gereken ilk şey topografikkonturlarla yapısal konturların eşit yükseklikte kesiştiği noktalarıbulmaktır. Kesişim noktaları bulunduktan sonra yapılacak iş kesişimçizgilerinin birleştirilmesidir. Birleştirme işlemi sırasında bazı noktalarıbirleştirmek problemli olabilir. Bu noktalar genelde bir noktanın birdenfazla nokta ile birleşme ihtimalinin olduğu durumlar ve topografyanınçok yüksek eğimli yani çok sık konturlu olduğu durumlar veyabirleştirilecek nokta sayısının olmadığı durumlardır. Bu tip durumlardaara konturlar yaklaşık olarak (göz kararı) çizilerek çizgilerin hangiyönde gideceğine karar verilebilir.

2

Formasyon sınırlarının çizimi.

Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notları

3



4



5

formasyon sınırlarınınçizimini kolaylaştırmakiçin istenirse 755konturunda olduğu gibiara konturlar çizilerekdaha hassas derecedesınırın gidiş yönübelirlenebilir.



Topografik kontur ve tabaka sınırları (formasyon sınırı/dokanak) kullanarak yapısal konturların çizilmesi

Jeolojik haritalarda, topografik konturlarla formasyon sınırlarınınkesiştiği noktalar, o formasyon sınırının oluşturacağı yapısalkonturlarla, topografik konturların aynı yüksekliğe sahip olduğunoktalardır. Yani, yapısal konturun değeri topografik konturla aynısayısal değeri taşır. Formasyona ait yapısal konturları çizmek içinformasyon sınırı boyunca topografik konturlarla formasyon sınırınınkesiştiği tüm noktalar işaretlenir. Daha sonra aynı yüksekliğe sahipnoktalar birleştirilerek o formasyon sınırına ait yapısal konturlar eldeedilmiş olur. Aralıkları eşit ve birbirine paralel konturlar o formasyonyüzeyinin düzlemsel olduğunu ve her yerde eğiminin aynı olduğunugösterir. Tersi durum, düzlemsel olmayan, düzensiz geometriye sahipyüzeyi gösterir.


Kesişen düzlemlerDüzlemsel yapıların kesişmesi sonucu meydana gelen bazı geometrik vejeolojik özelliklerin yapısal jeolojide önemli bir yeri vardır. İki düzlemin kesiştiğihat, her iki düzlemin ortak noktalarını üzerinde taşır. Bu ortak noktalar birdoğru ile birleştirildiğinde meydana gelen çizgiye arakesit denir. Düzlemselyapıların kesişmesi sonucu oluşan arakesit çizgisi tam bir doğru şeklindedir.Ancak düzlemlerden birinin veya ikisinin kavisli/düzensiz olması durumundaarakesit çizgisi eğri/kavisli olabilir. Jeolojik çalışmalarda düzlemsel yapılarsıklıkla karşımıza çıkmakta ve bunlarla ilgili problemlerin çözümlenmesigerekmektedir. Faylar, kıvrım kanatları, tabakalar, eklemler, damarlar, vebunların kesişmesiyle oluşan arakesitler bu problemler arasında önemliyer tutmaktadır.


PROBLEM: Kıvrım kanatlarının konumu K48°D, 30°KB ve K21°B, 50°KD olanbir kıvrıma ait kıvrım ekseninin yönünün ve dalım miktarının bulunması.


PROBLEM: Konumu K40°B, 50°KD olan bir fay ile konumu K50°D, 30°KB olan bir damarın kesişmesi ile oluşan arakesit boyunca zengin bir cevher gelişmiştir. •Bu cevherin gidişini (yönünü) ve dalım miktarını,•K-G doğrultulu düşey düzlem üzerindeki iziniK50°D doğrultulu damarın fay düzlemi üzerindeki yatımını bulunuz

20

Bir damar ile bir kumtaşı tabakasının kesiştikleri hat boyunca bir cevher zonu oluşmuştur. Damarın konumu K55D/70GD, tabakanın konumu ise K45B/35GB’dır. Bu verilere göre,a) Cevher zonunun konumunu bulunuz.b) 200 m derinde cevher zonuna rastlamak için açılacak düşey sondajın yerini bulunuz.c) 300 m derinlikteki cevher zonunun gerçek uzunluğu kaç metredir? (Ölçek: 1/10000)



a) • Öncelikle belirlenen bir merkez noktasından (A) her iki düzlemin doğrultuları (K55D ve

K45B) da çizilir. A noktası bu düzlemlerin ilk kesişim noktasıdır.• Doğrultulara dik olacak şekilde verilen yönlere doğru eğim yönleri çizilerek uçlarına ok

işareti konur (EY). Eğim yönleri doğrultu çizgisinin üzerinde herhangi bir yerden çizilebilir.

• Eğim yönlerini temsil eden çizgilerle eğim açısı kadar açı yapan çizgiler çizilir (istenen yöne). Örneğin K55D için GD’yu gösteren EY çizgisi ile 70° açı yapan bir çizgi, K45B için ise GB’yı gösteren EY çizgisi ile 35° açı yapan bir çizgi çizilmeli. Bu çizgiler damar ve kumtaşı düzlemlerinin kendisini temsil etmektedir.

• EY ile düzlemin kendisi arasında (yani açının karşısına denk gelir) bir h mesafesi belirlenir. h keyfi bir değerdir ancak bütün soruda aynı h mesafesinin kullanılması önemlidir. Çizimde 1 cm kullanılmıştır. Bu h mesafesi doğrultulara paralel (eğim yönüne dik) olarak uzatılır. Çizimde kesikli çizgilerle gösterilmiştir.

• h paralellerinin kesiştikleri nokta (B) düzlemlerin 2. ortak kesişim noktasını ifade eder.• A noktasına B noktasına çizilecek bir çizgi bu iki düzlemin arakesit çizgisini temsil

eder. • Arakesitin gidişi kuzeyle yaptığı dar açıdır (α). Çizgisel bir yapı olduğu için Güneyle

yaptığı dar açı da okunabilir. (K39D veya G39B).• Arakesit üzerinde B noktasından arakesite dik olarak h mesafesi çizilir (istenen yöne). • A noktası h mesafenin bittiği yerle birleştirilerek bir üçgen elde edilir. Bu üçgende h’ın

karşısındaki açı (β) dalım açısını verir (34°).• Arakesitin bulunduğu coğrafik yön ise dalım yönünü verir (GB).• Arakesitin konumu gidiş, dalım açısı, dalım yönü olarak ifade edilir.Cevap: G39B/34GB


b) Arakesit ve cevher arasında oluşturulan üçgende h’a paralel 200 m mesafenin olduğu yer bulunur, bu da ölçekten 2 cm’e karşılık gelir. Düşey sondaj diye belirtildiği için 2 cm’lik bu çizginin arakesite dik olması gerekir. Arakesit çizgisi gerçekte cevherin yüzeydeki iz düşümünü temsil ettiği için sondaj yapılacak yer arakesit üzerinde bir nokta olmalıdır. Arakesit ve cevher arasında bulunacak 2 cm’lik çizginin arakesit üzerindeki noktası sondaj yapılacak noktadır (S).

Cevap: S noktası

c) Aynı üçgen içerisinde 300 m’ye karşılık gelen mesafe işaretlenecektir. Aynı şekilde arakesite dik, h’a paralel olmalıdır. Bu çizginin cevher üzerindeki noktasının (C) A noktasına olan uzaklığı cevherin uzunluğunu (AC) ifade eder, ölçekten m’ye çevirmek gerekir.

Cevap: 540 m


1. Bir yol güzergahı boyunca kesilerek açığa çıkmış bir kömür mostrasında iki ayrıgörünür eğim okunmuştur. Bunlar, a) 25º ile G45ºB’ya doğru, b) 32º ile G17ºB’yadoğru yatmaktadır. Bu verilere göre kömürün doğrultusunu ve gerçek eğimini bulunuz.

2. Bir granit ocağının bir bölümünde ölçülen diyabaz daykının görünür eğimi 39º ileG65ºB’ya doğrudur. Ocağın bir başka kesiminde ölçülen görünür eğim ise 52º ileG10ºD’ya doğrudur. Bu verilere göre diyabaz daykının gerçek eğimini bulunuz.

3. Bir altın içeren bir cevher zonunda iki ayrı düşey yarma açılmıştır. Birinci yarmaK70ºB yönünde olup cevherin bu yarmadaki görünür eğimi 35º’dir. İkinci yarma K50ºDyönünde olup cevherin bu yarmadaki görünür eğimi 50º’dir. Bu verilere göre altıncevherinin doğrultusunu ve gerçek eğimini bulunuz.

4. Bir demiryolu hattının bir tarafı boyunca kazılarak açığa çıkmış bir cevhermostrasında iki ayrı görünür eğim okunmuştur. Bunlardan birincisi 10º ile G27ºB’yadoğru, diğeri ise 20º ile G15ºD’ya doğru yatmaktadır. Bu verilere göre cevher zonunundoğrultusunu ve gerçek eğimini bulunuz.

5. Arazi çalışmaları esnasında kıvrımlanma geçirmiş bir bölgede bir kıvrımınkanatlarının konumları ölçülmüş ve bunların değerleri aşağıda verilmiştir. Bu verileregöre, arazide ölçümü yapılamayan söz konusu kıvrım ekseninin dalım yönünü vedalım miktarını belirleyiniz.A kanadı: K45ºB/35ºGB kanadı: K30ºD/75ºG


6. Bir kıvrımın her iki kanadından alınan ölçümler aşağıda verilmiştir. Verilenlere göre, kıvrım ekseninin dalım yönünü ve dalım miktarını bulunuz. A kanadı: K30ºD/60ºG B kanadı: K20ºB/30ºG

7. Bir damar ile bir kumtaşı tabakasının kesiştikleri hat boyunca bir cevher zonu oluşmuştur. Damarın konumu K55ºD/70ºG, tabakanın konumu ise K45ºB/35ºG’dir. Bu verilere göre, a) Cevher zonunun dalım yönü ve dalım miktarını bulunuz. b) 200 metre derinlikteki cevher zonuna rastlamak için açılacak düşey sondajın yerini bulunuz. c) 300 metre derinlikteki cevher zonunun gerçek uzunluğu ne kadardır? (Ölçek: 1 / 10000)

8. Bir fay düzlemi ile bir çatlak düzleminin kesiştikleri hat boyunca bir cevher zonu oluşmuştur. Fay düzleminin konumu K65ºB/38ºG’dir. Çatlak düzleminin konumu ise K40ºD/28ºG’dir. Bu verilenlere göre, a) Cevher zonunun dalım yönü ve dalım miktarını bulunuz. b) 100 metre derinlikteki cevher zonuna rastlamak için açılacak düşey sondajın yerini belirleyiniz. c) 650 metre derinlikteki cevher zonunun gerçek uzunluğu ne kadardır? (Ölçek: 1 / 10000

topografik ve yapısal konturlar yardımı ile formasyon...

Documents