türkiye’de yaratıcı ve kültürel sektörlerin yapısı

L. LAZZERETTİ, F. CAPONE, İ.E. SEÇİLMİŞ

Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014 195

Türkiye’de Yaratıcı ve Kültürel

Sektörlerin Yapısı

Luciana LAZZERETTİ

Francesco CAPONE

İ.Erdem SEÇİLMİŞ

Özet

Bu çalışmanın amacı Türkiye’de yaratıcı ve kültürel sektörlerin yapısını

araştırmaktır. Bu kapsamda inovasyon ve iktisadi büyüme süreçleri çerçevesinde

yaratıcı ekonominin rolü tartışılmıştır. Gerçekleştirilen yoğunlaşma katsayısı

analizinde; geleneksel sektörlere tanınan ağırlık nedeniyle yaratıcı endüstrilerin

yurt çapındaki iktisadi katkısının düşük kaldığı tespit edilmiştir. Ek olarak yaratıcı

faaliyetlerin kapsamının; odağında araştırma ve geliştirme yatan geleneksel

olmayan sektörlere kaydırılması durumunda performans artışının gündeme

gelebileceği öngörülmüştür.

Anahtar Kelimeler: Yaratıcılık, Ar-Ge, Büyüme, İnovasyon

The Structure of the Creative and Cultural Sectors in Turkey

Abstract

The purpose of this study is to investigate the structure of the creative and

cultural sectors in Turkey. In this context, we discuss the role of the creative

economy within the innovation and economic growth processes. Through the

analysis of location quotient, we reach the result that the nationwide economic

contribution of the creative industries is already low due to the focus on traditional

sectors. In addition, it is estimated that there is potential to improve the

performance by shifting the scope of the creative activities to non-traditional ones

which focus more on research and development.

Key Words: Creativity, R&D, Growth, Innovation

Prof.Dr., Floransa Üniversitesi, İktisat ve İşletme Bölümü, [email protected] Dr., Floransa Üniversitesi, İktisat ve İşletme Bölümü, [email protected] Yrd.Doç.Dr., Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Maliye Bölümü, [email protected]

Türkiye’de Yaratıcı ve Kültürel Sektörlerin Yapısı

196 Maliye Dergisi Sayı 166 Ocak-Haziran 2014

JEL Classification Codes: R11, O30, Z10

Giriş

Yaratıcı ve kültürel sektörlerin (YKS) faaliyetleri; iktisadi büyüme üzerine

etkileri nedeniyle bilim insanları tarafından sıklıkla odaklanılan bir araştırma alanı

haline dönüşmüştür (De Propris vd., 2009: 9). Bilgi, teknoloji ve inovasyon;1

ekonomik büyümeyi kavramanın ve ivmelendirmenin araçları olarak algılandığında

YKS’nin kalkınmayı teşvik edici özelliği daha da ön plana çıkmaktadır (Stam vd.,

2008: 119). Gelişim patikası boyunca iktisadi kalkınma politikalarının araştırma-

geliştirme (Ar-Ge) ve eğitimi destekleyecek şekilde tasarlanması yaratıcı

ekonominin temel aktörlerini barındıran yaratıcı sınıfın genişlemesini temin etmekte

ve büyüme eğiliminin sürdürülebilir kılınmasını sağlamaktadır (Rausch ve Negrey,

2006: 473). Bu çerçevede; araştırma odaklı yaratıcı faaliyetlerin yayılma etkisi daha

da kuvvetlenmekte ve alandaki çıktının küresel refah artışı üzerine katkısı

artmaktadır. Ek olarak YKS özellikle rekabeti arttırıcı fonksiyonundan ötürü eş anlı

olarak yerel ve küresel piyasaları özel düzenlemelere ihtiyaç duyulmaksızın işler

hale getirmektedir.

YKS açısından Avrupa Birliği (AB) ekonomisi küresel ölçekte baskın ve öncü

bir konuma sahiptir. Yaratıcı sektör ürünlerinin ihracatında dünya lideri

konumundaki AB’de araştırmalara göre ilgili sektörlerin gayrisafi milli hasıla

(GSMH) payı %4,5; istihdam payı ise %4 civarındadır. YKS’nin istihdam ve

büyümeye olan kritik katkısının farkında olan AB; hali hazırdaki Avrupa Komşuluk

ve Ortaklık Aracı (ENPI) ile Avrupa-Akdeniz Ortaklığı (EUROMED) projeleri ile

bütünleşik olarak yedi yıl için 1,46 milyar avroluk bütçe ayırdığı “Yaratıcı Avrupa”

programı ile de ilgili sektörlerin gelişimi için ek bir destek sağlamayı

planlanmaktadır (AK, 2013).2

Program, 28 üye ülkenin yanında; Avrupa Serbest Ticaret Birliği ülkelerine

(İzlanda, Lichtenstein, Norveç ve İsviçre); Türkiye’nin de dahil olduğu üyeliğe aday

ve potansiyel aday ülkelere (Karadağ, Sırbistan, eski Yugoslav Makedon

Cumhuriyeti, Türkiye, Arnavutluk, Bosna Hersek, Kosova) ve diğer komşu ülkelere

(Ermenistan, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Gürcistan, Moldova, Ukrayna, Cezayir,

Mısır, Fas, Tunus, Ürdün, Lübnan, Libya, Filistin, Suriye ve İsrail) açık olacak

şekilde tasarlanmıştır. Bu çerçevede; uluslararası piyasalar ve endüstriler arasında

bir köprü niteliğine sahip olan Türkiye; AB’nin yaratıcılık odaklı iktisadi büyüme

politikalarını belirlerken dikkate aldığı önemli bir ülke niteliğindedir. Farklı

kültürleri, miras ve teknolojileri kaynaştıran Türkiye sadece Avrupa’nın değil aynı

zamanda Asya ve Afrika’nın iktisadi performansı üzerinde de belirleyici bir role

sahiptir.

Bu çalışmanın amacı; veri kısıtları nedeniyle araştırmacıların eser türetmekte

oldukça zorlandıkları Türk YKS’sini incelemek ve yaratıcı endüstrilerin

örgütlenmesiyle ilgili tespitler yapmaktır. Bu doğrultuda farklı kurumların türettiği

veri setleri biraraya getirilerek uluslararası geçerliliğe sahip sınıflandırma ve ölçüm

yöntemleri çerçevesinde değerlendirilecektir. Analiz sonucunda elde edilen bulgular

1Türk Dil Kurumu tarafından “yenileşim” kavramı ile açıklanan inovasyon terimi artık Türkçe literatürde

de yaygın şekilde kullanıldığı için çalışmada tercih edilmiştir. 2http://www.enpi-info.eu/ ve http://eeas.europa.eu/euromed/index_en.htm (28.04.2012)



kapsamında Türkiye’de yaratıcı birikim ve inovatif yatırımın arttırılarak iktisadi

kalkınmanın ivmelendirilebilmesi için politika önerileri sunulacaktır. Bu çerçevede

alana katkı yapmak isteyen araştırmacılar için bir kıyas kaynağı yaratılması

hedeflenmektedir. Böylelikle ilgili disiplinlerde faaliyet gösteren bilim insanlarına

farklı sınıflandırma sistemleri ve metodolojiler kullanarak bulguların geçerliliğini

sınama imkânı da sağlanmış olacaktır.

Bu çalışma üç ana bölümden oluşmaktadır. Müteakip birinci bölümde YKS ile

ilgili genel kavramlar aktarılarak sektörel faaliyetlerin ekonomik büyüme üzerine

etkileri tartışılacak ve akabinde Türkiye için üretilen çalışmalar irdelenecektir. İkinci

bölümde veri kaynakları ve araştırma metodolojisi paylaşılacaktır. Takip eden

üçüncü bölümde YKS’nin Türkiye’deki örgütlenmesi İstanbul ve Ankara illerine

özel vurgu yapılarak aktarılacak ve sunulacak yoğunlaşma analizi sonuçları ile

yaratıcı sektörlerin kümelenme eğilimleri araştırılacaktır. Çalışmanın sonuç

bölümünde ise YKS’nin ülke kalkınmasında oynadığı rolü geliştirmek amaçlı

politika önerileri paylaşılacaktır.

1. Yaratıcı Ekonominin Temelleri ve Literatür Taraması

1.1. Temel Kavramlar

Yaratıcı ekonomi kavramını genel geçer bir biçimde tanımlamak oldukça güçtür.

Değerlendirmeyi yapan kişinin ya da kurumun değişmesi; araştırmaların amaç ve

yöntemlerinin farklılaşması gibi pek çok nedenle alternatif yaklaşımlar

gözlemlenmektedir. Yaratıcı endüstriler; teknoloji ve tasarım ile bağlantısı

kapsamında alt gruplara indirgendiğinde vurgulanan ayrışma daha belirgin hale

gelmektedir (Şekil 1). Ancak alandaki farklı sınıflandırmalara rağmen temel görüş;

yaratıcı ekonominin yaratıcı endüstrilere ek olarak kültürel faaliyetleri de kapsadığı

ve teknoloji tabanlı geleneksel olmayan yenilikçi endüstrilerin yüksek ticarileşme

potansiyeline sahip olduğu yönündedir (Hesmondhalgh, 2002; Marcus, 2005; WF,

2007).

Şekil 1: Yaratıcı Endüstriler

YARATICI ENDÜSTRİLER

Teknoloji ve Markalar(Patentler ve Ticari Markalar)

Tasarım ve İçerik(Tasarımlar ve Telif Hakları)

Örneğin

Ticari Temel Araştırma

Örneğin

Ticari Kültürel

ya da

Üretim Pazarlama

ya da

İşlemler Enformasyon

Kaynak: Howkins. 2001.



Yaratıcı ekonomi kavramı; potansiyel olarak iktisadi büyüme ve kalkınmayı

uyaran yaratıcı varlıkların şekillendirdiği piyasaları işaret etmektedir. Bu noktadan

hareketle yaratıcı ekonomiyi oluşturan sektörleri; kaynağında bireysel yaratıcılık,

yetenek ve kabiliyetin yattığı ve fikri mülkiyet haklarının üretilmesi-kullanılması

yoluyla refah ve yeni iş imkânları yaratabilen sektörler olarak tanımlamak

mümkündür (DCMS, 2001: 5; UNCTAD, 2010: 10). Özellikle şehirlerde toplulaşan

ve farklı mesleki, bilimsel ve sanatsal alanlarda faaliyet gösteren bireylerden oluşan

yaratıcı sınıf; yaratıcı sektörlerde çalışan temel ajanları barındıran bir topluluk

olarak yaratıcı ekonominin ana dinamiklerinden biri olarak görülmektedir (Florida,

2002, 2005). Bu nedenle; süreç içerisinde nesillerin farklılaşması kaçınılmaz şekilde

yaratıcı sınıfın niteliklerini değiştirmekte; bu ise yaratıcı sektörlerin çeşitlenmesine

neden olmaktadır.

YKS’nin evrimi son yıllarda iktisat yazınında sıklıkla tartışılan bir kavramdır.

YKS’den ilk bahseden metin Avustralya’da 1994 yılında yayınlanan “Yaratıcı Ulus”

raporudur (DCA, 1994). 1997 yılında Birleşik Krallık Kültür, Medya ve Spor

Dairesi (DCMS) tarafından “Yaratıcı Endüstriler Görev Biriminin” kurulması

YKS’nin popülerliğini daha da artırmış ve Birleşik Krallık’da yaratıcı endüstrileri

kategorize etme girişimleri 1990’ların sonunda süratlenmiştir (DCMS, 2001). Ancak

geçen onca süreye ve artan katkılara rağmen günümüzde hâlâ üzerinde tamamen

uzlaşılmış açık ve sistematik bir tanım mevcut değildir (Markusen vd., 2008: 24-25;

Flew ve Cunningham, 2010: 1-3).

Alandaki araştırmacılar tarafından en çok tercih edilen yaklaşım olan DCMS

modelinde yaratıcı endüstriler; yaratıcı sektörlere (teknoloji, multimedya vb.) ek

olarak kültürel faaliyetleri de kapsayacak şekilde tasarlanmıştır. Bu sınıflandırmaya

dahil edilen sektörlerin temel özelliği istihdam ve serveti arttırma potansiyeline

sahip yaratıcılık, yetenek, kişisel kabiliyet benzeri niteliklerin üzerine

şekillenmesidir (DCMS, 2001: 5). DCMS tarafından sunulan ilk yaratıcı endüstri

sınıflandırması önerisinde kapsama 13 sektör dahil edilmiştir: Yazılım, film, video,

yayımcılık, müzik, mimarlık, reklamcılık, sanat-antika, el sanatları, gösteri sanatları,

tiyatro, radyo ve tv. Bu sınıflandırma pek çok araştırmacı tarafından rağbet görmüş

ve Avrupa’da temel sistem olarak kabul edilmiştir. (Lazzeretti vd., 2008; Chapain

vd., 2010). Süreç içerisinde yaratıcı endüstri kavramı belirli faaliyetlere odaklanan

sınırlı içeriğini genişleterek ilişikli pek çok diğer faaliyeti de barındıracak şekilde

evrilmiştir (WIPO, 2003; KEA, 2006; De Propris, 2013). Bu çerçevede tasarım ve

inovasyon yaratıcılığın dikkat çeken boyutları olarak öne çıkmıştır (Bertacchini ve

Borrione, 2013: 142).

1.2. Yaratıcı ve Kültürel Sektörlerin İktisadi Büyüme Üzerine Etkisi

Yaratıcı sektörler pek çok ülkede ekonominin geri kalanından daha süratli

büyümektedir (AK, 2007: 3). Bu nedenle; YKS’ye önem atfeden bir ekonomide

sürdürülebilir büyüme ve kalkınma hedeflerine ulaşmak görece daha kolaydır

(DiNoto ve Merk, 1993: 41-42). Yaratıcı endüstrilerin inovasyon kapasitesi sadece

klasik biçimde yapılanmış endüstrilerden değil bilgi odaklı hizmet sunan birçok

sektörden dahi daha üstündür. Ürettiği yaratıcı çıktılarla ekonomik büyümeye

doğrudan katkı sağlayan YKS; aynı zamanda diğer endüstrilerin kullanımına

sunduğu yaratıcı ürünlerle de ekonominin geri kalanının inovatif potansiyelini

arttırmakta ve kalkınma üzerinde olumlu rol oynayan dolaylı bir etken olarak da

dikkat çekmektedir (Chapain vd., 2010: 8-9). İhracat piyasalarının gelişiminde,



rekabetin artmasında ve yeni değerler türetilmesinde yaratıcılığın çarpan etkisi

belirgin biçimde öne çıkmaktadır (Cunningham vd., 2008). Yaratıcı endüstrilerin

kalkınma aşamasındaki bütünleşik etkisi salt toplumsal katkısının oldukça

üzerindedir. Özellikle; Ar-Ge, yazılım, bilgi-iletişim teknolojileri benzeri alanlardaki

faaliyetler bilgi yatırımı olarak değerlendirilip içsel büyüme sürecinin temel bir

girdisi olarak değerlendirildiğinde yaratıcı ekonominin kamusal refah üzerindeki

rolü daha da önem kazanmaktadır (Capone, 2008: 338; Costa, 2008: 183; Acs vd.,

2009: 15).3

Bahsedilen müspet etkinin bilincinde olan Avrupa Komisyonu; YKS’nin

bölgenin küresel rekabet gücünü arttırmak için kullanılması gerektiğinin altını

çizmekte ve Lizbon stratejisi çerçevesinde yaratıcılığın inovasyon ve iktisadi

büyüme üzerindeki etkisine vurgu yapmaktadır (AK, 2006: 6-7; 2007: 4). YKS’nin;

AB’nin GSMH’sinin %3’lük bölümünü oluşturduğu ve 6 milyona yakın kişiye iş

imkânı sağladığı tahmin edilmektedir. Bu göstergeler yaratıcı sektörün katkısının

kimya sanayi ve gıda gibi sektörlerden dahi yüksek olduğunu işaret etmektedir

(Cooke ve De Propris, 2011: 367). Ülkeler özelinde ise bu katkının Birleşik

Krallık’da %5’e kadar çıktığı (1997-2007); İtalya’da %3,5 (2011); İspanya’da ise

%4,8 seviyesinde olduğu gözlemlenmiştir (Lazzeretti, 2013). Bu oran teknoloji

ağırlıklı yaratıcı yoğunlaşmanın gözlemlendiği Doğu Asya ülkelerinde %3-6

arasında değişirken (2000); Avustralya (2000-2005) ve Yeni Zelanda’da (1996-

2001) %2-3 düzeyinde seyretmektedir (Yusuf ve Nabeshima, 2005; Potts ve

Cunningham, 2008). ABD’de (1997-2007) sektörün katkısının %4’ün üzerinde

olduğu tahmin edilmektedir.4 Çin, Rusya ve Afrika ülkelerinde ise YKS’nin gelişim

aşamasında olduğu belirtilmektedir (UNCTAD, 2008).

YKS’nin iktisadi büyüme üzerindeki olumlu etkisinin temelinde çeşitli faktörler

vardır. Bu faktörlerin başında YKS’nin servet artışı yaratması gelmektedir. İlgili

sektörlere yapılan masrafların gelir elastikiyeti birim değerin üzerinde olduğu için

servet toplulaşmaktadır. İkinci olarak yaratıcı endüstriler uzmanlaşmayı özendirerek

beşeri sermayenin artmasına ve büyümenin ivmelenmesine neden olmaktadır.

Yaratıcı endüstrilerin teknolojik ve bilgi tabanlı dönüşüme önem vermesi

kalkınmayı hızlandıran üçüncü bir unsur olarak değerlendirilmektedir. Son olarak

ise YKS faktör hareketliliğine katkısından ötürü uluslararası ekonomik faaliyet

hacmini genişletmektedir. Bu dört perspektiften yaratıcı ekonomileri araştıran Potts

ve Cunningham (2008) yaratıcı endüstrilerin kalkınmanın temel dinamiklerinden

olduğunu ileri süren büyüme modelini destekleyen sonuçlar elde etmiş ve yaratıcı

ekonomi gelişiminin genel büyüme eğiliminin üzerinde seyrettiğini belirtmişlerdir.

Stern ve Siefert (1998) çalışmalarında kültürel katılımın daha yoğun olduğu

bölgelerde ekonomik canlanma fırsatlarının arttığını saptamışlardır. Benzer biçimde;

Sheppard (2006) da alandaki yatırımların gönenç üzerine büyüme performansı ile

paralellik taşıyan katkılarını gözlemlemiştir. Florida (2002) ise YKS

yoğunlaşmasının bir göstergesi olarak kabul ettiği bohem sınıfın varlığı ile beşeri

sermaye, ileri teknoloji endüstrisi yoğunlaşması ve kalkınma arasında pozitif ve

anlamlı bir ilişki tespit etmiştir. Currid (2006) eserinde; New York şehrinin yüksek

3Bu doğrultuda Türkiye için gerçekleştirilen güncel bir çalışma için bakınız Göçer, (2013). 4Dikkat edilmesi gereken husus pek çok ülke için literatürde yapılan çalışmaların güncellik taşımadığıdır.

Bu nedenle ilgili endüstrilerin büyüme eğilimi göz önüne alındığında günümüzde çok daha yüksek

seviyelerin tecrübe edildiğini öngörmek olasıdır.



büyüme potansiyelinin, ileri kalkınmışlık seviyesinin ve dinamik rekabetçi

örgütlenmesinin kentin yaratıcılık merkezi olmasından kaynaklandığını öne

sürmektedir. Yusuf ve Nabeshima (2005) ise Doğu Asya için gerçekleştirdikleri

çalışmalarında; yaratıcı endüstrilerde teknoloji üzerine yoğunlaşan inovatif

faaliyetlerin büyüme üzerinde güçlü bir etkiye sahip olduğunu gözlemlemişlerdir.

1.3. Türk Ekonomisinde Yaratıcı ve Kültürel Endüstriler: Literatür Özeti

Bilgimiz kapsamında henüz Türk yaratıcı ekonomisini sistematik ve kapsamlı bir

biçimde analiz ederek uluslararası kıyas yapmayı olanaklı kılacak ulusal ölçekli bir

çalışma türetilmemiştir. Şu ana kadar gerçekleştirilen araştırmalar belirli endüstriler

ve iller üzerine yoğunlaşmaktadır. Kanımızca; alanda geniş ölçekli eser eksikliğinin

gözlemlenmesinin temel nedenlerinden biri diğer gelişmekte olan ülkelere benzer

şekilde Türkiye’de de kayıt dışı ekonominin yaygınlığı nedeniyle gerçekçi faaliyet

istatistiklerine ulaşmak konusunda önemli problemler tecrübe edilmesidir

(Barrowclough ve Kozul-Wright, 2008).

Türkiye’de bugüne dek YKS’yi inceleyen kapsamlı üç araştırma yapılmıştır.

Ancak bu araştırmaların tümü il bazında gerçekleştirilmiştir. Bunlar; İstanbul

(Aksoy ve Enlil, 2011), Ankara (Güran ve Seçilmiş, 2013) ve İzmir (İZKA, 2013)

için hazırlanan envanter raporlarıdır. Bahsi geçen çalışmalarda; DCMS ve Birleşmiş

Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) tarafından önerilen

sınıflandırma ve kavramlar üzerine temellenen melez metodolojiler tercih edilmiştir.

Araştırmalarda; özellikle İstanbul ve Ankara illerinin YKS açısından önemli bir

potansiyel vaat ettiği sonucuna ulaşılsa da; ülke genelinde gözlemlenen tablo

yaratıcı faaliyetlerin yapılanma ve koordinasyon eksikliği ile malul olduğunu işaret

etmektedir. Ulusal boyutta bir araştırma gerçekleştirilmediği için ilgili sektörlerin

niceliksel durumunu Türkiye ölçeğinde açık bir şekilde sunmak mümkün olmasa da

İstanbul ve Ankara illerindeki yaratıcı endüstrilerin durumunun paylaşılmasının yol

gösterici olacağı düşünülmektedir. 2009 yılı için İstanbul ve Ankara illerindeki ilgili

sektörlerin toplam YKS cirosu içindeki payları sırasıyla %61 ve %16’dır.5

Literatürde Türk yaratıcı ekonomisini analiz etmeyi hedefleyen kısıtlı sayıda eser

mevcuttur. Bu araştırmalar; endüstri, sektör ve bölge düzeyinde tasarlanmış küçük

ölçekli çalışmalardır. Bu çerçevede ilgili incelemelerde en çok odaklanılan alan film

endüstrisi olmuştur. Örneğin; İncekara vd. (2013) film endüstrisi içerisinde Türk

filmlerinin piyasa payının giderek arttığını işaret emiş ve 2008 yılı için Türkiye’de

TV filmi prodüksiyonunun toplam hacminin 409 milyon avroya ulaştığını

aktarmıştır. Benzer şekilde Durmaz vd. (2008) de Antalya’yı film endüstrisi odaklı

gelişmekte olan yaratıcı bir il olarak betimlemişlerdir. Ek olarak Durmaz vd. (2010);

özelde film endüstrisinin genelde ise yaratıcı endüstrilerin rolünü inceledikleri

çalışmalarında Beyoğlu-İstanbul ve Soho-Londra’yı karşılaştırmıştır. Film

endüstrisine benzer şekilde festivallerin kültürel kalkınma üzerine katkısını

irdeleyen eserler de mevcuttur. Doğan (2011) çalışmasında İstanbul’un kültürel

altyapısını festivaller çerçevesinde incelemiş ve İstanbul Kültür ve Sanat Vakfının

bu süreçteki öncü rolünü vurgulamıştır. Alvarez ve Yarcan (2010) da; bir dünya

kenti olan İstanbul’da kültürel faaliyetlerin son zamanlardaki artışının etkilerini

araştıran bir çalışma gerçekleştirmişlerdir.

5İl raporlarından hareketle yazarlar tarafından hesaplanmıştır.



İstanbul’un 2010 yılı kültür başkenti seçilmesinden sonra Türkiye’de yaratıcılık

üzerine odaklanan çalışma ve projelerin sayısı hızla artmıştır (Salman, 2010: 1).

Çetindamar ve Günsel (2012) eserlerinde öncelikle kent yaratıcılığını ölçmek için

kullanılabilecek bir indeks önermişler ve akabinde bu indeks çerçevesinde yaptıkları

analizde İstanbul’un inovasyon dostu bir şehir olduğunu işaret etmişlerdir. Ancak ek

olarak Ar-Ge altyapısı ve teknik destek alanlarında İstanbul’un tecrübe ettiği

problemleri de aktarmışlardır. Film endüstrisinin yanında; yaratıcı tekstil tasarımı da

İstanbul’daki tekstil-moda kümelenmesi öncülüğünde tüm Türkiye için umut vaat

eden bir iktisadi faaaliyet olarak dikkat çekmektedir (Gülcan ve Akgüngör, 2008).

İlaveten; Türkiye’de öne çıkan yaratıcılık tabanlı yeni iktisadi sektörler arasında

bilgisayar oyunu ve yazılım endüstrileri de önemli paya sahiptir. Ancak, Binark ve

Bayraktutan (2012: 388) bahsedilen yaratıcı endüstrilerin çeşitli engeller ile karşı

karşıya kaldığını ifade etmektedir. Kayıt dışı ekonomik faaliyetlerin yaygınlığı ve

yetersiz yasal altyapı yazarlar tarafından aktarılan problemlerin başlıcalarıdır. Uçkan

(2010, 2011) da bu çerçevede Türkiye’de bilgi toplumunu ve yaratıcı kentleri

değerlendirmiş; analiz sonucunda bilim ve teknoloji alanında Ankara’nın İstanbul’a

göre daha iyi performans sergilediğini vurgulamıştır.6

2. Araştırma Tasarımı, Veri Kaynakları ve Metodoloji

Yaratıcı endüstri olarak adlandırılabilmek için gerekli olan nitelikleri taşıyan

faaliyetlerin sınıflandırılmasına yönelik ittifakla kabul gören ortak bir metodoloji

yoktur. Genellikle rağbet gösterilen DCMS, UNCTAD ve Dünya Fikri Mülkiyet

Örgütü (WIPO) yöntemleri yanında araştırmacılar tarafından daha az sıklıkla tercih

edilen başka sistemler de mevcuttur. Bu çalışma çerçevesinde yaratıcı endüstri

kavramı irdelenirken yayınladığı tarihten itibaren Avrupa’da yaygın şekilde

kullanılan DCMS (2001) yaklaşımı esas alınacaktır. DCMS sisteminin seçilmesinin

temel nedeni; vurgulanan tasnif metodunun standardizasyon problemini aşmak için

pek çok araştırmacı tarafından çıkış noktası olarak kullanılan, yaygın şekilde kabul

görmüş ve öne çıkan bir öneri olmasıdır (Lazzeretti, 2013; Trippl vd., 2013; vb.).

Referans alınan DCMS sınıflandırmasının güncellenmiş 2013 versiyonu

kapsamında; “yaratıcı yoğunluk”7 kavramına odaklanılarak hangi endüstrilerin

sınıflandırmaya dahil edileceği belirlenmiştir. DCMS tarafından yaratıcı olarak

tanımlanan endüstri grupları ve sektörler şunlardır: Reklamcılık ve pazarlama,

mimari tasarım ve moda tasarımı, film, TV, video ve radyo, bilgi teknolojileri,

yazılım ve bilgisayar hizmetleri, yayımcılık ve müzik, gösteri ve görsel sanatlar.

DCMS’nin önerisinden hareketle yazarlar tarafından araştırma çerçevesinde

kullanılan sınıflandırma sistemi NACE Rev.28 kodları ile Tablo 1’de sunulmuştur.

6Daha öncede vurgulandığı üzere İstanbul ilininin toplam YKS cirosu içindeki payı Ankara’dan yüksek

olmasına rağmen Ankara’nın özellikle teknoloji-bilim tabanlı yazılım ve programlama sektöründeki

göreli üstünlüğü dikkat çekmektedir. İlerleyen bölümlerde detaylı olarak aktarılacağı üzere; 2011 yılı için

Ankara’nın ilgili sektördeki yoğunlaşma payı İstanbul ili için hesaplanan değerden yüksektir. Ayrıntılı

karşılaştırma için bakınız.Ek 1. 7Her bir endüstri için yaratıcı işlerde çalışanların oranı temel göstergedir. 8NACE Rev.2; AB tarafından iktisadi faaliyetlerin istatistiki sınıflandırması için kullanılan kodlamanın en

güncel ve yaygın sürümüdür.



Tablo 1: DCMS Sınıflandırmasına Göre Yaratıcı Endüstriler (2013)

Yayımcılık Yazılım ve Programlama

58 Yayımcılık Faaliyetleri

58.11 Kitap yayımı

58.12 Rehberlerin ve posta adres listelerinin

yayımlanması

58.13 Gazetelerin yayımlanması

58.14 Dergi ve süreli yayınların

yayımlanması

58.2 Yazılım programlarının yayımlanması

58.21 Bilgisayar oyunlarının yayımlanması

58.29 Diğer yazılım programlarının

yayımlanması

62 Bilgisayar programlama, danışmanlık

ve ilgili faaliyetler

62.0 Bilgisayar programlama, danışmanlık ve

ilgili faaliyetler

62.01 Bilgisayar programlama faaliyetleri

62.02 Bilgisayar danışmanlık faaliyetleri

Tasarım ve Moda Tasarımı

74.10 Uzmanlaşmış tasarım faaliyetleri

Mimarlık

71.11 Mimarlık faaliyetleri

Reklamcılık ve Pazarlama

70.21 Halkla ilişkiler ve iletişim faaliyetleri

73.11 Reklam ajanslarının faaliyetleri

73.12 Çeşitli medya reklamları için satış

73.2 Piyasa ve kamuoyu araştırma

faaliyetleri

Fotoğrafçılık ve Diğer Faaliyetler

74.20 Fotoğrafçılık faaliyetleri

74.30 Tercüme ve sözlü tercüme faaaliyetleri

Sinema Filmi ve Video

59 Sinema filmi, video ve televizyon

programları yapımcılığı, ses kaydı ve

müzik yayımlama faaliyetleri

59.11 Sinema filmi, video ve televizyon

programı faaliyetleri


programları çekim sonrası faaliyetleri


programları dağıtım faaliyetleri

59.14 Sinema filmi gösterim faaliyetleri

Eğlence ve Sanat

90.0 Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve

eğlence faaliyetleri

90.01 Gösteri sanatları

90.02 Gösteri sanatlarını destekleyici

faaliyetler

90.03 Sanatsal yaratıcılık faaliyetleri

90.04 Sanat tesislerinin işletilmesi

Kültürel Eğitim

85.52 Kültürel Eğitim

Müzik

59.20 Ses kaydı ve müzik yayıncılığı

faaliyetleri

Radyo ve TV

60 Programcılık ve yayıncılık faaliyetleri

60.10 Radyo yayıncılığı

60.20 Televizyon programcılığı ve

yayıncılığı faaliyetleri

Kaynak: DCMS (2013)’den yazarlar tarafından türetilmiştir.

Çalışmada kullanılan veri seti; temindeki tecrübe edilen güçlükler nedeni ile

çeşitli kaynaklardan toplulaştırılmıştır. Bu kaynaklar Türkiye İstatistik Kurumu

(TÜİK) Kültür İstatistikleri, TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (yerel birim

faaliyetlerine göre temel göstergeler), Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) verileri ve

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) İstatistik Yıllıklarıdır (iş yeri ve çalışan sayılarının

illere göre dağılımı). Çalışan ve iş yeri dağılımını faaliyet gruplarına ve illere göre

aktaran SGK verileri çalışmanın ana kaynağıdır. Çeşitli veri depoları araştırılmasına

rağmen ulaşılamayan veriler için ise yakınsamalar kullanılmıştır.9 Örneğin; analiz

için ihtiyaç duyulan bazı NACE kodlarına kimi yıllar için dört basamaklı düzeyde

ulaşmak mümkün değildir. Bu nedenle; birtakım faaliyetlerle ilgili hesaplamaların

yapılabilmesi için referans yıl10 ortalamaları ve oranları esas alınarak yakınsamalar

9Veri yetersizliği pek çok gelişmekte olan ülke için ortak bir sorundur (Çetindamar ve Günsel, 2012:

1312). 10Referans yıl, ihtiyaç duyulan veriye ulaşılması mümkün olan son senedir.



yapılmıştır.11 Ancak YKS Türkiye’de hızlı bir değişim süreci tecrübe etmediği için

bahsedilen eksikliklerin çalışma için bir engel teşkil etmeyeceği öngörülmektedir.

Çalışmada yaratıcı kümelerin tespiti ve haritalandırılması için ilgili endüstrilerin

yarattığı istihdama odaklanılmıştır.12 Yaratıcı endüstrilerin haritalandırılması

sürecinde uluslararası alanda yaygın şekilde tercih edilen yaklaşım (Power, 2011;

Boix vd., 2013) çerçevesinde Türkiye için “yoğunlaşma katsayıları (LQ)”

hesaplanmış ve “coğrafi bilgi sistemi (GIS)”13 araçları kullanılmıştır. Benzer

analizler; Drejer ve Vinding (2005) tarafından teknoloji yoğun hizmetler için, Pratt

(1997) ve Bassett vd. (2002) tarafından Birleşik Krallık’daki kültürel sektörler için,

Garcìa vd. (2003) tarafından İspanyol kültürel sektörleri için ve güncel çalışmalarda

De Propris (2013) tarafından Birleşik Krallık; Trippl vd. (2013) tarafından ise

Avusturya yaratıcı endüstrilerinin haritalanması için kullanılmıştır.

LQ analizlerinde endüstrilerin sosyal ve endüstriyel coğrafi dağılımlarını

belirlemek için genellikle tercih edilen bölgesel birim yerel iş gücü sistemleridir

(Smart, 1974: 252-261).14 Ancak Türkiye için bu nitelikte veri setleri

bulunmadığından ötürü değerlendirme il bazında gerçekleştirilmiştir. Bu yaklaşım

bize yaratıcı endüstrilerin genellikle kümelenme eğiliminde olduğu büyük kent

merkezlerine daha fazla odaklanma imkânı vermiştir.

LQ indeksi; bir bölgede YKS çalışanlarının ulusal ortalamalara nispetle yüksek

bir yoğunlaşma gösterip göstermediğini belirlemek için kullanılmaktadır.

⁄

Yukarıdaki formülde Eis s bölgesinde YKS’de uzmanlaşmış çalışan sayısını; Es s

bölgesinde toplam çalışan sayısını; Ei tüm ülkede YKS’de uzmanlaşmış çalışan

sayısını ve E tüm ülkede toplam çalışan sayısını ifade etmektedir. LQ değeri ulusal

ortalamalarla karşılaştırıldığında ilgili bölgenin YKS’de ne kadar uzmanlaştığını

işaret etmektedir. Eğer LQ birden büyük ise bu incelemenin yapıldığı bölgede

yaratıcı endüstri kümelenmesinin ulusal ortalamadan yüksek olduğunun

göstergesidir. Bu sonuç bölgede yaratıcı endüstri yoğunlaşmasının varlığının

kanıtıdır.

3. Türk Yaratıcı ve Kültürel Sektörlerinin Değerlendirmesi

3.1. Türkiye’de Yaratıcı ve Kültürel Sektörlerin Payı

2011 yılı için Türkiye’de yaratıcı endüstrilerde istihdam edilen kişi sayısı

191.634’dür. 2008-2011 yılları arasında endüstrideki toplam istihdam artışı %38

olarak gerçekleşmiştir (2008 yılı için 140.000 kişi). Ancak buna rağmen yaratıcı

11Örneğin; üç basamaklı faaliyet kodların dağılımının 2009 ve 2001 yılları için aynı olduğu hipotezi

altında; 2011 yılı için mevcut olmayan dört basamaklı YKS verisine yakınsamak için 2009 yılındaki dört

basamaklı faaliyet verileri kullanılmıştır. 12Analiz için iş gücü yoğunluğu yerine firma kümelenmesinin temel alındığı çalışmalar da mevcuttur.

Ancak bu yöntem genelde gelişmiş ülke değerlendirmeleri için tercih edilmektedir. Gelişmekte olan

ülkelerde gözlemlenen ufak ölçekli firma yoğunluğunun sapmalara neden olabileceği şüphesi vurgulanan

seçimin altında yatan temel rasyoneldir. 13Konuma dayalı karar alma süreçlerini analiz etmek için coğrafi verilerin; toplanması, depolanması,

işlenmesi, yönetimi, değerlendirilmesi ve sunulması için kullanılan GIS sistemi çerçevesinde geliştirilen

yazılımlar iktisadi coğrafya disiplininde gereksinim duyulan göstergelerin ve haritaların türetilmesi için

sıklıkla kullanılmaktadır. 14Müstakil iş gücü piyasasına sahip bölgeleri tanımlamak için kullanılmaktadır.



endüstri istihdamının toplam istihdam içindeki payı sadece %2 civarında

kalmaktadır (Tablo 2). Bu pay Avrupa’daki diğer ekonomiler ile karşılaştırıldığında

oldukça düşüktür. Örneğin aynı oran 2007 yılında İspanya için %4,9; 2011 yılında

İtalya için ise %3,5 olarak hesaplanmıştır (Boix ve Lazzeretti, 2012). Toplam

istihdam içindeki paylara bakıldığında Türkiye’de imalat sanayi %28’lik payla

birinci, inşaat %15’lik payla ikinci ve toptan ve perakende ticaret yine %15’lik payla

üçüncüdür. Bunun yanında tarım, finans ve sigorta hizmetleri, gayrimenkul

faaliyetleri, kamu yönetimi-savunma-zorunlu sosyal güvenlik hizmetleri de yaratıcı

endüstrilere benzer şekilde toplam istihdam içinde %1-2’ler düzeyinde düşük

paylara sahiptir.

Tablo 2: Türkiye’de İstihdamın Endüstriler Ölçeğinde Gelişimi (2008-2011)

İktisadi

Faaliyetler

İstihdam

2008

İstihdam

2011

2011 Yılı

Toplam

İstihdamına

% Olarak

İlgili

Dönemdeki

Artış

İlgili

Dönemde

Büyüme

% Olarak

Tarım 92.004 124.112 1 32.108 35

İmalat 2.687.988 3.135.957 28 447.969 17

YKS 139.176 191.634 2 52.458 38

İnşaat 1.238.888 1.630.851 15 391.963 32

Toptan ve

perakende ticaret 1.231.317 1.659.186 15 427.869 35

Konaklama,

yiyecek

hizmetleri

140.489 531.950 5 391.461 279

Ulaştırma, bilgi

ve iletişim 591.162 935.197 8 344.035 58

Finans ve sigorta

hizmetleri 127.435 141.588 1 14.153 11

Gayrimenkul

faaliyetleri 1.149 16.669 1 15.520 1351

Kamu yönetimi

ve savunma 10.551 9.649 1 -902 -9

Diğer sektör 2.682.006 2.845.780 26 163.774 6

Toplam 8.802.989 11.030.939 100 2.227.950 25

Not: Yaratıcı endüstriler aynı zamanda farklı sektörler içerisinde de sınıflandırıldığı için

yaratıcı istihdam kapsamındaki çalışanlar diğer iktisadi faaliyetler için yapılan çeşitli

hesaplamalara da dahil edilmektedir.

Kaynak: TÜİK verilerinden yararlanılarak yazarlar tarafından hesaplanmıştır.

Aynı zaman aralığında Türkiye’de yaratıcı endüstrilerin kendi içindeki gelişimi

ise Tablo 3’de aktarılmıştır. Dört yıl içerisindeki 52.458 kişilik istihdam artışı dikkat

çekici bir değişim olarak öne çıkmaktadır. Bu artışta en büyük pay %487 ile yazılım

ve programlama alanına aitken; onu %465 ile yayımcılık ve %264 ile radyo ve tv

takip etmektedir. En kötü performans ise %-8 ile reklamcılık faaliyetlerine aittir. Bu

çerçevede; YKS büyümesinin çeşitli faaliyetler arasında dengeli biçimde dağıldığını

söylemek oldukça zordur. Ancak; 2008-2011 yılları arasında yaratılan ek istihdam

üzerinde geleneksel endüstrilerin (yayımcılık, mimarlık ve mühendislik, müzik,

sinema, video, gösteri sanatları vb.) geleneksel olmayan endüstrilere (bilgi-iletişim



teknolojileri, reklamcılık vb.) göre daha fazla katkısı olduğunu işaret etmek

mümkündür.15

Tablo 3: Türkiye’de Yaratıcı ve Kültürel Sektörlerin Gelişimi (2008-2011)

İktisadi Faaliyetler İstihdam

2008

İstihdam

2011

2011 yılı

toplam

istihdamına

% olarak

İlgili

dönemdeki

artış

İlgili

dönemde

büyüme

% olarak

Yayımcılık 2.701 15.258 8 12.557 465

Yazılım ve programlama 4.901 28.793 15 23.892 487

Tasarım 2.620 5.000 2,6 2.380 91

Film ve video 9.293 14.052 7,3 4.759 51

Reklamcılık 75.512 69.675 36,4 -5.837 -8

Eğlence-sanat ve kültürel

eğitim 15.092 15.798 8,2 706 5

Müzik 1.225 1.853 1 628 51

Radyo ve TV 1.632 5.943 3,1 4.311 264

Fotoğraf 2.401 4.582 2,4 2.181 91

Mimarlık 23.799 30.680 16 6.881 29

Toplam 139.176 191.634 100 52.458 38


3.2. Türkiye’de Yaratıcı ve Kültürel Endüstrilerin Yoğunlaşması

Şekil 2’deki harita; 2011 yılı için Türkiye’de YKS’de uzmanlaşan illeri

göstermektedir. LQ analizi sonucu elde edilen bulgular Türkiye’de yaratıcı endüstri

yoğunlaşmasının tecrübe edildiği sadece üç il olduğunu işaret etmektedir. Ancak bu

üç ilden biri olan ve tasarım-kültürel eğitim faaliyetlerinde uzmanlaşan Van ilinde

toplam yaratıcı istihdam rakamı olan 1.217; bu çalışmada öngörülen eşik değeri

çerçevesinde ülke çapındaki yaratıcı istihdamın %1’den küçük olduğu için

değerlendirme haricinde bırakılmıştır.16 İstanbul (1,71) ve Ankara (1,53) illeri

Türkiye’de yaratıcı yoğunlaşmanın gözlemlendiği illerdir. Diğer bir deyişle,

Türkiye’deki illerin sadece %2,5’i “yaratıcı il” olarak nitelenebilmektedir (tüm iller

LQ değerleri için bakınız Ek 1).17 Bu sonuç Türkiye’de YKS’nin en yüksek nüfusa

sahip iki kentte kümelenme eğilimde olduğunu işaret etmektedir.18 Ulaşılan tespit

15İlgili dönemde geleneksel ve geleneksel olmayan endüstrilerin iş gücüne katılımları sırasıyla 32.000 ve

20.500’dir. Ancak bu hesaplamaların çalışmayı yapan araştırmacının geleneksel YKS’yi nasıl

tanımladığına göre değişmesi olasıdır. Bu çalışmada Lazzeretti vd. (2008) tarafından kullanılan yaklaşım

benimsenmiştir. 16Eşik değerinin altındaki veriler kullanılarak gerçekleştirilen hesaplamalar; veri seti daha değişken hale

geldiği için DCMS tarafından güvenilir olarak nitelenmemekte ve analizden kaçınılmaktadır. Bu nedenle

çalışmada DCMS yaklaşımı çerçevesinde paylaşılan gösterge ile ilişikli değerlendirme yapılmamıştır. 17Yazarlar tarafından yoğunlaşma gözlemlenip gözlenmemesinden bağımsız olarak (LQ değerinin birden

büyük ya da küçük olmasına bakılmaksızın) LQ sıralamasında üst basamaklarda (ilk %10’luk dilimde)

yer alan illerin sergiledikleri ortak bir karakteristik (coğrafi konum, nüfus, kişi başına hasıla vb.) tespit

edilememiştir. 18Bu tespit sadece yoğunlaşma gözlemlenen (LQ değerinin birden büyük olduğu) iki ilin niteliklerinin

aktarılmasından ibarettir. Türkiye ölçeğinde nüfus ve yaratıcı yoğunlaşma arasında bir nedensellik bağı



yaratıcılık temelli kalkınmanın yüksek nüfuslu kentlerde yoğunlaşma eğilimine

sahip olduğu savını destekler niteliktedir (Foord, 2008). Ancak aksi yönde bulgulara

ulaşan çalışmalara da rastlanmaktadır (Collis vd., 2013).

İstanbul ve Ankara illerindeki toplam yaratıcı istihdam (122.495) Türkiye’nin

ilgili endüstrilerdeki toplam iş gücünün (191.634) yaklaşık olarak %64’üne denk

düşmektedir. Bu iki ilde yaratıcı faaliyetlerde çalışanların oranı; ülke çapında 11

milyonu aşkın toplam istihdam perspektifinden değerlendirildiğinde ise ancak tüm

çalışanların %1,1’ine karşılık geldiği görülmektedir.

Şekil 2: Türkiye’de Yaratıcı ve Kültürel Endüstri Yoğunlaşması (2011)

Kaynak: Yazarlar tarafından GIS yazılımı ile türetilmiştir.

3.3. İki Büyük Kentin Değerlendirmesi: İstanbul ve Ankara

Önceki bölümde vurgulandığı üzere İstanbul ve Ankara için LQ değerleri sırası

ile 1,71 ve 1,53’dür. Bu yoğunlaşmada İstanbul için YKS arasında öne çıkan

sektörler sırasıyla şunlardır: Film, video ve müzik (2,64), radyo ve tv (2,00),

yayımcılık (1,98), reklamcılık (1,93) ve eğlence ve sanat (1,71) (Tablo 4 ve tüm iller

sektörel LQ değerleri için Ek 1).

olup olmadığının belirlenebilmesi bu çalışmada kullanılan yöntemin kısıtları çerçevesinde mümkün

değildir. İlgili konuda bir araştırma için bakınız Seçilmiş (yayın aşamasında).



Tablo 4: Ankara ve İstanbul’da Yaratıcı ve Kültürel Sektörlerin Gelişimi

(2008- 2011)

YKS

İstihdam

2011 LQ

2011 Yılı

İstihdamına

% Olarak

2011 Yılı

Toplam YKS

İstihdamına

% Olarak

2008-2011

Döneminde

Büyüme %

Olarak A

nk

ara

İsta

nb

ul

An

kara

İsta

nb

ul

An

kara

İsta

nb

ul

An

kara

İsta

nb

ul

An

kara

İsta

nb

ul

Yayımcılık 2.175 8.985 1,67 1,98 0,14 0,59 0,09 0,09 240 633

Yazılım 4.159 13.596 1,70 1,58 0,14 0,47 0,17 0,14 462 630

Tasarım 697 1.501 1,64 1,01 0,14 0,30 0,03 0,02 159 81

Film ve

Video 1.040 11.055 0,87 2,64 0,07 0,79 0,04 0,11 40 54

Reklamcılık 6.073 40.066 1,02 1,93 0,09 0,58 0,24 0,41 -45 4

Eğlence ve

Sanat*** 2.652 6.528 1,79 1,71 0,17 0,41 0,11 0,07 20 -6

Müzik 137 1.457 -* -* 0,07 0,79 0,01 0,01 40 54

Radyo ve

TV 756 3.539 1,49 2,00 0,13 0,60 0,03 0,04 613 237

Fotoğraf 639 1.376 -** -** 0,14 0,30 0,03 0,01 159 81

Mimarlık 6.620 9.444 2,54 1,03 0,22 0,31 0,27 0,10 38 24

Toplam 24.948 97.547 1,53 1,71 0,13 0,51 1,00 1,00 19 46


Not: *Müzik; film ve video ile birlikte hesaplanmıştır. **Fotoğraf resmi istatistiklerde

tasarım ile birlikte aktarılmaktadır. ***Kültürel eğitim dahildir.

İstanbul’a benzer şekilde Ankara’da da eğlence ve sanat (1,79) ile yayımcılık

(1,67) faaliyetleri dikkat çekmekle birlikte İstanbul’dan farklı biçimde Ankara’da en

yoğun uzmanlaşmanın gözlemlendiği YKS mimarlıktır (2,54). Ankara ilgili

faaliyette Türkiye’de lider konumundadır. Ek olarak yazılım-programcılık (1,70) ve

tasarım (1,64) alanları da genel il LQ değerinin üzerinde seyreden diğer

faaliyetlerdir. Son tahlilde; göstergeler mimarlık ve mühendislik, yayımcılık, radyo

ve tv ve sanat benzeri geleneksel YKS’lerin hem Ankara hem de İstanbul’un yaratıcı

ekonomilerinin gelişiminde artan önemde bir rol oynadığını işaret etmektedir.

Ancak; bilgi-iletişim teknolojileri ile ilişkili; yazılım ve programcılık ve grafik

tasarım gibi geleneksel olmayan yaratıcı endüstrilerin İstanbul ilinin yaratıcı

ekonomi çıktısı içindeki payı göreli olarak düşük kalmaktadır.

Bu bulgulardan hareketle; ikinci bölümde aktarılanlar ile uyumlu olarak film

endüstrisinin genelde Türkiye, özelde İstanbul için (sektörel LQ değeri: 2,64) önemli

bir potansiyel sunduğu belirtilebilir.19 Ancak İstanbul ili için aynı yorum yaratıcı

tasarım faaliyetleri bahis konusu olduğunda geçerliliğini yitirmektedir. Bu faaliyetler

için LQ skoru sınır değerleri civarında seyretmektedir (1,01). Ek olarak

hesaplamalar bilgi-iletişim teknolojileri ile ilişikli yeni yaratıcı faaliyetlerde

Ankara’nın İstanbul’a nispetle daha iyi performans sergilediğini işaret etmektedir.

19Benzer bir tespiti Antalya ili için yapmak mümkün değildir (sektörel LQ değeri: 0,18).



Bu sonuç Ankara’nın ilgili alandaki karşılaştırmalı üstünlüğünü vurgulayan önceki

çalışmalarla da uyum içerisindedir (Uçkan, 2010, 2011). Ancak Ankara’daki

teknoloji tabanlı geleneksel olmayan yenilikçi endüstriler göreli olarak İstanbul

ilinde faaliyet gösteren benzer nitelikteki endüstrilerden daha üstün performans

sergilese de dünya metropolleri ile kıyaslandığında her iki kentin de yetersizliği söz

konusudur. Örneğin; Ankara ili için 2011 yılında %17 seviyesinde olan yazılım ve

bilgisayar ilişkili geleneksel olmayan teknolojilerin toplam il yaratıcı istihdamı

içindeki payı (İstanbul için %9); Boix vd. (2013) tarafından 2001 yılında Roma,

Londra ve Madrid kentleri için sırasıyla %38, %26 ve %26 olarak hesaplanmıştır.20

Ancak son tahlilde; halihazırdaki durum İstanbul ve Ankara illeri için emsallerine

nispetle bir performans yetersizliğini işaret etse de; her iki ilin de yaratıcı fikirlere

daha iyi fırsatlar sunma potansiyeline sahip olduğunun unutulmaması

gerekmektedir.

Her iki il için ilgili sektörlerdeki değişimlerin dönemsel olarak (2005-2011) daha

açık bir biçimde gözlemlenebilmesi amacıyla Ankara ve İstanbul için iş yeri sayısı,

yatırım ve satış göstergeleri grafiksel olarak aktarılmıştır.21 Şekillerin oluşturulması

için kullanılan veriler GİB’den temin edilmiştir.22 Şekil 3, 2005 yılından itibaren iş

yeri sayılarında Türkiye çapında hızlı bir artış olduğunu işaret etmektedir. Bu

değişimde İstanbul, Ankara’ya göre daha etkilidir. Artış eğilimi endüstriler

ölçeğinde incelendiğinde her iki il için de reklamcılık ve piyasa araştırması, basım

ve kayıtlı medyanın çoğaltılması, bilgisayar programcılığı, danışmanlık ve

yayımcılık faaliyetlerinin öne çıktığı gözlemlenmektedir.

Şekil 3: İşyeri Sayıları

Şekil 4’de aynı zaman aralığı için ilgili sektörlerdeki yatırımların hacmi

aktarılmaktadır. İstanbul ve Ankara arasındaki fark 2010 yılı itibarıyla reel olarak

Ankara lehine değişmeye başlamıştır. Ancak farklılaşma sadece niceliksel değildir.

Ek olarak yatırımların kompozisyon ve dağılımlarında da değişimler

20Veri setlerinin farklı kaynaklardan farklı yıllar için toplulaştırılmasından ötürü alanda uluslararası kıyas

yapmak olduça güçtür. Ancak göstergelerin süreç içerisinde; incelenen teknoloji odaklı endüstrilerin

lehine gelişeceği öngörüldüğü için mevcut saptamaların paylaşılmasında bir sakınca görülmemiştir. 21Ayrıntılı değerlendirme için bakınız Güran ve Seçilmiş (2013). 22Vurgulanması gereken husus zaman zaman farklı kaynaklardan toplulaştırılan veri setleri arasında ilgili

kurumların kullandığı sınıflama ve tanımlama ölçütleri farklılıklarından ötürü ayrışmalar

gözlemlenebilmektedir.

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

İşye

ri s

ayıs

ı

Yıllar

İstanbul

Ankara

Türkiye



gözlemlenmektedir. İlgili dönemde Türkiye’de genel olarak bilgisayar

programcılığı, danışmanlık, basım ve kayıtlı medyanın çoğaltılması ve yayımcılık

faaliyetlerine aktarılan fonlarda önemli değişiklikler gözlemlenmiştir. Ankara’nın

bahsedilen alanlardan özellikle bilgisayar programcılığı ve danışmanlık

faaliyetlerinde İstanbul’a göre daha üstün performans sergilediği tespit edilmiştir.

Ancak iktisadi faaliyetlerin geri kalanı için İstanbul’un lider konumu sürmektedir.

Şekil 4: Yatırımlar

Şekil 5 ilgili faaliyetler sonucu elde edilen satış rakamlarından türetilmiştir.

Veriler satış alanında öncü olan sektörlerin sırasıyla bilgisayar programcılığı,

danışmanlık, basım ve kayıtlı medyanın çoğaltılması ve reklamcılık ve piyasa

araştırması olduğunu işaret etmektedir. Yatırımlara benzer şekilde satışlarda da

Ankara bilgisayar programcılığı ve danışmanlık faaliyetlerinde lider konumda iken

diğer alanlarda İstanbul daha üstün performans sergilemektedir.

Şekil 5: Satışlar

Sonuç ve Politika Önerileri

Son yıllarda yaratıcı sektörlere odaklanan ekonomik örgütlenmelerin yükselen

performansı dikkat çekmekte ve bu nedenle YKS’nin iktisadi büyüme ve kalkınma

üzerindeki olumlu etkileri daha yaygın şekilde kabul görmektedir. Özellikle

geleneksel olmayan YKS’de uzmanlaşmış ülke ekonomileri oldukça hızlı bir

örgütsel dönüşüm tecrübe etmekte ve pozitif anlamda ayrışmaktadır. Paylaşılan

farklılaşmanın temel nedenleri arasında geleneksel olmayan bilgi, iletişim ve

0

1E+09

2E+09

3E+09

4E+09

5E+09

6E+09

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Yat

ırım

lar

(TL)

Yıllar

İstanbul

Ankara

Türkiye

05E+101E+11

1,5E+112E+11

2,5E+113E+11

3,5E+114E+11

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Satı

şlar

(TL

)

Yıllar

İstanbul

Ankara

Türkiye



teknoloji tabanlı yaratıcı sektörlerin; a) Ar-Ge yatırımlarına verdikleri önem,

b) inovatif tasarımlara gösterdikleri duyarlılık ve c) rekabetçi örgütsel yapılanma

tercihleri öne çıkmaktadır. Özellikle; fikri mülkiyet hakkı doğuran sektör çıktılarının

yüksek ticarileşme potansiyeli; yaratılan iktisadi hacmin rakip endüstrilerin

katkılarına nispetle çok daha üst düzeyde seyretmesine neden olmaktadır. Bu

nedenle iktisadi büyümeyi öncelikli hedef olarak belirleyen gelişmekte olan

piyasaların diğer sektörlere göre daha hızlı geliştiği gözlemlenen YKS’ye

odaklanması son derece rasyonel bir yaklaşımdır.

Bu çalışmanın temel motivasyonu iktisadi performansa müspet katkıları yukarıda

aktarılan yaratıcı endüstrilerden Türk ekonomisinin canlanması için nasıl istifade

edilebileceğinin araştırılmasıdır. Bu amaçla çalışmada; Türkiye’de YKS

örgütlenmesi uluslararası yazında yaygın şekilde tercih edilen yoğunlaşma katsayısı

ve coğrafi bilgi sistemi analiz yöntemleri kullanılarak incelenmiştir. DCMS

tarafından önerilen güncel sınıflandırma sistemi çerçevesinde sektörel kümelenmeler

çeşitli kaynaklardan toplulaştırılan veriler ışığında araştırılmıştır. Değerlendirme

sonucunda; Türkiye’de yaratıcı faaliyetlerin ekonomik katkısının düşük kaldığı

tespit edilmiştir. Çalışmada 2011 yılı için Türkiye’de sadece İstanbul (LQ:1,71) ve

Ankara’da (LQ:1,53) yaratıcı kümelenme gözlemlenmiştir. Aynı yıl için ülke

çapında YKS tarafından yaratılan istihdam ancak toplam işgünün %1,7’sine denk

gelmektedir. Bu nedenle kanımızca üst düzey kalkınma hedefleri olan Türk

ekonomisinin yaratıcı sektörler üzerine daha çok odaklanması iktisadi performansın

geliştirilmesi açısından katkı yaratacak nitelikte bir hamle olarak yorumlanabilir.

İlaveten; yaratılan ek iş imkânları incelendiğinde Türk yaratıcı sektörleri içinde

geleneksel endüstrilerin payının daha yüksek olduğu gözlemlenmektedir.23 Oysa ki;

rekabetçi dinamiklere vurgu yapan yenilikçi ve teknoloji odaklı endüstrilerin daha

fazla katma değer yarattığı literatürde aktarılmaktadır. Geleneksel olamayan YKS’ye

odaklanan ülkelerin daha üst düzey iktisadi kalkınma performansı tecrübe ettikleri

gözlemlenmektedir. Bu nedenle Türkiye’nin yaratıcı endüstri örgütlenmesinin; her

ne kadar halihazırda yetersiz kalsa da; bilgi, yazılım, donanım, teknoloji ve

danışmanlık odaklı büyüyen Ankara ili modelinden hareketle kurgulanması akılcı bir

yaklaşım olarak nitelenebilir. Ankara’daki YKS’nin inovatif ve Ar-Ge ağırlıklı

gelişim hamlesinin yurt geneline yaygınlaştırılması ülke ekonomisinin hacimsel

olarak hızla genişletilmesi yolunda önemli bir adım olarak değerlendirilebilir. Bu

nedenle kanımızca iktisat politikaları kurgulanırken Ankara’da gözlemlenen

farklılığı yaratan unsurların dikkatli bir biçimde analiz edilmesi gerekmektedir. Bu

ayrışımın altında yatan temel faktörleri dört ana başlık altında toplulaştırmak

mümkündür (Uçkan, 2010, 2011; Güran ve Seçilmiş, 2013): a) Devlet politikası

gereği kamu kesimi bilgi odaklı sektörlerde öne çıkan aktördür. b) Geleneksel kamu

yönetimi yaklaşımı yerini; kamu hizmetlerini vatandaşlara, işletmelere, kamu

kurumlarına iletişim teknolojileriyle verimli bir şekilde sunmayı hedefleyen e-devlet

uygulamalarına bırakmaktadır. c) Başkent niteliğinden ötürü Ankara’da savunma-

güvenlik ve diğer kamu hizmetleri için hazırlanan yüksek bütçeli araştırma projeleri

ve geniş ölçekli bilgisayar tabanlı uygulamalar yaygındır. d) Ankara, ev sahipliği

23Bu sonucu Türk ekonomisinin yapısal dinamiklerinin bir yansıması olarak yorumlamak mümkündür.

Kısıtlar çerçevesinde ülke genelinde iktisadi örgütlenmenin emek yoğun üretime odaklanması aktarılan

tablonun gözlemlenmesinin temel nedenlerinden biri olarak kabul edilebilir.



yaptığı teknoloji geliştirme bölgeleri (TGB) ile üniversite endüstri işbirliğine önem

atfetmektedir.24

Kanımızca yukarıda aktarılan faktörlerden özellikle son sıradaki TGB ile ilgili

olan tespit diğerlerine nispetle öne çıkmaktadır. TGB’nin temel hedefleri; Türkiye

Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından Ar-Ge potansiyeline

ve teknoloji üretebilme yeteneğine katkı sağlamak, sürdürülebilir kalkınmanın

unsurlarından birisi olmak ve girişimciliği ve yenilikçiliği teşvik etmek olarak

özetlenmektedir. Bakanlıkça paylaşılan 2012 yılı endeks sonuçlarına göre

Türkiye’deki 32 aktif TGB’den 5 tanesi Ankara’da, 4 tanesi ise İstanbul’da

bulunmaktadır. Endeks hesaplanırken dikkate alınan bileşenler; Ar-Ge yetkinliği

(%29), ihracat ve firma kompozisyonu (%20), devlet destekleri ve yönetici şirket

harcamaları (%16), işbirliği ve etkileşim (%15), fikri mülkiyet hakları (%12) ve

kuluçka hizmetlerinden (%8) oluşmaktadır. Bu çerçevede Ankara ilinde örgütlenen

TGB’nin toplam endeks değeri 233,86 iken İstanbul’un ev sahipliği yaptığı TGB’nin

toplam skoru ise 153,22’dir.25 Bu fark iki il arasındaki ayrışmanın temel

nedenlerinden biri olarak dikkat çekmektedir.

Özelde TGB’de genelde tüm yurtta daha geniş çaplı ve daha uzun vadeli yatırımı

gerektiren yaratıcı ekonomi projelerinin gerçeğe dönüştürülebilmesi büyük ölçekte

alanda uzmanlaşmayı teşvik edici unsurların varlığına bağlıdır. Bu nedenle kamu

kesimi tarafından ilgililere sunulacak güdüleyicilerin etkisi oldukça önemlidir. Bu

çerçevede; Türkiye’de çok paydaşlı bir süreç olan YKS odaklı kalkınma hamlesinin

başarıya ulaşması ancak işbirliğinin kuvvetlendirilmesi ile mümkündür. Bu

doğrultuda; Türk yaratıcı ekonomisinin gelişimi için bazı politika önerileri

geliştirilmiş ve aşağıda paylaşılmıştır:

Başta TGB olmak üzere Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu

(TÜBİTAK) ve Türkiye Cumhuriyeti Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme

ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) gibi birimlerin alandaki faaliyetlerini

yoğunlaştırmaları ve ilgili birimlerce tasarlanan yaratıcı girişimi destekleyici

ödüllendirme sistemlerinin kapsamının genişletilmesi iktisadi büyümenin

ivmelenmesine değerli katkılar sağlayacaktır. Bunun yanında; girişimcilere yönelik

düzenlenen hibe, kredi ve teşvik programlarının başvuru prosedürlerinin

basitleştirilmesi, değerlendirme süreçlerinin hızlandırılması ve -eğer varsa- geri

ödemelerin faizsiz ya da düşük faizli olarak uzun vadeye yayılması alana olan ilgiyi

arttıracaktır. Ek olarak gelecek dönemler için “bilgi toplumu stratejisi eylem

planlarının” küresel değişimler göz önüne alınarak güncellenmesi de gelişmelerin

takibini kolaylaştıracaktır.

Yaratıcı endüstri yoğunlaşmasında gözlemlenen problemlerin aşılması ve

sektörün iş gücü potansiyelinin geliştirilmesi için her ilin yaratıcı faaliyetler alanında

karşılaştırmalı üstünlüğünün tespit edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla her ilde

çeşitli kurum ve kuruluşlardan bölgenin karakteristik özelliklerini tanıyan, güncel

ekonomik gelişmeleri takip eden ve yeni fikirlere açık üyeler seçilerek toplumun

tüm kesimlerini temsil etme yeterliliğine sahip heyetler oluşturulmalıdır. Bu

heyetlerin temel görevi kendi bölgeleri için yaratıcı endüstrilerin geliştirilmesinde

benimsenecek yöntemleri içeren özel stratejik planlar kurgulamak olmalıdır.

24Ayrıntılı bir çalışma için bakınız Gülersoy vd. (2006). 25http://sagm.sanayi.gov.tr/ServiceDetails.aspx?dataID=107 (08.05.2014)



Yaratıcı endüstrilerin önemli bir kısmının görece yeni faaliyetleri içermesi,

süreçteki belirsizlikler ve karmaşık metodoloji benzeri sorunlar tüm dünyada olduğu

gibi Türkiye’de de bilim insanlarının ve kamu kurumlarının alandaki araştırma

performanslarını olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle; vurgulanan problemlerin

aşılması amacıyla akademisyenler ve kurumların ortak çalışmalar yapması hem elde

edilecek verimin artmasına neden olacak hem de ortaya çıkarılacak ürünlerin küresel

olarak karşılaştırmalı biçiminde değerlendirilmesine imkân sağlayacaktır. Son

yıllarda kamu kesiminin himaye ve desteği ile araştırmacılar tarafından türetilen

İstanbul, Ankara ve İzmir raporları bahsedilen konudaki duyarlılığın paylaşıldığının

göstergesidir.

Sonuç olarak alandaki öncelikli ihtiyaç; doğru tespitlerin yapılabilmesi ve

akabinde ulaşılan tespitlerle uyumlu çağdaş politikaların türetilebilmesi için yaratıcı

ve kültürel ekonomi üzerine hazırlanan çalışmaların sayıca artması ve nitelik olarak

gelişmesidir. Ancak daha önce de vurgulandığı üzere alandaki bilgi ve verilere

ulaşımda sektörün yapısı nedeni ile doğal olarak tecrübe edilen problemler eser

yaratılmasının önündeki temel engellerdir. Son yıllarda bu konuda hem akademik

hem kamusal düzeyde duyarlılık artmakta ve gelişmeler kaydedilmektedir.

Kanımızca, sürecin benzer şekilde devamı halinde Türk yaratıcı endüstrileri süratle

evrilecek ve her geçen gün Türk ekonomisine daha önemli katkılar sunacaktır.

Kısaltmalar:

Araştırma-Geliştirme (Ar-Ge), Avrupa-Akdeniz Ortaklığı (EUROMED), Avrupa

Birliği (AB), Avrupa Komşuluk ve Ortaklık Aracı (ENPI), Birleşik Krallık Kültür-

Medya ve Spor Dairesi (DCMS), Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma

Konferansı (UNCTAD), Coğrafi bilgi sistemi (GIS), Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü

(WIPO), Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH), Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB), Sosyal

Güvenlik Kurumu (SGK), Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB), Türkiye Bilimsel

ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TUBİTAK), Türkiye Cumhuriyeti Küçük ve Orta

Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB),

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Yaratıcı ve Kültürel Sektörler (YKS),

Yoğunlaşma Katsayısı (LQ).

Kaynakça

Acs, Z.J., Braunerhjelm, P., Audretsch, D.B. ve Carlsson, B. (2009), “The

Knowledge Spillover Theory of Entrepreneurship”, Small Business Economics,

32(1), 15-30.

AK-Avrupa Komisyonu (2006), “The Economy of Culture in Europe”,

http://www.keanet.eu/ecoculture/studynew.pdf (09.05.2014)

AK-Avrupa Komisyonu (2007), “First-ever European strategy for culture:

contributing to economic growth and intercultural understanding”, IP/07/646,

Brussels.

AK-Avrupa Komisyonu (2013), “Yaratıcı Avrupa”, Avrupa Komisyonu Bilgi Notu,

Brüksel/Strazburg,http://ccp.gov.tr/ccp/wp-

content/uploads/2013/11/131118_memo_creative-europevv1_tr.pdf (09.05.2014)

Aksoy, A. ve Enlil, Z. (2011), Kültür Ekonomisi Envanteri İstanbul 2010, İstanbul:

Bilgi Üniversitesi Yayınları.



Alvarez, M.D. ve Yarcan, Ş. (2010), “Istanbul as a World City: A Cultural

Perspective”, International Journal of Culture, Tourism and Hospitality

Research, 4(3), 266-276.

Barrowclough, D. ve Kozul-Wright, Z. (2008), Creative Industries and Developing

Countries: Voice, Choice and Economic Growth, London/New York: Routledge.

Bassett, K., Griffiths, R. ve Smith, I. (2002), “Cultural industries, cultural clusters

and the city: the example of natural history film-making in Bristol”, Geoforum,

33, 165–177.

Bertacchini, E. ve Borrione, P. (2013), “The Geography of the Italian Creative

Economy: The Special Role of the Design and Craft based Industries”, Regional

Studies, 47(2), 135-147.

Binark, M. ve Bayraktutan, G. (2012), “A Critical Interpretation of a New “Creative

Industry” in Turkey: Game Studios and the Production of a Value Chain”, J.

Fromme ve A. Unger (der.), Computer Games and New Media Cultures içinde,

Netherlands: Springer, 371-391.

Boix R. ve Lazzeretti L. (2012), “Las Industrias Creativas en España: Una

Panorámica”, Investigaciones Regionales, 22, 181-206.

Boix R., Lazzeretti, L., Capone F., De Propris L. ve Sanchez D. (2013), “The

geography of creative industries in Europe: Comparing France, Great Britain,

Italy and Spain”, L. Lazzeretti (der.), Creative industries and innovation in

Europe içinde, London: Routledge, 23-44.

Capone, F. (2008), “Mapping and Analysing Creative Systems in Italy (1991-

2001)”, P. Cooke ve L. Lazzeretti (der.), Creative Cities, Cultural Cluster and

Local Economic Development içinde, Cheltenham: Edward Elgar, 338-364.

Chapain, C., Cooke, P., De Propris, L., MacNeill, S. ve Garcia, J.M. (2010),

“Creative Clusters and Innovation”, NESTA, London.

Collis, C., Freebody, S. ve Flew, T. (2013), “Seeing the Outer Suburbs: Addressing

the Urban Bias in Creative Place Thinking”, Regional Studies, 47(2), 148-160.

Cooke, P. ve De Propris, L. (2011), “A Policy Agenda for EU Smart Growth: The

Role of Creative and Cultural İndustries”, Policy Studies, 32(4), 365-375.

Costa, P. (2008), “Creativity, Innovation and Territorial Agglomeration in Cultural

Activities: The Roots of the Creative City”, P. Cooke ve L. Lazzeretti (der.),

Creative Cities, Cultural Cluster and Local Economic Development içinde,

Cheltenham: Edward Elgar, 183-210.

Cunningham, S.D., Ryan, M.D., Keane, M.A. ve Ordonez, D. (2008), “Financing

Creative Industries in Developing Countries”, D. Barrowclough ve Z. Kozul-

Wright (der.), Creative Industries and Developing Countries: Voice, Choice and

Economic Growth, Routledge, 65-110.

Currid, E. (2006), “New York as a Global Creative Hub: A Competitive Analysis of

Four Theories on World Cities”, Economic Development Quarterly, 20(4), 330-

350.

Çetindamar, D. ve Günsel, A. (2012), “Measuring the Creativity of a City: A

Proposal and an Application”, European Planning Studies, 20(8), 1301-1318.

DCA-Department of Communications and the Arts (1994), “Creative Nation:

Commonwealth Cultural Policy”, Canberra, Australia.

DCMS-Department of Culture, Media and Sports (2001), “Creative Industries

Mapping Document”, London.



DCMS-Department of Culture, Media and Sports (2013), “Classifying and

Measuring the Creative Industries”, London.

De Propris, L. (2013), “Creative Industries in the United Kingdom”, L. Lazzeretti

(der.), Creative Industries and Innovation in Europe içinde, London: Routledge,

103-117.

De Propris, L., Chapain, C., Cooke, P., MacNeill, S. ve Mateos-Garcia, J. (2009),

“The Geography of Creativity”, NESTA, London.

DiNoto, M. ve Merk, L. (1993), “Small Economy Estimates of the Impact of the

Arts”, Journal of Cultural Economics, 17(2), 41-53.

Doğan, E. (2011), “City as Spectacle: The Festivalization of Culture in

Contemporary Istanbul”, M. Akgün ve L. Pekovà (der.), Young Minds

Rethinking the Mediterranean içinde, İstanbul: İstanbul Kültür University,

69-93.

Drejer, I. ve Vinding, A.L. (2005), “Location and Collaboration: Manufacturing

Firms. Use of Knowledge Intensive Services in Product Innovation”, European

Planning Studies, 13 (6), 879–98.

Durmaz, B., Platt, S. ve Yigitcanlar, T. (2010), “Creativity, Culture Tourism and

Place-Making: Istanbul and London Film Industries”, International Journal of

Culture, Tourism and Hospitality Research, 4(3), 198-213.

Durmaz, B., Yiğitcanlar, T. ve Velibeyoğlu, K. (2008), “Creative Cities and the Film

İndustry: Antalya's Transition to a Eurasian Film Centre”, The Open Urban

Studies Journal, 1, 1-10.

Flew, T. ve Cunningham, S. (2010), “Creative Industries after the First Decade of

Debate”, The Information Society, 26(2), 1-11.

Florida, R. (2002), The Rise of the Creative Class: and How It’s Transforming

Work, Leisure, Community and Everyday Life, New York: Basic Books.

Florida, R. (2005), Cities and the Creative Class, New York: Routledge.

Foord, J. (2008), “Strategies for Creative Industries: An International Review”,

Creative Industries Journal, 1(2), 91-113.

Garcìa, M., Fernandez, Y. ve Zofio, J. (2003), “The Economic Dimension of the

Culture and Leisure Industry in Spain: National, Sectoral And Regional

Analysis”, Journal of Cultural Economics, 27(1), 9-30.

Göçer, İ. (2013), “Ar-Ge Harcamalarının Yüksek Teknoloji Ürün İhracatı, Dış

Ticaret Dengesi ve Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkileri”, Maliye Dergisi,

165(2), 215-240.

Gülcan Y. ve Akgüngör, S. (2008), “Textile Cluster Initiatives and Related Variety

in Turkey”, RSA International Conference Regions: The Dilemmas of

Integration and Competition? Prague.

Gülersoy Z.N., Ayataç, H., Önem, B. ve Arslanlı, K.Y. (2006), Teknokentler ve

Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Üzerine Bir Araştırma, İBB Yerleşmeler ve

Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü, İTÜ Çevre ve Şehircilik UYG-AR Merkezi.

Güran, M.C. ve Seçilmiş, İ.E. (2013), “Ankara Kültür Ekonomisi: Sektörel

Büyüklüklerin Değerlendirilmesi”, Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri

Projesi, http://www.envanter.gov.tr/files/kultur-ekonomisi/ake.pdf (09.05.2014)

Hesmondhalgh, D. (2002), The Cultural Industries, London: Sage Publications.

Howkins, J. (2001), The Creative Economy: How People Make Money from Ideas,

London: Penguin.



İncekara, A., Şener, S. ve Hobikoğlu, E.H. (2013), “Economic Evaluation of the

Film Industry in Terms of Strategic Management within the Scope of the

Creative Innovative Industries: The Case of Turkey”, Procedia-Social and

Behavioral Sciences, 99(0), 636-647.

İZKA-İzmi Kalkınma Ajansı (2013), “İzmir Kültür Stratejisi”, İzmir 2012 Kültür

Ekonomisi, Kültür Altyapısı Envanteri ve İzmir Kültür Ekonomisi Gelişme

Stratejisi Projesi, http://izka.org.tr/files/planlama/2_bolge_plani_dokumanlari/

2014-2023/izmir_kultur_stratejisi.pdf (09.05.2014)

KEA (2006), “Economy of Culture in Europe”, http://www.keanet.eu/publications/

culture-and-territories/ (09.05.2014)

Lazzeretti, L. (2013), “Cultural and Creative Industries: An Introduction”, L.

Lazzeretti (der.), Creative Industries and Innovation in Europe içinde, London:

Routledge, 1-20.

Lazzeretti, L., Boix, R. ve Capone, F. (2008), “Do Creative Industries Cluster?

Mapping Creative Local Production Systems in Italy and Spain”, Industry and

Innovation, 15(5), 549-567.

Marcus C. (2005), “Future of Creative Industries, Implications and Research

Policy”, European Commission Foresight Working Document Series, Brussels.

Markusen, A., Wassall, G.H., De Natale, D. ve Cohen, R. (2008), “Defining the

Creative Economy: Industry and Occupational Approaches”, Economic

Development Quarterly, 22(1), 24-45.

Power, D. (2011), “Priority Sector Report: Creative and Cultural Industries”, The

European Cluster Observatory Europa Innova Paper, No. 16, Luxemburg.

Potts, J. ve Cunningham, S. (2008), Four Models of the Creative Industries.

International Journal of Cultural Policy, 14(3), 233-247.

Pratt, A. (1997), “The cultural industries production system: a case study of

employment change in Britain, 1984-912”, Environment and Planning A, 29(11),

1953–1974.

Rausch, S. ve Negrey, C. (2006), “Does the Creative Engine Run? A Consideration

of the Effect of Creative Class on Economic Strength and Growth”, Journal of

Urban Affairs, 28(5), 473-489.

Salman, D. (2010), “Rethinking of Cities, Culture and Tourism within a Creative

Perspective”, Special Issue-Número Especial Cities as Creative Spaces for

Cultural Tourism Ciudades Como Espacios Creativos Para el Turismo Cultural,

8(3), 1-5.

Seçilmiş, İ.E. (Yayın aşamasında), “Türkiye’de Yaratıcı Endüstrilerin

Kümelenmesi”, Ege Akademik Bakış.

Sheppard, S. (2006), “The Creative Economy and Quality of Life in Rural Areas and

Small Cities”, Northeastern Agricultural and Resource Economics Association

Conference, CT.

Smart, M.W. (1974), “Labour Market Areas: Uses and Definition”, Progress in

Planning, 2(4), 238-353.

Stam, E., De Jong, J.P.J. ve Marlet, G. (2008), “Creative Industries in the

Netherlands: Structure, Development, Innovativeness and Effects on Urban

Growth”, Geograkiska Annaler: Series B, Human Geography, 90(2), 119-132.

Stern, M.J. ve Seifert, S.C. (1998), “Community Revitalization and the Arts in

Philadelphia”, Social Impact of the Arts Project, Philadelphia.



Trippl, M., Tödtling, F. ve Schuldner, R. (2013), ”Creative and Cultural Industries in

Austria”, L. Lazzeretti (der.), Creative Industries and Innovation in Europe,

London: Routledge, 86-102.

Uçkan, Ö. (2010). “Politika Yapım Süreci ve Yönetişim: Türkiye’de Bilgi Toplumu

ve Bilgi Ekonomisi Politikalarının Üretiminde Yönetişim Fobisi”, A.

Çukurçayır, H.T. Eroğlu ve H.E. Uğuz (der.), Yönetişim: Kuram, Uygulama ve

Boyutlar içinde, Çizgi Kitabevi.

Uçkan, Ö. (2011). “Yaratıcı Kentler, Yazılım Sektörü ve İstanbul”, Z. Enlil ve Y.

Evren (der.), Yaratıcı İstanbul: Yaratıcı Sektörler ve Kent içinde, Editörler, Bilgi

Üniversitesi Yayınları.

UNCTAD-United Nations Conference on Trade and Development (2008), “Creative

Economy, Report 2008”, Geneva-New York.

UNCTAD-United Nations Conference on Trade and Development (2010), “Creative

Economy, Report 2010”, Geneva-New York.

WIPO-World Intellectual Property Organization (2003), “Guide on Surveying the

Economic Contribution of the Creative Industries”, Geneva.

WF-Work Foundation (2007), “Staying Ahead: The Economic Performance of the

UK’s Creative Industries”, London.

Yusuf, S. ve Nabeshima, K. (2005), “Creative Industries in East Asia”, Cities, 22(2),

109-122.

L. L

AZZ

ER

ETT

İ, F.

CA

PO

NE

, İ.E

. SE

ÇİL

MİŞ

Mal

iye

Der

gisi

S

ayı 1

66

Oca

k-H

azir

an 2

014

217

Ek

1: T

üm Y

arat

ıcı v

e K

ültü

rel S

ektö

rler

İçin

İl B

azın

da L

Q D

eğer

leri

Se

ktör

ler

LQ

Y

ayım

cılık

Fi

lm,

vide

o ve

m

üzik

Rad

yo

ve T

V

Yaz

ılım

ve

prog

ram

lam

a

Rek

lam

cılık

ve

pa

zarl

ama

Mim

ari

Tas

arım

, m

oda

tasa

rım

ı ve

foto

ğraf

çılık

Eği

tim

Eğl

ence

ve

sana

t

1 A

dana

0.

6784

53

0.61

3098

0.

2883

68

0.43

5541

0.

4584

39

0.79

9942

0.

6488

58

0.52

6943

0.

9896

16

1.37

5149

2

Adı

yam

an

0.58

3809

0.

9391

87

0.16

9996

0

1.32

8681

0.

2080

92

0.61

5182

1.

0394

03

1.71

2853

0.

3685

8 3

Afy

onka

rahi

sar

0.38

6026

0.

6191

87

0.58

4419

0.

3076

83

0.13

0229

0.

2675

78

0.59

9412

0.

6074

81

1.17

5009

0.

0296

75

4 A

ğrı

0.34

8024

0.

0804

9 0

0 0.

0819

99

0.21

8117

0.

9065

88

0.65

5718

2.

0537

3 0.

2391

66

5 A

mas

ya

0.34

2251

0.

2598

71

0.04

155

0.44

4793

0.

0176

5 0.

0967

77

0.69

1659

0.

7292

09

1.14

6451

1.

6086

95

6 A

nkar

a 1.

5328

1 1.

6784

44

0.87

1341

1.

4978

26

1.70

0636

1.

0262

45

2.54

066

1.64

1248

2.

3064

86

1.79

8861

7

Ant

alya

0.

8681

1 0.

1516

97

0.18

7105

0.

6322

48

0.85

0175

0.

9538

39

0.82

2847

1.

3246

17

0.75

575

2.36

2034

8

Art

vin

0.29

3865

0

0.03

2918

0

0.04

1949

0.

2391

02

0.96

358

0.52

1811

0.

6079

92

0 9

Ayd

ın

0.46

2542

0.

3177

18

0.23

1643

0.

3099

68

0.22

0099

0.

4183

71

0.87

5525

0.

8696

74

0.79

2934

0.

3115

39

10

Bal

ıkes

ir

0.37

5367

0.

3194

94

0.15

0651

0.

1390

28

0.47

2228

0.

2688

69

0.62

3297

0.

7940

7 0.

6991

36

0.08

8497

11

B

ileci

k 0.

3270

99

0.15

457

0.03

707

0.09

921

1.25

9741

0.

1193

77

0.25

0414

0.

3148

04

0.64

4328

0.

0287

05

12

Bin

göl

0.44

0814

1.

0989

43

0.04

5836

0

0.58

4111

0.

1459

86

0.78

1445

0.

1556

98

2.49

5037

0.

0709

86

13

Bitl

is 0.

5743

08

0.05

115

0.09

8139

1.

8385

26

0.10

4219

0.

3981

79

0.92

3381

2.

8891

3 1.

8144

61

0 14

B

olu

0.33

7282

0.

8258

22

0.23

4734

0.

3533

68

0.03

7391

0.

3534

59

0.49

0796

0.

2159

48

0.60

968

0 15

B

urdu

r 0.

6499

75

0.19

3305

0.

0463

6 0

1.96

9293

0.

3760

85

0.59

6511

1.

0498

5 0.

8701

92

0.46

6685

16

B

ursa

0.

4901

56

0.52

5636

0.

2547

13

0.62

2852

0.

2158

44

0.60

4734

0.

6078

47

0.52

996

0.56

0663

0.

2903

46

17

Çan

akka

le

0.42

2275

0.

2997

88

0.17

698

0.76

9672

0.

0892

73

0.44

6437

0.

7222

9 0.

7264

11

0.73

2904

0.

2055

65



Ek 1: Tüm Yaratıcı ve Kültürel Sektörler İçin İl Bazında LQ Değerleri

Sektörler

LQ Yayımcılık Film,

video ve müzik

Radyo ve TV

Yazılım ve programlama

Reklamcılık ve

pazarlama Mimari

Tasarım, moda

tasarımı ve fotoğrafçılık

Eğitim Eğlence ve

sanat

1 Adana 0.678453 0.613098 0.288368 0.435541 0.458439 0.799942 0.648858 0.526943 0.989616 1.375149 2 Adıyaman 0.583809 0.939187 0.169996 0 1.328681 0.208092 0.615182 1.039403 1.712853 0.36858 3 Afyonkarahisar 0.386026 0.619187 0.584419 0.307683 0.130229 0.267578 0.599412 0.607481 1.175009 0.029675 4 Ağrı 0.348024 0.08049 0 0 0.081999 0.218117 0.906588 0.655718 2.05373 0.239166 5 Amasya 0.342251 0.259871 0.04155 0.444793 0.01765 0.096777 0.691659 0.729209 1.146451 1.608695 6 Ankara 1.53281 1.678444 0.871341 1.497826 1.700636 1.026245 2.54066 1.641248 2.306486 1.798861 7 Antalya 0.86811 0.151697 0.187105 0.632248 0.850175 0.953839 0.822847 1.324617 0.75575 2.362034 8 Artvin 0.293865 0 0.032918 0 0.041949 0.239102 0.96358 0.521811 0.607992 0 9 Aydın 0.462542 0.317718 0.231643 0.309968 0.220099 0.418371 0.875525 0.869674 0.792934 0.311539 10 Balıkesir 0.375367 0.319494 0.150651 0.139028 0.472228 0.268869 0.623297 0.79407 0.699136 0.088497 11 Bilecik 0.327099 0.15457 0.03707 0.09921 1.259741 0.119377 0.250414 0.314804 0.644328 0.028705 12 Bingöl 0.440814 1.098943 0.045836 0 0.584111 0.145986 0.781445 0.155698 2.495037 0.070986 13 Bitlis 0.574308 0.05115 0.098139 1.838526 0.104219 0.398179 0.923381 2.88913 1.814461 0 14 Bolu 0.337282 0.825822 0.234734 0.353368 0.037391 0.353459 0.490796 0.215948 0.60968 0 15 Burdur 0.649975 0.193305 0.04636 0 1.969293 0.376085 0.596511 1.04985 0.870192 0.466685 16 Bursa 0.490156 0.525636 0.254713 0.622852 0.215844 0.604734 0.607847 0.52996 0.560663 0.290346 17 Çanakkale 0.422275 0.299788 0.17698 0.769672 0.089273 0.446437 0.72229 0.726411 0.732904 0.205565




Sektörler


video ve müzik

Radyo ve TV


Reklamcılık ve

pazarlama Mimari

Tasarım, moda


Eğitim Eğlence ve

sanat


Türk

iye’

de Y

arat

ıcı v

e K

ültü

rel S

ektö

rlerin

Yap

ısı

218

M

aliy

e D

ergi

si

Say

ı 166

O

cak-

Haz

iran

201

4

18 Çankırı

0.

4757

16

0.43

4886

0.

0695

32

0.18

6087

1.

9050

68

0.17

2497

0.

2963

57

0.19

6824

0.

8078

79

0 19

Çorum

0.

4272

02

0.23

498

0.33

8132

0.

4147

59

0.18

5524

0.

5166

43

0.56

1964

0.

5104

76

1.01

7074

0.

1309

15

20

Den

izli

0.49

6431

0.

0139

93

0.19

6878

0.

5149

21

1.03

0165

0.

3407

07

0.72

7573

0.

7751

5 0.

6485

48

0.19

4029

21

Diyarbakır

0.92

3583

3.

7716

76

0.12

8739

1.

5050

92

0.13

8153

0.

5632

36

0.88

9259

1.

2198

44

1.66

9642

1.

6579

73

22

Edi

rne

0.60

0801

0.

5067

7 0.

3977

63

0.47

3119

0.

2628

29

0.67

4361

0.

6895

01

0.56

7139

0.

8931

64

1.18

639

23 Elazığ

0.40

3626

0.

1893

56

0.07

7851

2.

8127

28

0.17

6371

0.

2576

51

0.59

2672

0.

3966

69

1.29

4695

0.

4219

85

24

Erz

inca

n 0.

4213

21

0.03

1688

0.

1215

96

0.65

0843

0.

8393

34

0.27

6806

0.

6942

69

0.44

7457

0.

9791

37

0 25

E

rzur

um

0.72

2426

0.

3950

93

0.31

0108

0.

4610

72

0.16

1 1.

0916

46

0.80

9105

0.

4421

59

1.12

4489

0.

8537

96

26 Eskişehir

0.

5739

14

0.40

6884

0.

5385

6 0.

4363

65

0.40

9266

0.

5923

34

0.84

6328

0.

6265

79

0.83

2821

0.

2907

73

27

Gaz

iant

ep

0.41

7699

0.

4154

67

0.18

6938

0.

3870

21

0.53

6375

0.

2639

0.

8010

11

0.32

7481

1.

0026

07

0.13

1098

28

G

ires

un

0.30

9014

0.

4839

1 0.

0960

46

0 0.

0407

99

0.27

4812

0.

4402

58

0.47

1252

0.

9663

05

0.64

4565

29

Güm

üşhane

0.

2236

73

0 0

0 0.

5496

38

0.10

3057

0.

3027

07

0.46

6165

1.

1039

75

0 30

H

akka

ri

0.62

3865

0

0 0

0.09

5342

0.

6134

28

0.13

2365

4.

4897

8 3.

5894

48

0.69

5206

31

H

atay

0.

3786

76

0.23

4061

0.

2533

27

0.18

49

0.12

2282

0.

1811

51

1.10

6568

0.

5867

07

1.30

935

0.08

9164

32

Is

part

a 0.

6191

93

1.00

3485

0.

1444

0.

5152

68

0.24

5352

0.

4338

75

1.24

8965

1.

0718

3 1.

3588

16

0.44

7259

33

M

ersi

n 0.

6987

89

0.43

1574

0.

3349

78

0.17

1239

1.

0631

91

0.65

8149

0.

7796

93

0.69

8909

1.

3113

51

0.64

7013

34

İstanb

ul

1.71

2532

1.

9811

94

2.64

6668

2.

0034

63

1.58

8613

1.

9346

32

1.03

5684

1.

0097

72

0.78

3824

1.

7165

93

35 İzmir

0.

8904

98

0.56

1887

0.

3261

04

0.40

5566

0.

9395

05

1.08

851

0.92

8193

1.

1261

75

0.81

2655

0.

7620

04

36

Kar

s 0.

9958

22

1.01

1606

0.

0924

24

0 3.

8278

39

0.35

999

0.66

8929

0.

5755

71

2.27

7815

0

37

Kas

tam

onu

0.36

022

0.37

119

0.05

6225

0.

8526

75

0 0.

2914

3 0.

8711

36

0.61

5396

0.

8098

04

0 38

K

ayse

ri

0.56

9075

0.

2595

87

0.23

7354

0.

7185

27

0.36

8582

0.

8014

91

0.69

9038

0.

3788

92

0.76

2491

0.

1265

46

39 Kırklareli

0.37

13

0.02

8568

0.

0822

18

0 0.

1047

74

0.43

4197

0.

7339

09

0.63

6137

0.

6522

8 0.

3819

9 40

Kırşehir

0.36

0078

0.

3759

19

0.09

8353

0.

2632

18

0.18

1039

0.

3109

55

0.76

9839

0.

2969

65

0.94

6433

0.

1523

18



18 Çankırı 0.475716 0.434886 0.069532 0.186087 1.905068 0.172497 0.296357 0.196824 0.807879 0 19 Çorum 0.427202 0.23498 0.338132 0.414759 0.185524 0.516643 0.561964 0.510476 1.017074 0.130915 20 Denizli 0.496431 0.013993 0.196878 0.514921 1.030165 0.340707 0.727573 0.77515 0.648548 0.194029 21 Diyarbakır 0.923583 3.771676 0.128739 1.505092 0.138153 0.563236 0.889259 1.219844 1.669642 1.657973 22 Edirne 0.600801 0.50677 0.397763 0.473119 0.262829 0.674361 0.689501 0.567139 0.893164 1.18639 23 Elazığ 0.403626 0.189356 0.077851 2.812728 0.176371 0.257651 0.592672 0.396669 1.294695 0.421985 24 Erzincan 0.421321 0.031688 0.121596 0.650843 0.839334 0.276806 0.694269 0.447457 0.979137 0 25 Erzurum 0.722426 0.395093 0.310108 0.461072 0.161 1.091646 0.809105 0.442159 1.124489 0.853796 26 Eskişehir 0.573914 0.406884 0.53856 0.436365 0.409266 0.592334 0.846328 0.626579 0.832821 0.290773 27 Gaziantep 0.417699 0.415467 0.186938 0.387021 0.536375 0.2639 0.801011 0.327481 1.002607 0.131098 28 Giresun 0.309014 0.48391 0.096046 0 0.040799 0.274812 0.440258 0.471252 0.966305 0.644565 29 Gümüşhane 0.223673 0 0 0 0.549638 0.103057 0.302707 0.466165 1.103975 0 30 Hakkari 0.623865 0 0 0 0.095342 0.613428 0.132365 4.48978 3.589448 0.695206 31 Hatay 0.378676 0.234061 0.253327 0.1849 0.122282 0.181151 1.106568 0.586707 1.30935 0.089164 32 Isparta 0.619193 1.003485 0.1444 0.515268 0.245352 0.433875 1.248965 1.07183 1.358816 0.447259 33 Mersin 0.698789 0.431574 0.334978 0.171239 1.063191 0.658149 0.779693 0.698909 1.311351 0.647013 34 İstanbul 1.712532 1.981194 2.646668 2.003463 1.588613 1.934632 1.035684 1.009772 0.783824 1.716593 35 İzmir 0.890498 0.561887 0.326104 0.405566 0.939505 1.08851 0.928193 1.126175 0.812655 0.762004 36 Kars 0.995822 1.011606 0.092424 0 3.827839 0.35999 0.668929 0.575571 2.277815 0 37 Kastamonu 0.36022 0.37119 0.056225 0.852675 0 0.29143 0.871136 0.615396 0.809804 0 38 Kayseri 0.569075 0.259587 0.237354 0.718527 0.368582 0.801491 0.699038 0.378892 0.762491 0.126546 39 Kırklareli 0.3713 0.028568 0.082218 0 0.104774 0.434197 0.733909 0.636137 0.65228 0.38199 40 Kırşehir 0.360078 0.375919 0.098353 0.263218 0.181039 0.310955 0.769839 0.296965 0.946433 0.152318




L. L

AZZ

ER

ETT

İ, F.

CA

PO

NE

, İ.E

. SE

ÇİL

MİŞ

Mal

iye

Der

gisi

S

ayı 1

66

Oca

k-H

azir

an 2

014

219

41

Koc

aeli

0.78

0497

0.

2811

11

0.15

5728

0.

1372

29

1.76

4268

0.

6458

43

1.06

7227

0.

6020

89

0.58

033

0.43

5289

42

K

onya

0.

6031

12

0.24

942

0.21

7521

0.

0997

96

0.57

8151

0.

7150

72

0.74

9181

0.

5348

08

0.91

9588

0.

7844

31

43

Küt

ahya

0.

2286

16

0.35

1922

0.

0547

47

0.19

5356

0.

2945

67

0.05

7678

0.

4138

46

0.70

2534

0.

8104

39

0 44

M

alat

ya

0.64

753

0.52

4652

0.

3294

39

2.03

2725

0.

0233

23

0.46

2498

1.

3555

44

1.37

808

1.08

179

0.49

6025

45

M

anis

a 0.

2899

78

0.15

742

0.05

4211

0.

1139

93

0.33

8836

0.

2006

52

0.59

1026

0.

4866

67

0.66

5476

0.

1379

27

46 Kahramanmaraş

0.

5179

24

0.20

5605

0.

2169

65

0.33

4316

1.

1897

3 0.

0621

99

0.41

1345

1.

9057

49

0.96

0608

1.

5476

85

47

Mar

din

0.53

2397

0.

5768

58

0.03

3539

0.

0897

59

1.31

069

0.16

0878

0.

9116

27

0.68

3552

1.

5719

39

0 48

Muğla

0.

6404

04

0.57

4708

0.

2100

3 0.

4637

29

0.76

057

0.59

5605

0.

9255

8 0.

6837

07

0.67

8273

0.

5610

92

49 Muş

0.

6962

83

1.42

6334

0.

0456

1 0

1.00

7466

0.

3024

2 1.

0563

49

0.77

4649

3.

8045

71

0 50

Nevşehir

0.48

3025

0.

6962

48

0.24

4906

0.

2979

24

0.43

5038

0.

4703

79

0.55

1453

0.

2268

82

0.86

8401

0.

6896

04

51 Niğde

0.

2538

88

0.02

5314

0.

3399

76

0.71

4893

0.

1547

3 0.

1275

27

0.52

7273

0.

2474

65

1.21

6114

0

52

Ord

u 0.

5884

89

0.14

0048

0.

5150

11

0.86

8929

1.

3125

95

0.31

9597

0.

7959

07

0.67

1869

0.

9902

2 0.

0866

95

53

Riz

e 0.

5083

95

0.67

4455

0.

0524

61

1.45

0791

0.

5942

49

0.29

3929

0.

6412

56

0.91

08

1.20

8556

0.

4874

73

54

Saka

rya

0.41

8849

0.

0338

79

0.59

5849

0.

2319

48

0.17

4872

0.

4155

98

0.70

8297

0.

6317

29

0.71

0907

0.

3103

9 55

Sa

msu

n 0.

4839

53

0.29

0131

0.

3329

03

0.07

3027

0.

2132

74

0.50

6797

0.

6258

33

0.67

9721

1.

0309

23

0.94

6606

56

Si

irt

0.86

5519

0.

9868

81

0 0.

2413

06

2.56

6122

0.

4223

87

0.46

4056

2.

2970

59

1.77

3653

0

57

Sino

p 0.

4895

72

1.50

8543

0.

0321

59

0 0.

9016

05

0.17

8042

0.

7086

16

0.43

6959

0.

9923

82

0.04

9805

58

Si

vas

0.50

9702

0.

3853

8 0.

1908

15

0.06

3834

0.

5623

13

0.37

7421

1.

0127

61

0.54

0134

0.

8873

46

0.46

1737

59

Tekirdağ

0.37

9369

0.

0911

57

0.13

2922

0.

0655

3 0.

4888

46

0.34

2166

0.

7060

54

0.64

5581

0.

4798

21

0.03

7921

60

T

okat

0.

4833

34

0.14

6927

0.

2035

94

0.46

1044

0.

5322

0.

3665

3 1.

0276

94

0.58

5176

1.

1135

25

0.02

4254

61

T

rabz

on

0.80

6442

0.

8749

67

0.37

4597

1.

3552

54

0.61

291

0.75

2118

1.

4102

57

0.62

8362

0.

9393

21

0.25

7837

62

T

unce

li 0.

6167

55

1.35

8717

0

0 0.

7550

13

0.28

0768

1.

3912

48

0.93

9179

0.

8095

98

0 63

Şanlıurfa

0.44

0597

0.

5468

12

0.18

2142

1.

1309

03

0.01

5474

0.

2124

35

0.70

6591

1.

2374

01

2.71

783

0.25

9514



41 Kocaeli 0.780497 0.281111 0.155728 0.137229 1.764268 0.645843 1.067227 0.602089 0.58033 0.435289 42 Konya 0.603112 0.24942 0.217521 0.099796 0.578151 0.715072 0.749181 0.534808 0.919588 0.784431 43 Kütahya 0.228616 0.351922 0.054747 0.195356 0.294567 0.057678 0.413846 0.702534 0.810439 0 44 Malatya 0.64753 0.524652 0.329439 2.032725 0.023323 0.462498 1.355544 1.37808 1.08179 0.496025 45 Manisa 0.289978 0.15742 0.054211 0.113993 0.338836 0.200652 0.591026 0.486667 0.665476 0.137927 46 Kahramanmaraş 0.517924 0.205605 0.216965 0.334316 1.18973 0.062199 0.411345 1.905749 0.960608 1.547685 47 Mardin 0.532397 0.576858 0.033539 0.089759 1.31069 0.160878 0.911627 0.683552 1.571939 0 48 Muğla 0.640404 0.574708 0.21003 0.463729 0.76057 0.595605 0.92558 0.683707 0.678273 0.561092 49 Muş 0.696283 1.426334 0.04561 0 1.007466 0.30242 1.056349 0.774649 3.804571 0 50 Nevşehir 0.483025 0.696248 0.244906 0.297924 0.435038 0.470379 0.551453 0.226882 0.868401 0.689604 51 Niğde 0.253888 0.025314 0.339976 0.714893 0.15473 0.127527 0.527273 0.247465 1.216114 0 52 Ordu 0.588489 0.140048 0.515011 0.868929 1.312595 0.319597 0.795907 0.671869 0.99022 0.086695 53 Rize 0.508395 0.674455 0.052461 1.450791 0.594249 0.293929 0.641256 0.9108 1.208556 0.487473 54 Sakarya 0.418849 0.033879 0.595849 0.231948 0.174872 0.415598 0.708297 0.631729 0.710907 0.31039 55 Samsun 0.483953 0.290131 0.332903 0.073027 0.213274 0.506797 0.625833 0.679721 1.030923 0.946606 56 Siirt 0.865519 0.986881 0 0.241306 2.566122 0.422387 0.464056 2.297059 1.773653 0 57 Sinop 0.489572 1.508543 0.032159 0 0.901605 0.178042 0.708616 0.436959 0.992382 0.049805 58 Sivas 0.509702 0.38538 0.190815 0.063834 0.562313 0.377421 1.012761 0.540134 0.887346 0.461737 59 Tekirdağ 0.379369 0.091157 0.132922 0.06553 0.488846 0.342166 0.706054 0.645581 0.479821 0.037921 60 Tokat 0.483334 0.146927 0.203594 0.461044 0.5322 0.36653 1.027694 0.585176 1.113525 0.024254 61 Trabzon 0.806442 0.874967 0.374597 1.355254 0.61291 0.752118 1.410257 0.628362 0.939321 0.257837 62 Tunceli 0.616755 1.358717 0 0 0.755013 0.280768 1.391248 0.939179 0.809598 0 63 Şanlıurfa 0.440597 0.546812 0.182142 1.130903 0.015474 0.212435 0.706591 1.237401 2.71783 0.259514




Sektörler


video ve müzik

Radyo ve TV


Reklamcılık ve

pazarlama Mimari

Tasarım, moda


Eğitim Eğlence ve

sanat


Türk

iye’

de Y

arat

ıcı v

e K

ültü

rel S

ektö

rlerin

Yap

ısı

220

M

aliy

e D

ergi

si

Say

ı 166

O

cak-

Haz

iran

201

4

64 Uşak

0.30

791

0.41

2699

0.

0565

59

0.07

5683

0.

1922

0.

3416

72

0.49

3493

0.

2561

59

0.80

0459

0

65

Van

1.

6162

72

0.13

3492

0

0.47

1249

0.

2855

9 0.

2449

74

0.54

0668

26

.353

89

1.84

8478

0.

0247

91

66

Yoz

gat

0.44

5458

0.

3410

6 0.

0613

47

0.10

9454

1.

2074

02

0.19

3505

0.

7071

21

0.18

5231

1.

1745

28

0.03

1669

67

Zo

ngul

dak

0.63

6855

0.

0635

1 0.

2175

94

0.16

3055

1.

3975

34

0.52

5072

0.

8357

25

0.68

9852

0.

7433

39

0.33

6985

68

A

ksar

ay

0.30

5529

0.

2961

22

0 0

0.20

6862

0.

1779

88

0.74

4086

0.

5284

27

0.76

5545

0.

3456

71

69

Bay

burt

0.

3272

93

0.28

0055

0

0.71

9009

0.

1141

22

0.31

7972

0.

4969

19

0.45

6297

1.

6490

06

0 70

K

aram

an

0.17

1791

0.

0223

51

0.06

4325

0.

0573

83

0.10

9296

0.

0691

11

0.50

0043

0.

1699

44

0.82

8269

0.

1660

32

71 Kırıkkale

0.

5206

21

1.45

4087

0.

2146

06

0.28

717

0.04

558

0.32

8192

0.

7507

26

1.85

281

1.04

7327

0.

1661

78

72

Bat

man

0.

5191

79

0.02

0176

0.

2322

68

0.36

2605

0.

0493

31

0.47

8633

0.

9183

56

1.16

1539

1.

4793

92

1.07

9129

73

Şırnak

0.

5156

91

0.88

841

0 0

1.67

0892

0.

1623

68

0.49

0307

0

1.95

4126

0

74 Bartın

0.

3245

92

0.16

4063

0.

3147

79

2.78

0014

0.

0133

71

0.10

289

0.52

1463

0.

9979

6 0.

9146

27

0 75

A

rdah

an

0.43

9896

1.

7799

61

0 0

0.06

0444

0.

3587

42

0.43

4839

0.

4833

53

2.24

8916

0

76 Iğdı

r 0.

7079

33

0 0

0 3.

1389

6 0.

2088

4 0.

5587

03

0.07

1513

2.

1528

83

0.09

7814

77

Y

alov

a 0.

6511

34

0.08

6308

0.

1241

96

0 1.

0727

02

0.86

8963

0.

6691

66

0.46

8745

0.

7319

9 0.

0961

7 78

Karabük

0.

4009

53

0.83

6843

0.

1376

23

0.61

3858

0.

6430

53

0.08

4865

0.

6271

48

0.77

9133

1.

0195

05

0.14

209

79

Kili

s 0.

2770

5 0

0 0

0 0.

4028

32

0.29

395

0 2.

6668

55

0.12

3063

80

O

sman

iye

0.28

9844

0.

9607

14

0.01

5109

1.

4556

56

0.02

5672

0.

0648

98

0.52

2454

0.

2052

86

1.53

7076

0.

0233

99

81 Düzce

0.

2861

13

0.24

2898

0.

0815

56

0.28

0626

0.

2425

03

0.18

375

0.66

1475

0.

5276

76

0.54

672

0 K

ayna

k: Y

azar

lar t

araf

ında

n he

sapl

anm

ıştır

(tem

el v

eri T

UİK

rapo

rların

dan

derle

nmiş

tir).



64 Uşak 0.30791 0.412699 0.056559 0.075683 0.1922 0.341672 0.493493 0.256159 0.800459 0 65 Van 1.616272 0.133492 0 0.471249 0.28559 0.244974 0.540668 26.35389 1.848478 0.024791 66 Yozgat 0.445458 0.34106 0.061347 0.109454 1.207402 0.193505 0.707121 0.185231 1.174528 0.031669 67 Zonguldak 0.636855 0.06351 0.217594 0.163055 1.397534 0.525072 0.835725 0.689852 0.743339 0.336985 68 Aksaray 0.305529 0.296122 0 0 0.206862 0.177988 0.744086 0.528427 0.765545 0.345671 69 Bayburt 0.327293 0.280055 0 0.719009 0.114122 0.317972 0.496919 0.456297 1.649006 0 70 Karaman 0.171791 0.022351 0.064325 0.057383 0.109296 0.069111 0.500043 0.169944 0.828269 0.166032 71 Kırıkkale 0.520621 1.454087 0.214606 0.28717 0.04558 0.328192 0.750726 1.85281 1.047327 0.166178 72 Batman 0.519179 0.020176 0.232268 0.362605 0.049331 0.478633 0.918356 1.161539 1.479392 1.079129 73 Şırnak 0.515691 0.88841 0 0 1.670892 0.162368 0.490307 0 1.954126 0 74 Bartın 0.324592 0.164063 0.314779 2.780014 0.013371 0.10289 0.521463 0.99796 0.914627 0 75 Ardahan 0.439896 1.779961 0 0 0.060444 0.358742 0.434839 0.483353 2.248916 0 76 Iğdır 0.707933 0 0 0 3.13896 0.20884 0.558703 0.071513 2.152883 0.097814 77 Yalova 0.651134 0.086308 0.124196 0 1.072702 0.868963 0.669166 0.468745 0.73199 0.09617 78 Karabük 0.400953 0.836843 0.137623 0.613858 0.643053 0.084865 0.627148 0.779133 1.019505 0.14209 79 Kilis 0.27705 0 0 0 0 0.402832 0.29395 0 2.666855 0.123063 80 Osmaniye 0.289844 0.960714 0.015109 1.455656 0.025672 0.064898 0.522454 0.205286 1.537076 0.023399 81 Düzce 0.286113 0.242898 0.081556 0.280626 0.242503 0.18375 0.661475 0.527676 0.54672 0 Kaynak: Yazarlar tarafından hesaplanmıştır (temel veri TUİK raporlarından derlenmiştir).




türkiye’de yaratıcı ve kültürel sektörlerin yapısı

Documents