SADRŽAJ

UVOD..................................................................................................................................2

TURISTIČKO-GEOGRAFSKI POLOŽAJ....................................................................3

PRIRODNE KARAKTERISTIKE..................................................................................4

Geomorfološke karakteristike......................................................................................4

Klimatske karakteristike...............................................................................................4

Hidrografske karakteristike.........................................................................................5

Biogeografske karakteristike........................................................................................6

PALIĆ - TURISTIČKA TRADICIJA.............................................................................7

CVETNI I MAJKIN SALAŠ............................................................................................8

TRADICIONALNA KUHINJA.....................................................................................10

Vinska istorija..............................................................................................................11

TRADICIONALNE MANIFESTACIJE I IZLETI......................................................12

SEGMENTI TURISTIČKE TRAŽNJE, ORGANIZACIJA I MARKETING..........14

ZAKLJUČAK..................................................................................................................16

LITERATURA.................................................................................................................17

1

UVOD

Ruralni turizam podrazumeva i uključuje spektar aktivnosti, usluga i dodatnih sadržaja koje organizuje ruralno stanovništvo na porodičnim gazdinstvima u cilju privlačenja turista i stvaranja dodatnog prihoda.

Ovaj proizvod otvara turističkoj tražnji najčešće seoske sredine, termalne izvore, reke ili jezera, a gostima prezentuje tradicionalnu gostoljubivost i životne vrednosti lokalnog stanovništva, te je poluga ekonomskog razvoja i podizanja životnog standarda u ruralnim zajednicama, sve na principima održivog razvoja i očuvanja prirodnih resursa. Danas su u Evropi izrazito poznate turističke ruralne marke Francuske (Gites de France), Austrije (Urlaub am Bauernhof) i Italije (Agroturismo).

Ključni elementi ruralnog turizma su: odvija se u naseljima manjim od 10.000 stanovnika, prirodna okolina, slaba infrastruktura, snažne individualne aktivnosti, mali objekti, posed je u privatnoj svojini lokalne populacije, turizam podržava ostale interese (poljoprivreda), često je pod uticajem sezonalnosti, odnosi s gostima su personalizovani, etika očuvanja/ograničenja rasta, eko i etno okvir (Strategija turizma republike Srbije).

Republika Srbija je zemlja izuzetnih mogućnosti za odmor na selu. Očuvana priroda, čist vazduh sa mirisom sena, cvetova, borova i pašnjaka, bistre reke i potoci, divlja pitomina flore i faune, idealna su mesta za godišnji odmor. Gosti ovde mogu da ne rade ništa i da uživaju u miru prirode, kao što mogu da budu aktivni ceo dan. Duge šetnje kroz bajkovite seoske ambijente nezaboravni su doživljaj kako za mlade, tako i za stare. Gosti mogu da se bave i jahanjem, planinarenjem, branjem šumskih plodova i lekovitog bilja, da igraju mali fudbal, odbojku, košarku, ali i da se okupaju. Mogu takođe da se priključe domaćinima u spremanju jela, u radovima na polju ili farmi, da se bave nekim od starih, ali uvek korisnih zanata. Ostaće im u sećanju, svakako, tradicionalna posela uz narodnu trpezu, besede i zdravice. Domaću hranu pamtiće. Služi se na tradicionalan seoski način. Sve je u domaćoj proizvodnji i to samo za domaćina i goste. Stil života na selu pamti se i po priredbama, saborima i igrama. Može se reći da nema kraja u Srbiji gde se ne može odmoriti u predivnom seoskom ambijentu.

Od tih mnogobrojnih lepih sela Srbije, za temu ovog rada izabrana su dva salaša na krajnjem severu Vojvodine: Majkin salaš, tradicionalni vojvođanski restoran, i Cvetni salaš, u stilu secesije koja je karakteristična za ovo područje.

2

TURISTIČKO-GEOGRAFSKI POLOŽAJ

Cvetni i Majkin salaš čine deo ponude Palića, naselja koje ima turističku tradiciju dugu skoro 150 godina. U zadnjih tridesetak godina Palić je izrastao u moderno urbanistički oblikovano naselje sa oko 12.000 stanovnika.

Palić se nalazi na severu Srbije, tačnije u severnoj Bačkoj, na samo 20 km od granice sa Mađarskom. Najbliže gradsko naselje je Subotica, udaljeno samo sedam kilometara od Palića. Grad Subotica zauzima centralno mesto između Dunava na zapadu i Tise na istoku i predstavlja dominantno gradsko sedište između ovih reka. Subotica je sa Palićem povezana dvosmernim putem i železničkom prugom, kao i redovnim linijama gradskog saobraćaja.

Palić je od Novog Sada udaljen 110 km (novim autoputem 90 km), od Beograda 181 km (novim autoputem 170 km), od Budimpešte 212 km (preko prelaza Kelebija 161 km), a od Beča oko 420 km. Do Palića se stiže međunarodnim putem E-75 ili železnicom do Subotice (www.palic.co.yu).

Kako su Vojvodina i Beograd glavna emitivna područja u Srbiji, izuzetno je važna saobraćajna povezanost Palića sa ostatkom Vojvodine i Beogradom. Mogli bismo reći da «svi putevi vode u Suboticu», s obzirom da je ovaj grad povezan redovnim autobuskim i železničkim linijama sa većim gradskim centrima Srbije.

Lokacija Palića na trenutno najvažnijem prostorno-strateškom pravcu Koridoru 10, dovoljno govori sama za sebe. Ovaj putni pravac je od internacionalnog značaja s obzirom da povezuje Zapadnu, Srednju i Severnu Evropu sa Sredozemljem i Bliskim Istokom. On predstavlja veliku šansu Palića, ali i drugih lokaliteta koji mogu biti interesantni za turiste a gravitiraju ka Koridoru 10, te još šire, i šansu za turizam cele Srbije.

Cvetni Salaš nalazi se na starom produžetku međunarodnog puta E-75, na oko 900 m od strogog centra Palića i oko 300 m od silazne petlje za Palić novog autoputa Beograd –Budimpešta. Majkin salaš je tradicionalni vojvođanski restoran, smešten odmah pored Cvetnog salaša, na imanju koje se prostire na površini od 20 hektara (www.maestoso.co.yu).

Ovi salaši bi, kada je reč o njihovom položaju, trebali iskoristiti blizinu Koridora 10 i privući putnike koji su u tranzitu kroz Srbiju, bar na ručak, a sigurna sam da kada bi jednom došli i probali vojvođanske specijalitete i čuli tamburaše, svratili bi opet. Međutim, prvenstveno je potrebno postaviti turističku signalizaciju na autoputu E-75 (kao i na samom Paliću), kako bi putnici u tranzitu bili informisani da se u neposrednoj blizini autoputa nalazi jedan autentičan vojvođanski restoran tradicionalne kuhinje.

3

PRIRODNE KARAKTERISTIKE

Očuvana, čista priroda seoskih područja predstavlja jedan od glavnih pokretačkih motiva za preduzimanje putovanja ka selu. Stoga će u ovom delu rada biti prikazene prirodne vrednosti Palića i njegove okoline, jer je to prostor u kome su smešteni Cvetni i Majkin salaš.

Geomorfološke karakteristike

Palić leži u središnjem delu Panonske nizije na 112 m nadmorske visine. Prostire se u ravnici nastaloj od diluvijalnih nanosa, gde je pre više od stotinu godina bujala stepa. Udubljenja te stepe ispunjena su vodom, koja izbija iz donjih diluvijalnih slojeva i gornjih peščanih naslaga i tako stvara u okolini Palića i Subotice jezera: Palićko, Ludoško, Krvavo i Slano.

Severno od Palića je Subotičko-bajska peščara, na površini od 24.000 ha, koja je u celini pogodna za gajenje vinove loze. Južno je blago zatalasana Bačka lesna zaravan. I jedna i druga su nastale u geološkoj prošlosti akumulacijom lesa i peska, a zatim su bile izložene spoljašnjim silama koje su razarale i stvarale nove geomorfološke oblike.

Teren naselja je zaravnjen i blago nagnut od severozapada ka jugoistoku. Severno od Palića vetar je stvorio niz peščanih dina. Živi pesak je nošen vetrom sve dok ga biljni pokrivač nije vezao. Peščara je pošumljena, a lesna zaravan dobro obrađena. Severno i severoistočno od Palića na peščanim dinama zasađeni su voćnjaci i vinogradi koji ulepšavaju prirodni ambijent i sam doživljaj posetilaca Palića i njegove okoline (Lainović, 2004; Lazarević, 2000).

Klimatske karakteristike

Klima ovog područja je izrazito panonska sa vrlo toplim letima i vrlo hladnim zimama uz malu godišnju količinu taloga.

Srednja godišnja temperatura iznosi 10,6°C. Najtopliji mesec je jul sa srednjom mesečnom temperaturom 21,4°C, a najhladniji januar sa srednjom mesečnom temperaturom od -2,1°C. Najviša zabeležena temperatura iznosi 37°C, a najniža -25°C. Ekstremno visoke temperature letnjih dana se kreću i do 40°C, a zimi se ponekad spuste i do -30°C. Srednji broj hladnih dana sa temperaturom ispod 0°C na Paliću iznosi 90,50. Prosečno ima 85,15 toplih dana, sa temperaturom iznad 25°C.

Zima je oštra i promenljiva, počinje sredinom novembra, a najveću snagu dostigne u januaru. Prelazna godišnja doba, proleće i jesen, nekada traju vrlo kratko. Leto je toplo i suvo, te pogoduje različitim sportsko-rekreativnim aktivnostima na vodi, ali i na kopnu (kupanje, jedrenje, ribolov, vožnja bicikla, pešačenje i drugo). Najlepše i najprijatnije godišnje doba je jesen, a to je istovremeno i period brojnih poljoprivrednih radova, što bi trebalo iskoristiti za organizovanje poseta salašima, jer je seoski turista između ostalog zainteresovan da se uključi u svakodnevne aktivnosti seoskog domaćinstva.

Od različitih vetrova koji dopiru do ovih područja najčešći su severni hladni i zapadni vlažni vetrovi. Zahvaljujući subotičkim šumama jakih vetrova na Paliću nema. Srednja godišnja vrednost relativne vlažnosti vazduha je 75 %. Oblačnost u proseku iznosi 5,7 desetina neba, najvedriji mesec je avgust (3,8 desetina), a najoblačniji decembar (7,6 desetina). Insolacija iznosi 2100 h godišnje. U poređenju sa drugim mestima, Palić ima približno osunčanje kao Beograd (2095 h), jezero Balaton u Mađarskoj (2000 h), a znatno je sunčanije od Opatije (1904 h) i Zlatibora (1904 h), što je sa aspekta turizma vrlo povoljno

4

kada se ima u vidu opšte poznat pozitivan uticaj insolacije na fiziološke funkcije čoveka, ali i na celokupan ambijent.

Srednja godišnja visina padavina iznosi 532 mm. Najkišovitiji je jun (64,8 mm), a nasuvlji mart (27 mm). Padavine u obliku snega se prosečno javljaju 23 dana u godini. Snežni pokrivač i zaleđeno Palićko jezero pozivaju posetioce na različite rekreativne aktivnosti (sankanje, klizanje, hokej na ledu i slično) (Lainović, 2004; Lazarević, 2000; Šokčić, 2003).

Na osnovu napred navedenih klimatskih elemenata, može se zaključiti da su klimatski uslovi na Paliću i njegovoj okolini povoljni za seoski turizam. Svako godišnje doba posetiocima salaša pruža različite mogućnosti za aktivan odmor u prirodnom ambijentu, od širokog spektra sportsko-rekreativnih aktivnosti do radova u polju, odnosno na salašarskom imanju.

Hidrografske karakteristike

U neposrednoj blizini Majkinog i Cvetnog salaša, na oko 1.500 m udaljenosti, nalazi se Palićko jezero, koje sa naseljem Palić, predstavlja rekreacioni centar i izletište stanovnika Subotice i okolnih naselja, ali i cele Vojvodine.

O nastanku Palićkog jezera postoji više legendi. Po jednoj, nastalo je od suza čobanina Pala koji je neutešno plakao za svojim izgubljenim «zlatnim jagnjetom» i ceo pašnjak na kome je napasao ovce natopio njima. Po drugoj, jezero je nastalo na zemlji osvetoljubivog gazde Palića, kao božija kazna što je nedužnu porodicu Danijela Roze optužio «da su s đavolima imali posla».

Prema većini naučnika, jezero je smešteno u udubljenju između peščanih dina i lesa, a izdanska voda je svojim nivoom prevazišla dno depresije.

Jezero, koje ima oblik nepravilne elipse, prostire se na površini od 5,5 km 2. Širina jezera iznosi od 350 do 960 m, a dužina preko 8 km. Prosečna dubina je između 1,5 i 2 metra, a boja vode je izrazito zelena zbog velikog broja algi.

Jezersko blato je lekovito, pa je 1845. godine izgrađeno kupatilo i Palić je postao i banja. Voda Palićkog jezera je sumporovita, alkalna i murijatična sa temperaturom oko 25 oC. Mineralna voda sadrži litijum i rubidijum koji su korisni u lečenju reumatičnih i nervnih oboljenja. Stroncijum kao sastojak mineralnog mulja pomaže kod srastanja kostiju. Voda i mulj leče reumatizam, išijas, skrofuozu, kožna i ginekološka oboljenja, nervna oboljenja. Lečenje u Palićkoj banji obavlja se kupanjem u zagrejanoj vodi toplog kupatila i blatnim oblogama u blatnom kupatilu. Blato se vadi sa jezerskog dna i zagreva. U lečenju se koriste još i masaža i elektroterapija.

Industrijski razvoj Subotice i uopšte odbacivanje velike količine otpadnih voda u jezero, doveli su do njegovog zagađivanja i jezero je maja 1971. godine doživelo hidrološku smrt. Nakon revitalizacije jezera 1975. godine, kada je sva voda bila ispuštena da bi se očistile naslage zagađenog mulja, jezero je nasipima podeljeno na četiri sektora, od kojih je najveći četvrti, takozvani turistički. Na jezeru aktivno rade veslački, jedriličarski i ronilački klubovi, a temperatura vode za vreme kupališne sezone kreće se od 18 do 25°C. Od 1995. godine funkcioniše kanal Tisa - Palić, što je značajan prilog očuvanju zdravlja jezera (www.infopalic.co.yu).

U neposrednoj blizini Palića, tačnije 4 km istočno, nalazi se i Ludoško jezero, kroz koje protiče reka Kireš. Jezero je nastalo radom vetrova na dodiru peščare i lesne zaravni. Zahvata površinu od 2,5 km2 i drugo je po veličini jezero u Bačkoj. Bogato je ribom, a u jednom delu je zamočvareno i stanište je raznovrsnih ptica močvarica. Ludoš je 1955. godine proglašen rezervatom. Od 1982. godine je regionalni park sa jednim delom koji ima status strogog prirodnog rezervata. Status močvare svetskog značaja pod pokroviteljstvom OUN ima od 1997. godine. Za Ludaš je karakteristično da je prelazna orintološka stanica velikog broja

5

ptica, koje u različitim godišnjim dobima migriraju kroz zemlju, te se u turističkom smislu koristi za organizovano posmatranje ptica, a predstavlja i lokalitet gde se organizuju međunarodni eko-kampovi (Lainović, 2004).

Biogeografske karakteristike

U severozapadnom delu šireg područja Palića nalaze se Subotičke šume, koje imaju prvenstveno zaštitnu funkciju tj. štite naselje od severozapadnih vetrova. Kao posledica klimatskih karakteristika, javlja se i stepska i slatinasta, a uz vodene površine ritska vegetacija.

Ambijent samog Palića krase: parkovsko zelenilo, drvoredi i cvetne aleje. Plansko pošumljavanje naselja je počelo još 1840. godine, kada je, po ugledu na engleske vrtove zasađen «Veliki park». Na površini od 19 ha nalazi se preko 45 vrsta drveća. Neke od njih nisu karakteristične za ovo podneblje, ali su se vrlo uspešno prilagodile uslovima. Posebnu pažnju privlače dva močvarna čempresa, nedaleko od jezerske obale, i stoletno stablo bresta visine 25 m i prečnika 1 m, koji su pod zaštitom. Od ostalih vrsta u parku su zastupljene: javor, jasen, hrast, bagrem, lipa, platan, divlji kesten, topola, crni bor...Od žbunova tu su jorgovan, zova i glog. Još jedna karakteristika Palića su cvetne aleje, zasađene sezonskim cvećem (lale, begonije, turski karanfili, ruže). Veliki park je značajno stanište šumskih životinja, među kojima su najbrojnije ptice i slepi miševi.

Na Veliki park se nadovezuje zelenilo Zoološkog vrta. Najveći u Vojvodini i najlepše uređen u našoj zemlji, ovaj zoo kutak je nezaobilazno mesto svakog posetioca Palića. Otvoren je 1950. godine i danas je dom za oko 90 vrsta životinja i 200 vrsta biljaka. Godišnje ga poseti oko 300.000 ljudi.

Palićko jezero je stanište 11 vrsta vodozemaca, 6 vrsta gmizavaca i blizu 20 vrsta riblje faune. Na jezeru i u njegovoj okolini registrovano je 207 vrsta ptica, a Subotička peščara je već poznato lovište bogato zečevima, fazanima, srnama, jarebicama, muflonima i divljim veprovima (Lainović, 2004; Lazarević, 2000).

Zbog svojih visokih ambijentalnih vrednosti, kulturnih dometa, značaja i prirodnih odlika - jezero Palić, zajedno sa Velikim parkom i okruženjem, zaštićeno su područje u rangu parka prirode. Briga o njihovom očuvanju i razvoju poverena je J.P. «Palić-Ludaš».

Kada je reč o samom imanju na kome se nalaze Cvetni i Majkin salaš, biljni svet je predstavljen kulturnom vegetacijom. Još 1993. godine su podignuti prvi zasadi voća. Vlasnici imanja su se opredelili za jabuku i šljivu. Gaje se četiri vrste jabuke (ajdared, green smit, zlatni delišes, mucu) i jedna vrsta šljive (stenley). Danas se plantaže prostiru na 15 ha na kojima se intenzivno radi na proizvodnji voća i to sada na evropskom nivou. Svake godine se radi analiza zemljišta, tretiranje i zaštita voćaka sa savremenom mehanizacijom i uz pomoć stručnog osoblja. Ni skladišteni kapaciteti nisu izostali tako da je izgrađena hladnjača od 80 tona, a zbog povećanja proizvodnje upravo se radi projekat nove hladnjače od 500 tona (www.maestoso.co.yu).

Za potrebe restorana Majkin salaš, na imanju se gaji različito povrće, a čak 60 do 70 % hrane se proizvede na salašarskom imanju. Ambijent svakako ulepšavaju i brojne domaće životinje: kokoške, morke, guske, patke,ovce, krave, psi, mačke, konji – lipicaneri i poni (organizuje se škola jahanja), a tu je i ribnjak, u kome se gaji šaran, ali samo za potrebe sportskog ribolova.

6

PALIĆ - TURISTIČKA TRADICIJA

Palić se prvi put pominje 1462. godine pod imenom Palij. Vremenom se formiralo selo koje Turci 1580. godine pominju pod imenom Paledhaza. Početkom 19. veka voda Palića se koristi za lečenje kožnih bolesti i hemoroida. Početak turizma na Paliću se računa od 1845. godine, kada je izgrađeno prvo banjsko kupatilo - gostionica u kojoj su postavljene drvene kade u kojima se moglo kupati u zagrejanoj vodi. U godinama koje slede izgrađena su nova kupatila, objekti za smeštaj i letnjikovci imućnijih trgovaca i veleposednika.

Veliki radovi na izgradnji Palića traju od 1902. do 1912. godine, kada se grade Vodotoranj, «Ženski štrand», «Velika terasa», «Muzički paviljon» i hotel «Jezero», a park rekonstruiše u baroknom stilu. Palić je u to vreme upoređivan sa Karlovim Varima, Visbadenom i Sent Moricom. U drugoj polovini 20. veka grade se novi hotelski kapaciteti i sportsko-rekreativni tereni.

Palic je poznat po «Velikom parku», koji je utemeljen 1842. godine, sađenjem bagremova i kanadskih topola i uređen po uzoru na engleske vrtove, sa vijugavim stazama, umesto tradicionalno ravnih i simetričnih. Na glavnom ulazu u park je Vodotoranj, a na centralnom mestu je «Velika terasa», višenamenski objekat, prvobitno namenjen zabavi, a kasnije je prepuštena sportistima. U blizini su «Letnja pozornica», gde se održava «Međunarodni filmski festival» i «Muzički paviljon», namenjen promenadnim koncertima subotičkih muzičara.

Zoološki vrt je baziran na koncepciji prikazivanja životinja bez klasičnog kaveza, sa sistemom suvih i vodenih kanala. Bogati botaničko-hortikulturalni sadržaji se upotpunjuju sa životinjskim svetom. Posebno je atraktivna jedna od najstarijih gradevina, «Kuća labudova», koja ima oblik srednjevekovnog zamka.

Palić pruža izuzetne mogućnosti za sport i rekreaciju. Jezero je u obliku nepravilne elipse i da bi se obišlo treba pešaciti 17 km. Na obali jezera postoje uredena kupališta. «Ženski štrand» je slikovito secesijsko zdanje koje ukazuje na izvorište ideje u narodnom graditeljstvu - sojenice nad vodom. Turisti se na jezeru mogu baviti veslanjem, jedriličarstvom i ribolovom, a u okolini jezera su lovišta.

Na Paliću postoje fudbalski, odbojkaški i košarkaški tereni, atletska staza, dečije igralište, otvoreni i zatvoreni bazeni. Naročito su atraktivni teniski tereni teniskog kluba «Palić», koji je osnovan još 1884. godine.

Gosti Palića u mogućnosti su da svoj boravak upotpune obilaskom Subotice, grada atraktivne arhitekture, jezera Ludaš - zašticenog prirodnog dobra, «Selevenjskih pustara» -botaničke bašte u prirodi sa zbirkom raznovrsnih cvetova, ergela u Zobnatici i Kelebiji, farme nojeva, salaša, vinograda i voćnjaka (www.yuta.co.yu).

7

CVETNI I MAJKIN SALAŠ

Cvetni i Majkin salaš predstavljaju deo preduzeća «Maestoso», koje posluje od 1996. godine, a otpočelo je sa radom kao korak napred u razvoju porodičnog posla. Činjenica da se Palić nalazi u neposrednoj blizini granice sa Mađarskom, na putu od velike važnosti, u jednom nekad bogatom voćarskom i vinogradarskom kraju, uticala je da i preduzeće svoju strategiju podesi prema komparativnim prednostima samog regiona. Razvoj turizma, voćarstva i trgovine postao je njegov cilj.

Već 1998. godine otvorena je Vila «Lira» koji je kategorisana sa četiri zvezdice. Interesantan enterijer, ljubazno osoblje i poslovnost doveli su do toga da posle pet godina vila ugosti preko 15.000 zadovoljnih gostiju. Samo dve godine kasnije, zbog potrebe proširenja kapaciteta otvaraju se ekskluzivni apartmani u novom objektu koji je nazvan «Cvetni Salaš» (četiri zvezdice). To je autentični vojvođanski salaš, urađen u palićkom stilu, ukupnog kapaciteta 15 soba. Svaka soba, koje su nazvane po cveću (iris, kala, ruža, ljubičica, gerber, orhideja...) ima kupatilo. U planu je da se svaka soba okreči u boju cveta čiji naziv nosi. Unutrašnjost objekta krase i slike koje su rađene na salašu u okviru likovne kolonije.

Objekat u svom sastavu ima i trpezariju, u kojoj se služi bački doručak, TV salu, saunu, teretanu, salu za sastanke, kozmetički salon…

Cvetni salaš predstavlja spoj modernog i tradicionalnog, a sve u cilju da bi se ispunila očekivanja gosta, koji istovremeno želi određeni komfor i autentičnost.

«Majkin salaš» je tradicionalni vojvođanski restoran otvoren 2003. godine. Nalazi se odmah pored Cvetnog salaša. U skladu sa trendom razvoja seoskog turizma u svetu, koji ima tendenciju da modernog gosta okrene prirodi, ponudi mu tradicionalnu izvornu kuhinju i edukuje ga u smislu upoznavanja kulture i običaja regiona u kojem boravi, preduzeće «Maestoso» je odlučilo da svojim gostima pokloni ovaj prelepi objekat.

Sam položaj Majkinog salaša otkriva činjenicu da su ljudi u ovim ravničarskim područjima kroz istoriju živeli u skladu sa prirodom. Sama osnova i dispozicija salaša je takva da je pružala zaštitu i maksimalnu funkcionalnost. Salaš je zatvoren sa severa gde se nalazi zid zbog hladnog vetra severca ili «gornjaka» kako ga ovde još nazivaju. Upravo zbog toga na severu se nalazila ostava za hranu. Na istočnoj strani se nalazila soba za domaćine tako da su ih budili prvi jutarnji zraci sunca. Na zapadnoj strani se nalazila gostinska soba, a sa juga salaš je otvoren. Takvu situaciju možete i danas da sretnete na Majkinom salašu kao i sam raspored pomoćnih objekata koji su služili domaćinima.

Vreme na ovom salašu kao da je stalo – očuvani su razni stari predmeti, pokućstvo, kaljava peć koja se i danas loži, crno-bele slike na zidovima, ćilimi, drveni stolovi i stolice, pravi etnografski muzej koji posetioca vraća na kraj XIX i početak XX veka. Tu je i poljski «Baćin klozet», đeram kao tipična odlika vojvođanske ravnice, letnja bašta sa stolovima i klupama, ljuljaška za decu, stogovi sena...

Velik trud je uložen da se ovaj objekat pretvori u restoran a da se u isto vreme sačuva sve ono što je karakteristično za jednu ovakavu oazu u ravnici. Stari vojvođanski salaš je opet postao središte života i okupljanja ljudi uz čašicu dobre domaće rakije, izvorne tamburaške muzike i tradicionalnih jela. Gurmani mogu da uživaju u dobroj krompirači, telećem perkeltu sa domaćim testom i sirom, pevčijem paprikašu sa knedlama, salašarskom pasulju, ovčijem paprikašu sa kupusom, svinjskim papcima, pečenoj patki ili pak možda pravoj ribljoj čorbi. Za sladokusce se prave fanke, domaće štrudle, gomboce, kompoti.... To je samo deo bogate ponude Majkinog salaša. Uz sve to ne sme se zaboraviti kvalitetna ponuda vina, domaće rakije od dunje, jabuke ili šljive. Tu je takođe i tamburaški orkestar «Neven», a na imanju se nalazi i šaranski ribnjak, bazen, sportski tereni, ergela konja. Sve to je okruženo voćnjacima i malim bagremovim šumarkom.

8

Organizacija raznih svetkovina je doprinela da se gosti edukuju i podsete na život i običaje naroda koji žive u ovom regionu. Danas su već dobro poznati i posećeni tradicionalni aranžmani koje pomažu i turistička organizacija Subotice, opština, likovne kolonije, udruženja slamarki, kulturno umetnička društva i to sve u cilju očuvanja kulturno istorijskog nasleđa i samog unapređenja turističke ponude na Paliću.

Cvetni i Majkin salaš gotovo da su jedna celina i svojim sadržajima gostima pružaju raznovrsnu zabavu. Uradilo se puno toga da gosti na samom salašarskom imanju dobiju brojne ekstra usluge kojima je obogaćena ponuda.

Opis dodatnih usluga na Cvetnom i Majkinom salašu :

1. ŠKOLA JAHANJAU sastavu ergele «Maestoso» Cvetnog Salaša nalazi se 7 lipicanera i 10 poni konja.

Gosti mogu da se provozaju fijakerom, upišu školu jahanja, dok se zimi organizuje sankanje sa upregnutim konjima.

2.  ŠARANSKI RIBNJAK U ribnjaku površine jedan hektar već deset godina se intenzivno gaji uglavnom

šaranska riba tako da gosti salaša imaju mogućnost da uživaju u čarima sportskog ribolova.U cenu smeštaja je uračunata i dnevna dozvola za pecanje na ribnjaku.

3. BAZENGostima od maja do oktobra stoji na raspolaganju otvoren bazen (dimenzije 4 m x 10

m, dubina 1,6 m – 1,7 m ). Pored bazena se nalaze suncobrani, ležaljke i zatvorena terasa. Takođe, moguće je kupati se i na termalnom bazenu na Paliću (33°C).

4. SPORTSKI TERENINa salašu se nalazi teren za mali fudbal i odbojku na pesku i teren za basket.5. SAUNA (Za maksimalno 5 osoba)6. MINI TERETANA 7. WELNESS PROGRAMProgram traje od 4 do 14 dana, u zavisnosti od želje gosta. Za to vreme je obezbeđeno:

pregled lekara koji ujedno preporučuje režim ishrane i vežbi, lični trener, maser (više vrsta masaže), kozmetičar (u ponudi je dvadesetak wellness i kozmetičkih tretmana).

8. OPREMLJENA KONFERENCIJSKA SALA (DO 50 OSOBA)9. TAMBURAŠKI ORKESTAR svira na salašu subotom uveče i nedeljom za vreme

ručka.10. ANIMACIJA I ČUVANJE DECE 11. UČESTVOVANJE U TRADICIONALNIM RADIONICAMA (slamarske,

likovne, muzičke, etno)11. ORGANIZOVANJE IZLETA (www.maestoso.co.yu).

9

TRADICIONALNA KUHINJA

Restoran «Majkin salaš» nudi tradicionalne specijalitete regiona, autohtone sorte vina (kevedinka - belo vino i kadarka – crno vino) i prave domaće voćne rakije (od jabuke, šljive, dunje i kajsije). Svaki dan priprema se određeno jelo (salašarski pasulj, ovčiji paprikaš sa kupusom, pevčiji paprikaš sa knedlama, svinjski papci, juneći perkelt sa testom i sirom), a tu su i jela po porudžbini (ćevapi, pljeskavica, vešalica, kolenica, jagnjeće, jareće ili praseće pečenje). Salate se prave od neprskanog povrća. Od slatkiša prave se palačinke i razne štrudle (od maka, jabuke, bundeve) koje se naprosto tope u ustima.

Na restoranu je spolja uočljiv tradicionalni sunčani zabat. Očuvan je starinski način rasporeda prostorija na salašu, mada su one prilagođene novoj nameni. S jedne strane je ostava za kuhinjski pribor, s druge kuhinja, u sredini hlebna peć i roštilj koga drže bagremovi stubovi, a sasvim iza kuhinje vinski podrum. Ako to vreme dozvoljava, ipak je mnogo prijatnije jesti napolju za velikim drvenim stolovima koji su nadkriveni vinovom lozom.

Na jelovniku «Majkinog salaša» nalaze se brojna hladna predjela, supe i čorbe, jela po danima, glavna jela, jela od ribe, salate, deserti. Uz svako jelo, u jelovniku je preporučeno određeno vino. Za slaganje hrane i vina koristi se izraz «venčanje». I kao što bi venčanje trebalo da bude kruna ljubavi, slaganje vina i hrane bi trebalo da bude kruna gastronomskog uživanja.

Hladna predjela: bački sto (kulen, švargla, slanina, čvarci, domaća šunka, podliveni sir), domaća

kobasica, domaći kulen, dimljena šunka, švargla, hurka, čvarci, domaća pašteta, sir, risački fruštuk (slanina, luk, domaći hleb), hleb sa mašću.

Supe i čorbe:dnevna domaća supa (kokošija, morčija, golubija, juneća), salašarska čorba, paradajz

čorba sa noklicama, kim čorba sa jajima i prženim kruvom, krem čorba.Jela po danima:utorak – paprikaš od bubaca, sreda – salašarski pasulj sa kobasicom, četvrtak – ovčiji

paprikaš sa taranom, petak – pevčiji paprikaš sa knedlama, subota – juneći perklet sa testom i sirom, nedelja – nedeljni ručak.

Glavna jela:Kočijaška šnicla (svinjski but, pikantni maslac), salašarska mućkalica (ražnjić

svinjetine i ražnjić teletine, luk paradajz pire, kuvani krompir), baćina šnicla (svinjski vrat, sos od sira, pečeni krompir i urnebes), biroška čežnja (marinirani ramstek), ciganski ražanj (svinjski vrat, slanina, paprika, pečeni krompir), ćuretina sa kajsijama, ćuretina sa mlincima, svinjski kotlet u sosu od jabuka, ćevapčići, pljeskavica, dimljena vešalica, bela vešalica, domaća kobasica, mešano meso, šnicla u ajvar sosu, pileće belo meso sa roštilja, pileći filirani batak sa roštilja, škembići, vegeterijanski plato po preporuci kuhinje.

Jela od ribe:Prženi šaran sa sosom od šampinjona i testom sa sirom, pohovani šaran sa mariniranim

belim lukom, prženi ili pohovani som, pečeni smuđ, pečeni losos, filirana riblja čorba sa testom.

Salate:Kupus, mladi luk, ljuta papričica, šopska, cvekla, krastavac sa pavlakom, pečena ljuta

paprika, srpska, zelena, paradajz, krompir salata, ajvar, mešana salata.Deserti:Štrudle (sa makom, orasima, višnjama), nasuvo (testo sa makom, orasima, grizom,

rogačem), palačinke, krofne, prisnac, gomboci, kolač od jabuka, višanja ili šljiva, gurable, uzlivance, barat fule, flute, listići (Jelovnik restorana «Majkin salaš»).

10

Vinska istorija

Čitav ovaj region leži na peščanom zemljištu koje je nastalo nakon nestanka praistorijskog Panonskog mora. Zato se vina ovog područja popularno zovu vina sa peska. Peskoviti tereni, umereno kontinetalna klima i kvalitetne sorte vinove loze daju veoma pitka vina.

Vinarska tradicija subotičko-horgoške peščare je duga preko 2000 godina. U Bačkoj vinogradarstvo je svoj napredak doživelo posle prodora filoksere u Evropu. Tada su na tri lokaliteta: Paliću, Čoki i Bisernom ostrvu kod Novog Bečeja, osnovana tri vinska podruma koja i danas čine okosnicu razvoja vinarstva ovog područja.

Podrum u Čoki, osnovan 1903. godine, ubraja se u retke raskošne spomenike velike vinske kulture. Podrum Palić je nastao na mestu nekadašnje poljoprivredne škole, osnovane 1896. godine i nastavljač je stare vinarske tradicije subotičko-horgoške peščare.

Pojedine stare sorte vinove loze tradicionalno se gaje na peščari. Ranije je to bila kadarka, a sada je to kevedinka i kod Novog Bečeja muskat krokan. U novim vinogradima najviše se neguje italijanski rizling, zatim rajnski rizling i šardone. Preporučene bele sorte u ovom području su italijanski rizling, župljanka, beli burgundac, ezerjo, u Čoki još i muskat otonel, semijon i muskat krokan sa Bisernog ostrva, a od crnih merlot, frankovka, crni burgundac i kaberne.

Nosioci vinogradarske proizvodnje ovog kraja su Vinarija Čoka i Podrum Palić. Vinarija Čoka sa svojim vinima sa snagom «ždrepčeve krvi» je proizvođač kvalitetnih i vrhunskih vina od kojih se preporučuje merlot, muskat otonel, ždrepčeva krv. Tu su i pino gri, pino noar i pino blan. Podrum Palić, osim bogate lepeze vina proizvodi i penušavo vino pod nazivom Francuski poljubac, čija je osnova autohtona sorta kevedinka.

Poseban kuriozitet ovog regiona je viteški vinski red "Arena Sabatkienze" ili «Subotički pesak». Vitezovi vina ovog reda popularišu i šire kulturu pijenja vina. Stari vinski običaji se neguju uz određene rituale u uniformama neobičnog i atraktivnog izgleda. Vitezovi su organizovani po rangovima, a sam ritual prijema u red podrazumeva testiranje kandidata u poznavanju vina (www.serbia-tourism.org).

11

TRADICIONALNE MANIFESTACIJE I IZLETI

Svake godine preduzeće «Maestoso» organizuje različite manifestacije, takmičenja i radionice, kako bi animiralo svoje goste i učinilo njihov boravak što prijatnijim i interesantnijim. I sam Palić predstavlja mesto dešavanja manifestacija različitog karaktera, tako da se gosti Cvetnog i Majkinog salaša, shodno svojim afinitetima, mogu uključiti u iste pasivno, kao posmatrači, ili pak, aktivno, kao učesnici.

Svako godišnje doba je u ovim severnim krajevima izuzetno zanimljivo. U proleće na salašima se organizuje već godinama proslava Dana žena, zatim međunarodna parada Oldtimer-a, a možda najinteresantnije su uskršnje radionice i izložbe, gde se posetioci salaša mogu uključiti u farbanje uskršnjih jaja, izradu licitarskih srca. Organizuju se i etno-radionice, podjednako interesantne za stare i mlade, u kojima se od testa, slame, zrnevlja prave različiti predmeti. Ove radionice mogu predstavljati jedan od načina za aktivno sprovođenje slobodnog vremena, gde do izražaja dolazi kreativnost posetilaca salaša.

Palić je naročito posećen za prvomajske praznike, kada se tradicionalno organizuje «Prvomajski uranak» na obali Palićkog jezera. Tada se skupi više od 10.000 gostiju.

U maju se održava i tradicionalno takmičenje u sportskom ribolovu na Majkinom salašu. U ribnjaku se gaji šaranska riba, koja čini 90 % jata, a ostalih 10 % čine bela riba, smuđ, som, štuka. Kilogram izlovljene ribe plaća se po važećem cenovniku. Dozvoljen izlov je do tri kilograma i to bele ribe i šarana, dok se sva ostala riba vraća u ribnjak. Nakon takmičenja, ljubitelji ovog sporta se druže uz riblju čorbu, domaću rakiju i mnoge specijalitete.

Sledi otvaranje letnje turističke sezone na Paliću, koju karakterišu brojni programi, koncerti, izložbe i tradicionalni «Filmski festival» krajem jula. Leto na salašima je rezervisano pretežno za porodice, koje se radije odlučuju za vojvođansku ravnicu nego za morske obale. U julu i avgustu se održavaju takmičenja u odbojci i fudbalu na pesku na Cvetnom salašu. To je i period kada se održava jedna od najstarijih turističkih manifestacija u Vojvodini – Dužijanca. Ova manifestacija prezentuje običaje nastale tokom žetve Bunjevaca. Održava se u Subotici i traje od 30 do 45 dana. Poslednjih godina posetioci su uglavnom iz Subotice i okoline, a ima ih oko 10.000. U sklopu manifestacije se odvijaju takmičenje žetelaca i traktorista, konjičke trke, karneval, defile folklora i Skupština žetelaca. Prostor održavanja su ulice, katolička crkva, domovi kulture i žitna polja.

Početak jeseni je rezervisan za Berbanske dane na Paliću, manifestaciju koja ima dugu tradiciju i iz godine u godinu bogatiji program, te samim tim i posetu. To je proslava kraja berbe voća. Na Majkinom salašu se tada organizuje berbanski bal, a krajem oktobra maskenbal i izložba bundeva za Noć veštica. U jesen je naročito značajan tradicionalni bački svinjokolj i izložbe mesnih đakonija, koji predstavljaju uvertiru u praznike koji slede. Na salašima se organizuje i proslava Nove godine i Novogodišnji uranak prvog januara, kada se gosti tradicionalno okupljaju uz «bački sto», služi se kuvano vino i rakija, a tu su i tamburaši Zimi se za goste salaša organizuju piknici uz vožnju sankama sa upregnutim lipicanerima ili vožnja fijakerom.

Na Cvetnom i Majkinom salašu se takođe organizuju kolonije slikara, izbor za mis salaša, likovne, muzičke, kulinarske radionice, seminari, simpozijumi (na Cvetnom salašu se nalazi opremljena konferencijska sala), kao i mnoga druga druženja i skupovi (Tomić, et al., 2002; www.maestoso.co.yu).

U okolini Cvetnog i Majkinog salaša se nalaze značajne prirodne vrednosti (jezera Palić i Ludaš, Selevenjska šuma, Subotičke šume), ali i kulturno-istorijske znamenitosti, koje predstavljaju dobru osnovu za organizovanje izleta, koji će ne samo upotpuniti boravak

12

posetilaca salaša, već ih i edukovati kroz različite aktivnosti o tradiciji i vrednostima ovog kraja.

Tradicionalni izleti u organizaciji preduzeća «Maestoso» su:- etno izlet na Majkin salaš sa vožnjom fijakera ili jahanjem,- pešačenje «Treset» - obilazak jednog od četiri jezera u ovom regionu sa piknikom,- rekreativna vožnja bicikla oko jezera «Ludoš» sa obilaskom arheoloških ostataka sela iz bronzanog doba,- vožnja džipom po parku prirode sa piknikom u Selevenjskoj šumi,- foto safari u lovačkom rezervatu «Makova Sedmica»,- posmatranje ptica u specijalnom rezervatu prirode,- vožnja čamcima po jezeru Ludoš sa piknikom,- obilazak Palića (i mogućnost vožnje pedalinama, sandolinama ili čamcima),- jedrenje na Paliću,- obilazak Subotice – city tour (centar grada i muzej),- obilazak ergele Kelebija ili Zobnatica,- izleti za ribolovce,- šoping ture (Segedin u Mađarskoj),- obilazak banje Kanjiža.

Pored ovih aktivnosti mogu se organizovati: poseta ZOO vrtu na Paliću, poseta farmi nojeva na Guljaš čardi na Paliću, poseta Vinskom dvoru na Paliću (restoran sa nacionalnom kuhinjom i proizvodi šardone, kevedinku, italijanski i rajnski rizling i crni burgundac), izleti do Novog Sada, Petrovaradina, Sremskih Karlovaca, Beograda, manastira Hopovo i Krušedol.

Iz svega napred navedenog može se zaključiti da Cvetni i Majkin salaš, kao i Palić u celini predstavljaju oazu odmora, mira i dobrog provoda.

13

SEGMENTI TURISTIČKE TRAŽNJE, ORGANIZACIJA I MARKETING

Turistička tražnja je vrlo heterogena kategorija, koja zauzima centralno mesto u savremenoj marketing koncepciji. Da bi jedna turistička destinacija bila uspešna ona mora uvažavati i stalno pratiti zahteve i potrebe savremenog turiste i svoju ponudu prilagođavati istim.

Kako seoski turizam zahteva i prirodne i antropogene resurse, i rekreativnu i kulturnu komponentu, jasno je da se mogu privući različiti segmenti turističke tražnje.

U Strategiji turizma republike Srbije, kao glavni klijenti seoskog turizma navode se porodice sa decom, bračni parovi bez dece (penzioneri) i individualci/grupe koje dolaze radi aktivnosti i posebnih interesa (biciklizam, jahanje, lov, ribolov, umetnici, posmatrači prirode...). Glavni motivi putovanja u seosko područje su: odmor, „utapanje“ u prirodu i gastronomija, dok su sekundarni motivi aktivnosti na selu i posebni interesi. Seoski turista će najčešće odvojiti vikend za odmor u seoskom području, dok su duži ostanci ređi, ali mogu da traju i do 10 dana.

Kada je reč o Cvetnom i Majkinom salašu do sada su se, prema rečima vlasnika Gorana Gabrića, izdvojile sledeće tržišne mete:

- Porodice sa decom, koje dolaze u sezoni, uglavnom leti u okviru aranžmana «Leto na salašima» i borave 5 do 14 dana. Na salašarskom imanju se nalazi uređeno igralište za decu, a tu su i brojne radionice za animaciju dece.

- Vikend posetioci i izletnici, koji kraće borave i uglavnom dolaze u posetu kod rođaka i pijatelja u Suboticu ili na Palić, a salaše posećuju da bi probali vojvođanske specijalitete u restoranu domaće kuhinje «Majkin salaš».

- Putnici u tranzitu, koji na salaše svrate da se kratko odmore.- Poslovna klijentela, koja na Paliću boravi u vreme održavanja kongresa, simpozijuma,

seminara, van sezone.Kada je reč o strukturi posetilaca po zemljama iz kojih dolaze, preovlađuje domaća

klijentala (oko 75 %), dok ostatak čine strani posetioci iz zemalja u okruženju, koji ovaj prostor posećuju uglavnom iz poslovnih razloga. Glavni izvori tražnje u granicama naše zemlje su gradski centri: Beograd, Novi Sad, Kragujevac i Niš.

Cvetni i Majkin salaš mogu svojom ponudom privući i druge tržišne mete. Ergela, ribnjak, bazen, mini teretana, tereni za fudbal, odbojku i košarku, mogućnost iznajmljivanja bicikla, organizovana pešačenja, kao i sportsko-rekreativni objekti i klubovi na samom Paliću su dovoljna osnova za razvoj sportsko-rekreativnog turizma.

Kulturno-istorijsko nasleđe Palića i salaši, kao svojevrsni etnografski muzeji mogu privući i klijentelu kulturnog turizma. Takođe, ove salaše bi trebalo uključiti u đačke ekskurzije ili pak, na salašima organizovati škole u prirodi. Pored ovih oblika turizma, moguće je razvijati i eko-turizam, manifestacioni turizam (tokom cele godine se organizuju različite manifestacije), gastronomski turizam, zahvaljujući tradicionalnim specijalitetima i specifičan vinski turizam, s obzirom da je prostor Palića i okoline od davnina poznat voćarski i vinogradarski kraj, zatim zdravstveni turizam (na Cvetnom salašu posoje organizovani welness programi, moguće je osmisliti programe zdrave ishrane, aktivan boravak u prirodi i sl.). Blizinu lovišta i samu vojvođansku ravnicu treba iskoristiti za privlačenje segmenta lovaca.

Prodaja turističkog proizvoda Cvetnog i Majkinog salaša se vrši direktno ili preko turističkih agencija. Individualne i grupne rezervacije se mogu izvršiti putem telefona ili popunjavanjem zahteva za rezervaciju na sajtu preduzeća «Maestoso» www.maestoso.co.yu.

14

Neke turističke agencije iz Novog Sada i Beograda su Cvetni i Majkin salaš uvrstile u svoju ponudu, kroz sedmodnevne aranžmane uglavnom u letnjoj sezoni («Leto na Paliću») ili jednodnevne izlete koji obuhvataju obilazak ova dva salaša, ručak, jahanje ili vožnja fijakerom na salašu, dnevna dozvola za pecanje na ribnjaku, korišćenje terena za fudbal, odbojku na pesku i terena za basket. Na inostranom tržištu nema organizovane prodaje.

Kooperacija u marketingu i organizaciji posebnih sadržaja je izuzetno značajna za mala turistička preduzeća u seoskim regionima. Svesni toga, Cvetni i Majkin salaš ostvaruju saradnju sa Turističkom organizacijom Subotice, kulturno-umetničkim društvima i likovnim udruženjem, kako bi što kvalitetnije animirali svoje goste i prezentovali im tradiciju ovog podneblja. Međutim, na lokalnom nivou ne postoji organizacija koja bi povezala seoska domaćinstva, koja imaju resurse i volju da se bave seoskim turizmom.

U cilju unapređenja razvoja seoskog turizma Srbije i poboljšavanja položaja preduzetnika u ovoj oblasti, 2003. godine je osnovano «Udruženje preduzetnika u seoskom turizmu Srbije» sa sedištem u Beogradu. Udruženje okuplja pojedince - preduzetnike iz svih delova Srbije u kojima je razvijen seoski turizam. Član udruženja je i vlasnik Cvetnog i Majkinog salaša – Goran Gabrić, koji je dve godine bio predsednik Upravnog odbora udruženja. Udruženje organizuje aktivnosti u cilju uključivanja zainteresovanih preduzetnika u bavljenje seokim turizmom i obavlja edukativne i informativno-propagandne delatnosti, aktivno učestvuje u formiranju turističke ponude seoskog turizma, sprovodi aktivnosti vezane za podizanje kvaliteta usluga u seoskom turizmu i uvođenje međunarodnih standarda kvaliteta, vodi akcije vezane za uvođenje standarda održivosti u seoskom turizmu, učestvuje u aktivnostima vezanim za promociju seoskog turizma na domaćem i inostranom turističkom tržištu, za plasman ponude seoskog turizma, organizuje samostalno, ili u zajednici sa drugim organizacijama, stručne skupove, stručna putovanja i druge oblike edukacije i stručnog usavršavanja članova, sarađuje sa srodnim organizacijama u zemlji i inostranstvu.

S obzirom da se Cvetni i Majkin salaš nalaze u neposrednoj blizini granice sa Mađarskom, oni su dobro pozicionirani za uključivanje u prekogranične inicijative. Iz perspektive potrošača, ponuda seoskog turizma koja kombinuje odmor u dve različite zemlje ima značajnu privlačnost.

U oblasti informisanja i marketinga danas veoma značajno mesto ima internet, koji omogućava potencijalnim turistima da za kratko vreme po relativno niskoj ceni dobiju veliki broj informacija o željenoj destinaciji. Tako na sajtu www.maestoso.co.yu potencijalni posetioci Cvetnog i Majkinog salaša mogu videti kakve su to sobe na Cvetnom salašu, šta se nalazi na jelovniku Majkinog salaša, kakvi se izleti organizuju, kalendar manifestacija, a tu je i foto album koji odražava realnu sliku salaša, a za one koji dolaze sopstvenim prevozom tu su informacije kako stići do salaša i mapa. Takođe, putem ovog sajta moguće je naručiti CD sa prezentacijom salaša, kontaktirati vlasnika salaša, rezervisati usluge.

Pored interneta, od ostalih propagandnih sredstava koriste se prospekt, koji sadrži osnovne informacije i fotografije koje govore više od teksta, na lokalnoj televiziji «Super» se emituje reklama, a postoji i snimljen film o salašima. Na salašima se nalazi i suvenirnica, u kojoj se mogu kupiti suveniri od slame, kože, keramike, zavese i sl.

15

ZAKLJUČAK

Pojedini vojvođanski salaši predstavljaju specifičan turistički proizvod koji postaje sve popularniji na domaćem tržištu. Naročito se izdvajaju u pogledu turističke uređenosti, salaši koji se nalaze u blizini važnih saobraćajnica. Cvetni i Majkin salaš, smešteni na Paliću, naselju koje je uvršteno u deset strateških tačaka na Koridoru 10, posetiocima pružaju autentičan doživljaj vojvođanske ravnice, praćen tradicionalnom kuhinjom, domaćim vinima i rakijom, a tu su i manifestacije koje neguju tradiciju i prikazuju običaje naroda sa ovih prostora. Cilj je privući posetioce, zadovoljiti njihove potrebe, ispuniti očekivanja i stvoriti želju da se opet dođe. Zahvaljujući turističkom aktiviranju, ovi salaši su revitalizovani, međutim, turizam nije glavni izvor prihoda, primat ima poljoprivreda (voćarstvo).

Da bi se moglo govoriti o nekim značajnijim pozitivnim uticajima seoskog i drugih oblika turizma na lokalnu zajednicu, privredu i kvalitet života, nephodno je postojeće smeštajne kapacitete Palića i okoline (stare kuće, vile, salaše), uz mala ulaganja urediti za potrebe prijema turista, a da pri tome sačuvaju svoju autentičnost. Turističko-informativni centar Palića ili Turistička organizacija Subotice mogu na sebe preuzeti ulogu koordinatora aktivnosti, osmisliti propagandu, edukovati lokalnu zajednicu, organizovati različite skupove za razmenu iskustava, obezbediti finansijsku pomoć (npr. kredite za seoska domaćinstva koja žele da se bave seoskim turizmom), kraće rečeno neophodna je organizacija koja će biti lider.

Na nacionalnom nivou je potrebno kreirati rezervacioni sistem u kojem bi se nalazila ona seoska domaćinstva koja zadovoljavaju određene standarde kvaliteta.

Šansa ovih salaša i uopšte seoskog turizma Vojvodine može biti i saradnja sa susednom Mađarskom, gde je ponuda seoskog turizma na zavidnom nivou. Kreiranje ruta koje bi povezale mađarske čarde i vojvođanske salaše moglo bi biti atraktivno i za strane turiste i za turoperatore, jer je prostor Vojvodine još uvek turistički neistražen.

Činjenica da je seoski turizam uvršten u prioritetne oblike turizma u Strategiji turizma republike Srbije, govori da je država prepoznala značaj seoskog turizma za revitalizaciju seoskih područja. Takođe, u toku je izrada Master plana za Palić, koj bi mogao doprineti boljem pozicioniranju Palića, a samim tim i Cvetnog i Majkinog salaša na domaćem, ali i inostranom tržištu.

16

LITERATURA

Lazarević, R., (2000): Turističke manifestacije kao segment turističke ponude Palića,

PMF, Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Novi Sad

Lainović, J., (2004): Značaj D.O.O. «Elit Palić» u razvoju turizma Palića, PMF,

Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Novi Sad

Šokčić, G., (2003): Promene morfologije i funkcije prigradskog naselja Palić, PMF,

Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Novi Sad

Tomić, P., et al., (2002): Kulturna dobra u turističkoj ponudi Vojvodine, PMF,

Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Novi Sad

Strategija turizma republike Srbije (2005)

Jelovnik restorana «Majkin salaš»

Podaci dobijeni od vlasnika salaša Gorana Gabrića

www.maestoso.co.yu

www.palic.co.yu

www.infopalic.co.yu

www.yuta.co.yu

www.serbia-tourism.org

17