١

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠{â{È{^{{âÓ{

(٣٢١ :ژمارەی متمان) ..دەردەچ (KTFA) تی كورد - توركی دۆستاین كۆمالیل كی سیاسی و كولتووری گشتییگۆڤار

دیزاین و گرافیك: شاخوان جعفر

سرۆكی ئنجومن و سرنووسر:Editor-in-Chief

شوان تاڤینگ

سرۆكی كۆم و خاوەن ئیمتیاز:Concessioner

فلكددین كاكیی

(U4/779) ر، دریم ستی، ژمارەولراق ـ ھمی كوردستان/ عرناونیشان: ھ Tel: 00964 66 451 4080 & 00964 770 235 6000 Email: turkiyenasi@yahoo.com

٢

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

٢

Ö^{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{iÊ

فلكددین كاكیی

ئیرادەی ئاشتی بھزترەپش ھنــــگاوی نــــاوە. ئمــــ ئومدەواریــــن و لدوە دەخوازین، ئو پرۆســــ دیمكراســــیانی توركیا بردەوام گڕ دەب .ك ڕابوەســــتت، نش بچرەو پو بــــ ببــــندەین بــــاری گرژی و توندوتیژی و زمانی زبر بگڕتوە. دەشزانین ك گلی تورك خوازیاری ژیانی ئاشتیانو ئارامی و پشــــكوتن. ھروەھا گلی كوردیش بئاواتی ئاشــــتی واتتی. كیكلســــی مری دیموكراسیانو چارەســــ

ئیرادەی ئاشتی لھردووال خورت و چسپاوە. ،تی مرۆڤ نییینگ و توندوتیژی یاسای ژیانی كۆمجبكو دیاردەیكی كت و نائاسایی. بكو یاسای سرەكی ئاشــــتی و ژیان. جنــــگ، ھرچندە درــــژەی پبدرت لئنجامدا دەب ھر ڕاوەســــتتوەو، ئاشتی سربكوت. جنــــگ توخمی كینــــو ڕق و دوژمنایتــــی بودەكاتوە. بم ژیان ســــلماندویتی ك ھیچ دوژمنكاریك تا ئبد نماوە، بكو لئنجامدا دۆستایتی سركوتووە بسر دوژمنكاریــــدا. دۆســــتایتی نــــوان تورك و كــــورد، وەك دۆســــتایتی نوان گشــــت گالندا، چارەنووسی لۆژیكی و دروســــتی ژیان، الینگرانی دۆســــتایتی كــــورد - تورك، بپرۆشــــوە، دەڕوانن گڕانوەی پرۆســــی ئاشتی و، داوادەكــــن توندوتیژی لھردووالدا ڕابگیرت و بگڕتوە ســــر پرۆسی دروســــتی ئاشــــتبوونوە، پیامی ئم بۆ ھردووالی. ھروەك چۆن لحكومتی توركیا داوای ڕاگرتنی (بیاری جنگ) دەكین، ئــــاواش لپكك و الینگرانی داوای ڕاگرتنی ھرجۆرە چاالكییكی ســــربازی دەكین. كو دەبدی. ب تن نایك الییئاشتی ب دەشزانین كھردووال پكوە بیاری كۆتایھنانی ھتاھتایی حاتی جنگ بــــدەن. دیارە ئــــم توندوتیژیــــ بھوودەی. ھیچ الینك قازانجی لناكات. ھر بۆیش پشــــنیار دەنرین بۆ ھردووال، تاپكوە ئاگربست (ئاتشكس) ڕابگینن و بئجگاری وازبھنن لزمانی زبر (ڕاگیاندنی نگتیڤ) و توندوتیژی ڕابگرن. كاتیش گرنگ، وەختی ھر مرۆڤك گرانترین بھای ژیانیتی. ئم وەخت پ بھای لتمنی مــــرۆڤ دەچــــت. درەنگ كردن لئاشــــتی و دەبت ھۆی

بردەوامی ئازار و دەردی تورك و كورد. حیف و ســــد مخابــــن، خونی گنجی تــــورك و گنجی كــــورد بخۆڕایی بژت. ژیــــان و مانــــوە لدنیادا مافی ســــرەكی و ســــرەتای ھر ئینسانك. ســــد مخابن بۆ فوتانی گیانی ھر مرۆڤك لجنگدا، لكاتكدا دەتوانین كۆتایی پ بھنین و مسلك بئاشتی ببنینوە. دەبا پكوە خواستی ئاشــــتی و ژیان سربخین لئنجامیشدا مسلكان ھر بئاشتی و دیالۆگ یكال دەكرنوە. ئیتر

بۆچی ڕۆژك زووتر ئاشتی نھنین دی؟؟

.ئاشتی ژیانئیرادەی ژیانیش بھزترە.

وە كبووەتوە چتی لگای مرۆڤایی كۆمفلســـفیكدی قبووبكین. ئـــوەش بناغی بیكوە ژیانی

.یئاشتیانھرچندە ھشـــتا لھندێ جگی ســـر ئرز شڕ و پكدادان ماوە، بم ڕەوشـــی نودەوتی، بگشـــتی، بـــرەو ئاشـــتی و ئارامی و ئاســـایش دەڕوات. لبواری چكی ئتۆمیشدا مترسی كم بووە، ھرچندە ھشتا

ماوە.یك دوو ســـا ھلومرجی ئاشـــتی و ئاشتبوونوەی گشـــتی لعـــراق و توركیا و وتانـــی ڕۆژھتی ناوین

فراھم بووە.بگومـــان ھمـــوو كار و دەستپشـــخریكان، تنیـــا بدەســـتی حكومتكان نیی. بكو گالن و ڕكخراوە سیاســـیكانیان و كۆمـــگا مدەنییكانیـــش دەتوانن لبواری چســـپاندنی ئاشتی و دۆســـتایتیدا چاالك و

كارابن.دەنگـــی ھـــر دەزگایكی مدەنی و ئاشـــتیخواز و ھر كســـایتیكی خرخـــواز ھر گروپكی دۆســـتپروەر دەتوانـــ كاروانی ئاشـــتی و پكوەژیـــان برەو پش ببـــات. كواب، ناب بدەنگ بمنین لئاســـت جنگ و

توندوتیژی و دەمارگیری كورانی ھیچ الینك.لوتـــی توركیادا، بدەستپشـــخری خوالخۆشـــبوو تورگوت ئۆزال و ئستا بدەستپشخری رزدار رەجب تیب ئـــردۆگان و ئـــاك پارتی پۆژەی چارەســـری ئاشتیانی مســـلی كورد لتوركیادا خرای برنامی

كارەوە.ئو دەستپشـــخریان مایی بوژانوەی ئومد و بوای دەیـــان ملیۆن ئینســـانی تـــورك و كـــورد و میللتانی

.یئاشتیخوازی دیكبر زیاتر لســــاك پۆژەی كرانوەی دیموكراســــیانی حكومتی توركیا خرای بردەســــت، كــــ خكی كوردی توركیا و كوردانی وتانی دراوسی توركیا جیھان ب گرمی چوون پشــــوازی ئم پۆژە ئاشــــتیخوازانوە، ھاوكاری و

پشتیوانی خۆیان ڕاگیاند.چونك مســــلی ئاشتی و دیموكراســــی و پكوە ژیان لتوركیــــادا پیوەنــــدی ڕاســــتوخۆی ھیــــ بئاوات و برژەوەنــــدی كوردانــــی سرانســــری دنیــــا، بتایبتی لدراوســــی توركیادا. ھر لو چوارچوەیشدا پیوەندی پۆزەتیڤانــــی ھــــاوكاری و دۆســــتایتی نــــوان ھرمی كوردســــتانی عاق و حكومتــــی توركیا، بجیددی برەو

�

٣

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٣

Ö^{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{iÊ

بھرۆز گی*

بكوردی؟ .ستر ببولھدا لو كات و ساتكوردستانی ل و جۆرە كۆنگرانستنی ئستا ھیچ كاتی بئ ك شـــندێ ككوردی عیراق بۆناو ھ و گوناھ نیتوریـــت بكـــرێ. چونك كۆنگرە بشبســـتری، ئگـــر ھموو الینكانی بشـــداربوو، ئیلتیزام نكـــن! ببیارەكانـــی كۆنگرەوئنجامكـــی ر ئامانجیش لگـــخۆ ئ !كی دەبـــچ ســـوود با ل !وریتكردنـــی كوردســـتانی عیراق نیـــتئوروپـــا ئوكۆنگرەیـــ ببســـترێ؟ ئگریش ئامانج!ڕاكشـــانی سوپای توركیای بۆ ناو خاكی ھرمی كوردســـتانی عیراق! ئم پرســـیاركی تـــرەو بواناكـــم ســـركردایتی كوردســـتانی ك !رببپردا تسی بو یارییعیراق-یش، ئ و جۆرە كاراننجامدانی ئئ رەتاوە دەزانسل چونك .نیمـــان دەگكمرھزیانـــی زۆر بتوركیا ئستا بوردیی تماشای داھاتووی عیراق دەكات. لالیـــك چاوەڕی پكھاتنی حكومتی تـــازە دەكات. لالیكی تریـــش چاوەڕی ئوە دەكات ك ئایا ھوســـتی عراق و سرۆكایتی ھرم، دەربارەی ئو شڕانی ك لو دواییاندا

ڕوویاندا چی دەب؟ لوەتی ئاك پارتی-یش ھاتۆت ســـر حوكم و دەست؟ تا ئســـتا لنگڕاوە، سوپای تورك داخیلی كوردستانی عیراق بب، بموقاڕەنكردن لگڵ حكومتكانی پشوی خۆی. بپچوانی ئوانـــوە، گرنگی ب دروســـتكردنی پیوەندی تیجاری و ئابـــووری و پیوەندی باشـــكردنوە لگڵ ھرم داوە. بم ئستا شڕ و پكدادان زۆربوە، بۆی پویست یكتی و پارتی و ھموو ،تازەی م وەزعكانی تری كوردستانیش، ئحزبدیراس بكن و ھمووالیك پكوە ھودەین بۆ ئوەی ئاشتی سركوێ و ئو شڕ و شۆڕانی وەكی ئاشـــتیخوازنشـــڕووشـــدەدەن ب كـــلڕگای دیالۆگوە لســـر سنوورەكانی خۆمان دووربخینوە. ئگـــر ئوە نكین لداھاتوودا

ڕووبڕوی ھڕەشی گورە دەبینوە!!!*برپرسی نونرایتی ی. ن. ك لئنقرە

ئو(٢٩) بیســـت و نـــۆ مادەیی كـــ ڕەوانی دادگای دەســـتوری كرابوون، پش چند ڕۆژك لالین دادگای دەستورییوە ب ھمواركردنكی زۆر خفیفـــوە ك لـــ ڕســـتیك تناپڕێ، دادگای دەستووری ڕەزامندی لسر داو ڕەوانی ڕیفراندومی كرد ك لڕۆژی ١٢-٩ ئنجامدەدرت. بمش پارتی داد و گشـــپدان ل محاوەلی یكمیدا ســـركوت. ھرچندە ڕەنگ شتكی تدانب!بم بۆكـــورد ئوتـــۆی موباشـــیری ك، ك دەســـتوور ندێ مـــاددە لگۆڕینـــی ھعسكر دایناوە، بیست و نۆ ماددەی دەربارەی گشـــپدانی پرۆســـی دیموكراســـی لتوركیا لبگۆڕدرـــت. ئمـــ خۆی لخۆیـــدا گۆڕانگی گورەو ھنگاوگی باش، بۆ ڕوانین لداھاتوویكی پشـــنگدار بـــۆ دواڕۆژی ھمـــوو پكھاتكانی گای داخكتریـــدا. جوان ین نـــاو توركیا لـــحزب كوردییك، پارتی ئاشـــتی و دیموكراسی (BDP)، دیســـان، وەك ھردوو حزبی توركی (جھپو مھپ) بڕەسمی دژایتی خۆی بۆ ئو ماددانـــ ڕاگیاند و گوتی لڕفراندومكدا لدژی ئو گۆڕاندەســـتوریاندا دەنگ دەدەین.بم ئوەی ھســـتی پدەكرێ، كوردی توركیا ئمجارە پناچ بقسی حزب كوردییك بكن و بئگـــری زۆرەوە دەنگ بـــ ب (ئڤت) بـــۆ گۆڕانكاریـــكان ل دەســـتورەكدا دەدەن. ك ،وەیرانیش ئـــك و چاودی خڕای زۆربلڕفراندومكدا كدەســـتووری مواركردنھتدەپڕێ.دیارە و نوەدەســـتدەھ سركوتن دوای سفرە سركوتووەكی جنابی سرۆكی ھرمی كوردستان كاك مسعود بارزانی بۆتوركیا، شڕو كشیكی زۆر لنوان چكدارانی پككو سوپای توركیا دروست بوو. ك لڕاستیدا، ڕایك ھی دە، ئم شڕان بۆ تكدانی سفرەكی كاك مسعود بارزانی و ئیحراجكردنی ھوستی سیاســـی تواوی ســـركردەكانی كوردســـتانی عراق دروســـتكراوە.لالیكیتریش پارتی ئاشتی و دیموكراســـی (BDP)، دەیوێ كونگرەیكی

�

٤

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

شوان تاڤینگ

تـــوركیــا؛ چــارەسرك بـ ســـــــلتوركیا سیماكانی دەستپكردنی قۆناخكی سیاسی نوێ بدیاركوتووە، سرەتا بپرۆسی ریفراندۆمی دەستووری تدەپڕت، پاشــــان ھنگاونان برەو ھبژاردنی گشتی «پرلمان». لســــروبندی ئم تاقیكردنوە گرنگدا شینپكی لھیچ ھۆشداریی و ب ئكی موفاجوەیشبچكدارانــــی پكك ئاگربســــتی تاكالینیان شــــكاند و لچنــــد ناوچیكــــی جیاوازی توركیا ھرشــــكانیان شو كڵ ئگش ھاوشــــان بوو لمكردەوە. ئدەستپئاۆزەی لئنجامی گرژییكانی نوان ئنقرە و تلئبیب بھۆی ھرشكردن ســــر كاروانی كشتیگلی ئازادی بۆ غــــززە ھاتكایوە، بشــــوەیكی ھاوتریب لگڵ ئو كشــــ قیراناوییی لنوان ئنقرە و واشنتۆن بھۆی دەستپشخرییكی توركیا و بڕازیل پیوەست بدۆسی ئتۆمی ئرانوە. لرەدا ئو پرسیارەی لزھنی زۆربمان خــــۆی قوتكردەوە ئوەی، ك داخــــۆ ئو رووداوان تنھا

ركوت بوون یان كۆم ئقیكی زنجیرەیی؟! ئگرچــــی كۆمــــاری توركیا بشــــوەیكی بــــ ھاوتا دەسكوتی گورەی لسیاستی دەرەكیدا بدەستھنابت و وەكو گمكاركــــی ھرمایتی گرنگ ئامادەگی خۆی دووپاتكردبتــــوە، ئــــوا دەتوانین بین لســــایی ئو سیاســــت فرە رەھندەوەی ك لگڵ گیشتنی پارتی داد و گشپدان (AKP) بۆ كورسی دەست لسای

٢٠٠٢ دەستی پكردووە. وە كندیــــن جــــار دووپاتمانكردۆتوەشــــدا چڵ ئگلپرەپدانی ئو رۆ گشسندووە یان پاراستنی ئوەی تائستا بدەستھاتووە، لسر ئاستی ناوخۆش پویستی وات .یوە ھلی ھاوشــــوتگریالیزەكردنی دەســــك بپویست سیاستی دەوتی توركیا لسر ئاستی ناوخۆ ویســــترەدا پت. لنگ بكرو دەرەوە ھاڕمۆنی و ھاوئاھئم شاھیدی بۆ ئوە بدەین ك دەوت سرەتایكی زۆر بھزی دەستپكرد بۆ ئو پالنژییی ك ب «كرانوە» ناوزەدكرا، جارك بڕووی كوردان، جاركی دیك بڕووی یۆنانی و چركــــزی و الزی و ئرمنی و علوییكاندا. ھموو ئمان ھنگاوگلكی بوران و ھیوابخشــــبوون، بــــم بداخــــوە بھــــۆی نبوونی دیدكــــی بابتی و واقیعیانــــ لالین بیاردەرانــــی AKPەوە ك لھموو نگاوانو ھئاكامدا ئوە، لتبكۆ كشندەكانی كرەھب «بنبســــت» گیشــــتن و «كرانــــوەی دیموكراتی» لنیــــوەی رــــگادا و ب نیوەچــــی مایــــوە. لكاتكدا پرۆسك پویستی بیاری ریشیی و رادیكاالنتر ھبوو،

لبرئــــوە بواری كات بفیۆدان نمــــاوە دوای چندان دەی لھكشــــان و داكشانی سیاســــی و دەمارگیری و

ناعقنییت و نرگسییت.بگومان تائســــتا زۆربی دەســــتدارانی توركیا دانیان ببوونی كشــــی كورد ل وتكیان ناوە، ھمووشیان لســــر ئوە كۆك بوون، ك ب چارەكردنی پرسی كورد نخۆوە ببقامگیری بوتن و ســــشكناكرێ توركیا پو بچت خزانی دەوت شارســــتانی و دیموكراتییكان، بم تائســــتا ئــــوەی لزەمینی واقیعــــدا بدیكراوە

لچوارچوەی قس و گوتاری سیاسی تنپڕیوە.ڕووداو و ئاوگــــۆڕە سیاســــییكانی ئــــم دواییــــی نو گۆڕەپانــــی توركیــــا مایی ھوەســــت لســــر كردنن، یكمیان ھــــاوكات لگڵ وتوژ و مشــــتومەكان لمڕ ھمواركردنی دەستوور (ئانایاسا) و سازدانی ریفراندۆمی دەســــتووری ل ١٢ی ئیلولی ئمساڵ، سرلنوێ شڕ و

پكدادانكان دەستیان پكردەوە. دووەمیشیان، ئو ھو ھاوبشی AKP و سوپای بۆ پكھنانی ھزكی پۆفیشــــناڵ ك ل ٥٠٠٠ ھزار سرباز پكدێ و بدرژایی ســــنووری نــــوان توركیا و ھرمی كوردستانی عراق بۆ ماوەی ٥- ١٠ ساڵ جگیر دەكرن. ببۆچوونی زۆربی چاودــــران، ئم ھنگاوەی حكومت رك دەمانگڕنتوە بۆ ســــردەم تاریككانی سانی نوەدەكان، ئوكاتی ٣٠٠٠ گوندی كورد بزۆر چۆكران و ھزاران كورد زیندانی كران، كوژران و بسروشونكران. بمش دووبارە گڕانوەی خاكانی پشــــكنین لســــر رگاكانی باشــــووری رۆژھت ك زۆرجار دەبوون مایی بزاركردنی ھاوتیــــان و ھروەھا قدەخكردنی خكی تش دەبمكان. ئســــتانو كون بۆ چوون كــــناوچھۆی بردەوامبوونی دەیان ســــای شــــڕ و خونشتن و ماورانی و ســــرەنجامیش دووركوتنــــوەی ھردوو

كۆمگای كورد و تورك لیكتری!. لبرامبردا ھمدیســــان گیانی پۆلیس و ســــربازەكان دەڕوا و دەوتیــــش داراییكی زۆر لــــو پناوەدا خرج دەكات، كــــ تائســــتا بپــــی راپۆرت ســــربازییكان تچوونــــی ئۆپراســــیۆنكانی ســــوپای توركیــــا لدژی چكدارانی پكك گیشتۆت ٢٥٠ ملیار یۆرۆ و ٤٠ ھزار كوژراویش بوونت قوربانی، ھر لو شــــڕاندا ســــدان ھزار كورد لگوندەكانیان پڕاگندەی نو مترۆپۆلكان بوون، لكاتكدا پویستبوو ئو پارەی لبنڕەتدا بچت

بۆ پرەپدان و بونیاتنانوە.

�

ارروت

س

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٥

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ی دیكشدانی دەیان كرھــــــبداخوە، لگڵ ئوەی بۆ ماوەی ٢٦ سا نزیكی ٣٠ جار ئۆپراسیۆنی سربازی لالین سوپاوە تاقیكراوەتوە، ككربازی پبوونی سیاسی و سھتوانراوە كۆتایی بنبھنرێ، بكو بۆ ١٠ سای دیكش توندوتیژی بردەوام بت ئوا ناتوانرێ كۆتایی بم كشــــی بھنرێ. تنانت ئگــــر پككش بنكۆڵ بكرێ ئوا كشــــی كورد ھر دەمنــــ. كچی ب پكھنانــــی ھزكی تایبتی (٥٠٠٠ كۆماندۆ) دەوت دیسانوە دەگڕتوە بۆ چوارگۆشی یكم، ھمان سیاستی سلمان دەمیرل، تانسۆ چیللر و مســــعود یماز پەو دەكا، لكاتكدا ھیچ گرەنتییك لئارادا نیی ك ئو ھزان لچوارچوەی یاسادا ركبخرن، ئگرنــــا ھیچی ل «ژیتم» كمتــــر نابت. لبرئوەی محا ئو پرس ب منتیقی سربازی چارەسر بكرێ، ،بازی ئاشــــتی و دیموكراتییوەی رگا تاقیكردنر تاق بۆی .یكشــــركردنی كش كلیلی چارەســــمر ئھــــ كشپاش ت كبزان و راستییردۆگان ئســــاین ئ دەبلكرانوەی دیموكراسی و دەستبرداربوونی لڕیفۆرمكان لپناو شڕدا تنیا دەســــت و بازووی نیارەكانی لنو

سوپا و الین برھستكارەكان پ بھز دەكات. ئبتــــ چارەكردنــــی دۆزكی سیاســــیی نونتوەیی، وەكــــو دۆزی كورد، ل واقیعــــی وتكدا ك دەوت ٨٧ كی وا ئاسان نییبوونی كردووە، كار ســــاڵ ئینكاری لب پچوانوە كاركی ئاۆز و ســــختگیرە، پویســــتی ندیانكی قۆناخبیســــارەت و وردبینی و پرۆســــج بھی، چونك الینی ئۆپۆزســــیۆن و ئرگنكۆن و ھزە ستاتۆپارزەكان دژی چارەســــرین و دەخوازن لمیانی گوتاركی ناسیۆنالیســــتیانی پڕگیر كۆمگا بوروژنن، ب ،و ئازایان كی تیژبینانوەیشب AKP رگئ بۆیبكارھنانی كات بشوەیكی شارەزایان مام لگڵ ئو دۆسی نكات ئوا بۆی ھی الین برھستكارەكان تنگتاو بكات و رای گشــــتی بكات لمپرك لبردەم چارەســــری، ئوكات نك تنیا «دیالۆگی دیموكراتی» دەبتــــ «مۆنۆلۆگ»، بكو بچارەیی و بنبســــتبوون و ســــرەڕۆیی قوتر دەبتوە، ئمــــ لوانی داھاتووی حكومتیــــش بخاتــــ بــــردەم چارەنووســــكی تخ و

نادیارەوە. لراستیدا، تابلۆی سیاسیی ئمدواییی توركیا لسادەترین لكدانوەیــــدا ھگری ئو مانــــا و دەاللتی ك ئیدی «كشوە و «پاشنگاوەكانی ســــاردبۆتھت لحكومل پرۆســــی «كرانوەی دیموكراتــــی» دەكات. ئمش

پارادۆكســــكی زەق و ئاشــــكرای، حكومت لالیكوە ،ردەواموەی دیموكراتی بكران وە دەكات كی ئشبانگلالیكــــی دیكوە لســــر ئرزی واقیعــــدا ھنگاوەكانی پاشكش و پچوانی كرانوە پرەپدەدات. لبرئوەی یكك لھۆیكانی ھزی داد و گشــــپدان بھزكردنی دیموكراسیت، ئوجا «پاشكشــــ لپرۆسی كرانوە لدان بۆ ئو رباز و كاروانی AKP. سرەڕای ئوەی ئم پی بو ھقیقت دەبین، ك برپرســــیارتی ئم كشــــی بتنھا ناكوت ئســــتۆی AKPەوە، بم ھزی خاوەن ئینســــیاتیڤ و ئامرازەكانی پراكتیزەكردن، برپرســــیارتی گورەتر دەخات ئستۆی ئاك پارتی-ەوە

زیاتر لالینی كوردی لھاوبشیكردن لچارەسریدا.ھــــر بۆی ناكرێ درژە بدرێ ب كرانوە ب ڕووی كوردان لدۆخی غیابی موخاتبی راســــتقین ك پارتی ئاشــــتی و دیموكراسیی (BDP)ی. لبرئوەی كاتك دەوت بھر كلۆجك ئوە رەتدەكاتوە لگڵ قندیل و ئیمرالی دابنیش ئوا ب قبوونكردنی بزووتنوەی سیاسی كورد و موخاتبی كوردی رگا دادەخات لبردەم گوتبژكی رەسمی و شرعی و میانەو بچاوپۆشین لو ھاوسۆزییی كــــ ئو پارت بۆ ئیمرالی و قندیل ھیتی. ســــرەنجام لگزبوونی ئاراســــتھھۆی ب توەی دەبل جگ مئناسیۆنالیســــت و رادیكالیزمكان لنو ناوەندی كوردیدا ھاوكات غزەبی شــــقامی توركیش دانامركنتوە. لم سۆنگیوە، دەكرێ حكومتی ئردۆگان سوود لمۆدلی ئیســــپانیا و ئیرلندا وەربگرت، ھــــروەك چۆن ھردوو حكومتی ئیســــپانیا و بریتانیا پییگیشتن، یكمیان لگڵ ركخــــراوی ئیتای جوداخــــواز و ئویتریان لگڵ

سوپای كۆماری ئیرلندییكاندا. ھرچۆنك بت، لم ساتوەختدا تاك ئرككی سیاسی AKP ئوەی، ئو پرس لدوای پرلمان، لچوارچوەی پالنكی گشــــتگیر و ئقنی بخات ئجندای ئنجومنی ئاسایشــــی نتوەیی توركیا و لووە بشــــوەیكی رژد و بوران گفتوگۆی بونیاتنرانی لســــر بكرێ و لھیچ ریسك و ماجرایكیش س نكاتوە. لبرئوە كاتی ئوە ھاتووە لجــــگای «منتیقی ھز» بۆ «ھزی منتیق» بگڕنــــوە، بشــــوەیك ھموو كشــــ و ئاۆزییكان نگاوانم ھئ AKP رگزی دانوستان. ئر مس نبخرھبگرێ ئوا دەبت وەرچرخانكی گورە، بشوەیك لقۆناخكی مژووییوە بۆ قۆناخكی نوێ و سیستمكی

كۆماری نوێ ھنگاو دەنن.

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٦

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ســــرەڕای ھبوونی خا ناكۆك و جیاوازەكانی نوان ھرمی كوردستان و توركیا بتایبتی، نتوەی كورد لگڵ توركیا بگشــــتی، بم چندین خای ھاوبش و برژەوەندی ستراتیژی ھردووال پكوە كۆدەكاتوە. بۆماوەی زیاتر ل (٤) سدە ھرمی كوردستانی ئمۆ (ویالیتی موســــی جاران) وەكو ھرمكی المركزی (دی ســــنترالیزم) بشك بووە لدەوتی عوسمانی، ئگــــر كولتــــووری ھاوبشــــی ئیســــالم و كارلكری دراوســــیتی بخرت سر، ئوا پیوەندییكی تایبتی لنوان ھردووالدا برھم ھاتووە. لڕۆژگاری ئمۆشدا ھرمی كوردســــتان خریكی دامزراندنی سیستمكی دیموكراســــی و علمانی (لچواچوەی عاقی فیدڕاڵ)دای، توركیاش وەكو دەوتكــــی علمانی ڕۆژھتی ك ھوــــی ئندامبــــوون لیكتی ئوروپــــا دەدات، ئوا ھموو ئمان زمینیكی لبار بۆ دۆســــتایتی و ھاوبشیتكی ستراتیژی و درژخاین لنوان ھردووال

خۆش دەكات. بڕەچاوكردنــــی ئــــم ڕاســــتیانی ســــرەوە لمژە سركردایتی سیاســــی ھرمی كوردستان ھودەدات پیوەندیكی باشــــی لگڵ توركیــــا ھب، ئندازیاری سیاســــتی دەرەوەی توركیا ساین ئحمد داود ئۆغو لپرتووكــــ بناوبانگكــــی (قویــــی ســــتراتیژی: پگی نودەوتــــی توركیا) ئاماژەی بچندین بابت ك یوایــــو پوەرەی گرنگ كردووە، ســــاین ئۆغو تدابزینی ناكۆكیــــكان لگڵ دەوتانی دراوســــ تا ئاســــتی ســــفر گرنگترین پویســــتی ڕۆی ھرمایتی توركیای، لســــر ئو بنمایی ك سیاســــتك كارا پویســــتی بژینگیكی تندروست ھی ك پشتگیری لدەستپشــــخرەكانی بــــكات، بــــم بابتكی ھرە گرنگی وەكو كشــــی كــــورد لتوركیــــا و پیوەندی توركیا لگڵ ھرمی كوردســــتان بــــاس نكراوە، یان پویست نبینراوە باس بكرێ. ڕاست توركیا پگیكی جیۆســــتراتیژی گرنگی ھی، بــــم تاوەكو پیوەندی نوان ھردوو گلی كورد- تورك ئاســــایی نكرتوەو ختوا ســــپشــــتی تورك، ئھاوكار و پا تبكورد نتوركیا بتوان لناوچك ڕۆلكی ئاكتیف بگێ. ئگر توركیا لناوخۆیدا بدەســــت كشی كورد ڕووبڕووی شڕو ناسقامگیری ببتوە و ســــان ملیارەھا دۆالر لشــــڕی دژ بگریــــالكان PKK دا خــــرج بكات، لالیكی دیكشوە فشار بخات سر دەستی ھرمی كوردستان ك ببت بشك لستراتیژی سربازیكی،

ئوا بگومان زیان بھردووال دەگینت.

ســــاین داود ئۆغو لپرتوككیدا (پیوای ناب ھیچ الینك ڕەتبكرتوە ھروەھا داوا لھیچ الینك نكرێ وێ ڕەفتار بكات). بۆیدەقــــاودەق وەكو توركیا دەیــــناكرێ و ڕاستیش نیی داوا لھرمی كوردستان بكرێ وكاتدام توركیا ئوایم بوەكو توركیا ڕەفتار بكا. لبھزتر دەب و دەتوان رۆلكی میحوەری لڕۆژھتی ناوین دا بگێ كاتــــك بیركردنوە و توانینی خۆی یڕەشیوابووە كورد ھستا پتائ كورد (كبارەت بسبۆ ســــر یكپارچیی توركیا و ئاسایشی نتوەیی ئو وت) بگۆڕێ بۆ (كورد پاپشتی توركیای و زەمینی ،(كزی ناوچورەترین ھگ تــــبۆ خۆش دەكات تابببگومان ئمش بب چارەســــركردنی كشی كورد لتوركیا بدینایت. وەكو پشــــتریش ئاماژەمان پدا یكی دۆستانیوەندیمی كوردســــتان خوازیاری پرھلگڵ توركیا، لسركی دیكشوە كوردەكانی توركیا داوای جیابوونوە، كۆنفیدرای، فیدڕای ناكن، بكو ھر ئوەیان دەوێ لدەستوور وەكو نتوەیك دانیان پدابنرێ و ماف نتوەیی و سیاسی و كولتوورییكانیان وەیی گرنگیــــش ئكــــی دیكر بكرێ، خامســــۆگبزووتنوەی كوردی لتوركیا بزووتنوەیكی جماوەری وەیو بزوتنر ئــــگئ باشــــ .لمانیدیموكراتــــی عبزووتنوەیكی ئایینی توندڕەوی ھاوشوەی (قاعیدە)

بووا، ئوا چ دۆزەخكی بۆ توركیا دروست دەكرد؟بدنیایوە تا توركیا خۆی لگرێ كورەی كورد ڕزگار نكات، ئوا لو ڕەوشی ك چندین سا تیكوتووە ڕزگاری ناب، ئوا ٣٠ ســــا توركیا بــــۆ كۆتاییھنان بــــPKK تنازولی بۆ ئمریــــكا، ئوروپا و وتانی یشو كوە كۆتایی بیتوانیم نكردووە، ب دراوسبن؟! توركیا تائســــتا –جگ لكورد– دەســــتی بۆ دار و بــــرد درژكــــردووە، كچی ل زابوون بســــر ئو كشی شكســــتی خواردووە، ھرئمش كۆماری توركیای دووچاری چندین قیرانی سیاســــی، ئابووری

و ئمنی كردووە!چــــی تدایــــ ئمجارە توركیا دەســــت بۆ كــــورد درژ

بكات؟دەبا جاركیش پاشــــاكانی ئنقرە ئــــم ڕگی تاقی بكنوە. عاق بتایبتی و عرەب بگشتی لسرۆك كۆماركی وەكو ســــاین جــــالل تابانــــی چ زیانیان

پگیشتووە لقازانج زیاتر؟ وروپا، دەبئك لشــــب توێ ببدەیــــ توركیــــا كلبرامبــــر كوردیش ســــینگ فراوانتر و پشــــوودرژتر

بت.

كوردو قویی ستراتیژی توركیا

ئحمد ئنوەر �

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٧

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

توەی توركیا بببارە بۆئل كرجی سیاسی جیھان و ناوچلومھھزكی ناوچیی گورە. لباری ئو ھلومجش زیاتر دەگڕتوە بــــۆ ئوەی ك ئمریكا لماوەی دیاریكراو بۆ كشــــانوەی ھزەكانی لعــــراق نزیكدەبتوە و پویستیشــــی بوە ھیــــ ھزكی تری ناوچیی لعراق و ناوچك بوونی ھبت بۆئوەی پارسنگی ھز لگڵ ئران ڕابگرت. كواتــــ ھلومرجی بابتی لبارە بۆئوەی توركیــــا بتوانت ھنگاوكی مژوویی ھبنت و پگیكی باشــــی لدیاریكردنی نخشــــی سیاسی، بتایبتی لڕۆژھتی ناوەڕاست دەســــكوت، بم ئوەی بۆت كۆســــپ لبردەم ئــــم ھنگاوە مژووییی توركیا ھندك كشی ئالۆزكاو و ككبووی نوخۆی توركیای ك ڕەھندی مژوویی و سیاســــی كۆمیتی و ئابووری و

.یت دەروونیشیان ھنانكولتووری و تپرســــی كورد لتوركیا چقی ئو كشان پك دەھنت، ئگر ئو پرســــ چارەســــر ببت، ئوا توركیا بب ھیچ گرفتك دەتوانت شــــم ھۆیر ئبر لر، ھورە و كاریگیی گكی ناوچزھ تبببۆماوەی ســــاك دەب چارەسری ئم پرس بچی بۆت رۆژەڤی

توركیا.ئمۆ لتوركیادا چارەســــری پرسی كوردی بۆت ئمری واقیع، لو باوەڕەشدام تواوی پارت و الین سیاسییكان ئم ڕاستی دەبینن، ئگر پرســــی كوردی چارەســــر نبت، ئوا توركیا لم قۆناخدا لشونی ئوەی ببت ھزكی ناوچیی گورە، بپچوانوە ھنگاو تیشتونموویان گھ موایت. پت و الوازدەبژرەو دواوە دەھاوبئو باوەڕیی ك دەبت ئو پرســــ چارەسربكن، بم ھندك ناكۆكی لنوان الینكاندا ھی سبارەت بشوازی چارەسركردن و ڕادەی بشــــداری و ڕۆلی ئوان لچارەسریك، ھروەھا ھندك تیش بۆتدەس یشتنی گپتی و ھسكی حزیایرژەوندی تبفاكترك ك ئم چارەســــری ئاستنگ دەكات، یان دوای دەخات، بۆنموونــــMHP پارتی بزووتنوەی میللی و CHP پارتی گلی كۆماری نایانوت ئم گۆڕانكاریی شــــوەیك لچارەسری پرسی AKP تیتدارردەمی دەسســــت لنڵ خۆیدا دەھگكوردی لپارتی دادو گشپدان و بدەسپشخری ئو ببت، چونك ئگر AKP ی توركیا بژوویینگاوە مو ھوتنی ئركوا ســــت ئوابدەبت و مۆری ئوی لســــر دەبت، ئوش وادەكات بۆ ماوەیكی زۆر ئو حزب قۆرخی دەســــت بكات، ئم لالیك، لالیكی تر ئم دووپارت جماوەری خۆیان بھســــتكی شۆڤینیان پروەردە كردووە، وایان گۆشــــكردوون جگ لتورك نتوەی تر لتوركیادا نیــــن، نتوەی تورك باو پیرۆزە. ب شكســــتكی گورەی دەبینن ن كوە دابنكــــی ترەوە دان بــــی پارتگڕر لگــــبۆخۆیــــان ئنتوەیكی تــــر لتوركیا ھی، بۆی ئمان ئگر چارەســــریش قبوبكن بو شــــوەی قبووی دەكن یان نخشی بۆ دەكشن كــــ لبرژەوەندی خۆیاندا بت. وات لالیك نایانوت پارتكی تر غیری خۆیان چانســــی چارەســــری پ بدرت، لالیكی تر ئوان دەیانوت بگورەی فلســــفی سیاســــی خۆیان چارەســــریك بدۆزنــــوە. بۆ زیاتر ڕووناك كردنوەی ئــــم خا دەموێ گۆڕینی ســــرۆكی CHP بنموون بنموە، CHP سرۆككی گۆڕی و سرۆككی كوردی بۆ پارتك دانا، ئایا ئم دەبت خوندنوەیكی چۆنی بۆ بكرت؟ ببــــوای من CHP لڕگی ئم گۆڕانكاریوە

دەیوت مســــیجی ئوە بدات، ك ئویش بشــــوەیك ك خۆی دەیوت چارەسری پرسی كوردی پسند دەكات، بم ببۆچوونی من ئمان ھموو مســــج و پوپاگنــــدەن بۆ ھبژاردنی داھاتووی توركیــــا. بكورتــــی دەموت بم، ھموو پارتكان پرســــی كورد و چارەســــرییكیان كردۆت ئامرازك بۆ مانوەیان لدەســــت، م پرسرۆژەڤی ئ خستن ت، چونكنانی دەسدەســــتھیاخود بلالین ھر پارتكوە دەبت ھۆی ئوەی ســــرنجی خككی زۆر و دەنگدەركی زۆری كورد لباكووری كوردســــتان بدەســــتبھنن، كوات ھیچ ســــتراتیژییكی ڕوون نیی بۆ چارەســــركردنی پرسی كــــورد لتوركیا، بم برژەوەندیی سیاســــییكان بپی ھلومج وادەكــــن ئم پرســــ بكوتــــ رۆژەڤ و پارچپارچش (جزئی) ھنگاو بھاوژت، ئم سبارەت بھوستی دەوت و سیاستی

پارت سیاسییكان لتوركیا.ھرچــــی الینی كوردییــــ بلبرچاوگرتنــــی نزیكبوونوەی كاتی ك بخاتو گوشار نمبوونی خۆی بسلت ھوكان دەیبژاردنھسر ھاوســــنگیی سیاســــییكان لنوخۆ و لدەرەوە، بۆئمش ئاگربستیان شكاند و قۆناخكی تری شڕو توندوتیژیان لتوركیادا كزۆ كوردیش ھمین، ئدا دەتوانین بم واتایوە رۆژەڤ، لخستو بشك لھاوسنگی سیاسی لتوركیا، بم ببۆچوونی من ئیتر نگییر ھاوسســــ كاركردنزو توندوتیژی لری ھفاكت ویســــتپ ت، چونكالوە بنرنی كوردی و توركی بردوو الیھكان لسیاسییھلومرج چارەسری كردۆت واقیعكی برجست، تنیا كات وەكو بۆی ،كریوازی چارەسدیاریكردنی شــــت لی دەبك ڕۆرفاكتشــــوازی خباتی سیاســــی و دیموكراســــی و مدەنی بكرت بنما توركیا، چونكگان لنگییر ھاوسســــ كۆشان و بۆ كاركرنبۆ تدرژەدان بشڕ و توندوتیژی لھردووال جگ لبھدەروانی كات و ،دانییكی تری تسالنی توركیا ســــودی ھیچ كگیاندن بزیان گلوانی ئستا بشوەیكی كاتی CHP و MHP سوود لشڕ ببینن، یاخود ھندك الینی تر ســــوود لشــــڕ ببینن. بم ئم ســــوودە بۆ حزب نك كۆمگــــ، بپچوانوە كۆمگ بكورد و توركیشــــوە لم شــــڕەدا زەرەرمند دەبن و جگ لئاشتیش ھیچ

شتكی تر سوود بكۆمگ ناگینت.بۆی ئگر پارت سیاســــییكان برژەوندی بای توركیایان دەوت، ھاتۆت ی كتییباب رجلومو ھوەی ئت بۆ قۆســــتنوا دەبئپــــش، قوربانی بدەن بۆئوەی ھاوســــنگی نوخۆیــــی و دەرەكی .ننــــگاو ھوەی ھــــك بۆئزھ نن و توركیا بكك بخــــیــــئــــم قوربانیدانشــــیان لكمكردنوەی ھپیان بۆ دەســــت و قۆرخكردنی دەســــت خۆی دەنون، بۆی لكۆتاییدا جاركی تر ئاماژە بوە دەكموە ك كشــــو ملمالنی سیاسیی نوخۆیكانی توركیا بربستن لبردەم ئوەی توركیا ببت بھزكی ناوچیی گورە، ئم ڕەوش گرێ كورەیكی لتوركیا دروستكردووە، ئگر ئم گری نكرتوە ئوا كات تدەپڕت و لدەرەوەش گۆڕانكاری و ل ندەمجب كــــكاروانش توركیا لموە، بشــــپ نتر دئنجامدا توشــــی سرلشــــواندن و گیروگرفتی زۆر گورە دەبت، ئاشــــتی نوخۆی لتوركیا زەرورەتك و جگ لم ڕگی تر نییو

بردەوام بوونی كشكان توركیا لخونكانی دادەبت. * تایبتمند لكاروباری توركیا

بردەوامبوونی كش نوخۆیكان توركیا لخونكانی دادەبت

رەسوڵ حسن* �

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٨

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

توركیا و ٢٤ ك لــیـمـلـمـالنـ

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

حكومتی توركیا ڕایدەگینت بــــۆ برەنگاربوونوەی چكدارانی پكك ســــوپایكی پۆفیشناڵ بۆ پاراستنی ســــنوورەكان پكدەھن و ١٥٠ بنكی سربازی نوش لسر ســــنوورەكان دادەمزرنت، ســــرۆكی پارتكی كوردیــــش لتوركیا ئاماژە بوە دەدات حكومتی توركیا نیازی چارەسری كشی كوردی نیی و دەیوێ دەیان

سای دیكش درژە بو شڕە بدات.لــــ ١ی حوزەیرانی ئمســــاوە پكك ئاگربســــتی

یكالینی خــــۆی لبرامبر ســــوپای توركیا كۆتایی پھنا و دەســــتی بزنجیرە ھرشكی نوێ كرد بۆ سر بنكــــ و موگ ســــربازیكانی توركیا. پرەســــندنی چاالكییكانی پكك وای ئوەی زیانكی گیانی زۆری لكوتووەتوە، رۆژەڤی سیاسی ئنقرەی داگیركردووە و كاربدەســــتانی سیاســــی ســــربازی ئــــو وتــــی لبرامبر ڕای گشــــتی شــــرمزار كــــردووە ك ناتوانن AKP تینن. حكومب كككانی پڕەشھكۆتایی ب

ی كیشو كئل ٢٤ كاتژمرەوە

یشتگ٢٦ساڵ، دیارە بڕگچارەی

سربازی یكالیی نابتوە، باشتر نیی ئنقرە

بدوای بژاركی دیكدا بگڕێ، نك بھزاران ببن سی دیكك

قوربانی؟!

<<<

ئا: توركیاناسی

٩

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

كـكـپـ كاتژمرەوە بۆ ٢٦ ساڵ

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

و دامزراوەی ســــوپاش بۆ شــــاردنوەی شكستكانیان ھودەدەن پرەســــندنی ئو چاالكیان بخن ئستۆی كمترخمی حكومتی ھرمی كوردســــتان، حكومتی عراق و ئمریكا بوەی ك ئوان برپرسیارن ل پاراستنی ئاسایشــــی سنوورەكانی عراق - توركیا، بم لڕاستیدا كشی پكك كشیك نیی لگڵ ھاتنی ئمریكا و ڕووخانی ڕژمی بعس قاچیك ئاسا سریھداب، بكو كشــــیك بۆ ٢٦ ســــاڵ لموبر دەگڕتوە، كاتك

پكك بۆ یكمجار ل ١٩٨٤/٨/١٥ دەستی بخباتی چكداری كرد و بتقاندنی یكم گولل بدەنگی شكاند نوكی زۆری توركیا بششو توانی ڕەوشــــی ئارامی ب

و ھڕەش لدەستی دەوت بكات.

ب ٢٤ كاتژمر لناویان دەبین ١٩٨٤/٨/١٥ ل ككریالكانی پرشی گم ھكدوای یبۆ ســــر دامودەزگاكانی دەوت لھردوو شارۆچكی

واشنتۆن نایوێ لھرشی

سربازی بۆ سر قندیل نزیك

وە، چونكتببحكومتكی ئۆباما لعراق

بیاری كشانوەی داوە

<<<

١٠

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

(ئرو، شــــمزینان) دەســــتدارانی ئوكاتی ئنقرە ڕایگیاند ك لمــــاوەی ٢٤ كاتژمردا كۆتایی بو یاخی و گرەشــــونان دەھنن، سوپا و پۆلیس و دەزگاكانی ئاســــایش خران حاتی ئامادەباشییوە. لگڵ ئوەی پكك ئوكات ھزكی چكداری بچووك بوو (ژمارەیان دەگیشــــت ١٥٠ كس) بــــم دوای ڕاپڕینی خكی درســــیم ل ١٩٣٨ بۆ یكمجار بوو كورادان سرلنوێ بچك ڕووبڕووی توركیا ببنــــوە، بۆی چاالكییكی ١٥ی ئــــاب ك لمژووی پككــــ ب (قمبازی ١٥ی تباخ) ناسراوە، جگ لڕەھندە سربازیكی ڕەھندە دەروونی و سیاســــی و كۆمیتیكانی كاریگرتربوون، چونكــــ دەوتی توركیا دوای تكشــــكاندنی ڕاپرینی دەرســــیم ١٩٣٨، حاتكی ســــایكۆلۆژی لناو كوردان دروستكردبوو، بم ١٥ی تباخ دیواری ترس و تۆقاندنی شــــكاند و ڕگی لبــــردەم قۆناخكی نوی (ملمالنی كــــورد و دەوتــــی توركیــــا)دا كــــردەوە. دوای ئوەی ك بیتوانی سنوورزەكانی توركیا نگ ھند مانگچل رەكت، ٢٤ كاتژمدابن كككدارانی پكانی چرشھدرژكراوە بــــۆ (ئم پایز، ئم زســــتان، ئم بھارە)، ككی پوەتن! لناویان دەبل مسادواتریش بۆ ئدەســــتی بشــــڕی چكداری كردووە، دەیان حكومت لتوركیا دەستیان لكاركشــــاوەتوە و حكومتی نوێ (ككتیرۆری پ) ناوبردنیموویان لر ھنراون، ھكھپ ی كارەكانیان، جگوەی خشتشزی پر ەیان خستۆتلدروستكردنی ھزی نیزامی و غیرە نیزامی. بشی زۆری بودجی وت لوكاتوە تائســــتا بۆ شڕ و لناوبردنی پكك ترخانكراوە، ھروەھا لئاستی پیوەندییكانی دەرەوەی ئنقرە و دیپلۆماسیتی ئو وتدا، زۆرترین ھوڵ بۆ ئوە بووە جگ لوتانی پیمانی ناتۆ، وتانی

رە ھاوڕابن كنقڵ ئگو دۆســــتی توركیا ل دراوســــپكك ركخراوكی تیرۆرستی و ناب وەكو ڕكخراوكی سیاســــی مامی لگدا بكرێ. تا ئم چند ســــای دوایش، لنو دۆسی گرمكانی وەزیرانی توركیا دۆسی پكك لســــری سرەوە بووە، بم دوای تپربوونی ٢٦ساڵ، دوای كوژرانی زیاتر ل ٤٢ ھزار كس لشڕی دەوــــت و پككــــ، دوای خرجكردنــــی دەیان ملیار دۆالر بۆ ڕووبڕووبوونوەی پكك، دوای زیندانیكردنی ھــــزاران ھاوتی كورد بتۆمتــــی ھبوونی پیوەندی لگڵ پكك و ھاوكاریكردنی، دوای دەســــتگیركردنی ككشتا پچی ھی ١٩٩٩ كســــال ككرۆكی پسگورەترین ھڕەشی بۆسر ئاسایش و ئارامی توركیا، ناتوان ك می توركیایــــكمــــی یخ ككشــــتا پھچۆن خــــۆی لو دومزمیــــ ڕزگاربــــكات؟! ھروەك سرۆكی پشــــووی ئركانی سوپا، یاشار بویوكانت-یش گوتبووی ك ئگر تــــواوی ھزە چكدارەكانی توركیا بچن قندیل، ھشتا ناتوانن پكك لناو برن. لرەدا پرسیار ئوەی، بۆچی دەســــتدارانی توركیا ئوەندە پداگری لسر منتقی سربازی دەكن و بیر لربازی

ئاشتیان و دیموكراتیان ناكنوە؟!

AKP و كرانوەی دیموكراتی ٢٠٠٢ ی لوەتل (AKP) دانپشــــپارتــــی داد و گ تر لرانتی توركیا، بوختی دەســــر تســــ ھاتۆتحكومتكانی پش خۆی باسی لھبوونی كشی كردو چارەسركردنی كردوە. دوای تپڕبوونی ساك بسر ڕاگیاندنی پۆژەی كرانوەی دیموكراتی بۆ چارەسركردنی كشی كورد لالین حكومتكی (AKP)ەوە، بم ئو پرۆسی جگ لكردنوەی كناكی TV بزمانی

سرۆكوەزیران زۆر بخۆشحایوە باسی دروستكردنی

و سوپایئدەكات، وەك

ئوەی لڕابردوو ھیچ یكیكی سربازی بۆ

برنگاربونوەی ككپ

نرابھكنپ

<<<

١١

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

كوردی، كردنوەی بشی زمانی كوردی لچند كۆلیژك، ھنگاوی دیكی گرنگی بخــــۆوە نبینی، بتایبتیش لــــو پاكتی كــــAKP بۆ ھمواركردنی دەســــتوور ئامادەیكرد و خســــتی دەنگدانــــی پڕلمانوە، الینی كوردی پیوای بب دانانی دەستوركی ھاوچرخ ك دان بھبوون و مافكانی گلی كورد دابن، كشــــی كورد چارەســــر ناب، لبرامبریشدا AKP و زۆربی ھزە سیاســــیكانی دیكی توركیا ئو كشی بكشیكی ئابــــووری - كۆمالیتــــی لقمــــدەدەن، نك وەكو كشیكی سیاسی. كاتك الینی كوردی دوای ساك لڕاگرتنی شــــڕ و چاوەڕكردنی ھنگاوەكانی حكومت بئومدبوو، ل ١ی حوزەیرانوە ئاگربستی یكالینی كۆتایــــی پھنــــاو چكــــكان ھاتن گۆ و ســــرلنوێ ی ناوچزۆربل ككریالكانی پۆزبۆوە. گئا كڕەوشكوردییكان دەســــتیان بھرشــــكی بربــــو كردەوە، جاربجار ل ئیستانبوڵ و مترۆپۆلكانی تری توركیاش چاالكی ئنجامدەدەن، كاربدەستانی ئنقرەش بۆئوەی خۆیان لو برپرســــیارتی بدزنوە، حكومتی ھرمی كوردستان، حكومتی عراق و ئمریكا تۆمتبار دەكن بوەی ك ســــنورەكانی عراق لگڵ توركیا ناپارزن و پكك لباكووری عراقوە ھرش دەكات سر توركیا، ئو مبستش لزەوی و ئاسمانوە بۆ لدانی بنككانی پكك ھرش دەكن ســــر ناوچ سنورەكانی ھرمی

كوردستان!

كشی كورد بكردنوەی كناك چارەسرناكرێجگ لالینی كوردی زۆر ناوەندی سیاسی و ئابووری و ڕۆژناموانی توركی و بیانیش لو بوایدان ك كشــــی كورد لتوركیا، كشــــی نتوەیكی زیاتر ل ٢٠ ملیۆن

كســــ و تنیا بپدانــــی مافی كولتووری چارەســــر ناكرێ، لم چوارچوەیشــــدا گۆڤاری (فۆرن پۆلیس)ی لدوا ژمارەیدا ڕاپۆرتكی لسر كشی كورد لتوركیا یشــــو كئ وە كردوە كوە و ئاماژەی بوكردۆتــــبچارەســــرناكرێ، تلفزیۆنی كناكــــی بكردنوەی بكــــو دەب كاری زۆر زیاتری بۆ بكرت. ئو ڕاپۆرتی گۆڤــــاری (فۆڕن پۆلیســــی) ك لالیــــن ڕۆژنامنووس وە كەوە ئامادەكــــراوە، ڕوونیدەكات(لیــــزا ماركۆسئ)ئو بنانی ســــرۆكوەزیرانی توركیــــا ڕەجب تیب ئــــردۆگان لبــــارەی چارەســــركردنی كشــــی كورد بھاوتیانــــی كوردی دابوو، جگــــ لچند ھنگاوكی الوەكی، شتكی ئوتۆی ل جبج نكراوە و ئمش كوردەكانی بئومد كــــردووە. لبارەی پارتی كركارانی كوردستان (پكك)ەشــــوە ك توركیا بردەوام وەكو ڕكخراوكی تیرۆرســــتی ناوزەدی دەكات و بموخاتیب وەرگرتنی لچارەســــركردنی كشــــی كورد بمحاڵ ناودەبــــات. ئلیزا ماركۆس پیوای ك پكك ھزك و پویست حســــیابی بۆ بكرێ و لڕگچارەی ئاشتیاندا

وەكو الینك مامی لگدا بكرێ.

سوپایكی پۆفیشناڵ بۆ پاراستنی سنووركانلــــڕووی چندایتیوە، دەوتــــی توركیا لنو وتانی پیمانی ناتۆ خاوەنی دووەمین گورەترین سوپای، بپی خمالندنكان كۆی گشــــتی ھــــزو چكدارەكانی توركیا (سوپا، پۆلیس، ئاسایش، جاشكان) لشارە كوردیكان زیاتــــر ل (٣٠٠) ھزار كس دەبــــ، ئم جگ لوەی ئو ھزانــــ بنوترین تانك و زریپۆش و ھلیكۆپتر و فۆكی جنگی پاپشتی دەكرن، توركیا جگ لتوانست ك ئو بنانی و شــــارەزایی سربازی خۆی، ســــوود لھاوپیمانكانی

سرۆكوەزیرانی توركیا ڕەجب تیب ئردۆگان

لبارەی چارەسركردنی كشی كورد بھاوتیانی

كوردی دابوو، جگ لچند ھنگاوكی الوەكی،

شتكی ئوتۆی جبج ل

نكراوە و ئمش كوردەكانی

بئومد كردووە

<<<

١٢

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

،ككزەكانی پناوبردنــــی ھناتۆش وەردەگــــرێ بۆ لسڕەڕای ئوەی الســــنگیكی ك شیاوی براوردكردن نیی لنوان ژمارە و چك و تقمنی دەوتی توركیا و پككدا ھی، بم ســــختی چیــــاكان و تاكنیكی پارتیزانی گریالكانی پككــــ وایكردوە ك گمارۆدان و لناوبردنــــی ئو ھزان لالین توركیا كاركی ئوندە ئاســــان ناب، ئم جگ لــــوەی ك ژمارەی چكدارانی پككــــ بپی ڕاپۆرت ڕۆژناموانیكان لحای حازردا زیاتر ل ٥ ھزار چكداری ڕاھنراوە، ئمش ب براورد لگڵ سرەتای دەستپكردنی خباتی چكداری لالین خۆوە دیوە، بۆیرچاوی بكی بوە زیادبوونو حزبــــئھبوونی چیا ســــختكان لالیك و پداگیری دەوتی توركیا لسر چارەسرنكردنی كشی كورد لالیكی دیكوە، وادەكات ك پكك بــــردەوام پارزگاری لو ھزەی بكات، بگرە لڕووی چندایتی و چۆنایتیشوە كی جددیییڕەشــــوەش ھگومان ئزیاتری بكات، ب

بۆسر ئاسایشی توركیا.بداخــــوە حكومتی ئاك پارتــــی لبرامبر بچارەیی ئو ســــوپا زەبالحی وتكی لپاراستنی سنووركان و ڕگرتن لھزەكانی پكك، لجیاتی چارەســــریكی بنڕەتی بۆ كشی كورد بدوای ئترناتیفی سربازیدا دەگــــڕێ، لم چوارچوەیدا ســــرۆكوەزیران لھوی دامزراندنی سوپایكی تایبت بۆ پاراستنی سنوورەكانی توركیا، جگ لوەش (١٥٠) بنكی سربازی نوێ لسر ســــنوورەكانی توركیا لگڵ عراق دروســــتدەكرن، ئم ھو ڕۆژی چوارشمم ٢٠١٠/٧/٢٨ لالین (وەجدی

گۆنول)ی وەزیری برگری توركیا پشتاست كرایوە.لالین خۆشیوە سحددین دەمیرتاش سرۆكی پارتی ئاشــــتی و دیموكراتی (ك تاك پارتی كوردی ڕپدراوە لتوركیا) ڕەخنی توندی لپالنكی سرۆكوەزیران بۆ یاند كگــــرت و ڕایگ تتایب و ســــوپاینانــــی ئكھپبڕز ئردۆگان نیازی چارەســــركردنی كشی كوردی نیی، بكو دەیوت بۆ دەیان سای دیك درژە بشڕ

بدات.دەمیرتــــاش ئاماژەی بوەشــــدا ك ســــرۆكوەزیران زۆر بخۆشحایوە باسی دروستكردنی ئو سوپای دەكات، وەك ئــــوەی لڕابــــردوو ھیچ یكیكی ســــربازی بۆ

.نرابھكنپ ككوەی پرنگاربونب

نك الیكی یجموجۆب ككی پشكچارەسرناكرێ

نك تنیا پكك و الین كوردییكان، بگرە لناوخۆی توركیــــاش زۆر الین ھــــن ك لو بوایدان كشــــی پكك بڕگچارەی ســــربازی چارەسرناكرت، لم ڕوەوەوە ڕۆژنامنووســــی نــــاوداری تــــورك محمد علی

بیراند لوتاركیدا لڕۆژنامی حوڕییت لژر ناونیشــــانی (پالنكی ئردۆگان بــــۆ وەدەرنانی پكك لقندیل) ئاماژە بــــوە دەدات كــــ ھبوونی پككــــ لقندیل بجموجوكی ســــربازی یكالین چارەســــرناكرت، بكو ســــرۆكی حكومــــت لگڵ ئمریــــكا خریكی

.یشو كوەی ئكالكردنیبۆ ب كی تازەیپالنبیراند ئوش دەخاتڕوو ك واشــــنتۆن نایوێ لھرشی وە، چونكتــــندیل نزیــــك ببر قربازی بۆ ســــســــحكومتكــــی ئۆبامــــا لعــــراق بیاری كشــــانوەی داوە، ھروەھا ئمریكا شــــڕك ناكات ك لسرەتاوە زۆر خوناوی دیارە و نایوت ســــرباز لدەســــتبدات، بۆی برپرســــ ئمریكیكان بھموو شــــوەیك دژی

ئۆپراسیۆنی سربازین بۆ سر قندیل.دەربارەی چاوەڕوانییكانی توركیاش لسرۆكی ھرمی كوردســــتان تا ســــنورك بۆ چاالكــــی و جموجوكانی پككــــ دابن، محمد علی بیــــراد پیوای ك بارزانی ھرگیز لگــــڵ پكك شــــڕ نــــاكات، بكو دەت «ئگــــر توركیا ١ ملیۆن ســــربازی ھبت و خاوەنی سیستممی سربازی زۆر پشكوتوو بت و شڕ نكات، ناب چاوەڕێ لئم بكرت ئــــو كارە ئنجامبدەین». ڕاســــت محمد علی بیراند ڕۆژنامنوس و سركردەیكی سربازی و سیاســــی توركیا نیی، بم بكسكی زۆر

پارتی داد و گشپدان

(AKP) لوەتی ٢٠٠٢ ھاتۆت ل

سر تختی دەستی توركیا،

تر لرانبوحكومتكانی

پش خۆی باسی لھبوونی

كشی كردو چارەسركردنی

كردوە

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

١٣

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

نزیــــك لناوەندەكانی بیاری ئنقــــرە دادەنرت و زۆر .ورەكانی توركیا دەنووسگ شــــر كسل ڕاشكاوانھروەك لچند رۆژی رابردوودا رۆژنامنووسی ناوداری توركیا مســــتفا ئاكیۆڵ-یش داوای ل دەســــتدارانی وتكــــی كرد لگــــڵ پكك رك بكون و دەســــت

بدیالۆگی سیاسی بكن.لم وتارەشیدا بئاشــــكرا دەیخاتڕوو ك توركیا بچارە ماوەتــــوە و یكالین ناتوان بجموجۆی ســــربازی كشــــی پكك چارەســــربكات! پرســــیارەك لرەدا یشــــترەوە گ٢٤ كاتژم ل ی كیشــــو كئ :وەیئ٢٦ساڵ، دیارە بڕگچارەی سربازی یكالیی نابتوە، باشتر نیی ئنقرە بدوای بژاركی دیكدا بگڕێ، نك

بھزاران كسی دیك ببن قوربانی؟!

گۆڕانكی چاوەڕواننكراو لھوستی الینی كوردیدادوای ئوەی پۆژەی AKP بۆ ھمواركردنی دەستوور لپرلمان دەنگی پویســــتی نھنا و پارتی ئاشتی و دیموكراتــــی (تاك پارتی ڕپــــدراوی كوردی لتوركیا) شانبشــــانی پارتی گلی كۆمــــاری (CHP)و پارتی بزووتنــــوەی میللی (MHP) دەنگیــــان بۆ پۆژەكی AKP ندا، پرســــی ئنجامدانی ڕاپرسی گشتی لسر

پۆژەك كوت رۆژەڤوە.

(BDP) و پارتی ئاشتی و دیموكراتی ككپ ك لریھڕایگیاند ك بایكۆتــــی ریفراندۆمك دەكن و دەنگ بۆ ھمواركردنك نادەن، بم عبدو ئۆجالنی سرۆكی پككــــ ڕۆژی ٧/٢٤ لمیانی چاوپكوتنی ھفتانی لگــــڵ پارزەرەكانی لدورگی ئیمرالی ھوســــتكی دەكرێ كۆتایی ب یاند ككراوی نواندو ڕایگچاوەروان نبایكۆتكردنی ریفراندۆم بھنرێ، لجیاتی ئوە با خك ئازاد ب ك بچت ســــر ســــندوق و بئارەزووی خۆی دەنگ بدات جا ب ب ب یا نخر. ئم ھوســــتی ككتی پسیاســــك لالن دەكــــرێ وەكو گۆڕانئۆجبرامبر پۆژەكی AKP بۆ ھمواركردنی دەســــتوور ســــیر بكرێ. ھندێ لچاودــــران پیانوای ك بھۆی م گۆڕانكتــــر ئیل AKP و BDP وەینزیكبوونــــ

.دواوە بنگاوی زیاتری بھ شوانڕوویداوەو للالیكی دیكوە عوســــمان بایدەمیر سرۆكی شارەوانی دیاربكــــر و یكك لســــركردەكانی پارتی ئاشــــتی و دیموكراتی (BDP) لمیانی فیستیڤاكی كولتووری ك لشــــاری درســــیم بڕوەچوو، دواتر لمزگردكدا ك لســــر كشی كورد ســــازكرا، ڕایگیاند ك لپاڵ پرلمانــــی توركیــــا، دەكرێ پرلمانی كوردســــتانیش ۆژەی ئۆتۆنۆمــــی دیموكراتی كت، دەربــــارەی پبھماوەیك لالین پكك و BDP باسی لوە دەكرێ، بایدەمیر ئاماژەی بوەدا ك پۆژەی ئۆتۆنۆمی دیموكراتی ك وروپایكــــی ئتنــــد ووەی ئۆتۆنۆمی چھاوشــــدانیشتوانكیان ٢ ملیۆن كسو ھموو مافكیان ھیو می ئۆژەكن، گوتی: «پوەدەبــــڕخۆیان خۆیان بزۆر لپۆژەكی ئوروپا پشكوتووتریش و لبرامبر پۆژەی یكتی نیشتمانی ســــرۆكوەزیرانی توركیای و

.«یۆژەی ئۆتۆنۆمی دیموكراتیمان ھش پمئعوسمان بایدەمیر لدرژەی قسكانیدا ئوەشی خستڕوو كــــ پۆژەكیان پــــۆژەی «توركیایكــــی دیموكرات و كوردســــتانكی ئۆتۆنۆم». گوتیشــــی: «ب بنیاتنانی قوارەی خۆمان ئاشمان دەب ك ڕەنگی سوزە، سورو

زەردە». بدوو ع ككی دواییدا پند سام چوەی لڵ ئگلئۆجالن چندین جار باسی كۆنفیدرالیزمی دیموكراتی و ئۆتۆنۆمی دیموكراتیان كردوە و لڕاگیاندنكان باســــی لوە دەكرێ، بم ئوە یكم جارە بپرســــكی كورد و ڕاشكاویب برمی ئیداری ھكی فیپل توركیا كل

باسی پرلمان و ئای كوردستان بكات.لالین خۆشیوە جمیل چیچك جگری سرۆك وەزیری (رپرسانناب) كانی عوسمان بایدەمیری بتوركیا قســــپناس كرد، لوانش داواكاری گشتی لتوركیا لسر ئو قســــان داوا لســــر سرۆكی شــــارەوانی دیاربكر تۆماربكات و ڕووبڕووی لپرسینوەی یاسایی ببتوە.

سرۆكی پشووی ئركانی سوپا، یاشار بویوكانت-یش گوتبووی

ك ئگر تواوی ھزە چكدارەكانی توركیا بچن

قندیل، ھشتا ككناتوانن پلناو برن.

لرەدا پرسیار ئوەی، بۆچی دەستدارانی توركیا ئوەندە پداگری لسر منتقی سربازی

دەكن و بیر بازی ئاشتیانرل و دیموكراتیان

ناكنوە؟!

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

١٤

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

وپكی چوتوركیا ھل»بۆ لناوبردنی دەستی

AKP و سقامگیری «یمی كوردستان ھرھ

وتوژی توركیاناسی لگڵ پرلمانتاری AKP عبدولەحمان كورت

پرلمانتاری توركیا عبدولەحمان كورت، لسر لیستی پارتی داد و گشپدان، یكك لو كسایتیی كوردانی ك لنو توركیا خاوەن سنگ و سمپاتیزمكی زۆرە، ب كسكی خاكرا و واقیعبین ناسراوە. ھـــروەك یكك ل ركابرە سرســـختكانی سیاســـتی بدەپ و پككی، پیوای سیاســـتی ئوان زیان ب پرســـی كورد لتوركیا و

ئزموونی ھرمی كوردستانی عراق دەگینت. توركیاناســـی لـــو دیمانیدا ك لشـــاری وان لگی ســـازكردوە، عبدولەحمان كورت، دوایین رووداو و پرەســـندن سیاسییكانی نو

گۆڕەپانی توركیای تاوتوكرد. سازدانی: توركیاناسی

وتوژی توركیاناسی

تتو توورتورورككیركییاكیایاپرلمانتاری توركیا پپپپرللرللمامامانتنتنترلماننترلمانتانتاتاریریریككدان، یپشگككككی یكدان ی ییكككككككدان، گگگگشششپپشپشپدپددان،مپاتیزمنگ و سسمپاتیزممگ و سمپاتیزمم س سسممپمپپامپاپاتتیتییزتیزیزمزممزمگ سسسنگنگنگننسننگ ول ككروەك یلل ل كككككككككیی ی ـــــــــــــــــــروروروەوەكروەك ــــــھھھھپككی، پیویویواواییی سپككی، پیوای س ،یككییپیپپ پ ،یییككككككپپپپپھ ھھررمرمممیمیمی كئزموونی ھرمی ك ئئئزمزمموزموووموووونننیونینیئزموونیـــــــــــــــــــوو ل للی ل ــــــییی ییـــــــــــــــــــ ــــــتتوتوتتتورتورورككیركییاكیایاناناناوركیاناسسستوركیاناسكو كووركورورترتعبدولەحمان كورت لبدوللەەحمحمماحمامانەحمان ولبدبدبدوللعععععتو توورتورورڕەپانی تورككیركییاكیایای تگۆڕەپانی توركیای ت گۆگۆگۆگگۆگۆۆڕگۆڕگۆۆڕەڕەپاپاپاننینینی

١٥

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

� دوای ئم رووداوانی دوایی، رەوشی سیاسیی توركیا برەو كوێ دەڕوات؟

عبدولەحمان كورت: لكاتی راگیاندن و دەســــتپكردنی ئــــو بــــردەوام دیموكراتیــــوە كرانــــوەی پڤــــاژۆی توندوتیژیانمــــان بینــــی. بداخــــوە دوای ھاتن ســــر دەســــتی پارتی داد و گشــــپدان AKP و قۆناخی بئندامبوونی توركیا لیكیتیی ئوروپادا، ھست بوە دەكرت ك توندوتیژی ســــرلنوێ سری ھداوەتوە. لالیكوە سرھدانوەی توندوتیژی و لالیكی دیكوە ئاشــــكرابوونی ئرگنكــــۆن و ھوكانی كۆدەتا ھبوو. كاتك ك دەڕوانین ئمان، ل برامبرماندا پنج ئامانجی ھاوبش دەبینین. لسرووی ئو ئامانج ھاوبشان، ھوی AKP دانپشــــتی پارتی داد و گناوبردنی دەســــلھی، ل توركیا دەبینین ك زۆر الین و پارتی یاســــایی و نایاســــایی یكیان گرتووە، پارتی ئاشتی و دیموكراسی، پارتــــی كۆماریی گل، پارتی بزووتنوەی رەگزپرســــت و چندین الینی دیكــــ ھوی ئوە دەدەن پارتی داد و كككانی پیاندنراگ م لن. ھناو ببدان لپشــــگو ھم لــــو بگانی لگڵ ئاشــــكرابوونی ئرگنكۆن دەركوتن، ئوە لك دەدرتوە ك ئامانجیان لناوبردنی پارتی داد و گشــــپدان بووە، ئم لكدانوە و بینینی ئم نییــــ، بگ و راگیاندنكان ئــــوە دەن. خای دووەم، تكدانی سقامگیریی ھرمی كوردستان، ھموو الینــــكان ھرش دەكن ســــر ســــرمایگوزارییكانی توركیا ل ھرمی كوردســــتان و تكدانی پیوەندییكانی و ناكۆكیانئ .مرو ھقامگیریی ئڵ توركیا و ســــگلل لدوانكانی ئو سركردانشدا دەبینن ك ئیدعای ئوە دەكــــن ك مافكانی خك دەپارــــزن. دەبینین كاتك ك ئرگنكۆن زۆریان ل ئم دەكرد ك ئۆپراســــیۆنی بچین دەرەوەی ســــنوور ســــاز بدەین، ھانیان دەداین ك وەیمیش ئیوە. ئامانجی سیشــــركووك و موسناو كك لگڵ گوشــــار خستن سر پارتی داد و گشپدان، پیوەندییكانــــی لگــــڵ ئمریكا تك بــــدەن. ھرچی ئامانجی چوارەمــــ، پرەپدان و ھشــــتنوەی قۆناخی ورە لكی گنگئاســــت تش دەبمــــئ ك ربازییســــ وروپادا. كتیــــی ئكیی تیی توركیا لندامردەم ئبــــدین سر ئامانجی پنجم و دەڕوانین روونكردنوەكانی ك لیوەندییكۆن، پنرگكان و ئكخراوە نایاســــاییرنوانیانــــدا دەبینین و وەك جماعتك دەیانبینین، وەك

جماعتی فتحو گولن. كاتك دین ســــر پاكتی گۆڕینی دەســــتوور، دەبینین دەســــتكی دادوەری ھی ك رگــــ لو گۆڕانكاریی و بدیموكراتبوونــــی توركیا دەگرت، ریفۆرمك لو بوارەدا دەب ئنجام بدرت ك لم پناوەشدا پكھاتی دادگی دەســــتووری و دامزراوی دادوەران و داواكاران بگۆڕدرت. ھندــــك دەــــن دەوــــت كوتووەت مترســــییوە، ھندكیش دەن ئــــو كارانی ئنجام دراون بس نین،

بم ب گشــــتی ئم دوو الین ئاستنگ دەخن بردەم قۆناخك. ل كاتی گۆڕانكاریی بنڕەتیدا، ســــرھدانی توندوتیژی شــــتكی زۆر ئاســــایی، ھروەھا كسانكیش ،واندا نییرژەوەندیی ئب دیموكراتبوون لــــب ن كــــھل الیكی دیكشوە دوای لدوانكانی ئردۆغان ل دژی ئیســــرائیل، ئگری ئوە ھی ك ئیســــرائیلیش دەستی

تدا ھبت. �بــــ بوای ئوە حكوومتی پارتی داد و گشــــپدان ت و بگاتنڕپت وتوانركســــ م قۆناخئــــ دەتوان

قۆناخكی تر؟عبدولەحمــــان كورت: ئوە دیار نییــــ. ئم ب ئامانج دەگین، بم ئمش بــــ یارمتیی خكوە دەكرت. مین، ئمــــوو كارەكان دەكین ھب ناب ك ــــم وایپتاقیكردنوەیك و نموونی ئوەشــــمان زۆر جار بینیوە، ئمــــ ھوڵ دەدەین راســــتیی نیشــــانی كۆمگ بدەین، گكۆم ر لوێ ســــدەیان ن كنیش ھــــك الیندھبشونن، تاقیكردنوەی دواتریش دەكوت سر خك و خۆیان بیار دەدەن. ل كاتی ئاشكرابوونی ئرگنكۆندا، ئــــو داواكارانی ل دژیان بوون ســــزا دران، بشــــكی دیكشــــیان ك ل خابوور تپڕیبــــوون خران زیندانوە، ئمش ل دژی ئم بــــوو. ھندك الینی دیكش ھن ك خواســــتی ئوەیان ھی ك پیوەندییكانی توركیا و ئمریكا تك بچت. پارتی داد و گشپدان الینگركی زۆری ھی. كاتك ســــیری ســــرۆك كۆمــــار دەكین، ،یماوەردا ھناو ج كی زۆری لویستییدەبینین خۆشكاتك سرۆك شارەوانی بوو، ل كارەكی الدرا و گوتیان ك ئوە تازە تنانت بــــ موختاریش ھنابژردرتوە، كچی بینیان ك ب ســــرۆك كۆمار ھبژردرا. بۆیش ئم، خباتكی درژخاین، ســــرۆك كۆماریش دەت ك ئم ماراســــۆن. تواوی ئو كســــانی ھاتن ســــر دەســــت، تنیــــا ھندك دروشــــم و بنیان پ بوو، رەحمتــــی ئۆزالی ل دەربچت ك ھوی دا ھندك كار بكات، كچی لناویان برد. بكو شتك ل كاتی رەفاھدا ھبوای، بم ئمش نازانین، چونك بڕز ئربكانیش روونكردنوەی ئرنی ھبوو. كوتبووی كاتك تۆ دەی ب یوەی ھویش مافی ئختم، ئكی خۆشــــبچ توركچ كوردكی خۆشبختم. یكم جارە توركیا لم ئاستدا گۆڕانــــكاری ب خۆیوە دەبینــــت، ھرچندە زۆر درەنگ كران، بم ئوە دەبینیــــن ك كران. تلڤزیۆنی كوردی كراوەتوە و خوندنی كوردیش ل زانكۆكاندا دەكرتوە. كموكــــوڕی دەســــتووریمان ھیــــ، بــــم لــــ ھوی چارەسركردنی ئوەشداین. ھموو الینكان و لناویاندا ،مرەڕای زانینی ئپارتی ئاشــــتی و دیموكراســــی ســــدژایتیــــان كرد. ئمش دەزانین ك كۆمك كموكوڕی ھی، بم جارێ ئوەندە كراوە، ئگر ئازادی كۆشكك بت، ئمــــ دەرگاكیتی. كوردەكانیش دەب ئوە بزانن

ك بب توركیا ب ھیچ شونك ناگن.

بیۆگرافیایعبدولەحمان كورت:

لركوتی ٢٧ حوزەیرانی ١٩٦٨

لدیاربكر لدایكبووە. ناوی باوكی عومر و

.زیزەیناوی دایكی عبشی ئندازیاریی بای

بیناسازی لزانكۆی تكنیكیی یدز،

كۆلژی ئندازیاری- بشی بیناسازی تواو

كرد. ماسترەكی یوەندییشی پبلنودەوتییكاندا ژی زانستكۆل ل

كۆمیتییكانی زانكۆی بیكنت تواو كرد. ل شارەوانی ئیوب، شارەوانی بیئۆغو و

كاروباری كنایزاسیۆنی ئاوی ئیستانبولدا ئركی

لئستۆ گرتووە. سرۆكی دامزرنری ناوەندی گۆنول كۆپری بووە.

ئندامی دامزراوەكانی مژووی دیاربكر،

كولتوور و گشتوگوزار و گشتوگوزاری دیاربكر

بووە. لقۆناخی ٢٣یمدا ل یكتیی

پرلمانتارەكاندا، ئندامی گرووپی تورك بووە.

لئاستكی باشدا ئینگلیزی و ئاستكی ناوەند ئمانی

دەزانت، ھاوسرەكی .و باوكی ٣ مندا تورك

١٦

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

� ماوەیــــك بــــوو ئارامییــــك بای بســــر توركیادا كشــــابوو، بم مــــاوەی مانگك دەبت ك ســــرلنوێ توندوتیژی و پكدادان سری ھداوەتوە، ئایا دەتوانین بین ئم ھمان ســــیناریۆی سای ١٩٩٣ی لسردەمی

ئۆزاڵ لتوركیا دووبارە دەبتوە؟ عبدولەحمان كورت: ل ھندك الینوە ب، ل ھندك الینیشــــوە نخر. ئوكات، ئۆزال تنیا نیازپاكیی خۆی ،یۆ كردار ھمبوو. ئكی نم ھیچ كرداری، بدەردەبكاتك دەین زمانی كــــوردی ئازاد دەكین، ئم بن نییــــ، ل برامبردا كرداریش ھی. ھندك الینی وەك پارتــــی كۆماریی گل دە ئگر كنایش دەكنوە، با كناــــی دەوتی نبت و كنای تایبت بكنوە، بم یو واتایو كارە دەكات، بت ئك دەوین كاتدە مئك دەوت ب فرمی دەیناســــت. ئوكات میللتیش لو قناعتدا نبوو ك ئــــۆزال بتوان بنكانی پراكتیزە بــــكات، بم ئســــتا خك بوایان بــــ گۆڕانكارییكان كــــردووە، لھموو شــــونك فســــتیڤال دەكرت، باس لمژوو و كولتووری كوردی دەكرت. ھندك كموكوڕیی یاســــاییمان ھی، ئویش بم پاكتی گۆڕانی دەستوور چارەســــر دەكرــــن. كاتــــك بوانینــــ ھبژاردنكانی ســــای ٢٠٠٧، دەبینیــــن ك بر لــــ پكدادانكان پارتی بزووتنوەی رەگزپرســــت نیدەتوانی سنووری سدا ٧ و ٨ی دەنگــــكان تپڕنت، بم دوای دەســــتپكردنی

پكدادان، ١٥٪ی دەنگكانی بدەستھنا.�سركردایتیی پارتی داد و گشپدان سوورن لسر ئوەی ك پرســــی كورد، یكك ل گورەترین پرسكانی ناو توركیای، بم دەبینین ھنگاوەكانی چارەسركردنی ئم پرس وەستاون، ب بوای ئوە ئو پرس برەو كوێ

دەڕوات؟عبدولەحمــــان كورت: ئو رگی كۆمك ئاســــتنگی نگئاســــت ك لككان یتوندوتیژیی .یردەمــــدا ھبلبرچاوەكانن. ھروەھا كاتك باسی مافی كورد دەكین، ب ھۆی ئوەی ك ئو مسلی تا ئستا ب ھی سوور زانــــراوە، ل الین خكوە ب خراپــــی لك دەدرتوە، وەك پارچكردنــــی وت لك دەدرتــــوە. پارتی داد و گشــــپدان ھــــم ئو ترســــ دەڕەونتــــوە، ھمیش ب یلسو مر دەكات. ئبلی كورد دەستكانی گمافپاراستنی كۆمك ھاوســــنگی ل سرانسری توركیادا ئنجام دەدرت. ئگر پارتی داد و گشــــپدان لسر دەســــت نمنت، جگرەوەكــــی ھاوپیمانیی پارتی كۆماریی گل و پارتی بزووتنوەی رەگزپرســــت دەبت ك ئمش توركیا برەو رووباری خون دەبات، ھرچندە ئۆجــــالن دەت ك لگڵ ئوان زیاتر برەو چارەســــر دەڕوات. پكك باش دەزانت ك پارتی داد و گشپدان كاری بــــاش لــــ ناوچــــ كوردنشــــینكان دەكات، بم ت كت و دەرەقیبی خۆی دەزان ش، بمرەڕای ئسگرینگ ئوەی نیت ناوچكی من و شــــونپی من لق

نكات، بۆ ئمش لگڵ ھر كســــك بت ھاوپیمانی دەبستم. دەب كشــــی كورد و مسلی پكك لك ت كررچاو بگبل وەش دەبم ئوە، بینــــجیا بكبوونی پرســــی كوردە ك پككی دروســــت كردووە. بۆ ئمــــش حكوومتی توركیا دەب رەوشــــكی دیموكرات بخوقنــــت، گلی كورد دەب وەك ھــــر ھاووتییكی دیكــــی توركیا خاوەنــــی مافــــ دیموكراتیككانی خۆی بــــت. ئوانیش بن ل كاتكدا كــــ ئم دەین براین، ئمش ناب ھیچ كموكوڕییكمان ھبت. پرســــی كورد چند الینی ھی، كاتك ل كۆمگ بپرســــین، دەن كشــــیكی ئابووری و ھژاریی، الینــــی كۆمیتی و كولتووری و ھروەھا الینكی سیاسی ھی. ل ھمووی ئماندا دەب ھنــــگاو بھاوین و ھنگاویش نراون، وەك كنای TRT٦، ل رووی ئابوورییوە، گورەترین پۆژە، ۆژەیو پی ٣٠ میلیارد دۆالر بۆ ئنزیك ،نداوی گاپــــبترخان كراوە. بم لرەدا بابتكی دیك دت رۆژەڤوە ئویش مســــلی دەروونیی، تورككان بو كاران و ئو توندوتیژیانــــی روویان دا، ترســــی پارچبوونیان ل دڵ نیشت، كوردەكانیش دەن ك ئایا ئم ل برژەوەندیی

ئمدای یان دووبارە بۆ ھختاندنمان؟ �ئنجامی كۆبوونوەكانی برپرسانی ئاك پارتی لگڵ پارتی ئاشتی و دیموكراســــی و پارتی كۆماریی گل چی

دەبت؟عبدولەحمان كورت: ئوان دەن ك ھیچ دەستكیان ل كدا ككات ت، لــــڵ ناكرگو گفتوگۆشــــیان ل نییپلــــ جیاوازەكانی دەوتدا قســــیان لگــــڵ دەكرت، خۆم شــــایتی ئوەم، ئو كســــانی ئــــو ئیدعاییان ھی، دەتوانم كات و شــــونی دانیشتنكانیان پ بم، چونك خۆشــــم لگیان بووم. بم ئگر لوێ پیان و بالن دابنیشــــن و ئئۆج بدوڵ عگــــل ــــن كببردەنگ وەربگرن، دەبت ھۆی ئوەی ك ٩٥٪ی توركیا ل دژتان بوەســــتتوە و ھۆكاری داخســــتنی پارتی داد وانیــــش زۆر باش دەزانن كت. ئدانیش دەبپشــــو گئم ئیمكانی نییــــ. ركخراوەكانی كۆمگی مدەنیش چاوەڕوانییكیــــان ھی، ئوان داوا ل پارتی ئاشــــتی و ككپ ك لداوای دانانی چــــ ن كدیموكراســــی دەكبــــكات. ئگر ئــــوان وەمــــی چاوەڕوانییكانی خك

بدەنوە، پم وای داھاتوویكی گشمان دەبت. ،یمانتاری ھرلپارتی ئاشتی و دیموكراســــی ٢٠ پ�ئوان دەن ك پارتی داد و گشپدان ئم ب بردەنگ وەرناگرــــت، ھروەھا گلیی ئوە دەكن ك ھزار و ٥٠٠ سیاستمداری ئوان و دوو ھزار منداڵ گیراون. روانینتان

بۆ ئمان چۆن؟عبدولەحمـــان كورت: ئســـتا ٢٠٦ منـــداڵ ل زیندانن، یكی ئاژاوەچیانش زمانمزار، ئند ھن چوان دەئبۆ وروژاندنی شقامی كوردی لدژی ئم بكاریدەھنن. لئۆپراســـیۆنكاندا لـــدژی KCK كۆمـــك كس

دەب ئوە مئ بزانن كدەوت نین،

ئم حكوومتین، دەب مئ

ك لنگییھاوسنوان رۆژھت و رۆژئاوای توركیادا

دروستبكین

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

١٧

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

دەســـتگیركران، ھروەھا كۆمك سرۆك شارەوانیش الن لراســـت دەزانـــم. ئۆج ش بمیی كران، ئدادگبارەی ئـــم دەســـتگیركردنانش دە كـــ بۆچی ئو ســـرۆكی شـــارەوانیانتان لگڵ KCK تكڵ كرد، KCK ركخراوكـــی نایاســـایی، ئگر ئـــوە دەن وەیو شو كات بن، ئكرنایاسایی و دەســـتگیریش ندەبـــت كـــ لالیكوە چكیـــان ب دەســـتوە بت و لالیكـــی دیكشـــوە داوای گفتوگۆ بكـــن. ئایا ئوان لكاتـــی دەركوتنـــی حیزبودا بیـــان پ دەگوت؟ واتوانین، ككان بلسم كســـانی لی ب دەب مئدەب ئرگنكۆنیش ئازاد بكین. ئوان دەن دامزراوە دان راستپشپارتی داد و گ .م قبوڵ بككنایاســـاییپارتی دەســـتدارە، بم تاكـــ الین نیی ك دەوت ك كنر الیوە ھـــشـــكی دیكالیوەدەبـــات. لڕبچكی بدەستوە بت، دەب دەستگیر بكرت، ئگرنا ھـــر الینك ك چكی زیاتر بت، دەســـتی زیاترە. پشـــنیاری ئوەیان پ دەكم ك لجیاتی بھزكردنی الین نایاســـاییكان، بن و پارتی ئاشتی و دیموكراسی بھزتر بكن، ركخراوەكانی كۆمگی مدەنی بھزتر بكـــن. ئگـــر ئو كارانـــی ئوان دەیكـــن، ئمش بیانكیـــن، ١٠ جـــار داماندەخن. دەب ئـــوەش بزانن دەب متیـــن، ئحكووم مت نین، ئـــدەو مئ كھاوســـنگییك ل نوان رۆژھـــت و رۆژئاوای توركیادا دروســـتبكین، ئگر ئاواتی ســـركوتن بـــۆ ھردووال بخوازی ســـركوتوو دەبت، ئگرنـــا دەبیت ھۆكاری پكدادان. ئگر بوانین باشـــووری ئفریقیا، سرەڕای ئوەی ك ســـربخۆییان وەرگرتووە و رژمی ئاپارتایت نماوە، بم ھشـــتا رەشپستكان ل ھژاریدا دەژین و ھمـــوو تاوانكان لناو ئوانـــدا روودەدات، لئمریكاش ككانیان وەرگرتووە، رەوشـــماف وەی كرەڕای ئســـبم شوەیی. ھۆكارەكشی ئوەی ك ل رووی ئابووری و كۆمیتییـــوە ئامادەكاریی ئو ئازادیی نكراوە. من دەم كـــ وەك پرلمانتارك، گلكم بۆ ئوە ئامادە دەكـــم و رگ لوە دەگرم ك دوای ســـربخۆیی، لو

تاوانان دوور بكونوە. �پارتی ئاشــــتی و دیموكراســــی دەن ك پرلمانتارە كوردەكانــــی ســــر بــــ پارتــــی داد و گشــــپدان زۆر بتوانــــا نین و پاشــــكۆی دەوتم. ئــــو توانین چۆن

ھدەسنگنیت؟عبدولەحمان كورت: من وەك كوردك دەیان جار لگڵ كس پلبرزەكان دانیشتووم و گفتوگۆمان كردووە و ئو قسی تنیا ب مبستی نانوەی ئاژاوەی. ب پویستی نازانین كــــ ل ئنجامدانی ھر كاركدا ل راگیاندنكاندا دەســــت ب ھاتوھاوار بكین، ئم زیاتــــر دەمانوێ كار بكین نك قس. ل ناو پارتی داد و گشپداندا، ئوەی لســــر حق، بھزە. ئگر ھر كاتك ویســــتم بتوانم سرۆك وەزیران ببینم و داواكارییكانم بھنم سر زمان

و خواستكانیشم بج بگن، كوات بھزم. كردنوەی TRT٦، خوندنــــی كوردی لــــ زانكۆكانــــدا و تواوی پشــــڤچوونكان ب پشــــنیاری ئموە بوون، تنانت بھزكردنی پیوەندییكان لگڵ ھرمی كوردســــتان، ل رگی پشــــنیاری ئموەی، ئوان گومان لدەگرن. پارتی داد و گشپدان، حزبكی توركیایی-ی، حزبی ھیچ .حزبی توركیایی تاك م كو دەتوانم ب ك نییوەیتنب پچوانشوە ل ھندك شونی دیكی توركیا دەن ك كوردەكان دەوریان ل ســــرۆك كۆمار داوە، ماوەیك

پیان دەگوت «حزبكی كوردی-عرەبی». � ســــردانی ســــرۆك بارزانــــی بــــۆ توركیــــا چــــۆن ھدەســــنگنن و پتانوایــــ چ كاریگرییكی لســــر

داھاتووی پیوەندییكان دەبت؟ عبدولەحمان كورت: توركیا بتایبتی لگڵ پارتی داد و گشپدان، ئامانجكانی گورەتر و برفراوانتر كردووە. كوردستانی عراق ل روانگی توركیاوە زۆر گرینگ. ئاواتی ئمــــ ئوەی ك كــــوردەكان بتوانن لســــر پی خۆیان بوەستن و ل رووی ئابووری و سربازییوە پشت ب خۆیان ،رژەوەندیــــی توركیادایب وە لئ ن كســــتن. دەبب وێ بدات، چونكتیی ئــــیارم توركیا دەب یــــن كدەئگر تۆ یارمتی بدەیت، ئویش یارمتیت دەدات. بۆچی ســــنوورەكانی ئمش وەك ئمانیا و فرەنسا و وتانی ئوروپــــا ھنگیرت و ئمش ناوە نــــاوە كۆبوونوەی وەزیرەكانمان ســــازندەین؟ بۆچی پكوە گفتوگۆ لسر ،رەدا گرینگ دادوەرییین؟ لككانمان نئابووری و داھاتوات ھر كس مافكانی خۆی دەستنیشان بكات. رگی ئمش چك نیی، ب چك تنیا رق و قین زیاد دەبت، یلول، زۆر بمی كۆدەتــــای ١٢ی ئرژ وانینــــك بكات ر گوشاردایژ س لر كھ ین، چونكدەگوە تروونی لو ھیــــچ كس ناتوان دەنگ بكات. ئمۆ ئوە نیی، ھر

كس ئازادان رای خۆی دەردەبت. � كوات تۆ ب گشــــبینییوە دەڕوانیت داھاتووی ئم

پیوەندیان؟عبدولەحمان كــــورت: ب دنیاییــــوە، ئم ھم لوە ل .یگر ش تاكمئ ك مانوایم پین و ھخۆشــــحاروانگی ئموە، ھرمی كوردســــتان گرینگییكی زۆری ھی و توركیاش ئگر دەیوێ ببت دەوتكی گورە، دەب ئوە لبرچاو بگرت. كاتكیش دەڕوانین دەوتی

ئستای توركیا، ئوە ب روونی دەبینین. � توركیا ب چ شوەیك دەڕوانت رۆی مسعود بارزانی

لم بابتدا؟عبدولەحمــــان كــــورت: من و پرلمانتــــارە كوردەكانی دیكش پگ و مكانتی مسعود بارزانی ب باشی دەزانین وە كینردەوام دووبــــارەی دەكی ٢٠٠٥ەوە بســــاو لســــقامگیریی ناوچك، ب باشــــتركردنی پیوەندییكان

.یوەستوە پمی كوردستانرڵ ھگل

بۆچی سنوورەكانی ئمش وەك

ئمانیا و فرەنسا و وتانی ئوروپا ھنگیرت و

ئمش ناوە ناوە كۆبوونوەی وەزیرەكانمان

سازندەین؟ بۆچی پكوە گفتوگۆ لسر ئابووری و داھاتكانمان

نكین؟

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

١٨

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

«جیاوازی ئاك پارتی لگڵ

حكومتكانی وەیڕابردوو ئ

دەت كورد ھی بم مافی

«نییوتووژی توركیاناسی لگڵ

BDP رۆكیگری ستونجای باكرھان جتونجـــای باكرھـــان، كـــ بڕەچلـــك لپارزگای قارس ســـر بھرمی سرحد لدایكبووە، خوندنی زانكۆی لبشی ئابووری تواوكردووە، ماوەی ٢٠ ســـا كاری سیاســـی دەكات، ماوەیك ســـرۆكایتی پارتی DEHAPی كردووە، ماوەیكیش لپارتی كۆمگای دیموكراتی DTP كاریكردووە و ئستاش وەك جگری سرۆكی پارتی ئاشتی و دیموكراتی BDP درژە بكاری سیاسیی

دەدات. گۆڤاری توركیاناســـی لبارەگای ســـرەكی پارتكیان لناوچی باگاد ل ئنقرە سردانی كرد و ئو دیمانیی لگڵ سازكرد. سازدانی: توركیاناسی

لوبوایدام بڕز مسعود بارزانی دەتوانت ڕۆلكی گرینگ بگت بۆ

ڕاوەستانی ئو شڕە

١٩

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

� پارتكتان BDP ماوەیك لوەوبر بشـــوەیكی فرمی ڕایگیاند ئوان دەنگنادەن بۆ ریفراندۆمی دەستوور، سبارەت بو ھوستی پارتكتان لچندین ناوەندی BDP وە وەكوكراوە، ئتان ئاراســـتجیاجیـــاوە ڕەخن

بۆچی لدژی ریفراندۆمی دەستوورین؟ بارەت بمان ســـكســـتی پارتوبارەی ھوادیارە ل -ریفراندۆمی دەســـتووری وەكو پویســـت ھـــزری خۆمان نگیاندۆت ڕای گشـــتی. لبرئمش ڕۆژنامنووســـان و پرســـیارەمان ئاراســـتبواری سیاســـی ئ رانـــچاود كۆژەی ریفراندۆمی دەستووری بۆ كوردان شتن. پدەكدەسكوتكی ئوتۆی تدا نیی، ھروەھا خاكی دیكش ك پرســـیاری زۆری لبارەیـــوە دەكرت ماددەی (٨)ی دەستوورە تایبت بپرسی داخستنی پارت سیاسیكان، ئاك پارتی بشوەیك دەیوێ ئو ماددەی بگۆڕت تنھا

لبرژەوەندی پارتكی بت.ئاك پارتی ماددەی (٨)ی بمجۆرە پشنیار كردووە، ھر پارتك توندوتیژی بكاربھنت یاخود ھوی دابشكردنی وت لڕـــی جیاكردنـــوە بـــدات پویســـت دابخرت. لڕابردوودا واتا لسایی دەستووری ١٩٨٢ ماددەی (٨) ی دادەخست كو پارتاننھا ئژرابوو تك داڕوەیشـــبتوندوتیژی برامبر دەوت بكاردەھنن. كوات ماددەی (٨) كـــ ئاك پرتی داوای گۆڕانكاری كردووە، لڕابردوودا زۆر دژوارتـــرە. بۆی ئم ھاوكاری ئـــاك پارتیمان نكرد لكاتی دەنگدان لنو پرلماندا بۆ ئوەی ئو ماددەیش بكوتـــ نو ئو ماددانی كـــ ریفراندۆمیان لبارەیوە دەكرـــت، ھرچندە لقۆناخی یكمـــی دەنگداندا (٥) پرلمانتـــاری (BDP) لچوارچـــوەی ھاوكاریكردنی ئاك پارتی بۆ پەوكردنی سیاســـتكی تازە لبرامبر دەستگیركردنی سیاســـتمدارانی كورد، منداكانی نو زیندان، ھنانخوارەوەی بربستی ھبژاردن رژەی ١٠٪ بۆ رژەیكی كمتر، دەنگیان بۆ گۆڕینی ماددەی (٨)دا. بم ك بینیمان ئاك پارتی بردەوام لسر سیاستكانی ڕابردووی، لبرئوە ل قۆناخی دووەمی دەنگدان دەنگمان ندا. ھاوكات بۆ ماددەكانی دیكش ئاك پارتی بگورەی برژەوەندییكانـــی خـــۆی ھودەدا گۆڕانـــكاری بكات، بـــۆ نموون ئو ماددەیی تایبت بدەســـتی داواكاری گشـــتی، ئاك پارتی دەیـــوێ ئو دادگای لدەســـتی پارت نتوە پرســـتكان و شۆفینیســـتكان دەربخات، ببیانـــووی ئوەی ئوان -داواكاری گشـــتی- لڕابردوودا بالین نبوون و الینگری الینكیان كردووە و داواكاری گشـــتی رگا نادات وەكو پویســـت خزمتی گل بكین، لـــرەدا بڕوونی بۆمان دەردەكوـــت، داخوازیكانی ئاك پارتـــی بریتی لگۆڕینی شـــككان ئحمد ب محمد، بمشـــوەی ھودەدا داواكاری گشتی لژردەستی نژاد پرســـتیكان دەربھن و رادەســـتی پارتكی ئیسالمیان بكات، بم لناوەڕۆكدا گۆڕانكاری ڕیشـــیی بدیناكرت،

بپچوان ئوەی پویستی دەكرد بگۆڕت لنو داواكاری میكانیزمـــی كاركردن و چۆنیتی بیاردان بووە، بكورتی گنامی ریفراندۆمی دەســـتووری ن تنھا بۆ كوردان، بكـــو بۆ چینی كرـــكار و مســـلی علوییكانیش

.دا نییوتۆی تكی ئیتوركیا ئیزافلڕەوشـــی سیاســـی ئمۆی توركیا بۆ كوردان لڕەوشـــی ســـانی دوای كودەتای سربازی ســـای ١٩٨٠ خراپترە، بۆ نموون ڕووداوەكانی ئمدوایی نو خوندكارانی زانكۆ، مئ قۆ. بۆیچ(تۆقات) ب ندكاری كورد لكوشتنی خووەكو (BDP) لو بوایداین پویســـت پۆژە یاســـای گۆڕینی دەستووری خواســـتكانی جماوەر لخۆبگرت،

بتایبتیش پویست ڕەچاوی بارودۆخی كورد بكات.�ئـــوە چاوەڕدەكن ئنجامی دەنگدان لســـر پۆژە

یاسای ریفراندۆمی دەستووری چۆن بت؟ ك ۆژە یاسایم پر ئرامببل (CHP) وەكو دەزانن -داوای ریفراندۆمی بۆ كرا دۆزی كردۆتوە ب بیانووی ئوەی ئو گۆڕانكاریان لبرژەوەندی كۆماری عیلمانی توركیادا نیی، من لـــو بوایدام ئو پۆژە گۆڕانكارییی ك ئاك پارتی پشكشی كردووە، بگشتی پسند نكرت، لالین داواكاری گشـــتی توركیاوە، ئگر بچت ریفراندۆمیشوە چاوەڕێ ناكم لالین جماوەرەوە پشـــوازییكی گرمی لبكرت و ســـركوتووبت، لبرئوەی سرجم ویست و ئارەزووەكانـــی كۆمـــگای توركیـــای لخۆنگرتووە، بتایبتـــی ئـــو ماددانی پوەندییان بپرســـی كورد و

.یژارەوە ھكار و چینی ھكرلرەدا دەخوازم ئاماژە بوخاكی دیكش بكم ئاك پارتی دەخوازت ئو پۆژە یاسایی ك پشكشی دادگای بای دەســـتووری كردووە ڕەتبكرتوە دواتر سیاســـت بكات لسر ڕەتكردنوەی ئاك پارتی دەخوازت بت سیركن بۆ پارت رخانكی دیموكراتی ھاوچمن دەخوازم سیستمسیاسیكان و بۆ كۆمگای توركیا دابینبكم، بم ھزە ســـتاتۆپارزەكان و دادگای بای دەســـتووری ڕگانادات، وەی ئاك پارتی لت بۆ ئـــك دەبكش وەك چمـــئھبژاردنی داھاتوو بۆ دەومندكردنی خۆی و الوازكردنی

الینكانی دیكی نو حكومت بكاریانبھنت.لتوركیـــا دوو برە ھی برەی ئـــاك پارتی ك دەیوێ خك فریو بدات، لگڵ برەی پارت ستاتۆپارزەكان و ئرگنكۆن، لبرئوە ھزی كورد لگڵ ھیچ كام لم دوو برەی نیی، بكو ھودەدات برەیكی دیمموكراتیخواز و ئاشـــتیخوازان ڕكبخات، ئمـــ دەخوازین گنج و ژن و كركار و چینی ھژار، ھزی ژینگپارز و ئرمنی و ئو مت. ئخۆ بگرردا كراوە لرامببمیان لی زوســـانك

دەخوازین برەی سیم لتوركیا ڕكبخین.�بم ئو برەیی بڕزت باســـی دەكیت تا ئســـتا

سركوتنی بدەستنھناوە؟- ڕاســـت ئزموونكانی ڕابردوو سركتوو نبوون، بم

لو بوایدام ئگر

ھبژاردنكی پاك و بگرد

سازبكرت پارتكی ئمش دەتوانت ٦ تا ٧ ملیۆن

دەنگی كوردان قازانجبكات، لبرئوەی

تائستا ئیرادەی ئازادی كورد

لھبژاردنكان ڕەنگینداوەتوە

<<<

٢٠

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

لبرامبر زوـــم و زۆرداری دەوتی توركیا، لبرامبر فریودانـــی پارتـــ سیاســـیكان، ئنجامدانی پرۆســـی ھبـــژاردن لتوركیا كاركی زۆر قورس و ئاســـتم بۆ كان، بۆ نمووندیموكراتیی كان و بۆ پارتكوردیی پارتئســـتا ١٦٠٠ سیاســـتمدار و كادیری چاالكگری پارتی (BDP و DTP) دەستگیركراون، الوانی كورد لزانكۆ دەكوژرن و ھڕەشـــیان لدەكرت و دەســـتگیردەكرن، مـــن لو بوایـــدام ئگر ھبژاردنكی پـــاك و بگرد ســـازبكرت پارتكی ئمش دەتوانـــت ٦ تا ٧ ملیۆن دەنگـــی كوردان قازانجبكات. تائســـتا ئیـــرادەی ئازادی كورد لھبژاردنـــكان ڕەنگینداوەتـــوە، زەمینی بۆ نڕەخســـاوە، دەرفتی پیادەكردنی ماف سیاســـییكانی بۆ فراھـــم نكراوە. من نموونی گوندەكی خۆمتان بۆ باســـدەكم، لگوندەكی ئم لناوچی قارس ھزەكانی دەوت ھڕەشیان لخك كردووە، پیانگوتون ئگر دەنگتان بۆ پارت كوردیكان بت لخزمتگوزاری كارەبا ك ســـادەترین خزمتگوزاریی ببشتان دەكین، لكاتی ھبژاردنكان ئمانش دەبت یاخود ھڕەشی بینیان لدەكا، مبستم ئوەی ئم ل كشوھوایكی بمجۆرە بشـــداری ھبژاردن دەكین، پویســـت كس ھســـت

نكات كشوھوای پرۆسی ھبژاردن لتوركیا زۆر ئارام .وشخ و ب

�لسرەتای مانگی حوزەیران بارودۆخی سیاسی توركیا ككی پنك الیســـتی یھۆی كۆتایی ھاتنی ئاگرببجاركی دیك شـــڕ و ئاژاوەی بخۆیوە بینی، ئوە ئو ڕەوش تازەیی توركیا دوای ١٠ ساڵ لبدەنگی چككان

چۆن شرۆڤدەكن؟- ئم ناخوازین شـــڕ ھبت لم ناوچانی ك پارتكی ئم بادەست. وەكو دەزانن ئستا مرۆڤایتی لسدەی بیست و یكدای، بم لدەستووری بنچینی توركیا ناوی كـــوردی تدانیی، دیار نیی تاكی ئو ڕەوشـــ بردەوام ی كوردان. بۆیناسنام ل یكردنســـتم نكۆبت، مدەب

ئم دەخوازین ئم شڕە گورە نبت.لگڵ ئمشدا دەمانوێ ماف سیاسی و كولتوورییكانی گلی كورد، مافی پروەردەكردن بزمانی دایك، كاركردنی پارت سیاســـیی كوردییـــكان، دابزاندنی بربرســـتی تكان بخربژاردن، ڕەوشی ئابووری شارە كوردنشینھژر گرەنتییوە. لدۆخی ئســـتا لناوچ كوردنشینكان ھژاری و برســـتی ھی، ك پویستی بچارەسركردن ھی، كورد لتوركیا زۆر ھژارن، ل ٨٠ ســـای ڕابردوودا كورد لئنجامی سیاستی دەوتی توركیا زۆر زەرەرمند بووە، بۆی پویســـت دەوت برنامـــی ھبت بۆ ئو ناوچان، شـــارە كوردنشینكان وەكو شـــارەكانی دیكی توركیـــا بایخ پبدات، من لو بوایـــدام داخوازی كورد

لتوركیا داخوازی زۆر سادە و ساكارن.� لم نوەندەدا پرۆســـی كرانـــوەی دیموكراتی لچ

ڕەوشكدای؟- پرۆســـی كرانـــوەی دیموكراتـــی بجارك فشـــلی ھناوە. دۆســـت و دوژمن بینیان ئو پاكتی ئاك پارتی ناوەڕۆككـــی بتاـــ. لالین وتانـــی ئوروپاوە ئو ڕاســـتی ڕوون بۆوە كـــ ئاك پارتی دەیـــوێ كۆماركی ئیســـالمی لشوەی ئیمپاتۆریتی عوســـمانی ئاوابكات، ھاوكات ھســـتیان كرد ئاك پارتـــی پارتكی دیموكراتی نیی، مافی كـــورد و كركاران نادات. من دەخوازم ھموو الیك ئاگادار بكموە ئگر پاكتك بۆ كوردان ســـوود و خری تدابت ئم بۆچی پشـــوازی لناكین، بكو بپچوانوە، ئم زۆر بوردی دیراســـی ناوەرۆكی ئو پاكتمـــان كـــردووە، بۆمان ڕوونبۆتـــوە لبرژەوەندی

كورداندا نیی، لبرئمش پاپشتیمان لنكردووە.حكومتـــی ئاك پارتی ئگـــر دەخوازت نیازپاكی خۆی بسلمن پویست ھوبدات ئو شڕەی ئستا ھستی پكردووە ڕابگرت، سیاســـتمدار و مندانی كورد لنو زیندانكان ئـــازاد بكات. بكورتی جیـــاوازی ئاك پارتی یت كورد ھدە وەیكانی ڕابـــردوو ئتڵ حكومگلبم مافی نیی، ئمش ھنگاوكی زۆر بچوك بۆ ئوەی

ئو شڕە ڕابوەستت

پرۆسی كرانوەی دیموكراتی

بجارك فشلی ھناوە. دۆست و دوژمن بینیان ئو پاكتی ئاك پارتی

ناوەرۆككی تاب

<<<

٢١

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

�پیوەســـت بم مژارە BDP چ پـــۆژە و خباتكی لبردەستدای؟

- ئم وەكو BDP دەخوازین شاندك ڕكبخین بۆئوەی سردانی سرۆك كۆمار و سرۆك وەزیرانی توركیا بكات، ھروەھا ئگر پویســـت بكات دەتوانن سردانی ئیمرالی و ئۆجـــالن بكن، بچن قندیل. ھاوكات من لوبوایدام بڕز مســـعود بارزانی دەتوانـــت ڕۆلكی گرینگ بگت بۆ ڕاوەســـتانی ئو شـــڕە، بڕز بارزانی دەتوان لگڵ پكك دانیشت و بیروڕا ئاوگۆر بكات، ھروەكو دەزانین ئســـتا پیوەندی ھرمی كوردســـتان لگڵ حكومتی توركیا باش. بۆی ئم وەكو BDP رەچاوی ئزموونی ھرمی كوردســـتانیش دەكین و ناخوازین شڕ ھبت و گورەبـــت، بۆ ئمش ھرچی لتواناماندا ھبت درخی

ناكین.BDP لســـرەتای دامزراندنییوە ھـــاوكاری پۆژەی MHP و CHP وەی دیموكراتی كـــردووە، وەكوكرانـــدژی ئو پرۆژەیـــ نبووە، بپچوانوە ئم لگڵ ئو ٣٠ خای ئـــاك پارتی بۆ كرانوەی دیموكراتی ڕایگیاند ٣٠ خاـــی دیكمان پشـــنیاركرد. لبرئـــوەی بینیمان خاـــكان كم و كوڕیـــان تدای، زۆر مبســـتمان بوو ،ند وەرگرتبووایھشـــی بمی ئنو خائاك پارتی ئســـرەتا ئاك پارتی مبســـتی ئرنی بوو برامبر ئو ٣٠ خاـــی ك ئم پشـــنیارمان كردبـــوو، بم دواتر بینیمـــان دەیانوێ ئم بكن پاشـــكۆ و ھزی یدەگی نابین میشت ئگی ئاك پارتی تو كاتم ئخۆیان، بپاشكۆ بكو BDP جددیی لنھشتنی سیاستی ٨٠ ســـای ڕابردوو، جددیی لتكدانی ستاتۆی ٨٠ سای ڕابردوو سیاســـتی ئاك پارتـــی برامبر BDP گۆڕانی بسرداھات. سرنجدەدەین پرۆژەی كرانوەی دیموكراتی ك ئاك پارتی باســـی دەكات تنھا یك وشی كوردیشی تدانییـــ، بۆی ئمش محا بو شـــوەیی ئســـتا پاپشـــتی لبكین، لبرئـــوەی مندانی ئم دوای ١٠ تان داوە بمان دەپرسن بۆچی دەنگی بل ی دیكسا

پرۆژەكی ئاك پارتی.� ئوە چۆن ســـیری پوەندییكانی توركیا و ھرمی

كوردستان دەكن؟- ئمــــ پیوەندی نوان ھرمی كوردســــتان و كۆماری توركیا و حكومتی ئاك پارتی بشــــتكی زۆر ئاســــایی دەبینین، بم ئو ڕاستیش دەبینین ك حكومتی ئاك پارتی بمبســــتی لناوبردنی ئم دۆستایتی ھرمی كوردستان دەكات. لرەوە ئو ڕاستیمان بۆ ڕووندەبتوە ،رسترژەوەندی پكی بسقان پارتر ئئاك پارتی تاسڕاستگۆنیی لپیوەندیكانی لگڵ ھرمی كوردستان و لگــــڵ كوردەكانی نو پارتكی و كوردەكانی توركیاش و ڕاســــتیك ئمــــوو الیھ ویســــتوە، پمانشــــھب

ببینین.

�لچند ڕۆژی ڕابردوو ســـرۆكی تـــازە ھبژردراوی CHP كمـــال كلچدارئۆغو لچنـــد بۆنی جماوەری جیاوازدا ئاماژەی بناسنامی كوردبوونی خۆی نكردووە، ھروەھا لبارەی كشـــكانی توركیاوە دەت گورەترین ،تیییی كۆمو بیم كارییی بشی توركیا كشـــك

ئوە لدوانكانی كلچدارئۆغو چۆن شرۆڤ دەكن؟ ،تی توركیایپارتی ستاتۆی دەو CHP وەكو دەزانن -پارتـــی دامزرنری كۆمـــاری توركیای لسردەســـتی مســـتفا كمال. دەكرت پارتكانی وەكو ئاك پارتی بن و بـــۆن، بم ھر CHP دەمن. بگومان گۆڕانكاری لنو CHP شـــتكی زۆر باش، بم ئوكاتی سیری لدوانكانـــی كمـــال كلچدارئۆغلو دەكین، شـــتكی بۆ كوردان تدانیی، وادیارە CHP دەخوازت سیاستی ٨٠ كی زۆر گرنگپارت CHP ،بداتژە پی ڕابردوو درسا ،پارتی ســـتاتۆی ،وەی پارتی ســـوپایرئبتوركیا للپارتی دەوت، چارەســـركردنی پرســـی كـــورد و ھر پرســـكی دیك لگڵ CHPزۆر ئاسانترە. لبرئوەی كس دژایتی CHP ناكات لئاســـتی برزی ســـوپا و دەوت. بۆ نموون، ئـــو ھزانی دژایتی ئاك پارتیان

كرد دژایتی CHP ناكن. ردانی ســـمیانمی كوردســـتان لررۆكی ھســـ �فرمیكی بـــۆ توركیا لگڵ پارتكی ئوەش كۆبۆوە،

ئایا ئوە ھاتنی بارزانی بۆ توركیا چۆن شرۆڤ دەكن؟- ئم دەخوازین كشـــكانی نـــوان حكومتی ھرمی كوردستان و دەوتی توركیا نمن، لم چوارچوەیدا ھاتنی ســـرۆك بارزانی بۆ توركیا زۆر گرنگ، ھرچندە ھندك كموكوڕی ھبوو وەكو نبوونی ئای كوردستان، یوەندیانم پشچوونی ئرەو پب مگشـــتی ئم بببـــاش دەبینین، بمرجك بۆ پاكتاوكردنی ھیچ ھزكی دیكـــی كوردان نبت بتایبتـــی پكك، لدەرەوەی ئم برەوپشـــبردنی پیوەندییكان لئاستی بازرگانی و ئابووری كاركی زۆر ئاســـایی. تائســـتا ھوســـتی وەدانییقدیرە، گومان لگای تز مسعود بارزانی جڕبتوركیا دەخوازت ھزی بڕز مسعود بارزانی و حكومتی ككنـــاو پاكتاوكردنـــی پپمـــی كوردســـتان لرھبكاربھن، بم من لو بوایدام توركیا تائســـتا لم ھونی ســـركوتوو نبووە، بڕـــز بارزانی چندین جار تئكیدی كردۆتوە ئیتر خونی كوردان بدەســـتی ،گای خۆیدایجزۆر ل ستوم ھت، ئنكوردان ناڕژزۆر گرنگ، بارزانی یكك لســـركردە دیارەكانی كورد ئم چاوەڕێ ناكین چاوپۆشی لمافكانی كورد بكات، ھروەھا بۆ داھاتوو پمان باشـــ بشوەیكی فرمیتر وەكو سرۆكی دەوتك پشوازی لبكرت. بڕز مسعود بارزانی لچاوپكوتنكی لگڵ ئم پیامی دیالۆگ و ستانوم ھب مركردنی پرسی كوردی دا، ئچارەس

دخۆشین و ھیوای سركوتنی بۆ دەخوازین.

CHP پارتكی زۆر گرنگلتوركیا

لبرئوەی ،پارتی سوپای ،پارتی ستاتۆی ،تپارتی دەوچارەسركردنی

پرسی كورد و ھر كی دیكپرس

لگڵ CHPزۆر ئاسانترە

<<<

٢٢

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

AKP“ نیتوانی ب تواوەتی چمكی كرانوە پناس بكات،

ئوەشی ب زانابوون كرد“

وتوژی توركیاناسی لگڵ پرۆفیسۆر دۆغو ئرگیل

٢٣

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

تییســــایك ل ككرگیل، یپرۆفیســــۆر دۆغــــو ئ رە دیارەكانی توركیا، كگرە ھــــكادیمی و رەخنئزۆرجار لالین دەستوە راوژی پدەكرێ، دوایین جار لالین ســــرۆكوەزیرانی توركیاوە بشوەیكی تایبتــــی داوەتكــــرا و دید و ســــرنجكانی خۆی بۆ

ئردۆگان روونكردەوە. دۆغو ئرگیل ســــای ١٩٤٠ ل ئیستانبول لدایكبووە. ســــای ١٩٦٦ لــــ زانكــــۆی ئنقرە بكالۆریۆســــی كۆمناســــی و ســــای ١٩٧٢ ل زانكۆی ئۆكالھۆما، ماســــتری كۆمناســــی و دەروونناسیی كۆمیتی وەرگرتوە. سای ١٩٧٥ ل زانكۆی نیویۆرك، دكتۆرای لڕشــــتی كۆمناسی، زانستی رامیاری و سیاستی ئابووریــــدا وەرگــــرت. دوای گڕانوەی بــــۆ توركیا، ماوەیك ل زانكۆی تكنیكیی رۆژھتی ناوەڕاســــت و لســــای ١٩٧٦ەوە لكۆلژی زانست رامیارییكانی زانكۆی ئنقرە وان دەتوە. لو كۆلژەدا ك وەك لھســــوكوت سیاسییكاندا یاریدەدەر مامۆستای وانی دەگوتوە، ســــای ١٩٧٩، پلی پۆفیســــۆری زانست ۆفیسۆریی لی پی ١٩٨٩ پلیاریدەدرە و سارامیارییكاندا پبخشــــرا. ئســــتا ســــرۆكی بشی ژی زانستڵ كۆلگل .كانسیاســــیی وتسوكھرامیارییكان، لبشی كاروباری نودەوتیی زانكۆی جۆن ھاپكینس لئمریكا (١٩٨٥-٨٦) و لقوتابخانی ندەن لكانی لرامیاریی ندەن بۆ ئابووری و زانستلئندامانی دەســــتی وانگوتنوە بووە. دۆغو ئرگیل لــــ ســــای ١٩٩٠ەوە ھتا ١٩٩٩ ئندامی دەســــتی بڕوەبــــری ركخراوی یوروپ ٢٠٠٠ بووە ك لبواری تاوانــــی ركخراوەیی و تیرۆریزمــــی نودەوتیدا كار دەكات و لسای ١٩٩٧ەوە ھتا ١٩٩٩، سرۆكایتیی وەقفی لكۆینوە ل كش كۆمیتییكانی كردووە. ئستا ئندامی دامزراوی شارەزایانی ئاسایش و كاری ھاوبشــــی ئوروپا و ســــرۆكی ناوەندی لكۆینوە لــــ كشــــكانی كۆمگی. دۆغــــو ئرگیل خاوەنی ١٨ كتبــــ، ك ب چندین زمانــــی دنیا وەرگدراون و چندین بشــــی كۆمك كتب ك ل ناوەوە و دەرەوەی توركیا بو كراونتوە و ســــدان

بابتی نووسیوە.ئمــــ لگۆڤاری توركیاناســــی لســــۆنگی ئاگاداربوون لبۆچوونكانی، ك بشوەیكی شر كسكانی خۆی لبۆچوون زۆر راشكاوانگرمكانی توركیا دەخاتڕوو، ب پویستمانزانی بــــۆ ئم ژمارەی ئو وتوــــژە تایبتییی لگڵ ئنجامبدەین، ك لھۆتل (دەدەمان) لناوچی

قزالی ئنقرە بڕوەچوو. سازدانی: توركیاناسی

� یكك ل رۆژەڤ گرمكانی توركیا گۆڕینی دەستوورە، تی گۆڕینی دەستوور كنیازە پاكی دەستووریش بدادگلالین پارتی داد و گشــــپدانوە پشكشكراوە، رەت

بكاتوە. ب بوای ئوە داھاتووی ئو پاكت چیی؟دۆغو ئرگیل: دادگی دەســــتووری تنیا لســــر بنمای منتیقوە دەتوان قس لسر داواكاریی پرلمان لمڕ گۆڕینی دەســــتوور بكات، بۆ نموون ب رادەی پویســــت دانیشــــتنی لســــر كراوە؟ ب رادەی پویســــت ل نوان پرلمانتارەكانــــدا گنگشــــ كراوە؟ بپــــی بنماكانی پرلمان دەنگی لســــر درا؟ ب رادەی پویست دەنگی دایند ماددەی تو دەستوورە چم ئنا؟ بدەست ھبكــــ ناگۆڕن و تنانت ناكرێ پشــــنیاری گۆڕانیشــــیان بدرت، ماددەی دوو، ســــ و چوار ك شــــوازی دەوت و رژــــم پنــــاس دەكــــن. دادگی دەســــتووری ھندك دەستی ل دەرەوەی دەستووردا بۆ خۆی دروست كردووە و بســــر پرلمانیدا ســــپاندووە. پرلمان ل كۆی ٣٠ ماددە، توانی ٢٩ ماددە بگۆڕت و زۆرینی دوو ب ســــی زی زیاتر، دەبنانی ھدەســــتھم بۆ بنا، بدەســــتھببیخات ریفراندۆموە. پارتی كۆماریی گل داوای ل دادگی وانینر بگوە، ئریفراندۆم رەت بكات دەستووری كرد ك مئ دەتوان ی دەستووریش، دەبینین كرابردووی دادگ

بكات. پشــــبینی دەكرت ل نوان ســــدا ٥٤ ھتا ٥٦ی خك ئو گۆڕانكاریان ل راســــتای دیموكراسیدا ببینن و دەنگی پــــ بدەن. رژمــــی توركیا ل ژــــر كاریگریی دەوت و بیرۆكراسیدای. تا ئستا برۆكراسیی سربازی و دەستی دادوەری بیرۆكراسیی ســــڤیل بڕوە دەبن. بیرۆكراسیی سڤیل گۆڕا ك ئوەش ب ھوی پارتی داد و گشپداندا ئنجــــام درا. دەســــتی ســــربازیش تــــا رادەیكی زۆر سنووردار كرا، بم دەستی الینی دادوەری تا ئستاش بردەوام ك كشی گۆڕانی دەستووریش لوە سرچاوە

دەگرت.� ھندك ل الینكانی ناو پرلمان وەك پارتی ئاشتی و دیموكراســــی دەنگیان ب پاكتی گۆڕینی دەستوور ندا.

ئایا ئو كارەیان رەوای؟دۆغــــو ئرگیــــل: پارتی ئاشــــتی و دیموكراســــی تنانت دەنگی بو ماددەی ندا ك بپیوە حیزب سیاسییكان دادەخرن. ئمش بو واتایی ك ب لسدارەدانی خۆی رازیی. ھۆكارەكشی ئوەی ك پارتی ئاشتی و دیموكراسی ب ھۆی ئوەی ك پارتی داد و گشپدان ب گورەترین رەقیبی خۆی ل باشووری رۆژھتی توركیادا دەبینت، بۆ ئوەی ك پارتی داد و گشپدان سركوتوو نبت، ئو كارە دەكات. ئم بو واتای دت ك نیگرانی دیموكراسی

نیی، نیگرانی دەستی خۆیتی. � ئگر ئو ریفراندۆم ب ســــركوتووییوە تپڕی،

ئنجامی ھبژاردنكان چۆن دەبت.دۆغو ئرگیل: چۆنیتیی ھبــــژاردن، كاتی ھبژاردن و

توركیا بوای بوە ل ككپ كرد كالین دەستی

كوردییوە یارمتی ندراوە

<<<

٢٤

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

رۆژەڤــــی ھبژاردن، گردراوی گفتوگۆكانی دەســــتوورن. ئگر برل ریفراندۆم دادگی با پاكتی گۆڕینی دەستوور رەت بكاتوە، بپی ھاوكشــــ نویــــكان ئگری ئوە ھی ك پرلمان ئوە ب نبوو دابنت، بم پیشــــوە و كات رەنگت. ئت دەبدەس ی دەســــتووری بدادگھبژاردنكی پشــــوەوخت ئنجام بدرت ك رۆژەڤكی گۆڕینی دەســــتوور دەبت. دەســــتووری نوێ، زۆر لوەی ئســــتا جیاواز دەبت، ئو كات پناسی میللت دەگۆڕت و زیاتر باس ل مافكانی ھاووتیان دەكرت، دەســــتی بیرۆكراسی ل ناو دەچت و زەمین بۆ سیاستكی فرەیی

خۆش دەكرت.� پارتی داد و گشپدان لگڵ گیشتنی ب دەست، زۆر باســــی لــــ كرانوەی دیموكراتیك دەكــــرد، بم ئو كرانوەی ئستا وەستاوە. ھۆكاری وەستانكی چیی؟

دۆغــــو ئرگیل: ن ل سیاســــتی توركــــدا ئوە گفتوگۆی لســــر كراوە، ن ھیچ كس زاتی ئوەی كردووە باســــی بــــكات. بۆیش قســــكانم تا رادەیك رەشــــبینان دەبن. پارتی داد و گشــــپدان، نیتوانی ب تواوەتی چمكی زانابوون كرد. ویستی ب وەشی بناس بكات، ئوە پكرانشــــوازك ئو كارە بكات ك نیگرانی و چاوەڕوانییكانی خك لوەی ك كرانوەكــــ تا چ رادەیك دەبت و ئو كرانوەی تا چ رادەیك مافكانی كورد دەستبر دەكات، بپوــــت. ئم زۆر ئرنیی و من تا دوا رادە پشــــوازیی ل دەكم. زەمین بۆ گفتوگۆیكی زۆر تا ئو ســــنوورەی بــــاس ل جیابوونوەی كوردەكانیش كرا، خۆش كرا. بم ئوان ل ســــنووری گفتوگۆ تنپڕین، چونك حكوومت ن بــــۆ جبجكردن زەمینی خۆش كردبوو، ن ئنجامی گفتوگۆكانی ب ئرنــــی بینی. گفتوگۆكان دوو ئنجامیان ھبــــوو؛ یكم ئوەی ك دوو لســــر ســــی كوردەكان ویستیان ل راســــتای ھكانی پكك و پارتی ئاشتی و دیموكراسییوە سیاست بكن. ھیچ كاتك ئوە ب باش نازانم ك توندوتیژی وەك شوازی سیاستكردن ببیندرت. دووەم؛ ئــــو كوردانی داوا دەكــــن رزیان ل بگریرت، بم سیاســــت تنیا ب مســــلی ناسنام نابینن، زۆر برفراوانتر و وەك پرســــكی مرۆڤایتی دەبینن، رەوشك كــــ ھموو كس ب شــــوازكی یكســــان وەك ھاووتی ببیندرت. كاتك لگڵ سرۆك وەزیران دانیشتم، ئوەم بۆ پشــــنیار كرد. ئو بشــــ ب كوردی ئرنی دەبینم، ئو كســــانی داواكارن وەك كوردك رزیان ل بگیرت. لرەشــــدا ئامانج رازیبوون، خۆشــــگوزەرانی و ئازادیی ھر كســــ، نك تنیا كوردەكان و عرەبكان. پارتی ئاشتی و حیزبدەبینم، ئ ككی سیاسیی پبا و دیموكراسی بباوكی ل دوورگی و دایكی لسر چیای. چیتر ل دنیادا ركخراوك نماوە ك ب پیاوكوشتن داوای ماف بكات. ئو دامزراوە زیانی بۆ كوردەكانیش ھی، ئو دامزراوە پی

وای ك تاك الین ل سیاستی كورددا. كوردەكان ل ناو پارتی داد و گشپداندا خۆیان دۆزییوە

و دەســــتكی زۆریان پ درا، ئــــوەش ل الین زۆربی كیش باس لوە كاتداخــــ تی كرا. بوە دژایكانــــتوركچارەســــری و كرانوە كرا، پكك دەستی ب توندوتیژی نیا بت رەكچارەســــ وەی ككــــردەوە و بووە ھــــۆی ئلناوبردنی پكك و دامركاندنوەی توندوتیژی ببیندرت. سیاستی تورك ھاتووە و لسر ئو خا كۆ بووەتوە. � پیوەندییكانی ھرمی كوردستان و توركیا گشیكی زۆریان كردووە، بتایبتی لم ماواندا بارزانی ســــردانی

توركیای كرد. ئو پیوەندیان ل چ ئاستكدا دەبینن؟ تی توركیا زۆرتر لسیاســــ كدا ككات رگیل: لدۆغــــو ئژر كاریگریی ســــربازەكاندا بت، پكھاتنی قوارەیكی وە بربازەكانی ســــروانگ راق، لباكووری ع كوردی ل الوازیی رچاوە لش سمئ ت كورە دادەنركی گترسییمناوخۆییــــكان دەگرت. ل كاتكدا كــــ مافی كوردەكانی ناوخۆی دەستبر نكردووە و لوێ حكوومتكی كوردی پكدت، لوە دەترســــت ك كوردەكانی خۆی داوای ماف بكن. ل ئنجامدا توركیا ل دوو شــــت تگیشت؛ یكم ئوەی ك ب بیركردنوەی سربازان ب ھیچ شتك ناگن و دەب ب چاوكی دیپلۆماتان كار بكن. ئو كارەش كرا، وەی كز دروستكرا، وەك ئھكی بازرگانیی بیوەندییپ وت كــــرا. دواتر بینرا كســــوكتدا دەژین ھك وی لــــئگر عراق پارچ بكرت، ب دنیاییوە كوردســــتانكی سربخۆ بونیات دەنرت و ل الین ئمریكا و ئیسرائیلوە پشــــتگیریی لدەكرت. ئو كات توركیا ب ھیچ شوەیك كاریگریی لســــر ئو كوردســــتان نابت. بۆیش توركیا دوو شــــتی قبووڵ كرد، یكــــم ئوەی كــــ یكپارچیی خاكی عــــراق بپارزرت، دووەم ئوەی ك بۆ پاراســــتنی وێ دەبكی كوردی لمرــــراق، ھیی خاكی عكپارچیبونیــــات بنرت. ل حاتكدا ك یكپارچیی خاكی عراق لناو بچت، بشــــ شــــیعكی ل ئــــران نزیك دەبتوە و بشــــ سوننكشــــی ل ســــوریا، لو ناوەدا كوردەكان دەمننوە، بۆیش دەستی كوردی، ل توركیا منتقیانتر بیریــــان كردەوە و ھواش ھواش ئوەی ل توركیا گیاند، دەســــتی توركیاش لوە ت گیشــــت. لمڕ مسلی پككش گفتوگۆیكی زۆر كرا، دەستی كوردی ئوەیان راگیاند ك ئوان یارمتیی پكك نادەن، ھر كاتكیش ھرش بكن ســــریان دەچن ناو سنوورەكانی ئرانوە و ھــــزی ئوان بۆ لناوبردنی پكك ل قندیل بش ناكات و رایانگیانــــد ك ئگر توركیا دەیوێ، با بۆخۆی بت و ئــــو كارە بكات. توركیاش ناتون بچت قندیل، ھروەك سرۆكی پشــــووی ئركانی سوپا، یاشار بویوك ئانت-یش كدارەكانی توركیا بچنزە چواوی ھر تگئ گوتبووی كقندیل، ھشــــتا ناتوانن پكك لناو برن. توركیا بوای بوە كرد ك پكك ل الین دەستی كوردییوە یارمتی راق پارچر عگئ یشت كگوەش تروەھا لدراوە. ھن پشــــتگیریی ل ك وەدایرژەوەندیی توركیا لــــت، ببكرحكومتی كوردی بكات، ئگریش یكپارچیی خاكی عراق

وە بربازەكانرر كوردی ل باكووری عراق، ل روانگی ســــ الوازیی رچچچاوە لش سمئ ت كورە دادەنركی گترسییمففافی كوردەكانی ناوخۆییــــكان دەگرت. ل كاتكدا كــــ مناوخۆی دەستبر نكردووە و لوێ حكوومتكی كوردی ۆۆخۆی داوای ماف پكدت، لوە دەترســــت ك كوردەكانی بكن. ل ئنجامدا توركیا ل دوو شــــت تگیشت؛ یكم ئوەی ك ب بیركردنوەی سربازان ب ھیچ شتك ناگن ووو كارەش كرا، و دەب ب چاوكی دیپلۆماتان كار بكن. ئ وەی كز دروستكرا، وەەەك ئھكی بازرگانیی بیوەندییپ د د دواتر بینرا ك لــــ یك وتدا دەژین ھســــوكوت كــــرا.ووكوردســــتانكی ئگر عراق پارچ بكرت، ب دنیاییوە سربخۆ بونیات دەنرت و ل الین ئمریك ا وو ئیسرائیلوە پشــــتگیریی لدەكرت. ئو كات توركیا ب ھھھیچ شوەیك كاریگریی لســــر ئو كوردســــتان نابت. بب بۆیش توركیا ـ یكپارچیی دوو شــــتی قبووڵ كرد، یكــــم ئوەی كـــخاكی عــــراق بپارزرت، دووەم ئوەی ك ببۆبۆ پاراســــتنی وێ دەبكی كوردییی لمرــــراق، ھیی خاكی عكپارچییییی خاكی عراق كپارچی كدا كتحا ت. لبونیــــات بنرززنزیك دەبتوە لناو بچت، بشــــ شــــیعكی ل ئــــران و بشــــ سوننكشــــی ل ســــوریا، لو ناوووەدا كوردەكان دەمننوە، بۆیش دەستی كوردی، ل توركیكیكیا منتقیانتر تت توركیا گیاند، وەی لواش ئواش ھبیریــــان كردەوە و ھدەســــتی توركیاش لوە ت گیشــــت. لمممڕ مسلی ووكوردی ئوەیان پككش گفتوگۆیكی زۆر كرا، دەستی راگیاند ك ئوان یارمتیی پكك نادەن، ھھھر كاتكیش ھرش بكن ســــریان دەچن ناو سنوورەكانننی ئرانوە و ییدیللل بش ناكات ھــــزی ئوان بۆ لناوبردنی پكك ل قنو رایانگیانــــد ك ئگر توركیا دەیوێ، با بببۆخۆی بت و نننددیل، ھروەك ئــــو كارە بكات. توركیاش ناتون بچت قسرۆكی پشــــووی ئركانی سوپا، یاشار بویییوك ئانت-یش كدارەكانییی توركیا بچنزە چواوی ھر تگئ گوتبووی كقندیل، ھشــــتا ناتوانن پكك لناو برن. توركیا بوای بوە كرد ك پكك ل الین دەستی كوردییییوە یارمتی راق پارچررر عگئ یشت كگوەش تروەھا لدراوە. ھن ششپشــــتگیریی ل ك وەدایرژەوەندیی توركیا لــــت، ببكریییی خاكی عراق كپارچریش یگتی كوردی بكات، ئحكوم

توركیا تگیشت ك ئگر عراق پارچ بكرت، برژەوەندیی

وەدایتوركیا ل پشتگیریی ل ك

حكومتی كوردی بكات

<<<

٢٥

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

بپارزرت، پیوەندییكانی لگڵ بغدا و بتایبت لگڵ دەستی كوردی پتوتر بكات. حكوومتی كوردیش لوە تگیشت ك ل كاتكدا ك ئران لو الوە، سووریا لم الوە گوشار دەھنن و كۆنبعســــییكانیش دەیانوێ دووبارە دەســــت ب دەســــتوە بگرنوە، تاك وت ك جگی متمان بت، توركیای. ئوەشیان لبیرە خوالخۆشبوو مال مستفا بارزانی دەزان ك چۆن ل الین ئران و ئمریكاوە ن ك گوتبووی كدارتمكرا و وەك سیاســــ تی لخیان دەزان ك كتكان، توركیا ورەبع ن نران بكئ وا ببچی دەكات، بوایان پ بكن. پیوەندییكان لســــر ئو بنمایان داڕژران و كسانك ك زەمانك بڕز بارزانیان ب سرۆك عشیرەت لقم دەدا، ب شوەیكی فرمی

وەك سرۆكی ھرمی كوردستان بانگھشت كرد. �ھیچ ئاستنگك بۆ پتوكردنی ئو پیوەندیان ھی؟دۆغو ئرگیل: ئیتر نماوە. دوو ئاستنگ ھبوو؛ یكم ئوەی ك حكوومتی ھرمی كوردستان توركیای لوە تگیاند ك یارمتیی پكك نادات، دووەمیش ئوەی ك ب ھیچ شوەیك دەستكاریی كشی كوردەكانی

توركیا ناكات. توركیاش گیشتووەت ئو باوەڕە.� سرۆكی پارتی كۆماریی گل گۆڕا، ب ھاتنی

كمال قلچدار ئۆغــــو چ گۆڕانكارییك بســــر سیاستكانی ئو حیزبدا

دت؟

دۆغو ئرگیل: زۆر پم خۆش بوو ك گۆڕانی بسردا بت. دوو ھۆكاریش ھی؛ یكم ئوەی ك ل برامبر دەستی بــــ رەقیبی پارتــــی داد و گشــــپداندا، ئلترناتیڤك دەبت و بم شــــوەی، دەســــتكی باش، لگڵ بوونی ئۆپۆزیســــیۆنكی باش، دەستكی باشتر و دیموكراتتری دەبت. دووەمیش كاتك ســــیری راپرسییكان دەكین، رژەی الینگریی پارتی داد و گشــــپدان ل ناو خكدا نزیكی سدا چل، ســــدا شستكی دیك لگی نین، بو شوەی برەیك ل برامبریدا پك دەھندرت. بم ســــرۆكی نوی پارتی كۆماریی گل، كســــكی ناسراوە، وەك كسی دووەم باشــــ، بم تایبتمندییكی ئوتۆی نیی ك وەك كســــی یكم دابنرت، دوای ئوەش ئگر ر حیزبھ ،كانی دیكــــندامئ وانینــــبكالســــیكك دەبینین. سرۆك گۆڕا، و حیزبكانی ئــــتم سیاســــبنھات. بسردا گۆڕانكیان ھیچ برنامــــی پارتــــی كۆماریــــی ،ــــم نییلیــــش گۆڕینی رژگ

بكو پاراستنیتی

ب سرۆك عشیرەت لقم دەدا، ب شوەیكی فرمی وەك سرۆكی ھرمی كوردستان بانگھشت كرد.

چ ئاستنگك بۆ پتوكردنی ئو پیوەندیان ھی؟ھیچ ئاستنگك بۆ پتوكردنی ئو پیوەندیان ھی؟ھیچ ھ ھھییی؟ پتوكردنی ئو پیوەندیان ھی؟ھ ننیویویوەوەندندندیایایانپپ پ ئ ئئو پت پتپتتپتتوككروكركردردننینینی بۆ بۆبۆستنگك بۆ ئا ئائاچ ئاستستستتستتنگنگنگنگگنگكگكك �ھیھیھییچھیچیچیچھیھییچئرگیو ئرگییل:دۆغو ئرگیل: ئیتر نماوە. دوو ئاستنگ ھبوو؛ یكم ئئ ئئرگیرگیگییلگیلۆغو دۆغدۆغوۆغوغوئوەی ك حكوومتی ھرمی كوردستان توركیای لوە تگیاند ك یارمتیی پكك نادات، دووەمیش ئوەی ك ب ھیچ شوەیك دەستكاریی كشی كوردەكانی

توركیا ناكات. توركیاش گیشتووەت ئو باوەڕە.ھا ھاھاتنتنتننیتنینیڕا، ب ھاتن سرۆكی پارتی كۆماریی گل گۆڕا، ب ھاتنی بب ب گۆ گۆگۆۆڕگۆڕكی پارتی كۆماریی گل گۆۆڕاڕا، گ گگل كۆ كۆكۆمماۆماماریریییرییییریییی پا پاپارتیرتیتی س سسرۆرۆرۆككیۆكیرۆك سرۆكیكی �

گۆگۆۆڕگۆڕۆڕاڕانكنكنككانكاكاریریریییرییییرییییییكۆغــــو چ گۆڕانكارییككمال قلچدار ئۆغــــو چ گۆڕانكارییك چ ئئقلچدار ئئۆغغغۆغــغـــــــــــــــــوــوـو ئۆئۆئۆئۆقلچدار قلقللچقلچلچچدلچدچدار كككمامامالكمالحیزبدابســــر سیاستكانی ئو حیزبدا ئو تكانی حی حییزحیززبیزببزببداا ئ ئئو سســــر سیاسیایاسسستتتكاكاكاننینینی سی سیــــ ببببســســـــســــــــــــــر

دتتتدتت؟دت؟

نیی ك وەك كســــی یكم دابنرت، دوای ئوەش ئگر ر حیزبھ ،كانی دیكــــندامئ وانینــــبكالســــیكك دەبینین. سرۆك گۆڕا، و حیزبكانی ئــــتم سیاســــبنھات. بسردا گۆڕانكیان ھیچ برنامــــی پارتــــی كۆماریــــی ،ــــم نییلیــــش گۆڕینی رژگ

بكو پاراستنیتی

پارتی ئاشتی و دیموكراسی ببای سیاسیی

پكك دەبینم، ئو باوكی ل حیزب

دوورگی و دایكی ر چیایسل

<<<

٢٦

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

«AKP وازی لكرانوە نھنا پكك ڕگی لگرت»

وتوژی توركیاناسی لگڵ تھا ئاكیۆڵ لكنای

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٢٧

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

نووســـرۆژنامل ككی ھا ئاكیـــۆڵ، كتناودارەكانی توركیا، ســـای ١٩٤٦ ل یۆزگات لدایكبـــووە. خوندنی ئامادەیـــی ل یۆزگات تـــواو كرد و پاشـــان چووە كۆلژی یاســـای زانكۆی ئیستانبول. سای ١٩٧٧ ل رۆژنامی ھرگون دەستبكار بوو. بر ل كۆدەتای ١٢ی ئیلولی ١٩٨٠، ل ئیدارەی پارتی بزووتنوەی رەگزپرستدا بوو. دوای ١٢ی ئیلولی ١٩٨٠ دادگیـــی كرا. ل گۆڤاری یانكـــی، رۆژنامی ترجومـــان و میداندا كاری كرد. خزاندارە و باوكی دوو مندا. مســـتفا ئاكیۆی كوڕیشی یكك لرۆژنامنووســـ ھر بناوبانگكانی ئمۆ، كـــ لرۆژنامكانی زەمـــان و تودەی

زەمان دەنووست. CNN ریوەبڕشـــتر بھا ئاكیـــۆڵ، پتتـــورك بوو. لـــ حای حازردا لـــ رۆژنامی CNN یناك و ل نووســـتدا گۆشمیللیتوركدا برنامی ئرگیســـی دۆغروسو ئامادە

دەكات. نووســـی ســـارۆژنام ھگـــری ختـــی لئامادەیی زانست كۆمیتییكانی پرۆفیسۆر محمد كاپن. گرنگترین برھمكانی تھا ئاكیۆل بریتین ل: (توركیـــا ل ١٩٨٠كاندا)، (ئازەربایجان، سۆڤیت و ئوالتری)، (زانست و وەھم)، (بیانتی و سی ئای ئی)، (ل رگی ژیاندا)، (كۆمۆنیزمی ل لینین)، (ل مدینوە بـــۆ لـــۆزان)، (توندوتیژیی ل سیاســـتدا)، (توركیا و ســـتراتیژیی رووس ســـۆڤیت - ٢ ل) ،(ـــژووەوە بـــۆ داھاتووم ل) ،(-رگبـــ ،كان و حیزبوكانـــدا)، (بیانییبوان كتنبناغكانی تیرۆر ل كۆمگ ئیسالمییكاندا)، (مزھـــب و دەوت، ل عوســـمانییكان و نجان لشـــنیار بۆ گران)، (بیرەوەری و پئ

رگی ژیاندا) و (بم كام ئاتاتورك؟).ئم ھاوینی توركیاناسی ســـرلبیانییكی CNN یناردانی بارەگای كئیستانبوڵ ستورك-ی كرد و ب لوتفكی زۆرە پشوازیكردین و كارەكانـــی گۆڤارەكشـــی بـــرز نرخانـــد كولتووری دیالۆگی قوكردنوەی بئاراستی نوان توركیا و ھرمی كوردســـتان. ئمش

.یكدەقی دیمانسازدانی: توركیاناسی

�لمـــاوەی رابردوودا ھســـت ب ترافیككی دیپلۆماســـی ئاۆز دەكین لبرامبر پرســـیی پكك، بۆ ئمش دوایین جار ئنجوومنی ئاسایشـــی نتوەیی دەســـتی بـــ زنجیرە كۆبوونوەیكی كـــراوە و داخراو كرد لمڕ ئـــم مژارە، ئایا

چاوەڕوانی دەرەنجامی چۆن دەكرت لكۆبوونوەكانی؟تھا ئاكیۆل: پویســـت بمسۆگری ئو كۆبوونوان ئنجامی وە، بۆیكان دەبینبژاردنـــنزیكی وادەی ھ مـــت. ئبھپویســـت ھم لحكومتـــوە ھم لئنجومنی ئاسایشـــی

نتوەیی ئنجامی گرنگ دەربچن.� لم دواییدا شـــڕ لنوان پكك و سوپا چتر بۆتوە، ئایا پشـــبینی ناكیت لو كۆبوونواندا بیاری لشكركشی

بدرت؟ وانو كۆبوونتی تریش لـــباببارەت بھا ئاكیـــۆل: ســـتوتوژیان كردووە، بم بابتی گرم مسلی تیرۆر و شڕە. ن، بۆیوتنی گرنگ ھشكتی دەرەوەشدا پسیاسروەھا لھقسیان سبارەت بم بابتش كردووە. سبارەت ببردەوامی پیوەندیكان لگڵ ئســـیرائیل و باشتركردنی پیوەندییكان لگڵ ئمریكاش، لو باوەڕەدام قســـ كرابت، ھروەھا لم نواندا مســـلی قوبرس-یش ھی، بم بگرانی لســـر

مسلی تیرۆر ڕاوەستاون.�ئایا لشكركشی بۆ ئودیوی سنور قسی لسر كراوە؟

تھا ئاكیۆل: ئو مســـلی پشـــتر گفتوگۆی لسر كراوە، خۆی لخۆیدا ھی پویست ب بیاركی نوێ ناكات.� جبجكردنی بیارەك قسی لسر نكراوە؟

تھا ئاكیـــۆل: ئم ئنجومنی ئاسایشـــی نتوەیی بیاری لســـر نادات، ئنجومنی بـــای نتوەیی واتـــ پرلمان بیاری لســـر دەدات. ھركاتك پویست بوو ئوا ئنجومن ئو دەســـت دەدات ســـوپا. بم من شیمانی ئوە ناكم نجامبدرێ، واتئ ككورە دژی پربازی گكی سوەیجوالنبســـدان ھزار ســـرباز ٣٠ - ٤٠ كیلۆمتر بچت دەرەوەی

سنوور.� ماوەیكـــی كم ماوە بـــۆ ریفراندۆمی دەســـتووری، ئایا

AKP دەتوانت ئو قۆناخ بسركوتوویی ببت؟تھا ئاكیۆل: پشـــتر ســـدا ٦٠٪ی دەنگكان ب بوون بۆ زیوە. بۆیداب ژەیم ڕســـتا ئم ئگۆڕینی دەســـتوور، بمســـلك بھواســـراوەیی ماوەتوە، بمسۆگری شتك

لسر ئم نام.� زۆربی چاودران پیانوایAKP سیاستكی ڕۆژانی كورت مودا پیەو دەكات، خۆی لپرس چارەنووسسازەكان دەدزتوە بۆئوەی برژەوندیكانی نكوت مترسییوە، ئایا AKP تاچند بم سیاستی دەتوانت پرس ستراتیژیكان

چارەسربكات؟تھا ئاكیۆل: AKP لھندێ مسلو بابتدا سركتوو بووە، بتایبتی لمســـلی ئابووریدا. بم ئو شتی لتوركیادا چارەســـركردنی دژوارە و حكومت ھراسان و ماندوو دەكات مسلی كوردە. لو باوەڕەدام سبارەت بچارەسری پرسی كورد لتوركیـــا فۆرمیلكی گونجاو نیی ك لســـریدا ڕك

ئوە سیری AKP مكن

یوانیانی لب تكی تر بپارتسر دەست.

ئوە خۆتان وەكو سرۆكوەزیرانی توركیا حیساب بكن، بۆئوەی ببن سرۆك وەزیران چی

ویست؟ پویستپدەنگ لجماوەر وەربگرن وانیی؟ بكورتی ئگر تۆ مسلی كورد چارەسر بكی و دەنگانوا ئئ ی لزۆرین ك

ڕۆژئاوای توركیان لدەستدەدەیت

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٢٨

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

بكون. لعراقـــدا كورد لناوچیكی دیاریكراودا دەژین بم لتوركیادا وانیی كورد لزۆربی ناوچكانی وت زۆر پرش و وەیی زۆر توركیا ئیستفزاز دەكات، ئو شتوە. ئتو بوونبماوە ماوە ھم لڕاگیاندنكانی بارزانی و ھم لتوركیاشـــدا ھندێ الینی سر ب پكك دەبینین، ك نخشی كوردستانی گورە چاپ و بودەكنوە. بۆ نموون، لو نخشیدا شاری مكدا ئكاتوە، لو ســـنووری كوردستانن ن(ھاتای) دەخ ككپ یو ناوچرنجدەدەین لـــوە دوورە، ســـتقیقھ لو پارتكانی ســـر بوان، لســـدا دوو تا سی دەنگكانیان نرزڕومی-ش دەخروەھا ئناوە. ھدەستھكان ببژاردنھل ككپ ر بكانی سكدا پارتكاتوە لو سنووری كوردستاننھیچ قورســـاییكیان لو شـــارە نیی و ھیچ دەنگكیان لوێ بدەســـتنھناوە. تنھا لڕۆژھتی ئم شـــارەدا ژمارەیك ككپ كیان دەنـــگ بندوانیش ھـــن، ئدیدەكركـــورد بدەدەن و ھندكیشـــیان دەنگی پنادەن. لتوركیادا كشی سنوور ھی با بین كورد و دەوت بیكوە دانیشتن لسر مزی گفتوگۆ، باشـــ لســـرچی ڕكدەكون؟ ئستا دەكرێ وتكـــی وەك بلجیكا بكرت دووبش چونك ســـنوری ئو خكان دیارن ك بزمانی جیاواز قسدەكن، ھروەھا چیك و سلۆڤاككان دەتوانن لیكتر جیاببنوە یا دەتوانن ببن دوو ھرمی فیدرای یاخود تایبتمندی خۆیان وەربگرن و ھرمی خودموختاری و ئۆتۆنۆمـــی پكبھنن بم لتوركیادا كاتك

گوترا با ڕكبكوین ئوكات سنوورەكان لكوێ دەكشرت. � بم دەگوترت ئم پویســـتمان بدیاریكردنی ســـنوور

نیی؟تھا ئاكیۆڵ: نخر، ئم الفی دیبلۆماسیانی، ئوان دەن ئۆتۆنۆمی دیموكراتیان، لكاتكدا ئمش پویستی بسنوور ھیـــ. لكوێ ڕا كوردســـتان دەبت ئۆتۆنۆمـــی پارتیكانی ســـرب پكك تنھـــا لھـــكاری و دیاربكر لســـرووی ٥٠٪ی دەنگكانیان بدەســـتھناوە. لچوار شون لسرووی و ناوچانكوێ بل ناوە. باشدەســـتھكانیان ب٤٠٪ی دەنگدەگوترـــت ناوچی ئۆتۆنۆمی. خاكی تریش ئوەی ك دیار نییـــ عبدو ئۆجالن چی دەوـــت و چی گوتووە. ئۆجالن .یزمـــت ئۆتۆنۆمی مانـــای فیودای خۆیدا دەزنامـــپارلدەت لســـردەمی جیھانگیریدا ك گالن بناو یكدا چوون و تكو بـــوون ئگر یكك بـــت ئۆتۆنۆمیم دەوت ئوا كســـكی فیودا. لالیكی تریشوە دەت ئم ئۆتۆنۆمی دیموكراتیانمان دەوت، باشـــ تۆ كام قسی لوەردەگریت؟ مـــن چوومت باكووری عراق و زۆر شتیشـــم دەربارەی عراق خوندوتوە. دەزانم ســـبارەت بشـــارەكانی وەك سلمانی، ك ،ئارادانییكی ئیتنـــی لـــر و دھۆك ھیـــچ ناكۆكییولھ .وتۆ نییكی ئغـــداش ناكۆكییبیان كوردنشـــینن، لزۆرینبم لتوركیادا تنھا مســـلیكی وەكو دۆســـی كركوك لئارادا نیی، بكو ســـبارەت زۆربی شونكان ناكۆكیمان ھیـــ. ئۆجـــالن دەت ئۆتۆنۆمـــی دیموكراتی، باشـــ ئو موایوە پیم ســـۆنگ؟ لیكوی لســـنوورەك ئۆتۆنۆمیرەوشـــی توركیا ل یوگسالفیا ئاۆزترە چونك ل یوگسالفیادا سنورەكان دیاریكراوبوون و خككش ئم سنوورەیان بالوە

وەیمشكی بك سنوورتوركیا ھیچ كاتم لسند بوو، بپبوونی نبووە. لســـردەمی عوســـمانییكان كاتك گوتراوە كوردستان باسی سنووركی جوگرافی دیاریكراو نكراوە بكو باســـی ناوچیكی بســـنوور كراوە. باشـــ كاتك ئۆتۆنۆمی

دیاریدەكرت كوا سنوورەكی؟.� حاـــی حازر ئمـــ داخوازی پككی، ئـــی دەوتی

توركیا چۆن دەڕوانت كشك؟تھا ئاكیۆل: من دم ســـر ئوە. چارەسری كشك ئاۆز بووە. لبرامبر ئم نتوەپرســـتی كورد ھی. تائســـتا ت باشـــووری كوردســـتان و براق دەكوردی عب كـــكپ

باشووری ڕۆژھتی توركیاش دەت باكووری كوردستان.� ئم تنھا قســـی، رەنگ بۆ ئوان شـــتكی معنوی

بت؟ ك كدارییكـــی چوەیی بزووتنقســـ مھـــا ئاكیۆل: ئت ككیاندەكانی پڕاگوە دەزانن لئ .یكی زۆری ھماوەرجلڕابردوودا بارزانی بخائین ناوزەد كراوە، ھتا لسردانی ئم دواییی بارزانیش بچاوكی جیاو تماشـــایان دەكرد. ئوان بارزانی-یـــان بوە تاوانباركرد ك لگـــڵ توركیا ڕكدەكوت لســـر حیسابی ئم. وات ڕكخســـتنكی وا رادیكالی ھیو جماوەریشـــی ھی. بۆی من دەم ئم ئیشـــ چارەســـری وا كارەكت ئك دابنواوی چتب ككر پگئ .تـــزەحمبۆ رەوش و ھلومرجی سروشتی بجبھرت باشتر دەبت. بتپربوونی كات ھســـتی نتوەپرستی نامن و دەوتی توركیـــا و تورككان لـــداوای دیموكراتیانی كوردەكان ڕادن و بتپربوونـــی كات ئـــاو ڕگـــی خۆی دەكاتـــوە، بم ت. بۆیحـــاڵ دەبوە موە ئشـــتننی تیرۆر و خوگڕلچارەســـرییكی ھنووكیی بۆ ئو كشی نیی. ببۆچوونی من ئگر سنوور دیار بووای و جگیك لسنووری كوردستان بووایـــ ئـــوا دەبووای چۆڵ بكرت و بدرتـــ كوردان. ئگر لو ســـنوورەدا نبووای ئوا دەبووە ھی دەوت. بم ئستا كی وەك ماالتیشار ت؟ بۆ نموونكوێ دیاری دەكرسنوور ل

دەبت ھی ك؟.� زۆربی كوردەكانی توركیا دەن ھی ئمی؟

تھـــا ئاكیۆل: من ب الینگرانی پككـــ دەم ناتوانن یك پرلمانتار ل ماالتی بدەستبھنن، چۆن دەبت ھی ئوان؟ ككپ ی كو شارانت؟ من گوتم ئدەب تای بۆ كشاری ھلســـرووی ٥٠٪ی دەنگی ھناوە، تنھا دوو شارن (ھكاری، ،ككپ س دەنگدەداتك كس یچوار كۆ لمكر). ئدیاربیا ئگـــر ژمارەی كوردان بكمتر قبـــووڵ بكن ئوا لچل ك و جوگرافیایلـــ ،ككپ س دەنگ دەداتك س ســـك

.مكپارتی ی AKP ناوی ناوە كوردستان ككپ AKP ران، كن چاودالیك دروســـتبووە لستا دیدئ�ھیچ ســـتراتیژییكی نیی بۆ چارەسركردنی پرسی كورد، تۆ ت ئامادەنییبۆچـــی دەو ی؟ واتچی دە مبارەت بســـ

موخاتیبی كوردی قبووڵ بكات؟تھا ئاكیـــۆل: وانییAKP ، ویســـتی BDP ب موخاتیب قبووڵ بـــكات، بم ئـــوان گوتیان بۆن لگـــڵ ئۆجالن قســـبكن، ئوان ھمـــوو فرمانك ل پككـــ وەردەگرن.

« AKP ویستی BDP موخاتیب

بگرت بم ئوان گوتیان بۆن

لگڵ ئۆجالن قس بكن»

<<<

٢٩

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

مووچ لحكومت وەردەگرن، بم فرمان لوان وەردەگرن، بب پكك سرۆك شارەوانی لشاركوە ناچ بۆ شاركی تر. دەوت ســـرەتا DTPی ب موخاتیب وەرگرت، سرۆك وەزیران چاوپكوتنی لگڵ ئحمد تورك ئنجامدا، ھروەھا وەزیری ناوخۆش ســـردانی كردن بم ئـــوان گوتیان بۆن

لگڵ عبدو ئۆجالن ئم پرس چارەسربكن.�AKP ٦٠ پرلمانتاری كوردی ھی، چۆن مام لگڵ

ئواندا دەكات؟تھــــا ئاكیۆل: خــــۆی لخۆیدا قۆناخی كرانــــوەی دیموكراتی دوای ئوە دەســــتیپكرد ك لگڵ زۆربی كس و الینكانی كــــوردان چاوپكوتن كرا و بیــــروڕا ئاوگۆڕ كرا. دەتوانن زیاتر ئو پرسیارە ل عبدولرحمان كورت و ئیحسان ئرسالن بكن، قســــ لگڵ ئمان كرا ك كورد چیان دەوت؟ بم ئۆجالن AKP .تنجامبدرــــت ئناب وەیو كرانمن ئــــ بگوتی بوازی لكرانوە نھنا بكو پكك ڕگی لگرت. لڕاستیدا ڕگی پندا. ئامین ئاینا یكم كس بوو ك لگفتوگۆیكدا لگڵ من گوتی، ئم ئم كرانوەی ڕەتدەكینوە. دەگوترت AKP تا شــــونك كرانوەی ئنجامدا دواتر لژر كاریگری AKP كداكاتل وانییــــ منا. ئھرســــتان وازی لوەپتنبڕوەبوو، ئمین ئاینا گوتی یكمین مرجمان ئوەی لگڵ ویستڕاستیدا پنجامبدەن. لوتن ئكالن چاوپئۆج بدوععبدو ئۆجالن نمن ك ســــرۆكایتی ڕكخستن دەكات، ئگــــر وەكو بارزانی و تابانی بووای یان وەكو پارت چپ و وانڵ ئگوا لوەكو ئیسپانیا ئ كان بووایڕاست و دیموكراتدەتوانرێ قس بكرێ یا چاوپكتن بكرت، بم لرەدا ئوانی توندوتیژیان پیەوكردووە یــــان تیرۆریان ئنجامداوە التریك دەكران. بــــم پكك-یك ھی كــــ كوردانی تری بدەنگ

كردووە و كوردانی تر زمانیان لئاست پكك ناگڕت.�باس لوە دەكرت كـــ توژكی كۆنزرڤاتیف و بیرۆكرات ھی، رگانادەن AKP برەو چارەسری تواو ھنگاو بنت

و لدژی چارەسرین؟ یوانیانی لن بكـــم AKP یریوە ســـھا ئاكیۆل: ئتپارتكـــی تـــر بت ســـر دەســـت. ئـــوە خۆتـــان وەكو ســـرۆكوەزیرانی توركیا حیساب بكن، بۆئوەی ببن سرۆك وەزیران چی پویســـت؟ پویســـت دەنگ لجماوەر وەربگرن وانیی؟ ئگر تۆ مســـلی كورد چارەســـر بكی ئوا ئو دەنگان كـــ زۆرینی ل ڕۆژئاوای توركیان لدەســـتدەدەیت. لرەدا باش ئگر وابت عبدو ئۆجالن ھرچی گوتی یان ئامین ئاینا ھرچی گوتی لگی دەچیت سر مزی گفتوگۆ؟ لبرئوە پویســـت تیرۆر كۆتایی پبھنرت، تیرۆر ھست و سۆزی دژیك لتوركیا دەوروژن و رەوشك دژوارتر دەكات. بۆی پویســـت پكك چك دابنـــت، ھر ئمش زەمینی گفتوگـــۆ بۆ چارەســـركی مامناوەندی خۆشـــدەكات. ئگر

پكك چك داننت مرگ بردەوام دەبت.�پكك پشــــتر ئــــوەی راگیاندووە، كــــ لژر كۆمك بوێ بوان نایانئ ین رازی دەبن، واتكداماچ وە برجــــم واتك بن، كرداری چندێ زەمانات دەســــتبرج و ھشــــمپلدۆخكی وەھادا چارەسری ئو كشی برەو كوێ دەڕوات؟

تھا ئاكیۆل: لرەدا ئوە وەكو كورد رۆشنبیرانی كورد ئرككی ئخالقیتان دەكوت سرشـــان بۆئوەی گوشـــار بخن سر پككـــ تا چك دابنت. پویســـت كوردانی توركیا و عراق ئوانی نایانوت شڕ بردەوام بت و مرۆڤ بكوژرت گوشار .نكداری بھچاالكی چوەی واز لبۆ ئ ككر پســـ نبخئگر پكك بردەوام بت لســـر تیرۆر ئوا ئو كوردانی

سۆز و الینگریشین، لدەستیاندەدات.�بـــم دوایی توركیا بشـــوەیكی فرمی بڕز مســـعود بارزانی بانگھشـــتی توركیا كرد. ببۆچوونی ئوە توركیا چی ســـرۆكی ھرمی كوردستان دەوت؟ ئایا دەیوت بارزانی چ

ڕۆلك ببین لچارەسركردنی ئم پرس؟تھا ئاكیۆل: پش ئســـتا گوتم پویســـت كوردان گوشـــار ر تیرۆر باشگئ .ك دابنوەی چبۆئ ككر پســـ نبخئوا پویست بن ئوا شـــتكی باشو برایتی پشدەخات، ئگر تیرۆر خراپ ئوا پویســـت بین خراپو گوشـــاركی معنویان بخات ســـر. بۆی پویســـت بڕز مسعود بارزانی بانگوازی ئاراســـتی كوردانی توركیا بـــكات بۆئوەی لدژی تیرۆر دەربكـــون. بارزانی دەتوانـــ بدەنگكی بند لدژی تیرۆر قسبكات، ئگر لالین كوردانوە گوشاركی معنوی بخرت سر تیرۆر ئوا چارەسری پرسی كورد لتوركیا كورد ت و كارەكدەنـــگ بك بابچ ر وایگئاســـانتر دەكات. ئ ویستش پموە. بۆئی دیموكراســـییڕر راستســـ تبخركوردەكانی عراق و توركیـــا بدەنگكی بند تر لدژی تیرۆر

قسبكن و گوشاری بخن سر.� پیوەندییكانی توركیا و ھرمی كوردســـتان دەمزەرد

دەبت، ئایا چی لو پیوەندییان چاوەڕوان دەكرت؟تھا ئاكیۆل: ئـــم پیوەندیان لڕاســـتینی دنیای ئمۆدا ســـرچاوە وەردەگرت. شـــڕ خراپـــو پرەپدانی پوەندی ئابووری و بازرگانی شتكی باش. نك تنھا لڕووی ئابوورییوە بكو لڕووی سیاسیشـــوە. ھروەك لڕووی كولتووریشوە برەوپشـــچوون بدیدەكرێ. ھقیقتك ھی، ئم ھردووال پویستیمان ب یكتری ھی. لكاتكدا ئمۆ دەبینین وای ئـــوەی مژووییكی خوناوی لنـــوان توركیا و ئرمنكان

ھی بم توركیا بڕووی ئرمنكاندا دەكرتوە. �پیوەندییكـــی ئابـــووری توندوتـــۆڵ لنـــوان ھرمی كوردســـتان و توركیادا ھیـــ. ئایا ئو جموجۆـــ بازرگانی و ســـرمایگوزاریی چندە دەتوان ھـــردووال لیك نزیكتر

بكاتوە؟تھـــا ئاكیۆل: خاـــی ھاوبشـــی ھمالین ھـــن لنوان ھردووالدا. لڕووی پروەردەیی، سیاسی، كولتووری، ئابووری و....ھتد. پویست وەكو جیاوازییكی نو یك خزان سیری

پیوەندی تورك و كورد بكرت.�رات چیی سبارەت بگۆڤارەكمان؟

تھـــا ئاكیـــۆل: بـــڕای من زۆر باشـــ، چاپكـــی زۆر جوان و كوالیتییكـــی بـــرزی ھیـــ، ڕەنگاوڕەنـــگ و مۆدرن. بۆ .یز گرنگی خۆی ھر كاغســـك لوەیتدروســـتكردنی نچمكی نتوەش دووالی، الینكـــی كولتووریی، الینكی

.تری سیاسیی

«پویست وەكو جیاوازی نو یك خزان سیری

پیوەندی تورك و كورد بكرت»

<<<

٣٠

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

� ئنجامدانی ریفۆرم لدەستور لرۆژەڤدای بۆئمش جموجۆڵ و چاالكی سیاسی زۆر لئارادان. بۆنموون بڕز عبدوـــ گویل لو ماوەیدا كۆمـــك چاوپكوتنی ئنجامدا ببۆچوونی ئوە پشـــكوتنكان لم بوراەدا

بكام ئاراستدا دەڕوا؟فھمی كۆرو: توركیا لم قۆناخدا ڕووبڕووی كشـــ و ئاستنگی جیددی بۆتوە. لســـانی دوایدا كاریگری تیرۆر كـــم ببـــۆوە. بم دیســـانوە بشـــوەیكی لنـــاكاو ســـرلنوێ تیرۆر ســـریھدایوە. ئم ھر كـــس پیوەندیدار دەكات نك تنھـــا ئوانی نزیكی ئـــو كســـانن ك لچاالكییـــ تیرۆرســـتیكان گیان لدەستدەدەن بكو لھموو شونكی توركیا مرۆڤكان

بم كاریگر دەبن. نبھ موەی كۆتایـــی بگویـــل بۆئ بدوـــز عڕبچاوپكوتنـــی جۆراوجـــۆری ئنجامـــدا لـــم رووەوە سرۆك وەزیران و ســـرۆك ئركانی سوپای كۆكردەوە و چاوپكوتنیشـــی لگـــڵ پارتـــ ئۆپۆزســـیۆنكان ئنجامدا. خۆی لخۆیدا ئم چاوپكوتنان راســـتوخۆ كاریگری دروستدەكن. بۆ نموون، لدوانكانی دەوت وتنانكو چاوپو دوای ئمال كلچدارئۆغلی و كباخچئاراستیكی باشی وەرگرت. دەوت باخچلی فرمانی بجمـــاوەری خۆیـــدا كـــ واز لرورەســـمی بخاك ســـپاردنی ترمی ســـربازەكان بھنن، ھروەھا كمال كلچدارئۆغوش پیمانی ئوەی داوە ك لم رووەوە كاری وتنانكو چاوپمن ئ ستۆی خۆی. بۆیئ گرنگ بخاتبباش دەبینم. سبارەت بئنجام گیاندنی شڕ لدژی تیرۆریش ســـرۆك كۆمار لبردەم ســـربازەكان گوتی ك مگر بھاوكاری وتانی دراوســـ كۆتایی بتیرۆر كی سارد مامنخونین، من وای دەبینم توركیا ببھ

لگڵ ڕووداوەكان دەكات.�سبارەت بپارتی ئاشتی و دیموكراتی چی دەن؟

وەی شـــتی زۆر باشمان لڕەڕای ئھمی كۆرو: ســـفپارتی ئاشتی و دیموكراتی BDP چاوەڕوان دەكرد بم تائمـــۆ نمانبینی ببت وەم بـــۆ چاوەڕوانیكانمان. ھـــر دەوتك ك ڕووبڕووی تیـــرۆر دەبتوە، دوای ئوەی تیرۆر كۆتایی پدت پارتی سیاسی ڕۆلكی گرنگ دەبن. دەوت لگڵ تیرۆر ناچت سر مز و لگی دانانیشـــت بكو لگڵ پارتی سیاســـی دادەنیشت. یمانتاری ھرلپ رعی و یاساییكی شـــپارت BDP تبگر كشـــتی كرپرســـیارت بدەتوان م پارتیئئســـتۆ، بم بداخوە تائمۆ ئو ئدایی نیشـــان تاك ب تتایب ەو دەكات كیك پتداوە. سیاســـن

كسكوە لئمیرالی.بڕاســـتی ھركس دەیویســـت بزانت كBDP لم قۆناخدا چی دەكات. بـــم دەركوت BDP نبووە

«لـو بـاوەڕەدامپشتری لدــــ

فھمـــی كـــۆرو، یككـــ لـــو نووســـر و رۆژنامنووس دیارانی ك لتوركیا ناوبانگكی زۆری ھیـــ. دیـــد و بۆچوونكانـــی خـــۆی بشـــوەی گۆشـــیكی تایبت ل رۆژنامی

(ینی شفق) بودەكاتوەكۆرو رۆژناموانی و شـــریعتی خوندووە و بوانامی ماســـتری لـــ ناوەندی رۆژھتی ناوەڕاستی زانكۆی ھاوارد وەرگرتووە. ھروەھا ل ناوەنـــدی لكۆینـــوە نودەوتییكانی ئنیستیتۆتی تكنلۆژیای ماساچوست كاری

كردووە. پشـــتریش لھریـــك لرۆژنامكانی میللی گازت (١٩٨٤) و زەمـــان (١٩٨٦-١٩٨٧)دا كاری كردووە. ھتا ســـای ١٩٩٨ برپرســـی نووسینگی ئنقرەی رۆژنامی زەمان بووە. لسای ١٩٩٩ بدواوە بشوەیكی بردەوام لگـــڵ رۆژنامی رۆژانی ینی شـــفق كار دەكات و ھروەھا لسای ١٩٩٨ەوە ھتا ٢٠٠٠

بۆ توركیش دەیلی نیوز بابتی نووسیوە. ی توركیا كو رووناكبیرانك بووە لكو یئل كۆبوونوەی بیلدربرگدا ل ســـای ٢٠٠٦ بشداری كردووە. كارە رۆژناموانییكانی كۆرو لـــ پنج كتب ب زمانـــی توركی و كتبكدا ب زمانی ئینگلیزی چاپكراون. توركیاناســـی بارەگای سردانی لئیستانبوڵ لدەرفتكدا رۆژنامی ینی شـــفق-ی كرد و بچاكیزانی بـــۆ ئم ژمارەیی گۆڤارەكـــ ئو دیمانیی

لگڵ ساز بكات. سازدانی: توركیاناسی

سردانكی بارزانی بۆ توركیا لئستاوە بالینی باشدا كاریگری خۆی ھبووە،

تنانت دوای ئم سردان زمانی رۆژناموانكانی توركیاش لمڕ بارزانی گۆڕاوە

<<<

٣١

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

لـــ داھاتوودا ھلومرجی توركیا وەكو ـــتوە و توندوتیژی بادەست دەبت»

وتوژی توركیاناسی لگڵ فھمی كۆرو لرۆژنامی

٣٢

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

،وەیئ كشكھیچ موخاتیبك نیی كداوای

فراوانكردنی ماف و ئازادییكان BDP .بكاتدەت لگڵ

قندیل و ئمیرالی مدانیشتن، ئ .داواكاری نیی

ویستڕای من پبBDP داواكاری

وابكات ك دەوت بتوان ھنگاو برەو پشوە

ھبنت

<<<

وەم. ئوەنـــدەی مـــن تیگیشـــتم گولتن كشـــاناك لچاوپكوتنكی لگڵ ســـرۆك كۆماردا زۆرشـــتی باشـــی گوتووە چونك دوای چاوپكوتنك كۆمك ن كدیدەكرئاماژەی وا ب دوانانم لدوانی داوە. لـــلتائستا نبیسراون بتایبتی لدوانكی بردەم گروپی ئنجومن (وات پرلمانتاری BDP) باسی لوە كرد كدەبت دەوت چی بـــكات ھروەھا ئاماژەی بوە دا ،حام ریك بن كوە خكشتوەی بی ئگجل ك مت. ئنجامبدرت ئدەتوانر ریك بن كوە خكشبابپشـــكوتنكی گرنگ بۆی لدوای ئو چاوپكوتنوە

دەتوانین چاوەڕوانی ئنجامی باش بكین.� ئایا دەســـپكردنوەی شـــڕو ئۆپراسیۆنكان كار ناكات ســـر پرەســـتیژی AKP و كرڤی جماوەری

دانابزنن؟ PKK یشـــتبمگی تو ڕادەیـــھمـــی كـــۆرو: تائفستراتیژیكی نوێ پیەو دەكات، تادون پروپاگندەی ئوەی دەكـــرد ك ئازادی و خواســـتكانی گلی كورد پشـــلكراون لبرئوە دەستی بۆ چك بردووە. ئگر لچوارچـــوەی توركیادا مافكان زامن بن ئوا دەســـت لچك بردەدەن. بم ئســـتا وادیارە ســـتراتیژیكی نوێ پیەو دەكات. لم ستراتیژیدا دەیوت لالینی سیاســـییوە AKP لدەســـت دووربخاتـــوە. لم AKP مت. ناتوانم بدەكر مســـت بستراتیژەدا ھبتواوی لم گیشـــتووە، لم رووەوە ل لدوانكانی ســـرۆكوەزیران وا دەردەكت ك ھستیان بھندك مئردەكات كسی لوەستم وا ھت بشت كردب

.یوە ھكناوچیوەندی بپتوركیـــا لڕەوشـــكدابوو كـــ كشـــكانی لنوخۆیدا تاوتـــۆی دەكردو ھوی چارەســـری بـــۆدەدا. ناوەندە ڕەســـمیكانیش ســـبارەت بم بابت قسیان ھبوو، بشـــداربوون، لھوی ئوەدابوون ك تنگتاویكانی باشـــوری رۆژھت چارەســـر بكن لرگی ناسینی ماف تاك كسیكان و ماف كولتووریكان و باشكردنی بـــاری ئابووری خكك، بۆی ســـرھدانوەی تیرۆر لڕوشـــكی بمجـــۆرەدا جگی پرســـیارە، بتوت و نتوـــت دەوتیـــش بتوندوتیـــژی وەم دەداتوە، تنانت زۆر توندتریش، بۆی لو باوەرەدام لداھاتوودا ھلومرجـــی توندوتیـــژی وەكو پشـــتری لدتوە و

توندوتیژی بادەست دەبت. ت دەكات، باشڕی دەســـشـــ PKK توایتۆ پ�ئگر وەكو ئوەی BDP ویســـتی AKP لدەست دەووركوتوە، ئوا پارت برھستكارەكانی وەك پارتی گلـــی كۆماری CHP و پارتی میللی نتوەپرســـت MHPیش ئاترناتیڤ نین. ئایا لم سۆنگیوە تاچند

ھلومرجی لدایكبوونی پارتكی نوێ لئارادای؟

.ی خۆیدایجتان لنگاندنســـم ھھمی كۆرو: ئف وا كامت ئوی ن AKP و PKK كر خگئ واتپارتـــی دەوت؟ ھبت ھیـــچ پارتكی تر نیی. ئگر مین پارتكی پاكتاوبكات، ك AKP بداوھ PKKلدەســـتدا بدوای چارەســـری و زەمینی سازشدا دەگڕـــت ئوا بپچوانـــی برژەوەندیكانی خكی باشووری ڕۆژھت دەشكتوە. لرەدا مرۆڤ پرسیاری ئوەی الدروســـت دەبت، ئایا ك لپشـــت ئو كارەی مئ تب؟! ھمریكا، ئیسرائیل، یان كئ ،یPKK

نازانین. لۆژیك ئم پرسیارەمان الدروست دەكات.�AKP ســـرەتا زۆر بجیددی دەستی دای پرۆژەی كرانـــوەی دیموكراتی و كردی رۆژەڤی گشـــتی توركیا، بم نDTP و نBDP و ن قندیل و ن ئیمرالیشی وەك موخاتیـــب وەنگرت. ئایا پرۆژەی AKP چیی بۆ

چارەسری پرسی كورد؟فھمی كـــۆرو: پـــرۆژەی AKP زۆر ئاشـــكرای، ئو كشـــی تنھا بو ناوچی پیوەست نیی. وات لھر شـــونكی توركیـــادا ئگـــر مرۆڤی واھبـــن ك بن ئم ناتوانین بئازادی گوزارشـــت لخۆمان بكین ئوا بۆئوەی ئو كشی چارەســـر بكرت پویست پرە بدیموكراســـی بدرت. AKP لبیاننامی ڕاگیاندنی خۆیدا ئمی ڕاگیانـــدووە و ئاماژەی پداوە. لماوەی دەســـتدارتی خۆیدا كاری بۆئم كردو ھویدا ماف و ئازادیكان فراوان بكات. گورەترین كۆســـپ لبردەم خكی باشوری ڕۆژھت قسكردن بوو بزمانی دایك، ئم چارەســـركرا، خونـــدن بزمانـــی دایك ڕگی پـــدرا، كناكـــی تایبت بزمانی كـــوردی كرایوە و دراوە ك گخشی خۆی دەكات. ڕعات پ٢٤ســـ رۆژانتلڤزیۆنـــی تایبتیش دابمزرت كـــ بزمانی كوردی

بت. � ئایا ئوندە بس؟

فھمـــی كۆرو: بـــردەوام دەبت، ئگر یاســـا ھبت خكـــی باشـــووری ڕۆژھـــت نارەحت بـــكات ئوا گۆڕانـــكاری تـــدا دەكرت، ھروەھا ئگـــر نارەحتی خك ھبت ســـبارەت بوەی ڕۆژئاوای توركیا گرنگی موا ئرامۆش كراوە ئت فدراوە و باشووری ڕۆژھپناھلین. ھبت ئو شـــتانی پارت دەستدارەكانی كشم كنجامیدەدات. بئ AKP یانكردووەشوو نپئوەی، ھیچ موخاتیبك نیی كداوای فراوانكردنی ماف و ئازادییـــكان بـــكات. BDP دەـــت لگڵ قندیل و ئمیرالـــی دانیشـــتن، ئم داواكاری نییـــ. بڕای من ت بتواندەو داواكاری وابكات ك BDP ویســـتپسوور بت لسر جبجكردن و ھنگاو برەو پشوە ت كبداواكاری وای ھ BDP ویســـتـــت. پبنھبتوانرـــت لچوارچـــوەی ئـــم سیســـتمی دەوتدا

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٣٣

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ك نییھیچ ھۆی بۆئوەی ھم عبدو گویل و ھم رەجب

تیب ئردۆغانیش سردانی ھولر نكن، بداخوە ئو چاالكیانی ككستای پئبوون ئاستنگ وەكو ئوەی بارانك بت لكاتی خۆیدا

نبت. بیربكوە باران ل حوزەیران و تمموزدا. ئگر نمن و بارانئ

و كشوھوا ئاسایی بتوە،

ئوا لو باوەڕەدام سردانی

دووالین شتكی زۆر ئاسایی دەبت

<<<

جبج بكرـــت. بم لبرئوەی BDP وای نكرد دەوتیش بموخاتیبی نگرت.

�ھـــاوكات لگـــڵ ھاتنـــی بڕز بارزانی بـــۆ توركیا یكســـر شڕ و پكدادانی سربازی دەستی پكردووە،

ئایا داواكاری دەوت لبارزانی چیی؟فھمی كۆرو: من نازانم داواكاری دەوت چی بوو. بم وتنكئیســـتانبوڵ، دوای چاوپ ك بارزانـــی ھاتكاتفرمییكان، منیـــش لكۆنگـــرە ڕۆژناماوانیك ئامادە بووم. ئوەندەی لی تگیشتم ئو لچاوپكوتنكاندا زۆر ڕازی بووە. بم ھیچ مســـجكی ندا ك بقوی كرا كوەی لك پرســـیاری ئباســـی چیانكردووە. كاتلباكووری عراق ھڕەشـــی تیرۆری پكك دەســـت نن كوە بھیوست باوەڕی بو توڕەبوو نوە، ئدەكاتپلكاتی ھاتنی بۆ توركیا ئم ڕوودەدات بم ھموومان

دەزانین ئم بمشوەی بوو.لراستیدا دەست ماوەیكی زۆر بوو دەویست بارزانی ســـردانی توركیا بكات. بم ئایـــا داوەتكردنی لكاتی ئســـتادا ھیـــچ مانایكـــی تایبتی ھیـــ؟ ئم ئوە نازانین. بـــم كاتك ســـیری كات دەكین دەتوانین بین لكاتكـــی گونجاودا ھات توركیـــا. لدوانكانی بارزانی خۆیی و ئیدارەكشـــی لم چند ڕۆژەدا لالین سیاســـیكان بگشـــتی و لالین دەستیشدا بڕزو

تقدیرەوە بھند وەرگیران.�ئایا توركیا دەیوت مســـعود بارزانی لچارەسری

پرسی كورد لتوركیا ببت خاوەن رۆڵ؟فھمی كـــۆرو: تا ئو ڕادەیی من ئاگاردارم، خككی زۆر لتوركیا ھن ك بنمای بارزانیان خۆشـــدەوت. ھم لبـــر ئو نفوزەی كـــ لتوركیـــا ھیتی، ھم سرۆكی ئیدارەیكی خۆجیشـــ لعراقدا ك خاوەنی جۆركـــ لكســـایتی یاســـایی دەســـت. ھروەھا بۆی ،یراقدا تیـــرۆر ھباكـــووری عل ـــش واتـــوللـــو بـــاوەڕەدام بارزانی لم ڕووەوەدا ھندێ كۆشـــش پشبخات. باكووری عراق و توركیا سنوری ھاوبشیان ھیـــ ھمـــوو پیوەندییكانـــی ھرمی كوردســـتان لڕگـــی توركیاوەی، ھر توركیایـــ دەتوان ھرمی كورســـتان بدنیاوە ببستتوە. توركیا بزەحمت ئم ھرمی قبووكرد. بم ئســـتا دانی پدادەنت. لو باوەڕەدام پیوەندیكانی بباشـــی پشـــدەكون بم گرفتك ئوەی ڕكخســـتنكی تیرۆرستی لوێ بوونی .نمن مئ ویســـتی توركیاوە پڕوانگل ك ،یھلكۆبوونوە ڕۆژناموانیك پرسیاری ئوەیان لبارزانی PKK بۆچی یتان ھرگشـــمراق پباكوری عكرد لتان لناو نبرد؟ بارزانی لوەمدا گوتی ئم ١٠٠ ھزار پشـــمرگمان ھی بم ئوە یك ملیۆن سربازتان ھیـــ، بۆچی ئـــوە لناوتان نبرد؟! بـــڕای من ئوە

وەمكی بج بوو. وابزانم پیوەندی لســـر بنمای ڕاســـت و دروســـت گومانكان لزھندا ڕەشـــدەكاتوە، بو ھیوایم پیوەندیكان پشـــبكون و سیاســـتكی نوێ ك برژەوندیكانـــی ھردووالی تدا رەچاو بكرێ، بپیەوكردنی ئمـــش تـــبھ بپیەوبكرـــت. سیاســـتكی ھاوبش ئنجام دەدرت لـــو باوەڕەدام لبرئوەی ھموومان زیانمان لتیرۆر بینیوە. بۆی لم

ڕووەوە پویست پرۆژەی ھاوبش جبج بكرت. * كۆمـــاری توركیـــا كاتـــك بارزانی داوەتـــی توركیا كرد ســـیفتی ســـرۆككی دانپنراوی پـــدا، ئوەش فلسفیكی تازە بوو لچۆنیتی مامكردنی توركیا لگڵ دراوســـكانی، ئایا ئاینـــدەی پیوەندیكان چۆن

دەبینی؟فھمی كـــۆرو: لو بـــاوەڕەدام ســـردانكی بارزانی لئســـتاوە بالینی باشـــدا كاریگری خـــۆی ھبووە، تنانـــت دوای ئم ســـردان زمانـــی رۆژناموانكانی توركیـــاش لمڕ بارزانـــی گۆڕاوە، ھروەھـــا ڕوانگی ئیـــدارەی باكووری عراقیش گـــۆڕاوە. لزھنی خۆماندا دەیـــن ئایـــا ئگر ئیـــدارەی باكووری عـــراق زیاتر لســـر مســـلی تیـــرۆر ھوەســـتی كردبای ئوا ندەبووە بنمای پیوەندییكی باشتر. ھبت ئمش لبرئوەی زیانمان لدەســـت تیرۆر بینیووە. بم لم

باوەڕەدام ئایندەی پیوەندیكان زۆر باش بت.�بڕز مســـعود بارزانی لكاتـــی چاوپكوتنكی لگڵ ســـرۆك وەزیـــران بفرمی بانگھشـــتی بڕز سرۆكوەزیرانی توركیای كرد، ئایا دەتوانرێ چاوەڕوانی ئوە بكرت ك لداھاتوودا بڕز ئردۆگانیش سردانی

ھرم بكات؟فھمی كۆرو: بـــرای من ئردۆگان دت، ھیچ ھۆكارك نیی بۆئوەی كاربدەستانی توركیا نن، خۆی لخۆیدا دوای كردنوەی كۆنســـوگری گشتی توركیا لھولر، ھبوونی توركیا لباكووری عراق بووە شتكی فرمی. بایـــۆزی توركیا لبغدا مـــوراد ئۆزچلیك ھودەدات پیوەندیكان توندوتۆڵ بكات لگڵ مسعود بارزانی و ئیدارەكی. ئو وەزیرانی سردانی ھرمیان كرد لژر بدوم عھ موایپ رۆكوەزیران ھاتن، بۆیناوی ســـگویل و ھم رەجب تیب ئردۆغانیش لڕەوشكدا ئگر پیوەندییكان ســـمیمی بن ســـردانی ھولر دەكن، كمرردانی ھوەی ســـبۆئ ك نییھیچ ھۆی چونكنكن. بداخوە ئو چاالكی تیرۆریســـتیانی ئستای ،ڤاژۆ سیاسییو پردەم ئبنگ لبووە ئاســـت ككپوەكو ئوەی بارانك بت لكاتی خۆیدا نبت. بیربكوە و بارانر ئگئ ممـــوزدا. بۆیحوزەیران و ت باران لنمن و كشوھوا ئاسایی بتوە، ئوا لو باوەڕەدام

سردانی دووالین شتكی زۆر ئاسایی دەبت.

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٣٤

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

وتوژی تایبتی توركیاناسی لگڵ ئۆراڵ چاشالر

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٣٥

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

لرۆژنامی

«توركیا ستا بتائ

رەگزپرستیدا تپڕی، بم گیشتن ئو ی كنجامئئگر ئو

رستییزپرەگبردەوام بت، توركیا پارچ

دەبت»

ئۆراڵ چالشـــار، ك یكك لنووسر و رۆژنامنووســـ برچاو و بورەكانی توركیا، ١٤ی كانوونـــی یكمی ١٩٤٦ لـــ تارســـوس و لبنمایكی كورد-توركمانـــدا لدایك بووە. خوندنی ئامادەیی ل ئامادەیی تارسوس ئمریكا تواو كرد. دوای ساك خوندن لبشی ئندازیاریی بیناســـازیی زانكۆی تكنیكیی رۆژھتی ناوەڕاست (١٩٦٦) چووە ئكادیمیای زانســـتی بازرگانی و ئابووریی ئیســـتانبول. ل داگیركردنكانی حوزەیرانی ١٩٦٨دا، لگڵ دنیـــز گزمیش و ھاوڕیكانی، بشـــداریی ل داگیركردنكاندا كرد. ســـرۆكی كۆمیتی داگیركردنی ئكادیمیای زانستی بازرگانی و ئابووریی ئیستانبول بوو. لنوان ٢٩ی تشرینی یكم و ١٠ی تشـــرینی دووەمی ١٩٦٨دا بشـــداریی لو خۆپیشـــانداندا كرد ك بناوی «خۆپیشـــاندانی مستفا كمال بۆ ســـربخۆیی تواوەتی «ل سامسونوە ھتا ئنقرە لگڵ كۆمك ناوی وەك (دنیز گزمیش، كازم كۆلجوئۆغو، دۆغو پرینچك و جنگیز

چاندار) ركخرابوو. ســـای ١٩٦٨ چـــووە كۆلـــژی زانســـت رامیارییكانی زانكـــۆی ئنقرە. لـــو زانكۆیدا ســـرۆكایتیی كلوبی بیری سۆسیالیســـت، سكرتری گشـــتیی یكتیی قوتابیانی زانكۆی ئنقرە و ئندامتیی بڕوەبرایتیی ناوەندی گنجانی شۆڕشگری كردووە. لگۆڤارەكانی ك نووسینی لچاالكی رۆشـــنبیری كرد، كۆم ی ١٩٦٧ دەستی بســـا پی تورك كچچاك بو بووەتوە. ئندامی دامزراوی نووســـرانی رۆشـــنبیر بووە. دوای كۆدەتای ١٢ی ندیخانب ساڵ ل ی ١٩٧٤ دەرچوو، سسا بوردنی گشتیی كتا لئاداری ١٩٧١ گیرا. ھ

مایوە. بڕوەبری نووسینی رۆژنامی رۆشنبیری بوو، ك سای ١٩٧٨ دەستی بچاپكرد. ئندامی مكتبی ســـركردایتیی پارتی شۆڕشـــگرانی كركاری گوندیی توركیا بووە. ل كۆدەتای ١٢ی ئیلولی ١٩٨٠دا، دووبارە دەستگیرایوە. سای ١٩٨٨ ل بندیخان ئازاد كرا. لنوان ســـانی ١٩٩٠ و ١٩٩٢دا ب بانگھشتی ســـناتۆی ھاوبورگ، ل ھامبورگ مایوە. لسای ١٩٩٢وە لـــ رۆژنامی جومھورییتـــدا كار دەكات و كۆمك برنامی تلڤزیۆنی ئامادە

دەكات. ١٨ كتبی بو بووەتوە لوانیاندا ژن و ســـكس ل ئیســـالمدا، شـــڕی حزرەتی علی و موعاویی پیدابوونی ئیســـالم و یكم جیابوونوەكان، ماماك ل ١٢ی ئادارەوە ھتا ١٢ی

ئیلول. ژمارەیكی زۆر ختی رۆژناموانی و لكۆینوەی وەرگرتووە.دیارترین و گرنگترین كتبكانی ئۆراڵ چاشالر بریتین ل: (كشی كورد لگڵ ئۆجالن و بوركای-١٩٩٣)، (ژن و سكس ل ئیسالمدا-١٩٩٤)، (پارتی رەفاه ل كووە بۆ كوێ-١٩٩٥)، (شـــڕی حەزریتی علی و موعاویی پیدابوونی ئیسالم و یكم جیابوونوەكان-١٩٩٥)، (سویسرای ژنان-١٩٩٧ لگڵ گورھان ئوچكان)، (ل فتحو گولنوە ھتا جمالددین كاپالن-١٩٩٧)، (پۆرتكان-١٩٩٩)، (بدوای ھیوادا ل مینا ئورگانوە ھتا وەســـتا مانۆل-٢٠٠٠)، (داھاتووی چپ گنگشـــ دەكات-٢٠٠٠ لگڵ بارش دۆســـتر)، (قسكانی سر ئیســـالم-٢٠٠١)، (ماماك ل ١٢ی ئادارەوە ھتا ١٢ی ئیلول-٢٠٠١)، (وای ژنكان-٢٠٠٢)، (٦٨ بیرەوەرییكانـــم-٢٠٠٣)، (ئـــران دیكتاتۆركی پیاو-٢٠٠٤ لگڵ ئیپك چاشـــالر)، (رۆژەكانی بندیخان لگڵ ئجڤیت، توركش و ئربكان-٢٠٠٤)، (س كۆكی ئیسالم-٢٠٠٦ لگـــڵ تۆگال چلیك)، (١٢ی ئیلـــول و تبینییكانی ســـر رۆژناموانان-٢٠٠٦)،

(كاتك دنیزەكان برەو سدارە دەچن-٢٠٠٨). ی كوتووانركس ئیعالمیی تییســـایو كل ككشار یبگوترێ، ئۆراڵ چا ویســـتپپوەندییكی بھزی لگڵ زۆربی دەســـتدارانی بـــای دەوتی توركیا ھی، ناوبراو بۆی ،یلی كورد ھڵ دۆزی رەوای گگكی زۆری لوەش ناســـراوە ھاوســـۆزییتوركیا بللزۆربـــی بۆن جیاوازییكاندا لبردەم ھمـــوو میدیاكانی توركیا و جیھان بدەنگی برز پشـــتیوانی خۆی بۆ پرسی كورد نیشانداوە و بشـــوەیكی بالینان بۆچوونكانی خۆی خستۆتڕوو، ھروەك خونر لو دیمان تایبتییی گۆڤاری توركیاناسی ب ئاشكرا ھستی پـــدەكات ئو ئۆراڵ نووســـركی وردبین و رووداوەكان وەك خۆی دەبینت و شـــرۆڤی

راستیان بۆ دەكات.سازدانی: توركیاناسی

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٣٦

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

�بــــر ل ماوەیك توركیا لشكركشــــی كردە ســــر ھرمی كوردســــتان و لم ماوانشــــدا ھات پاڵ ئران و دەستی ب بۆردوومانی سنوورەكان كرد. نووری مالیكی ئو بۆردوومانی شرمزار كرد و ب پشلكردنی سروەریی

خاكی عراقی لك دایوە. ئوە چۆن دەبینن؟ دە ،دەستقبك حران تا رادەیئۆرال چالیشــــالر: ئلو ســــنوورەوە تیرۆریست ھرش دەكن سر خاككم و منیش بــــۆ برگریكردن ل خــــۆم ناوچك بۆردوومان دەكــــم. ئوەش دەبــــ بگوترێ ك ئۆپراســــیۆنكانی دەرەوەی سنووری توركیا تا ئستا ئنجامكی ئوتۆیان ن نر بكپرســــی كورد چارەســــ توانیویان بووە، نن

.ككپرسی پ�ماوەیك ل ھندك ناوچ شڕ و پكدادان ل نوان ســــوپای توركیا و پككــــدا روو دەدات. لم قۆناخدا ك ریفراندۆمی دەســــتوور ل پش، ئو شڕان ب كوێ

دەگن؟ ئۆراڵ چالیشالر: توركیا دوو رگی لبردەم؛ یكمیان كت و پرسربازی ببیندرســــ ب كرەوشــــ وەی كئب ئۆپراســــیۆنی سربازی چارەســــر بكرت. بیست و پنج ســــا ئوە رەچاو دەكرت، وات بیســــت و پنج كی داوە پرسوھ ربازیانكی ســــوەیش ب ســــاچارەســــر بكات و گیشــــتووەت ئو ئنجامی ك بم شــــوەی ب ھیچ شــــونك ناگات. رگــــی دووەمیش، كرانوەی ك سای رابردوو حكوومت دەستی پ كرد، وات بدیموكراتبوون، دەســــتبركردنی مافی كوردەكان و دابزاندنی پكك لســــر چیــــاكان، بۆ ئو كارەش بوردنی گشتی دەبت، لك ئاسانكاری بكركۆم دەبدەربكرت و رگــــ بۆ گڕانوەیان بۆ ژیانی كۆمیتی ئاسانكاری بكرت. ب بوای من توركیا تنیا ب توافوق یلسو مر بكات، بۆ ئكان چارەســــپرســــ دەتوان

.كلسناو م نب ئۆپۆزیسیۆنیش دەب* دژایتییكی زۆری پارتی داد و گشپدان دەكرت، بتایبتــــی پارتی كۆماریی گل و پارتــــی بزووتنوەی رەگزپرســــت ل دژین، ل رەوشكی وەھادا دەب چی

بكات؟ئۆرال چالیشــــالر: لــــو راگیاندنكانی ئــــم دواییانی ســــرۆكی پارتی كۆماریی گلــــدا بیرۆكی نوێ دەبینم، بــــۆ نموون گوتی «خون، ب خون ناشــــۆرتوە» یان «توركیــــا ب چك ب ھیچ شــــونك نــــاگات». ئگر حكوومت لگڵ ئۆپۆزیسیۆن بگن ئو رایی ك ئوە ب ،واوی توركیایی تشو ك تیییكی كۆمیشكھندك چارەسر دەگن. بر ل قۆناخی كرانوەش ئو ناكۆكیان ھبوون ك لسر توركیا زۆر گران بوون ماڵ. ككدەتوانن پ ند دەقچ ی وابوو بس پمــــوو كھل چیاكان دابزنن، بم شــــوەی نبوو. لم راستایدا دوو كار دەب بكرت، ھوی دابزاندنی پكك لســــر

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٣٧

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

وای من لب بتوركیا زیاترین

پۆتانسیلی گۆڕان ل پارتی داد و گشپداندا ھی. پارتی كۆماریی گل

بھاتنی قلچدار ئۆغو، ھوی وە دەدات كئ

دەنگی كوردەكان بدەستبھنت

<<<

چیــــاكان بدرت و ب توافوقكردن لگڵ ئۆپۆزیســــیۆن ھوی پشخســــتنی دیموكراسی بدرت. بم ئایا ئوە دەكرت؟ ب دنیاییــــوە دەكرت، دوای مردنی چندین كس دەكرــــت، بم ئم دەمانــــوێ ب ئوەی ھیچ كس گیانی لدەست بدات ئوان بدی بن. ل ئنجامدا

.وافوقردەم توركیا تی بگر تاك�لسرەتای كرانوەدا، گشبینییكی زۆر ھبوو، بم تا ئستا ئنجامكی ئوتۆ دەستبر نكراوە. ئوە چۆن

دەبینن و داھاتووی ئو كرانوەی چی دەبت؟ئۆرال چالیشالر: ب، قۆناخكی زۆر ب باشی دەست پ كرد، بم نیتوانی ب باشی بڕوەی برت. پارتی ژە برە، یان دربی لگدانیش دوو رپشــــداد و گپۆژەكــــ دەدات، یان وازی ل دەھنت ك ئوەش بو واتایی ك تســــلیمی رەگزپرستكان دەبت. ئستا ھمــــوو الینكان لوە ت گیشــــتوون ك ل دەرەوەی ،ردەم نییبــــ یان لكــــی دیكیگوە، ھیچ ركرانــــچونك پكك ھرش دەكات و بربرەكانیی پككش ئستم، چونك بزووتنوەیكی چریكیی و یارمتییكی كۆمیتیی بھزی ھی. لرەدا ئگر تسلیمی الینی سربازی بت، خۆشی تواو دەبت، چونك ئزموونكان ئوەیان نیشانداوە ك ئوانی تسلیمی الینی سربازی بوونــــ، كۆتاییــــان پھاتووە. پارتی داد و گشــــپدان ك ئاگاداری ئوەی، دەب لســــر سیاستكانی خۆی

بردەوام بت.�پارتــــی داد و گشــــپدان تــــا ئســــتا كرانــــوە و بدیموكراتكردنــــی توركیای زیاتر وەك تاكتیك ســــیر كردووە نك ســــتراتیژی. بــــو بیركردنوەیی تا كوێ

دەڕوات؟ ئایا سركوتوو دەبت؟ یری بكات، لك ســــوەیر شھ ئۆرال چالیشــــالر: بئنجامــــدا بدەر لــــ بدیموكراتبوون، ھیــــچ رگیكی لبردەم نیی. سرەتا وایان بیر كردەوە ك یارمتییكی نودەوتــــی ھی، ئمریكا یارمتــــی دەدات، ئران و كلســــش مراقیان رازی كردووە، بۆیســــووریا و ع ككوەكان پش ك لوەیشــــ ن و بر دەكچارەسناچار دەكن لــــ چیاكان دابزــــت. نیانتوانی لمدا ســــركوتوو بن، لم حاتشــــدا دەب بدوای رگی زۆر ب ك یــــوانك لكردۆغان یــــن. ئڕــــدا بگنوباشــــی دەزانت ك تسلیمبوونی ب ســــربازەكان ھیچ مسلیك چارەســــر ناكات و ناچارە ھاوكشی نوێ

بدۆزتوە. �پشــــتریش باس كــــرا ك پارتی داد و گشــــپدان لجیاتی ئوەی ك وەك كشی ناسنام بوانت پرسی كورد، زیاتر وەك كشــــیكی ئابووری، خزمتگوزاری و ســــربازی لی دەڕوانت. ئگر ئم ســــتراتیژیی ئاك

پارتی بت، تا چند دەتوان تیدا سركوتوو بت؟ئۆرال چالیشــــالر: بم شوەی نیی. ســــرۆك وەزیران

نشــــو مان و لرلپ كانیدا لدوانل ك لكۆم لــــجیاجیاكان، زۆر ب روونــــی ئاماژەی بوە داوە ك ئوە پرســــكی ناسنامی. ل توركیا ھموو كسك دەزانت ك ئگر ئو كشی چارەسر نكرت، ھیچ كشیك یلسو مئ ك وەیرەدا ئل كشت. كر نابچارەسب تورككان چۆن بناسندرت، چونك زۆربی تورككان كشــــی كوردەكان وەك كشی ناسنام قبووڵ ناكن. موایش پبۆی .ویستكان، كات پبۆ رازیكردنی تورككرانوە لــــ ماوەیكی كورتدا ب ئنجــــام ناگات، بم ئگر وەك پۆژەیكی درژخاین سیر كرا و مافكانی كورد پی رەوا بینران، دەگات ئنجام. ھروەھا حاتك ل ناو ھندك ل تورككاندا ھی ك دەن زۆر مافیان ب كوردەكان داوە، بب گۆڕینی ئو رەوشــــش ب ھیچ شونك ناگین. ل ئنجامدا دەتوانین بین ك توركیا ئو پرس ب شوازكی دیموكراسیان چارەسر دەكات، یان پارچ دەبت. كاربدەســــتانی توركیا ئوە ب باشی دەزانن و دەب لــــ كۆمگ بگینن. چونك توركیا تا ئســــتا ب رەگزپرســــتیدا تپڕی، بم گیشتن ئو ئنجامی ك ئگر ئو رەگزپرستیی بردەوام بت، توركیا پارچ دەبت. كاتك لگڵ سرۆك و ئندامانی وە زۆر بیــــن، ئدەك دان قســــپشــــپارتی داد و گباشی دەزانن، بم كاتك مسل دەبت رەسمیات، تا ،بژاردن نزیكتوركیا ھ ل ت. چونكك دەگۆڕرادەیــــئگریش لم چند رۆژەی داھاتوودا دادگی دەستووری پاكتــــی گۆڕانی دەســــتوور رەت بكاتوە، ئگری ئوە ھیــــ پاییز ھبژاردنی پشــــوەخت ئنجــــام بدرت و كلسم ،یشــــوەختپ بژاردنو ھدوای ئ موایپ

زۆر ب ساناتر باسی لوە دەكرت.�ئنجامی ئو ھبژاردن پشوەختی چۆن دەبت؟ ئایا بو گۆڕانكاریانی لــــ پارتی كۆماری گلدا كراون،

ئویش دەتوان سركوتوو بت؟ئۆرال چالیشــــالر: ب بوای من پارتی داد و گشپدان دەیباتوە، تنانت رەنگــــ وەك جاران دەنگی نبت، بم ھشــــتا پارتی سردەست دەبت. پارتی كۆماریی گلیــــش ســــنگی زیاتر دەبت. بم ل كۆی گشــــتیدا تابلۆی سیاســــیی توركیــــا گۆڕانكی ئوتۆی بســــردا ل كی دیكر جارگدانیش ئپشت. پارتی داد و گنایھبژاردنكاندا سركوتوو بت، ھزەكی زیاتر دەبت. دووبارە ســــرەڕای ھر شــــتك ب بوای من ل توركیا زیاترین پۆتانســــیلی گۆڕان ل پارتی داد و گشپداندا ھی. پارتی كۆماریی گل بھاتنی قلچدار ئۆغو، ھوی ئوە دەدات ك دەنگی كوردەكان بدەستبھنت. توركیا بب ی كنجامــــو ئئ یشــــتووەتدوای ٢٥ ســــاڵ گ وتكردنیان، بركركردنی مافی كوردەكان و سبدەستھیچ شونك ناگات و ناچار دەبت ناسنامكیان قبووڵ بــــكات. چاالكیی توندەكانی پككــــ، الینی ملیتاریی

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٣٨

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

توركیا دەوروژنت. لرەدا كوردەكانیش دەب بگن ئو ئنجامــــی ك چیتر ب چك ھیــــچ ئنجامكیان نابت، چونك ل شــــونكدا ك دەنگی چك دت، قســــ ھیچ

.كی نییرییكاریگ�دەگوترت ك ل توركیادا دەستی الینی سربازی زۆرە، پارتــــی داد و گشــــپدان لگــــڵ مانوەی ئو دەســــت تا چ رادەیك دەتوان پرســــكان چارەسر

بكات؟ یك ھتی حازردا دەســــحا ئۆرال چالیشــــالر: لــــكــــ ئنجامی كۆدەتای ســــربازییوە ھاتوونت ســــر حوكم. دادگی دەســــتووری و ســــرۆكی ئركانی سوپا ب ھۆی دەستوورەوە دەســــتكیان بسر پرلماندا واننگــــی دژی كوردەوە ئھۆی ج روەھا بھ .یــــھزۆر دەستیان بدەست ھنا. لم ماوانی دواییدا ئو دەستیان ل دژی پارتی داد و گشپدان بكار ھنا، پارتی دادیش زۆر ھرشــــی كرد، مسلی ئرگنكۆنی ئاشكرا كرد، بم ئوە تا شونك كرا و ل شونكوە وەســــتا، چونك ئوانیش ھزیان ھی و برگریان كرد، بم دەتوانم بم ك ســــربازەكان وەك جاران ھزیان نیی، بم ئگر چاالكییكانی پكك پرە بستنت، ھزەكیان دووبــــارە زیاد دەبتــــوە. ھروەھا دادگی دەســــتووریش دەســــتكی زۆری ھی، تا ئســــتاش ئگــــری ئوە ھی پارتی داد و گشــــپدان دابخات و

.یوەشی ھتوانای ئ�پارتی داد و گشــــپدان، بب بشــــداریی كورد و بردەنگوەرگرتنــــی كــــورد (موخاتبی كــــوردی) تا چ

رادەیك دەتوان سركوت؟ ئۆرال چالیشــــالر: ب دنیاییوە بب بردەنگوەرگرتنی كورد ناتوان سركوتوو بت. تنانت بب دابزاندنی النیش ناتوانرەچاوكردنی ئۆج چیاكان و ب ل ككپ ل ككزاندنــــی پبۆ داب ت. چونكــــوتوو بركســــچیاكان، دەب لگیان بكوت پیوەندی و گفتوگۆوە، چ راســــتوخۆ بت، چ ناڕاستوخۆ. بۆ سركوتنی ئو پۆســــی، ئۆپۆزیســــیۆنیش دەب ھاوكار بن. ھۆكاری ســــرەكیی ترس ل گفتوگۆكردن لگڵ پارتی ئاشــــتی و دیموكراســــی، ئۆپۆزیســــیۆن، بۆیش بۆ سركوتنی ئو پۆســــی، پویست ئۆپۆزیســــیۆن و كۆمگ و یان بشــــكیان رازی بكرت. ئگر لگڵ پارتی ئاشــــتی و دیموكراســــی دابنیشــــت، حزبكانی دیك پیان دەن ویســــتم پڵ جوداییخوازەكان دادەنیشــــن. بگل كبگوترت ك بب بشداریی پارتی ئاشتی و دیموكراسی و تنانت پكك و ئۆجالنیش، ل چارەسركردنی ئو پرسدا ناتوان دوورییكی ئوتۆ ببت. حكوومت ئوە دەزان، بم تنیا زانین بس نیی، ھر ل ســــرەتای دەســــتپكردنی قۆناخــــی كرانــــوەدا ك ئۆپۆزیســــیۆن دژایتییكــــی زۆریان كــــرد، پارتی داد و گشــــپدان

دەبوو ئو دژایتیانــــ نھت، یاخود ب النی كموە تــــا رادەیك كمیان بكاتوە. ئوەشــــمان لبیر نچت ك نزیكی ٣٠٪ی پرلمانتارەكانی سرب پارتی داد و ،مانتارانرلو پئ ویسترستن، پزپدان رەگپشگكۆمگ، ئۆپۆزیسیۆن و زۆر الینی دیكش رازی بكرت. دەتوانــــ ب ك لگڵ كوردەكان قســــ دەكم، بم كاتك ك مترســــیی ئوە ھی كــــ ل ھبژاردنكاندا ئاستی دەنگكانی تا ١٥٪ دابزی، ناتوان ئم بكات. �ئستا ترافیككی دیپلۆماســــیی زۆر قرس ل نوان ھولــــر و ئنقرەدا ھی، بۆ نموون ســــرۆك بارزانی ســــردانی توركیای كرد. ئــــو ترافیك چ كاریگرییكی

لسر داھاتووی پیوەندییكان دەبت؟ ركردنی پرسی كورد، لئۆرال چالیشــــالر: كلیلی چارەسھرمی كوردستان نیی، ل توركیای. پیوەندییكان زۆر ئرنین، سردانی بارزانی بۆ توركیا زۆر ئرنیی، بم ن ب داوای بارزانی و ن ب داوای تابانی پرســــی كورد چارەســــر نابت، ب رككوتــــن و گفتوگۆكردن لگڵ كوردەكانی توركیا ئو پرســــ چارەسر دەبت. ئگر لگڵ بارزانی و تابانیش رككوتن و قندیل ورانكرا، لناو توركیــــادا دووبارە پككیك دروســــتدەبتوە. ،ككندامی پئ ئامادەن ببن ب ن كنج ھزاران گھ ت كرازی بكر ككپ ن، دەبوان رازی بكرئ دەبــــ

لسر چیاكان دابزت. �ھاوپیمانیی دووالینكان پشــــت بــــ چ بنمایك

دەبستن؟ئۆرال چالیشــــالر: تا ئو جیی من تگیشــــتووم، ئو پیوەندیانــــ چند الینیان ھی. یكمیان، پیوەندیی ئابووریی، خاوەنكارە تورككان لوێ ســــرمایگوزاری دەكــــن. جاران توركیــــا دانی ب ھرمی كوردســــتاندا ندەنا، بم ئســــتا دانی پدا دەنت و وەك دۆستك ك نیشــــدا، توركیا دەم الییســــ ت، لی دەڕوانل رم كناو بل ككوە پوانی ئگــــر ئایا دەتوانم لب بوای من ئم تنیا خون و خیا. وات ل رگی بارزانییوە ناتوانی پكك لناو بریت، ل دیاربكرەوە دەتوانی لناوی بریت. ئگر دیاربكر رازی بكن، ئو

كات دەتوانن پكك رازی بكن چك دابنت. � وەك خــــۆت داھاتــــووی ئــــو پیوەندیانــــ چۆن

دەبینیت؟ئۆرال چالیشالر: ب بوای من توركیا كورد و ناسنامكی قبووڵ دەكات و مافكانیان دەدات. توركیا ل سیستمی نوی دنیــــادا دەیوێ وەك ھزــــك دەربكوت، ئگر لناوخۆیدا مافی كورد ندات و ســــركوتی بكات، چۆن دەتوان باســــی دیموكراسی بكات؟ دەب ئاماژە بوەش یوەندییو پدا، ئككوەی پتی مانحا ل ت كبدر ت كدەگوتر ت، چونكز بكرھوەندەش بئ ناتوانــــ

پكك لووە دت.

كلیلی چارەسركردنی پرسی كورد، ل ھرمی

ل ،كوردستان نییتوركیای، ئگر لگڵ بارزانی و تابانیش رككوتن و قندیل

ورانكرا، لناو توركیادا دووبارە

پككیك دروستدەبتوە. ھزاران گنج

ھن ك ئامادەن ببن ب ئندامی دەب ،ككپ

ئوان رازی بكرن

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٣٩

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ئایا ئوە دەزانن لئنجامی گولبارانكردنی ئۆتۆمبلكی جۆری پاسات چوار پۆلیس لدۆرت یۆی ھتای گیانیان لدەستدا و ھرشكاران ھتوون، پككیی ھرشكی گرت ئستۆی خۆی، دواتر الوانی ئولكوجی یكیان گرت و ھویاندا ھرش بكن ســــر گڕەك كوردنشینكان. لناكاودا ئم وت كوت نو شــــڕی نوخۆ، ئســــتا ئو ڕاســــتیان ئاشــــكرابوون، دونــــش گۆڕانكاریكی (Vakit) ی ڤاكیــــتش ڕوویــــدا، ڕۆژناماكرنجســــنووســــویتی ئو ئۆتۆمبلی لھرشكدا بكارھاتووە موكــــی جگــــری شــــارەوانی MHPیــــ، كخاوەنی شــــارەوانیكی بچوكن لم ناوچیدا، بم دوای ئوە لماپڕی ئیســــكندەروون - Iskenderun جگری سرۆكی شارەوانی بسماتی كلنج دەربارەی ئو ڕووداوە زانیاری بوكردۆتوە. للدوانكی كلنج دا شتی سیر ھی، كلنج لســــر ڕگای كوســــتانكان بئۆتۆمبلی خۆی دەگڕت و ڕووبڕووی خای پشكنینی جندرمی ھواگیری بۆتوە ك جلی مدەنیان پۆشیوە و لشاری وان قســــیان لگــــدا دەكات، لــــرەوە تدەگین ئو جندرمانی جلی مدەنیان پۆشیوە كلنج دەیانناست، دواتر لســــر ڕــــگای خۆی بــــردەوام دەبت دوای ٥ خولــــك پنــــج پككیــــی ئۆتۆمبلكــــی ل زەوت ی دیككسنن ٣ كالی كلنج دەمن، دووانیان لدەكئۆتۆمبلكــــ دەبن و دەڕۆن. مامــــی كلنج لگڵ پككییــــان باشــــ، مۆبایلكــــی لوەردەگرن، دوای ٤ كاتژمــــر كلنج ئازاد دەكرت، دواتــــر مۆبایلكی بۆ

دەگڕننوە.كلنج پــــش ھموو كســــك تلفۆن بــــۆ ھواگری جندرمــــ دەكات، لــــرەدا بۆمــــان دەردەكوت كلنج ن تنھا جندرمان دەناســــت بكــــو ژمارەی مۆبایلی وەیمشــــب ۆكو چیســــتا ئــــئ ،الیوانیشــــی لئماوەتــــوە. (MHP)ییك ھواگــــری جندرم باش دەناست، لســــر رگای كوســــتانكان دوای ئوەی ڕووبــــڕووی جندرمــــ دەبتــــوە، دوای ٥ خولــــك ڕووبــــڕووی (پككیی)یــــان دەبتــــوە. ئوكات من باسی ئو ھوام كرد سرنووسری ڕۆژنامی ترەف محمد بارانســــوو ھات لدەســــتیدا ڕاپۆرتكی فرمی

ھبوو دەربارەی ئو ڕووداوە.ئو شــــتانی لڕاپۆرت فرمیك باسكراوە جیاوازبوو ندرمگری جواكلنج و ھ رھاتی كلنح، بســــبلپش ئوەی ئۆتۆمبلكیان ل زەوت بكرت یكتریان

.وت نییككڕ مم ئبینیووە، بلراپۆرتــــ فرمیكدا ھاتووە: ٣ جندرمی ھواگری

بئۆتۆمبلــــی جۆری (ئیزســــو) چووبــــوون بۆ مادەن ئۆجاخی ك كلنج لوبــــوو و لودا یكتریان بینیووە، دوای ئــــوەی ھواگری جندرمــــ دەگڕنوە، كلنج بــــ ئۆتۆمبلــــی خــــۆی دەكوت ســــر ڕــــگا، دواتر ئۆتۆمبلكی دەكوت دەســــت پككییكان، كلنج دوور لڕاستییكان بۆ ڕۆژناموانان باسی لڕووداوەكان ئــــوەی لھواگیــــری جندرم شــــاردبۆوە كردبوو، ویســــتوویان ئو ببینن! باســــی ئــــوەی نكردووە ئو چۆن ئو جندرمانی ھواگری ناسیووە، چۆن ژمارەی

تلفۆنیان دەزانت؟لئامادەكاری بۆ ھرشكردن سر پۆلیس، كتوپ لناكاو (Jitem) بدیاردەكوــــت، ھروەھــــا MHPییك ندرمڵ جگیوەندی زۆرباشی لپ ت كودیاردەكبھی، لم تابلۆیدا ســــبركی گورەی كۆنتر گریال

.یھ دواتر لســــر ڕگای دەركوتن ل دۆرت یۆڵ لناوەوە ئۆتۆمبلكــــی دیكــــ بخرایی لدەخوڕت لترســــی ئمدا ٣ كس لسر ڕگا یككیان ڕادەكات و بریندار ش دەكییككش بزر دەبن، پت، دوانی دیكدەب

من چاالكییكم ئنجامداوە. مــــئ برزدەكنــــوە. ئولوكجــــو ســــریان الوانــــی بووینوە.پش فیتنــــ ئۆپراســــیۆنكی ڕووبــــڕووی ئنجامدانــــی ریفراندۆمی دەســــتووری ئوانی لتوركیا دژی دیموكراســــین، دەخوازن وت ھمووی ڕووبڕووی یكتــــری ببتــــوە، ئاــــۆزی دروســــتبت و مرۆڤكان یكتریــــان خۆشــــنوت، ئوانــــ لخمــــی ئوەدانین ڕووداوی بمجۆرە دەبت مایی شڕی نوان گلی كورد و گلی تورك، ئستا چاویان ھیچ نابین، بم توركیا شانســــكی ھی، لبرئوەی ڕووداوی لمجۆرەی زۆر بینیوە ئزموونكی زۆری ھی و ڕاســــتیكان لكاتكی

زوودا ئاشكرا دەبت.ڕووداوی دۆرت یــــۆڵ پماندەت، ك ھشــــتا كۆنترل گریــــال كاردەكات، ١٢ی ئیلول الوانی چپگر ئوانی بدوای ڕاســــتیدا دەگڕان بكوشتنداوە، ئستا ھندك كس ھمان شــــت دەخوازن، پویست سرجم الوانی كورد و تورك ئوانی بزاربوون، بزار نبن، ســــوودی دەبــــت ئگر ھندك بیربكنوە، پویســــت ئوەتان لیاد نچت لشــــونی ئوەی ببن ئامرازی گمكان واباشترە ببن ھاوبشــــی كارك بۆئوەی ڕگ لكاری

لمجۆرە بگرت. .ی شانازیزو مایڕم كارە بئ

* لرۆژنامی ترەف-ی توركی

دۆرت یۆڵ

محمد ئاتان*

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٤٠

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

وتووژی توركیاناسی لگڵ ئایش كارابات لرۆژنامی

تدەب نقدەیت PKK ك ككر فیشھ»فشارك بۆسر كرانوەی دیموكراتی و

«كردەم قۆناخب نگ دەخاتئاست

ئایش كارابات، ك كۆلیژی زانست سیاسیكانی لئیستانبوڵ تواوكردووە، یكك ل قم مینكانی ئمۆی رۆژنامگری توركی، بشوەیكی زۆر بوران لتوركیا كاری رۆژناموانی دەكات. ئو لسای ١٩٩٦ەوە دەستی بم كارە كردووە. سرەتا لڕۆژنامی رادیكال، پاشـــان لبشـــ توركییكی كنای BBC بردەوام بووە، نووســـینكانی زیاتر ل توەرەكانی مافی

مرۆڤ و ژنان دەخولتوە. ئستاش جگ لماپڕی قنترە، لھردوو رۆژنامی زەمان و تودەی زەمان بھردوو زمانی توركی و ئینگلیزی دەنووست. گۆڤاری توركیاناســـی لبارەگای رۆژنامی زەمان ل ئنقرە سردانی خانمی كارابات-ی كرد، دید و بۆچوونكانی ئو لبارەی

.یكش دەقی دیمانمتر بوو. ئۆی توركیا وردتر و واقیعیانمكانی ئسیاسیی ندنرەسشھات و رووداو و پدوا پسازدانی: توركیاناسی

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٤١

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٤٢

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

لم ھلومرجدا بشك

لدەنگكانی ك AKP

ھگری بیروڕای نتوەپرستین بۆ MHP دەچت. ئگر دەنگی

CHP زیاد بكات ھی پارتكانی دیكش زیاد

دەكات. بكورتی ناتوانرت بگوترت

CHP دەنگی زیاتر ناھنت

بم دەتوانرت بگوترت

AKP كانیدەنگكم دەبتوە

<<<

�ئســـتا ریفراندۆم ســـبارەت بگۆڕانكاری لدەســـتووردا لرۆژەڤدای، ئایا ئم ریفراندۆم توركیا برەو ك دەبات؟

یوە ھویســـتی ببۆچوونی من توركیا پكارابات: ب ئایشـــسرلنوێ یاسای بنڕەتی خۆی دابژیتوە و نوی بكاتوە. بۆ ئوەی ببت خاوەن دەستووركی جیاواز لدەستووری ١٢ی ئیلول، وات دەستوورك بت تواوی ماف و ئازادیكانی تدا

فراھم بت.بتوانینی من دەســـتوورك پویست ك تواوی ماددەكانی نـــوێ بووای بـــم ھومرجی ئم لتوركیا نڕەخســـاوە. بشوەیكی سنووردار ھندك ماددە گۆڕانكاری بسرداھات بم لالیكی دیكوە ھندك كس بپرۆشن بۆ ڕزگاركردنی ئم دەســـتووە بواتایك دەن جیاوازی نیی گۆرانكارییكی

بچووكیش بت دەنووسرت. �AKP دەستی بقۆناخكی نوكرد لتوركیا، بم دواتر زۆربی ھوكانی تووشی چقین و بنبستی ھاتن. ئایا ڕەوشی ت، چونكبژاردنی ئایندە چۆن دەبوەی دیموكراتی تا ھكران

ماوەیكی كم ماوە بۆ ھبژاردن گشتییكان؟ ڕاست .یك ھند شتتدا چپالنی حكومكارابات: ل ئایشـــماوەیكـــی كم مـــاوە بۆ ھبـــژاردن بم لو بـــاوەڕەدام پرلمـــان لكۆبوونوەكانـــی ھاوینـــدا دەتوانـــ ئنجامیان بدات. بۆ نموون دەتوانـــ لبرامبر جیاوازیی نوخۆییكان كۆمســـیۆنكی كاریگـــر دروســـتبكات، ھروەھـــا دەكرـــت كۆمســـیۆنكی كاریگر تایبت ب مافی مرۆڤی دروست بكات بۆ ئوەی لپشـــلكارییكانی ھزە سربازیكان بكۆتوە و ورد بتوە ھروەھا دەتوانت ســـبارەت بســـزادانی مندان و دەســـتگیركردنیان یاســـایك دەربكات و رەوشـــی مندان برەوپشوە ببرت. ئمانی باسمكرد لبرنامی حكومتدا ھبـــوو و دەتوانرت خـــرا جبج بكرت، بـــم ھندك لبرنامكانی دیك دەتوانرت دوای كۆبوونوەكانی پرلمان بخرت كار و لو باوەڕەشـــدام ھروابت. حكومت سبارەت بكرانوەی دیموكراتی بـــ بیارە. الینی كم ل لدوانكاندا ئم دەستواژەیان بكارھناوە. حكومت ببیارە بم من زۆر لم دنیانیم ك حكومت نخشـــیكی ڕگای ھی یان نا. بڕاستی دەیوت كشی كورد چارەسربكات و بردەوامبت كی نیییم ھیچ بیرۆكوەی دیموكراتی یان بر كرانســـلســـبارەت بچۆنیتی ئنجام گیاندنـــی. ھروەھا ھۆكاركی دیكش ك پرۆســـی كرانوەی دیموكراتی ئاســـتنگ دەكات پیوەندی ب ھوســـتی ئۆپۆزســـیۆنوە ھی، لبرئوەی

.وەی دیموكراتییی كرانئۆپۆزسیۆن دژی بیرۆك ركردنی پرسی كورد پراگماتیانچارەسل AKP ـوانییپ *ھســـوكوت دەكا و پتر ھودەدا ئو پرســـ بۆ دەسكوتی

سیاسی بكاریھن؟ئایشـــ كارابات: وەكو باســـمكرد حكومت نخشـــی ڕگای نیی بم بڕاســـتی دەیوت ئو پرس چارەسربكات. ئی لكووە دەســـتپبكات، چۆن دەســـت پبكات. لم الینوە AKP تائســـتا خۆی یكالنكردۆتـــوە. ھرچندە لگڵ ھندـــك لچین و توژەكان كۆبوونوە و قســـیانكرد، بم تاچ رادەیك ھاوتیانی كوردیان موخاتیب وەرگرت؟ حكومت

لم ڕووەوە كمترخم بوو، لبرئوە پویســـت لم الینوە حكومت ڕگاچارەیك بدۆزتوە بۆئوەی كورد وەك موخاتیب قبوڵ بكات چونك كشـــك لگڵ ئواندا چارەسردەكرت. یداھاتوودا گومانم ھكان لنجامو دەرئئاراستبارەت بسبم ئگر بت و ئوشتانی ك گوتم حكومت ئنجامیانبدات ئوا كشـــیكی گورە و گرانی وەكو كشی كورد چارەسر دەكرـــت بم تاچ رادەیك ئم پشـــدەخرت و چ دەكرت

ئم نازانین.� ئو شـــڕە چۆن دەبینن كPKK بمدوایی لبشك

لتوركیا دەستیپكردۆتوە؟ تدەب نقدەیت PKK ك ككر فیشكارابات: ھ ئایشـــ نگ دەخاتوەی دیموكراتی و ئاســـتر كرانك بۆســـفشـــاربـــردەم قۆناخك. چونك ئوەی حكومت لتوركیا پشـــتی پ دەبســـتت كاردانـــوە و ھچوونـــی تورككان. تنھا چوونانوە و ھم كاردانكی ئارامدا ئرجلومزەمیـــن و ھل كلســـڕ مكی شـــنگاور ھھب PKK .وەنم دەكركدەگڕنتـــوە دواوەو دەخوازـــت مســـلك بخات قابی مجۆرەدا ككی لرجلومھوان تورك و كورد. لی نشـــكجمسرگیری بادەست ئوا كرانوەی دیموكراتی تاڕادەیك زەحمتـــ. بۆیـــ پموای قۆناخك پویســـتی ســـووربوون ك كتبـــۆ حكوم مم ئبـــ .یداگرتنـــی زیاتـــر ھو پ شـــتا دیارنییكان ھبژاردنمـــی ماوە بـــۆ ھكی كماوەیداخۆ ئو ســـووربوون نیشاندەدات یان نا. لوانی جسارەتی

پویستیشی نبت.* ببوای ئوە، ئم شڕە تا كی درژە دەكشت؟

ئایشـــ كارابات: ئو ئاگربســـتی PKK تاكالین بیاری لسردابوو ھلومرجكی ب پكدادان و باشی ھنایئاراوە، بـــم ئم بھۆی ھندك پشـــكوتن و گۆڕانكاری كۆتایی پھات. ئم چندە درژە دەكشـــ؟ لڕاستیدا ئم بیاری PKKیـــو بوانوە گردراوە. بـــم دەتوانم بم درژەدان ـــت. واتنیری ناگچارەســـت بكان خزمـــچاالكییـــبباری دەروونـــی توركیا بۆ ئوە گونجـــاو نیی چندە چاالكی

ئنجامبدرت. ئوەندە لچارەسری دووردەكوینوە.�AKP سرەتا بانگشی ئوەی دەكرد ك پرسی كورد و علوییكان و پرسی دیموكراتیش لتوركیا بگینت كناری ت كدەكر AKP وە لیی ئســـتا گلم ئری. بچارەسئمی بۆ دەسكوتی سیاسی و برژەوەندی خۆی بكارھناوە، لالیكـــی دیك كاتك AKP پیمانی خۆی نبردە ســـر و جبجـــی نكـــرد، ئم بووە كارتك بدەســـت MHP و CHP، ك ئستا لدژی حكومتی AKP بكاریدەھننن،

لكدانوەی تۆ لمبارەیوە چیی؟ئایشـــ كارابات: خۆی لخۆیدا گرفتك ئوەی، ئۆپۆزسیۆن CHP و MHP ت واتوەی دیموكراتی ناوتوركیا كرانـــل

دەیانوت ئم پرۆسی بوەستنن.�وات دەســـت كرانـــوەی دیموكراســـی دەوـــت بم

ئۆپۆزسیۆن نایوت؟ئایش كارەبات: ب. دەتوانین بین AKP چندە ویستی، چـــۆن ویســـتی، لچ ھومرجك ویســـتی ئمـــ گفتوگۆی

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٤٣

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

پموای ئگر ئمۆ ھبژاردن

بكرت ئوا ڕژەی پرلمانتارانی

BDP زیاد دەكات لسر حسابی كمبوونوەی

ژمارەی پرلمانتارانی AKP، ھروەھا پشبینی دەكم پارتی سعادەت-یش دەنگی زیاتر

ت كندەھكی ئیسالمییپارت

<<<

لســـر دەكرت. بـــم بگورەی بۆچـــوون و دیدگای خۆی چارەسری لمشكدا ھی. بم MHP و CHP تنانت بیرۆكیكیشیان نیی بگورەی ئوان ھموو كسك لتوركیا AKP تبھیچ ن ،تی توركیایس ھاوركو ھ مان شتھخونـــدن بزمانی دایك و گلك شـــتی تر دەھنت رۆژەڤ،

ئگر جبجشی نكات.�ئمش شتكی نوی؟

ئایشـــ كارەبات: الینی كم گوـــی خكك ڕادنن بۆ ئم پرســـ. برای منیش ئم شتكی گرنگ. ئم شتان ھمووی كشتوركیا زۆر زووتر ك دەبووای موایوتن. پتوركیا دواكلچارەســـربكات بم ھلومرجی شـــڕ و پكـــدادان ئمی دواخســـت. لھلومرجكی واھادا كشـــك چارەسرنابت. PKK ھـــرش دەكات، خك نیگران و توڕە دەبت. كاتك واتت. كرنابچارەس كشـــت كران و توڕە بك نیگخبـــردەوام توركیا لبازنیكی تنـــگ و داخراودا خوالوەتوە. AKP پارتكی نموونییـــ و لدەرەوەی BDP گورەترین پارتی ناوچ كوردنشینكان، ھروەھا لناوچ توركنشینكانی ،یكی زۆری ھیا و...ھتد نفوزنادۆوەكـــو دەریای ڕەش و ئپارتك ك ٤٧٪ی دەنگكانی تكای توركیای بدەستھناوە. ھرچنـــدە ئو ناوچان نتوەپرستیشـــن بـــم مانوەی AKP لدەست كاركی وائاسان نیی و كۆسپی لبردەمدا زۆرە. ھرچۆنـــك بت AKP ھنـــگاوی زۆر بورانی ناوە، ئـــم كارەش تنھا ب كســـانی بور و ئـــازا دەكرت، بم لو باوەڕەشـــدانیم لـــو ماوە كمی ك بـــۆ ھبژاردن ماوە

جسارەتكی وەھا نیشانبدرت.�ســـرۆكی پشـــووی CHP گۆڕا و كمال كلچدارئۆغو ھات، ئو دەت دەت لھبژاردن ٤٠٪ی دەنگكان بدەس

دەھنین، ئم چۆن دەبینن؟ ،وییلكی عـــو. كوردچدارئۆغمال ككارەبات: ك ئایشـــلتوركیـــا پویســـت ناكات ھمـــوو كاتك ناســـنامی خۆت رەتبكیوە بم پویستیش دەكات تۆ بشان و بای ناسنامدا ھبیت. وات ئگر وەكو كوردكی علوی ھســـوكوتی بكردای خۆی لخۆیدا سرۆكایتی بدەستندەھنا. تائستا ھیچ مسجكی گۆڕانكاری ل سیاستی CHP بدیناكرت. ســـبارەت بمسلی كوردیش ھیچ مسجكی تازە لئارادا نیی ئوەی ئســـتا لئارادا ھی ئوەیCHP پۆپاگندە لسر مسلی بكاری و شتی لمجۆرە دەكات یان دەتوانین ڕاست ،كانی توركیایشكرۆكی ك مت ئت بوین دەیببكاری و ھژاری ھی بم كشی توركیا تنھا كشی نان و بیمی بكاری نیی بكو لھمانكاتدا كشـــی ناسنامش ھی. لو باوەڕەدام CHP لكۆتایدا لكشـــی نان گیشت بم تائستا لكشی ناسنام نگیشتووە، بۆی ئستا زۆر زووە بـــاس لڕژەی ٤٠٪ بكرت. بـــم پموای ئگر ئمۆ ھبژاردن بكرت ئوا ڕژەی پرلمانتارانی BDP زیاد دەكات ،AKP مانتارانیرلوەی ژمارەی پمبوونر حســـابی كسلھروەھا پشـــبینی دەكم پارتی سعادەت-یش دەنگی زیاتر م دوو پارتری ئم ڕكابب .كی ئیسالمییپارت ت كندەھ .یوەستكان پوتنشكپعادەت بو پارتی ســـAKP وات

AKP كانیدەنگك لشدا برجلومم ھین لدەتوانین بك ھگری بیروڕای نتوەپرســـتین بـــۆ MHP دەچت. ئگر دەنگـــی CHP زیاد بكات ھی پارتكانی دیكش زیاد دەكات. بكورتـــی ناتوانرت بگوترـــت CHP دەنگی زیاتر ناھنـــت بم دەتوانرت بگوترـــت دەنگكانی AKP كم

دەبتوە.�ئگـــر CHP بیوت كرانوە ئنجامبـــدات ئوا كس ڕگی لناگرت و دەشتوانت ئنجامی بدات، ھزی سوپاشی

لگدای، ئوە ئم بۆچوون چۆن دەبینن؟ئایش كارەبات: ب، ئگر CHP بیوت دەتوان ئنجامی CHP .نجامیبداتوێ ئبی CHP مم باوەڕناكـــبدات بپۆپاگندەكانی لسر بكاری و برستی و بیمی كۆمیتی دادەڕژت، تائســـتا لمسلی ناسنام نگیشتووە. ئگر

تشیگیشتبت تائستا نایخاتڕوو.�چارەسری لدەست كام پارتی دایAKP، CHP یان

پارتكی نوێ؟ئایش كارەبات: ھیچ پارتكی وا بۆ چارەسركردنی پرسكانی توركیا لئســـتادا نابینرت. لڕاســـتیدا چارەسری لدەست پارتكانـــی توركیـــا نیی بكو چارەســـری لدەســـتی ئو مرۆڤاندایـــ كـــ لتوركیا دەژین. ئگر مرۆڤـــكان لیكتر گیشـــتن یان ھویاندا لیكتری بگن ئـــوا خۆی لخۆیدا یك ھیلتوركیـــادا مم لت. بر دەبچارەســـ كشـــك م پارتئ .تی دەبینســـپ ڕەشـــی یا ب كان یا بشـــت كسیاســـیانی ك ئمۆ لگۆڕەپانكـــدا ھن ئو میل قوتر دەكنـــوە. لبر ئمی بچارەســـری ناگیـــن. بۆی لو باوەڕەدام چارەسری لالین پارتكانوە نیی بكو لالین

خكوەی، وات لخوارەوە دەبت نك لسرەوە دەبت.�AKP لـــم كرانوەیـــدا ھیـــچ پارتكی كـــوردی وەك موخاتیب وەرنگـــرت، ببوای ئوە بۆچی AKP تائســـتا ئامادەنیی ربازی سیاســـی جونـــوەی كوردی قبوڵ بكات و لگـــڵ BDP وتووژ ناكات بۆ ئوەی كشـــك ب ربازی

چارەسری بگات؟ AKP باســـمكرد ی كو ھۆكارانر ئبكارەبات: ل ئایشـــ .دەبین PKK یســـتژكراوە و وابدرب BDP واویتبحكومـــت پیوای ئگـــر BDP وەك موخاتیب قبوڵ بكات ئـــوا بو واتای دت كPKK ی وەك موخاتیب قبوكردوە،

بمش تووشی ناڕەزایی نژادپرستكان دەبتوە.�ئایا بڕاستی BDP درژكراوەی سیاسی PKKی؟!

ئایشـــ كارەبات: بڕای من نا. بم وای تدەگن. بشـــكی زۆری جماوەری AKP بمشـــوەی ل مسلك دەڕوانن. بكورتی حكومت ئو جســـارەتی نیشان ندا بالینی كم ئگر نیشانیشـــی دابت ئم نازانین. ئوەی بۆ ڕای گشـــتی ڕوون بزووتنوەی سیاســـی كوردی ب موخاتیب وەرنگرتووە. لسردەمی DTPدا لكاتی چاوپكوتنكان لگڵ حكومتدا ھرشـــكی پكك پكھات و لئنجامدا ژمارەیك ســـرباز كـــوژران، بمش چاوپكوتنـــكان بتاكرایوە. بم دواتر زانیمان ك لپشت ئو ھرشاندا ھندك ھزی دەستۆیشتوو و خـــاوەن بیار ھـــن، ھندك الیـــن لـــڕووی ئابووری و

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٤٤

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

حكومت نخشی گای نییڕ

بم بڕاستی دەیوت ئو

پرس چارەسربكا. كگرفت

ئوەی لكووە دەستپبكا، چۆن دەست پبكا. لم AKP وەنالیتائستا خۆی

یكالنكردۆتوە

كمال كچدارئۆغو ئگر وەكو

كوردكی علوی ھسوكوتی

بكردایسرۆكایتی بدەستندەھنا

<<<

سیاسی ســـوود لدرژەدانی كشـــك دەبینن. بۆی كۆسپی >>>بۆ دروســـتدەكن و رگانادەن بگات كنـــاری ئارامی. ئگر تۆ زەمینی متمان دروســـتنكیت ئوا ئو الینان زەمینی بـــ متمانیی برامبر یكتری زیاتر قودەكنوە، ئوكاتش

ئوان سردەكون تائستاش وابزانم ئوان سركتوون.� ئایـــا كوردەكانـــی عـــاق دەتوانـــن ببن خـــاوەن ڕۆڵ

لچارەسری پرسی كورد لتوركیا؟ئایشـــ كارەبـــات: لڕابردوودا بۆچوونكی كـــۆن ھبوو لنو ئیـــدارەی دەوتی توركیـــادا تنھا ل دەالقی ئاسایشـــوە ســـیری باكووری عراق دەكرا بم من وا ھســـتدەكم ئو توانین وردە وردە گۆڕانی بســـرداھات. ڕاســـت ئستاش باكووری عراق پنجرەیكی گرنگ لڕووی ئاسایشوە، بم دەرفتكیـــش دەبینم لبرەو پشـــوەبردنی پیوەندییكان

لڕووی ئابووری و كۆمیتی و كولتووری و...ھتد.لڕاســـتیدا، بۆ ئوەی كوردەكانی باكووری عراق ببن خاوەن رۆڵ پویست دەوت و كۆمگای توركیا زیاتر بناسن، ھروەك پویســـت توركیاش كوردەكان باشـــتر بناســـت. كوردەكان تنھا لبرەوپشـــوەبردنی دیالۆگی نوان كوردەكانی توركیا و دەوتـــدا دەتوانـــن ڕۆلیان ھبت، ئگر نا پرســـی كورد راق ئاراستران و عكانی توركیا و سوریا و ئتول كریھلو ڕەوشـــی تایبت بخۆی ھی. رەوشی كورد لھریك لو وتاندا جیاوازە، بۆی ھر وتك ناچارە لگڵ خكی خۆی چارەسری ببینتوە، كشـــك بھیچ شوەیك كشیكی م باشـــتركردنی ڕەوشـــی ئابـــووری ناوچب ئابـــووری نییكوردنشینكان لتوركیا لرگی پیوەندی لگڵ كوردەكانی عراق لڕووی بازرگانی و كولتووری كۆمیتییوە، بمانوێ و

نمانوێ ڕگ لبردەم چارەسری ئاسان دەكات.�لم دواییدا پیوەندییكان ھندك پشكوتن و ھنگاوی نوی بخۆیوە بینی. دەســـتدارانی بای توركیا سردانی وە، جگر كرایولھی توركیا لخانریان كرد، كونســـوولھلكۆمپانیای فرمی ھی ئاسمانی توركیا خریك س بانكی روەك قسوە و ھنم دەكرھورەی توركیا لقی خۆیان لگھی دوو دەروازەی دیكی گومرگیش لسر سنوور بكرتوە، ئایـــا ئم ھنگاوان كاریگری چی دەبت لســـر پیوەندیی

دووالین لداھاتوودا؟ نـــگاوی گرنگن، چونكھ مانگومـــان ئكارابات: ب ئایشـــنزیكـــی ٩٠ ســـا پۆپاگندەیكی ڕەش ھیـــ ك دەت: «كوردەكانی باكـــووری عاق خراپن، ئمانـــ مگر دوژمن بن». بۆی ئو ھنگاوانی وەكو كردنوەی ھلی ئاســـمانی،

پشـــبكی وەرزشـــی و ئاوگۆڕی بازرگانی و كردنوەی ناوچیكی ھاوبشی پیشسازی و بازرگانی ئازاد لسر سنوور و...تد پۆپاگندەكانی رابردوو پوچدەكاتوە، یوەندیانم پكانی ئـــوتنشـــكپتیانی تورك لھاوراســـتییكانیان بۆ ڕووندەبتوە، دەبینن ك ئم وەكو یكتـــری گوێ دەگریـــن، وەكو یكتـــری دەخۆین، وەكو یكتری سما دەكین و...تد. ئم زەمینی سایكۆلۆژی بـــۆ پیوەندییكی باشـــتر لنوان كـــورد و تورك ئامادە

دەكات.

* ئایـــا ئـــم پیوەندیانـــ لســـر چ بنماو پرەنســـیپك بونیادنراوە؟

ئایش كارەبات: ناچارە لسر بنمای برژەوەندی ھاوبش و ئاشتی بت، لسر بنمای ڕزگرتن و لكتگیشتن. ھروەھا من لو بوایدام لئاییندەیكی دووردا پویست سنووركانیش ھبگیرـــن و ھیـــچ كۆســـپك لبردەم ھاتوچـــۆ نمنت. مبستم لنمانی سنوورەكان ئوەی، وەك سنووری شینگنی ئوروپا ك ئمۆ لســـایی ئو ھنـــگاوەدا ھاتوچۆی نوان

زۆربی وتانی ئوروپا كرایوە، �ســـردانی ئم دواییی بڕز مســـعود بارزانی بۆ توركیا چ كاریگرییكـــی ھی لئامادەكردنی زھنییتی رای گشـــتی توركی بۆ دانوســـتانكی فراوانتر لنوان ھردووال لداھاتوو،

بئاراستی شكاندنی دیوارە سایكۆلۆژییكان؟ئایشـــ كارەبـــات: ھموو وتك پویســـت ڕز لســـرۆكی وتكی تر بگرت ك بشوەیكی شرعی و لڕی بنماكانی دیموكراسییوە دەســـتی گرتبت دەست، ئم پرەنسیپ بۆ بڕز بارزانیش ھمان شت. لم سۆنگیوە سردانكی بارزانی بۆ توركیا گرنگو كاریگری دەبت لســـر پوچكردنوەی ئو پوپاگندە ڕەشـــانی ك لڕابـــردوودا دەرھق بكوردی رپرسموو بڵ ھگز مســـعود بارزانی لڕراق دەكران، بعباكانی توركیا چاوپكوتنی ئنجامـــدا. ئمش ھنگاوكی گرنگ بوو بئاراستی ئاسایی بوونوەی پوەندییكان. بم لبرئوەی سردانك ھاوكات بوو لگڵ ڕووداوەكانی كرتی غززە لفســـتین. بۆی وەكو پویست سرنجی ڕانكشا، بم ئگـــر لكاتكی تر بووای ئوا زۆر سرنجاكشـــتر و كاریگرتر دەبوو و بۆ ماوەیكی درژتریش لرۆژەڤ دەمایوە و گفتوگۆ و ھســـنگاندنی لبارەیوە دەكرا. بمشوەیش

زیاتر ئاونی ڕای گشتی دەبوو.�ببۆچوونی تۆ پیوەنـــدی نوان ھولر و ئنقرە چندە

پویست و لداھاتوودا ئاراستیكی چۆنی دەبت؟ئایشـــ كارەبات: ئگر لدەرەوە درزیـــان تنخرت و ھزە سیاسی و ئابوورییكان لماوەیكی كورتدا كاریگریان بسر یكترییوە نبت ئوا زۆرم پباشـــ. چونكـــ لڕۆژھتی ناوەڕاســـتدا بداخـــوە ك ڕەوشـــكی وا ھی بـــ باوەڕی دروســـتدەكات، دیارنیی ك خنجر لپشـــتی ك دەدات یان دیارنیی ك لســـرچی خنجر لویتر دەدات. توركیا ئستا لئاســـتی نودەوتیـــدا ھودەدات ببتـــ ھزكی گورەی

ی كزانو ھك لندھ ،كـــمرھ

ی ی ز ی و و یری زیاتر قودەكنوە، ئوكاتش

ش وابزانم ئوان سركتوون.ڵـاق دەتوانـــن ببن خـــاوەن ڕۆڵ ن خ ن ن ڕۆ ڕۆۆڵڕۆڵۆڵن خـ خـخـــخــــــــــاــاـاوەوەن نبنبب بببنببنن ـــــاااق دەتوتوتواواق دەتوانـنـنــنـــــــــنــنـن

تتوتوتتتورتوروركوركیركییاكیایا؟توركیا؟ودا بۆچوونكی كـــۆن ھبوو لنو دا تنھا ل دەالقی ئاسایشـــوە كرا بم من وا ھســـتدەكم ئو بســـرداھات. ڕاســـت ئستاش گرنگ لڕووی ئاسایشوە، بم ەو پشـــوەبردنی پیوەندییكان

ی و كولتووری و...ھتد.ەكانی باكووری عراق ببن خاوەن گای توركیا زیاتر بناسن، ھروەك ان باشـــتر بناســـت. كوردەكان دیالۆگی نوان كوردەكانی توركیا ن ھبت، ئگر نا پرســـی كورد راق ئاراستران و عو سوریا و ئ ھی. رەوشی كورد لھریك لو وتك ناچارە لگڵ خكی خۆی ـك بھیچ شوەیك كشیكی ركردنی ڕەوشـــی ئابـــووری ناوچگی پیوەندی لگڵ كوردەكانی تووری كۆمیتییوە، بمانوێ و

رەسری ئاسان دەكات.ھ ھھنگنگنگگانگاگاویویوینگاویان ھندك پشكوتن و ھنگاوی پ پپششپششكشككشككوتتنتنوتنتن وندك پشكوتن و ھھن ھھندندندندكككك ھ ھان انسردانـتدارانی بای توركیا سردانی توركیا سسسردردانینینیی تتوتوورتورورككیركییاكیایا بابابایدارانی بای ـــــتتتدتدتدتتتتداراراننینینی وە، جگر كرایولھی توركیا لگ ە، كرای ولھل جگ جگجگگجگگكیا كر كركرارایییوەوە، ل للھھھوللولرلرر ككی توركییاكیایا ت تتو توورتوروركیركیی یبا بابانكنكنككینكیكیسمانی توركیا خریك س بانكی سس س كیكریككیوركیا خ خ خ خخریرییكریككیا تتمانی تورتوروركیركییاكیایا تتو تومان سمسمسسماسماماننینینی روەك قسوە و ھنم دەكرھسقسروەك قسوە و ھنم دەكرققھ ھروەك و دەكنوە ققس قسھرم ھ ھھروروروەوەك ھھھرررممرمم دەكككننننوەوە وبك بككربكركرركرترتتتتوەوە،مرگیش لسر سنوور بكرتوە،ومرگیش لسر سنوور بكرتوە، سن سنسننوسنووونوووروورور ل للسسسر وممرومرمرگگیرگیگییشگیشیشپ پپیویویوەوەندندندندییییییی چی دەبت لســـر پیوەندیی ل للی دەبت لسـسـســـســــــــــــر چی چچی دەببتبتت چی چیی ی

نـــگاوی گرنگن، چونكھ مانئ ندەیكی ڕەش ھیـــ ك دەت: ق خراپن، ئمانـــ مگر دوژمن ەكو كردنوەی ھلی ئاســـمانی،

وگۆڕی بازرگانی و كردنوەی ازی و بازرگانی ئازاد لسر ی رابردوو پوچدەكاتوە، یوەندیانم پكانی ئـــوتنتوە، دەبینن ك ئم وەكو كو یكتـــری دەخۆین، وەكو د. ئم زەمینی سایكۆلۆژی لنوان كـــورد و تورك ئامادە

و ش وب ی و رژ ب ی ب ر ر چ ب ر بی ر ییئاشتی بت، لسر بنمای ڕزگرتن و لكتگیشتن. ھروەھا من لو بوایدام لئاییندەیكی دووردا پویست سنووركانیش ھبگیرـــن و ھیـــچ كۆســـپك لبردەم ھاتوچـــۆ نمنت. مبستم لنمانی سنوورەكان ئوەی، وەك سنووری شینگنی ئوروپا ك ئمۆ لســـایی ئو ھنـــگاوەدا ھاتوچۆی نوان

زۆربی وتانی ئوروپا كرایوە، تتو توورتوروركیركییاكیایاســـعود بارزانی بۆ توركیاســـردانی ئم دواییی بڕز مســـعود بارزانی بۆ توركیا ســـردانی ئم دواییی بڕز مســـعود بارزانی بۆ توركیا بۆ بۆبۆ با بابارزرزرزازانینینی ممی ئم دواییی بڕز مسـمسـســـســـــــــعــععوـعوعودود ز ی دوا ممس مسئ ب ببڕڕزڕزز ئ ئئم دواواییییییییییییی اننســـرداننی ردرداننینیــــــسـسـســـســـــــــ�

تیچ كاریگرییكـــی ھی لئامادەكردنی زھنییتی رای گشـــتی چ گش رای زھنییتی دن ك اد لئا ھ ی گش گششـگشـشــــــــــــتــتتیـتیتیی لئامادەكردنی زھنییتی رای گشـــتیكاریگرییك ل للئائائامامامادەكركركردردننینینی زھھنزھننیھنینییینییییییتتیتیتی رارای ییكـــی ھریییچ كاریگھ كـــ گ كا ھ ھھییچ كا كاكاریرییگریگگیگگریریییرییییرییییییكـكـكــكـــــــــیــیـی چل للداھاھاھاتتوتوووتوووو،و،ر لنوان ھردووال لداھاتوو،كی فراوانتر لنوان ھردووال لداھاتوو، توركی بۆ دانوســـتانكی ھ ھھرردووووووالوال ل للنننونوووان راوانتتر فراوانتتوســـتانكی فر فرفرراواوانتنتنترترنترـــتانك داننركی بۆ داننوسسـوسـســـســـــــــتــتتاـتاتاننننككنككیكیكی بۆ بۆ بۆبۆ داننونوركی تتوتوتتتورتوروركوركیركیكی

سایكۆلۆژییكان؟بئاراستی شكاندنی دیوارە سایكۆلۆژییكان؟ دیوارە شكاندنی سایكۆلراستی شكاندنی دیوارە سایكۆلۆژلۆژژیۆژیییژییییژییییییكاكاكان؟ۆژییكان؟بئاراستی دیوارە شكاندنی سا ساسایكیككۆیكۆكۆللۆۆلۆاراستی شك شككاشكاكاندندندننینینی دیویویواوارەرە بببببئائائائئئئاراراستستتستتیكككاكارەرەبـبـبـــبــــــــــاــاـات:ئایشـــ كارەبـــات: ھموو وتك پویســـت ڕز لســـرۆكی كا كایشـــ ـــئائائایشیشئاییششـیشـشـــشـــــــــوتكی تر بگرت ك بشوەیكی شرعی و لڕی بنماكانی دیموكراسییوە دەســـتی گرتبت دەست، ئم پرەنسیپ بۆ بڕز بارزانیش ھمان شت. لم سۆنگیوە سردانكی بارزانی بۆ توركیا گرنگو كاریگری دەبت لســـر پوچكردنوەی ئو پوپاگندە ڕەشـــانی ك لڕابـــردوودا دەرھق بكوردی رپرسموو بڵ ھگز مســـعود بارزانی لڕراق دەكران، بعباكانی توركیا چاوپكوتنی ئنجامـــدا. ئمش ھنگاوكی گرنگ بوو بئاراستی ئاسایی بوونوەی پوەندییكان. بم لبرئوەی سردانك ھاوكات بوو لگڵ ڕووداوەكانی كرتی غززە لفســـتین. بۆی وەكو پویست سرنجی ڕانكشا، بم ئگـــر لكاتكی تر بووای ئوا زۆر سرنجاكشـــتر و كاریگرتر دەبوو و بۆ ماوەیكی درژتریش لرۆژەڤ دەمایوە و گفتوگۆ و ھســـنگاندنی لبارەیوە دەكرا. بمشوەیش

زیاتر ئاونی ڕای گشتی دەبوو.چننچوونی تۆ پیوەنـــدی نوان ھولر و ئنقرە چنندەدەببۆچوونی تۆ پیوەنـــدی نوان ھولر و ئنقرە چندە ببۆچوونی تۆ پیوەنـــدی نوان ھولر و ئنقرە چندە ئنقرە و ھولر نوان پیوەنـــدی تۆ چ چچندندندچوونی ئ ئئنقنقنقنققنققرەرە ھھ ھھوللولرلرر و نن نونوواوان پ پپیویویوەوەنـنـنــنـــــــــدــدـدی تۆتۆتۆ تۆتۆ �ببببۆبۆبۆچببۆچوۆچوووچووووننیونینی

چۆ چۆچۆنننیۆنینی دەببتبتت؟ھاتوودا ئاراستیكی چۆنی دەبت؟پویست و لداھاتوودا ئاراستیكی چۆنی دەبت؟پویست و لداھاتوودا ئاراستیكی چۆنی دەبت؟پ ئا ئائاراراستستتستتیییككیكیكی ل للداویست و لداھاھاھاتتوتوتوووتوووودودا پپپووپوپپوییسویسستیستستتستت وكا كاكارەرەبابابات:ئایشـــ كارەبات: ئگر لدەرەوە درزیـــان تنخرت و ھزە ـئایشــــ ئائائایشیششـیشـشـــشـــــــــــئایشسیاسی و ئابوورییكان لماوەیكی كورتدا كاریگریان بسر یكترییوە نبت ئوا زۆرم پباشـــ. چونكـــ لڕۆژھتی ناوەڕاســـتدا بداخـــوە ك ڕەوشـــكی وا ھی بـــ باوەڕی دروســـتدەكات، دیارنیی ك خنجر لپشـــتی ك دەدات یان دیارنیی ك لســـرچی خنجر لویتر دەدات. توركیا ئستا لئاســـتی نودەوتیـــدا ھودەدات ببتـــ ھزكی گورەی

ی كزانو ھك لندھ ،كـــمرھ

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٤٥

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

لبرامبر ئم ھنگاوانی توركیا نیگرانن و دەیانوت پشی لبگرن، مســـلی كورد دەكن ئاستنگ. كاتك مسلی تدەب م ڕەوشـــكـــدا ئقۆناخـــت لبر نكورد چارەســـزەمینـــك بۆ دەســـتوەردانی دەرەكی، ھـــروەك پیوەندی نـــوان ھولر و ئنقرەش ژەھراوی دەكات. من ھموو كاتك بمـــرۆڤ باوەڕدەكم، ببرایتی نوان مرۆڤكان باوەڕدەكم.

بۆی لئاییندەیكی دووردا ئاسۆی ئم پیوەندیان بباشی دەبینـــم. بـــم ئمش بمانای ئوە نایـــت ك ھموو

رگاك گوڵ و گوستان ھچنرابت.�قســـیك ھیـــ دەـــت: «سیاســـتی ناوخـــۆ ڕەنگدانوەی سیاســـتی دەرەوەی، توركیا لئاســـتی سیاســـتی دەركیدا زۆر كاردەكات. بم لسر ئاستی ناوخۆییدا ھزكی گورەی سیاسی نیی»، لمبارەیوە

چی دەیت؟ئایشــــ كارەبات: لتوركیادا گفتوگۆ لســــر زۆر شــــت دەكرت، لبارەی دەســــتوور، كشــــی كورد و پرســــی علویكان و لبارەی زۆر شــــتی دیك قســــ دەكرت. واتــــ فرەدەنگی ھی، ل فرە دەنگیش تنگتاو نابین،

بپچوانوە ئوەی ئم تنگتاو دەكات كات ،ەوییرگیری و تاكمســــج

یكك دەیوت ئویتر سركوت بكات، وات فرەدەنگی مانای

ئمش ،نیی الوازبوون زۆر بئاسایی دەبینم.

لبرئــــوە توركیا كدایــــقۆناخلدیموكراتی كبرەو تــــدا یشتن گپ

و

تكامول دەڕوات. ڕاست لو ئاستدا نیی ك ئم دەمانوت، بــــم ئمش قۆناخكو دەبت بیبین. چونك دیموكراســــی مسلیكی كولتووری، ئمش كاتی پویست. لم روانگیوە، كاركردن ل سیاســــتی دەرەوەش بــــ ھنگاوكی باش دەبینم و زۆر ئاســــایی وتك بایخی زۆر بسیاســــتی دەرەوە

بدات.

ب و ڕ م ۆ ب ر ر چ ورزەمینـــك بۆ دەســـتوەردانی دەرەكی، ھـــروەك پیوەندی نـــوان ھولر و ئنقرەش ژەھراوی دەكات. من ھموو كاتك بمـــرۆڤ باوەڕدەكم، ببرایتی نوان مرۆڤكان باوەڕدەكم.

بۆی لئاییندەیكی دووردا ئاسۆی ئم پیوەندیان بباشی دەبینـــم. بـــم ئمش بمانای ئوە نایـــت ك ھموو

رگاك گوڵ و گوستان ھچنرابت.نا ناناوخخـوخـخـــخـــــــــۆــۆـۆت: «سیاســـت ناوخـــقســـیك ھیـــ دەـــت: «سیاســـتی ناوخـــۆ «سیسییاسیایاسـسـســســـــــــــتتیتیتی ـك ھیـــ دەـــت: دە ھ ھھیـیـیــیــــــــــــ دەـــــــــــــتــتھی �ققسقسقققسـقسـســـســــــــــــیییســـیك

لســـتی دەرەوەی، توركیا للئائائاسـسـســســـــــــتــتتیـتیتیئاســـتیگدانوەی سیاســـتی دەرەوەی، توركیا لئاســـتی ڕەنگدانوەی سیاســـتی دەرەوەی، توركیا لئاســـتی ڕ كیا ت ، ە ە ە للـــت تتوتوورتورورككیركییاكیایا ،ییدەرەرەوەوەی سیسییاسیایاگدانوەی سیاسـسـســســــــــــــتتیتیتی ڕەڕەنگنگنگنگدنگدەنگگڕەنگدگداننننووەیئاستیسیاســـتی دەركیدا زۆر كاردەكات. بم لسر ئاستی لسر م كات د كا زۆ كیدا ئا ئائا زۆر كاردەكات. بم لسر ئاستستتیستیتیستیسیا ل للسسسر ب ببم كا كاكاردردەكاكاكات. زۆ زۆۆرزۆرۆر سیسیسسیاسیایاسـسـســســــــــــــیاســــتتیتیتی دەركیركییدكیدیداتی دەركیدالمبارەیوەناوخۆییدا ھزكی گورەی سیاسی نیی»، لمبارەیوە ،«نیی سیاسی گورەی ھزكی ل للمبمبمببامبابارەرەورەی سیاسی نیی»، لمبارەیییوەوەیوەناوخۆییدا ،«ییینی نینییینییی سی سییاسیایاسیسیسی گ گگییدا ھزكی گورورورەرەی ھ ھھززھزززكزكككیكیكی یوخۆیییدییدیدا ناناناناوخوخۆوخۆخۆیییۆییییۆییخ

یەییت؟چی دەیت؟ یتدەییتییچیچیچیچی دەكارەب كارەببات:ئایشــــ كارەبات: لتوركیادا گفتوگۆ لســــر زۆر شــــت كا كاكارەرەباباــــ ـــیشـــشـــــــــــ ئائائایشیشیششــیشــئایششئدەكرت، لبارەی دەســــتوور، كشــــی كورد و پرســــی علویكان و لبارەی زۆر شــــتی دیك قســــ دەكرت. واتــــ فرەدەنگی ھی، ل فرە دەنگیش تنگتاو نابین،

بپچوانوە ئوەی ئم تنگتاو دەكات كات ،ەوییرگیری و تاكمســــج

یكك دەیوت ئویتر سركوت بكات، وات فرەدەنگی مانای

ئمش ،نیی الوازبوون زۆر بئاسایی دەبینم.

لبرئــــوە توركیا كدایــــقۆناخلدیموكراتی كبرەو تــــدا یشتن گپ

و

و ی رو م پوی ی ش ووری و ی یكاركردن ل سیاســــتی دەرەوەش بــــ ھنگاوكی باش دەبینم و زۆر ئاســــایی وتك بایخی زۆر بسیاســــتی دەرەوە

بدات.

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٤٦

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

وتوژی توركیاناسی لگڵ سرپ یماز

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٤٧

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

«بۆ سركوتنی سیاستی كرانوە

دەب مرۆڤكان رازی بكرن و تنیا دروشمی

بتایان تسلیم نكرت»

لرۆژنامی

خاتوو سرپ یماز ژن رۆژنامنووسكی دیاری توركیا، ك لســـای ١٩٨٥ەوە سرقای كاری بشی دەرچووی تائســـتا، نووســـییرۆژنامزانســـت رامیارییكان و زیاتر لبواری ئابووریدا كاری كردووە. كاری رۆژنامنووسی لرۆژنامی گونـــش-ەوە دەســـتپكرد. نزیكی ١٠ ســـاڵ دەبـــت ب بردەوامی لـــ رۆژنامی میللییتدا دەنووســـت. گۆڤاری توركیاناســـی لبارەگای رۆژنامـــی میللییت لناوچی محمود پاشـــا ســـردانی كرد و ئم دیمان تایبتییی لگڵ

ئنجامدا.سازدانی: توركیاناسی

�رۆژەڤی گشـــتیی توركیا ل حای حازردا گۆڕینی دەستوورە ك گنگشـــیكی زۆری ل نوان پارتی داد و گشـــپدان كـــ حكوومتی پـــك ھناوە و دامزراوەكانی دیكی وەك سوپا، زانكۆكان و دامزراوە دادوەرییكاندا ك ل بردەستی علمانییكانن دروست دان لپشم ناوەندەدا ئایا پارتی داد و گكردووە. ل

گۆڕینی دەستووردا سركوتوو دەبت؟سرپی یماز: ل توركیا داواكاری گۆڕینی دەستوور، شـــتكی نوێ نیی. تـــواوی پارتكانی توركیا داوای گۆڕینی ئـــو دەســـتوورەیان كردووە كـــ برھمی ك كمانرلۆ پمم تا ئب ،یلولكۆدەتای ١٢ی ئزۆرینی داوای گۆڕان بكن پك نھات. لم قۆناخدا نران، بۆ نموونك ھم پك گۆڕانكاریی زۆر ككۆمب ھۆی خواســـتی ئندامتیی توركیـــا ل یكیتیی ئوروپادا ھندك گۆڕانكاری لـــ ئازادییكانی تاكدا دەســـتبر بوون. پارتی داد و گشپدان ب ٤٠٪ی دەنگوە ئگر ب تنیا داوای گۆڕینی دەستوور بكات، ئوە دەبت كش، چونك ٦٠٪ی خك ل دەرەوەی ئوە دەمننوە. ل راســـتیدا ل توركیا ھیچ كسك نییـــ كـــ داواكاری نگۆڕانی دەســـتوور بت، ھیچ كسك نیی ك خوازیاری دیموكراسی نبت. لرەدا دەتوانین بین ك تنیا لك تنگیشتنكی شوازی ك لرانییرنا ھیـــچ نیگگئ ،یتكردندا ھسیاســـبدیموكراتبوونـــی توركیـــا نیی ك ئمش گوشـــار

دەخات سر پارتی داد و گشپدان.�ئگـــر دادگی دەســـتووری گنامی گۆڕینی شوەختبژاردنی پدەستووری رەت كردەوە، ئایا ھ

ئنجام دەدرت؟ شوەختبژاردنی پھ باس ل ماز: برپیل یســـدەكرت. ئگر كشكان ل شونی خۆیان بوەستن، سیاستیش لسر یك خاڵ ناوەستت. ب رۆیشتنی دنیز بایكاڵ و ھاتنی كمال كلچدار ئۆغو و ھندك گۆڕانـــكاری و لدوانی نوی پارتی كۆماریی گل، ئو پارت توانی ھندك دەنگی زیاتر بدەســـت بھنت. دان ناتوانپشكی وەھادا، پارتی داد و گتحا لتنیا قسی خۆی ببات سر و ناچارە زیاتر توافوق

بكات. �پۆســـی كرانـــوەی دیموكراتیك ل رەوشـــكی یاندووە كالنیش رایگئۆج .یراناویدایگوماناوی و ق ل ككت و پوە و دەوتدەكش كۆســـپ و لئ مرپرســـیار دەبن. ئایا ئب كۆزتربوونی رەوشئابو واتای نیی ك پكك چیتر چاوەڕی ھوكانی پارتی داد و گشپدان نكات و بۆ گوشارخستن سر

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٤٨

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

دەوت دووبارە پنا بۆ لۆژیكی سربازی بباتوە؟سرپیل یماز: ئستا توركیا پیوای ك ل ئیمرالیدا حوكمدراوك ھی و نایـــوێ لگڵ ئو حوكمدراوە دانوســـتان بـــكات. قبووكردنی ئوەی ك رەوشـــی ئۆجـــالن داھاتووی توركیا دیـــاری دەكات، ئوەندە سانا نیی. بم ئگر ئم بین با واز ل ئۆجالن بھنین و لگڵ سیاستمداركی دیكی كورد گفتوگۆ بكین، زۆر واقیعیان نیی. تنانت پككش تنیا ركخراوكی تیرۆرســـتی نییـــ، كۆمك داواكاریی سیاسیشی ھی، ئمش قورسترین خا بۆ توركیا. واتك ،یســـتی ١٠٪ ھربمانی توركیادا برلپ لپرلمانیـــش ل ئاســـتكدا نیی ك بـــ تواوەتی بتوان مافی كوردەكان دەستبر بكات. ل توركیادا جیاكردنـــوەی كـــورد و تورك زۆر ئســـتم، وەك عراق نیی كـــ ناوچكانیان لك جیـــا كرابتوە. ھـــردوو الینیش دەب ھوی ئوە بدەن ك خۆیان ل پكـــدادان بـــدوور بگرن، چونكـــ دەبت ھۆی ،كترســـییم مئ توندوتیژییكان. بردەوامیـــی بۆیش فۆكوســـكردن لســـر مســـلی ئۆجالن، مترســـییكی لم شوەی دروســـت دەكات و بدەر كی دیكچارەیگوە، ھیـــچ رزخســـتنی ئڕاوپ لنیی، كوات پویســـت گرینگی ب ئیمرالی ندرت و ل برامبردا ھزە دیموكراتخوازەكانی دیك گورەتر

بكرنوە. �ئگر ئم رەوشـــ ئاۆزتر بوو و برەو شـــڕك كشـــرا، ئایا نابت ھۆی كمكردنوەی دەســـت و

الینگرانی پارتی داد و گشپدان؟ســـرپیل یماز: بـــ دنیاییوە زیانـــی پ دەگات، چونكـــ ل توندوتیژییكاندا دەوت ب برپرســـیار كان زیانیان پنموو الیراســـتیدا ھ ت. لدەزانردەگات، ســـوپاش زیانی پ دەگات. رۆشنبیرەكانیش زیانیان پـــ دەگات، بدیموكراتبـــوون و كرانوەش زیانكی زۆر دەبینن، چونك ل رەوشـــكی شـــڕ و پكداداندا ھیچ كس ناتوان باس ل دیموكراســـی و

كرانوە بكات. �ب توانینی جنابت، پارتی داد و گشـــپدان دەیـــوێ ب چ شـــوازك پرســـی كورد چارەســـر

بكات؟سرپیل یماز: ل راستیدا سیاستكانی پارتی داد و گشپدان ئوەندە روون نین، بم ئوەش دەزانرێ ك ئۆپۆزیســـیۆنیش خوازیاری ئو رەوشـــ نیی. بۆ ســـركوتنی ئو سیاســـت، دەب مرۆڤكان رازی بكرن و تنیا دروشـــمی بتایان تســـلیم نكرت. دەبـــ ب یارمتیی ھموو الیـــن و بتایبتی ھزە

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٤٩

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

دیموكراســـیخوازەكان و ركخراوەكانـــی كۆمگـــی مدەنی دیموكراسی پش بخرت.

�سردانی سرۆك بارزانی بۆ ئنقرە چ كاردانوە و كاریگرییكـــی دەبت. ئایـــا پیوەندیی ھولر و

ئنقرە لسر چ پرەنسیپك بونیات نراوە؟سرپیل یماز: لسر بنمای برایتی بونیات نراوە. چونك خزمایتیی ل نوان ھردوو الیندا دروســـت بووە. ســـردانی بارزانی، ئـــو برایتییی زیاتریش م كدەردەخ ی لـــیامو پروەھا من ئكـــرد، ھ .و دوژمنی من، دوژمنی تۆی دوژمنی تۆ، دوژمنی منمن نازانـــم ك تا چ رادەیك بنـــی دژایتیكردنی ردانو ســـب ك وە روونم ئدراوە، ب كـــكپ

بنی برایتی دراوە. �یككی دیك ل خا گرینگكانی پیوەندییكان، ك لوت و غاز دەتوانـــن چ رۆنـــ .بـــواری وزەی

پتوكردنی پیوەندییكاندا ببینن؟سرپیل یماز: ل راستیدا وزەی ك توركیا و عراقی ب یكوە بستووەتوە. ئگر مسلی وزە نبت، ھیچ كس ئارەزووی پیوەندیی توركیا و عراق ناكات. عراق یكك ل گورەترین یدەككانی نوت و غازی سروشتیی جیھانی ھی، بۆ گیاندنی ئو پترۆش یتوركیا ھ ویســـتیی بـــبازاڕەكانی جیھان، پ بو ئم پویستییشـــ ك ئو پیوەندییی دروســـت

كردووە. مریكا لكانی ئربازییزە ســـی داھاتوو ھســـا�عراق دەكشنوە، ب بوای ئوە رەوشی عراق لو

حاتدا چۆن دەبت؟ســـرپیل یماز: ھشـــتا تقینوەكان بردەوامن و عراق رۆژكی بـــ تقینوەی ب خۆیوە نبینیوە. كشانوەی ھزەكانی ئمریكاش بپی خشت بڕوە دەچت. لرەدا رۆكی زیاتر كوتووەت ســـر شانی مریكا بئ دا نیم كـــوایو بم من لتوركیا. بـــ

تواوەتی ل عراق بكشتوە. �پتانوای دەركردنی ئم گۆڤارە چ كاریگرییكی

دەبت؟ســـرپیل یماز: ب دنیاییوە زۆر گرینگ. ب بوای بتوان زە كدەنی گرینگتریـــن ھتی ممن دەســـدنیا برەو ئاشـــتی ببات. نزیكی س ساڵ لموبر لگڵ گرووپك ژن ل توركیاوە برەو ئریڤان چووین و لوێ رۆژی جیھانیی ژنانمان پیرۆز كرد، لوێ ژنی ئازەری، تورك، گورجـــی و ئرمنی ل الی یك كۆ بووینـــوە ك بردەوام پكوە شـــڕ دەكن. دواتر گۆڤاركـــی ژنانی لم شـــوەیمان دەركرد، الینی

.ردەوامستاش بئ كی توركی كنی، الیرمئ

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٥٠

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

وتوژی توركیاناسی لگڵ ناگیھان ئاچی

«بۆ راگرتنی

شڕ پویستیمان ب ئیرادەی

گشتی كۆمگا

«یھ

رۆژنامنووسی تورك ناگیھان ئاچی ئایان، یكك لو خانم چاالكانی ك جپنجی ل پرۆفیشــــنالیزمی میدیای توركیا دیار و برچاوە، ئو سرەتا لرۆژنامی حورییت وەك ھوانری سیاسی دەستی بكاروباری رۆژناموانی كردووە، پاشــــان لكناكانی D وShow TV بردەوامبووە و لگڵ ئمی دواییان لكاتی ھلگیرسانی شڕی نوان ئمریكا و عراق ل ٢٠٠٣ بشدارییكی میدانی لرووماكردنی رووداوەكانی شڕدا پشكشــــكاری وەك پاشــــان ھبــــووە. SKY) یناكڤزیۆنی للكی تیرنامبTürk) توركی چندان فیلمی بگنامیی تییسایڵ كگتووی لركو دیداری ســــسیاسی و رۆشنبیرییكانی توركیا و جیھان ئنجامداوە، وەك ســــلمان دەمیرل، ماھیر كایناك، ئــــركان مومجــــو، ھرانت دینك، مھــــدی ئاكیف، رۆبــــرت گیتس، پیتر گالبرــــس، ریچارد پــــرل، ئمین لعود و بنماكانی عدنان مندەرەس و تورگوت ئــــۆزاڵ و...تد. ھروەھا پشــــتر دیمانی رۆك مسعود بارزانی لڵ ســــگتی لتایب

سری رەش ئنجامداوە. ژی زانســــتچی دەرچووی كۆلخانمــــی ئاسیاســــییكانی بۆگازئیچ-ە لئیســــتانبوڵ. جگــــ لتوركــــی، ئینگلیــــزی و ئمانی، زمانكانی ئیســــپانی و فڕەنسیش بباشی لۆنرشــــپاریس و بك لت، ماوەیدەزانماوەتوە. ھروەك دوو پرتووكی سیاسیشی ھی، ك فۆكوســــی سرەكی دەخات سر پوەندییكانی توركیا و ئمریكا. ئستاش (AKŞAM) ئاكشــــام لرۆژنامــــی لسر دۆســــی رۆژھتی ناوین كاردەكات و ھفتان ســــ گۆشــــ لســــر رووداوە سیاســــی و كۆمیتییكان بۆ رۆژنامی لسۆنگی توركیاناسی .ئاكشام دەنووسئاگاداربوون لــــكار و چاالكییكانی خانمی ئالچــــی لدەرفتكدا ئم دیمانیی لگڵ

سازكرد. سازدانی: توركیاناسی

لو باوەڕەدام لم قۆناخدا

گرژی بردەوام دەبت، بم ئگر دەوت

لسر كرانوەی دیموكراتی سوور و ببیار بت

ئوا ھموو پالن و ھوكان بۆ شكستھنانی ئم قۆناخ مایپووچ

دەكاتوە

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٥١

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

لرۆژنامی

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٥٢

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

� لسروبندی پڤاژۆی ھمواركردنی دەستوور و نزیكبوونوە لریفراندۆمی ١٢ی ئیلولی ئمساڵ پارتـــی داد و گشـــپدان (AKP) لھوی چوپدای بۆ رازیكردنی پارت برھستكارەكان ككڕی پھۆی شچیتر ب و پارتانوەی ئبۆئو گۆڕینی دەســـتوور ئاك پارتی لبرامبر رای گشـــتی توركیـــا ئیحراج نكـــن، بۆئمش لم دواییدا ســـرۆك كۆمار و سرۆكوەزیران لگڵ ھریـــك ل ســـرۆككانی MHP و CHP و BDP دیداری جیاوازی ئنجامدا. ئایا چاوەڕوانی وتنانكو چاوپنجامی باش لئ ت كوە دەكرئ

بدەستبھنرێ، بتایبتی بۆ راگرتنی شڕ؟- بۆئوەی شـــڕ ڕابوەســـتنرێ ئیرادەی گشتی كۆمگـــ پویســـت. دیالـــۆگ ھمـــوو كاتك لۆژیككی باشـــ بـــم پموایـــ چاوپكوتن لگـــڵ ئـــو الینانـــ لوانیـــ ئنجامی زۆر ئیجابـــی لنكوتوە. بۆ نموون، ھوســـتی نژادپرســـتانی MHP تـــواوی قۆناخكی بـــرەو دواوە گڕاندەوە. لبرئوە لئســـتاوە ناتوانین بین چـــی روودەدات و چی روونادات، بم ئـــوەی ھیـــ دەمنتوە ســـر تواناو قابیلیتـــی حكومـــت. من لو بـــاوەڕەدام لم قۆناخـــدا گرژی بردەوام دەبـــت، بم ئگر دەوت لســـر كرانوەی دیموكراتی ســـوور و ببیـــار بت ئوا ھموو پـــالن و ھوكان بۆ

شكستھنانی ئم قۆناخ مایپووچ دەكاتوە.�ئایا ئم قۆناخ، پتر لقۆناخی ســـای ١٩٩٣ ناچت. ئوكاتیش ھلومرج بۆ ئاشتی لباربوو، بم دواتر شـــڕ و ئۆپراســـیۆنكان دەســـتی

پكردەوە؟!- ھلومرجی ئســـتا و ئوكات زۆر جیاوازە. بۆ كشری كچارەسوروپا پشتگیری لئ ،نمووندەكا و وەك پشـــتریش ســـیری PKK ناكات و رەوتـــی ڕووداوەكانیـــش جیـــاوازن و گۆڕانیان

بسردا ھاتووە.�باش بۆچی دەوت ئوەندی پداگری لسر

شڕ و لۆژیكی سربازی دەكاتوە؟- بداخوە، ســـان شـــڕ بـــردەوام دەبت. ھردووالمان زەرەر دەكیـــن. ھردووال برامبر بیكتـــری ب باوەڕبوون. كـــوردان دەوت بۆ خۆیـــان وەك دوژمن دەبینـــن و باوەڕی پناكن دەوتیش لبرئوەی كورد چكیان ھگرتووە

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٥٣

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ھوستی نژادپرستانی MHP تواوی

قۆناخكی برەو دواوە گڕاندەوە

<<<

وەكـــو دوژمن ســـیری خـــۆی دەكا. بكورتی، كس لشـــڕدا قازانج ناكات پویست بدیالۆگ و ربازی دیموكراتیان كشك چارەسر بكرت و ھـــردووال بیكتر باوەڕ بكن و دەب پردكی

متمان بونیاد بنین.�ئایـــا AKP دەتوان چی بكات بۆئوەی ئم

قۆناخ بردەوام ب و ئنجامگیری ھبت؟- AKP شـــلگان و ببیارەوە بردەوام بۆ تپڕاندنی ئم قۆناخ و دەستپكردنی قۆناخكی نوتـــر. بـــم دەبووای ئویش لـــم قۆناخدا جســـارەتی زیاتـــر بووای و ب ئاســـانی مل بۆ گوشـــارەكان ندات. ئگرچی ھندك ھنگاوی گرنگیشی ھگرت ســـبارەت بخوندنی زمانی دایك و چاكســـازی زیندانكان و زەمینسازی بۆ گڕاندنوەی گروپكی ئاشـــتی لـــ مخموور و قندیلوە بۆ توركیا، بم پكك ئمی وەكو كرنڤاكی ســـركوتن بۆ خۆی نمایشـــكرد، بۆیـــ لكاتی گڕانوەیـــان دوای چند مانگك دەستگیركران. بھرحاڵ ئم كاری دادگا بوو، چونكـــ دەوت و حكومت بـــ نیتكی باش دەســـتیان بم كرانوی كردووە. بم ھلومج و سیســـتمی توركیاش ھندك ئاۆزەو حكومت تووشی ئاستنگی گورە دەكاتوە، دەب ئوەش بزانرێ ك لتوركیا ھموو شتك لژر دەستی

.تدا نییحكوم�پـوای ئو قۆناخی AKP دەستیپكردووە،

كموكوڕییكانی چین؟- پموایـــ دەبووای زیاتر كوردان ھانبدات برەو پیلـــی ئـــو سیاســـتوە بن، كاتـــك ھندێ كاردانوەی جیاواز لالین كۆمگوە دروستبوو، دەبووایـــ رادیكاالنتر وەم بدرابایوە. ھروەھا دەبووای لكاتی دەستپكردنی قۆناخی كرانوەی دیموكراتی لباكووری عراق ئۆپراسیۆن بردەوام نبووای. ھرچندە سربازەكانیش مكوڕ پیان داگرتبای، بم دەبووایـــ ئو بتواوی لدژی

شڕ بوەستابایوە.�دۆغۆ ئرگیل دەت توركیا ھمان سیاستی سانی پشـــووی ھی، بم ب بۆچوونی نوێ.

ئایا ئم ڕاست؟وەم: نخـــر، ھمان سیاســـت نیی، لگڵ ھاتنـــی ئاك پارتی بۆ دەســـت پشـــكوتنی گرنگ روویانداوە. بڕاســـتی لڕووی پرەپدانی

باوەڕ ناكم CHP و كمال كچدارۆغو سبارەت

بچارەسری كشی كورد

یان پھیچی نوبت

كولتـــووری دیموكراســـییوە ھنـــگاوی گرنـــگ >>>لئـــارادان، دووســـاڵ لموبر وشـــی كوردی قدەخبـــوو. لیـــال زانا و ھڤاكانی لســـر ئـــوە زیندانی كران ك بكوردی قســـیان كرد. بم ئمۆ جگ لھاوتیان، سیاستمداران و

پرلمانتارانی كوردیش بكوردی قسدەكن.�ئم وا لبۆچوونكانی بڕزتان گیشتووین، ك چارەســـری ئم كش لبنڕەتوە لدەست AKPدا نییـــ، ھروەك لدەســـت MHP و CHPشـــدا نیی. ئوەی دت ســـر دەست باس لچارەسری كشـــی كورد دەكات، بم لئنجامدا سیاستك دەگرت بر ك لخزمت

چارەسریدا نیی؟- لڕاســـتیدا، ئاســـتنگ لبردەم چارەسریدا ك كئاســـت یشـــتۆتت گم حكومب .یھبھـــزە لبڕوەبردنـــدا و لجـــاران بھزترە لبیارداندا. سڕەڕای ئوەی چارەسری كشی كورد پیوەســـت بكۆمك ھاوســـنگی بم

حكومتیش بۆت ئۆرگانكی بیادانی بھز.�دوای ئوەی سرۆكایتی CHP گۆڕانكاری بســـرداھات، ئایا دەتوانین چاوەڕی گۆڕانكاری

لسیاستی ئم پارت برامبر كوران بكین؟- ئم گۆڕانكارییانـــ ھگری مغزا و دەاللتی جیاوازە، بـــم باوەڕ ناكـــم CHP و كمال كچدارۆغو سبارەت بچارەسری كشی كورد ھیچی نویان پ بت. چونك تائستا لم ڕووەوە ھیچ مســـجكی نداوە، تنانت نیگوتوە من كوردیشـــم. بۆیـــ لوانی بیانـــوێ لڕی ئم ھنگاوەوە لكورد نزیك ببنوە. بم تائســـتا لمبارەیـــوە سیاســـتكی ڕوون و كردارەكیان ریكن. بۆیوە خنـــی ئابووریالیزیاتر ب .نیی CHP تیسیاسھیچ ل م گۆڕانم ئباوەڕناك

برامبر كورد بگۆڕت.�ســـبارەت بپرۆســـی ڕیفراندۆم بۆ گۆڕینی

یاسای بنڕەتی توركیا چی دەن؟ - ئۆپۆزســـیۆن بتواوی لدژی گۆڕینی یاســـای بنڕەتییـــAKP ،ش بپی سیاســـتی خۆی ھودەدات گـــۆڕان لیاســـای بنڕەتیدا بكات. ھندێ مـــاددە بخات نو گفتوگـــۆ و گۆڕانكاری تدابكات، ھیچ نبت كمك یاســـا چقیوەكان

نرمتربكات.�بارزانی سردانی توركیای كرد، ئوە كاریگری

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٥٤

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ئگر كوردستانی عراق بھزبت

توركیاش بھزدەبت

<<<

ئو ســـردان لنوەندە چاپمنییكانی توركیا چـــۆن دەبینن؟ ئایا كاریگری لســـر پڤاژۆی

چارەسری چیی؟- وابزانـــم ســـردانكی ئرنی بـــوو. ھردووال جخت لســـر برژەوەندی ھاوبش دەكنوە. لڕابـــردوودا پالنكی بمجۆرە ھبوو ئیدی نازانم كاری پدەكرـــت یان نا. بم ھولر ناوەندكی .كر دەرگایولو توركیاش بۆ ھ ئابووری گرنگلھمانكاتیشدا كامپی PKK لباكووری عراقدا ھی. ئم بۆ توركیا مســـلی ئاسایش. من وای دەبینـــم، پیوەندی ئنقـــرە و ھولر ھم عراق بھزدەكات و ھم توركیاش بھزدەكات. و الاواز PKK ڕكخســـتنی لھمانكاتیشـــدا مارژینالیـــزە دەكات. واتـــ پالنـــك ھیـــ بۆ پتوكردنی پیوەندییكانـــی ھولر و ئنقرە، مدەكرێ یا نا؟ ئ م پالننـــد كار بم تاچبنازانم. ھرچۆنك بت من بۆ خۆم ئم سردانی بارزانی بھنگاوكی گرنگ دادەنم. لڕاســـتیدا ئگر كوردســـتانی عـــراق بھزبت توركیاش

بھزدەبت.�پتوای لئاكامی پشڤچوونی پیوەندییكانی

ھردووال چی دتئاراوە؟- دەتوانرێ زیاتر گرنگی بالینی ئابووری بدرت. بم گرفتی سرەكی ئوەی ك ھوستكانی

PKK كشو تنگتاوی بۆ بارزانی دروستدەكات. دەكرێ سبارەت بم مسلی قس بكرت.

،یانوایرانی سیاســـی پی چاودم زۆربب�یكـــك لگرنگتریـــن بنماكانـــی چارەســـری زەرورەتـــی داننان بـــ واقیعی كـــوردی، بم ســـرەڕای ئـــوەی AKP لچارەســـركردنی كشی كورد ن قندیل و ن ئیمرالی بموخاتیب قبووـــدەكا. ھاوكات BDPش وەك موخاتیبی

راستقین نابین؟- من پموای، ئاك پارتی ئامادەی پارتی ئاشتی و دیموكراســـی BDP وەك موخاتیـــب قبووڵ كی ئاشكرا و ڕەسمییكخســـتنڕ BDP .بكاتلتوركیا. بۆچی بموخاتیبی دانانت؟ لڕاستیدا ناكۆكی ســـرەكی ئوەیBDP خۆی بچاوی موخاتیب سیری خۆی ناكات. ئو ب ئیمرالیوە گردراوە. ھر ل ئیمرالیشوە سیاست دادەڕژت ب ـــی دەكات. بۆیجبج تو سیاســـو ئـــPKK یزمانحا BDP تـــوانینـــی دەوت

ی، لبرئوە ڕگ نادات PKK ببت ھزكی سیاسی گورە. برپرسانی BDP تنھا ڕۆلیان ترجم كردنی سیاســـتی PKKی لتوركیا. ئم لكاتكدا پویســـتBDP وەك پارتكی كوردی ببت ناونیشانی چارەسری پرسی كورد.

بم بداخوە ئوان وانین.

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٥٥

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ناگیھان ئاچی لچند دكدا:سای ١٩٧٧ ل یشـــیل كۆی ئیستانبول لدایكبووە. دوای شی زانستب ندنی لواوكردنی ئامادەیی ئیستانبول، خوترامیارییـــكان و پیوەندییـــ نودەوتییكانـــی زانكـــۆی

بۆغازئیچی تواو كرد. وەك خۆی دەت: «لساكانی سرەتای زانكۆدا ھستم كرد ك ئینگلیزی و ئمانی كم و بیارمدا فری ئیسپانیۆلیش بم. دوای س ساڵ بردەوامیم لكۆرسی زمانی ئیسپانیۆلی، چووم برشـــالۆن و بگنامی دلم بدەستھنا (ناوی تۆفی زمانی ئیسپانیۆلی). بم نمویست ب تاك زمانكی می زانكۆدا دەستم بیی ســـســـاوە. لالتینی بوەســـتمخوندنی فرەنســـی كرد. ئم چند سای دواییش ھوی

فربوونی زمانی عرەبی دەدەم. ناگیھان دەت: «كاتك ك قوتابی بووم، بۆ رەواندنوەی ھســـتی گنجانم، رووم لرۆژناموانی كرد و لرۆژنامی حوررییتدا لبشی ھواكانی دەرەوە كارم كرد. دواتریش لبرنامـــی رۆژی ٣٢ رۆژدا لگڵ محمـــد علی بیراند كارم كرد. ھاوینكی دوای ئوەش، ل تلڤزیۆنكی لۆكای نمســـا كارم كـــرد. دوای ئوەی ك خوندنـــم تواو كرد، رووم ل رۆژناموانی كرد ك ھشـــتا تامكی لسر زمانم ت كارم كرد و دواتر لحورریی ك لرەتا سامابوو. ســـتاقیكردنوەی گرووپی میدیاكارانی چوكورئۆڤادا بشـــداریم

كرد و دەرچووم». دوای ٥ مانگ خولی راھنان، رەوانی ناوەندی ھوای شۆو تیڤی دەكرێ، لسروبندی جنگی عراق بوو. ھواكانی دەرەوەی ئامادە دەكرد و وەرگانی راســـتوخۆی دەكرد. دواتر لســـر داوای بڕوەبرەكانی كناك، بشداریی لكۆرسكانی شـــوازی ئاخاوتندا كرد. دوای ساك كاری قورس، لالین رۆژنامی ئاكشام-ەوە بانگكرا و بۆ پاشكۆكانی ســـتا بۆتئ ی ئامادە كرد، كواریپۆرتاژ و ھ كرۆژنام .یو رۆژنامكی پرۆفیشـــناڵ لـــنووســـر و گۆشریپۆرتدوای ســـاك، ب تواوەتی رووی ل یاستی دەرەوە كرد. لقۆناخی ئندامتیی توركیـــا لیكتیی ئوروپادا، كاری لسر پوەرەكانی بروكسل، ستراسبورگ و لوكسامبورگ كـــرد، چووەت ناوەندەكانی دیراســـاتی رۆژھتی ناوین و واڵ و ریپۆرتاژدا لوەی ھچوارچ كانی لشـــتی گزۆربرۆژنامكاندا بو كردۆتوە و ھندكیشـــیانی وەك فیلمی

دۆكیومنتاری ل كنای سكای تورك بو كردەوە. بـــ كورتـــی لســـای ٢٠٠٢وەوە لژر چتـــری گرووپی گۆش ســـ فتانمیدیاكارانی چوكورئۆڤادا كاردەكات. ھلســـر رووداوە سیاســـی و كۆمیتییكان بۆ رۆژنامی ئاكشام دەنووس، رۆژانی دووشمم راپۆرتی ھفت ئامادە ناوی زانیاریی ك بیـــرنامناڵ تورك، بك دەكات و لـــكۆمیتییكان ئامادە و پشكشدەكات. ھروەھا خانمی ئاچـــی ئندامی دەســـتی بڕوەبرایتیی نووســـرانی

.شتیاریی دنیاشگ

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٥٦

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ئوكاتـــی لبارەی ئو پرســـوە لكۆینوە بتایبت مژوومان، ســـرجم ئنجادەدەین، مـــژووی دوای ســـای ١٥١٤ لدوای شـــڕی توركان لگڵ بھاوپیمانتیمـــان چادران، دژی دەوتی ســـفوی بتكایی ســـرجم باش و خراپكان شـــتكمان ال گ دەكن، ئویش ئوەی پویســـت ئمـــ لبارەی ئو پرســـ بشوەیكی زانستی و ھمنان لپناو برژەوەندی ئستای كورد و تورك رەفتاربكین. تنھـــا بمشـــوەی دەتوانیـــن برژەوەندی و پشـــكوتنی ئستای ھردووال برەو ئاقاركی

سركوتووتر برین.دۆســـتایتی و ھڤابنـــدی نـــوان كـــورد و تـــوركان لوكاتدا لپناو برژەوەندی ھردوو میللـــت لســـای ١٥١٥ لسردەســـتی مال ئیدریســـی بدلیسی لگڵ ســـوتان سلیمی یكـــم برنامـــی بۆ دانراوە، بم لســـای ١٨٤٦ بھۆی فرمانی ھزی ئینتزامی تاڕۆژی ئمۆمان دوژمنایتیكی مزن و گران لنوان

كورد و توركان دەستیپكردووە.چندین سرھدان و شۆڕشی كوردان لپناو ماف و ھبوونی گلی كوردستان لدژی سوتانی عوســـمانی و لـــدژی كۆماری توركیـــا برپا كراوە. كۆماری توركیا لسای ١٩٢٣ بھموو شوەیك بھموو ھزو توانای لدژی ھبوونی ناســـنامی كوردان، بۆ نھشـــتنی كوردان و جوالنوەكانیان، ھروەھـــا لپناو كۆیلكردن و زیندانیـــی كردنیان چندین ڕوشـــونی توند و تیژیان بكارھنا، بـــۆ نموون وەزیری دادی

توركیا لسای ١٩٣٤ دەت»كوردان یك مافیان ھی، ئویش ئوەی تنھا كۆیل-خزمنـــكار- بن»، ھروەھا ئم دەزانین مســـتفا كمال لسیواس لپیامكدا لسای

١٩٢٢ دەت»

لتوركیا دوو میللـــت مافیان ھی، یككیان .«یان توركوی دیككوردە، ئ

ئمو چندین ســــرەتای باش ل پیوەندی نوان كورد و تورك دەســــت پكرد و چندین بلن و ســــۆزی گورەی پــــدان، لبرئوەی ئو كات تورك پویســــتیان بكوردان ھبوو، بتایبتــــی لكات و وەختــــی جنگی رزگاری لســــای ١٩٢٢ لدوای شڕی جیھانی یكم، لســــای ١٩٢٣ پیمانی لۆزان ئیمزاكرا، بم ئو پیمانــــ و بگكانی جبجــــ نكران، ھــــاوكات زەرەركــــی زۆری گیانــــدە میللتی كــــورد و میللتــــی تورك. ئم لســــردەمی ئمۆماندا ئم زەرەرە باش دەبینین، ھاوكات سرجم سیاستی ڕەگزپرستان ل كۆتاییدا ك دژی میللتی كــــورد پیەوكراوە، زەرەری گیاندۆت میللتــــی توركیش، رۆژان قبارەی ئــــو زەرەرانی كبر میللتی تورك كوتووە

ئاشكرا دەبت.لسای ١٩٢٣ پیمانی لۆزان بسترا، بندەكانی ٦١، ٦٢، ٦٣ پیمانی ســــیڤری سای ١٩٢٠ پچكرایوە و لم كات سیاستی لناوبردنی كــــوردان لھموو بــــوارەكان دەســــتیپكرد و تاســــای ١٩٩٣ ئم سیاســــت بردەوامبوو، بم ئم سیاســــت لھمانكاتدا سركوتوو نبــــوو، ھرچنــــدە زەرەر و زیانكــــی زۆری گیانــــدە میللتی كورد، لھمانكاتدا بھمان ئندازە زەرەركی بمیللتی توركیش گیاند.

لم ســــردەمدا، ئم ھروەھا تورككانیش تیانــــینم و زیــــان و زەرەر ئــــو رادەی دەبینــــن و ھموو الیــــك گیشــــتونت ئو سوود ب رستانزپتی رەگی سیاســــوایببپچوانوە ناگینت، توركیا بكۆمگای زەرەرمنــــدی یكــــم گالنی توركیــــا دەبن، لبرئــــوەی نتوەی سردەســــت لكۆماری

پداویستی مژووی لدۆستایتی كورد و تورك

ح جومعد سامد. مح �

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٥٧

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

توركیــــا زەرەركی بینیــــووە لدژایتی كردنی كوردان، ئستاش بھرشوەیك دژایتیكردنی میللتــــی كــــورد رووبڕووری چارەنووســــكی نادیــــاری دەكات، لبرئوەی پرســــی كورد و كوردســــتان لژر دەســــتی (تورك و عرەب كســــتا پرســــوتووە، ئو فــــارس)ان دەرك یتانو ووروپا و ئمریكا و ئردەستی ئژل ،یتی ناوەڕاستدا ھڕۆژھرژەوەندیان لب كئوانیش زۆر بئاشــــكراو ڕاستگۆی پشتگیری

لگلی كورد دەكن.لــــدوای رزگاربوونی كوردســــتانی بۆ نموونئــــاق لژر دەســــتی ســــدام حســــین و ھوەشــــاندنوەی پارتی بعس، دامزراندنی حكومتی ھرمی كوردســــتان و دانپنانی ئو قوارەی وەكــــو ھرمكی فیــــدڕال لئاق، ئیتر ھیچ ھزك ناتوانت بھزی سربازیوە ھــــرش بكات ســــر ئــــو ھرمــــ، ئمش لســــایی پشــــتگیری وتــــ یكگرتووەكانی

ئمریكاوە دت.ھرمــــی كوردســــتانی ئراق لســــای ١٩٤٦ تاســــای ٢٠١٠ بردەوام لنو ژیانكی تاڵ و زۆر دژوار بــــووە، تاگیشــــتۆت ڕۆژی ئمۆ، لنزیكتریــــن یكــــك وەكــــو تورككانیــــش و راستیمی كوردســــتان ئركانی ھدراوســــباش دەبینن، لبرئمش ئستا دوو رگایان

:ر دەستدایبلیكمیــــان ئوەیــــ درژە بسیاســــتی كۆن بدرت، واتــــ درژە بزەرەر گیاندن بدرت و لكۆتایدا بدەستی بتاڵ بگڕنوە، ئمش زیانكــــی گورە دەبخشــــت پرســــی كورد، لبرئوەی پرســــی كورد ئمۆ لژردەستی ھزە باكانی جیھاندای، بتایبت دوای ئوەی ڕۆژانــــ گرینگی و بایخــــی ژرخانی ھرمی كوردســــتان لبواری دابینكردن گازی سروشتی بدیار دەكوت، لبرئمش رەوشــــی پرسی

كورد بجارك سراوبن بووە.رگای دووەمیش چارەسركردنی پرسی كوردە بشـــوەیكی دیموكراتیانـــ لســـر بنمای برژەوەندی ھردووال، ببگومان رگای دووەم لبرژەوەنـــدی گلی تورك و گلی كوردە، من لم بوایدام ئمۆ ئاشتی و وشیاری گلی كورد

و تورك گیشـــتۆت پســـندكردنی ڕگاچارەی ئامـــاژە ٢٠١٠ ســـای ڕووداوەكانـــی دووەم. دەكن توركیا لســـر ڕگای دووەم كاردەكات، ھرچندە ڕگاك پتی لكۆســـپ و تگرە، بتایبت لالین شۆڤۆنیست و ڕەگزپرستان، ك ھیچ كاتك كورد و كوردستان قبۆڵ ناكن، ھاوكات ھوســـتی سوپا ســـبارەت بپرسی كورد پرسی قبرس و وەرگرتنی توركیا لیكتی

.وڕوپا ڕوون و ئاشكرایئكواتـــ كۆمگای توركیا ئمـــۆ دوو ڕگای لبردەمدای ڕگای دیموكراتیان، چارەسركردنی كشـــ ناوخۆییكان، ڕەچاوكردنی برژەوەندی گشـــتی وت، شادبوونی خككی بژیانكی شایســـت و بختیار، ئو ڕگای ڕگایكی زۆر بنرخ و ھژای، بۆ پشكوتنی توركیا درەنگ بت یاخـــود زوو توركیا دەگاتـــ كناری ئو ڕگایـــ، لبرئوەی خودی ســـرۆك وەزیران برنامی چارەسركردنی پرس نوخۆییكانی توركیای داڕشتووە و بدسۆزی كاریان لسر

دەكات.رگای دووەمیش ڕگای جنڕالكان، وادیارە خونی جنڕالكان زۆر جیــــاوازە لبرامبر كوردان، بتایبت ئوەی لسای ٢٠٠٩ لكاتی پســــندكردنی مۆتی ئۆپراسیۆنی دەرەوەی ســــنوور ك پرلمانی توركیا پســــندی كرد، بۆئوەی ســــوپا لكاتی پویســــت ســــنووری

ھرمی كوردستان ببزنت. بگرینگــــی دەزانم كورد لتوركیا پشــــتگیری لپرۆســــی كرانــــوەی دیموكراتــــی بكن و ھمــــوو ھــــوڵ و توانایكیــــان ترخانبكن بۆ ســــركوتنی ئــــو قۆناغــــ، لبرئوەی بسركوتنی ئو ڕگای دەرگایكی زۆر گرینگ بۆ چارەســــركردنی پرسی كورد بشوەیكی دیموكراتیان شان بشانی پرۆسی دیموكراتی لھرمی كوردستان كاریگری بۆ سرانسری

كوردستان دەبت.چارەسركردنی كشی كورد بڕگای ئاشتی و دیموكراتیان لڕۆژھتی ناوەڕاست بناغیكی زۆر پتــــوی دەبت بۆئوەی میللتانی كورد و تورك و عرەب و فــــارس و عجم، بئارامی

ئاشتی و بختوەری بژین.

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٥٨

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

یشار كمال:

تاندس

كور ت

ب ایز

پل ل

مار ك

شای

گرەن

<<<

دەموت سردانی

مزاری بارزانی بكم

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٥٩

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ســـعات پنجی بیانیـــی ڕۆژی ٢٠١٠/٧/٢٢ ل كۆنوە گیشـــتم فۆكخانی سبیح گۆكچن ل ئیســـتانبوڵ. ل فۆككدا، لبری ئوەی كمك چاو گرم بكم و بنووم، بیرم ل برنامی سردانكم دەكردەوە: چوونم بۆ مای نووسری ناســـراو یشار كمال (٨٨ ســـاڵ) و ئنجامدانی چند كاركی تری ڕۆژنامگری و كولتووری ل ئیســـتانبوڵ. ل فۆكخانوە ب پاس چووم تاكسیم. ئیستانبوڵ ئم ســـاڵ ل سانی ڕابردوو جنجاترە. سر ب ھر ھۆتل و شونكی گشتیدا دەكیت، لوانلوە ل گشتیارانی عرەب، بتایبتیش عرەبی كنداو. ل چندین سرچاوەوە بیستم ھۆكاری زیادبوونی ژمارەی گشتیارانی عرەب بۆ ئیستانبوڵ و شارەكانی تری توركیا دەگڕتوە بۆ كاریگریی زنجیرە دۆبالژكراوەكانی توركی و ھوســـتی ئم دواییی حكوومتی توركیا ل برامبر ئیسرائیل. ب پچوانی چاوەڕكردنی منوە، ل ھیچ ھۆتلكی تاكسیم جگم دەست نكوت. تلفۆنم كرد بۆ دۆســـتكم و ل ڕی ئوەوە ل ھۆتل ماریۆت دوو ژوورم گرت بۆ خۆم و شوان تاڤینگی ھاوڕی ڕۆژنامنووس و سرنووسری گۆڤاری توركیاناسی-دیالۆگ

ك ئو ئوارەی ل ھولرەوە دەگیشت ئیستانبوڵ. ڕۆژی دووەمی مانوەمان ل ئیستانبوڵ ب ئنجامدانی كۆمك دیدار و گفتوگۆی كولتـــووری و ڕۆژنامگرییـــوە بســـر برد. بم من ھر بیـــرم الی برنامی ســـردانی یشـــار كمال بوو. كسایتییكی كوردی ئیســـتانبوڵ بناوی دكتۆر كمال ڕكخســـتنی ســـردانی ئمی بۆ مای یشـــار كمال گرتبووە ئستۆی ،مممال ڕۆژی ششـــار كمی گوت یوە كرد و پوەندیم پفۆن پلت خۆی. ب تومان دەكات. ڤانیكۆی دەكڤانیكـــۆی چاوەڕ ی خۆی لما ٢٠١٠/٧/٢٤، لـــبری ئاســـیای كناری بوسفۆر و ل ســـنووری قزای ئویسكوداردای. دەوروبری نیوەڕۆی ڕۆژی دیاریكراو دكتۆر كمال و كوردكی تری ئیســـتانبوڵ بناوی دكتۆر نجدەت ھاتن ل تاكســـیم من و شـــوان و پارزەر ســـنگر ھادی-یان ھگرت و برەو مای یشـــار كمال بڕێ كوتین. لرەدا ب پویستی دەزانم بم نووسر بوو لورەی ھكی گرەتاوە ڕۆس ر لشـــار كایا ھداری كورد یتمو سیاســـسازدانی دیمانی نوان یشار كمال و ئمدا، چونك یشار كمال و یشار كایا

.یوانیاندا ھن كی زۆر لیكدین و متمانرینی یدۆستی دلـــ ڕگای چوونماندا، دكتۆر كمال ئۆتۆمبیلـــی دەئاژۆت و ل ڕگا چند جارك پرســـیاری ناوونیشانی مای یشار كمالی كرد. ب دواكوتن و دە خوولك پش كاتـــی دیاریكراو لبـــردەم خانووی ژمارە ٣٥ ل ڤانیكۆی دابزین. شـــقامكی تسك مای یشار كمال و خانووەكانی ڕاست و چپی ل ئاوی تنگی بوسفۆر جیا دەكاتوە. مای نووســـریش ب برزییوە و پویســـت مرۆڤ ب ژووركش مال و ئایششار كژوورەوەماندا ی چوون ت. لوربكبۆی ســـ (سانســـۆرئ)بابانی ھاوســـری و دۆســـتكی خۆیان بناوی كاك یشار ل پشوازیماندا بوون،

.و كوردان رم و دۆستانیت گكی تا بشوازییم پب

یكمجار سای ١٩٩٣ یشار كمالم دیبووئوە جاری دووەمم بوو یشـــار كمال ببینم. جاری یكم، مانگی دوازدەی سای ١٩٩٣ ل ئیســـتانبوڵ بینیم. ڕۆژی ١٩٩٣/١٢/٢٣ ل ھۆتل ھیلتۆنی ئیســـتانبوڵ سیمینارك ب ناوونیشانی «ڕككوتنی دیموكراسی» ساز كرا. ھاوڕی نووسر و ین زانی بۆ لكی زلھ و سیمینارەمان بنووس سیروان ڕەحیم و من ئڕۆژنام ،كنی چیای ئاگری، تفساندۆك، ئمری «حنووس وە ئاشـــنابوون بنزیككاریت یان ئودیوی چیا» و چندین شاكاری تری ب كوردی كراوی یشار كمال. من سرجم ئو ڕۆمانانم ل ســـانی ھشتای سدەی ڕابردوودا خوندبوونوە و تامزرۆی ئوە بووم ڕۆژك ل ڕۆژان یشـــار كمالی كورد ل نزیكوە بناســـم. نیوەڕۆی ئو ڕۆژە گیشتین ھۆی كۆبوونوەكانی ھۆتل ھیلتۆن. بزۆر توانیمان

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٦٠

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

<<<بیارم داوە بم

بۆ كوردستان

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٦١

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

دوو جگ بۆ خۆمان بدۆزینوە، چونك ھۆڵ لوانلو بوو ل بشداران و گوگرانی سیمیناری «ڕككوتنی دیموكراســـی». ئم ئـــو كات ھشـــتا توركیمان ندەزانی، بۆی خۆمان بـــ گوگرتن ل وتارەكانوە سرقاڵ نكرد، بگرە چاومان دەگا بۆ یشار كمال. ل ھیچ الیكـــوە دیار نبوو. پاش چند خوولكك لپ ھموو دانیشـــتووانی ھۆڵ ھســـتان سرپ و دەســـتیان كرد ب چپ لدان: ڕوومان ل دەروازەی ھـــۆڵ كـــرد و ھاتنـــ ژوورەوەی مرۆڤكـــی كت و بابرزمان دی: ئوە یشار كمال بوو. پشووی یكم ەوەكان لڕ ك لكی مال لشـــار كندرا. ییڕاگبردەم میزك دانیشت. قاوەیك خرای بردەستی و ش ڕوومان لموە. ئدەوری كۆ بوون ك لئاپۆڕەیمزەكی ئو كرد. كوڕكـــی كوردیزانی لگدا بوو پشـــتر ناســـیبوومان. ئمی بردە كن یشار كمال و گوتی ئم دوو برادەرە كوردی باشـــوورن و توركی نازانن. ئویش بزەیكی خست سر لوی و ب كوردی گوتی: «ھون بخر ھاتن.. سر سر و سرچاڤان.» پاشـــان ب پنجكانی و ب زمانی كوردی دەســـتی كـــرد ب ژماردن، ھتا نۆی ژمارد و ب توركی گوتی: «ئوەندە كتبی من كراون ب كوردی.» ل بیرم بوو حســـن عارفی نووسر ل ســـانی ھشتای سدەی مال لشـــار كی بارەت بكی ســـڕابـــردوودا وتاریكك ل گۆڤارە كوردییكانی ئو ســـردەمدا بو كردبووەوە. عارف ل مۆســـكۆ یشار كمالی دیبوو و سردی وتارەكی شتك بوو لم بابت: «دەستم مال و گوتی: كوردم و لشار كناو دەستی ی خستبناری ئارارات گورە بووم.» عارف لو وتارەدا باسی مال كردبوو، بۆیشـــار ككانی ینجورەییی پگ لكاتـــك ئم ب قامك كتب ب كوردیكراوەكانی خۆی

دەژمارد، من ب وردی سرنجم ل پنجكانی دا.

گیاندنی نامی سرۆك كۆماری عراق جالل تابانی ب یشار كمال

ماوەیك بوو خۆم و نووسر و ڕۆژنامنووس سیروان ڕەحیــــم ل ڕــــی چند كناكــــوە ھومان دەدا كاركی وا بكین یشار كمال سردانی كوردستان بــــكات. دەمانزانی چند جاركی تریش پشــــنیازی سردانی كوردستانی خرابووە بردەست، بم ھیچ جارك بنی ندابــــوو. ئمجار ئم بابتكمان الی شــــاعیری ناســــراو شــــركۆ بكس باس كرد. ئویــــش كاركی وای كرد ســــرۆك كۆماری عراق جالل تابانی بانگھشــــتنامیك بۆ یشار كمال بانیم برۆك تای سكم دیدارەدا نامت. لربنھردوو زمانی كوردی و توركی خســــت بردەستی یشــــار كمال. نامكانی وەرگرت و بزەیكی شادی

كوتــــ ســــر لوانی. لــــو كاتدا ئایشــــ بابانی ھاوسری خریك بوو چای و شیرینی بۆ میوانكان

دەھنا. ئم بانگی كرد و گوتی:- ئایشــــ، تكای وەرە ئم نامیــــ ب دەنگی برز

بخونوە. پاش ئوەی ئایش خانم ل خوندنی نامك بووەوە،

یشار كمال گوتی:- بگومان دم بۆ كوردستان. بیارم داوە و دم.

پاشان ل منی پرسی:- دەزانی نیازم ھی ل ســــردانمدا بۆ كوردســــتان

بچم كوێ؟- بۆ كوێ مامۆستام؟

- دەموــــت ســــردانی گكۆی بابــــی نمر بكم. دەزانیت مبستم كی؟

- بــــ مامۆســــتا. مبســــتت گكــــۆی بارزانیی نمرە.

- ڕاست. دەموت سردانی مزاری بارزانی بكم.لم پرسی:

- ئارەزوو دەكیت سردانكت ل چ كاتكدا بت؟- لم كاتدا كمك پشتئشم ھی و پزیشككانم تیمارم دەكن. ھركاتك ھســــتم كرد تندروستیم باش بووە، خۆم كاتی سردانم بۆ كوردستان دیاری دەكم و ئــــاگادارت دەكموە. خۆیشــــت ناوبناو تلفۆنم بۆ بك و با ل پیوەندیدا بین. ل سردانمدا بۆ كوردستان دەموت خونرانم بسر بكموە. ئاگادارم لوێ خونری زۆرم ھن. سوم بگینن رۆك بارزانی. ھیوام وایبانی و سرۆك تاســــ ب

سردانكم ل خزمت ئاشتی و برایتیدا بت.

تبینی و پشنیازەكانی یشار كمال بۆ كوردستان

من بیرم لوە دەكردەوە ئگر زیاتر الی بمنینوە، لوانی ماندووی بكین، بۆی گوتم:

- مامۆســــتا نامانوت لوە زیاتر ماندووت بكین. ئگر دەســــتوور بدەیت، چند ونیك دەگرین و

خواحافیزی دەكین.بم ئو بدەســــت ئاماژەی مانوەی بۆمان كرد و

ب قس گوتی:- دانیشن كورۆ. قسم ھی بۆتان.

- ب مامۆستا!- بزانن، ئســــتا ئوە ئــــازادن، خۆتان فرمانەوای خۆتانن و توانای ئابووریتان باشــــ. شــــان بشانی ئاوەدانكردنــــوەی ژرخانــــی وت، ھوی خۆتان بخن كار بۆ زیندووكردنوە و گشپدانی كولتوور و ئدەبی كوردیش. من بشــــكی زۆری ژیانی خۆم ب كۆكردنوەی موزیك و فۆلكلۆرەوە بسر بردووە.

<<< ت لودەمكوردستان

خونرانم بسر بكموە

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٦٢

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

زۆر ل مژە بۆم دەركوتووە ل دنیادا موزیكی ھیچ نتوەیك ب ئندازەی موزیكی كوردی دەومند نییــــ. كار بكن بۆ نوكردنوە و ب جیھانیكردنی. نزیكی ٣٠ داســــتانی كوردی ھی. كۆیان بكنوە و وەریان بگن ســــر زمان جیھانییكان. ئوسا دەبینن ســــینماكاران شــــیدایان دەبن و دەیانكن ب فیلم. ھوڵ بــــدەن زمانكی یكگرتووی كوردی ن. با شــــارەزایانی زمانــــی كوردی بدروســــت بكھاوكاری پســــپۆرانی جیھانــــی زمانكی یكگرتووی كوردی دابھنن. دەكرت نووسران و ڕۆژنامنووسان و دەزگاكانی دەوت زمانكی یكگرتوو بكار بھنن و پاشان شۆڕ ببتوە بۆ ناو گل. شتكی تر ھی؛ بیســــتووم الی ئوە مافی نووسران و وەرگەران وەك پویســــت نادرــــت، یان زۆر كــــم دەدرت. داوام وای مافی نووســــران و وەرگەران بپارزن. ئگر نووســــر و وەرگ ھســــت بكات دەتوانت ب كارەكی ژیانی خــــۆی دابین بكات، ئوا ھموو كاتی خۆی بۆ نووســــین/وەرگان ترخان دەكات و شــــاكار دەئافرنت. ب ھ ت مگن، مبستم كتبكانــــی خۆم نیی، چونك مــــن نزیكی ٢٠٪ی داھاتی كتبكانم وەردەگرم و ئمش ڕژەیكی زۆر برزە، چونك نووسرانی تر لسر ئاستی توركیا و

جیھان ٧-٨٪ی داھاتی كتبكانیان وەردەگرن.

\ناموت پیكرم بۆ دروست بكنپارزەر ســـنگر ھادی ڕووی قسی ل یشار كمال

كرد و گوتی: .مژووی ئم كی گرنگن لشزتان بڕمامۆستا، ب -حز دەكین ل پایتختی كوردســـتان پیكرتان بۆ

دروست بكین.- نـــا، ناموت پیكرم بۆ دروســـت بكـــن. بزانن، چند ســـاك لموبر بانگ كرام بۆ بناری شاخك. تماشـــام كرد بردكی زەبالحـــی چندین تۆنییان ھنایـــ خـــوارێ. گوتیان ‘مامۆســـتا پیكـــرت بۆ دەتاشین.‘ گوتم ‘نا. بیكن ب پیكر بۆ حمدۆكی پاوانی ڕۆمانی حمدۆك.‘ ئوە بوو پیكرەكیان دروست كرد و ل دەروازەی گوندی حمیدەی ناوچی

عوسمانیی دایاننا. من لو گوندە ل دایك بووم.‘

كنتشوان تاڤینگ باسی ڕۆمان و شانۆنامی «تنك»ی

ھنای ئاراوە:- مامۆستا، ڕۆمانی تنك زۆر ل مژە كراوە ب كوردی (كرمانجیی خواروو). وەك شانۆنامش، چندین جار ل شانۆكانی كوردســـتان پشكش كراوە و دواتریش

تۆمار كرا بۆ تلڤزیۆنی كوردی ل كركوك...- ب، «تنك» لم سانی دواییدا كرا ب كوردی

بان با

ش ئای

یرەك

سھاو

ڵ لگ

ال كم

ار ش

> ی<<

<<<ھوی خۆتان بخن كار بۆ

زیندووكردنوە و گشپدانی

كولتوور و ئدەبی كوردی

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٦٣

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

(كرمانجیی ســـروو). دوایی بۆ ھریكتان دانیك واژۆ دەكم. «تنك» بسرھاتی قایمقامكی گنج و ئیدیالیســـت ك ل گوندكی ناوچـــی چوكورئۆڤا برەنگاری ئاغاكانی مـــرەزە دەبتوە و دەدات پاڵ جووتیـــاران و گوندنشـــینان. كاتی خـــۆی ل توركیا بھۆی ئـــم ڕۆمانوە گرفتی زۆرم بۆ دروســـت كرا. یكـــك ل پاوانكان كوردە و ناوی محمد علیی كوردە. ڕەخنی ئوەم ل دەگیرا بۆچی وشی تورك نخراوەت پاڵ ھیچ یكك ل كاراكترەكانی تر؟ بم برگی ھموو پاپســـتۆ و گوشـــارەكانمان گرت. كاتكیش «تنك» برای ســـر شـــانۆ، ل نزیكی ٢٠٠٠ موو شـــارەكانی توركیا نمایش كـــرا. زیاد لھ درایش كرا. دواتر وەرگشـــكر شانۆ پســـجار لســـر چندین زمانی جیھانی. ل ئیتایا كرا ب ئۆپرا و ھاوینـــی ســـای ٢٠٠٧ حوت جار ھۆی شـــانۆی

بناوبانگی «ال سكاال» ل میالنۆ پشكش كرا.

ئایش بابانبدرژاییی دوو ســـعات مانوەمان ل مای یشـــار ئایش ندین جار ڕووی پرسیاری لر چمال، نووسك وەی لتـــدا داوای ڕوونكردنزۆر باب بابـــان كرد و لكرد. ئایشـــ بابان ھاوسری دووەمی یشار كمال و ل ١ ئابـــی ٢٠٠٢ زەماوەندییان كردووە. تیلدا كمالی

ھاوسری یكمی یشار كمال پاش بسربردنی ٥٠ ی ٢٠٠١ لردا، ساڵ نووسگش لســـاڵ ژیانی ھاوب

تمنی ٧٧ سایدا كۆچی دوایی كرد.ئایشـــ بابان، وەك خۆی بۆمانی باس كرد، ل نوەی عبدولەحمان پاشای بابان و ئارەزووی خۆی دەبی ل ســـردانی چاوەڕوانكراویدا بۆ كوردســـتان، شاری وە. ئایشر بكاتسدی باب و باپیرانی بمانیی زسلبابان سای ١٩٤٦ ل ئیستانبوڵ ل دایك بووە. جیھاد بابانی مامی (١٩١١-١٩٨٤)، سیاستمداركی ناوداری توركیا بووە و چندین پۆستی بای ل حكوومتكانی توركیادا ھبووە. دواجار ل دوای كودەتای سای ١٩٨٠ كراوە ب وەزیری كولتوور. ئایش بابان سای ١٩٦٨-١٩٧٠ ل زانكۆی ئمریكایی ل بیرووت خوندوویتی. پاشـــان ل زانكۆی بۆغازیجی بشی زانستی ئابووریی تواو كـــردووە. دواتر ل زانكـــۆی ھارڤارد بوانامی بای ل بواری زانستی بڕوەبرداندا بدەست ھناوە. ل چندین كۆمپانیای گورەی توركی و جیھانی كاری كـــردووە و ل زۆرك ل زانكۆكانـــی توركیا ل بواری تایبتمندیی خۆیدا وانی گوتووەتوە. دوایین كاری بریتـــی بووە ل بڕوەبردنی بشـــی پیوەندییكانی دەرەوەی ئۆپل و دوای ئوە خاننشـــین بووە. ئستا وەك مامۆســـتای میـــوان لـــ زانكۆی بیلگـــی وانی

«پیوەندی لگڵ جماوەردا» دەتوە.

مالك

شاری

ڵلگ

ی اس

كیانتور

گ-الۆ

دیفی

ستا <<<

<<<با شارەزایانی

زمانی كوردی بھاوكاری پسپۆرانی جیھانی زمانكی

یكگرتووی كوردی دابھنن

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٦٤

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

وەزاع شرارە سیاســــیی چكو ررانی سیاســــی بارودۆخی توركیا، ئچاودك لندھ تییی ٢٠٠٢ گرتوویی ساوەت ردۆگان لئ ی كتییودەوئیقلیمی و ن

بر، ب رچكی (دیگۆلیتی توركیا) ناوی دەبن.نووســــری نــــاودار (عومر تاســــپینار) ل رۆژنامی (النھــــار)ی لوبنانی نووسیویتی و دەت: «دیگۆلیتی توركیای چاوەڕوانكراو ك (ئردۆگان) دارژەریتی لســــر بنمای سربخۆبوون ل بیاردان و گانی رۆكی

ئیقلیمی و نونتوەیی سربخۆ لسر شانۆی سیاسی جیھاندا».ئردۆگان لو رچكی سیاسییدا ھودەدات ب كاریگری رۆژئاوا خودانی بییــــار و ئیــــرادەی خۆی ب، گیان بخاتوە جســــتی نتوەی تورك و ك لكان بكات، یی عوســــمانییوەی ئیرســــی كۆنینكار بۆ زیندووكردنتۆژەرانــــی دەزگای (بۆركینگــــز) لئمریكا پیوایــــ دوور نیی ئردۆگان وە لیاری كشانرەنسا بشووتری فركۆماری پوەی (دیگۆل) سھاوش

ھاوپیمانتی ھزی ناتۆ بدات. ردۆگانكانی ئوی توركیا، ھدیگۆلیی چكو ررە دیاری ئی ھنموونبــــۆ دووركوتنوە ل رۆژئاوا و نزیكبوونوە لرۆژھت بتایبتی وتانی ئیقلیمــــی، ھروەھــــا دامزراندنی توانایكــــی برەنگاربوونوەی ئتۆمی، ئمش ل رگی ھاوكاریكردن و دروســــتكردنی رای و پیوەندی لگڵ

وتانی وەك روسیا و چین و ئران و برازیل و ھیند.سبارەت بم ھوستی توركیا، عومر تاسپینار پیوای دووركوتنوەی

حكومتكــــی ئردۆگان لرۆژئاوا (ئوروپا و ئمریكا) لوە ســــرچاوە دەگرێ ك رۆژئاوا ماوەیك ناڕاســــتوخۆ پشــــتگیری لكشی نتوەیی

ھردوو گلی كورد و ئرمن دەكات.رچكی دیگۆلییت ل توركیا ھوی السایكردنوەی دیگۆلییتی فرەنسا دەدات، ك ل ئساســــدا پشت ب سربخۆیی تواو ل بیار و ھوست وەرگرتندا دەبســــت، لگــــڵ وازھنان و ھاتنــــ دەرەوە ل ھموو ئو ھاوپیمانییتــــی و رككوتننامی ك وت ب ھندێ بیاری ســــربازی و سیاســــی مولــــزەم دەكات، كۆگیكــــی دیكی سیاســــتی دیگۆل (دامزراندنــــی ھزی برەنگاربوونوەی ئتۆمیی) ك پابند ناب ب ھیچ ركوتننامیكی نونتوەیی بۆ رگرتن ل بوبوونوەی ھزی ئتۆمی.بم زۆرینی چاودرانی سیاســــی بارودۆخی توركیا وای بۆ دەچن توركیا چكسپاندنی رچ ل وتوو برككان سرەنسییوەی فھاوش تزەحم رچاوە دەگرێ كوەوە ســــران لردۆگان، گومانی چاودی ئكــــدیگۆلییگلی تورك ھاوشوەی میللتی فرەنسی میللتكی یكگرتوو نیی بكو ئو وت ب دەست چندین كشی ئیتنی و مزھبییوە دەنانن. توركیا ئســــتا ب ئاگر و ئاسن لكدراوە، سیاستی دەوت لماوەی رابردوودا و مامكردنی لبرامبر پرسكانی كورد و ئرمن و یۆنانییكان مامی

تواندنوەی ئیتنی جیاوازەكان بووە ل بۆ تی نتوەی توركدا.ھر ل رووی براوردكارییوە جیاوازییكی زۆر ل نوان پكھاتی دەوتی تورك و كسایتی ئردۆگان لگڵ پكھاتی دەوتی فرەنسا و كسایتی ســــركردەیكی مژوویی وەك ژەناڵ شارڵ دیگۆل ھی. دیگۆل سرباری

تــوركــیـا.. دیگۆلتك دوور ل نوبوونــــ

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٦٥

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

بارودۆخ ئیقلیمی و جیھانییكانی ئوكاتی فرەنسا توانی چند بیاركی زۆر بوران بدات، جگ ل دۆســــی ئتۆمی، حكومتكی دیگۆل ســــای ١٩٦٦ بیاری ھاتن دەرەوەی ل ھزی ناتۆدا، لســــرەتای شستكانوە خۆی لگڵ زۆرینی موستعمرە فرەنسییكانی ئفریقیا یكال كردەوە، ســــای ١٩٦٢ ل جزائیر كشــــایوە، ھر لو سادا دەستووری كۆماری پنجمی ئیقرار كرد، سبارەت ب سیاستی ئیقلیمیش ھنگاوكی گورە و بوری ب ئاراستی ھاوپیمانییتی لگڵ ئمانكان دا ك دواتر بووە

ھونی دامزراندنی بازاڕی ئوروپی ھاوبش و یكتی ئوروپا.كۆگی سیاســــتكی دیگۆل نوكردنــــوەی دەوت و دامودەزگاكانی فرەنسا بوو لسر بنمای نیشتمانیبوون و دیموكراسییت، ھساندنوەی دەوــــت بوو ل رگی پرەپدان ب بوارە تندروســــتی و كۆمیتی و ئابــــووری و كولتووریكان، لم رووەوەش ســــوودی زۆری ل نزیكبوونوە ریكا بموسای ئروەھا توانی الوازی ئمانیا و رووسیا بینی، ھڵ ئگلھۆی توەگالنی ب شڕی ڤتناموە بقۆزتوە و بۆ ببھزكردنی پگی

نودەوتی فرەنسا توزیفی بكات.گر تماشای دیگۆلیتی ئردۆگان ل ئاستی پیوەندیی نودەوتییكان بكین و براوردی لگڵ دیگۆلیتی راستقین بكین دەبینین، ئردۆگان ھمیش ل دەرگا تســــككانیوە مانۆڕی سیاسی ل رۆژھتدا كردووە. ئو كاتك رووەو رۆژھتی عرەبی ھنگاوی نا، ل دەرگای فستینوە نبوو، بكو ل پنجرەی بزووتنوەی حماســــوە ئوەی كرد، بگومان فی للكی ســــك دیــــارە، چ ئایدیا و باكگراوندموو الیش بۆ ھمــــئ

.وە دەوەستپشتیدیگۆلیتی (ئردۆگان) و (پارتی دادو گشپدان) ل ھنگاونانی برەو غززە و حماس ل داھاتوویكی نزیكدا، رووبڕووی برەی بادەســـتی ئـــران ل فســـتین دەبتوە، بربســـتك ك جگ لـــ تاكەوی و بادەســـتی تواو ھیچ چارەســـركی ناوەندی و دابشـــكردنی رۆكان

قبووڵ ناكات.شــــڕی داگیركردنی عراق ل ٢٠٠٣ و پشــــتریش جنگی ئفغانســــتان و ھگڕانوەی قاعیدە ل ركخراوكی ئفغانی بۆ ركخراوكی نودەوتی لپناو برەنگاربوونوەی ئمریكا و مسیحییت و یھوودییت، ھاوكات ترســــی توركیا لــــ بھزبوونی كوردەكانی عــــراق دوای رووخانی رژمی ســــدام، ھموو ئوان وایانكرد توركیا ب ناچاری ل ئران نزیك ببتوە، بــــم بم نزیكبوونوەی ئاخۆ توركیا دەتوان چ رۆك ببین؟ بگومان جگ ران و ئیســــرائیلنیا ئوە تئ ز و دیاریكراو، چونكراوكــــی پرۆ و چۆنیان بووب دەســــت تی ناوەڕاســــتیان لوەی رووداوەكانی رۆژھلناوچك وا ئاراســــت دەكــــن، توركیا رۆی تماشــــاكاری ھی، مگر جارجــــارە بتوان لپڕاوز و كلنی رووداوەكاندا جویك بكا، ئگرنا

.وتۆی نییكی ئت شتوەك ستراتیژییسیاستی ئمۆی توركیا ئو وت برەو ئاقاركی خراپدا دەبات، ترسی ھگیرســــانی شڕی ناوخۆیی و ئیقلیمی لدەكرت، ترس ل دروستبوونی تكئان لنوان چینكی تكی دەستداری بیرۆكراتی لگڵ چینكی

ریفۆرمخواز ك داوای گۆڕان و چاكسازی دەكات.

ـــوە و ریفۆرمی نیشتمانی و دیموكراسی

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٦٦

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

توركیا و ڕووسیا لپنج سای داھاتوو قبــارەی بــــپوەندییكانـــی نـــوان توركیا و ڕووســـیا مژوویكی دوورودرـــژی ھیـــو ســـرەتاكی بۆ ســـای ١٤٩٢ دەگڕتوە، كاتك ئیڤانی ســـیم پاشـــای ڕووســـیا نامیكـــی بۆ ســـوتانی عوســـمانی بایزیـــدی دووەم نـــارد دەربارەی پرەپدانی بازرگانـــی دەریایی لنوان ھردووالدا. لســـای ١٧٠١ باۆزخانی ھمیشـــیی ئیمپاتۆریتی رووسیا لشاری (قوستنتینی) كرایوە.لگڵ دامزراندنی كۆماری توركیا لسای ١٩٢٠ دووبارە پیوەندی دیپلۆماســـی لگڵ ڕووسیا بسترا، دواتریش لســـای ١٩٢٣ پیوەنـــدی لگڵ یكتی ســـۆڤیت بســـترا. بـــم بھـــۆی ملمالنی یكتی ســـۆڤیت لگـــڵ ئمریـــكاو وتانی ڕۆژئاوا. بـــو پیی توركیا ئندامـــی پیمانی ناكۆ بـــوو، پیوەندییكانی ھردووال پشكوتنكی جددی بخۆوە ندی چونك توركیا ببووە ھی پشـــوەی ڕۆژئاوا لبردەم پلھاوشتنی یكتی سۆڤیت، لسركی دیكشوە یكتی سۆڤیت وەكو پگـــی ئمریكاو ڕۆژئـــاوا بۆ دزەكردنی بـــۆ ناوچی قوقاز سیری توركیای دەكرد، بم بھوەشانوەی یكتی ســـۆڤیت و بلۆكی ڕۆژھت ڕەوشـــكی تازە لپیوەندییكانی مۆســـكۆ و ئنقـــرەدا ھات كاایوە، توركیا لسای ١٩٩١ وەكو میراتگری مافكانی یكتی سۆڤیتی ڕووخاو دانی بڕووسیای فیدڕاڵ دانا و لنوان ٦٠ بوارە جیاوازەكانـــدا زیاتر لتوركیـــاو ڕووســـیادا لپیماننام بســـتراوە، ك گرنگترینیـــان پیماننامی داڕشـــتنی پیوەندییكان لسای ١٩٩٢، پالنی تایبت بۆ پرەپدانی ھاوكاری ڕووســـیاو توركیا لكیشـــوەری ربازی لی ھاوكاری ســـیماننام٢٠٠١، پ ئۆراســـیا ل

.٢٠٠٢پشكوتنكی چاوەڕوان نكراو لپوەندییكانی

مۆسكۆ و ئنقرە ل (AKP) دانپشـــوەی پارتـــی دادو گدوای ئـــ وتەوایی توركیـــای وەرگرت، كرمانختـــی ف٢٠٠٢ تپیەوكردنی سیاستكی دەرەكی جیاواز لوەی پشتر لالیـــن پارت نتوەییكان پیـــادە دەكرا ك بپلی ڵ ڕۆژئاوا بگكانـــی لیوەندییدانی پرەپم پكـــی یچكم ڕیدا ئـــوھ AKP ممـــا دەگرت، بـــبنبشكنت، وای پاراستنی پیوەندیی باشكان لگڵ ئوروپـــا و ئمریكا، بڕووی وتانـــی بلقان و قوقاز. رووسیا و وتانی عرەبیدا بكرتوە، لم چوارچوەیدا

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

ڕۆژئاوا ل لكنزیكبوونوەی

دوای بــئـومـــــدی لئوروپا.. توركیا لرووســـیا نزیكدەبتوە

٦٧

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ـــازرگانی نوانیان بۆ ١٠٠ ملیارد دۆالر برزدەكنوەپیوەنـــدی بھز لنوان ئـــردۆگان و فالدیمر پۆتین ھاتكایوە، لگڵ دابزینـــی كرڤی وەرگرتنی توركیا لیكتی ئوروپا لئایندەیكی نزیكدا، ڕووســـیا وەكو ڕوو و جگ توز و نوێ بۆ توركیا دەكھكی بشھاوبلوە، ســـفقی بازرگانی گرانبھای پشكشـــدەكات، ئم جگ لوەی ك سانان ھزاران گشتیار ڕەوانی توركیا دەكات تا پشووەكانیان لسر كنارە دگیرەكانی

توركیا بسر ببن.كاتـــك پۆتین (ئوكاتـــ وەك ســـرۆكی و) لمانگی كانونـــی یكمی ٢٠٠٤ ســـردانی ئنقرەی كرد لگڵ ئردۆگان پالنكی ھاوبشیان بۆ پرەپدانی دۆستایتی و ھاوبشیی ھمالین لنوان ھردوو وتدا واژۆكرد، لبرامبریشدا سرۆك كۆماری توركیا لمانگی شوباتی ٢٠٠٩ بســـردانكی فرمی چووە كۆماری تترســـتان (وەك ســـرۆك وەزیرانی ڕووســـیا) دووبارە ســـردانی ئنقـــری كرد و ھردووال لســـر ڕكخســـتنی دیداری فرمی لســـر ئاســـتی با بۆ ھماھنگی ســـتراتیژی

ڕككوتن.پوەندیی ئابوورییكان

دوای ئاسایی و قوبوونوەی پیوەندیی سیاسییكان، پیوەندییـــ ئابوورییكانـــی نوان مۆســـكۆ و ئنقرە قمبـــازی گـــورەی بخـــۆوە بینـــی و قبـــارەی ئاوگۆڕكردنی كاكان لنوان ھردووالدا ســـاڵ بساڵ زیاتر دەب، لســـای ٢٠٠٤ گیشـــت ١١ ملیارد دۆالر، لســـای ٢٠٠٨ گیشـــت ٣٣،٨ ملیارد دۆالر، توركیا و ڕووسیا بنیازن لپنج سای داھاتوو قبارەی ئاوگۆڕی بازرگانـــی نوانیان بۆ ١٠٠ ملیـــارد دۆالر برزبكنوە، توركیا لھاوبش بازرگانیكانی ڕووسیا لپلی پنجم دت، گرنگترین ھناردەكانی رووســـیا بۆ توركیا بریتین ل (ســـرچاوەكانی وزە، برھم ئاسنینكان، ماددە كیمیایكان)، ھرچی ھناردەكانی توركیاش بۆ ڕووسیا بریتین ل (كرســـتكانی ڕســـتن و چنین، كلوپل و ســـازییكانی پیشمرھب ھۆكارەكانی گواســـتنوە،

كیمیایكان و ماددە خۆراكیكان).قباری وەبرھنانی توركیا لڕووسیا گیشتۆت ٧ ملیار دۆالر، وەبرھنانی رووســـیاش لتوركیا ٤ ملیار دۆالری پیوەندیكانی باشتربوونی لچواچوەی تپڕكردووە، مۆســـكۆ و ئنقـــرە، دیمتـــری میدڤیدڤ ســـرۆكی ڕووســـیا ل ١٢ ئایاری ٢٠١٠ ســـردانی توركیای كرد و

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

رانرە نیگنـقمۆســكۆ و ئـ

٦٨

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

١٧ ڕككوتننامـــی لگڵ ھاوتـــا توركیكی واژۆكرد ك بوارەكانی (وزە، بنیاتنانی وستگی كھرۆئتۆمی، كشـــتوكاڵ) دەگرتوە، ھر لو ســـردانی سرۆكی رووسیا ھردووال لبواری دابینكردنی گواستنوەی نوت لكشـــكی ئارامدا لناوچی دەریای ڕەش یاداشتكی ھاوكاریان واژۆكرد، توركیا و رووســـیا گرنگیكی تایبت بپۆژەی بۆڕی نوتییكانی (سامسۆن، جیھان) دەدەن ك لكۆتایی نیسانی ٢٠١٠ دەست بدروستكردنی كراوە، ھلك لباكوری توركیا برەو باشوور دەكش و نوتی ڕووسیا لحوزی دەریای ڕەش بۆ ئوروپا دەگوازتوە، ENI) ردوو كۆمپانیایمانگی تشرینی ٢٠٠٩ ھو لمئو CALIK)ی توركـــی لگـــڵ ھـــردوو كۆمپانیـــای (ڕووس نـــوت، ترانس نوت)ی ڕووســـی یاداشـــتكی لكتگیشتنیان بۆ دروستكردنی دامزراوەیكی ھاوبش بدروستكردنی ھلی نوتی سامسۆن - جیھان واژۆكرد.

ھماھنگی لكرتی بیناسازی و دروستكردنی كشتیئستا لرووسیا زیاتر ل ١٥٠ كۆمپانیای توركی خریكی كاری بیناســـازین، لكۆتایی ھشـــتاكانوە تائســـتا كۆمپانیا توركیكان نزیكی ١٠٠٠ پۆژەیان لرووســـیا جبجكـــردوە ك تچوویان دەگاتـــ ٢٦ ملیار دۆالر، گربســـتی ئنجامدانی پۆژەی بیناســـازی لرووســـیا واژۆكـــردوە، ھاوكات كۆمپانیا ڕووســـیكانیش خریكی جبجكردنی پۆژەی جۆراوجۆرن لتوركیا، بمدوایش كۆمگی داڕشت و ئاسنی ڕووسی لگڵ كۆمپانیایكی توركی شـــارەزا لھاوردەكردنی خوز (ئاتاشی گروپ) بـــ بـــی ١،١ ملیـــار دۆالر پرۆتۆكۆلكیان بســـت بۆ توركیا ككی داڕشتن و ئاسن لگایدروستكردنی كۆم

.نمبرھمی ئاسن برھن ب٢،٦ ملیۆن ت نسالم ســـانی دوایدا لبواری دروســـتكردنی كشـــتیدا وان رووسیا و توركیادا ھاتۆتنكی توندوتۆڵ لھاوكاریكایوە، لســـانی ٢٠٠٦ - ٢٠٠٨ كارگی دروستكردنی كشتی (كراســـنوی سورموفر)ی رووســـی كشتیكی گشتیاری و دوو كشتی بارھگر و ھگركی دەریایی بتایبتمندی نایاب بۆ توركیا دروســـتكردوە، لسای ٢٠٠٧ گربســـتكی تایبـــت واژۆكرا ك رووســـیا ١٠ ھگری دەریایی ب توانســـتی ھگرتنی ٦،٩ ھزارتن

بۆ توركیا دروستبكات.

توركیا و رووسیا ڤیزا لنوان ناھنڕۆژی ١٢ی ئایـــاری ٢٠١٠ لئنقـــرە لكۆنگرەیكـــی ڕۆژناموانی ھاوبشـــدا لنوان عبدو گویلی سرۆك كۆماری توركیاو ھاوتا ڕووســـیكی دیمتری مدڤیدف، ســـرۆكی توركیـــا ڕایگیاند ك پیوەنـــدی و ھاوكاری ئابووری نوان ھردوو وت لئاستكی باشدای و بنیازن نیوگۆڕی بازرگانی بگبارەی ئای داھاتوو ق٥ سا ل وەشـــدا كگویل ئاماژەی ب بدو١٠٠ ملیـــار دۆالر. علبواری گشتوگوزاریشدا سركوتنی گورە بدیھاتووە ســـان زیاتر ل ٣ ملیۆن گشـــتیاری ڕووسی سردانی توركیا دەكن، بۆی بمبســـتی باشـــتركردنی بواری گواستنوەو گشتیاری ھردووال بیاریاندا بھگرتنی ڤیزا لنوان توركیا و رووســـیادا. لالین خۆشـــییوە سرۆكی رووسیا ڕایگیاند ك ڕككوتنی ھگرتنی ڤیزا لنوان مۆسكۆ و ئنقرە كارئاسانی بۆ ملیۆنان ھاوتی

ھردووال و لماوەیكی نزیكدا جبج دەكرێ.

ئردۆگان و پۆتین بیكتر سرسامنل ٥ ســـای ڕابردوودا ئردۆگان سرۆكوەزیرانی توركیا و فالدیمـــر پۆتیـــن ســـرۆكوەزیرانی رووســـیا دەیان كۆبوونوەی درژ و تایبتیان ســـازكردوە، ھریكیان بوەی دیكیـــان سرســـام. ھردووكیـــان الینگری بڕوەبردنی شـــوازكی سیاســـی بھـــزن. ئردۆگان شتیی دروستكردنی كتی ناوچمدەرامكی كزانخللئیستانبوڵ، جاران یاریزانی تۆپی پ بوو، دوای ئوەی پـــی نای ناو دنیای سیاســـت چندین جـــار لالین دەســـتی دادوەری توركیا بندكراوە، بھمانشـــوە فالدیمر پۆتینی ســـرۆكی وەزیری رووسیا لگڕەككی سانپترســـبۆرگ لدایكبووە، یاری مشتكۆی كردوە، دواتر چووەت ناو دەزگای ھواگری رووسیا (KBG)و

وردە وردە بپیژەكانی دەست سركوتووە.كاتك پرلمانـــی توركیا ڕگی ندا لســـای ٢٠٠٣ ھزەكانی ئمریكا بســـر خاكـــی وتكیان بچن ناو

لگڵ دابزینی كرڤی وەرگرتنی توركیا لیكتی

ئوروپا لئایندەیكی نزیكدا، ڕووسیا

وەكو ھاوبشكی بھز و نوێ بۆ توتوركیا دەكڕوو و جگ لوە، سفقی بازرگانی

گرانبھای پشكشدەكات

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٦٩

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

عراق، لالین رووســـیاوە زۆر ب بابخ ھسنگنرا، ھروەھـــا رووســـیا نایـــوێ ئمریـــكا و پیمانی ناتۆ لدەریایـــی ڕەش ھبوونیان ھب، زۆربی كات توركیا لگڵ رووســـیا كۆك و تبان لســـر ســـنووردانان بۆ ھبوونـــی كشـــتی ھزەكانی پیمانی ناتـــۆ لدەریای ڕەش. دەربارەی برنام ئتۆمیكی ئرانیش مۆسكۆ و ،یھ و پرسشیان بۆ ئكی ھاوبرە ھاوڕان و دیدنقئلگڵ ئوە نین ئو كشی بتوندوتیژی چارەسربكرێ، ئردۆگان و پۆتین بجیا بشوەیكی ركوپك لگڵ ئحمدی نژادی ســـرۆكی ئران كۆدەبنوە و ڕنونی

.ڕزگاری بب تییودەون گیرییو گۆشن تا لدەكئو مام خراپی وتانی یكتی ئوروپا لگڵ توركیا سبارەت بپرسی ئندامتی توركیا لیكتی ئوروپا، بتایبتیش كاتك فرەنســـا توركیـــای وەكو وتكی ئاســـیایی ناوزەد كرد كۆتایی ب تـــرس و نیگرانیكان ھنـــا لوەی توركیـــا ببت ئندامـــی یكتی ئوروپا. ڕاوژكاری ئمانیش بڕاشكاوی داوای ھاوبشییتكی ب ئیمتیزای لگڵ توركیا كرد، ئمش بناڕاســـتخۆ ،كتیكیل تـــی توركیایندموەی ئواتای ڕەتكردنئم ھوستی و ھزە گورەكی ئوروپا (فرەنسا، ئمانیا) وای لسرۆك وەزیرانی رووسیا كرد ك گرنگی زیاتر بتوركیا بدات و داوای لبكات وەكو چۆن رووسیا لسای نوەدەكان دەستبرداری ئوروپا بوو، توركیاش دەســـتبرداری ئوروپا بت و ئوەنـــدە ئایندەی خۆی

بیكتی ئوروپا نبستتوە.

رانرە نیگنقوەی مۆسكۆ و ئكنزیكبوونلڕۆژئاوا لوتانی ڕۆژئاوا بگشـــتی و ئمریكا بتایبتی ترسیان

لوە ھی رووســـیا بگوتینكی زۆر بگڕتوە ســـر شانۆی سیاســـی جیھان و ھڕەش لبرژەوەندیكانیان بكات، بتایبتیش ك رووســـیا ســـرچاوەی سرەكی ئوروپایـــ لدابینكردنـــی گازی سروشـــتی. ئمریـــكا بمبســـتی كمكردنوەی بادەســـتی رووسیا بسر ســـرچاوەكانی وزە پشتگیری لھی (نابوكو) دەكات، لم چواچوەیدا بھزبوونی پیوەندییكانی رووســـیا (مریكایســـت ئبم) یمانی ناتۆكی پندامڵ ئگلبڕاســـتخۆ كاریگری دەكات سر نخشو پالنكانی ئمریكا لحـــوزی دەریای قزویـــن و دەریای ڕەش و قوقاز و ئاسیای ناوین، بۆی وتانی یكتی ئوروپا و ئمریكا بگرمی لو ھاموشـــۆیی نوان كاربدەستانی ئنقرە و مۆســـكۆ ناڕوانن، چنـــد ئگرك لبردەم ئمریـــكا و یكتی ئورپادا ھی تا ســـنورك بۆ ئو ھـــاوكاری و ھماھنگیـــی نـــوان رووســـیا و توركیا

دابنن: روەرانوروپا دانوستاندنی دادپتی ئكی م: دەبكی

سبارەت بئندامتی توركیا ئنجامبدات.دووەم: دەبـــ ئمریـــكا لبارەی پالنكانی ســـبارەت بڕۆژھتی ناوین و قوقاز و ئاسیای ناوین، بتایبتیش سبارەت بئران لنزیكوە ڕاوژ لگڵ توركیا و وتانی دیكی ناچكدا بكات و ڕاو ســـرنجكانیان لبرچاو بگرت، نك بئاگابن و تنیا لكاتی پویســـت ئمریكا

وەكو ھزكی یدەگ داوای كۆمكیان لبكات.

ئاییندەی پیوەندییكانی مۆسكۆ و ئنقرە یوەندییپ ئاسایی یانوایرانی سیاسی پی چاودزۆربتوندوتۆكی ئستای رووسیا و توركیا لپیوەندییكانی پۆزەتیڤی نوان دوو دەوتی دراوســـ وەربچرخ بۆ ھاوبشیتكی ستراتیژی درژخاین، لھنگاوی یكمدا دەكرێ رووسیا و توركیا ھاوپیمانیتكی ستراتیژی بۆ برھمھنان و ھناردەكردنی گازی سروشـــتی ببستن، سڕەڕای ئوەی توركیا یكك لگرنگترین گۆڕەپانكانی گواســـتنوەی نوت و گازی سروشتیی لجیھان. بم ٣/٢ی پداویســـتی خۆی لـــگازی سروشـــتی لالین كۆمپانیای (گاز بروم)ی ڕووســـی دابیندەكرێ، ھروەھا رووســـیا ٥٠٪ی پویســـتیكانی توركیـــا لنوت دابین دەكات، ئگر رووســـیا وستگیكی ئتۆمی بۆ توركیا دروســـتبكات، واتای ئوەی ك ئنقرە بۆ دابینكردنی تواوی پداویســـتییكانی لبواری وزە پشت بمۆسكۆ دەبست، ئمش بالینی كم وا دەكات توركیا لھر نخشـــ و پالنكی ئمركیا ھڕەش لبرژەوەندیكانی رووســـیا بكات و خۆی بدوور بگـــرێ و بالینی خۆی

بپارزێ.

رووسیا نایوێ ئمریكا و پیمانی ناتۆ لدەریایی ڕەش ھبوونیان ھب، زۆربی

كات توركیا لگڵ رووسیا كۆك و تبان لسر سنووردانان بۆ

ھبوونی كشتی ھزەكانی پیمانی

ناتۆ لدەریای ڕەش

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٧٠

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

پیوەندیی ئابوورییكانی ڕووسیا و توركیا رچاو لندێ گۆڕانكاریی بی ڕابردوودا، ھو دە ســـالنخشی جیۆپۆلتیكی ئوروپا و ئاسیادا ڕوویداوە، وەك دووركوتنوەی ڕوسیا و توركیا ل دوژمانیتیی سردەمی جنگی ســـارد بـــرەو ئوەی پی دەـــن ھماھنگیی داران لتمرەوە و سیاســـی نزیكتر. شـــیكنـــدووالیھردوو وتـــدا كۆمك خای ھاوبش و لیكچووییان دەرخســـتووە ك ئو ئاشـــتبوونوەی لئارادای لنوان ئنقـــرە و مۆســـكۆ ب زەرورەتكی حتمـــی دادەنت. ھردوو وت كوتوونت كیشوەرەكانی ئوروپا و ئاسیا و ھردووكیشیان پاشماوەی ئیمپراتۆرە فرە ئیتنیكیكانی ئو ناوچین. نوخبی دەست ل ھردوو وت بوایان وای ئركی سرەتایی ئوان بریتی ل پاراستنی یكتی و وەیوەش گرنگتر ئكانیان. لتروەریی نیشتمانی وس ل پ میشـــوروپا ھڵ ئگل تو دوو ویوەندی ئپكشـــ و دژواری بووە. تورك و ڕووســـكان لپرۆسی بنیادنانی پناســـی ئوروپا وەك «ئوانی تر» ھژمار تو دوو ویوەندیی ئتی پۆش چۆنیمكـــراون و تا ئب یكتـــی ئوروپاوە لـــ و نادیـــارە. لھمووانیش گرنگتـــر برژەوەندیی ئابووریی نوانیان لئاوگۆڕكردنی شتومك و گواســـتنوەی نوت و گاز و پۆژەكانی وزە

لناوچكدا.

مژووی پیوەندیی ئابوورییكانی نوان ھردوو وتپیوەندییكانی توركیا و ڕووســـیا خـــاوەن مژوویكی دەومندە. ئو دژایتیی جیۆپۆلتیكیی نوان ھردوو وت پش شۆڕشـــی ١٩١٧ لڕوسیا شـــتكی باو بوو و لچوارچوەی پیوەندیی ھرمـــی و نودەوتیكانی ئـــو ســـردەمدا جگای سرســـوڕمان نبـــوو. بم لســـانی ١٩٢٠ گۆڕانكاریكـــی بنڕەتی لسیســـتمی تیی توركیا و ڕووسیا دروستبوو، كیسیاســـی و كۆمبـــووە ھۆی نزیكخســـتنوەی پیوەندییكانی نوانیان و دامزراندنی بناخیكی پتـــو بۆ ھماھنگیی «توركیا و ســـۆڤیت»، بتایبتی لبواری بازرگانی و ئابووریدا. دوای جنگی جیھانی دووەم توركیا و ڕووسیا كوتن دوو برەی سربازی و سیاســـی دژ بیك. لگڵ ئوەشدا نزیكیی جوگرافیا و پشتبستنی ھردوو وت ب ئوی تر لناوچی دەریای ڕەشدا بارودۆخكی وەھای ھنا كایوە ك بچووكترین ناھاوســـنگی دەبووە ھۆی ئنجامگلكی نخـــوازراو لـــ دەرەوە و ناوەوەی ناوچكـــدا. ھردوو وت ھســـتیان ب پویستیكی زۆر كرد بۆ گشپدانی ھماھنگی ئابووری و بازرگانی، بۆی ھماھنگی ئابووری لو كاتدا ســـرەكیترین فاكتر بوو ل ڕگگرتن لوەی پیوەندییكان نگن خای ڕووبڕووبوونوە. ڕووخانی یكتی ســـۆڤیت ئو ھاوســـنگیی ل پیوەندیی دوو

كانی توركیا و ڕوسیا لیوەندییقاند و پكان شـــنالیســـانی یكمی دوای رووخانی بلۆكی سۆســـیالیزم زۆر شـــۆق بوو. ســـرەڕای ئوەی پیماننامـــی توركیا و ڕووسیا بۆ ھماھنگیی دوو الین لمانگی ئایاری ١٩٩٢ ٢٠٠٠ ت تا ســـالردوو ویی ھمتمان م بمۆركرا، بھر بردەوام بوو، ھۆكارەكانی ئو ب متمانییش بریتی بوو لھسوكوتكانی توركیا لناوچ توركنشینكانی ســـنووری دوای ســـۆڤیت و ناكۆكیی چیچان و پرســـی دانی متمانرەپپ نانی لـــروەھا شكســـتھكـــورد، ھو باوەڕپكـــردن لســـر ئاســـتی كســـایتیی نـــوان ســـرۆككانی ھردوو وتدا ھۆكاركی تر بوو. دەتوانین بین، سروشتی پیوەندیی دوو الینكانی نوان توركیا و ڕووسیا دوای ســـركوتنی پارتی داد و گشپدان و ھاتن سر دەســـتی فالدیمر پوتین برەو قۆناخكی

نوێ ھنگاوی ھھنا. و گۆڕانوەی جیاواز بۆ ئكدانوە و لندین ڕوونكردنچبنچینییـــی پیوەندیكانی ڕوســـیا و توركیا دەكرت، لگڵ ئوەشـــدا ھموو شـــارەزایان كۆكن لسر ئوەی ساردی و دوورە پرزیی نوان توركیا و ئمریكا ھۆكاری سرەكیی بھزبوونی ئو ھاوبشیی لنوان توركیا و

ساردی و دوورە پرزیی نوان توركیا و ئمریكا

ھۆكاری سرەكیی بھزبوونی

یشیو ھاوبئلنوان توركیا و ڕوسیا درووستبووە

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٧١

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ڕوسیا درووستبووە. ئوەی گرنگ، ھاوشوەی سردەمی سۆڤیت، پیوەندیی دوو الینكان بر لھموو شتك خـــۆی لبوارەكانـــی ئابووری و بازرگانیـــدا دەبینتوە. ھماھنگیـــی ئابـــووری لنوان توركیا و ڕوســـیا خۆی - ییك ئاراســـتســـتووە و یقی بكدا چند بوارچلوات گرنگیی الینك ل بواركی دیاریكراودا دەردەخات، بوارەكانیـــش بریتین لـــ دابینكردنی ســـرچاوەی وزە، كاری بنیادنان (بیناســـازی)، گشتیاری و وەبرھنان. ھرچندە ڕوســـیا پشت ب كارە سیاســـییكانی توركیا دەبســـتت. بۆ نموون، سبارەت ب ناوچكانی دەریای ڕەش یان ھماھنگی لبوارەكانی بیناسازی و گشتیاری و وەبرھنان، توركیاش پشت ب گشپدانی پیوەندیی

ئابووری و بازرگانی لگڵ ڕوسیا دەبستت.

وزە ڕۆكی گرنگ لپشخستنی پوەندیی ئابووریكان دەگت

بنچینـــ و بناخـــی پوەندییـــ دوو الینكانی نوان توركیا و ڕووسیای فیدڕاڵ لڕككوتننامی سای ١٩٩٢ داڕژرا. لســـای ٢٠٠١ دا وەزیری دەرەوەی ھردوو وت پالنی كاری ھماھنگیی ئوروپی– ئاســـیایان مۆركرد.

لســـانی ١٩٩٠ ەوە قبارەی بازرگانیی نوان توركیا و ڕوســـیا ب بردەوامی لزیادبووندای و ل ســـای ٢٠٠٦ دا گیشـــت ٢٠,٧ بیلیۆن دۆالر. لســـای ٢٠٠٧ دا ئو بـــە گیشـــت ٢٥ بلیـــۆن دۆالر و تا ســـرەتای ٢٠٠٨ گیشـــت ٢٨ بلیۆن دۆالر. لســـای ٢٠٠٨ دا ڕووسیای فیدڕاڵ بـــووە گورەترین ھاوبشـــی بزرگانی توركیا و قبـــارەی بازرگانی نوانیان گیشـــت ٣٨ بلیۆن دۆالر. توركیاش بووە حوتم گورەترین ھاوبشـــی بازرگانیی ڕووســـیا و چوارەم گورەترین بازاڕی ھناردەكردن. بی وەبرھنانی ڕاستوخۆی توركیا لڕوسیای فیدڕادا بۆ ٦ بلیۆن دۆالر برزبۆتوە و پشبینی دەكرت لسای ٢٠١٠ توركیادا بگاتوخۆی ڕوسیا لنانی ڕاسترھی وەبدا ب٥ بلیـــۆن دۆالر. تكای نرخی ئـــو كارانی بندەرە تورككان لڕووســـیادا ئنجامیانداوە دەگات نزیكی ٣٠ كان بندەرە توركی ٢٠٠٧ دا بســـابلیـــۆن دۆالر. لبی ٦ بلیۆن دۆالر بننامیان لڕووســـیا مۆركردووە، ئمش ب براورد لگڵ سانی ڕابردوودا وەك ڕیكۆردك

ھژماردەكرت. نوتـــی و ٣٢٪ی غـــازی سروشـــتی توركیـــا ٦٢٪ی ھاوردەكراوی خۆی لڕووســـیاوە دنت. بۆی دەتوانرت بگوترت ڕووســـیای فیدڕاڵ گورەترین ھاوبشـــی وزەی توركیای. لكۆتایی ســـای ٢٠٠٨ دا توركیا بی ٢٣,٨ بلیۆن متری ســـ جا غازی سروشتی ھاوردە كردووە – ١٠,١ بلیۆن ل ڕگی ھی گواســـتنوەی بلو ســـتریم (Blue Stream) و بەكـــی تریش لڕگی ھی گواســـتنوەی باـــكان. بمش توركیـــا دەبت دووەم گورەترین كیاری ئوروپی دوای ئمانیا، ك ب بكی یكجار زۆر غازی سروشتی ل ڕوسیای فیدڕاوە ھاوردە

دەكات.

بواری گشتیاریتوركیا سای ٢٠٠٧ ی وەك سای كولتوری روسیا ناساند و رووســـیاش سای ٢٠٠٨ ی وەك سای كولتوری توركیا دەستنیشـــانكرد، ئمش پیوەندی كولتوریكانی نوان

ئو دوو وتی پتوتر كرد. گشتیارانی رووسیا لكاتی سردانی كردنی توركیا دەتوانن ل خاكانی پشكنینی ســـنوورەكان ڤیزا وەربگرن، ئو شونانش وستگی ڕادیۆی ب زمانی ڕوسی و ڕۆژنامی ڕوســـی لی، جگ لوەی چندین قوتابخانش لســـر سنورەكان ھی ك خوندن تیاندا ب زمانی ڕوسی. بم ھۆیوە توركیا بووەت یكك ل سرنجاكشـــترین ئو وتانی گشـــتیارانی رووسیا ڕووی تدەكن. ل سای ٢٠٠٨ دا نزیكی ٣ ملیۆن گشـــتیاری ڕوســـی سردانی توركیایان كرد. ل ڕووی ناردنی گشتیارانوە بۆ توركیا،

ڕووسیا ل دوای ئمانیا ب پلی دووەم دت.

لسای ٢٠٠٨ دا ڕووسیای فیدڕاڵ بووە گورەترین

ھاوبشی بزرگانی توركیا و قبارەی بازرگانی نوانیان گیشت ٣٨ بلیۆن دۆالر. توركیاش بووە حوتم گورەترین ھاوبشی

بازرگانیی ڕووسیا و چوارەم

گورەترین بازاڕی ھناردەكردن

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٧٢

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

پرۆفیسۆر باشینۆف ئناتۆلی متڤیڤیچ لبواری پیوەندیی نودەوتییكان لروسیا بۆ توركیاناسی:

پوەندییكانی نوان ڕووسیا و توركیا پراگماتین، دروستكردنی پیوەندییكی توندوتــ

باشینۆف ئناتۆلی متڤیڤیچ، پرۆفیسۆری یوەندییبـــواری تیۆری پیاریدەدەرە لنودەوتیـــكان لزانكۆی توی میری لوتی روسیای فیدراڵ. خاوەنی چندین توژینوە و پرتوكی گرنگ لسر تیۆر و قیران نودەوتییكان، شارەزاییكی

فراوانیشی لسیاســـتی دەرەوەی رووسیا. یكك لـــو كســـایتییی ئكادیمیانی ك ئاگاداری بارودۆخـــی كوردەكانی عراق و توركیایـــ. ئم لگۆڤاری توركیاناســـی پوەندییكانی بدواداچوونی لســـۆنگی شھاوكی كورد لتوركیا و رووســـیا و رۆ

كورد ھشتا نبووەت بكركی

كارای ناو سیاستی ڕووسی، ئم ئگر تماشا بكین ئرمینیكان چ ڕۆلكی كارا و كاریگر دەگرن

لسیاستی دەرەوە و ناوخۆی

ڕووسیادا

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٧٣

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

بـرژەوەندییكان بشی ــۆڵ دەكـن

سیاســـیی ئیقلیمی و نودەوتییكانی م دیمانویســـتمانزانی ئپ ب كناوچتایبتیی لگڵ پرۆفیســـۆر باشـــینۆف متڤیڤیـــچ ئنجامبدەین، كـــ ھاوكارمان لـــ مۆســـكۆ لگی ســـۆران جـــاف

ئنجامداوە.

� دەكریت ل پگی كورد بپرســـین ل سیاســـتی دەرەوەی ڕووسیادا؟

باشـــینۆف: وەك ڕوون و ئاشـــكرای، ساسیت ئمۆ بڕادەیكـــی زۆر وابســـتی بـــ برژەوەندی یوە، وات ل كوێ برژەوەندی ھبوو، ل وێ دا سیاســـیت ھی. كوردیش تا ئم سات نبووەت برژەووەندیكی برگری ل كراو ب نیسبت ڕووسیاوە. ئبت ئمش ئگرتوە بۆ دوو ھۆكار. یكمیان پگی جیۆسیاسی ئو دەوتانی ك كوردستانیان بسردا دابشكراوە، ك بۆ ڕووســـیا وتگلكی گرنگن، چونك ھاووسنوری توەبك شت كوتی ڕووســـیا نایڕوسیان و دەو ی لشك كندڕووســـیا ھ وە، چونكســـنورەكانییســـنورەكانی دراوســـ بو وتان ھیـــ، ب تایبتی ناوچی قوقاز ك ھر جۆرە بارگرژییك لو سنوراندا لدواجاردا ب قازانجی دەوتی ڕووســـیادا ناشكتوە، بتایبتی پاپشـــتیكردنی بزووتنوە ڕزگاریخوازەكان، چونك ڕووســـیا ھمان كشـــی ھی لسنوورەكانی باشووردا، بتایبتی كشی چیچان و ئنگۆشیا، وەك بینرا چۆن دەوتی توركیا لتنگژەی ناوخۆیی چیچان دا پشتگیری چیچانی دەكرد. وات پگی جیۆسیاسی ئـــو دەوتان و پاراســـتنی پیوەندی دوســـتانی نیوانیـــان یكیك ل نگوڕەكانی ئاسایشـــی نتوەیی ڕووسیا. بواش ناكام ڕووسیا بئاسانی ئم پشتگوێ بخـــات. دووەمیان خودی كـــورد خۆیتی، بو مانایی كورد ھشـــتا نبووەت بكركی كارای ناو سیاستی ڕووســـی، ئم ئگر تماشـــا بكین ئرمینیكان چ ڕۆلكی كارا و كاریگر دەگرن لسیاســـتی دەرەوە و ناوخۆی ڕووسیادا. وەك ل تنگژەی ناگۆرن- قرەباخ دا لنوان ئرمینیا و ئزەربایجاندا ڕووســـیا ب ڕوونی پاپشـــتی ئرمینیای كرد لكاتكدا توركیا پاپشـــتی ئازەربایجان بوو. ئمـــش بڕوونی پگ و كاریگری

ئرمینییكان دەردەخات لسیاستی ڕووسی دا.�باش ب ڕای ئوە بۆچی كورد بكركی كارا نیی؟ ب مانایكی دیك كورد پویســـت چی بكات بۆئوەی

بتوانت ببت بكركی كارای سیاستی ڕووسیا؟باشـــینۆف: بدەر لوەی ك كـــورد خاوەنی دەوتی ســـربخۆی خـــۆی نییـــ، كـــ ئمـــ كاریگـــری ھجگار گـــورەی ھی، بم كورد دەتوانت ســـوود لناكۆكیكانی ڕووسیا لگڵ ئو دەوتان وەربگرت ك بسریدا دابشكراوە. ئم سرباری دروستكردنی برژەوەندی ھاوبش، چونك وەك دەزانین لھركویك .یتی ھت و دۆستایدا سیاسوبوو لرژەوەندی ھبئم بۆ كوردســـتانی عراق ك ئستا خاوەنی جۆرك م بروەی ھســـتنزۆر گونجاوە. ب وەبردنڕخۆبل

كورد دەتوانت سوود

لناكۆكیكانی ڕووسیا لگڵ تانو دەوئوەربگرت

ك بسریدا دابشكراوە. ئم سرباری دروستكردنی برژەوەندی

ھاوبش

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٧٤

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

برژەوەندی ئابووری و سیاسی ڕووسیاوە كاركی ھیجگار گرنگ، جا ئم چ لڕگی كناكانی دیپلۆماسییوە بت. یـــان پیوەندی ئابووری و ڕاكشـــانی كۆمپانیا

ڕووسییكان بۆ ھرمكتان بۆ برھمھنان.�دەكرت بپرســـین ل سروشـــتی پیوەنـــدی نوان ڕووســـیا و توركیا؟ ئایا پیوەندییكی ستراتیژیی یان

پراگماتیی؟ .كی پراگماتیییوەندی یوە پنیایید باشـــینۆف: بچونك زیاتر ل برژەوەندیكی ئابوری ل نوان ڕووسیا و توركیـــادا ھی، واتـــ زیاتر لـــ بژەوەندی یكی ئابوری ل نوانیاندا ھی. بتایبتی ھلی گاز و نوتی (ســـاوز ستریم) بۆ گواســـتنوەینوت گازی سروشتی بـــۆو ئوروبای ڕۆژئاوا ب ســـنورە ئاوییكانی توركیادا تدەپڕـــت، توركیا ئم پرۆژەیی قبـــوڵ كرد،بگرە كۆمپانیا توركییكان ھاوشانی كۆمپانیا ڕووسی یكان ھستان بم پروژەی ك ئمش پیوەندیكانی نوان ڕووسیا و توركیا توندوتۆڵ تردەكات. ھروەھا ڕووسیا دەیوـــت رگیكی ئلترناتیفی ھبت بۆ ھناردەی نوت و گاز دوای ئوەی( كیڤ) چندین جار كشی بۆ ھناردەی گازی ڕووسی دروست كرد لم سانی دوایی دا. بم ل ھمان كاتیشدا ئم پیوەندی ی پیوەندی یكی ستراتیژی نی ی . چندین خای ناكۆك و ئاۆز ل نوان ھردووالدا ھی. بتایبتی پشـــتیوانیكانی ژربژری توركیا بۆ جونوە ســـربخۆ خوازەكانی مڕوونی ئ تی چیچان. ڕووسیا زۆر بتایبوقاز، بقدەبینت. وەك من بزانم (شـــمیل باسایف) و ھندك رییان بۆكراوە لرگشتكانی تر نركردە چیچانیس لتوركیا. ك ئمش بۆخۆی ھڕەشـــ و مترسی ی بۆ سر ئاسایشی نتوەیی ڕووسیا و ڕووسیا ئم بكم وەرناگرت. ئم بجیا ل پاپشتی و ھاوكاری ماددی و دیبلۆماسی توركیا بۆ ئلبانیكانی ھرمی كۆسۆفۆ

دژ ب سربكان. ل دەوتی یۆگسالڤیای جاران.�ئم ئوە دەگینت ك پیوەندی نوان ڕووســـیا

و توركیا پیوەندییكی توندوتوڵ نیی؟باشینۆف: وەك گوتم پیوەندییكانی نوان ڕووسیا و توركیا پراگماتین، لو باوەڕەشدام ك برژەوەندییكان بشی دروســـتكردنی پیوەندییكی توندوتۆڵ دەكن. چونك ڕووسیا و توركیا ب تۆڕكی بربوی پیوەندی ئابووری پكوە بســـتراون ك ھندكیان بۆ ڕووسیا برژەوەنـــدی ســـتراتیژیین، بتایبتـــی كـــ توركیا دراوسیكی گرنگ و شتراتیژیی بۆ ڕووسیا. بم دیسان ئمش ئوە ناگینت ك ئم پیوەندیی ستراتیژی و جگیر بت. چونك ھركاتك برژەوندییكان گۆڕان،

ئوكات پیوەندییكانیش دەگۆڕن.

�دەكرـــت پگی كـــورد یان با بن پرســـی كورد و دۆزەكی لكوـــی ئم پیوەندییانـــدا ببینیوە؟ بمانایكـــی تر كـــورد لپیوەندی نوان ڕووســـیا و

توركیادا چ قورساییكی ھی؟باشینۆف: با ڕاشكاوەن قس بكین: دەوتی ڕووسیا تا ئم ســـاتوەخت ھیچ ئاوڕكی ئوتۆی ل كشـــی كورد نداوەتوە چ ل توركیا و چ ب گشـــتی. ئمش ھـــۆكاری خۆی ھیـــ. ئبت نك ھر ب نســـبت كوردەوە، بگرە ب نســـبت ئرمییناشـــوە تاڕادەیك ھمان شت. تۆ ســـیرك دوای ناساندنی كۆمكوژی شتا من زۆر بوە، ھتندین ون چالیكان لنرمئدووری دەزانم ئم پرس الی ڕووسیا بوروژت لدوانكی فرمی لســـر بدرت، ســـرباری پگو قورســـایی ت موجازەفوكان بۆ ڕووســـیا. ڕووسیا نایرمیینیئب پرســـی كوردەوە بـــكات و پیوەندیی ئابورییكانی لگـــڵ توركیا و وتانـــی ناوچك تكبـــدات. كورد ھشتا نیتوانیوە قورساییكی وا بۆخوی دروستبكات، ببت جی ســـرنجی ڕووســـیا. بمانایكـــی تر، ئو قورساییكی پرســـی كورد ھیتی بشی ئوە ناكات موجازەفی پوە بكرت. ئبتـــ نبوونی كیانكی ســـربخۆی كورد گورەترین و گاریگرترین ھۆكارە. ڵ كورددا وەك یاری كردنگوتكردن لسوكھ بۆی

ب ئاگر. �ئاینـــدەی پرس كورد چۆن دەبینـــن؟ ئایا بدەنگی

ڕوسیا لبرامبر پرسی كورد بكوێ دەگات؟باشـــینۆف: من باوەڕم وای ك كورد مافی سروشـــتی ت (ببخۆی خـــۆی ھربتـــی ســـتـــی دەوخۆی تدەو بـــ لم گورەیـــی ئـــرچاوگرتنـــی گبلكـــ نزیكـــی ٤٠ ملیۆن كســـ). وەك ھموو گالنی ناوچك، پشتگوخستنی ئم پرس جگ لئاۆزكردنی ناوچكـــ و بردەوامیدان ب پشـــوی و قیرانی یك لدوای یكی ناوچك ھیچی تری ل برھم ناھنرت، ت كدا بنم ڕاســـتییڕووســـیاش دان ب ویســـتپفرامۆشكردنی پرسی كورد، بر لھموو شتك، زیان ب ســـتراتیژی ئاشـــتیخوازان و گوتاری سیاسی خۆی دەگینت. پویســـت ئم ماف ب كـــورد بدرت بۆ دامزراندنی دەوتی سربخۆی خۆی، چونك بڕای ی كاتلســـنھا متی كوردی تزراندنی دەومن دامو ئـــم خون بئاســـانی لناو نابرـــت لخیاگی تاكی كوردیدا، مژووی شـــۆڕش و جونوەكانی كورد بدرژای سدەی ڕابردوو گواھیدەری ئم ڕاستیین. ،م خواستیشتنی كوردیش بی گگڕ گومان تاكبڕگی ئاشـــتیانی. وەك چۆن لیۆگسالفیای جاراندا ھاتدی. كوردیش ب ئزموون وەرگرتن و سوودوەرگرتن

كورد لسوریا و قوقاز و ئران

و توركیا و .یراقدا ھعكۆكردنوەی

ل مانئیك دەوتی

نتوەییدا كاركی ئستم .و نالۆژیكیی

ھر ھنگاوكی توركیا برەو

یكتی ئوروپا، ئاسانكارییبۆ كورد بۆ نزیكبوونوە

لدامزراندنی دەوتی

سربخۆی خۆیان

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٧٥

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ل دیموكراسیت دەتوانت وردە وردە بج پیكانی رگای سربخۆییدا بوات.

�دەكرـــت ڕوونتر پمـــان بیت، ك چۆن ســـوود لدیموكراســـیت وەربگیرـــت؟ كورد چـــۆن لڕگی

دیموكراسیتوە ب خونكانی دەگات؟باشینۆف: ب دیموكراسیبوونی ھریك لو دەوتانی كوردیان بسردا دابشكراوە، دواجار مانای ھكردنی گۆپی ســـوزە بۆ كوردەكان بۆ بیاردان لدیاریكردنی مافی چارەنووســـی خۆیان. ئوەندەی مـــن ئاگاداربم، تنانـــت لو وتانی ك ماوەیكی زۆریشـــ پیادەی دیموكراسی دەكن. رگیان ل ھاتندی ئم خوندا

نگرتووە، بگرە ھاندەر و بزونریشی بوون.�ئی دیموكراســـی ل رگی پرەنسیپكانیوە ئم خون كاڵ ناكنوە؟ بۆ نموون پرەنســـیپی بشداری سیاســـی و ھاوبشی لبیاردانی سیاسیی و پاراستنی

مافی كمینكاندا؟باشـــینۆف: نخـــر، بگرە بـــ پچوانشـــوە، تۆ .ت و یۆگسالفیای جاران بكیموری ڕۆژھیری تس .تانو دودانی ئرھدیموكراســـی بووە ھۆی ســـ ،كی دیموكراسییبۆخۆی پرەنسیپ ڕیفراندۆم ك چونكبنما و میكانیزمی ســـربخۆیی بووە لزۆر حاتدا. ئم بۆ نزیكتریـــن نموون ك دەوتی (مۆنتینیگرۆ)ی، بـــ ڕیفراندۆم ســـربخۆییان ڕاگیانـــد. ھمان شت بنیسبت ئۆسیتیای باشـــوور و ئبخازیاشوە. من دنیام ك خواســـتی خۆبڕوەبردن لخواســـتی بشـــداری ھاوبش گورەتر و سرنجاكشـــترە. الی كوردەكان ئم زۆر ب ڕوونی دیارە. بشداری سیاسی و پاراســـتنی مافـــی كمین بۆ گلكـــی ٤٠ میلونی وەك كورد، ناتوانت خونی دروســـتكردنی دەوتی .ر ڕاستگشـــتیش ھب مناو ببات. ئخۆ لربســـوات بنماكانی دیموكراســـی زیاتر پرەنســـیپی مافی چارەی خۆنووســـین تۆخ دەكنـــوە لڕگی ئازادی بیاردانی سیاسییوە. ھر ئمش تاك ڕگای كوردە (ئگرچی ھندك قورسیشـــ) بۆ گیشتن بخونی

دامزراندنی دەوتی سربخۆی خۆی.�دەكرت بزانین بۆچی قورســـ جبج بوونی ئم

ماف؟باشـــینۆف: چونكـــ كورد بشـــوەكی نایكســـان دابشكراوە. تۆ ســـیرك..!! كورد لسوریا و قوقاز و ئـــران و توركیـــا و عراقـــدا ھیـــ. كۆكردنوەی ئمان ل یك دەوتی نتوەییدا كاركی ئســـتم و نالۆژیكییـــ. وا باشـــترە ســـرەتا و یكم ھنگاو لعراق و توركیاوە بنرت بو دروســـتكردنی دەوتی ســـربخۆی كوردی. ئگرچی ئم ھنگاوە ئاســـان

نیی، بـــم ھنگاوەكانی كوردســـتانی عراق دیار و ڕوون و دەبت ســـوودی لوەربگیرـــت، لھمانكاتدا ئم بۆ توركیا مســـلیكی زۆر ترســـناك و ئاۆزە و بگرە زۆر ئستمیشـــ تورككان ئم قبوڵ بكن. بم ھكانـــی توركیا بۆ بئندامبـــوون لیكتی ئوروپا ئم ترســـ دەڕەونتوە. كشـــی قوبرس ك ھاوشـــوەی كشـــی كـــوردە، ھـــر ھنگاوكی توركیا برەو یكتی ئوروپا، ئاســـانكاریی بۆ كورد بۆ نزیكبوونوە لدامزراندنی دەوتی ســـربخۆی خۆیان. بۆی ھنگاوی یكمـــی ھاتنئارای دەوتی كوردی لڕووی لۆژیكیشوە دەب لعراق و توركیادا بتدی. كشی كورد لتوركیادا ب توندی بستراوە ب كشـــی قوبرســـوە. چونك وەك دەزانین یكك لمرجكانی بئندامبوونی توركیا لیكتی ئوروپا ئوەی ك توركیا دەست لقوبرسی توركی ھبگرت تا بیاری چارەنووسی خۆی بدات. دەستھگرتنی توركیا ل قوبرس لھمانكاتدا دەســـتھگرتن لكوردیش بۆ م دوو پرسئ ی خۆی. واتیاردانی چارەنووسسازانب

زۆر ب توندی بستراون ب یكترەوە.�دەكرت قســـ لسر پاپشـــتی ڕووسیا بكین بۆ دۆزی كورد؟ ئایا كاتی ئوە نھاتووە ڕووسیا بدەنگی خۆی بشـــكنت و ڕایكی ڕوونی ھبت لسر دۆزی

كورد؟باشینۆف: بڕای من ڕووسیا دەبت قسی خۆی ھبت و كورد و دۆزەكی بخات ئجندای كارەكانیوە، بم جاركی تریش دووبارەی دەكموە، بوونی برژەوەندی ھاوبش مرجكی گرنگ و پویســـت بۆ ئوەی كورد ببت داتا لسیاسیتی ڕووسیدا. بگومان ڕووسیا زۆر درەنگ كوتووە لم ڕووەوە و دەبت ئمۆ نا ســـبی بڕاشكاوی قســـ لسر دۆزی كورد بكات و پاپشتی ب ئاشتی چارەســـركردنی ئم پرس بكات، من وەك خۆم پاپشـــی و ھاوسۆزی خۆم بۆ گلی كورد و دۆزە ڕەواكی دووپاتدەكموە و پشتریش لچندین بۆندا ئم پاپشـــتییم دووپاتكردۆتوە. ڕووسیا بو پیی دەوتكـــی زلھز و خاوەن دەســـت لناوچكدا، دەبوو لمژە بدەم ئم پرســـوە بۆشـــتبای، بم د بین، چونكئومب ك وە نییوتنیشی مانای ئدواكپرســـی كورد ھشـــتا لئارادای و بچارەسرنكراوی ماوەتـــوە. ڕاســـت برژەوەندییـــ ھرمایتییكانی ڕووسیا و كش ھســـپراوەكانی لقوقازدا وادەكات ڕووسیا زۆر بئاگاوە دۆســـتایتیی ھرمایتییكانی بپارزـــت. بـــم ئمان ڕگیر نابن لدروســـتكردنی پیوەندی لگڵ كورددا، ب تایبتی لگڵ كوردستانی

عراق و توركیادا.

یكك لمرجكانی بئندامبوونی

توركیا لیكتی وەیوروپا ئئ

ك توركیا دەست لقوبرسی توركی

ھبگرت تا بیاری

چارەنووسی خۆی بدات.

دەستھگرتنی توركیا ل قوبرس

لھمانكاتدا گرتندەستھلكوردیش

بۆ بیاردانی چارەنووسسازانی خۆی. وات ئم زۆر ب دوو پرستوندی بستراون

ب یكترەوە

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٧٦

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

پرۆفیسۆر میخائیل مائیر :

ئیقلیمی ڕۆل رووسیا پشتگیری لنویكی توركیا دەكات

پرۆفیسۆر (میخائیل مائیر) بڕوەبری پیمانگای وتانی ئاسیا و ئفریقیای لزانكۆی مۆسكۆ، شارەزاییكی قوی لبارەی توركیا و پگی جیۆسیاسی ئو وت ھی. مائیر لپیمانگاكیدا باس لبارودۆخی رۆژھتی ناوین دەكات و دوای ھرشكردن سر كشتی ئاشتی و پیوەندییكانی رووسیا و توركیا و ھوكانی توركیا بـــۆ ئندامبوون لیكتـــی ئوروپا، برنامی (رووداوەكانی رۆژ) لتلڤزیۆنـــی ئلجزیرە ئم دیمانیی

لگڵ سازكرد، ئم لبر گرنگی دیمانك بچاكمازانی وەری بگین سر زمانی كوردی.

ببۆچوونی من رووسیا

دەتوانت سوودی گورە لرۆی ئیقلیمی توركیا لرۆژھتی

ناوین وەربگت، واباشترە رووسیا

بۆ چارەسركردنی ئاریشكانی

ناوچك لگڵ توركیا ھماھنگی

بكات، نوەكو بدوای ئمریكا

بكوت

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٧٧

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

� چــــۆن ل رۆ ھنووكییكانــــی توركیا دەڕوانی ل ھردوو ئاستی ئیقلیمی و نودەولتیدا؟

- پموای، سرجم ھوكان پیوەست ب پرۆسی ئندامتی ویســــتی بش پمگومان ئوروپــــا، بتــــی ئكیتوركیــــا لریفۆرمی سیاســــی ھی، ریفۆرمك بت كار لگۆڕینی زھنیتی سیاســــتوانان و پارتــــ سیاســــیكان بــــكات. توركیــــا ئمۆ گیشــــتۆت قناعتكــــی تواو ك ئیتر دەبت دەســــتبرداری زھنیتی نتوەپرســــتی بت و خۆی ل پودانگكانی یكتی ئوروپا نزیكبكاتوە. ھوكانی توركیا بو ئاراســــتی رگی قیادەكردنی ئیقلیمی لبردەم خۆشــــكردووە، ھرچندە توركیا ھوكانــــی بۆ ئندامتی ل یكتــــی ئوروپا چ بكاتوە ئوا ئوەندە رۆ ئیقلیمیكی گرنگتر دەبت، راســــت لناوچكدا ئران و ســــعودی ركابری ئو رۆــــ ئیقلیمیی توركیا دەكن بــــم بھۆی بادەســــتی ئیســــالمی میانــــەوەكان لتوركیا ك لرووی ئایدیا و سیاســــییوە جیاوازن لدەســــتی ئران و ســــعودی. توركیا تا رادەیك توانیوتی خۆی لگڵ شــــوە دیموكراسیكی ئوروپا بگونجن و دەوركی میحوەری بگرێ، كتیكردنی ناوچركردایســــتاتورك لم ئكورتی مــــن دەب

لسر دەستی ئیسالمییكان ھاتدی. كتیكردنی ناوچرایتی توركیا بۆ رابوڵ و نیھ تانوایپ�پشوی و ئاۆزی سیاسی لرۆژھتی ناوەڕاست دروستدەكات، بتایبتی لگڵ وتانی ئران و سعودی و میسر ك ھمان نیاز

و ئامانجی توركیایان ھی؟- من مســــلك وانابینم بكو وجودی ئیســــالمیكان لسر تكانی توركیــــا و ویوەندییتی توركیــــا پختــــی دەســــت كان زۆر ئاســــوودەن لرەبزتر كردووە، عھكانــــی برەبیعبادەســــتی ئیســــالمیكان و پیانوای توركیــــای ئمۆ ھز و پاپشتی ئوان، ھروەھا ھبوونی نزیكی زمانی ھاوبش لنوان توركیــــا و ئــــران ئاماژەیكی روون لئران وەكــــو ركابركی

ئیقلیمی سیر ناكات.�وەكــــو دەزانن توركیا ھاوتا لگڵ برازیل دەستپشــــخری پیتاندنی یۆرانیۆمی ئرانیان لســــر خاككی خستڕوو، بم ئو ھو شكســــتیھنا و ئندامانی ھمیشــــی لئنجوومنی ئاسایش سزای زیاتریان بسر ئران سپاند، برای ئوە بۆچی رووسیا ســــرباری پیوەندی توندوتۆی لگڵ ئران دەنگی بۆ

سزا نویكان دا؟- ببۆچوونی من دەنگدانكی رووســــیا ھوســــتكی واقیعی بوو، ھســــنگاندنكی بدیقت بوو بــــۆ پرۆژەكی برازیل و توركیــــا چونك جبجكردنــــی لئرزی واقیعــــدا تا رادەیك محاڵ بوو. رووســــیا گیشت ئو قناعتی ك ئران دەیوت خۆڵ بكات چاوی ئندامانی ئنجوومنی ئاســــایش و كاتی زیاتر

بدەستبنت. نــــد كار لكان تا چر ســــزا نوســــدانگدانی رووســــیا ل�

پیوەندیكانی مۆسكۆ و ئنقرە دەكات؟ م بچووكتر لب ،یتانوە شــــكانرانیدیدی ئ رووســــیا ل -شــــیتانی گورە (مبستی ئمریكای). ســــركردایتی ئران شــــتی زۆری ل رووســــیا چاوەڕوان ندەكرد وەك ھاوپیمانیش وە ئاسانكاری زۆری خستالی خۆیدەكرد، رووسیا لیری نس

بردەم ئرانیكان و پشنیاری پیتاندنی یۆرانیۆمی لسر خاكی رووســــیا خســــت بردەمیان، بم ئوان ئو كردارەیان لسر

خاكی برازیل و توركیا پ باشتر بوو.�ئی ئو بیارەی رووسیا تا چند توركیا نیگران دەكات؟

- پموانییــــ توركیا نیگرانی ھوســــتكی رووســــیا بت، برژوەندییكانــــی ھردووال فراوان و ڕۆژ لــــدوای ڕۆژ فراوانتر دەبت، رووســــیا پشــــتگیری ل ڕۆل ئیقلیمی نویكی توركیا دەكات، لدوانكانی پۆتین-ی ســــرۆكوەزیران روون و ئاشكران كاتك بئاشكرا دوورخستنوەی ئیسرائیلی لپرۆژەی (تیاری

شینی ٢) ڕاگیاند. �پندانی غازی رووســــی ب ئیسرائیل بیاركی سیاسی یان

ئابووریی؟ .كی سیاسییاندنڕاگ ،كی سیاسیییارب مئ ،ب

ل رەكی رووســــیاییمانی ســــین توركیا ھاوپدەكــــرێ ب�ڕۆژھتی ناوەڕاست؟

ویستوات، پب یو ئاراستكان بیوەندییم پشبینی دەكپ -رای گشــــتی توركیا و رووسیا ئیســــتیعابی گۆڕانكارییكانی ئو دواییی پیوەندی نوان ھردووال بكات. ببۆچوونی من رووسیا دەتوانت ســــوودی گورە لرۆــــی ئیقلیمی توركیا لرۆژھتی ناویــــن وەربگــــت، واباشــــترە رووســــیا بۆ چارەســــركردنی ئاریشــــكانی ناوچك لگڵ توركیا ھماھنگی بكات، نوەكو

بدوای ئمریكا بكوت.� لئســــتادا توركیا تا چنــــد تداخوالتی ل ناوچی قوقاز

راگرتووە؟- ناوچــــی قوقاز ملفكی ھســــتیارە لــــ پیوەندییكانی رووســــیا و توركیا، گیشتنی ئیسالمییكان بكورسی دەست

مانای كۆتایھاتنی ئوسوییت ناگینت لتوركیا.� برای ئوە بۆچی ئیسرائیل بیاری ھرشكردن سر كشتی

ئاشتی دا و رای گشتی جیھانی لخۆی ووروژاند؟ بوو كوە ھگریانواھ و زانیاریییوەندی بپ موابزانــــم ئ -بدەست موساد كوتبوو، گوای كشتییك چكی ھگرتووە، ئمش وایكرد ئیســــرائیلییكان زۆر بتوندی ھوی پشكنینی

بدەن.� پتوایــــ دوا بدوای ئو رووداوە توركیا بتواوەتی پشــــت

ل ئیسرائیل كردب؟- بــــ، بم بۆ ماوەیكــــی كورت و دیاریكــــراو، نوەكو بۆ كاتكــــی درژخاین. گورەترین گربســــتی ســــربازی لگڵ ەوەكان ھاتمیان ر دەستی ئیســــالمییسكان لئیســــرائیلییگردان، ئوكاتی رای گشتی توركیا ھور دەبتوە و ھیجانی ئستای نامین، پوەندیی سیاســــییكانیش ئاسایی دەبنوە، چونكــــ توركیا جخت لســــر بینینی رۆــــی ھماھنگكار و

میانگیر ل نوان عرەب ئیسرائیل دەكاتوە.* تاچند لگڵ ئو راین رووسیا لچارەسركردنی كشكانی

رۆژھتی ناوین گرەو لسر رۆی توركیا دەكات؟- بگومــــان توركیا بۆ رووســــیا ھاوبشــــكی گرنگ، رووســــیا بھیوای ئوەی سوود لپگ ئیقلیمیكی ئو وت وەربگرت بۆ زیندووكردنــــوەی بیرۆكی گردانی كۆنگــــرەی نودەوتی

ئاشتی سبارەت برۆژھتی ناوین ل مۆسكۆ.

ھوكانی توركیا بۆ ئندامبوون

لیكتی ئوروپا، رۆ ئیقیلیمیكی

بھزتر دەكات

<<<

Ó{{{{{{â^{{È{{{â

٧٨

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ھشـــت ســـاڵ پش ئســـتا ئابووری توركیا رووبڕووی قیرانكی ئابووری ترسناك ھات، بھۆیوە رژەی ھوسان برچاوتر برزبۆوە و نرخی پشككان دابزینكی خرایان بخۆیـــوە بینی و نرخی لیـــرەی توركیش نزمترین بھای برامبر دۆالر تۆمار كرد، دەرەنجام زۆربی بزنســـمان و وەبرھنرانی بیانی توركیایان جھشت. ئابووری توركیا م بارودۆخرە ژیا، ئژاوە ماندووكو گك لند ســـاچ

ئیعراجی و ب متمانیی بۆ حكومت دروستكرد.پـــاش ھبژاردنی (عبدو گویل) بســـرۆك كۆماری ئو وتـــ وردە وردە بارودۆخی ئابـــووری توركیا برەو رنامو بوە رۆیشت. (گویل) لوە و راســـتبوونچاكبوونئابوورییـــی لگڵ حكومتـــی (ئردۆگان) دایشـــت، ھاوشـــوەی پیوەندییـــ سیاســـییكان، ھوـــی خـــۆ نزیككردنـــوەی لئابووری رۆژھـــت و وتانی عرەبی توركی قس ی بوانتانی ئاسیای ناوین (ئت وتایبب

دەكن) لگڵ ئران و روسیا دا. ی ئابـــووری توركیا وایكرد ســـوود للی نوگئاراســـتتوانای ئابووری وتانی ئوروپای رۆژھت، ئو وتانی

كاندیدكراون ببن ئندام ل یۆرۆ وەرگرت.گویل لو كاتوەی كـــ وەزیری دەرەوە بوو برنامڕژی بۆ سیاستكی ئابووری تازە دەكرد، لم پناوەشدا چند گشتكی مكوكی بۆ ھریك ل پاكستان و توركمانستان

و كازاخستان و گورجستان ئنجامدا.سوات كینكلیئۆغلو، پرلمانتار لسر لیستی پارتی داد و گشپدان دەت: «ئم سیاست ئابووریی سیاستكی چند الینیی، كرانوەمان برەو ناوەڕاست و رۆژھتی ئاسیا لسر حیســـابی پیوەندییكانمان لگڵ ئوروپا نیی، راســـت ئســـتا ئم دەســـتی جارانمان لسر بســـتنی رككوتننامی زەبالح لئاستی نودەوتیدا نمـــاوە، بم كس ناتوان نكۆـــی لدەوری كاریگری توركیـــا بـــكات وەك یاریزانكی دیار لـــ پیمانی ناتۆ و نخشـــی سیاســـتی رۆژھت. ئو سیاست نویی توركیا ب كند و گرێ وكۆسپ نیی، ب رگیكی سخت و دژوار تپڕ دەبت، وت یكگرتووەكانی ئمریكا زۆر نارەحت و توڕەی لـــ ھماھنگییكانی توركیا و ئران لبواری وزەدا، ھاوكات ھندێ وتانی ئندام ل یۆرۆ حز

ك لشڵ بگیوەندی توركیا لپ لوتانی ئاسیای ناوین ناكن.(پارتـــی حكومتكـــی گشـــپدان) و داد

بـــ پچوانـــی ئوانی پشـــوو پیوەنـــدی ئابووری و ئاراست ،یرەبیدا ھتانی عڵ وگزی لھدیپلۆماتی بئیسالمییكی «داد و گشپدان» رگی نزیكبوونوەی توركیای ل جیھانی ئیســـالمی و عرەبی كورت كردۆتوە، نداو دراوەتتانـــی كالحی وكی زەبیرمایۆ ســـمئئابووری توركیا، ئابووری (ئنكرە) بھۆی ئو سیاستوە ل دوو سای رابردوودا رژەی ٧٠٪ی گشپدانی بخۆوە د داود ئۆغلۆ-ی وەزیری دەرەوەی توركیا بحمبینیوە، ئداڕژەر و جبجكاری ئو سیاست دادەنرت. (ئۆغلۆ) ھوـــدەدات ببت میحـــوەری ســـرەكی ھناردەكردنی غازی سروشـــتی لدەریای قزوین و ئاسیای ناوەڕاست بۆ

بازاڕەكانی ئوروپا لچوارچوەی ســـتراتیژیدا پرۆژەیكـــی كـــ بـــ پـــرۆژەی نابوكۆ

ناسراوە.گڕان ب دوای ناسنامیكی

نوداســـاكی ٢٠٠٧ ســـای یكالكرەوە بوو بۆ ئابووری توركیا، لو ســـادا وت رییكاریگ ل بتواوەتی قیرانـــی خراپكانـــی ســـای ٢٠٠١ رزگاری بوو، گشـــپدان برەو ئاستی رژەی گڕایوە، سروشتی ھوسان دابزی، بزنسمان و وەبرھنرانـــی بیانـــی دووبارە روویان ل توركیا كـــردەوە، ئابووریناســـی توركی ناودار (لبئحالن گرنگی رۆكی قورقومز) دەرەوەدا لجیھانـــی كردنی ترویـــج ل بینی و توركیا ئابـــووری بـــۆ

ئابووری توركیا.. گڕان

ئا: ھاوژین عومر

<<<ئمۆ

سرماییكی زەبالحی وتانی نداو دراوەتكئابووری توركیا، ئابووری ئنقرە

بھۆی ئو سیاستوە ل دوو سای رابردوودا رژەی ٧٠٪ی گشپدانی بخۆوە بینیوە

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{e^{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{Ò

٧٩

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

گڕاندنوەی باوەڕی وەبرھنران ب ئابووری.لگڵ ك چاوپكوتنكدا ل (قــــــورقــــــومـــز) (CNN تورك) سازیدا بوو دەت: ٤٠ ساڵ پش ئستا توركیا وتكی دواكوتووو بوو ل ئابووریدا، بم ئستا ت، لژمار دەكریشتووەكان ھگبازاڕە تازە پ ك لی ب

دەیی داھاتووشدا دەبت ھزكی ئابووری پشكوتوو.(قورقومز) ك كارەكانی راســـتوخۆ سر بنووسینگی ســـرەكوەزیران، بـــاس لـــوەش دەكات ھیـــچ گـــرێ و تگریـــك لبردەم وەبرھنرانی بیانی نماوە نتوانن سرمایكانیان ل توركیا بكارببن، ب پچوانی جاران یاســـا پاپشـــتیان دەكات و ھمان مافی وەبرھنركی

.ییان ھخۆماحكومتـــی ئابوورییـــی پالنـــ ئـــو دەچـــپ ،سوود بووبو ب ندانرزشمواو ئدان»تپشدادوگ»لسای ٢٠٠٢ كۆی گشتی ســـرمایی بیانی وەبرھنراو یشت٢٠٠٧ گ چی لبووە كك نملیار توركیا زیاتر لل

(١٠) ملیار دۆالر.لمبارەیوە ھر

(قورقومـــز) دەت: «كـــرداری وەبرھنـــان كرداركی سوودبخشـــ بۆ ھردووال، چونك وەبرھنران بھۆی بگڕخستنی پارە قازانج دەكن، ئمش ھلی كاركردنمان دەستدەكوێ و سوود ل شارەزاییان دەبینین، بۆی توركیا

پشوازی ل ھموو وەبرھنرك دەكات».سرەڕای ئو پشـــكوتن برچاوە، بم ھشتا توركیا رووبڕووی چندین تگرە و ئاستنگ دەبتوە، خزنی دەوـــت كورتھنانی ل بودجدا ھی، بتایبت لپارەی رۆیشتوو، بكاری ھشتا رژەكی برزە، نزیكی ٩٪ لنو گنجان بۆ ١٦٪ برز دەبتوە، لپناو زابوون بســـر ئو ئاســـتنگان، پســـپۆران پیانوای توركیا ھاوكات لگڵ بردەوامیدان ب سیاســـتی وەبرھنان پویست ھوی جبجكردنی ئو پودانگ ئابوورییش بدات لیكتی ئوروپا رایگیاندووە و بھۆیوە (٢٨) وت توانیویان ئاســـتی میسالیت و

پگیشتنی ئابووری.

بـ دوای نـاسـنامیـكی نـوـدا

<<<ئمریكا زۆر نارەحت و ل توڕەی

ھماھنگییكانی توركیا و ئران لبواری وزەدا، ھاوكات ھندێ وتانی ئندام ز لیۆرۆ ح لپیوەندی توركیا ك لشڵ بگلوتانی ئاسیای

ناوین ناكن

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{e^{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{Ò

٨٠

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

بپی یاسای سزاكانی توركیا «ئیھانكردنی ھر شتكی توركی» تاوان و بپی یاسا كسی تاوانكار سزا دەدرت. تا ئستا بھۆی ئو بندە یاساییوە دەیان رۆژنامنووس ســــزادراون، رۆژنامنووســــانی تورك ھــــردەم ل خمی ئوەدان نكون كشــــمكش لگڵ دادگا و رووبڕووی مانموو ئرباری ھم سوە، ببنكان نیاســــا جینائیچندیــــن رۆژنامنووس ھن قمكانیان ل نووســــینی بابت ھســــتیار و گرنگكان نكوتووە و بوران خۆیان

ل وروژاندنی بابت بڤ و ترسناككان دەدەن. توركیا خۆی لستیارەكان لھ تنووسین دەربارەی باب ك یو نووسینانكیان ئكوە، یتوەدا دەبیندوو شــــرۆژنامنووسان بشوەیكی تاككسی پی ھدەستن، و سایت ی ئاژانس و نووسینگگر شــــیان لوی دیكئرۆژناموانییكانــــوە. كۆڕبنــــدی (بیانــــات) یك لم كۆڕبندیی ئیسالمیی سربخۆیانی ك ناووناوبانگكی فراوانی ل نوەندی رۆشنبیرانی توركیا ھی، رۆژان ھزاران كس ل رگی ئینترنتــــوە بھۆی ئو كۆڕبندییوە راوبۆچوون دەربارەی پرســــ ھســــتیارەكان دەگۆڕنوە، كاری سرەكی كۆڕبندی (بیانات) شیكردنوەی دیاردە و پشــــھاتكان بشوەیكی رەخنگران پشكشكردنی راپۆرتی رۆژنامگــــری ســــربخۆی. (تۆلگا كوركوت) رۆژنامنووســــكی گنجی كۆڕبندی (بیانات)ە، ماوەی دوو سا لو دەزگای كار دەكات، ئو سرقای نووسینی ی كتییودەون و میتنینگــــبارەی ئك بــــوو لوتار(بیانات) لشاری ئیستانبول دەربارەی (میدیای سربخۆ)

ســــازیدابوو، (تورگوت) دەربارەی تجربی كاركردنی لو كۆبندیی سربخۆی، دەت: «رزگاركردنی، (بیانات) ئیزافیكــــی دەومندی بخشــــیی ژیانی ئیعالمی من، پشــــتر ل چندین ئاژانس و رۆژنام و نوەندی میدیای كارم كردبوو، بردەوام ھســــتم دەكرد ك چاودریكراوم و كســــك بدواموەی یان چاودری زاتیم لسر خۆم دانابوو، بم ئستا ھست دەكم ئازادم و ئوەی بموێ دەینووســــم». ل توركیا جیاوازییكی زۆر ھی ل نوان ئــــوەی ل رۆژنامیكــــی ئازاد یان پابنــــد كار بكیت، ملمالنــــ و جدەلكــــی گورە ل نوان ئــــو دوو جۆرە كارەی راگیاندن ھی و ھریكیان خۆی ب راســــتتر و

.واقیعبینتر دەزاننووسین دەربارەی بابت ھستیارەكان

پرسی مافكانی مرۆڤ پرســــكی ھستیارە، نووسینیش دەربــــارەی خاوەنكی تووشــــی لپچینوە، ھندێ جار سزادانیش دەكات، یكتی ئوروپا بردەوام سرزەنشتی توركیــــا دەكات بھۆی پرســــی مافكانــــی مرۆڤوە، ئو مســــلی الی دەوتی توركیا بابتكی ھستیارە، تا ھنووك بھۆی نووسین لو بارەیوە چندین رۆژنامنووس سزادراون. رۆژنامنووسك لبارەی ئومسلی دەت: «ســــان ســــدان كركار بھــــۆی نبوونی سیســــتمی سالمتییوە ل كارگكان گیان ل دەستدەدەن، لكاتكدا لیاســــای توركیادا ب ئاشكرا جخت لو الین كراوە، بۆ نموون، ھر ئمســــاڵ (٢٠) كركار ل كارگیك بھۆی نبوونی سیتســــمی پارزییوە گیانیان لدەستداو بم

مترسی و ئاستنگكانی بردەم میدیای سربخۆ لتوركیا

رۆژنامگری توركی لبردەم رەخن و

نوبوونوە

<<< رۆژنامنووسانی تورك ھردەم

ل خمی ونكوەدان نئ

كشمكش لگڵ دادگا و رووبڕووی یاسا جینائیكان نبنوە

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٨١

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

جگ لمیدیای ئازاد كس ئاماژەی بو تراژیدیای نكرد.ئۆجــــالن، لگــــڵ رۆژناموانــــی چاوپكوتنكــــی

رۆژنامنووسك دەخات بندیخانوەوەك ئاماژەمــــان پدا میدیای ئازاد ب پچوانی میدیای پابنــــد دەســــت بــــۆ بابت ھســــتیار و بڤــــكان دەبا و دەیانوروژنــــ، ل توركیا باســــكردن ل حاڵ و گوزەرانی تتی توركیا دەچكوردان یان دانیشتوانی باشووری رۆژھ ژارترین ناوچوە، ھستیار و سوورەكانھ ی پرســــخانل توركیا ناوچی كوردان، لوێ بكاری و چوساندنوە ر لســــكیكان و عمنیــــزە ئی خراپــــی ھــــو مامترۆپكدای، ســــوپای تورك ب بیانووی برەنگاربوونوەی شڕڤانانی پارتی كركارانی كوردستان ھمتی سربازی توند ئنجامــــدەدات، زۆرجار دەســــتگیركردن و ئازاردان و كوشــــتنی خكی ســــڤیلی لدەكوتــــوە، ل ماوەی رابردوودا تا سرھندانی رۆژنامگری ئازاد كس بۆی نبوو رۆشــــنایی بخات ســــر حاڵ و گوزەرانی ئابووری و ئمنی و ســــربازی ناوچ كوردنشــــینكان، بم ئستا ی شــــكاندوە و زوومی خستۆتیچكو رمیدیای ئازاد ئســــر ئو پرس، ل برامبردا دادگاكانی توركیا چندین رۆژنامنووســــیان ب تۆمتی باســــكردنی ئو بابتانی ھانــــی جوداخــــوازی دەدەن، ســــزاداوە. (راغــــب دۆران) رۆژنامنووســــكی ئازادە، ســــای ١٩٩٤ چاوپكوتنكی بدوكارانی كودســــتان (عری پارتــــی كربڵ رگــــلئۆجالن) ســــازدابوو. ل رۆژنامیكی سر ب كوردەكان بــــوی كردبۆوە، دادگای ئاسایشــــی دەوت بھۆی ئو

چاوپكوتنوە ســــزای (١٠) مانگــــی زیندانی بۆ بیوە، (دۆران) لمبارەیــــوە ب زمانكــــی گاتجاری دەت: «نازانم چ حیكمتك لوەدای دادگا لســــر ئنجامدانی

چاوپكوتنك رۆژنامنووسان بند بكات».رۆژنامنووسانی توركیا و ژیانكی ناخۆش

كشــــب ندیخانتوركیا ب ت: ل(راغیــــب دۆران) دەلــــ ژیانی ھمــــوو پیاوــــك بتایبتی گر ئــــو پیاوە

.نووس برۆژنامل توركیا بندیخان بشكل ژیانی كۆمیتی، بشكی گرنگی ژیانی تاك پك دن، زۆرینی ك نووســــر و رۆژنامنووس و شــــاعیرانی توركیا بشــــی زۆری ژیانیان نم الیبارەت بر ســــكردووە، ھڕكان بندیخانب لــــ(دۆران) دەــــت: ب»ەندیخان لمردن باشــــترە، ئوەی پی ل كوشــــتن گڕابتوە بندیخان وەك بھشت الی ئو، بۆی بخداری ئو پیاوانی ل توركیا لبری كوشتن

ل بندیخان ئاخنراون». كراو لدەغی ســــوور و قخا ت بســــتا (٤) بابتا ئتوركیــــا ھژمار دەكرێ، ھــــر رۆژنامنووســــك ھوی وروژاندنیان بدات، بند كردن سووكترین سزای دەبت، ئو بابتانش بریتین ل قتلوعامی ئرمن و كشــــی كورد و كمكردنوەی رۆی عســــكر و باسكردن ل كسایتی و رۆی ئتاتورك، ل ماوەی (١٥) سای رابردوودا بھۆی

باسكردنی ئو بابتان (٢٥) رۆژنامنووس تیرۆركراون.كۆنترۆكردنی دەزگا رۆژناموانییكان

دەزگا رۆژناموانیی ئــــازادەكان ل رگی خولی راھنان نووسدای رۆژنامی باشكردنی ئووە ھكنیكی نوو تئــــازادەكان دەدەن. بپــــی داتاكان تنھــــا دەزگایكی رۆژناموانی كۆنترۆی ٦٠٪ ی نوەندە میدیاییكان دەكات، لالیكی دیكوە زۆرینی رۆژنامنووســــان بشوەیكی یان ب ،یر خۆیــــان ھســــری زاتیان لالئیرادی چاود

دەست پابندبوونی ئایدیۆلۆژییوە دەنانن.یاساكان- ئازادی رادەربین كۆت و بند دەكن

ماددەی ٣٠ ل یاســــای ســــزاكانی توركیــــا، دیارترین ئو ی ئاراسوە رەخننووساننی رۆژنامالیل ك یمادداندەكرێ، چونك لو ماددەیدا ھاتووە (ھركسك ئیھانی ھر شــــتكی توركی بكات وەك تاوانبار تماشــــادەكرێ) ،كــــردن چیی ــــن: مانای (ئیھاننووســــان دەرۆژنام ؟ باشــــنیچی دەگ (كی توركیموو شــــتھ) یئــــ كی بیوەندییك چ پرخانی پرۆژەیــــژ گرتــــن لرەخنئیھانوە ھی؟ بڕای نوخبگرانی تورك، ئیشكالیتكی گورە ل تفســــیركردنی یاســــاكان و بیارە تشریعی و تنفیزییكان ھی، كاركی قورسیشــــ ل وتكی وەك توركیا رۆژنامنووس بیت، ب تایبت رووپۆشــــی رووداوە گرمكانی ناوچ كوردنشینكان بكیت، ب كورتی وای ھوكانــــی حكومت لــــم بوارە ھشــــتا تقبولكردنی گۆڕانكاری لالین خك و عسكر و الین ستاتۆپارز و .ویستو كاتی زیاتر پ كی قورسوە شتكانمالیستك

<<<ل توركیا

كشب ندیخانبل ژیانی ھموو پیاوك بتایبتی

گر ئو پیاوە نووس برۆژنام

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٨٢

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

چند ھفتیك پش ئستا بڕز فلكدین كاكیی سرۆكی كۆمی دۆســــتایتی كورد –تورك و شــــاندی كاكییكانی شــــداری كردن لمــــی كوردســــتان داوەت كرابوون بۆ برھكۆنفرانســــی گردبوونــــوە و نزیكبوونوەی ئایــــن و ئاینزاكان (كۆنفرانســــی دەدە گركین) ك ل رۆژانی ٢٥ تا ٢٠١٠/٥/٢٧ ل شــــاری ئۆرفی توركیا بڕوەچوو، بــــم بھۆی ھندێ كاروباری تایبت، بڕز فلكدین كاكیی نیتوانی ئامادەی كۆنفرانسك بت و شاندكی رۆشــــنبیران و ئكادیمییكانی

كاكیی بشدارییان كرد.لــــم كۆنفرانســــ كــــ مــــاوەی ســــ رۆژی خایاند شــــاندی علوییكان و بكتاشــــییكانی موس و تلعفر و برتل و كاكییكان (ئھلی ھق و یارسان)ی كرماشان و چل تنانی تبرــــز و علوییكانی حلب ل ســــوریا و علوییكان و

بكتاشییكانی توركیا بشدارییان كرد. ب كان كییشاندی كاك ،یشتنیان بۆ شاری ئۆرفڵ گگلنونرایتی بڕز فلكدین كاكیی ئامادەی كۆنفرانسكبوون ل الین دكتۆر ئحمد تاشــــكین سرۆكی لیژنی ركخستنی كۆنفرانســــك و مامۆستای زانكۆی دیاربكر و نوری ئۆكۆتان پارزگاری ئۆرف و ســــرۆكی شارەوانی و چندین مامۆستای

زانكۆوە پشوازییكی گرمیان ل كرا. كی ئامادەكاری كۆنفرانسی لیژنم وتكیانی رۆژی یبرلسو پارزگاری ئۆرف و شاندە میوانكان خوندرایوە و وتیكی تایبتی فلكدین كاكیی ك ئاراستی كۆنفرانسك كرابوو

لالین دكتۆر ئحمد تاشكینوە خوندرایوە.ئوارەی ھمان رۆژ چندین باس لكۆینوە لالین پسپۆرانی

بواری علوەی و ئاینزاكان پشكش كرا.ل رۆژی دووەم، بشــــداربووانی كۆنفرانسك گشتكیان كر ،شــــاری ئۆرف كان لوییلــــگای پیرۆزی عندین جبۆ چلوانــــ مزارگی ئســــن دەدە و حاجــــی بكتاش و دەدە گاركین، لم گشتدا پاریزگاری ئۆرف یاوەریی بشداربووانی

كۆنفرانسكی كرد. ل رۆژی ســــیم و كۆتایی كۆنفرانسك بشداربووان سردانی شــــارۆچكی حرانیــــان كرد و ئاســــوارەكانی ئــــو ناوچیان بســــركردەوە و ئوارەی ھمان رۆژ ئامــــادەی بڕوەچوونی

روڕەسمی ئاینی علوییكان بوون. پاش كۆنفرانسك، لیژنی ریكخستنی كۆنفرانسك گشتكیان بۆ شــــاندی كاكییكان و علوییكان ركخســــت ك ماوەی ٧ رۆژی خایاند و تیدا چندین جگی پیرۆز و مزارگ و وەقفی علوییكانیان ل شارەكانی ئۆرف و ئامد و عنتاب و حاجی ،شتم گر كردەوە، لسنبول بســــترە و ئنككتاش و ئبشاندەك چندین جگی پیرۆز و مژوویی علوییكانی بسر كردەوە، بتایبت گۆڕی حاجی بكتاش ك پشــــوایكی یانی بكتاشــــییكانی سرانســــری دونیای و ئامادەی روڕەســــمی ئاینییان بوو لو شاران، ھروەھا ل پرلمانی توركیا لالین (رەھا چامرئۆغو) ئندام پرلمانی توركیا لسر لیستی پارتی داد و گشپدان پشوازی ل شاندەك كرا و ناوبراو خۆشحای تانی دراوسم جار یانزاكانی وكتوانرا بۆ ی ی كخۆی دەرب

لیك بۆندا كۆبكرتوە.لبــــر ئــــوەی ئم یكم دیــــدارە، پشــــوایانی علوی و بكتاشییكانی ئنازۆڵ زۆر ب گرمی پشوازییان ل شاندەكان دەكرد، و ھویان دەدا ك فراوانترین روونكردنوە لسر باری

ژیانی كۆمیتی و رۆشنبیری خۆیان نیشان بدەن.ل شــــاری ئامد جگ ل قی ئامد، ســــردانی پیشــــانگی ھونرمندی فۆتۆگراف یوسف ئاكۆنیمان كرد ل ھۆی (ئاكچی بۆربــــۆ) وات (چۆقی تــــاوەر) ل نزیك دەرگــــی ماردین، ئم ل كانی جیھان كناوبانگی تابلۆ بنو ل بریتیی یپیشانگ ندە ھاتووەترمو ھونزوومــــی ئ رەنســــا نمایش كراوە و بف

ئامد.قالی ئامد چوار دەرگای ھی، ماردین، ئاو، ئۆرف، سرای، ئم قی تمنی ٢٠٠٠ ھزار ســــا وپش سردەمی رۆمانییكان

دە رۆژ ل نو علوییكانی توركیاداعلوییكان ھموو ئاین و ئاینزایك و

كولتوورك قبووڵ دەكنرەزا كاكیی

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٨٣

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

بنیات نراوە. ردانی منارەی ٤ ســــتونمان كرد كد ســــشــــاری ئام ر لھبشوەیكی زۆر سرنج راكشر و سرسوڕھنر بنیات نراوە

و خۆی ب ٤ پارچ دار راگرتووە.دیارە پش ئستا ھلومرجی سنوورەكان و سختی ھاتووچۆ بواری ندەدا بئاسانی ئم گرووپان یكتر بناسن، بم بۆھۆی م جۆرە دیدارو لوای كرد ئ ئارادای ۆ لمئ ی كو ئازادییئیكتر نزیكبوونوە بت ئاراوە و ھموو الیك ھیوایان دەخواست

ك ئم پیوەندییان بوتربت.شایانی باس، علوییكان و بكتاشییكان ل توركیا ك وەكو خۆیان ئاماژەیان پ كــــرد ژمارەیان زیاتر ل ١٢ ملیۆن، وەكو سرچاوەكان ئاماژەی پ دەكن نزیكی ٦-٧ ملیۆنیان كوردن بتایبت ل دەرسیم و دەورەووبری ئوانی تر تورك و عرەبن، بوە ناســــراون ك خككی ئاشتی خواز و ھمن و ئارامن و ل توندڕەوییوە دوورن و ب میانو ل ئیســــالم ناســــراون و ئاشتیخوازن و ھموو ئاین و ئاینزایك و كلتوورك قبووڵ دەكــــن، كۆمگیكی كراوەن بۆ ھونر و رۆشــــنبیری، بۆیــــ توانیویانــــ جگی خۆیان ل دەزگا رۆشــــنبیری و كۆمیتییكان بكنوە و زۆریان الینگری چارەســــری ئاشــــتییانی دۆزی كوردن و بشــــكی گرنگی الینگرانی دەنی و سیاســــی و رۆشنبیری لی مگدەزگاكانی كۆم

كوردستان و توركیا علوین.ھروەھــــا ل ئوروپا جگی رــــزن، چ حكومت، یاخود خــــك، چونك مزھبیان لســــر بنمای لبوردەیی و

قبووڵ كردنی بیروڕا و كلتوری خكی ترە.لم سردانماندا چندین شتی جوان و سرسوڕھنرماان

بدی دەكرد ك علوییكان پیەوی دەكن. كیندین وەقــــف و تشــــارەكانی توركیــــا چ ل

( نــــ مخا ج )علوییــــكان ی بــــدی دەكرێ، ھر بناوی وەقفكیان كی ی ا و شــــپ

ئاینییانوە نراوە، ھروەھا چندین ماڵ بشــــوەی ئوتل بۆ میوانان و گشــــتیاران درووست كراوە لسر ئركی خودی علوییكان ب ئوەی حكومت یارمتییان بدات، بك برانبر ئو جمخان و وەقفان باج دەدەن وەكو ئوەی ل ئستنبول ھی ك سان ٢٠٠٠ دۆالر باج دەدەن برانبر

ب وەقفكیان ببیانوی ئوەی ك لســــر ت لنانبنیات نــــراوە، ت وقافكی ئموفرۆشــــتنی ئو كتبانی ك علوییكان

. یت ھن باجی حكومچاپی دەك كان لوییلگرنگتریــــن ریوڕەســــمی ع

١٦ی ئابی ھموو ســــاك، لو رۆژە قزای ل علوییكان

بكتاش ك گۆڕی

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٨٤

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

حاجی وەلی بكتاشــــی تدای بــــۆ ماوەی ٣ رۆژ كۆدەبنــــوە، لم ســــ رۆژەدا نزیكی نیو ملیۆن

كس روو دەكن ئم جگ پیرۆزەل نزیك گــــۆڕی حاجی وەلــــی بكتاش (١٢٤٨-١٣٣٧ز) لــــ قــــزای حاجی بكتاش نووســــراوە (دەستی پاك، داونی پاك، كرداری چاك)، ئمش وەكو شارەزایان ك لوێ نیشتجن ئاماژەیان بۆ ئــــوە كرد ك داوای حاجی وەلی بكتاش بووە بۆ

شونكوتووانی ك ل ژیاندا پیەوی بكن. ھروەھــــا بینــــای جمخان ل حاجــــی بكتاش بشــــوەیك كراوە ك زۆر سرســــوڕھنربوو، لــــدەرەوە گرم بوو، بــــم كچووین ژوورەوە وەكو ئوەی ســــپلیتك یاخو ئیاركۆندشــــنكی گورە كاربكات چونك زۆر ساردبوو، ك پرسیمان ی كوانل كــــوە ھاتووە؟، یچییــــ ل مــــئلسر راســــپاردەی قایممقامی قزاك یاورەیمانی كرد گووتی (شــــوەی بیناك كــــ پنجرەكان لســــرەوەن ھــــۆی ئم ســــاردییین بۆ ئوەی ئگر گۆشت بۆ ماوەیك لم ژوورە ك ب ژووری جم كوندن ناســــراوە بمنتوە ھیچی بســــر

نیت.

بینای جمخانش بھمان شوە جی پرسیاربوو، چونك دەرگاكی زۆر نزم بوو، وەمیش بۆ ئوە ئوەبوو ك دەب ھركسك بچت ئو ژوورەوە وەیو شــــب و دەرگایئ رێ، بۆیســــوجدە ب

كراوە.ســــبارەت ب روڕەسمی ئاینی علوییكان وەكو خۆیــــان ئاماژەیان پ كرد زووتر ل مای شــــخ یاخود ئاغا بڕوەدەچوو، بم لم سانی دوایی

.ڕیچوەدەچی (دەدە) یاخود (پیر) بما لنك ھر ل گوند، بكو ل شارە گورەكانی وەكو ئستنبول و ئنكرە و عنتاب جمخانی گورە و وەقــــف بنیات نراوە، تنان ل شــــاری عنتاب ك نزیكــــی ٣٠٠ ھزار علوی كــــورد و توركی تدای كاركردن لسر بنیاتنانی گورەترین وەقف دەســــتی پ كردووە ك بریتیی لــــ جمخان و

.ل و قوتابخانئوتلــــ ھمــــووی گرنگتر، لــــ شــــون پیرۆزەكانی بكتاشییكان، ئاماژە ب نوور (رووناكی) كراوە و درەخت بووەت شــــتكی پیرۆز، ھروەھا جیاوازی ل نوان ھق و ناھق، دەســــپاكی و دەس پیسی

كراوە.

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٨٥

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

باســــكردن لســــر علوییكان و رورەســــم و دابونریتی كۆمالیتی و ئاینییان باســــكی زۆری دەوێ و بــــم چند الپڕە تــــواو ناب، چندین كتب لــــوێ چاپ كرابــــوو، ھرچنــــدە ھندێ كتبمان دەســــت كوت، بالم ھمووی ب زمانی توركــــی چاپ كــــراوە، بۆی ســــوودكی ئوتۆمان ل نبینی، ئوەی جی داخ لم ســــردانماندا تنھــــا علویی ب رەگــــز تورككانمان بینی و لگیان دانیشــــتین چونك رۆیشــــتنمان لسر كمان لند كوردنھا چت وان بوو، بۆیداوەتی ئ نبول بینی كستروە و ئنكنتاب و ئو ع ئۆرف وییلر وەكو عوانیش ھكتاشین، ئوی و بلع

تورككان دەئاخافتن. ی كگایانو جلــــ كماندا یردانم ســــر لھســــردانمان كرد پرلمانی توركیا بوو و لالین رەھا چامرئۆغۆ ئندام پرلمانی توركیا لســــر لیستی پارتی داد و گشپدان پشوازیمان ل كرا، لرەدا باس لو دانیشتن ناكم، بكو باسی ئو دیاردەیــــ دەكم ك لگڵ چوون ژوورەوەمان بۆ نو پرلمانی توركیا بدیمان كرد، ئویش بوونی

ھاووتیان ب رژەیكی زۆر ل نو پرلمان. ڕاندەوە كوە گو دیاردەیان بــــۆ ئكانــــم ئھاوڕ

ئم خكــــ ھاتوونت نو پرلمان بۆ ناڕەزایی دەربین برانبر رووداوی كشتی حوڕییی نوان ین لم ناڕەزایی دەربئیســــرائیل و توركیا، بــــدەروەی پرلمان دەب، بۆی دوای دانیشــــتنمان لگــــڵ ئنــــدام پرلمانكــــ، و چوونمــــان بۆ كافتریــــای پرلمان، رووی پرســــیارم كردە الی كمانرلندام پر داوای ئسل زەی كڕو بئ م لو دیاردەیمان و پرســــیاری ئگھاتبــــوو ل

كر.ل وەم دا گووتی: ل پرلمانی توركیا، ھفتی ییان ھسكا ی كسانو كك دانراوە بۆ ئرۆژ ل دانیشن ك ســــانو كڵ ئگن لوەی ببۆ ئناوچكیان دەنگیان پ داون، پاش دانیشــــتنیان لگڵ ئندام پرلمانك، ســــرۆكی لیســــتكان ر بكانی ســــمانرلندام پڵ ئگوە لكۆبوونپارتكانیان دەكن بۆ بیستنی سكای ئو خكی ھاتوون بۆ پرلمان، تنھا ئم نا، بكو ھفتی رۆژك ئندام پرلمانكان دەچن ئو ناوچانی وەی لداون بۆ ئ یان پی متمانكــــكخ كنزیكوە گوێ ل ســــكا و داواكارییكانیان بگرن، چونكــــ زۆربی خك بتایبت ناوچ دوورەكان

ناتوانن سردانی پرلمان بكن!

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٨٦

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

مـۆزەخـانـكانی تـوركیـا.. گانــــ ،النـــژووی گكـــی گرنگی كولتوور و میكھاتپ مۆزەخانـــكلوپـــل و كرەســـت نمایشـــكراوەكانی نـــو مۆزەخانكان ن، مۆزەخانجیاجیاكان دەك ژووییم ردەمس گوزارشت لدابونریت و بســـرھاتی گـــالن دەگتـــوە و خزمتكی گرنگ ب مژوونووســـان و توـــژەران دەگین، توركیا یك لو وتانی ك لســـر ئاســـتی جیھاندا بـــ زۆری ژمارەی مۆزەخانكانـــی بناوبانگ و زۆرینی شـــارەكانی مۆزەخانی

جیاواز لخۆ دەگرت.

مۆزەخان بناوبانگكانی توركیامۆزەخانـــی ئیســـتانبۆل كۆنترین و گورەتریـــن مۆزەخانی توركیایـــ، پانتاییكی یكجار فراوانـــی ھی، لچند بش و

الیـــك پكدت، لودا توەر و كولتووری ســـرجم ھرم و ناوچكانی توركیا ب جیاوازی ئیتنی و ئایینوە، كۆكراوەتوە. ئم مۆزەخانی مژوویكی كۆنی ھی، سان قیبلگای دەیان

ھزار گشتیارە.ھر لشـــاری ئیستانبۆڵ جگ لو مۆزەخانی، مۆزەخانیكی سربازیش ھی ك چك و تقمنی و جلوبرگ و پلی سربازی سردەم جیاجیاكانی توركیا ھر لدەوتی عوسمانییوە تا

دەگات دەوتی ھاوچرخی توركیا لخۆدەگرت.

(ئای سۆفیا) عراقت و شونگی بیك گیشتنی ئاییینكان

مۆزەخانی (ئای سۆفیا) شونگیكی تایبتی لنو ھونری

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٨٧

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ـــوەی مژوو و كولتووری وتكتالرســـازیدا ھی، بیك لشـــون سرســـوڕھنرەكانی دنیادادەنرت، لرووی كلتووری و ئایینیشوە زۆر تایبتمند و جیاوازە، ســـردەمانكی زۆر ناوەندی ئایینی ئیمپراتۆریتی رۆمانی بووە، لســـردەمی بادەســـتی عوســـمانییكانیش ،مۆزەخان تاتورركیش كراوە بی ئكۆمارەك وت و لـــمزگتا ئســـتاش زۆرك ل موسمانان و كریستانكان بشونكی پیـــرۆزی دەزانن. (ئایا ســـۆفیا) دەكون نـــوان مزگوتی

(سوتان ئحمد) و كنیسی (ئیرین).مژوونووسانی بیزەنتین پیانوای (ئایا سۆفیا) لنوان سانی (٣٢٤م-ك٣٣م) ب بیاری ئیمپراتۆر (قوستنتین) بونیادنراوە، بم پاشـــماوەیك لئاكامی سرھدانی پشوی و نالباری بارودۆخی ئمنی بتواوەتی دەســـووت، دواتر لسردەمی

ئیمپراتـــۆر نیودیۆنیوس نـــۆژەن دەكرتوە، بـــم دووبارە لئاكامی ھگیرســـانی شۆڕشـــی (نیـــكا) ئاگركی كورەی لدەكوتـــوە. دوای ماوەیك (جوســـتینیان)ی ئیمپراتۆری لسردەستی ھردوو تالرســـازی بناوبانگ (ئیسدوروس و .نیسورەترین كگ توە و دەكرنتیموس) نۆژەنی دەكاتئ

(ئایا ســـۆفیا) چندین كۆگ و پارچی گورەی مڕمڕ و بردی نقركراو لخۆ دەگرت ك ل ئاســـوارە مژووییكانی

ئنادۆل دادەنرت.(١٠) ھزار كركار بشـــداریان ل دروستكردنی (ئایا سۆفیا) كردووە، ماوەی دروستكردنی (٥) ساڵ و (٢١) مانگ و (١٠) رۆژی خایانـــدووە، رووبرەكی خۆی لـــ (٧٥٧م٢) دەدات، لسردەمی قمەوی عوسمانییكاندا كراوە ب (مزگوت)

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٨٨

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

و چنـــد گۆڕانكارییكی تدا كراوە، ب بیاركی ئتاتوركیش ل ســـرەتای ســـییكانی سدەی

.(مۆزەخان) رابردوو كراوە بمرۆڤ لـــ (ئایا ســـۆفیا) دا ئیرتكی مژوویی زەبالح دەبین، شوەی زەخرەفی دیوارەكانی خۆی لوەكانـــی كزۆر پت گـــو كۆ و بۆیـــ(١١٧) كۆگ دەدات، مرۆڤ سرسام دەكات، لودا قودرەت و بادەستی زەخرەف و ھونری

تالرسازی بیزنتییكان ھست پدەكرت.لســـرووی (دەرگا گورە)ك دەرگایكی درژ تد كی مۆزائیكی دانســـقتابلۆی ك ،و پانـــبرچاو، مژووی نخشكشـــانی بۆ ســـدەی نۆیمی زانیینـــی دەگڕتوە، تابلۆك عزرەتی مسیح لســـر عرش دانیشتووە و پاشایك داوای پاڕانوە و غوفرانی لدەكات، لمالو ئوالی حزرەتی مسیحیشـــدا دوو ون دت برچاو، یككیان ونی (مریم)ە و ئوی دیكشـــیان

ونی پادشـــا (گابریاد)، خاـــی ھر باكش لمۆزەخانی (ئایا ســـۆفیا) شوەی ركخستنی رووناكییـــ، بجۆرـــك رگـــی پنجرەیكی گورەوە ل بنمیچی ھۆی ســـرەكی تیشـــك بۆ ســـرجم بش و ھـــۆڵ و باخانكانی دیكی

تالرەك دەگوازتوە.ئمۆ مۆزەخانی (ئیا سۆفیا) شوەی جارانی، رەونقـــی جارانی ھـــر ماوە، جگـــی نیگای گشـــتیاران، ب جیـــاوازی ئینتیمـــای ئیتنی و مزھبی و ئایینیان. (ئایا سۆفیا) نیشانیكی جوانی شاری ئیستانبو، ئیستانبوڵ وات (ئایا

سۆفیا).

« مۆزەخانی بۆدرۆم»ئـــم مۆزەخانیـــ لنـــو قـــی (بـــۆدرۆم) توو دەك ورەیكی گیق دروســـتكراوە، ك

نوان دوو دوورگوە.

<<< ی (ئایمۆزەخان

سۆفیا) شونگیكی تایبتی لنو

ھونری ،یالرسازیدا ھت نشوك لیب

سرسوڕھنرەكانی دنیادادەنرت،

لرووی كلتووری و ئایینیشوە

زۆر تایبتمند و جیاوازە

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٨٩

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

(تحیف) یمۆزەخانبردی بناغی ئم مۆزەخانی سای ١٩٦٠ دانراوە، مۆزەخانك ل دوو ھۆی گورە پكدت یككیان ئیركۆلۆژییكان، للوپك بخستنرووی تتایب

ئوی دیكش تایبت ب كلوپلی ئیتنۆگرافی. (تحیف) یرمی مۆزەخانــــف ی ١٩٨٧ بســــاكرایوە، مبســــتی سرەكیش لكردنوەی بریتی ك و پاشماوە ئیرۆكۆلۆژیانوەی ئكۆكردنبوو ل

ناوچی مۆگال پی دەومندە.

« مۆزەخانی میالس»ئومۆزەخانیــــ تارادەیــــك بچووكــــ لــــرووی كری گشتی مۆزەخانوە، رووبروو پانتاییرووب ی ١٩٨٣ دەســــت بت، ســــاك د(٤٠٠م٢) پ ل

دروستكردنی كراو سای ١٩٨٧ كرایوە.

«مۆزەخانی ئرۆكۆلۆژی»ئو مۆزەخانیــــ دەكوت نــــو رووبری قی

مرمریــــس كــــ ســــای (٣٣٤ پ ز) لالیــــن ئســــكندەری گورەوە دروســــتكراوە، مرمریس بھۆی ھكوتــــی جوگرافی ك دەكوت نوان ھردوو دەریای ئیج و دەریای ســــپی ناوەڕاســــت ھروەھــــا دەكات، ســــردانی زۆر خككــــی تایبتیشــــ ب خســــتنڕووی كلوپل و پاشماوە

ئركۆلۆژییكان.

«مۆزەخانی ئنكرە»ب دووەم گورەترین مۆزەخانی توركیا دادەنرت، رووبركــــی فراوانــــی ھی، چندیــــن كلوپلی فۆلكلــــۆری و جلوبرگ و كرەســــتی كۆن لخۆ

دەگرت و بشوەیكی مۆدرنی ركخراوە.« مۆزەخانی مۆگال»

دەكوتــــ نــــو باخانــــی بندیخانــــی كۆنی (عدلی) ئو مۆزەخانی تایبت ب پاشــــماوەی ئــــو رووەك و ئاژەنــــی ك لــــ لكۆینوە و

ھكندنكانی سای ١٩٩٢ دۆزراونتوە.

<<<مۆزەخانی

تمۆگال»، تایبب پاشماوەی ئو

رووەك و ئاژەنی ك ل لكۆینوە و ھكندنكانی

سای ١٩٩٢ دۆزراونتوە

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٩٠

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

دالیان.. مملكتی كـــ

وەاران

شاكما

ی تناخ

تەخا

ی دجوان

ی یك

وع رە

ی وۆش

خوە

ماناس

ئ) ل

یان(دال

ی كت

ملم

دنیركر

سی <<

<

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٩١

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ــــیسكان (دالیان)، یك ل شـــارە جوان و مژووییكانی جوانـــی سروشـــتكی خـــاوەن ،توركیایـــسرسوڕھنرە، مژووی ئو شارە بۆ (٥) ھزار گوە، جوانی و پتڕســـتا دەگش ئســـاڵ پرادەبدەری ل تایبتمندییكـــی مژووییكی پبخشـــیوە و وایكـــردووە ببتـــ شـــونكی

گشتیاری سرنجاكش.(مـــۆگال)، ھرمـــی تـــودەك (دالیـــان) دانیشـــتوانكی پشت ب گشتوگوزار دەبستن، بتایبت لو چند ســـای دواییدا ك چندین ھوتل و ریســـتۆرانتی لسر شـــوازی مۆدرن ینارە دەریاییو كئ (lsuzu) ،دروستكراوەلكـــ خـــاوەن بایخكـــی ناوازەیـــ الی خكی شارەك بگشتی و گشتیاران بتایبتی، درژی ئـــو كنارە خۆی لـــ (٥) كیلۆمتـــر دەدات، نسا رچاوە دەگرێ كوەوە سی لكگرنگییدەبت موتنی ھلكدانانی كیس دەگمنكانی (كاریتا)، ئو كیسنی جیا ل ھموو ناوەكانی

دیكی دنیا تنھا لو ناوچیدا دەبیندرن.

دەریاچكی (كۆی چاگز)دەریاچی (كۆی چاگز) تایبتمندییكی دیكی یو دەریاچ(دالیان)داوە، جوانی ئ سروشتی بلوەدای ك سرچاوەكی ل ئاوی چیاكانوەی و بھۆی جۆگیكی (١٢) ك لدەریای ناوەڕاست كدەریاچ كی ئیزافی بوەی جوانییدەكات، ئداوە زۆری و چی دار قمیش لمبرو ئوبری وز و لوەرزی ھاوینان ســـلـــ ك كـــدەریاچ

زستانان زەرد خۆی نیشاندەدات. كـــی زۆر لـــدا ژمارەییـــو دەریاچر لـــھـــبانـــدەی دەریا دەژیت ك جوانی و شـــوەیكی سرنجاكشیان ھی، لوان مراوییكان. برەی ب یی ھكـــی زرەنگ كتـــی دەریاچرۆژھ رەی رۆژئاوای بم بت، بناو دەبر (زتۆزۆئ)

كناری (دالیان).

«ئفسانی كانۆس»كانۆس، ك دەكوت ئوبری دەریاچی (كۆی جاگز)، شاركی دیرۆكیی، دەومندە ب شونوار و كۆشـــك و قـــ و پرســـتگا. لكدانوەیكی ئفســـانیی ھی لبـــارەی دروســـتبوونی ئم شـــارە، ك ب ئفســـانی (كانۆس) ناســـراوە،

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٩٢

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

كورتی ئفســـانك ئوەی، كاتك (بیبلیس)ی كچی (ھیلتۆس) دەكوت عشـــقی (كانۆس)ەوە، بم ئو بو خۆشویســـتی رازی نابت و رەتیدەكاتوە، بۆی (بیبلیس) تووشی حاتكی دەروونی خراپ دەب و، دەرەنجام خۆی دەكوژت، ـــك باوكـــی (بیبلیـــس) واتكرداررچوەك پبیاری دوورخســـتنوەی (كانۆس) (میلیتوس) دەدات، بـــۆ ناوچی Karia یان دالیان، ئویش

لوێ نیشتج دەب و شارك دروستدەكات.بلم بچووككان. سرچاوەیكی گرنگی داھات

دانیشـــتوانی (دالیـــان) بھـــۆی ھكوتـــی شـــارەك لســـر دەریا و نزیكی لـــ دەریاچی (كۆی چاگز) بلم بۆت كرەســـتیكی بژوی شتیاریدا كوەرزی گ ل خاســـمیداكردن، نپ كوە بۆ دەریاچشـــارەك شتیار لزارەھا گھدەگوازرنـــوە، ھروەھا وەك كرســـتیكیش بـــۆ راوەماســـی و راوكردنـــی باندەكانی دەریا

بكاردت.

گرما و ئاوی كانزاییگرما و كانیی كانزاییكانی (دالیان) بشكی دیك ل الینی جوانی و تابلۆ قشـــنگكی كان لكانزایی نن، كابینـــكدو شـــارە پئوەرزی ھاویندا ژمارەیكی زۆر گشتیار رووی تدەكن بتایبت ئوانی نخۆشی پستیان ھیـــ، گرماوەكانی (دالیان) لـــ گرماوی مووی لی توركیا جیاوازە، ھكانی دیكمرھقوڕی سوور دروستكراوە، گشتیاران ئوانی نخۆشی پســـتیان ھی، ســـرەتا تواوی جستیان لو قوڕە سوورە وەردەدەن، پاشان وەی قوڕەكر رۆژ، دوای وشك بوونب دەچنئینجا ب ئاوی كانزایی كانیاوەكان دەیشـــۆن، بپی لكۆینوە زانستییكان، ئو ئاو قوڕە چارەســـركی بســـوودە بۆ نخۆشییكانی .خشست دەبپ روەھا جوانی بست، ھپ

ئاوی كانیاوە معدەنییكان پیتی ل كالیسۆم و كبریت، پلی گرمی دەگات ٤٠ پلی سدی،

رما و كانییگكانزاییكانی

(دالیان) بشكی دیك ل الینی جوانی و تابلۆ

قشنگكی ئو شارە پكدنن،

كابین كانزاییكان ل وەرزی ھاویندا ژمارەیكی زۆر گشتیار رووی

تدەكن بتایبت ئوانی نخۆشی

یستیان ھپ

<<<

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٩٣

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

جگـــ ل ســـوودەكانی بۆ پســـت، دەگوترێ پكھاتیكی بھزیشـــ بۆ بۆرییكانی مز و میزدان و گورچیل، ھروەھا ب سوودیش بۆ رمكانی نتركردنی حاسك و چارەســـئ

ئسك.سیركردنی مملكتی (دالیان) ل ئاسمانوە خۆشـــی و رەوعیكی جوانـــی دەخات ناخی ســـانی لو بتایبـــت تماشـــاكارانوە، ی باڵ چارۆگۆكـــســـواربوونی ف دواییدا كزۆر بوبۆتوە، ك بھۆیوە دەكرێ تماشای دەریاچك و تكبوونی رەنگی ئاوی ســـوز و زەرد ب یكتری و لگڵ جوی بلمكان كی سروشتی دانسقی تابلۆینو ببینی، ك

دەدات.

چشتخانی دالیانچشتخان (متبخ)ی (دالیان) چشتخانیكی دەومنـــدە، چندین خواردن و خواردنوەی

میللـــی لخۆدەگرـــت، دیارتریـــن جۆرەكانی ك ،خواردنی (دالیان) ماســـی سپی (بور)ی كان بو دالیان كی تام و بۆنخۆشـــماســـیی

(١٢) شوە ئامادەی دەكن.(كافیـــار) یش پلـــی دووەم لـــ ریزبندی داگیردەكات. (دالیان) دەریاییكانی خواردندالیانیـــكان زۆر بناوبانگن لـــ ئامادەكردنی زەالتـــ و موقبـــالت ل گژوگیا و ســـوزایی ناوچكـــ، بتایبـــت ئوانـــی لـــ لۆبیا و خـــاس و پلكدار و لیمۆن ئامـــادە دەكرن. لـــ خواردنوەشـــدا (دالیان) ل شـــربتی .دەســـتمـــۆز و شـــفتی و گندۆرە و ترێ باسبارەت ب خواردنی سرپی و خراكانیش، شاورم، فالفل دیاریترن جۆرەكانی ئو شوە خواردنن، ھاوكات ھنگوین و رەشكی دالیان ناو و رەواجكـــی رادەبدەری ھی و خكی ناوچكانـــی دیك بۆ كینی ســـردانی دالیان

دەكن.

دانیشتوانی (دالیان) بھۆی

ھكوتی شارەك لسر

دەریا و نزیكی لدەریاچی (كۆی م بۆتلچاگز) بكرەستیكی

بژوی پیداكردن

<<<

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٩٤

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

بامۆكال.. قی لۆكـــــ

،نادۆلتی ئنگی وشكی قیان (ھیراپۆلیس) شار بامۆ كالدەكوت ســــر دەریای ئیج، مژووی بونیادنانی بۆ سردەمی رۆمانكان دەگڕتوە، شــــارەك لســــر شــــوازی ئندازەی شارستانی (ھلنستی) نخشكراوە، پادشا (برگامون) یومینیسی دووەم ب ناوی (ھییرا)ی ژنی پاوانی ئفسانیی (تیلفیوس)

ناوی ناوە، واتای (شاری پیرۆز) دەگینت.راوبۆچوون و لكدانوەی ئفســــانیی و زانســــتی زۆر لبارەی دروستبوونی (بامۆ كال) ھی، بسرھات ئفسانییكان باس

لوە دەكن، ك كچكی یكجار ناڕك و ناشیرین لسر لوتكی چیای (كۆگیلز) خــــۆی فێ دەدات ناو دەریاوە و كچك بھۆی ئاوەكوە روخساری تواو دەگۆڕدرێ و كچكی جوانی ئفسوناوی ل دەردەچت ك دواتر مرد ب كوڕی پاشــــای ناوچك دەكات، لــــو كاتــــوە ئوە باوە ك ئــــاو و ھوای (باموكالــــ) جوانی و قشنگی ب كچان دەبخش، ئستاش ژنان وەك باوەڕھنانك بو ئفســــانی ل پناو جوانكردنی پست و سیمای دەموچاویان ســــردانی (باموكالــــ) و ناوچــــ گشــــتیارییكانی دەوروبری

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٩٥

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ـــــ یان بھشتی سپی

دەكن.كنــــاری دەریــــای (ئیج) لــــ (بامۆكال) یك پارچ لســــر ئندازەی پلیكان بشــــوەكی تدریجی سپی ھگڕاوە، ھندك (بامۆكال) ب ببھشــــتی ســــپی یان (قی لۆك) ناو دەبن، زانســــت پیوای ھۆكاری دروستبوونی كنارەك بو شوەی و ئاو و ھوای تایبتییكی بــــۆ ئوە دەگڕتوە ك جۆگ و رەوە ئاویی شۆڕبووەكان لكانیاوەكانی چیای (كۆگلیز) بۆ نو دەریای (ئیجــــ) لرگدا دەكوت پدەشــــتكوە لوــــدا چند لق و

پۆپكی لدەبتوە ئینجا تووشی ترەسوبی كالیسۆس دەبت، پاش پدەشــــتك جۆگ ئاوەكان دەكون دەرچیكی فنكوە ك ٢٤٠-٣٠٠ م درژە، لودا ئاوەك تووشــــی كشــــوھوایكی فنك دەب، ئینجا ترەسوب كالیسۆمییك دەبت كالیسۆمكی ھیالمی سارد ك ماددە كالیســــۆمك كلسكی جرمی دروست

دەكات.(٣٠٠٠) ك (بامۆكال) لــــ ناری ئیجكانی ككلســــیی پلیكانم درــــژ و (٣٠٠) م پــــان و (١١٩) بــــرزە، چند ســــوودكی

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٩٦

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

جوانكار و پزیشكی ھی، رەنگكی جوان ب پیست دەبخشــــ، چارەســــری ھندێ لنخۆشییكانی پســــتیش دەكات، لرووی پزیشكییوە سوودمندە بۆ نخۆشــــییكانی، برزبوونوەی پاپســــتۆی خوــــن و رەقبوونی ماســــولككانی دڵ و رۆمانتیزم و ئیقیلیمــــی و نخۆشــــییكانی كۆئندامی گدە و

چاو. سروشتی جوانی (بامۆكال) لگڵ ئاوە كانزاییكی وایانكــــردووە لوەرزی گشــــتیاریدا خككی زۆر ســــردانی بــــكات، (بامۆكال) چندە شــــونكی گشتیاری گرنگ لخۆی دەگرت، لوان (مدرەجی پانۆرامی) و ناوچی (دیزلی). ھروەھا ب دەورەی ٥ كم ل شارەك دەرەجاتی (كاراھاتیس) دەبیندرت ك چند كانیاوكی كانزایی تدای بۆ چارەســــری

نخۆشی رۆماتیزم و پست یكجار كاریگرە.وەك ســــرەتا ئاماژەمان پدا (ھیــــرا پۆلس) یان (بامۆكال) ناوچیكی مژوویی گرنگ، پاشماوەی شونواركی دیرۆكی قوتبووەوەی تدا دەبیندرت، لوان گرماوە رۆمانییكان و كنیسی (درگلی) و دەروازەی سركوتن و پیكری ئپۆلۆ و چندانی

.دیك سازیش، شارەكنی بازاڕ و پیشالیبارەت بســــژنــــان ،ناوبانگــــب (قومــــاش) بدروســــتكردنی بشدارییكی دیاریان ل رستن و چنین و نخشاندنی قوماش ھی، ل رووی خواردەمنیشوە بوە ناسراوە چند خواردنكی تایبتی ھی وەك شوربای برنج و

فاسۆلیا و كبابی دروستكراو ل باینجان.دەوــــت ل پناو ئیســــتیحاب كردنی رژەی زۆری زراندووە كورەی دامكی گــــیگشــــتیاران فگ ،یر ھندەفمكی شیستگودا ونزیك ئر لھشــــارەك ب ئیســــتانبوڵ و ئنقرە دەبستتوە، ئم وای ترمیناكی گورەی پاس و ئۆتۆمبل بۆ ئوانی دەیانوێ ل رگی ئۆتۆمبلوە گشت

بكن.شــــوەی دروســــتبوونی كناری (ئیجــــ) لنزیك دیرۆكییــــ شــــونوارە لگــــڵ (بامۆكالــــ)سرنجراكشكانی، ركخراوی نودەوتی (یونسكۆ)ی ناچار كرد ســــای ٢٠٠٢ ئو شارە بخات لیستی شونوارە مژوویی گرنگكان، پاشماوە كۆنكانی تی لم مرۆڤایرجوەك توراســــی س یو ناوچئ

قمبدات.

رھاتسبئفسانییكان

باس لوە دەكن، ك كچكی

یكجار ناڕك و ناشیرین لسر لوتكی چیای (كۆگیلز) خۆی فێ دەدات ناو

كدەریاوە و كچبھۆی ئاوەكوە روخساری تواو دەگۆڕدرێ و

كچكی جوانی فسوناوی لئ ت كدەردەچ رد بدواتر مكوڕی پاشای ناوچك دەكات

<<<

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٩٧

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٩٨

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ۆنیـنی باوتنی فش و مككی باكابادۆكیا.. سروشت

،شــــتیاری دیاری توركیایكی گیی كابادۆكیا، ناوچناوچئو ھرم ب كورخان و جنییكان ناودارە، لودا گشتیار یانیــــان دەتوانبت لتایبوە، بواییــــۆنی ھھــــۆی باب

لئاسمانوە تماشای دیمنی باكشی ناوچك بكات.گشــــتكردن بھۆی باۆن ھواییــــكان تنھا وەرزی ھاوین

ناگرتوە، بكو ل زســــتانان و پاییــــزان و وەرزی بھاریش گشتیاران دەتوانن سردانی ناوچك بكن، باۆن ھواییكان تا ئاستی ١٥٠٠ م برز دەبنوە بنو دۆڵ و دەشت و برزایی ننگ دەخشــــجگار قكی ئن و تابلۆییچیاكان گوزەر دەك

برچاوی تماشاڤانان.

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

٩٩

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ھواییكان

كابادۆكیا. شیاوترین و لبارترین ناوچی فینی باۆنكانكابادۆكیا بھۆی جوانی سروشت و ھكوت جوگرافییكیوە ناوچل ككــــت. یكددەشــــت و دۆڵ و چیا و رووبار پ لــــھرە گونجاوەكانی فینی باۆنكان. گشــــت ئاسمانییكانی نزیكی ٧٠- ٨٠ دەقیق دەخاین. ھندكیان نزیكی كاتژمر

ش بشــــكدا خواردنیش پشــــتانمجۆرە گكــــن، لو نیوگشتیاران دەكرت.

پسپۆڕانی گشتیاری و گشــــتیاران ئامۆژگاریان ئوەی ھر ی لكشترووی گ ویستردانی توركیا بكات پك سسككابادۆكیا بكات تا لووە سیحر و جوانی سروشت ببینت.

ÔÖÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{j÷Á“

١٠٠

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ì{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{È{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{âıÅÌ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{È{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{âıÅ

سیروان ڕەحیم

من دیتمندانی دیاربكر

برھمھنانی فیلمكی گورە ل كۆم مندای بچوك

ھچوون زۆر شتمان بۆ دەگتوە. من دیت، فیلمك ب ھمنی، ب

زەنگكی وریاكردنوەی پ دەنگ دەكات ملی بكوژان.

ÔÖÌfiÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{‚

١٠١

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

Ì{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{È{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{âıÅ

دەپرســـت، ئرە كوی؟ زەالل وەم دەداتوە، ئرە گوندكی ئرمنی بوو، وران كرا. گولستان دەپرست، بۆ وران كراوە؟

زەالل دەت: نازانم بۆ. نیشكو دوو كماشـــاكردنی ئنی تكی كورت و دیمیرستتمن بچوك، بم ئستا و مژووی دەوتی تركیا ب جۆرك پكوە گرێ دەدات، جۆركی سرسامكر و پ ل بیركردنوە. دیمنی بسرھاتی پ كسری قكردنی ئرمنیان، ل دوندا

و ورانكردنی كوردستان و كوشتنی كورد، ل ئستادا. لبردەوامی كاری سرشقامدا گولستان و فرات توشیان دەبت ب ژنكی لشفرۆشـــوە. ئو خانم ركالمی ئامادەكردووە و و دوو مندائ ،یوایپ كوە. خاتوونویان بكاتـــت بدەببۆ كاركی وەھا زۆر لبارن. خاتوونی لشفرۆش لبر شورای شارەكدا ئو مندان دەبینت و داوایان لدەكات ریكالمكانی بۆ بوبكنوە. ئوان ب شـــوەیكی خـــرا ركالمكانی بۆ م پاشان دەبن بب ،رەتا پارەیان ناداتوە. ســـنودەكبھاوڕێ. ب تایبتی لگڵ گولستاندا. بردەوام گولستان لگڵ خۆی دەگت. تا رۆژك بكوژی دایك و بابیان «نوری كایا» دەبـت ب كیاری خاتوونی لشـــفرۆش. خاتوون و گوســـتان لبر دەرگی ھۆتلكدا ل چاوەڕوانی كیاردان، كاتك كیار دەگات و گولستان دەیبینـت دەتاست، بم زوو دتوە سر خۆی. «نوری كایا» ب خاتوونی لشفرۆش دە: «دەچینوە ما، كســـمان لماڵ نیی و ماك ل بارە» بم خاتوون لم ھۆتوە ماڵ و لس ناچمڵ كـــگر من لخن» :ـــدەكارەكمان دەكین». بم كابرا ســـوورە لسر چوونوە بۆ باشترە، دەچین ب«:یار دەدات و دەماڵ. گولســـتان ب یم تۆ مدەڕۆم، ب باش» :م خاتوون دەی» بكماگولستان» كابرا دە: «با بت، باشترە ئومان لگڵ بت،

دەرو دراوس گومان ل ھیچ ناكن». دەڕۆن، بگومان ل ماوە ئوان دەچن ژووركوە و خریكی كاری خۆیـــان دەبن. گولســـتان ب ماكـــدا دەگڕت، پاش م كابرایت، ئوواســـراوەكان، بۆی دەردەكھ نبینینی وھموو ژیانی ل شـــڕ و كوشتندا بسر بردووە. دەمانچكی لسر مزەك دەبینت و ھیدەگرت. كاتك ئوان ل كاری .كرماوی ماگ تشفرۆش دەچوە، خاتوونی لخۆیان دەبنپیاوەكیش الڵ و پاڵ لی راكشاوە، گولستان دەچت سری، تكشـــ ،مویش پشـــتی لدەكات، ئی تكرووی دەمانچو لـــ خو دای، بم گولســـتان تق ناكات. پاش دەرچوون بۆمان دەردەكوت گولستان دەمانچكی بردووە. پاش ئوەی دت و فرات دەبینت، پی دەت: «من دیت» من بكوژەكم بینی. دەمانچك رادەســـتی فرات دەكات. پاشتر ب ھاوكاری ھمـــوو مندانـــی ھاوڕیان ركالمك بـــ كۆم كۆپی زۆر

ئامادە دەكن. لسر ركالمك نووسراوە:

«بـــۆ ئاگاداری. نوری كایا، ك لو گڕەك و ل فن خانوودا دەژی، بكوژە».

ئـــوان ك شـــارەزای بوكردنوە ركالمن، ل ســـبینیكی زوودا ھمـــوو ئـــو گڕەك و مای نووری كایـــا ركالم باران دەكن. ل چاوتروكانكدا نووری كایا ئاشكرا و ریسوا دەكن.

ناوەڕۆكشوكی ئارام، شوك گوستان و فرات لگڵ دایك و بابدا ل زەماوەندك، ل دەرەوەی شار، برەو دیاربكر دەگڕنوە. ل ســـتان و فراتی بچكۆلك گوووە. شـــرەو ماڵ دەچنبچاوەڕوانی ئوەدا نین بكوژان رگیان پبگرن و داك و باوكیان گدا رتاریكیی نیوەش تی قوڵ*** لبكوژن. پیاوانی دەوبو خزان ب گوناھ دەگـــرن، رگیان پدەگرن و تاوانكی دیكـــی بكر نادیار**** ئنجام دەدەن. پیاوانی «ژیتم و حیزبو»ی ســـر ب دەوتی قـــوڵ، دەوتك ھزر و رامانی «ئرگنكۆن»*****ی كردووە ب بنچینی كار و دەست ل كس ناپارزت، ب ســـدان تاوانی لم جۆرەیان ئنجامدا وە لو شـــوە. ئتنادیاری ماون رانی بســـتایش بكو تا ئفیلمی «من دیت»دا شـــوكی ترە ل زنجیـــرەی تاوانكانی ئـــو بكوژان، كاتك تیدا دایك و بابی ئو مندان دەكوژن. گولســـتان و فرات ب خوشككی ساواوە روو ل مای ب پشت

و پنا دەكنوە. گولســـتان و فرات ماوەیكی كم دەتوانن خۆڕاگرن. ماوەیكی كـــم و ئیتر ن پارە دەمنـــت خۆراكی پبكن و ن دەتوانن كیـــان بكات. چونكت كۆمرســـیش دەوك كرێ بدەن. نپیاوانی دەوت، بكوژانی ســـر بـــ ژیتم بردەوام راوی ئو كسان دەكن بۆنی كوردایتیان ل دت. تاك ژن ھاوسیك ك بدەم داخوازی گولستانوە دەچت، ئویش پاش ماوەیكی كـــم لگڵ خزانكیانـــدا برەو ئیســـتنبوڵ دەگوزنوە. پاشـــتر، گولستان و فرات، رووبڕووی برستی و بكسییكی ترســـناك دەبنوە. لوە كارەساتتر مردنی خوشك ساواكیان دەبت. پاش ئوەی ھموو شـــتی ماك دەفرۆشن و دەیدەن ن، چونكچۆڵ بك كـــن ماخۆراك، دواتر ناچار دەكر بـــپارەی كریان نیی. دەكون سر شقام و كۆنكان. شوی یكم ل پنای شـــورای كونارای دیاربكر بسر دەبن. بۆ رۆژی دوایی زەالل دەناســـن. زەالل كنیشكك تمنی نزیكی تمنی گولســـتان. ئو شـــارەزای یاسا و رســـاكانی بازاڕ و شقام. منداك دەستگ، ب زۆر شت ب سر خكدا ساغ دەكاتـــوە. ھیچ ربوارك ناتوان ل دەســـتی زەالل دەچت

ئگر شتكی لنكت. زەالل دەبت ب ھاوڕێ و چاوســـاغی گولســـتان و فرات. ئو پاش كاریـــش دەیانباتوە كالوەكی خۆیان تا شـــوی تدا

بسر برن. ر بكی سكی گوندڕن. زەالل خقوربانیی شـــ نم مندائ یان لوەی گوندەكپاش ئ .دایك و باب ویش بكرە، ئدیاربالین سوپای تركیاوە دەسوتندرێ و ژیانی ل قدەغ دەكرت، دن دیاربكر و لگڵ باپیرە نابیناكیدا مرگســـاتان ژیان بســـر دەبن. دیاربكر ئو شـــارەی ل ئنجامی ورانكردنی دیھاتكانـــی كوردســـتاندا، ژمـــارەی دانیشـــتوانی ل نزیكی ســـ ســـد ھزار كسوە ب شـــوەیكی برچاو چند بارە

ھكشا. دیمنكی گرنگی فیلمك ك زۆر شـــت لـــ زار و چاوی ئم دوو منداوە دەگتوە، ئوەی، كاتك زەالل بدەم قسوە گولســـتان دەبات ســـر ورانیك، گولســـتان ل ھاوڕكی

ناوی فیلم:من دیت*

سیناریۆ و دەرھنان: میراز بزار

برھمھنر:میراز بزار

ب ھاوبشی:كالوس مك

فاتیح ئاكن**ونگرتن: شونی كوردستان - دیاربكر

2009پشاندان: ســاــی

2010كامرا:

ئیسابال كاسز موزیك:

مستفا بیبرمۆنتاژ:

میراز بزار 102خــولــك، 35

ملیم، رەنگاورەنگزمان:

كوردی، تركی

گولستان (شنای ئۆراك).

ÔÖÌfiÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{‚

١٠٢

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

نــــوری كایــــا رووبــــڕووی ھمــــان رەوش دەبتــــوە، بم گولســــتان نایكوژت. گولستان و فرات و منداكانی ھاوڕیان زەنگۆیكی گورە دەكن ملی نوری كایا-ی بكوژ. ھموانی ل ئاگادار دەكنوە. بسرھات و ئنجامی ئو گورگ و ئو

بكوژە چند ل یك دەچن؟ مرۆڤكان نایانكوژن، ئمی گیاندنی پیامی ھونری. ئركی ھونر و ســــینما وەھا دەبت، دژایتی كوشــــتن و دژایتی تۆ. بم ئاشكراكردنی راستی. جاڕدانی ھقیقت ب دەنگی

بند. ی لو كاترە، ئكی كاریگــــچ دەنگ ،ــــو مندادەنگــــی ئ

بندگۆی مزگوتوە ھاوار دەكات: «دیاربكریگل ئاگارداربن، نوری كایا بكوژە».

ئیتر ئو گورگ دەتوان چ بكات؟

ئنجاممیراز بـــزار ل فیلمی «من دیت»دا، چۆن بســـركوتوویی بكوژان ریســـوا دەكات، چـــۆن ب ھمنی ھانمـــان دەدات بۆ دژایتكردنـــی تۆ و كوشـــتن، بو چشـــنیش توانیویتی گۆشیكی تاریك، بم گرنگی مژوویكی غمناك و ترسناك خۆكردن، ب زۆر لـــ وە. بوتووی رونـــاك بكاتركســـ بپوپاگندەكردنـــی پووچ، ب ئوەی ئاســـتی ھونری و چژ بت خوارێ ئو كارەی كردووە. دەرھنر شایســـتی رزكی و جۆرە دەیخاتبردووە و ب تو بابدەستی بۆ ئ ك تتایب

بردیدەی بینر. ھروەھا الینكـــی كاریگری «من دیت» ئوەی، دەرھنر بـــم كارەی پنجرەیكـــی گرنگـــی بۆ توانینـــی بینری ئوروپایی ســـبارەت ب كشـــی كورد ل توركیادا كردەوە. پنجرەیـــك ل روانگیوە ب رۆشـــنی قۆناغكی تاریك و پ مترســـی توركیای لوە دەبیندرت. سانی نوەدەكانی سدەی بیست، ئو قۆناغی تیدا بكوژانی ژیتم ب سدان كســـیان یان كوشت یاخود شـــونبزر كرد، بم تا ئستا و كارەســـاتانت ئامادە نین لدەزگاكانی دەو ھیـــچ كام ل

بكۆنوە. گلۆ فیلمی «من دیت» دەشـــ ببت ب ھۆكار و ھاندەرك بۆ ئوەی ســـرلنوێ ئو دۆسییگل ھبدرنوە و كاری

پویستیان لسر بكرت؟

* ب زاراوەی كرمانجی ژوورو، وات بینیم.** فاتیـــح ئاكـــن: ١٩٧٣ ھامبورگ-ئمانیـــا. دەرھنر، سیناریست و برھمھنر. سای ٢٠٠٤ ختی ورچی زینی

برلینالی بۆ فیلمی (دژە دیوار) ب دەســـت خست. ھروەھا فیلمكانی فیلم ل (ر٢٠٠٧و بـــری ئبســـۆلینۆ ٢٠٠٢، ل) یدیكـــ

سركوتووەكانی سینمای ئمانیا بوون.

*** Derin Devlet متدا» ئـــو دەون ت لتی قـــوڵ. دەوواتـــای «دەول توركیـــا زاراوەیكی ناســـراوە. ئـــم «دەوتی قوڵ»ە

ســـرەتا نووری وا دەزان ركالمك چند دانیك و ھوی كۆكردنوەی دەدات، بم كاتك دتر ســـر شـــقامكی بـــردەم ماكیـــان چ ببینت، تماشـــا دەكات ھمان پڕە ب دەســـتی ھموو دوكانداركوەی. ھمان نووسین ب جامی وەینتر ئموو پشتشكھ م لوە كراوە. بكانموو ماشینھكاتك سر ھدەبێ، ل بندگۆی مزگوتوە منداك ھاوار

دەكات، جاڕ دەدات و دەت:«دیاربكریگل ئـــاگادار بن، نووری كایـــا بكوژە». دەنگك شـــپۆل دەداتـــوە، دەنگك ن نووری كایـــا، ن ھیچ كس،

ناتوان ری لبگرت.

ئاستی ھونریمیــــراز بــــزار (١٩٧١)-ی دەرھنر ب شــــوازك كارەكی برھمھناوە ھمن، شوازك دكش و دوور ل پوپاگندە و دژایتی كردنی كس. ئو راستگۆیان، ھونرمندان پنای بردۆتــــ بر ئو پیام، پیامی ســــینما. ئــــو چیرۆككی دارشــــتووە بینــــر بخــــۆڕا دەبــــات. ونگلكــــی گرتووە شانكروەھا زمانی كوردی زۆر دماشــــاكردن، ھشایانی تبكارھناوە. برھمك ل برھم دەگمنكانی ســــینمای .كوردیی كی زمانی فیلمی زۆربنزیك تركیا، ك كوردی للــــ فیلمكدا جگ ل نوری كایای ســــر بــــ ژیتم. ھموو

ئوانی تر ب زمانی كوردی دەئاخڤن.دایكــــی منداــــكان چیرۆككی بۆ تۆماركــــردوون، چیرۆكك لسر كاست و بردەوام مندان گوی بۆ رادەدرن. تنانت ساواكیان زۆر جار ك ژیر نابـتوە، كاتك گوێ لو دەنگی ،و دوو مندادواشــــت ئ ت. بۆیدەنگ دەبدایكی دەگرێ بكاســــتك دەخن بن گی گۆڕی ســــاواكی خوشكیانوە و

لگڵ ئو مرۆڤ پپول ئاسایدا دەیشارنوە. دەنگی دایكــــی چیرۆكی گورگكی تۆمار كردووە. چیرۆككی درینــــی ســــرنجاكش، چیرۆكك پیوەندی بســــرجم

:یوە ھكفیلم«ھبوو، نبــــوو، گوندك ھبوو. گورگكی ھار ھراســــانی كردبــــوون. بردەوام ھرشــــی دەكردە ســــر مگلی ئاوایی. گرت و چوونكیان بۆ ھوە، چك پیاوانی گوند كۆبوونرۆژسری. ل الپای چیایكدا ب گیریان ھنا. دەیانتوانی تقی لبكن و بیكوژن، بم پیاوكی بساچووی گوند نیھشت كی خستگۆشــــت پنزیك بووەوە و ل كگورگ بیكوژن. لبردەمی. كاتك گورگك خریكی خواردنی گۆشــــتك بوو، كابــــرا زەنگۆیكی كردە ملی. ھمــــوو ناڕەزاییان دەربی و گوتی: ب م كارە ھاتین؟ پیاوە پیرەكبۆ ئ مگوتیان، ئ میشــــنن ئیتر بۆ ھبھ و كارە زۆر گرنــــگ بوو، وازی لئــــئاشكرا بوو. ئیتر ل ھر مگلك نزیك بكوتوە، ھمووان خۆئامــــادە دەكن بۆ برەنگاربوونــــی و ئویش ناتوان ھیچ

بكات.» كو رۆژەوە گورگواو وەھا بوو، لچوو تسا پالنی كابرای برووی ل ھر كوێ دەكرد ب دەنگی زەنگۆك دەناســــرایوە. ریان ل دەگــــرت و ئویش ھدەھات. ماوەیكی كم توانی

بو جۆرە بژی و پاشان ل برسانا مرد.

میراز بزار (١٩٧١)-ی دەرھنر

ب شوازك كارەكی

برھمھناوە كوازمن، شھدكش و دوور لپوپاگندە و دژایتیكردنی كس. ئو ،راستگۆیان

ندانرمھونپنای بردۆت بر

پیامی سینما

<<<

ÔÖÌfiÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{‚

١٠٣

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

شڕی

وش رە

انیورب

. قكر

یاربی د

انمند

.(ئال

د حم

(مت

فرا <<

<

***** Ergenekonكۆكـــی وشـــك دیار نیی. ئفســـانیك باس لـــ ببوونوەی نـــژادی تـــورك دەكات. ئفســـانك ب ناوی دۆكـــوە ناودر وە كۆچیـــان كردووە و بوڕەتدا لبن كان لـــتورك كـــراوە كجیھاندا بوبوونتوە. یكك ل ركخستن گرنگ و نھنییكانی «دەوتی قوڵ»ە. ئم دەزگا نھنیی لپای پاراستنی بنماكانی كمالیزمدا زۆر كاری وەكو كوشـــتن، تۆقانـــدن و تیرۆری پیەو كردووە و دەیكات. بازرگانیكردن ب مادە ھۆشـــبرەكانوە یكك لـــ كارە بازرگانیـــی و ســـرچاوەكانی داراییانـــ. ئرگنكۆن بردەوام ھاوكاری ركخســـتنكانی مافیا، كوشتن و تۆقین دەكات و دەیانژینت. ل ناو ئندامانی «ئرگنكۆن»دا پارزەران ھن ك بشـــداریان كردووە ل دادگای دژ ب كســـانی وەكو «ئۆرھان پاموكی نووســـری تورك، ھگری ختـــی نۆبل بۆ ئدەبیات و ھرانـــت دینكـــی رۆژناموانی ئرمنی ك ســـای ٢٠٠٧ ل توركیا

تیرۆر كرا» ھروەھا ژەنرالگلی خاننشینیش ھن ك ئندامی ئرگنكۆنن.

ل بواری كوشتندا ئرگنكۆن ئم تاوانانی كردووە:كوشتنی س مژدەبری دیان ل متیا، سای ٢٠٠٧

كوشتنی ھرانت دینك، رۆژناموانی ئرمنی سای ٢٠٠٧كوشتنی قشیكی دیان ل شاری ترابزۆن سای ٢٠٠٦

نانوەی بۆمبا بۆ رۆژنامی جمھورییت ل شاری ئیستنبوڵ.ئرگنكۆن ھوی كوشتنی ئم كسانیشی داوە:

ئۆرھان پاموك/ نووسری تورك ئحمد تورك/ سیاستوانی كورد

ئۆسمان بایدەمیر/ ساستوانی كوردلیال زانا/ سیاستوانی كورد

فھمی كۆرو/ گۆشنووسی تورك(سرچاوە: كتبی نیشـــتمانی ب میدیا/سیروان رەحیم. وەشانی

دەزگای ئاراس ٢٠٠٨)

ھزگلی سیاســـی، دەزگاكانی ئاسایش، دەستی دادوەری، بڕوەبرایتییكان و ركخراوەكانی كوشـــتن، بتایبتیش «كۆماندۆی كوشـــتن» دەگرتوە، ئمان كۆم ســـتونن ك ئو دەوت شـــاردراوەیی نو دەوت لسریان بندە. رووبری قســـكردن ســـبارەت ب «دەوتی قوڵ» لگڵ سكاندای سوسورلوك «١٩٩٧» دا فراوانتر بوو. «دەوتی قوڵ» ل حفتاكانیشـــدا «ســـدەی بیســـت» لـــ رگی دەزگاگلـــی نھنی وەكو «كۆنترگریـــال» «بڕوەبرایتی

شڕی تایبت» كارەكانی خۆی بڕوە دەبرد. «JITEM»

ل ككو ی رمی یـــزە فم ھنی» ئی نھـــزی ژەندرمھدەزگا ترسناك و ب ھزەكانی «دەوتی قوڵ».

لـــو رۆژەوەی ك توركیا «ســـای ١٩٥١ « بوو ب ئندامی ناتۆ، ئم سازمانانی ب مبستی پاراستنی ئاسایشی ناوخۆ

و بنماكانی كمالیزم ھس. (ســـرچاوە: كتبی نیشـــتمانی ب میدیا/ســـیروان رەحیم.

وەشانی دەزگای ئاراس ٢٠٠٨). ی لو تاوانانت: « ئجھول جینایـــفاعیلـــی م» **** و ئۆرگانئ /ن «حیزبوالی دەی ڕابردوو لوەدەكانی سنترســـناكی دەوتی قوڵ بۆ تیرۆركردنی نیشتمانپروەرانی كورد و دیموكراتخوازانی تركیا دروســـتی كردوو پاشان خۆی ل ناوی بـــرد. « و لالیـــن JITEM-ەوە ئنجامدەدران. كســـانكی زۆر بوون بـــ قوربانی بكوژانی بكـــر نادیار و

دەوتیش تماشاڤانی ئو رووداوان بوو. عنتـــر موســـا كـــورد، نـــاوداری پیـــاوی و نووســـر (١٩٢٠=٢٠,٩,١٩٩٢) یكـــك ل قوربانییكانی ئو زنجیرە تاوان بوو كـــ رۆژی ٢٠,٩,١٩٩٢ لـــ دیاربكر رفاندیان و پاشـــان خك ترمكیان دۆزییوە. ب ترمكیوە دیار

بوو ك ب فیشك كوژراوە.

زار لمیراز بفیلمی «من

دیت»دا، چۆن بسركوتوویی بكوژان ریسوا دەكات، چۆن

ب ھمنی ھانمان دەدات بۆ دژایتكردنی تۆ و كوشتن، بو چشنیش

توانیویتی گۆشیكی تاریك،

بم گرنگی مژوویكی

غمناك و ترسناك ب سركوتووی روناك بكاتوە

<<<

ÔÖÌfiÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{‚

١٠٤

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

لڕوڕەســـمكدا ك گۆڤاری تایم (TIME)ی نودەوتی- چاپی توركیـــا ل ئنقرە ســـازیكرد، «دیالۆگ/ توركیاناســـی» ختی

باشترین گۆڤاری سای وەرگرت. گۆڤاری تایم-ی نودەوتی چاپی توركیا رۆژی ٢٠١٠/٦/١١ ل ئۆتلی ســـورملی ل ئنقرە، ب ئامادەبوونی شاندی كۆمی دۆستایتی كورد- تورك، كۆمك ل وەزیـــرەكان، پرلمانتاران، پارزگارانی شارەكان، سرۆك شـــارەوانییكان، رۆژنامنووسان، ھونرمندان، بیرۆكراتـــان و خاوەنكاران، ختی باشـــترین «كســـایتییكانی ساڵ»ی ل بوارەكانی «سیاست، كولتوور، ھونر، ئابووری، دنیای

كار و ركخراوەكانی كۆمگای مدەنی»دا دابشكرد.ســـرەتا دەســـتی نووســـرانی ھردوو گۆڤاری تایـــم و مجلیس (گۆڤاری پرلمانی توركیا) لپای ھوی بردەوامی بۆ پرەپدانی پوەندی نـــوان خاوەنكارانـــی ھرم و توركیا ختی باشـــترین كسایتی بخشی ب دارا جلیل خیات سرۆكی ژووری بازرگانی و پیشسازی ھرمی كوردستان. ھمان دەست ) ختی دۆستایتی كورد-توركی بخشی ب فلكددین كاكیی خاوەن ئیمتیازی گۆڤاری دیالۆگ. گۆڤاری «دیالۆگ/ توركیاناســـی» وەك باشـــترین گۆڤاری ساڵ دەستنیشـــانكرا و سرنووسری گۆڤارەك رۆژنامنووس شوان

«دیـالۆگ-توركیاناسـی» ختی

·^“Ì{{{{{{{{{{{{ÈÈ“˜^ï

١٠٥

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

تاڤینگ ختكی وەرگرت. پاشـــان بكر شـــوانی وەك نووسری گۆڤاری (دیالۆگ/توركیاناســـی) ختی باشـــترین رۆژنامنووسی

سای وەرگرت. لھمان روڕەسمدا، باشـــترین ھونرمندانی سای ٢٠١٠ لتوركیا ختی خۆیان لسر دەستی بڕز فلكددین كاكیی وەرگرت.

گۆڤاری تایم، وەكو نریتكی ســـان ماوەی ٧ سا خت بسر باشترین كسایتییكانی ساڵ لبوارە جیاوازەكانی ژیان دابشدەكات و خونرانی گۆڤارەك لڕی ئینترنتوە كسایتییكانی شاین ب وەرگرتنی خت دەستنیشاندەكات. ئمسایش جاری یكم بوو

شاندكی ھرمی كوردستان بۆ بۆنیكی گرنگی كولتووری لمجۆرە بانگھشت بكرت و خاوەنی ئیمتیاز و سرنووسری گۆڤاری دیالۆگ و توركیاناسی لپراوزی روڕەسمكدا چند بابتكی كولتووری و راگیاندنیان لگڵ ھونرمندان و رۆژنامنووسانی توركیادا تاوتوێ

كرد. كھاتبوو لمی كوردســـتان پرندامانی شـــاندی ھئ ،ی باســـجھریك، فلكددین كاكیی، دارا جلیل خیات، شـــوان تاڤینگ، بكر شوانی و ستار ئنوەر و تۆ مھدی خۆشناو ئندامی دەستی

.رانی گۆڤارەكنووس

باشترین گۆڤاری سای وەرگرت

·^“Ì{{{{{{{{{{{{ÈÈ“˜^ï

١٠٦

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ئا: توركیاناســـی/ دوای ئوەی گۆڤاری توركیاناسی- دیالۆگ ختی گۆڤاری سای لتوركیا وەرگرت، كۆمی دۆستایتی كورد-تورك زنجیرەیك دیدار و چاالكی كولتووری و رۆژناموانی

سركوتووی لناوچ جیاجیاكانی توركیا ئنجامدا.شـــاندی كۆمی دۆســـتایتی كورد-تورك، كـــ پكھاتبوو لھریك ل فلكددین كاكیی ســـرۆكی كۆم، شـــوان تاڤینـــگ ســـرۆكی ئنجومنی كارگـــی و دارایی كۆم و ھریـــك لئندامانـــی ئنجومنی كۆمكـــ تۆ مھدی خۆشناو و ساالر ئنوەر لگڵ گیشتنیان بۆ ئنقرە، كاتژمر ١١ی سرلبیانی ١٠ی حوزەیران شاندی كۆم چاویان كوت ب ئسكندەر ئترووشی سرۆكی گورەی ھۆزی ئرتووشیان و پاشـــان لگڵ كۆمك نووسر و رۆژنامنووسانی توركیا

زنجیرەیك دیدار و كۆبوونوەی ئنجامدا. ســـرلبیانی رۆژی ١١ی حوزەیران شاندی كۆم لھۆتلی سوس لئنقرە برز عومر میرانی نونری پارتی دیموكراتی

كوردستان ل ئنقرە سردانی شاندەكی كرد و لو دیدارەدا باس لتك جموجوی دیپلۆماســـی سیاستمدارانی ھرمی كوردســـتان و توركیا باس ل زەرورەتی دیالۆگی كولتووری كرا لی كورد و تورك. پاشـــان شـــاندی كۆمردوو گوان ھنلدیداركیان لگڵ خاتوو یوكســـڵ ئاڤشـــار بـــ نونرایتی شـــرەفدین ئلچـــی وەك جگری ســـرۆكی پارتی كادەپ، ئوارەی ھمان رۆژ لالین شاندەك ل خوانی ئدەن لالپن

پرۆفیسۆر فیسڵ ئایھان داوەتكران.بیانـــی١٢ی مانـــگ شـــاندی كۆمـــ و گۆڤـــاری دیالۆگ و توركیاناسی سردانی خانی چوارچرای بۆ چاپ و بوكردنوە كـــرد و لـــوێ دیداركی لگڵ سۆســـیۆلۆگ و كوردناســـی ناوداری توركیا پرۆفیســـۆر ئیسماعیل بشكچی ئنجامدا، لو دیدارەدا فلكددین كاكیی و بشـــكچی وای خستنڕووی دۆخی ھنووكیی ھرم و توركیا و ناوچك، چند پرســـكی

كولتووریش گنگشی لبارەیوە كرا.

چاالكییكانی كـۆمـی دۆســـرات

د فم

محگیر

دەنیر

ر مانتا

لمپر

ڵ لگ

ی كی

كادین

كفل

<<<

·^“Ì{{{{{{{{{{{{ÈÈ“˜^ï

١٠٧

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

دوای نیوەڕۆی ١٢ ی مانگ شـــاندی كۆم سردانی بارەگای سرەكی پارتی ئاشـــتی و دیموكراتی (بدەپ)یان لناوچی باـــگاد لئنقرە كـــرد و لالین تونجـــای باكرھان جگری سرۆكی پارتی ئاشتی دیموكراتی و عوسمان ئۆزچلیك ئندام و دیدارەدا باس لكرا و لـــشـــوازیان لمانی توركیا پرلپزەرورەتـــی بھزكردنی یكتی نتوەیی كورد كرا. پاشـــان ل دەپمانتارانی برلن پالیمان رۆژ لوارەی ھئ شاندەك

دۆی دیكمن ل ئنقرە ئوارەخوانكی بۆ ركخرا. كاتژمر ١٠ی بیانی رۆژی ١٣ی مانگ شاندی كۆم سردانی پرلمانی توركیای كرد و لوێ سرجم بشكانی پرلمانی بســـر كردەوە ك تیدا ھندێ لرۆژنامنووسانی پرلمان یاوەری شاندەكیان دەكرد ل ناساندنی پكھاتكانی پرلماندا. نیوەڕۆی ھمان رۆژ شـــاندەك چاوی ب پرلمانتارانی پارتی داد و گشپدان (ئاك پارتی) كوت و لالین عبدولموتیب ئۆزبگ ئندامی پرلمان لســـر لیســـتی (ئـــاك پارتی) و

ســـرۆكی لیژنی دۆســـتایتی پرلمانتارانی توركیا و عراق لپرلمانی توركیا نیوەڕۆ خوانكی بۆ ركخرا. دوای نیوەڕۆی ھمان رۆژ شاندەك لپرلمان لالین سحددین دەمیرتاش سرۆكی پارتی ئاشتی و دیموكراتی و حسیب قاپن و حمید گیالنـــی ئندامانی پرلمانی توركیا پشـــوازیان لكرا. لو دیـــدارەدا فلكددین كاكیی و دەمیرتاش كۆمك پرســـی گرنگیان سبارەت ب رووداو و پرەسندن و دوا پشھاتكانی توركیا و ھرمی كوردســـتان خســـتڕوو. لكۆی دیدارەكاندا فلكددین كاكیی بناوی یكتی پرلمانتارانی كوردستان داوەتنامیكی ئاراستی ھر ســـ فراكسیۆنی ئاك پارتی و پارتی گلی كۆماری و بدەپ كرد بۆئوەی سردانی ھرمی

كوردستان بكن و بدوا گۆڕانكارییكانی ھرم ئاشنابن.ئوارەی ھمان رۆژ شاندەك لالین كسایتی توركمان نافیع رۆستم خفاف پشوازیكرا، ك ھاوكات یكك ل ئندامانی ئنجومنی كۆمی دۆستایتی كورد- تورك لناوچی كچی

ــــتایتی كورد-تورك لتوركیا

BDP

كیرۆ

ساش

یرتدەم

ن ددی

ح

سڵ

لگی

كی كا

دینك

فل <<

<

·^“Ì{{{{{{{{{{{{ÈÈ“˜^ï

١٠٨

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

،كی ناوچو مۆزەخاننك بشـــترە دوای گنقئئۆران لنافیع خفاف لسر برزترین شونی ناوچك ئوارە خوانكی

ركخست. كاتژمر ٩:٣٠ خولكی سرلبیانی رۆژی ١٥ی مانگ، شاندی كۆم ســـردانی دەزگای لكۆینوەی ستراتیژی رۆژھتی ناوین (ئۆرســـام)ی كرد و لالین دەســـتی بڕوەبرایتی دەزگاك كۆمك پرس و توانینی گرنگیان ئاوگۆڕ كرد. دوای نیوەرۆی ھمان ڕۆژ شـــاندەك سردانی فیدراسیۆنی علوی بكتاشی (پیر عبدال)ی كرد، لو دیدارەدا بزاڤی علویزم و

رەوشی علوییكانی لتوركیا گفتوگۆی لسركرا. رۆژی ١٧ی مانگ شـــاندی كۆم لئنقرەوە برەو دیاربكر بڕكوتن و لكاتی گیشـــتنیان بدیاربكر، لفۆكخانی شارەك شـــاندەك لالین یكتی نڤیسكارانی كورد بگرمی

پشوازی لكرا.

رۆژی دواتر ب ڕبری یكتی نڤیســـكارانی كورد ئارژەن ئاری و ئازاد زاڵ و عیرفان بابائۆغو گشـــتكیان بنو شونوارە مژووییكانی دیاربكر دا كرد و چند شـــونواركی گرنگیان بســـركردەوە. ئوارەی ھمان رۆژ شـــاندی ناوبراو لالین عوســـمان بایدەمیر ســـرۆكی شـــارەوانی گورەی دیاربكر و ژمارەیك لئندامانی ئنجومنی شـــارەوانی ئوارە خوانكی

بۆ سازكرا. دوای نیوەرۆی ١٨ی مانگ شـــاندەك دیاربكری بجھشـــت و برەو شـــاری بتلیس، زدی شـــڕەفخانی بتلیســـی و مال یشـــتنیان شاندەككاتی گڕێ. ل وتئیدرســـی بتلیســـی كلالین حســـن جیالن ســـرۆكی كۆمـــی مافی مرۆڤی ئو شـــارە پشوازیكرا. پاشان شـــاندەك سردانی شارەوانی تاتوان-ی كرد و لوێ لالین جگری ســـرۆكی شـــارەوانی تاتوان و ژمارەیك ل ئندامانی شارەوانی پشوازیكران، دوای

كریارب

ی دەوان

شاری

رۆكس

یر دەم

بایمان

وسڵ ع

گ ل

م كۆ

دیشان

<<<

رانتی

فق

ی یۆم

پۆزسم

ل یی

كاكن

دیلك

ف <<<

كیاتور

ی مان

رلپ

ل

كۆمی

اند ش

<<<

·^“Ì{{{{{{{{{{{{ÈÈ“˜^ï

١٠٩

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ســـردانی دەریاچی ئفسوناوی حزرەتی نمروود، ك تنھا كاتژمرك ل تاتوانوە دوورە، شـــاندەك گشـــتكی بنو شـــون گشتیارییكانی تاتوان لسر دەریا كرد، ك زۆربی شتیارییگ نشـــو ل ككتاتوان ی یانوایشـــتیاران پگ

سرنجاكشكان لباكوور.رۆژی ١٩ی مانگ شـــاندی كۆم بمبســـتی بشداریكردن لفیستڤای كولتووری فق تیران برەو شاری وان بڕكوت، لكاتی گیشـــتنی شاندەك لالین ھریك لخاتوو گوشن ئۆرھـــان و دەنگیر میـــر محمد فرات ئندامانـــی پرلمانی توركیا پشوازیكران. رۆژی دواتر گشتكی گروپی بۆ میوانانی فیســـتیڤاڵ قی وان و دوورگی (ئاخ دەمار) لنو دەریای وان ركخرا. رۆژ دواتر بمبســـتی دەســـتپكردنی فیستیڤاڵ میوانـــان روویان لناوچـــی باخچ ســـرای (موكس) كرد، نپاشـــان زۆر شـــو ،یور لیران-یش ھت قگۆڕی ف ك

گشـــتییارییكانی ناوچك بســـركرانوە. ئوارەی ھمان رۆژیش خوانكی گشـــتی بۆ میوانانی فیستیڤاڵ لمای ناجی ئۆرھان باوكی پرلمانتار گوشـــن ئۆرھان لباخچ سرای ركخرا و پاشـــان تا درەنگانی شو خانم ھونرمند یكبوون و چند الوك بژكی دەڤرەك جۆش و خرۆشـــكی خۆشیان خســـت نو میوانان. سرلبیانی رۆژی دواتر ب ئامادەبوونی ژمارەیكی زۆر لپرلمانتاران و ھونرمندان و رۆژنامنووسان و نووسران و وژەڤانانی كورد لھموو پارچكانی كوردستان ســـمپۆزیۆمی فق تیران دەســـتی پكرد، ك تیدا چند دیراســـ و لكۆینوەیكی گرنگ لبارەی فق تیران، ژیان و برھمكانی ئو ك شـــاعیرەی كورد پشكشكرا. دواتر لرورەسمكدا كۆتایی ب فیستیڤای كولتووری فق تیران ھات و شـــاندی كۆم لڕی ئیستانبووە برەو كوردستان

گڕایوە.

تیپار

ك ئا

انیتار

مانرل

پ ل

كرەی

ژماڵ

لگگ

ڤین تا

وان ش

<<<

رانتی

فق

ی گۆڕ

ر س

ی لكی

كادین

كفل

<<<

كیاتور

ی كا

شتوی ك

زیر وە

ڵلگ

ی كی

كادین

كفل

<<<

·^“Ì{{{{{{{{{{{{ÈÈ“˜^ï

١١٠

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ســـرۆكی ھرمی كوردستان (مســـعوود بارزانی)، دون ل سحددین ب «دەپكی پارتیـــی ئاشـــتی و دیموكراســـی «بشـــاند شـــوازیی لپ

سرۆكایتیی (ئحمد تورك)، كرد.ل دیداركدا، گفتوگۆ ل بارەی چۆنیتیی سازكردنی كۆنفانسك ل ھولری پایتختـــی ھرمی كوردســـتاندا كرا ك ھموو الین سیاســـییكانی كورد

بشداری تدا بكن. دەب ختی كردەوە كج ،انســـو كۆنفبارەت بســـ ،(رۆك بارزانیســـ)زەوینسازی بۆ ئو كۆنفانس بكرت و مبستیش ل سازدانی، چسپاندنی دەب یاند ككی ستراتیژیی كورد و، ڕایگیارت وەك خیاری ئاشـــتی بخ

ھموو الیك ھوی ئاشتی بدەن و ناب شڕ خیاری كورد بت.(بارزانی)، ھروەھا ڕایشیگیاند ك ھرمی كوردستان ب ھموو توانایكوە پشـــتگیری ل خیاری ئاشتی دەكات و ھیوادارە ھموو پارتییكانی توركیا، پشـــتگیری لـــو خیارە بكـــن، چونك دنیـــا گۆڕاوە و ئو چند ســـای كوو دەبت، بڕ چارە ناكرش ی كورد بشك لماندیان كڕابردوویش س

ل ڕی دیالۆگ و دانوستان و لكتگییشتنوە بت.ل الین خۆیوە، (ئحمد تورك) ڕایگیاند ك دەب كوردیش ھلی ئاشتیی

بۆ خۆی بەخسن و ئو كۆنفانسی ك سازیش دەكرت، بیرۆكی (سرۆك بارزانی)ـیی ك بر ل دوو ســـاڵ خســـتبووی ڕوو، ئامانجیش ل سازدانی ئو

كۆنفانس، چسپاندنی ئاشتیی ل ھموو ناوچكدا.ئمو ل توەركی دیكی دیدارەكدا، (ئحمد تورك) باســـی ل كردنوەی نووسینگی نونرایتیی پارتیی ئاشتیی و دیموكراسی «بدەپ» ل ھولری

پایتختی ھرمی كوردستاندا، كرد.سرۆكی كۆمی دۆستایتی كورد تورك پشتگیری ل دەستپشخرییكی

سرۆك بارزانی دەكات ھفتی پشـــوو بڕز مسعود بارزانی ســـرۆكی ھرمی كوردستان پشوازی ل بڕز ئحمد تورك و شـــاندی یاوەری ل پارتی ئاشـــتی و دیموكراتی كرد و جاركی تر ســـرۆك بارزانی رایگیاند ك پویســـت كۆنفرانسكی نتوەیی گشتیی كورد ل ھولر ببسترێ بۆ لكۆینوە ل خیاری ئاشتی و دیموكراتی

بۆ چارەسری مسلی كورد. لم كۆنفرانسدا ھموو حزب و الین سیاسییكانی گشت كوردستان بشدارببن و ل داھاتووی كوردســـتان بكۆنوە و رگ چارەی ئاشـــتییانكانی مسلی

كورد بخن بر باس.

زه مینسـازی بۆ كـۆنفرانسی نتوەیی بۆ ئـــكۆمــی دۆستایتی كــورد تــورك پـشتگیری ل دەسـتپشـخـرییكـی

·ÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{ï]Å]ÊÅÌe

١١١

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

بـــم بۆنیـــوە، فلكدین كاكیی ســـرۆكی كۆمـــی دۆســـتایتی كورد تـــورك و ئندامی پشـــتیوانی كوردســـتان پرلمانتارانی یكتی والینگری خۆی بۆ پشـــنیارەكی بڕز سرۆك بارزانـــی دەربـــی و داوا دەكات كۆڕوكۆمـــی سیاسی و رۆشنبیری كوردســـتان پشتگیری لو پشـــنیارە بكات تـــا زووترین كات كۆنفرانســـی نتوەیی گشـــتیی كورد ل ھولر ببســـترێ و بكرت و بر ل ھموو شتك ل ئستاوە دەست بكرت بـــ دامزراندنی لیژنـــی ئامادەكاری بۆ م كۆنفرانسی كاری ئو خشـــت ڕنامدانانی ب ویستزۆر پ وێ كرۆژ دەردەك رۆژ ب ك گرنگھمـــوو كورد كۆببنوە و ل بارودۆخی ئســـتای كوردســـتان بخن بر بـــاس و لكۆینوە و تا خیـــاری ئاشـــتی و دیموكراتی ببتـــ توەری

بنڕەتی خباتی ئستا و ئایندەمان.

دوای ئـــوەی داواكار گشـــتی ل دادگای تاوان گرانـــكان تۆمتی پرۆپاگندە بۆ تیـــرۆر و ھاندانی ھزری جوداخوازی ل توركیا دای پاڵ سۆســـیۆلۆگ و كوردناســـی ناوداری توركیا پرۆفیسۆر ئیسماعیل بشكچی ك دۆســـتكی درینی گلی كوردە و داكۆكیكاركی سرســـختی ماف رەواكانی كورد بووە بھۆی ئموە پشـــتر ١٧ زیندانی كراوە، دادگای بشـــكتاش ل ئیســـتانبوڵ جاركی دیك داوای ٧,٥ سزای زیندانی بۆ بشـــكچی كرد، رۆشـــنبیرانی كورد ل ھموو پارچكانی كوردستان لگڵ بشكچی بوون و داوای ئازادیان بۆ بشـــكچی كرد. ل لدوانكید بۆ دەزگاكانی راگیاند، نووســـر و رووناكبیر فلكدین كاكیی ئندامی یكتی پرلمانتارانی كوردســـتان ناڕەزایی خۆی ل بیاری دەســـگیركردنی زانا و گورە دیموكراتخواز و ئاشتیخوازی ناسراوی تورك پرۆفیسۆر پرۆفیسۆر ئیسماعیل بشكچی دەربی ك جاركی تر پشتیوانی خۆی

بۆ چارەسركردنی ئاشتییانی مسلی كورد ل توركیا نیشاندا. ل لدوانكیدا، فلكددین كاكیی دە: «مامۆســـتا ئیســـماعیل بشكچی ســـانكی درژە پشتیوانی خۆی ل چارەســـركردنی دیموكراتییانی مســـلی كورد نیشانداوە بوەش بووە ب سیمبولی دۆستانی تورك وكورد، چونك پرۆفیســـۆر ئیسماعیل بشـــكچی بو ھوست ھاوسۆزی خۆی لگڵ كشی كورد

پشاندەدات ك دەبت ھۆی پتوكردنی برایتی و دۆستایتی كورد و تورك». ھروەھا دەك بگومان ھر كســـایتییك ل ھر میللتك پشـــتگیری مافی رەوای میللتكی تر بكات ئوا ل رووی مرۆڤایتییوە دەبت ھۆی دۆســـتایتی و ھاوكاری، ئمش ب ناوی دۆســـتایتییوە، داوا میشھ زیت كشكچی بپارســـتی پرۆفیســـۆر ئیسماعیل بتی توركیا ئازادی و سوربحكووم ین لدەك

جگی رز و شانازی دیموكراتی خوازانی كورد و تورك بووە.

فلكدین كاكیی داوای ئازادی بۆ ـــاشتی ده كرتپرۆفیسۆر ئیسماعیل بشكچی دەكات سرۆك بارزانی دەكات

·ÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{ï]Å]ÊÅÌe

١١٢

سای یكم ژمارە (٤) نيسانی ٢٠١٠

ڕۆژنامكانــــی توركیا ڕۆژی ٧/٢٢ ھواكیــــان لبارەی لباوەش یكگرتنی دوو دوژمنی خونخۆری یكتری دەنیز بایكال ســــرۆكی پشووی CHP مستفا ســــاریگول سرۆكی شارەوانی (شیلش) راگیاند. ھروەھا ســــرچاوەكانی ھواڵ بــــاس لڕۆلی ناوبژیوانی

وەزیری دادی پشوو سیفی ئۆكتای دەكن.كاروانی سیاســــی سرۆكی شــــارەوانی شیلش مســــتفا ساریگول دەكوت ســــر ڕــــگای دوا قۆناخ لبرئوەی زۆر بپرۆشــــوە لگــــڵ دەنیزبایــــكال یكتریان لباوەش گرت، ئــــو دیمن وەكو دیمنی ئۆپراسیۆنك بوو جاركی دیك ئاماژەكان سرھدەدەن ك دوورخستنوەی دەنیز بایكال لكاری سیاسیی و ھنانی كامال كلچدارئۆغــــو پالنكی برنامــــ دارژراوبووە، ئســــتاش ھنگاو كراسیۆنت و ئۆپدەكر جب ی جكانی دیكشــــنگاو بھبتواو نبــــووە و پدەچت تاكۆتایی بڕــــوە بچت، وەكو بیت بردە جوالوەكانی نو chp تائستا شونی خۆیان نگرتۆتوە.

مستفا ســــاری گول بڕەچك خلكی ئرزنجان دۆستی ئایدن cnn، STAR) ورەتریــــن میدیای توركــــخاوەنی گ دۆغانــــ HURRIYET. MILLIYET. یڕۆژنام TV، KENILDVATAN. RADIKAL. چندین كنای دیكی ڕاگیاندن).

ئایــــدن دۆغان لڕابردوودا لگڵ CHP كاری كردوە بم بھۆی ھندــــك ھوســــت لنوپارتكــــی دەنیز بایــــكال پاكتاوكرا و دەستی كرد بدامزراندنی پارتكی تازە بم لدوای ئاشكرابوونی (دەركوتنی) كاســــتی سكســــی دەنیز بایــــكال و ھنانی كمال كلچــــدار ئۆغو لكاتكی زۆر زوودا، لھوی پك ھنانی پارتكی تازە پشــــیمان بــــۆوە جاریكی دیك پیوەنــــدی بCHP كرد،

دواجاریش لمای دەنیز بایكال یكتریان لباوەش گرت.:شرنج ڕاكس باوەش گرتنكتری لو یی ئدوو خا

یكم: چند ڕۆژك لموبر ئیسماعیل كچوك كایا سرنووسری ڕۆژنامی ئكشــــام ك خاوەنكی لســــوپاوە نزیك ڕایگیاندبوو ئــــو دیداركی لگڵ مســــتفا ســــاری گول ئنجــــام داوە، لم دیدارەدا مســــتفا ســــاری گول گوتوتی ك حســــامدین ئۆزكان مامۆســــتای سیاســــی ئو بووەو داوای لكــــردوە بگڕتوە ریزی CHP لبرئمش لسر پشنیاری ئو دەستبرداری بیرۆكی

دامزراندنی پارتكی دیك بووە.پویســــت ئوە لیاد نكین ك حســــامدین ئۆزكان ھاوری بند ئجویدی ســــرۆكی DSP بووەو لحكومتی ئجویدا جگری ســــرۆك وەزیران بووە. ئۆزكان بردەوام لگــــڵ ئجوید بووە، جانتای بۆ ھگرتوە، گوای ھاوكاری سیاسی و شخسی ئجوید بووە بم ئۆزكان لنو دەوروبرانی سیاسی وەكو كسكی نزیك ل سووپا دەناسرا بۆئوەی ئجوید بخات ژر كۆنتۆلی خۆیوە، ھروەھا ئــــوەی ئجویدی ڕازیكرد بۆئوەی ھاوپیمانتی لگڵ

MHP سازبكات دیسان حسامدین ئۆزكان.لدیداری ئیسماعیل كچوك كایا مستفا ساری گول ك دوو كاتژمرە خایاندوە لنو ھلیكۆپتر بووە لكاتی گڕانوەی لئســــتنبۆڵ

.بۆ بۆرسدووەم: ئوەی ئو دیدارەی ساری گول و بایكالی ئۆرگانیزە كردوە وەزیری دادی پشــــووی توركیا ســــیفی ئۆكتان. سیفی ئۆكتان بڕەچــــك علویكی تورك، ســــیفی ئۆكتان لماوەی ڕابردوو

شــــو و ڕۆژ ھویداوە دەنیز بایكال و ئندامانی داواكاری گشــــتی توركیا لیكتری نزیــــك بكاتوە بۆئوەی CHP لدادگای بای دەســــتوریدا ســــركوتووبت لڕگری لبرامبــــر ئنجامندانی

ریفراندۆمی دەستوری.ھروەھا ســــیفی ئۆكتان لڕابردوودا زۆرجار لكاتی دامزراندن و پل برزكردنوەو جگۆركی ئندامانی داواكاری گشتی بھاوكاری ركخراوی (HSYK) ھویداوە بئارەزووی ئوان كاری كارەكانی داواكاری گشــــتی بڕوە ببات.ھروەھا ســــیفی ئۆكتان ئوكاتی وەزیری داد بووە كمترخمبووە لــــدۆزی بكوژانی ئۆغور مۆنجو (وەكو دەزانرت ئرگنكۆن ئۆغر مۆنجوی كوشت) وات ئوكسی دەنیز بایكال و مســــتفا ساری گول بیكتر گیاندوە بئندامتی

ئرگنكۆن تۆمتباردەكرت.دیداری مستفا ساری گول و دەنیز بایكال لڕاگیاندنكانی توركیادا وەكو دیداركی سوپریس سیر دەكرت، ھروەكو ھاوپیمانی دوو

دوژمنی كۆن لبرامبر كمال كلچدار ئۆغۆ و ئۆندەر ساڤ.ئوكاتی مرۆڤ سرنج دەدات كاروانی مترسیداری ساری گول و مرۆڤ و دەزگا و كسانی سرمایداری پشت ئوان وادەردەكوت ئوە درژە پدەری ئۆپراسیۆنی ئۆتۆمۆبیلی سربازی بت لدژی CHP ھروەكو دیارە ئو ئۆپراســــیۆن تــــواو نبووە چاوەڕێ دەكرــــت لڕۆژانی داھاتــــوو بتایبتی لكاتی نزیــــك بوونوەی

ریفراندۆم ھندك ھنگاوی ھاوشوە لالین CHP ببینرت.ھندك سرچاوە ئاماژە دەكن ك مستفا ساری گول لھبژاردنی داھاتووی شــــارەوانیكان لسر لیستی CHP خۆی بۆ سرۆكی رچاوەی دیكك سندم ھت، بونبۆڵ بپاشــــارەوانی ئیســــتئامــــاژەی گورەتر نیشــــان دەدەن لوەرزی پایز یاخود زســــتانی داھاتوو كمال كلچدار ئۆغۆ لسرۆكایتی CHP دووربخرتوەو مســــتفا ساری گول ببت ســــرۆكی CHP، لبرئوەی كمال كلچــــدار ئۆغــــۆ ھمــــووكات وەكــــو ئندامكــــی CHP بینراوە نوەكو وەك ســــركردەیكی CHP، چونك پش ھموو شتك كلچدار ئۆغو كوردەو علوی و خكی دەرســــیم، ڕاســــت ئو كان كمالیستو ســــووپاو كنم لب كی ڕاستگۆیمالیســــتكپارزەری پارادیگمای نتوەی توركی موســــمانن بواناكن كمال كلچدارئۆغــــۆ بتوان دەنگی CHP زیادبــــكات و بب ھاوكاری

پارتكانی دیك لھبژاردن حكومت پكبھنت.كمال كلچدار ئۆغۆ سیاستمدار نیی لسایی كلتوری بیروكراتی گورە بووە ناتوانــــت بیاربدات بكو بــــردەوام فركراوە بیار لســــرەوە وەربگرت. لبرئمش زۆر گونجــــاو نیی ب كلچدار ئۆغــــو بگوترت غاندی یاخــــود ئجوید. لبرئــــوەی ئجوید بــــردەوام بدوای ئلترناتیڤدا دەگڕا ئجوید لدژی عیســــمت ئینینۆ ســــریھدا و ســــرۆكایتی پارتكی خستدەست خۆی،

.وەی نییمشۆ ریاكسیۆنی بم كلچدارئۆغبدەتوانین بین ئۆپراسیۆنكی چاوەڕوان نكراو چاوەڕی ریفراندۆم دەكات. ئگــــر لریفراندۆم ڕژەی دەنگــــ بیكان زۆربت ئوا پۆســــی دوورخســــتنوەی كمال كلچدار ئۆغو دەستپدەكات، لبرئــــوەی بیكانی ریفراندۆم ســــتاتۆ لھبژاردنی داھاتوو دەخات مترســــیوە، ئــــوكات كلچــــدار ئۆغو وەكــــو باۆنكی

تقندراو دەكوت سر زەوی.

ئۆپراسیۆنی ساریگول، بایكاڵ و كلچدار ئۆغو

موراد جوان- ستۆكھۆم

·ÊÁ{{{{{{{{{{{{{{{{{{ï]Å]ÊÅÌe