uchambuzi wa bajeti ya serikali 2016/17

7/26/2019 UCHAMBUZI WA BAJETI YA SERIKALI 2016/17

1/26

UCHAMBUZI WA BAJETI YA SERIKALI 2016/17

Kabwe Z. Ruyagwa Zitto (Mb)

Kiongozi wa Chama

12 Juni 2016

Dar es Salaam


2/26


3/26

01. Utangulizi

Serikali ya Awamu ya Tano imewasilisha Bungeni Bajeti yake ya kwanza tangu

iingie madarakani. Bajeti hii inapaswa kutafsiri maono, malengo, shabaha

na ahadi kadha wa kadha ambazo zimekuwa zikitolewa tangu wakatiwa Uchaguzi Mkuu wa mwaka 2015. Katika uchambuzi wetu huu mfupi

tutatazama kama Serikali, kupitia Bajeti yake ya kwanza, imeweza kuweka

fedha kwenye maneno yake.

Serikali imependekeza kutumia jumla ya shilingi 29.5 trilioni ambapo kati ya

hizo shilingi 17.7 ni za matumizi ya kawaida na shilingi 11.8 ni za matumizi ya

Maendeleo. Hata hivyo uwezo wa Serikali kukusanya mapato yake ya ndani(Mapato ya kodi, mapato yasiyo ya kodi na mapato ya Halmashauri) na

misaada kutoka nje ni shilingi 22.1 trilioni tu. Hivyo nakisi ya Bajeti

ni shilingi 7.4 trilioni sawa na asilimia 4.5 ya Pato la Taifa. Nakisi hii ya Bajeti

itazibwa kwa mikopo ya ndani na nje ya Nchi ambapo Serikali itakopa jumla

ya shilingi 7.4 trilioni ili kuziba nakisi hiyo ya Bajeti.

Serikali imependekeza kufanya marekebisho kadhaa kwenye kodi mbalimbaliili kuweza kufikia malengo ya makusanyo ya kodi. Tutachambua baadhi ya

mapendekezo hayo na kuonyesha kama yatakidhi haja na kuwezesha kufikia

malengo husika.

Chama cha ACT Wazalendo kinafanya mapitio ya Bajeti ya

Serikali kwa lengo la kuainisha maeneo ambayo tunaamini Serikali

inafanya vizuri na maeneo ambayo yanahitaji kuangaliwa upya

na tunatoa mapendekezo mbadala. Tumeanza utaratibu mwaka

huu na utakuwa endelevu kila mwaka.

01UTU. UZALENDO. UADILIFU


4/26

02. Dhana na misingi ya Bajeti ya Serikali

Bajeti ya serikali ndiyo tafsiri ya matamko ya kisera yanayotolewa na viongozi

wa serikali katika nyakati mbalimbali. Ni kupitia bajeti ambapo serikali huja-ribu kutekeleza kwa vitendo ahadi zake mbalimbali. Aidha, bajeti ni nyenzo

muhimu kwa chama kilichoshinda uchaguzi kutafsiri ilani yake kwa vitendo.

Bajeti hujengwa katika misingi mikuu mitatu.

Mosi:bajeti ya serikali huanisha vyanzo vya mapato ya serikali, ikiwemo kodi

inayokusanywa kutoka katika vyanzo mbalimbali.

Pili:Bajeti ya serikali huanishi maeneo ambayo serikali inakwenda kutumia

makusanyo ya fedha. Matumizi haya hugawanywa katika makundi mawili:

matumizi maendeleo na matumizi ya kawaida.

Tatu:Bajeti ya serikali hutoa dira ya maendeleo ya nchi kwa kipindi cha mwaka

mmoja wa fedha na miaka mingi ijayo. Katika uchambuzi huu tunaangalia

maeneo ambayo serikali inakwenda kukusanya na kutumia mapato yake nakwa kiasi gani maeneo haya yanajibu changamoto za nchi kwa sasa na muda

mrefu ujao.

UTU. UZALENDO. UADILIFU02


5/26

03. Taswira halisi ya Bajeti ya Mwaka 2016/2017

Katika mwaka wa fedha wa2015/2016,Serikali ilipanga kukusanya na

kutumiaShilingi 22.5 trilioni.Kama tulivyoona kwenye utangulizi, Serikali

ya Awamu ya Tano imepanga kukusanya na kutumia shilingi 29.5 trilionikatika mwaka wake wa kwanza (2016/2017).

Ndiyo kusema Bajeti ya Mwaka huu imeongezeka kwa asilimia 31

ukilinganisha na Bajeti ya Mwaka jana. Hata hivyo, tangu Bajeti ya

mwaka jana thamani ya shilingi ya Tanzania dhidi ya Dola ya Marekani

imeporomoka kwa takribani asilimia 10. Kwa kuwa manunuzi yetu mengi

hasa kwenye miradi ya Maendeleo (ununuzi wa ndege, ujenzi wa Reli,mikataba ya wakandarasi wa barabara nk ) hufanywa kwa fedha za

kigeni hususan dola ya Marekani, thamani halisi ya Bajeti itakuwa

imeongezeka kwa asilimia 21.

Aidha, mfumuko wa bei umeongezeka kwa takribani asilimia 5 kutoka

mwaka 2015/16. Ndiyo kusema uwezo wa kimanunuzi wa Bajeti ya mwaka

huu ni pungufu kwa uwezo wa Bajeti ya mwaka jana kwa asilimia 5. Hivyobasi, ongezeko halisi la Bajeti ya mwaka huu ni takribani asilmia 16.Hata

hivyo tunaipongeza serikali kwa ongezeko hili, pamoja na kwamba, kama

tutakavyoonyesha, na kama ambavyo wachumi mbalimbali wamekwisha-

oonyesha, utekelezaji wake unatia shaka.



6/26

04. Bajeti inajibu Changamoto za Nchi?Changamoto kubwa ya nchi yetu hivi sasa ni ukosefu wa Ajira kwa maelfu

ya Vijana wanaomaliza masomo na kuingia kwenye soko la Ajira. Ili kujibu

changamoto hii hatuna budi kutazama sera za kibajeti kwenye maeneo

yenye uwezo mkubwa wa kuzalisha ajira nyingi na kuona kama maamuzi yakibajeti yanapeleka rasilimali kwenye maeneo hayo.

Sekta yenye kuajiri Watanzania wengi kwa sasa ni sekta kubwa ya Uchumi wa

Vijijini (Kilimo, Mifugo na Uvuvi)ambapo kwa mujibu wa Taarifa ya Hali ya

Uchumi ya mwaka 2015 iliyosomwa na Waziri wa Fedha na Mipango tarehe 8

Juni 2016, asilimia 65 ya Watanzania wanajihusisha na ajira vijijini. Ajira katika

sekta rasmi ni 2.1 milioni chini ya 10% ya Watanzania wote wenye uwezo wakufanya kazi 22.3 milioni.

Katika ajira rasmi sekta inayoongoza ni Viwanda kwa kuchangia asilimia 20

ya ajira zote rasmi ikifuatiwa na Elimu 17% na Ulinzi na Utawala asilimia 15.

Mchanganuo huu unaonyesha kuwa Watanzania wengi (zaidi ya theluthi

mbili) wanaishi nje ya mfumo rasmi na hivyo juhudi kubwa inapaswa

kuwekwa kwenye Uchumi wa Vijijini ili kuboresha maisha yao na kuongezaajira rasmi huko huko vijijini.

Bajeti ya mwaka 2016/17 inajibu changamoto hii? Ili kujibu swali hili kwa

uhakika inabidi kutazama kwa ufupi hali ya sekta ya Kilimo (inayojumuisha

na Mazao, Misitu Ufugaji, Uvuvi nk) na kuona kama rasilimali za kutosha

zimeelekezwa kuikwamua sekta hiyo. Kiwango cha ukuaji wa shughuli za kilimo

umeporomoka mpaka asilimia 2.3 mwaka 2015. Sababu kubwa imeelezwa nitija ndogo, teknolojia duni, ukosefu wa masoko na uhaba wa viwanda vya

kusindika mazao ya kilimo (agroprocessing industries).

Kwa sisi wachumi tunatambua kuwa ili kupunguza umasikini wa Tanzania

kwa zaidi ya nusu ilihitajika sekta ya Kilimo kukua kwa kati ya asilimia 8 na

10 kwa mwaka. Kwa ukuaji huu tulionao sasa, maana yake itachukua miaka

mingi sana watanzania kuondoka kwenye dimbwi la umasikini. Baadhi yamazao yanayotarajiwa kuzalisha malighafi za viwanda uzalishaji wake

umeporomoka kwa kiwango cha kutisha.



7/26

Kwa mfano Zao la Pamba, uzalishaji na mauzo ya nje ya zao hili yameshuka

kwa asilimia 45 kwa mujibu wa Taarifa ya hali ya Uchumi iliyosomwa na

Serikali bungeni tarehe 8 Juni 2016.

Hata hivyo, katika Bajeti yote ya Maendeleo ya Tshs 11.8 trilioni, ni shilingi100 bilioni tu zimetengwa kwa ajili ya sekta ya Kilimo sawa na asilimia 1

ya Bajeti nzima ya Maendeleo. Ni dhahiri kwamba ili kujenga uchumi

shirikishi ni muhimu kufanya jitihada za makusudi kuhakikisha kwamba

kilimo kinaanza kuchangia vya kutosha katika kasi ya ukuaji wa Uchumi.

Kwa Uchumi wa Tanzania, ujenzi wa Sekta ya Viwanda hauwezi kufanikiwa

bila kukua kwa sekta ya kilimo. Kilimo ndio sekta Kiongozi katika kutokomezaumasikini kwani inachangia theluthi moja ya Pato la Taifa na kuajiri theluthi

mbili ya Watanzania wote. Bajeti ya kwanza ya Serikali ya Awamu ya Tano

imeshindwa kufungamanisha Sekta ya Kilimo na ndoto ya maendeleo ya

Viwanda. Ushahidi wa kisayansi unaotokana na Taarifa za Serikali yenyewe

unaonyesha kuwa hakuna mahusiano kati ya mipango ya maendeleo ya

viwanda na mipango ya maendeleo ya wananchi.

Maeneo mengine ambayo yanaweza kuzalisha ajira za kutosha ni Sekta ya

Utalii ambayo kwa kiasi kikubwa inazalisha ajira kwenye sekta za usafirishaji,

malazi na huduma za vyakula. Sekta ya Utalii ililiingizia Taifa Mapato ya kigeni ya

Dola za Kimarekani 2.3 bilioni. Ikumbukwe kuwa kila Mtalii anayeingia nchini

anatarajiwa kula, kulala na kusafiri na yote hayo ni huduma zinazotolewa na

Watanzania wanaoajiriwa kwenye mahoteli na magari ya Watalii.

Hata hivyo Serikali katika hotuba yake ya kwanza kabisa ya Bajeti imeamua

kurudisha nyuma juhudi zote za kukuza Sekta ya Utalii kwa kuanzisha kodi

ya VAT kwenye huduma zote za Utalii. Kodi hii itaifanya Tanzania kuwa ghali

kuliko washindani wake kama Kenya ambayo imeifuta kodi hii na kuongeza

Bajeti ya kutangaza Utalii. Utalii ndio sekta inayoongoza kwa kuingiza

mapato mengi ya fedha za kigeni na kawaida inapaswa kuangaliwa

kama sekta ya nje (export sector). Sekta za nje hazina kodi ya Ongezeko laThamani yaani VAT lakini cha kushangaza ni kwamba Serikali imeweka kodi

hii kwa sekta ya Utalii.



8/26

Vile vile maamuzi ya Serikali kubana matumizi kwa kufanya mikutano yake

kwenye majengo ya Serikali yatapelekea mahoteli mengi nchini kufunga

shughuli zao na kuachisha kazi mamia ya Watanzania wanaofanya kazi

kwenye mahoteli hayo. Hatua hii itakosesha Serikali mapato yatonayo na

Kodi na PAYE ambayo hulipwa na Wafanyakazi.

Kwa Ujumla Bajeti ya mwaka 2016/17 haitaweza kutatua kero ya ajira

nchini na badala yake itapelekea Watanzania wengi zaidi kukosa ajira kwa

waajiri kupunguza wafanyakazi ili kubana matumizi. Tumeanza kusikia

waajiri mbalimbali wakipunguza wafanyakazi. Hali itakuwa mbaya zaidi

kwa wenye mahoteli na miji kama Arusha itaumia zaidi kwani inategemea

sana Biashara ya Utalii. Kuanguka kwa sekta ya Utalii ni kuanguka kwauchumi wa nchi kwa ujumla.



9/26

05. Viwanda Vitajengwa?Kauli mbiu ya Bajeti ya mwaka 2016/17 ni kuongeza uzalishaji viwandani ili

kupanua fursa za ajira. Kama tulivyoainisha hapo juu, Viwanda vinachangia

asilimia 20 ya ajira zote rasmi nchini na kwamba thuluthi mbili ya Watanzania

wameajirwa na sekta isiyo rasmi. Hivyo juhudi za kuongeza uzalishaji viwandanini muhimu sana ili kuwaondoa Watanzania wengi kutoka sekta isiyo rasmi na

kuwaingiza kwenye sekta rasmi. Ili kupima nia hii ya Serikali inabidi kutazama

hatua mbalimbali za kisera kuwezesha sekta binafsi kufungua viwanda vingi

zaidi nchini na kuajiri watu wengi.

Moja ni jambo la kupongeza sanakwamba Bajeti ya mwaka 2016/17 imelenga

kuondoa changamoto ya miundombinu kwa kiwango kikubwa sana. Wenyeviwanda wengi wamekuwa wakilalamika kuhusu kutokuwepo kwa

umeme wa uhakika, gharama kubwa za usafirishaji wa malighafi na

bidhaa na mawasiliano ya intaneti yasiyo na kasi ya kutosha. Katika

Bajeti ya mwaka 2016/17 Serikali imeelekeza rasilimali nyingi sana kujibu

changamoto hizo. Kwa mfano, Bajeti za Miundombinu ya Usafirishaji na

Umeme zimechukua asilimia 53 ya Bajeti yote ya Maendeleo. Jumla ya

shilingi 6.2 trilioni ya Bajeti imetengwa kwa ajili ya miradi ya miundom-binu na umeme. Huu ni mwelekeo mzuri katika kujibu changamoto hizo.

Hata hivyo inawezekana kabisa kuwa uwekezaji kwenye Viwanda ukakumbwa

na changamoto ya soko maana katika Bajeti ya Mwaka huu Serikali imebana

matumizi na hivyo watu hawatakuwa na fedha za kutumia kununua bidhaa

na huduma. Miundombinu inaweza kujengwa lakini ikawa haina watu

wa kuitumia wala bidhaa za kusafirisha kwa sababu hakuna vivutio vyakuanzisha viwanda pia. Ikumbukwe kuwa Serikali haianzishi viwanda bali

inajenga mazingira mazuri ya wawekezaji kuanzisha viwanda. Bajeti ya

mwaka 2016/17 haijaweka hivyo vivutio vya kaunzisha viwanda na ime-

minya uwezo wa walaji kutumia kwa kudhibiti matumizi na pia kutoza

kodi nyingi zinazopunguza uwezo wa kutumia bidhaa na huduma.

Ni vema kukumbusha kuwa kasi ya ukuaji wa shughuli za uzalishaji viwandani nindogo kwa kiwango cha asilimia 6.5 na mchango wake katika Pato la Taifa

ni mdogo sana, wa asilimia 5.2 tu.



10/26

Serikali ilipaswa kuja na Sera mahususi za kufikisha asilimia 10 au zaidi ukuaji

wa uzalishaji viwandani. Hii maana yake ni kwamba matamshi mengi kuhusu

viwanda hayaendani na hali halisi ya viwanda nchini. Serikali haina budi ku-

kaa na wenye viwanda na kupata mwafaka wa namna bora ya kuweka sera

mahususi zitazopelekea uwekezaji mkubwa wa wenye mitaji katika viwandana kuongeza uzalishaji. Vinginevyo, ahadi za Serikali hazitaweza kutekelezwa

kwa wakati. Vile vile viwanda vitahitaji muda mpaka kuanza uzalishaji, hivyo

juhudi kubwa ilipaswa kuwekwa kwenye uzalishaji wa malighafi za viwanda

ili wakati viwanda vinaanza kazi vikutane na malighafi.

5.1 Mapendekezo

Katika sekta hizi tatu nyeti kwa uchumi wa Tanzania, Chama cha ACT Wazalendotunapendekeza hatua zifuatazo kuchukuliwa

Serikali itunge mfumo wa kodi unaoeleweka na usiotetereka (stable

fiscal regime) kwa sekta ya kilimo ili kumwezesha mkulima kubakia na

sehemu kubwa ya mapato yake na kuvutia wananchi wengi kujishu-

ghulisha na uzalishaji katika kilimo.

Serikali iharakishe kuanza kufanya kazi kwa soko la bidhaa (commoditiesexchange) ili kupuguza watu wa kati katika sekta ya Kilimo

Serikali ianzishe mfumo wa hifadhi ya jamiikwa wakulima kwa kuanzisha

pia Fao la Bei ili kuhakikisha kuwa mkulima anarudisha gharama zake za

uzalishaji pindi bei katika soko zinapoterereka.

Serikali ifute kodi zote za mazao (produce cess) na kuondoa vizuizi vya

aina yeyote ile ili kuhakikisha mkulima anauza bidhaa zake anapotaka

mwenyewe.Serikali ifanye maamuzi ya kisera ili kuhakikisha kuwa Viwanda vya ku-

ongeza thamani ya mazao ya kilimo, mifugo na uvuvi (agroprocessing

industries) vinapewa vivutio vya kikodi.

Serikali iweke utaratibu kurahisisha taratibu za kufungua viwanda na

kuweka mfumo wa kisheria wa kufidia baadhi ya gharama za uzalishaji

kwa viwanda vinavyozalisha bidhaa zinazotumiwa na wananchi wengi

zaidiSerikali iondoe msururu wa kodi katika sekta ya Utalii ikiwemo

kuondoa kabisa wazo la kuweka VATkwenye huduma za Utalii katika


I.

II.

III.

IV.

V.

VI.

VII.


11/26

Bajeti ya 2016/17

Serikali itunge mfumo rahisi wa kikodi katika sekta ya utalii kwani ni

sekta inayoweza kuajiri vijana wengi sana na kupunguza kwa kiwango

kikubwa tatizo la ajira nchini.

06. Bajeti ina maana gani kwa Wananchi?Tunapotazama maana ya Bajeti kwa wananchi hatuna budi kuangalia mam-

bo ya msingi kama bei za bidhaa za huduma. Iwapo shilingi 1000 aliyonayo

mwananchi leo itanunua bidhaa nyingi zaidi kuanzia Mwezi Julai mwaka

2016, tutasema hali ya maisha ya mwananchi imeboreka. Iwapo shilingi

1000 aliyonayo mwananchi leo itanunua bidhaa chache zaidi kuanzia mwaka

mpya wa fedha tutasema hali ya wananchi imeporomoka.

Serikali imepandisha kodi mbalimbali kwenye bidhaa zinazoagizwa

kutoka nje na ushuru wa bidhaa mbalimbali. Hii itapelekea bei ya bid-

haa na huduma kupanda na kusababisha mfumuko wa bei tofauti na

malengo ya Serikali. Serikali inatarajia mfumuko wa bei kuwa katika

tarakimu moja. Hata hivyo uchumi wetu unategemea sana uchumi wa

dunia kwa sababu tunaagiza zaidi ya uwezo wetu wa kuuza nje. Bei ya

Mafuta katika soko la dunia imeanza kupanda taratibu na sasa imefikia

$50 kwa pipa moja kutoka chini ya $30. Uzalishaji wa kilimo umeku-

wa hauridhishi kwani chakula ni sehemu kubwa ya mfumuko wa bei

(huchangia takribani asilimia 52 ya kapu la bidhaa na huduma). Kuna

mwelekeo mkubwa kwamba mfumuko wa bei utaongezeka mpaka

kwenye taratimu mbili na hivyo kupelekea hali za wananchi kuwa mbaya.

Kodi za miamala ya kutuma fedha kwenye mabenki au simu za mkononi

inabidi zitazamwe upya ili kuhakikisha kuwa malengo ya Serikali ya

kuwaingiza wananchi wengi katika mfumo wa kibenki yanafanikiwa.

Serikali imeamua kubana matumizi kwenye baadhi ya maeneo, ni jam-

bo jema sana. Hata hivyo uamuzi huo utaendana na biashara nyingi

kufungwa na watu wengi kupoteza ajira na kuingia mtaani. Hii inaweza

kuongeza ugumu maisha kwa wananchi wengi wa kawaida.


VIII.


12/26

Serikali inabidi kuaianisha hatua inazochukua na madhara yake katika

kuhakikisha jamii inabaki salama. Ni vizuri Serikali ikatazama ni maeneo

gani ambayo matumizi yake yanachochea ukuaji wa sekta binafsi na

kuyaachia badala ya kubana na kukumbatia fedha zote. Madhara yake

ni kwamba uchumi hautapata multiplier effect na hivyo kuendeleakudumaa badala ya kukua mpaka kufikia tarakimu mbili.

Kwa ujumla, Bajeti ya mwaka 2016/17 itapelekea maisha ya mwananchi

wa kawaida kuwa magumu zaidi kwa sababu gharama za maisha

zitapanda na kipato kupungua. Sera za Bajeti zimeshindwa kutazama

Bajeti kama Sera (policy instrument) na badala yake imekuwa nyenzo

tu ya kukusanya mapato na kuyatumia.

07. Mambo ya Kushangaza katika Bajeti 2016/17Bajeti ya kwanza ya Serikali ya awamu ya Tano imeshindwa kutoka na jambo

kubwa la kisera ambalo lingeamsha ari ya wananchi ya kufanya kazi na kujenga

Taifa lao. Jambo kubwa la kushangaza ni kwamba Bajeti hii ni ya kawaida

mno na haina tofauti kubwa na Bajeti zilizopita. Tofauti na matamko makali

makali ya Serikali kabla ya Bajeti, kimsingi Bajeti hii inathibitisha kauli

kwamba watawala ni wale wale na inaonyesha kuwa Utawala wa Awamu

ya 5 utachoka mapema sana kabla hata kazi haijaanza. Hii inathibitishwa

na ukweli kwamba hakuna ubunifu katika kutafuta vyanzo vipya vya mapato.

Yafuatayo ni mambo ambayo yanashangaza katika Bajeti ya mwaka 2016/17

Serikali imeamua kupandisha nakisi ya Bajeti mpaka 4.5% ya Pato la

Taifa na kuziba nakisi hiyo kwa kukopa kutoka ndani na nje. Mwaka

2016/17 Serikali itakopa shilingi 7.5 trilioni ambapo kati ya hizo mikopo

ya masharti ya kibiashara itakuwa shilingi 2.1 trilioni. Mikopo ya ndani

itapelekea Serikali kugombania vyanzo hivyo na wafanyabishara wa

ndani na kupelekea wafanyabiashara kupata tabu kubwa kupata fedha

za kuendesha biashara (crowd out effect). Mikopo ya nje nayo itaongeza

gharama za kuhudumia Deni la Taifa ambapo hivi sasa nusu ya mapato

yote ya Serikali itakwenda kulipa madeni (Wakati Mapato yote ya Ndani

ya Serikali ni shilingi 17.7 trilioni, mwaka Huu Serikali italipa madeni


i.


13/26

shilingi 8 trilioni). Hata hivyo, Serikali haina uhakika wa kupata mikopo

hii kwa sababu inategemea na jamii ya kimataifa ya mabenki yao yan-

aonaje Serikali yetu. Mwaka 2015/16 Serikali ilipanga kukopa shilingi

2.1 trilioni na ikaambulia shilingi 1.1 trilioni tu. Kwa namna Serikali ya

awamu ya tano inavyohusiana na mataifa ya nje na hatua mbalimbaliza kuonekana kuvunja mikataba ya kibiashara na kampuni za uwekez-

aji za nje, inawezekana Serikali isipate hata theluthi ya mikopo hii ku-

toka nje. Jambo la kushangaza ni kwamba matamko ya Viongozi wa

Serikali yalionyesha kuwa Tanzania haitahitaji misaada kutoka nje lakini

Bajeti kwa kiwango kikubwa inategemea fedha kutoka nje (Misaada na

Mikopo shilingi 3.6 trilioni na mikopo ya kibishara kutoka nje shilingi

2.1 trilioni kufanya jumla ya shilingi 5.7 trilioni).

Serikali inategemea kukusanya shilingi 17.8 trilioni kutokana na kodi na

mapato yasiyo ya kikodi. Hata hivyo, Serikali inatarajia kutumia shilingi

8 trilioni kulipia deni la Taifa na shilingi 6.6 trilioni kulipia mishahara ya

wafanyakazi. Jumla ya Matumizi haya shilingi 14.6 trilioni sawa na

asilimia 82 ya mapato yote ya Serikali. Hii maana yake ni kwamba

katika kila shilingi 100 ambayo Serikali inakusanya, shilingi 82 zinalipiadeni na mishahara na hivyo Serikali kubakia na shilingi 18 tu kwa ajili

ya matumizi mengineyo na matumizi ya maendeleo. Uamuzi wa Seri-

kali kutenga shilingi 11.82 trilioni kwa ajili ya Maendeleo unategemea

misaada ya wafadhili na mikopo ya ndani na nje jambo ambalo Seri-

kali haijawaambia wananchi kwani inajua ni jambo gumu kutekelezeka.

Kutenga asilimia 40 ya Bajeti kwenye maendeleo ni jambo jema lakini ni

siasa zaidi kuliko uhalisia kwani hakuna fedha za uhakika kwenye Bajetikuweza kulipia miradi hiyo ya maendeleo.

Serikali imeamua kutoza kodi ya asilimia5 kwenye Kiinua Mgongo cha

Wabunge wanapomaliza miaka yao mitano. Kwanza, ni jambo jema

sana kuwa Serikali inataka kuwaweka wabunge sawa na wafanyakazi

wengine wowote ambao kiinua mgongo hutozwa kodi. Hata hivyo

jambo la kushangaza ni kwamba kodi hii haina nyongeza yeyote yamapato katika mwaka wa fedha 2016/17. Chama cha ACT Wazalendo

tulitarajia Serikali ama kufuta posho za vikao katika mfumo mzima wa


ii.

iii.


14/26

utumishi wa umma au kutoza kodi posho hizi angalau kwa kiwango cha

kodi zuio ya asilimia 10. Jambo la kushangaza zaidi ni kwamba Mapato

ya Viongozi wakuu wa Serikali kama Rais, Makamu wa Rais nk hayapo

wazi na hayatozwi kodi yeyote ile. Serikali ingeanza kwa kutoza kodi

mishahara ya viongozi wakuu wa Serikali akiwemo Rais ili kuonyeshamfano wa uzalendo kwa wananchi.

Serikali imeamua kushusha kiwango cha chini cha kodi ya mapato

(PAYE) kutoka asilimia 11 mpaka asilimia 9. Nafuu anayopata mfanyaka-

zi ni tshs 3800 tu. Jambo la kushangaza ni kwamba Serikali imebakiza

kiwango cha kutozwa kodi kuwa kile kile cha zaidi ya shilingi 170,000.

Tulitaraji kuwa kipato cha chini ya shilingi 360,000 kisingetozwa kodina kiwango cha juu kingeongezwa mpaka kufikia zaidi ya shilingi 15

milioni. Rais mara kwa mara amekuwa akizungumza kuhusu dhamira

ya kupunguza malipo makubwa wanayopata watu (wanaoishi kama

malaika kuwashusha waishi kama mashetani). Serikali inapaswa ku-

rekebisha tofauti ya kipato kati ya wenye nacho na wasio nacho kwa

kupitia sera za kodi. Tulitarajia Serikali ingetumia Bajeti yake ya kwanza

kurekebisha tofauti hizo. Chama cha ACT Wazalendo kinapendekezamfumo mbadala wa kodi ya Mapato katika majumuisho ya mada hii

(Angalia kiambatanisho namba 1).

Serikali haikugusia mabadiliko ya mfumo wa kodi kwa kampuni za

kimataifa zinazowekeza nchini (Multinational Corporations). Jambo la

kushangaza ni kwamba Serikali imeshiriki katika mkutano wa kimataifa

wa rushwa uliofanyika nchini Uingereza ambapo ajenda yake kubwailikuwa kuzuia makampuni makubwa kukwepa kodi katika nchi wa-

nazozalisha faida. Serikali ya awamu ya tano imeshindwa kabisa kuja

na sera za kibajeti kuzuia ukwepaji huu mkubwa wa kodi ambao kwa

hapa Tanzania ni zaidi ya asilimia 5 ya Pato la Taifa (yaani zaidi ya nakisi

ya Bajeti ya mwaka huu).


iv.

v.


15/26

ACT Wazalendo ingefanya nini katika mwaka wake wa Kwanza?

Chama cha ACT Wazalendo kinapendekeza mabadiliko makubwa ya mfumo

wa kodi kufanyika ikiwemo kuwa na mtazamo kuwa Kodi sio tu ni sera ya

mapato bali ni sera ya kuchochea ukuaji uchumi wa sekta teule. Bajeti ya

kwanza ya Serikali ya awamu ya Tano haipelekei kujenga Tanzania ambayohakuna unyonyaji wala kujenga Uchumi Imara, shirikishi na unaosimamiwa na

Dola. Serikali ya awamu ya tano inaendeleza vikundi vya kinyonyaji (cartels)

ama kwa kuziimarisha cartels zilizopo au kujenga vicartel vipya kwa faida za

watawala. Kwa mfano, Serikali imeshindwa kuvunja vikundi maslahi kwenye

sekta ya Sukari na bidhaa zingine zinazoagizwa kutoka nje ikiwemo mafuta

ya kula na mchele licha ya kelele ambazo zimepelekea bei ya sukari kupanda

maradufu na kuwapa wananchi ugumu wa maisha. Wakulima wa mpunganchini hivi sasa wanapata ushindani mkubwa kutoka mchele unaotoka nje ya

nchi kama Vietnam na Pakistani na hivyo kupelekea bei ya wakulima kuporo-

moka na kushindwa kulipa mikopo waliyochukua kuendesha kilimo.

Tunapendekeza Wabunge wazingatie masuala machache yafuatayo kwenye

mjadala wa Bajeti na hatimaye kuweza kuifanya Serikali kuepuka madeni

makubwa inayokwenda kuchukua na kuanza kujitegemea.

Katika sheria ya Fedha ya mwaka 2016, kuwe na kifungu cha Sheria

kinachoweka ukomo wa misamaha ya kodi mpaka asilimia 1 ya Pato

la Taifa. Misamaha ikaguliwe na Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu

za Serikali, na misamaha yenyewe na taarifa ya ukaguzi viwekwe wazi

kwa umma. Mfumo ambao Serikali imependekeza sasa unaweza kuwa

na madhara makubwa sana kwa kuongeza urasimu na hasa ukizinga-tia kuwa Mamlaka ya Mapato Tanzania haina utamaduni wa kurudisha

fedha (tax refunds). Uamuzi wa kutunga sheria tunayopendekeza un-

aweza kuwezesha Serikali kukusanya shilingi trilioni 1.8 ya kodi.

Serikali irekebishe sheria ya Kodi ya Mapato na kuweka vifungu vina-

vyohakikisha kuwa kila Mtanzania anajaza Tax Returns kila mwaka. Hii

itawezesha kila Mtanzania kuwa na wajibu wa kujaza fomu inayoonye-sha kipato chake na TRA kutambua walipa kodi. Rais aongoze hili kwa

kujaza Tax Returns kila mwaka na kuweka wazi. Fomu zaweza kutolewa


I.

II.


16/26

kupitia mfumo wa Serikali za Mitaa kwa Watendaji wa Mitaa na Vijiji.

Serikali ifanye marekebisho ya sheria mbalimbali za kodi zinazohusisha

makampuni ya kimataifa (MNCs) ili kuzuia kumomonyoa wigo wa kodi

(Base Erosion and Profit Shifting) kunakofanywa na kampuni hizi. Hililinawezekana kwa Serikali kuchukua hatua ya kupitia mikataba ya kiko-

di (double taxation treaties) ambayo Tanzania iliingia na nchi nyingine

duniani. Tafiti mbalimbali katika eneo hili zinaonyesha kuwa Tanzania

hupoteza asilimia 5 ya Pato la Taifa kutokana na vitendo vya kampuni

kubwa kukwepa kodi kwa kutumia mbinu za kihasibu (tax planning

measures). Iwapo Serikali ikichukua hatua kwenye eneo hili haitahitaji

kukopa kabisa shilingi 7.5 trilioni inazopanga kukopa mwaka 2016/17,ama itakopa kidogo sana kwa sababu hatua hizi zitaingiza fedha nyingi

kwa mara moja.

Kodi za Majengo ziendelee kukusanywa na Mamlaka za Serikali za Mi-

taa kwa kuziwezesha kuwa na mfumo wa kielektroniki wa kukusanya

kodi hizi kupitia kwa Watendaji wa Mitaa. Mamlaka ya Mapato Tanzania

haina uwezo wala nyenzo za kukusanya kodi hii kwa ufanisi.

Michango ya Hifadhi ya Jamii ishushwe mpaka asilimia 14 kwa Waajiri

kuchangia asilimia 7 na Waajiriwa kuchangia asilimia 7 ya mishahara

yao. Hii itasaidia kupunguza gharama za kuajiri kwa Waajiri. Tozo ya

SDL ishushwe mpaka asilimia 3 pia. Eneo hili ni muhimu liangaliwe kwa

muktadha wa kukuza ajira nchini hivyo ajira zinapoongezeka mapato

kwenye maeneo haya yanaongezeka pia.

Fedha za uwezeshaji wananchi ( 50m kila kijiji) zitumike kujenga mfumo

wa hifadhi ya jamii wa taifa kwa kuchangia nusu ya michango ya wa-

nanchi watakaokuwa tayari kuingia kwenye hifadhi ya jamii kupitia vi-

kundi vya uzalishaji mali. Hii itawezesha wananchi wengi kuwa na bima

ya afya na usimamizi wa mikopo kwneye vikundi kuwa mkubwa maana

utatokana na mfumo wa hifadhi ya jamii badala ya mpango ulivyo hivisasa. Kuna hatari kubwa ya fedha hizi kutumika vibaya kwa kuzigawa

kwa watu watakaozichezea tu kama ilivyokuwa kwa mabilioni ya JK.


III.

IV.

V.

VI.


17/2615UTU. UZALENDO. UADILIFU

Msamaha wa kodi kwenye maduka ya Majeshi na Taasisi za Dini ien-

delee kama ilivyo sasa kwani misamaha hii ni chini ya asilimia 1 ya misa-

maha yote inayotolewa nchini. Taasisi za Dini zinatoa huduma nyingi

kwa jamii hasa maeneo ambayo Serikali imeshindwa kutoa huduma

kama vile Elimu, Afya nk. Kuwapa posho wanajeshi ili wanunue bidhaakunaweza kuwaweka wanajeshi katika hatari ya kununua bidhaa zisizo

na ubora na hata kuwaweka kwenye hatari ya kudhuriwa. Vikosi vyetu

vya ulinzi na usalama havipewi misamaha kwa ajili ya mapato tu bali ni

kwa ajili ya kuimarisha usalama na ustawi wao kijamii.

Pendekezo la kodi ya VAT kwa huduma za utalii liondolewe ili Tanzania

iendelee kuwa shindani kwenye sekta ya utalii.

Pendekezo la kodi kwenye karatasi kutoka nje litazamwe upya kwani

litaongeza gharama za uzalishaji wa vitabu nchini. Tanzania haina vi-

wanda vya karatasi vya kulinda ukiachana na Mgololo ambacho kara-

tasi zake hazitumiki hapa nchini kwa kiasi kikubwa.

Pendekezo la tozo kwenye miamala ya simu za mkononi na ile ya kiben-ki iondolewe ili kuhakikisha Watanzania wanaendelea kutumia mifumo

ya kifedha ya nchi.

VII.

VIII.

IX.

X.


18/26

08. HitimishoTanzania isiyo na unyonyaji na yenye uchumi shirikishi unaozalisha ajira ny-

ingi haitajengwa kwa Bajeti ya mwaka mmoja. Hata hivyo ni muhimu juhudi

zianze kuonekana katika hatua za mwanzo kabisa.

Serikali ya awamu ya Tano ina maono ya kujenga Tanzania ya Viwanda. Hata

hivyo, Bajeti yake ya kwanza kabisa imeshindwa kuonyesha sera mahususi

ambazo zinaweza kupelekea watu wenye mitaji kuleta mitaji yao Tanzania

na kujenga viwanda. Bajeti ya kwanza ya Serikali ya awamu ya Tano imekosa

ubunifu wa vyanzo vipya vya mapato na sera zitakazopelekea nchi yetu ku-

songa mbele kiuchumi. Maamuzi ya kibajeti yaliyotangazwa na Serikali ku-

pitia kwa Waziri wa Fedha na Mipango hayana mvuto unaoonyesha nia yakujenga uchumi wa viwanda.

Chama cha ACT Wazalendo kimejaribu kuonyesha mapungufu kadhaa yali-

yomo kwenye mfumo wa Bajeti ya mwaka 2016/17 na kutoa mapendekezo ya

namna ya kuboresha. Ni dhahiri kuwa mwaka unaoanzia Julai 2016 utakuwa

ni mwaka mgumu sana kwa Watanzania wa kawaida kwani Bajeti haijawapa

unafuu wa maisha na badala yake imeongeza machungu. Ni kweli kwambaili kupata maendeleo ni lazima kuumia katika mchakato, lakini kuumia huko

ni lazima kueleweke na umma. Hivi sasa Umma umebakia bumbuwazi bila

kuelewa. Bajeti na Serikali imekosa uwezo wa kuwasiliana na umma vizuri.

Chama cha ACT Wazalendo kinahimiza wananchi kufuatilia kwa kina

utekelezaji wa Bajeti ya Serikali na kupaza sauti pale wanapoumia ili Serikali

ipate kusikia na kurekebisha mapungufu. Tunaamini kuwa tunao uwezo wakujenga Uchumi shirikishi na usio na unyonyaji wa kidola au sekta binafsi.

Tuna uwezo wa kujenga Tanzania lenye Ujamaa wa Kidemokrasia yaani Taifa

lisilo na unyonyaji na lenye uchumi unaowashirikisha wananchi wengi.

Mungu ibariki Afrika,

Mungu ibariki Tanzania.

Ahsanteni kwa kunisikiliza na kunisoma!



19/2617UTU. UZALENDO. UADILIFU

Kiambatanisho namba 1

09. Viambatanisho

Mapendekezo ya ACT Wazalendo ya Viwango vipya vya Kodi ya Mapato (PAYE)

Asilimia sifuri 0%Mapato ya Jumla kwa mwezi yasiyozidi Shilingi 360,000/=

Mapato ya Jumla yanayozidi shilingi 360,000/= lakini hayazidishilingi 720,000

Mapato ya jumla yanayozidi shilingi 720,000/= lakini hayazidishilingi 1,440,000

Mapato ya Jumla yanayozidi shilingi 1,440,000/= lakini hayazidi

shilingi 2,880,000

Mapato ya jumla yanayozidi shilingi 2,880,000/= lakini hayazidishilingi 15,000,000

Mapato ya jumla yanayozidi shilingi 15,000,000/=

Shilingi 36,000 + 11% ya kiasikinachozidi shilingi 360,000/=

Shilingi 72,000 + 20% ya kiasikinachozidi shilingi 720,000/=

Shilingi 144,000 + 25% ya kiasi

kinachozidi shilingi 1,440,000/=

Shilingi 288,000 + 30% ya kiasikinachozidi shilingi 2,880,000/=

Shilingi 3,000,000 + 40% ya kiasikinachozidi shilingi 15,000,000/=


20/26

Mchango wa Ndg. Kabwe Zuberi Ruyagwa Zitto, Mbunge wa Kigoma Mjini

akichangia Hotuba ya Bajeti ya Wizara ya Viwanda na Biashara 2016/17

Mheshimiwa Spika, Waziri wa Viwanda, Biashara na Uwekezaji amewasilisha

maombi ya Fedha ili Bunge lako Tukufu limuidhinishie Jumla ya Tshs 82 Bilioni

(Tshs 42 Bilioni za Matumizi ya Kawaida na Tshs 40 Bilioni za Maendeleo). Waziri

anaomba tumpe idhini kutumia Fedha hizi ili aanze kutekeleza Mpango wa Pili

wa Miaka Mitano ambao lengo lake kubwa ni kuwezesha Tanzania ya Viwanda.

Bajeti ya Wizara ya Viwanda, Biashara na Uwekezaji ni sawa na 0.3% ya Bajeti

nzima ya Serikali ya mwaka 2016/17.

Mheshimiwa Spika, Waziri Kivuli wa Viwanda, Biashara na Uwekezaji ameibua

hoja nzito sana kwenye hotuba yake ambazo naamini Serikali hainabudi kuz-

ipatia majibu yanayostahili. Hoja kubwa ni ile inayohusu kuwepo kwa matamko

3 tofauti, yenye tarakimu tofauti kutoka Serikali moja. Mfano uliotolewa ni kufu-

fua Kiwanda cha General Tyre ambapo Vitabu vya Bajeti vinaonyesha kutengwa

tshs 150 milioni, randama za Wizara zinaonyesha tshs 500 milioni na mpango

wa Maendeleo unaonyesha tshs 2 bilioni zimetengwa. Kisheria za Bajeti, kilicho-

mo kwenye vitabu vya Bajeti ndio kitakachoidhinishwa na Bunge. Kwamba Seri-

kali inataka kufufua Kiwanda cha General Tyre kwa kutenga tshs 150 milioni, ni

kichekesho cha karne. Mambo haya yanadhihirisha kuwa Serikali hii haitembei

kwenye maneno yake. Wananchi wapatiwe majibu ya uhakika kuhusu masuala

haya. Ni muhimu sana Serikali kuhakikisha kuna uratibu miongoni mwa Wizara

za Serikali ili kuwa na sauti moja inayokwenda kwa wananchi.

Kufungamanisha Sekta ya Viwanda na Sekta ya Kilimo

Mheshimiwa Spika, adhma ya nchi yetu kuwa ya Viwanda ni adhma yetu sote.

Jambo hili ni jambo la Maendeleo na halina ushabiki wa kivyama. Tumepitisha

Mpango wa Maendeleo katika Bunge hili na kwa hiyo ni Mpango wa Nchi sio

mpango wa vyama tena. Hivyo sote kwa pamoja tunafanya kazi ya kuhakikisha

tunafikia malengo. Sisi tulio kwenye upinzani jicho letu pamoja na kushauri na


Kiambatanisho namba 2


21/26

kupendekeza ni kukosoa pale ambapo walio kwenye Serikali wanakosea. Kuko-

soa ni tendo la kizalendo na walio Serikalini wawe tayari kukubali kukosolewa

ili kuboresha zaidi. Kwa maoni yangu, kama tusipofanya marekebisho ya kimka-

kati mapinduzi ya Viwanda itakuwa ni nyimbo na ngonjera za kisiasa. Wataka-

oumia ni Wananchi ambao hawatapata ajira na Serikali yenyewe itakosa kodikuweza kutoa huduma kwa wananchi. Kama nilivyosema hapo awali Serikali

inahitaji kufanya uratibu ili kufikia malengo. Sekta ya Viwanda au Maendeleo

ya Viwanda yanapaswa kufungamanishwa na sekta nyengine za uchumi kwa

sababu kuna kutegemeana. Kwa Tanzania unahitaji Sekta ya Kilimo inayokua

kwa kasi ili kuzalisha malighafi kwenye viwanda. Sekta nyingine kama Elimu,

Afya, Nishati, Mazingira nk zinahusiana na Viwanda pia. Kwa leo tutazame

Sekta Kilimo na Viwanda kwa muktadha wa Hotuba ya Waziri wa Viwanda nakulinganisha na Hotuba ya Waziri wa Kilimo.

Mheshimiwa Spika, Sekta ya Viwanda na Sekta ya Kilimo kwa pamoja zinachan-

gia nusu ya Pato la Taifa ( GDP) na nusu nyingine ni sekta ya Huduma. Nadharia

za Uchumi zinatuambia kuwa Tija ikiongezeka kwenye ya Kilimo inawezesha

sekta ya Viwanda kukua na kisha sekta ya Huduma. Hapa Tanzania na nchi

nyengine nyingi za Afrika, sekta ya huduma iliruka hatua hizi na hivyo kuchan-gia kwa kiasi kikubwa sana kwenye Pato la Taifa. Ndio maana tuna Kitendawili

nchini kwetu kuwa Uchumi unakua lakini umasikini haupungui; ni kwa sababu

sekta ya huduma haijiri watu wengi kama sekta ya Kilimo na hivyo uchumi una-

okuzwa na sekta ya huduma ni nadra kuondoa umasikini. Tanzania bado ina-

pambana na umasikini. Juhudi zote tunazofanya lengo lake ni kuondoa uma-

sikini kwa watu wetu. Sekta za kuondoa umasikini ni Kilimo na Viwanda hivyo

lazima mikakati ya Serikali iendane na kufungamanisha haya. Ndio Maana Nchinyengine Wizara ya Kilimo hujumuisha uongezaji thamani ( Ministry of Agricul-

ture and Agro-processing ). Hatuhitaji kufanya hivyo, tunachohitaji ni kufun-

gamanisha. Hata hivyo Serikali imeshindwa kufanya hivyo katika mwaka wake

wa kwanza tu wa Bajeti. Nitaeleza kwa kutumia changamoto tuliyonayo kuhusu

Sukari, Mafuta ya Kula na Nguo.

Mheshimiwa Spika, Malengo ya Serikali kwenye Viwanda yapo uk.140 ibara ya191 ya Hotuba ya Waziri wa Viwanda, Biashara na Uwekezaji. Serikali imepanga

kutekeleza mambo 9 na katika mambo yote hayo hakuna hata moja linalohu-



22/26

siana na Viwanda vya kuzalisha bidhaa zinazohudumiwa na wananchi wengi

zaidi kama Sukari na Mafuta ya kula. Bidhaa hizi ni bidhaa zinazoleta maneno

ya kisiasa ndani ya nje ya Bunge. Nadhani baada ya madawa ya kulevya, bidhaa

zenye mizengwe mingi zaidi katika duru za kisiasa ni Sukari na Mafuta ya kula.

Sukari na Mafuta ya kula imeangusha Mawaziri kadhaa hapa nchini katika kip-indi cha miaka 20 iliyopita. Hata hivyo Wizara ya Viwanda na Biashara haina

mkakati kabisa kushughulika na Bidhaa hizi licha ya uwezo wake wa kutene-

genza ajira na kuokoa fedha za kigeni kuziagiza. Wizara imezungumza kuhusu

viwanda vya nguo lakini haijafafanua changamoto kubwa zinazoikabili sekta

ya nguo nchini na hasusan biashara haramu ya magendo ya Nguo inayoathiri

sana ukuaji wa sekta ya nguo nchini.

Mheshimiwa Spika, hata hivyo, ukitazama hotuba ya Waziri wa Kilimo ambayo

Bunge lako tukufu limeshapitisha bajeti yake kuna mikakati ya kulima Miwa

kwa ajili ya Sukari. Ukurasa wa 44 ibara ya 107 ya Hotuba ya Wizara ya Kilimo na

ukurasa wa 25 ibara za 63 na 64 zinaeleza mikakati ya kukabiliana na uhaba

wa Sukari nchini. Kiambatanisho namba 6 cha Hotuba hiyo kimeeleza kwa kina

changamoto nzima ya Sukari na miradi inayopaswa kutekelezwa ili kumaliza

kabisa suala la uhaba wa Sukari nchini. Nimejumlisha miradi ile kutoka konambalimbali za nchi na nimekuta ni takribani Hekta 300,000 za kulima Miwa.

Kwa Hesabu ya chini ya wastani wa kuzalisha Sukari kwa kila Hekta, miradi hii

ikitekelezwa Tanzania itaweza kuzalisha Tani 1.5 milioni za Sukari. Ukiondoa Su-

kari tunayotumia nchini, ziada itakayouzwa nje inaweza kuliingizia Taifa Fedha

za Kigeni USD 500 milioni, sawa na 30% ya malengo ya Mpango wa Maendeleo

kwa sekta ya Viwanda katika mapato ya Fedha za kigeni ya USD 3bn. Hapo si-

jaeleza kiwango cha Ajira kitakachopatikana, ukuaji wa biashara kwenye sektanyengine na Umeme utakaozalishwa ( Multiplier effect ).

Mheshimiwa Spika, swali la kujiuliza, chukulia Wizara ya Kilimo inalima hiyo

miwa hekta 300,000 halafu Wizara ya Viwanda haina mpango wa hivyo viwan-

da, hii miwa itakwenda wapi? Sio kwamba inapaswa kufungaminisha Kilimo

cha Miwa na Viwanda vya Sukari? Ni kwa nini Wizara 2 zilizo chini ya Serikali

moja zinashindwa kusomana? Baraza la Mawaziri linajadili nini? Ndio maanaRais anajikuta akitoa matamshi ya Mawaziri barabarani. Suala la Rais kutoa

matamko kuhusu Sukari sio sawa, hii ni Kazi ya Mawaziri maana mnamuexpose



23/26

Rais. Rais sio mtu wa kuhangaika na masuala ya kunywa Chai na Uji.

Mheshimiwa Spika, nashauri Bunge lako tukufu leo lisipitishe Bajeti ya Wizara

ya Viwanda, Biashara na Uwekezaji ili Wizara hii ikakae na Wizara ya Kilimo

wawianishe mipango hii na kisha walete hapa Bungeni ndio tupitishe. Sukari nimfano mmoja tu katika suala hili. Hebu tumuunge mkono Rais kwa kuwareje-

sha mezani Wizara hizi mbili.

Mheshimiwa Spika, kwenye sukari kuna suala la low hanging fruits. Hivi tuna-

vyozungumza kila Mwaka miwa yenye uwezo wa kuzalisha tani 50,000 ya Su-

kari huoza hapa nchini uko Kilombero na Mtibwa. Wakulima wanalima miwa

mingi kuliko uwezo wa Viwanda kununua. Bodi ya Sukari inapaswa kutoa leseniili vikundi vya wakulima au wawekezaji wadogo wazalishe Sukari. Bodi ya Sukari

haijatoa leseni na wala Serikali haijahamasisha Watanzania kuwekeza kwenye

viwanda vidogo vya Sukari ili kuwezesha miwa yote inayozalishwa kutoa Sukari.

Kama hili lingefanyika, leo tusingekuwa na ukali huu wa uhaba wa Sukari. Wa-

ziri wa Viwanda, hii ni low hanging fruits.

Mheshimiwa Spika, uwekezaji wa bidhaa kama Sukari unahitaji vivutio maalu-mu kutoka Serikalini. Kule Uganda, Rais Museveni tangu aingie madarakani

aliweka vivutio maalumu kwa Viwanda kama Kakira Sugar ili wazalishe Sukari

ya kutosha. Viwanda vya Sukari Uganda hata umeme hulipiwa na Serikali kwa

Asilimia 50 ili kupunguza gharama za uzalishaji na kuokoa kutokana na ushin-

dani wa Sukari kutoka nje inayotupwa nchini ( dumping). Subsidies kwa ajili ya

kupunguza gharama za uzalishaji ili kuwezesha kuzalisha Sukari, kutengeneza

ajira na kupata faida nyengine ni jambo ambalo Lazima Serikali ianze kulifikiria.Sisi Kigoma kuna mtu anataka kuzalisha Sukari tani milioni 1 kwa mwaka. Wiz-

ara ya Fedha na Wizara ya Viwanda wanabishana kuhusu vivutio. Rais anahan-

gaika na kuwafanya Watanzania wanywe Chai na Uji kwa bei rahisi, Mawaziri

wake wanabishana kuhusu vivutio vya mitambo ya kupanda miwa nakuzalisha

Sukari na kuzalisha Umeme. Serikali, hebu mtawale. Hebu muongoze. Utawala

sio kutoa matamshi ya barabarani. Uongozi ni kufanya maamuzi yanayomaliza

shida za wananchi kwa muda mrefu zaidi na sio matamko ya kupata Kurasa zaMbele za magazeti ya siku moja au mbili.



24/26

Mheshimiwa Spika, suala la Mafuta ya Kula halina tofauti na suala la Sukari.

Ukipanda gari ukapita njia ya Singida unaona wananchi wamepanga madumu

ya mafuta ya Alizeti wanauza. Nguvu kazi hii ya Wananchi inapotea kwa sababu

Serikali imetoa unafuu mkubwa wa kodi kwa wanaoagiza mafuta ya kula kuto-

ka nje ya Nchi. Leo kodi kwenye mafuta ya kula kutoka nje ni 18% tu. Tukiendeleahivi tutaendelea kuwaona wananchi wetu wanapigwa na jua kuuza mafuta ya

Alizeti. Tunaposema mapinduzi ya Viwanda tunataka kumsaidia nani kama sio

huyu Mwananchi anayeshinda juani? Kama tunataka kubadilisha hali ya Wa-

nanchi ni lazima tuwawekee mazingira mazuri. Ni Aibu kubwa nchi hii kuagiza

mafuta ya kula kutoka nje ya nchi. Tunatumia USD 340 milioni kila mwaka kua-

giza mafuta ya kula kutoka nje. Leo hii bei ya lita ya mafuta ya Alizeti ni kubwa

kuliko bei ya lita ya petroli kwenye soko la dunia. Lakini wazalishaji wetu, wa-nanchi wetu masikini tunawatazama tu tukipita na mashangingi yetu baraba-

rani. Hali hii lazima ibadilike. Serikali ndio yenye wajibu wa kubadili hali hii kwa

kuweka kodi kubwa zaidi dhidi ya Mafuta ya kula kutoka nje na kuwekeza kwe-

nye viwanda vya kukamua Mafuta kwa kutumia Alizeti na Mawese.

Mheshimiwa Spika, Mkoa wa Kigoma kuna Mradi tunaotaka kuanza wa kupan-

da Michikichi ili kuzalisha Mafuta ya Mawese. Tuna mpango wa kila familia 1 ku-panda hekta 1 ya michikichi kwa lengo la kufikia familia 100,000. Uzalishaji huu

wa Mawese unaweza kuondoa kabisa suala la Tanzania kuagiza mawese kutoka

nje maana tutaweza kuzalisha Tani 200,000 za Crude Palm Oil (CPO) kwa mwa-

ka, kuzalisha ajira nyingi, kupandisha hali ya maisha ya wananchi wakulima na

kukuza biashara nyengine. Tunahitaji watu watakaowekeza kwenye Viwanda

vya kuzalisha mawese. Wizara ya Viwanda ishirikiane na Uongozi wa Mkoa wa

Kigoma kuhakikisha tunazalisha mafuta ya Kula ya kutosha ili kuondokana nauagizaji huu. Mawese na Alizeti ndio suluhisho la kudumu la suala la Mafuta

ya kula. Bunge liitake Serikali ikae upya kuandaa Bajeti ya Wizara ya Viwanda,

Biashara na Uwekezaji ili kuifungamanisha na Bajeti ya Wizara ya Kilimo.

Mheshimiwa Spika, Suala la Mwisho ni sekta ya Nguo. Nchi nyingi duniani am-

bazo zimefanikiwa kuondokana na umasikini zimetumia sekta ya nguo ( textile

industry). Mnyororo wa thamani wa Sekta ya Nguo ni mrefu kuanzia kwa Mku-lima mpaka kwenye nguo tunazovaa. Hii inapaswa kuwa sekta ongozi kwenye

suala zima la uchumi wa viwanda. Hata hivyo tuna tatizo la Pamba.



25/26

Mheshimiwa Spika, uzalishaji wa Pamba umeporomoka kwa asilimia 47. Tut-

apata wapi Pamba ya kulisha viwanda vya nguo? Wizara ya Kilimo na Wizaara

ya Viwanda lazima zikae pamoja ili kuhakikisha kuwa tunafufua zao la Pamba.

Vinginevyo nchi hii itaishia kuagiza pamba kutoka nje au tutajikuta tunaungan-isha nguo za kutoka China tu.

Mheshimiwa Spika, Viwanda vya Nguo nchini vinapata shida kubwa sana ku-

tokana na magendo ya nguo. Kuna ukwepaji mkubwa sana wa kodi kwenye

bidhaa za nguo zinazoingizwa hapa nchini na hivyo kuua viwanda vya ndani.

Viwanda vinapata shida kubwa ya matumizi ya Umeme maana umeme hauna

uhakika na ni bei kubwa. Matokeo yake viwanda vingi vinafungwa na watuwetu kukosa ajira. Serikali lazima ifanye kazi ya ziada ya kuzuia magendo ya

nguo vinginevyo viwanda vilivyopo vitakufa na hakuna atakayekubali kujenga

kiwanda hapa nchini kwani atajua kuwa Serikali haifanyi ziada kuhakikisha

tunalinda viwanda.

Mheshimiwa Spika, hakuna nchi duniani isiyolinda viwanda vyake. Leo Taifa

kubwa kama Uingereza linahangaika na kiwanda cha Chuma na kutaka hatakuingiza mtaji wake ili kulinda ajira za Wanananchi wake. Tujifunze kwa wen-

zetu. Kama tunataka kupata ajira kwa watu wetu ni lazima kulinda viwanda

vyetu. Viwanda vya nguo nchini vipo kwenye tishio kubwa sana kutokana na

magendo ya nguo. Serikali ichukue hatua stahiki. Nguo zitatutoa kuanzia kwa

mkulima mpaka kwa wenye viwanda.

Mheshimiwa Spika, Naomba kutoa hoja kwamba Tuahirishe mjadala wa Wizaraya Viwanda, Biashara na Uwekezaji ili kuiruhusu Serikali kuwianisha mipango

ya Wizara ya Kilimo na Wizara ya Viwanda. Wakiwa tayari ndio Bunge lije kupi-

tisha Bajeti ya Wizara hiyo.

Zitto Zubeir Ruyagwa Kabwe

Mbunge Kigoma Mjini (ACT Wazalendo)

Mei 9, 2016



26/26

uchambuzi wa bajeti ya serikali 2016/17

Documents