Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ yÜksek ... · büro çalışmalarında...

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Ramazan ŞALLI ERMENEK BARAJI VE HES GÖVDE KAZISI PATLATMALARININ İNCELENMESİ

MADEN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİMDALI ADANA, 2008

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Ramazan ŞALLI


Ç.Ü


MADEN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

Bu tez .../..../.... Tarihinde Aşağıdaki Juri Üyeleri Tarafından Oybirliği / Oyçokluğu ile

Kabul Edilmiştir.

İmza ………………… Doç. Dr. Alaettin KILIÇ ÜYE

İmza ………………… Doç.Dr. Suphi URAL ÜYE

İmza…………………… Doç.Dr. Ergül YAŞAR ÜYE

İmza…………………. Doç. Dr. A. Mahmut KILIÇ DANIŞMAN

İmza………………………. Yrd.Doç.Dr. Hakan GÜNEYLİ ÜYE

Bu tez Enstitümüz Maden Mühendisliği Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No Enstitü Müdürü Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ

İmza ve Mühür

* Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

ERMENEK BARAJI VE HES GÖVDE KAZISI PATLATMALARININ İNCELENMESİ

I

ÖZ


Ramazan ŞALLI

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ


MADEN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

Danışman : Doç.Dr. Alaettin KILIÇ

Yıl : 2008, Sayfa :88 Jüri : Doç. Dr. Suphi URAL

Doç. Dr. Ergül YAŞAR Doç. Dr. A. Mahmut KILIÇ Yrd. Doç. Dr. Hakan GÜNEYLİ

Bu çalışmada, Ermenek Barajı ve HES Projesi tanıtılmış, 700 m kotu altında

uygulanan Ön-Kesme Kontrollü Patlatma Yöntemi incelenmiştir. Ermenek Barajı

Karaman ilinin Ermenek İlçesindedir. Baraj yeri Ermenek’e 15 km olup, ilçenin

Güneydoğu’sundadır. Talvegten yüksekliği 210 m, temelden yüksekliği 230 m ve

Rezervuar alanı 60,74 km2 olacaktır. 4,5 milyar m3 su tutacaktır. Ermenek barajı dar

bir vadiye yapılmaktadır. Gövdenin yapılacağı yer, Kontrollü Patlatma Yöntemi ile

uygun boyutlara getirilmiştir. Sağ ve sol yamaçta patlatmalar yapılarak, buradaki

formasyon için en uygun patlatma paterni ortaya konulmuştur. Titreşimler 30 mm/sn

altında tutulmuştur. Toplam olarak sağ ve sol yamaçtan kontrollü patlatmalar ile

284940 m3 kazı yapılmıştır. Bu kazı için 120904 kg patlayıcı kullanılmış ve özgül

şarj 0,424 kg/m3 olarak hesaplanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Ermenek Barajı, Yer Seçimi, Kontrollü Patlatma, Titreşim

ERMENEK BARAJI VE HES GÖVDE KAZILARI PATLATMALARININ İNCELENMESİ

II

ABSTRACT

MsC THESIS

Ramazan ŞALLI

DEPARTEMENT OF MINING ENGINEERING

INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES

UNIVERSITY OF CUKUROVA

Supervisor : Assoc. Prof. Dr. Alaettin KILIÇ

Year : 2008, Sayfa :88 Jury : Assoc.Prof. Dr. Suphi URAL

Assoc.Prof. Dr. Ergül YAŞAR Assoc.Prof. Dr. A. Mahmut KILIÇ Assist.Prof. Dr. Hakan GÜNEYLİ

In this study, Ermenek Dam and HEPP are introduced and the method of

Presplitting Controlled Detonation applied at between the elevation of +700 m and

480 m. Ermenek Dam is located in the Ermenek county in the Karaman province.

The location of the dam is in the southeastern part of the county and 15 kms away

from Ermenek. Height from the thalweg will be 210 m, height from the basis will be

230 m and Reservoir area will be 60,74 km2 . It will hold 4,5 billion m3 of water.

Ermenek Dam is being built upon a narrow valley. The place where the body will be

built has been sized by means of The Method of Controlled Detonation. The most

suitable pattern for the formation in this place were determined doing detonations in

the right and left braes. Vibrations were kept below 30 mm/sec. With the controlled

detonations in the right and left braes, 284940 m3 area has been excavated. 120904

kgs of explosives have been used for this excavation and specific charge has been

calculated as 0,424 kg/m3.

Key Words: Ermenek Dam, Selection, Controlled Detonation, Vibration

STUDY OF ERMENEK DAM AND DETONATION IN THE EXCAVATIONS OF HES BUILDING BODY

III

TEŞEKKÜR

Öncelikle bu çalışmanın yurt madenciliğine faydalı olmasını diliyor,

çalışmanın yapılmasında her türlü yardımlarını esirgemeyen danışman hocam

Doç. Dr. Alaettin KILIÇ’ a çok teşekkür ediyorum.

Çalışmanın hazırlanması sürecinde bilgilerinden ve çalışmalarından

faydalandığım Ermenek Barajı ve HES İnşaatı işinde çalışan Devlet Su İşleri 4.

Bölge Ermenek Şube Elemanlarından İnşaat Müh. Hamza BIYIKLI, Harita Müh.

Bayram Ali ÇELİK, Jeoloji Müh. Ahmet SAYHARMAN’a teşekkür ediyorum.

Ayrıca dökümanların toplanması aşamalarında yardımlarını esirgemeyen BM İnşaat

A.Ş’ nin elemanlarına teşekkür ederim.

Yüksek lisans eğitimime başlamamda ve hayata yeni bir kapı açmamda

maddi ve manevi çok büyük faydalarını gördüğüm ve her zaman örnek aldığım

babam Dursun ŞALLI’ya, annem Şehri ŞALLI’ya ve abim Avukat Adem

ŞALLI’ya çok teşekkür ederim.

IV

İÇİNDEKİLER SAYFA NO

ÖZ ............................................................................................................................ I

ABSTRACT ............................................................................................................ II

TEŞEKKÜR ....................................................................................................... …III

İÇİNDEKİLER .......................................................................................................IV

ŞEKİLLER DİZİNİ ................................................................................................VI

ÇİZELGELER DİZİNİ ......................................................................................... VII

1. GİRİŞ ................................................................................................................... 1

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ..................................................................................... 4

3. MALZEME ve YÖNTEM .................................................................................. 10

3.1. Malzeme .......................................................................................................... 10

3.1.1. Bölgenin Genel Jeolojisi ........................................................................ 10

3.1.1.1 Allokton Birimler ............................................................................ 10

3.1.1.2. Otokton Birimler ............................................................................ 11

3.1.2. Topoğrafya ........................................................................................... 12

3.1.3. Yapısal Jeoloji ....................................................................................... 13

3.1.4. Hidrojeoloji .......................................................................................... 14

3.1.5. İklim ve Bitki Örtüsü ............................................................................. 15

3.1.6. Baraj Yeri ve Göl Alanı Jeolojisi .......................................................... 15

3.1.7. Ermenek Barajı Mühendislik Jeolojisi ................................................... 18

3.1.7.1. Yer Seçimi İçin Yapılan Çalışmalar ................................................ 18

3.1.7.2. Ermenek Baraj Aks Yeri Kaya Deneyi ............................................ 23

3.1.8. Ermenek Barajı ve HES Genel Proje Bileşenleri .................................... 24

3.1.9. Kullanılan Patlayıcı Maddeler ............................................................... 27

3.1.9.1.Anfo (Ana şarj) ................................................................................ 27

3.1.9.2. Powergel Magnum 365 (36*400 mm) ............................................. 28

3.1.9.3. Powergel TRİMEX (DN 19*735 mm, 220 gr) ................................ 29

3.1.9.4. İnfilaklı Fitil (10 gr PETN/m) ......................................................... 30

3.1.9.5. Exel MS 500 ms ( Delik içi kapsül sistemi) .................................... 30

3.1.9.6. Exel HTD 25 ms, 42 ms ve 65 ms (Yüzey bağlantı sistemi) ............ 31

V

3.1.10. Delik Delme Makinesi (ROC D7) ........................................................ 31

3.1.11. Kullanılan Taşıyıcı ve Yükleyici Makineler ......................................... 32

3.1.12. Enjeksiyon İşlemleri ............................................................................ 34

3.1.13. Kontrollü Patlatma Tanımı ve Teknikleri ............................................. 36

3.2. YÖNTEM ........................................................................................................ 40

3.2.1. Ermenek Barajı ve HES Gövde Kazısı Patlatma İşlemleri ...................... 40

3.2.2. Ermenek Barajı ve HES Delme Patlatma Tasarımı ................................ 41

3.2.3. Patlatma İşlemleri .................................................................................. 43

3.2.3.1. Deliklerin Delinmesi ...................................................................... 43

3.2.3.2. Deliklerin Doldurulması ve Patlatılması ......................................... 44

3.2.3.3. Bir Sonraki Patlatmaya Hazırlık...................................................... 47

3.2.4. Kontrollü Patlatma Uygulamaları .......................................................... 48

4. ARAŞTIRMA BULGULARI ............................................................................. 60

5. SONUÇLAR ...................................................................................................... 63

KAYNAKLAR......................................................................................................... .. 64

ÖZGEÇMİŞ ........................................................................................................... 66

EKLER ................................................................................................................... 67

VI

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA NO

Şekil 1.1. Yer bulduru haritası .................................................................................. 3

Şekil 3.1. Görmel formasyonu marnları .................................................................. 12

Şekil 3.2. Sağ ve Sol Sahil’deki Nadire Kireçtaşları ................................................ 16

Şekil 3.3. Rezervuar Alanı’ ndan bir görüntü .......................................................... 17

Şekil 3.4. Gövdenin yapıldığı “V” şekilli 1 Cc’ den görünüm ................................. 22

Şekil 3.5. Proje ölçeği alternatiflerinin ekonomik karşılaştırılması .......................... 22

Şekil 3.6. Sol Sahil Dolusavak görünüm ................................................................. 26

Şekil 3.7. Sağ Sahil Dolusavak görünüm................................................................. 26

Şekil 3.8. Powergel Magnum 365 ........................................................................... 28

Şekil 3.9. Powergel Trimex görünümü .................................................................... 29

Şekil 3.10. İnfilaklı Fitiller ...................................................................................... 30

Şekil 3.11. Roc D7 delik delme makinesi ................................................................ 32

Şekil 3.12. Cable Crane çalışmasından bir görünüm................................................ 34

Şekil 3.13. Klasik bir Ön-Kesme Patlatması uygulamasının görünümü ................... 39

Şekil 3.14. Delikler arası mesafe ve delik düzeni .................................................... 41

Şekil 3.15. Ön-Kesme Deliği şematik görünümü..................................................... 42

Şekil 3.16. Üretim Deliği şematik görünümü .......................................................... 43

Şekil 3.17. Roc D7 ile delik delme işleminden bir görünüm .................................... 44

Şekil 3.18. Patlayıcıların deliklere yerleştirilmesi .................................................... 45

Şekil 3.19. Deliklere Anfo doldurulması ................................................................. 45

Şekil 3.20. Deliklerin sıkılanmasından görünüm ..................................................... 46

Şekil 3.21. Patlatma hazır bir bölüm ....................................................................... 46

Şekil 3.22. Sol Sahil’ de ankrajlanmış bir bölge ...................................................... 47

Şekil 3.23. Çelik hasır ve püskürtme beton işlemi ................................................... 48

Şekil 3.24. Sulu alanda gelik içi şematik görünümü ................................................ 57

VII

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA NO

Çizelge 3.1. Baraj yerinde belirlenen faylar ............................................................ 17

Çizelge 3.2. Akışaşağı alternatif planların ekonomik karşılaştırılması ..................... 20

Çizelge 3.3. Akışyukarı alternatif planların ekonomik karşılaştırılması ................... 20

Çizelge 3.4. Beton Kemer Barajın genel özellikleri ................................................. 25

Çizelge 3.5. Anfo’nun teknik özellikleri ................................................................. 28

Çizelge 3.6. Powergel magnum 365 (36*400) teknik zellikleri ................................ 29

Çizelge 3.7. Kamyonların teknik özellikleri ............................................................ 33

Çizelge 3.8. Paletli yükleyicilerin teknik özellikleri ................................................ 33

Çizelge 3.9. Enjeksiyon galerilerinin kotları, uzunluk ve yerleri .............................. 35

Çizelge 3.10. Ön kesme deliklerinin özellikleri ....................................................... 41

Çizelge 3.11. Üretim Deliklerinin özellikleri ........................................................... 42

Çizelge 4.1. Sağ Sahil’ de kullanılan patlayıcı malzemeler ..................................... 61

Çizelge 4.2. Sağ Sahil özül şarj miktarları ............................................................... 61

Çizelge 4.3. Sağ Sahil’ de m3 başına düşen patlayıcı miktarları ............................... 62

1. GİRİŞ Ramazan ŞALLI

1

1. GİRİŞ

Ermenek projesi Türkiye’nin Güneyindeki Göksu Irmağı havzasında olup,

Ermenek Irmağının Göksü Irmağına karışmasından önceki bir kısımda yer alır.

Çalışma alanı Göksu nehrinin Ermenek kolu üzerinde yer almaktadır. Çalışma alanı,

Şekil 1.1’ de görüldüğü gibi 1/25000 ölçekli Alanya O29 c3-c4 paftalarını

kapsamaktadır (EİE, 1999a).

Ermenek vadisi Küçük ve Zeyve Çayları arasında oldukça yayvan ve açıktır.

Bundan sonra Gezende Rezervuarına kadar ortalama eğimi 1/72 olan dar bir vadiyi

geçmektedir. Baraj yeri Ermenek ilçesine 15 km uzaktadır. Santral binası baraj

yerinin 8 km mansabındadır. Arazi engebeli olmakla beraber, baraj ve santral

yerlerine ulaşım yolları mevcuttur. Proje enerji üretim amacı için planlanmıştır

(EİE, 1999a).

Projenin yeri, Toros kuşağının orta kısmında, Akdeniz kıyı çizgisinden

(Anamur) Kuzeye doğru yaklaşık olarak 50 km mesafede bulunmaktadır. Proje

alanına Mersin-Silifke-Mut-Ermenek veya Mersin-Gülnar-Ermenek güzergahları

izlenerek ulaşılabilmektedir. Proje alanındaki ulaşım imkanları iyidir. Asfalt ve

stabilize yolların yanı sıra muhtelif orman yoları da mevcuttur. Mut – Ermenek asfalt

karayolu, Silifke – Ankara karayolundan ayrılır ve 92 km uzunluğundadır. Çevredeki

köyleri baraj yerine bağlayan pek çok stabilize yol mevcuttur. Su tutulması sonucu

Ermenek Anamur yolunun bir kısmı su altında kalacağı için bu yolun bu kısımlarının

relokasyonu yapılacaktır. Mersin ve Silifke limanları, inşaat esnasında gerekecek

malzemenin temininde kullanılacaktır (EİE, 1999a).

Ermenek Hidroelektrik Santral projesi halen inşaat aşamasında olan bir

projedir. Baraj, Göksu nehrinin kollarından olan Ermenek nehri üzerinde

konumlandırılmıştır. Proje için fizibilite çalışmaları 1990'da bitirilmiştir. Ermenek

barajı ve hidroelektrik santral projesi; dar ve derin bir kanyon içerisinde yerleşmiş,

çift eğrilikli asimetrik ince kemer beton gövdesi ve 302,4 MW kapasitesiyle

kurulmuş yüzeydeki elektrik santraline bağlı olan 8064 m uzunluğundaki enerji

tünelinden oluşmaktadır. Ermenek barajı rezervuarı (göl alanı) 60,74 km2 alanı

kaplayacaktır ve 4,5 milyar m3 su tutacaktır.


2

Çalışmanın amacı, Ermenek Barajı ve HES projesinde gövdenin oturtulacağı

vadinin sağ ve sol sahilinde yapılmakta olan ve şu an sonlara yaklaşılmış olan gövde

kazılarındaki Ön Çatlatmalı Kontrollü Patlatmalar’ ın incelenmesi, patlatma için

önerilmiş olan paternlerin değerlendirilmesi ve patlatmalar yorumlanıp sonuçlarının

ortaya konulmasıdır. Bu amaçla arazi ve büro çalışmaları yapılmıştır. Arazi

çalışmalarında baraj yeri jeoloji haritası halihazırda bulunan baraj yeri genel jeoloji

haritası’ ndan incelenmiştir. Patlatmaların yapıldığı formasyon hakkında bilgi

edinilmiştir. Patlatma ile ilgili yapılan çalışmalar izlenmiş ve tez için gerekli veriler

toplanmıştır. Büro çalışmalarında patlatma sırasında yapılmış olan ölçümler

doküman haline getirilip incelenmiş ve patlatmanın ne kadar sağlıklı yapılıp

yapılmadığı hakkında sonuca varılmıştır. Gerekli bilgisayar programları kullanılarak

dokümanlar bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Oluşan veriler ışığında patlatma

işlemleri yorumlanarak yapılan işlem hakkında sonuçlara ulaşılmış ve önerilerde

bulunulmuştur.

.


3

Şekil 1.1. Yer bulduru haritası (E.İ.E, 1999a)

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ramazan ŞALLI

4

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

Koçyiğit (1976) tarafından; “Karaman-Ermenek (Konya) Bölgesinde

Ofiyolitli Melanje Diğer Oluşuklar” adlı çalışmasında, çalışılan yörede yüzeyleyen

kaya birimlerinin, stratigrafik ve tektonik özellikleri açısından birbiriyle ayrıcalık

gösteren iki birlik oluşturduğunu belirtmiştir. Bunlar Ofiyolitli melanj ve Diğer

oluşuklar olarak adlandırılmıştır. Ayrıca inceleme alanının çoğunlukla volkanitlerden

(dolerit, spilit, diyabaz, ignimbritik tüf, cam tüfü, v.b) kısmen de çökel kayalardan

(grovak, kil, marn, radyolarit ve bol miktarda Radiolaria içeren plaket biçiminde

pelajik kireçtaşları) oluşmuş bir hamur (matriks) içinde, Orta Permiyen’den

Maestrihtiyen’e kadar değişen yaş, litoloji ve boyutlardaki bloklar ile

olistostromlardan oluşan renkli melanj olduğunu belirtmiştir. Renkli melanj oluşturan

kaya birimlerinin, denizel Miyosen çökelleriyle transgressif olarak örtüldüğünü

belirtmiştir. Birbirleriyle yanal ve düşey geçişler gösteren, polijenik çakıltaşı,

kumtaşı, kum, silt, kil, marn, resif kireçtaşı, kumlu kireçtaşı ile bunlar üzerine açısız

uyumsuzlukla gelen Pliyosen yaşlı gölsel kireçtaşları ise diğer oluşuklar olarak

adlandırıldığını belirtmiştir.

Önç (1987) tarafından yapılan, “ Ermenek Baraj Yeri Jeoteknik Ara Raporu”

adlı incelemesinde, Ermenek barajı için seçilen baraj yerlerinin, göl alanının ve

kuvvet tüneli güzergahının mühendislik jeolojisi çalışmalarını ayrıntılı bir şekilde

ortaya koymuştur. Bu çalışmalar sonucunda Görmel Köprüsü’ nün akışaşağı

kısmındaki dar vadiye 190 m yüksekliğinde ince beton kemer bir baraj yapılması

kesinlik kazanmıştır. Ermenek Barajı’ nın ve göl alanının mühendislik jeolojisini

bütün yönleri ile ortaya koymuştur.

Özsan (1990) tarafından yapılan; “Görmel Barajı (Ermenek, GD-Konya)

Kuvvet Tünel Güzergahının Mühendislik Jeolojisi İncelemesi” adlı çalışmasında,

Görmel barajı kuvvet tünel güzergahındaki kaya birimlerini Jeomekanik (RMR) ve Q

sistemlerine göre değerlendirmiş, her iki sisteme göre gerekli destekleme önlemlerini

karşılaştırmıştır. Q Sistemi ile yapılan değerlendirmenin daha ayrıntılı ve geçerli

olduğunu ve bu sistem parametrelerinin kombinasyonlarına, göre gerekli destek


5

önlemlerinin alınması şartı ile Görmel barajı kuvvet tünel güzergahının, mühendislik

jeolojisi bakımından tünel inşaatına uygun olduğunu belirtmiştir.

Ulusan (1997) tarafından; “ Ermenek II Barajının Mühendislik Jeoloji

Çalışmaları” adlı çalışmasında, Orta Toroslar’ ın batısında yer alan inceleme

alanında Yeşilköy ile Dumlugöz arasında Göksu nehrinin bir kolunu oluşturan

Ermenek Çayı üzerinde ilk kez baraj yeri araştırmaları yapılmıştır. Baraj yerleri

araştırmaları sonucunda birisi Aladağ Birliğine ait Haydar Formasyonu üzerine,

diğeri de Dumlugöze Formasyonu üzerinde olmak üzere iki adet baraj yeri

belirlenmiştir. Ancak seçilen bent yerlerinin temelinde geçirimsizliği sağlamak için

enjeksiyon perdesini bağlayacak bir temel kayası bulunmadığı ve çok küçük göl

alanlarına sahip oldukları tespit edilmiş ve dolayısıyla rezervuarlarında enerji üretimi

için yeterli miktarda su toplayamayacakları anlaşılmıştır. Bunun üzerine baraj

projesinden vazgeçilip tünel santral projesine yönelinmiştir. Tünel santral projesi için

alternatif tünel güzergahları önerilmiş ve RSR, jeomekanik RMR ve Q sınıflamaları

ile tünelin açılacağı kaya kütlelerinin niteliği ve uygun destekleme yöntemleri ortaya

konulmaya çalışılmıştır.

Karaman ve Kılıç (2000) tarafından; “Kontrollü Patlatma Yöntemleri ve

Tarsus Ayrımı-Gaziantep Otoyolu T2 Tüneli Uygulaması” çalışmasında öncelikle

kontrollü patlatma yöntemleri olarak bilinen hat delme, son-kesme ve ön-kesme

detaylı olarak anlatılmıştır. Daha sonra Tarsus Ayrımı-Gaziantep Otoyolu T2

tünelinde son-kesme ve hat delme uygulamaları örnek olarak verilmiştir. T2

tünelinde başarılı bir son-kesme ve hat delme uygulaması ile kazı hattı dışındaki

kayaçta çatlamalar ve aşırı kazı en aza indirilmiştir. Bunun sonucunda tahkimat ve

püskürtme beton kullanımı azaltılmış ve maliyet düşürülmüştür. Sonuç olarak şu

öneriler yapılmıştır. Son-kesme yöntemi yeraltı, ön kesme yöntemi ise yerüstü

patlatmaları için daha uygundur. Hat delme yöntemi zayıf ve yumuşak

formasyonlarda hem yerüstü, hem de yeraltı patlatmalarında uygulanabilir. Ayrıca

hat delme, daha düzgün yüzey elde etmek amacıyla diğer yöntemlerle kombine bir

şekilde kullanılabilir. T2 tünelinde son-kesme ve hat delme yöntemleri başarıyla

uygulanmıştır. Bu yöntemler sayesinde, tünel cidarındaki çatlamalar ve aşırı kazı


6

minimumda kalmış, düzgün bir yüzey elde edilmiş ve dolayısıyla tahkimat ve

püskürtme beton masrafı en aza indirilmiştir.

Akkoyun ve Ayhan (2001) tarafından; “Dağkaya Kalker Ocağında Uygulanan

Kare ve Şeşbeş Delik Düzelerinin Karşılaştırılması” isimli çalışmada, Şeşbeş

düzende, ayni çalışma koşullarında bir delikten elde edilen üretim % 30 artmıştır.

Bununla birlikte bu düzende; bir ton kalker için; ANFO tüketimi %23,17, dinamit

tüketimi %23,66, kapsül tüketimi %23,69 ve patlayıcı madde maliyeti %23,23

azalmıştır. Bir ton kalker üretmek için yapılan toplam patlayıcı madde gideri %23,23

azalmıştır. Ayrıca şeşbeş düzende delicinin delme noktalarına daha hızlı ve pratik

ulaşmasını sağlayacak bir çalışma şekli önerilmiştir.

Keser (2002) tarafından; “Kontrollü Patlatma Teknikleri İncelenmesi ve

Uygulama Yöntemlerinin Belirlenmesi” çalışmasında, kalıcı şevde meydana gelen

hasarları önlemek amacı ile geliştirilen özel patlatma teknikleri üzerinde durmuştur.

Kalıcı şev oluşturulması gereken işletmelerde delme-patlatma çalışmalarının birim

maliyeti azaltılmaya çalışılırken yapılan patlatma çalışmaları kalıcı şevi olumsuz

yönde etkilemeye başlamıştır. Bu nedenle kalıcı şevlerdeki hasarları önlemek amacı

ile geliştirilen kontrollü özel patlatma yöntemlerinin uygulanması kaçınılmaz

olmuştur. Kontrollü özel patlatma teknikleri açık maden işletmelerinde, yol

şevlerinde, tünel kazılarında, baraj inşaatlarında ve kanal kazılarında kaya fırlamaları

sonucu oluşan hasarları ve kalıcı şevde meydana gelen geri kırma, son kırma gibi

hasarları önlemek amacıyla kullanılmıştır. Çalışma sonuncunda elde edilen verilere

dayanarak, iyi bir kontrollü patlatma yapılabilmesi için dikkat edilmesi gereken;

kontrollü patlatma yönteminin, delik çapının, delik düzeninin, patlayıcı maddenin ve

ateşleme elemanının seçimidir. Kontrollü patlatmanın ideal koşulları jeolojik yapıya

da bağlı olarak deneme yanılma yoluyla bulunabilir. Kullanım yerine bağlı olarak

bazı değişiklikler yapıldıktan sonra kontrollü patlatma kullanılarak birçok uygulama

alanında başarılı sonuçlar elde edilebilmektedir.

Keser, Konak, Onur ve Alpaslan (2003) tarafından; “Kontrollü Patlatma

Teknikleri ve Borçka Barajı Projesindeki Uygulamanın İncelenmesi” çalışması

yapılmıştır. Bu çalışmada kalıcı şevde meydana gelen hasarları önlemek amacıyla

geliştirilen kontrollü özel patlatma teknikleri üzerinde durulmuş ve bu tekniklerden


7

birisi olan Ön Kesme Patlatmasının Borçka Baraj projesinde yapılan uygulamaları

incelenmiştir. Borçka Baraj projesinde Ön Kesme Patlatmalarında kullanılan

patlayıcı madde cinsi, patlatma yöntemi ve delik dizaynı gibi teknik parametreler

incelenerek elde edilen sonuçlar değerlendirilmiştir. Bu sonuçlara göre, Kontrollü

patlatma yöntemleri uzun yıllardır yeraltı ve yerüstü kazılarında kullanılmaktadır.

Formasyona ve şartlara uygun yöntem ve patlatma düzeni ile başarılı sonuçlar elde

edilmektedir. Kullanım yerine bağlı olarak bazı değişiklikler yapıldıktan sonra

kontrollü patlatma kullanılarak birçok uygulama alanında başarılı sonuçlar elde

edilebilmektedir. Kontrollü patlatmanın ideal koşulları jeolojik yapıya da bağlı

olarak deneme yanılma yoluyla bulunabilir. Bu nedenle, patlatma konusunun içinde

bulunan mühendisler kontrollü patlatmanın ideal koşullarını temel teorik bilgileri

edindikten sonra, minimum deneme yanılma ile arazide bulacaklardır. Borçka Barajı

Projesinde uygulanan Ön Kesme patlatmaları, baraj inşaatında belirli toleranslar

dahilinde kalınması gereken ölçüler nedeniyle işletme açısından son derece

önemlidir. Ön kesme patlatmalarından ilk deneme atımları haricinde başarılı sonuçlar

alınmıştır. Başarılı sonuçlar alınan ön kesme patlatmalarında kullanılan özgül

patlayıcı miktarı 0,20 kg/m2 ile 0,45 kg/m2 arasında değişmektedir. Kullanılan

ortalama özgül patlayıcı miktarı; baraj inşaatında 0,352 kg/m2, yol yapımında ise

0,288 kg/m2 olarak belirlenmiştir. Ön kesme delikleri dışındaki ateşleme işlemleri ve

ana patlatma deliklerindeki ateşleme işlemleri için kullanılan gecikmeli elektrikli

kapsüller, bölgenin çok yağışlı olması nedeniyle hem patlatmaların verimi, hem de

emniyet açısından büyük bir risk oluşturmaktadır. Bu nedenle ateşleme elemanı

olarak Nonel kapsüllerin kullanımı tasarlanmalıdır sonuçlarına ulaşmışlardır.

Akkoyun (2004) tarafından; “Bir Kireçtaşı Ocağında Uygulanan Patlatma

Delik Çapının Değişiminin Sonuçları” çalışmasında, kireçtaşı ve taşocaklarında

yapılan patlatma uygulamalarına değinilmiş ve bir kireçtaşı ocağındaki patlatma

çalışmasında yapılan iyileştirme ve sonuçları sunulmuştur. Patlatma delik çapları

değiştirilerek patlatma uygulamaları yapılmış ve değişimin patlatmaya etkileri

incelenmiştir. Sonuçta 89 mm delik çapı ile 1 ton kireçtaşı üretmek için ortalama

0,206 kg ANFO ve 0,005 kg dinamit kullanılırken; önerilen 102 mm delik çapı ile 1

ton kireçtaşı üretmek için ortalama 0,180 kg ANFO ve 0,003 kg dinamit tüketimi


8

gerçekleştirilmiştir. ANFO giderlerinde %12, dinamit giderlerinde ise %30’lara

varan gerilemelere ulaşılmıştır. Hiç kuşku yok ki delik çapının büyültülmesi

doğrudan doğruya istenilen ürün tane boyu ile ilgilidir ve çap büyüdükçe, delikler

arası mesafe arttıkça ürün tane boyu da büyüyecektir. Parametreler değiştirilirken

dikkat edilmesi gereken hedefler ise başta emniyet koşulları olmak üzere; en uygun

delme ve patlatma maliyetinde ve istenilen tane boyunda malzeme üretmek

olmalıdır. Bu çalışmalar için de; birden çok patlatma parametresinin olduğu,

kontrolün sağlanabildiği basamak patlatmaları tercih edilmelidir. Ayrıca çalışmalar

yapılarak parametreleri belirlenen işletmelerde kontrol sürmeli ve değişmesi

muhtemel kayaç ve ocak şartlarına göre ve yenilenen patlayıcı madde teknolojisine

göre patlatma parametreleri yeniden gözden geçirilmelidir.

Akkoyun (2004) tarafından; “Bir Manyezit Açık İşletmesinde Uygulanan

Kontrollü Patlatma” çalışması yapılmıştır ve sonuçları sunulmuştur. Genel olarak

kontrollü patlatmalar hakkında bilgi verildikten sonra bir açık işletmede yapılan

üretim patlatmasının, işletmenin su deposuna olan etkisini en aza indirmek için

yapılan ön kesme uygulamasını da içeren kontrollü patlatma uygulamasının hazırlık

aşaması, delik düzeni tespiti, şarj ve atım sonrası sonuçları değerlendirilmiştir. Sonuç

olarak, Ön-kesme yöntemi uygulanarak yapılan kontrollü patlatma sonucunda

patlatma bölgesine çok yakın olan depo binası hasar görmeden patlatma yapılmıştır.

Örtü malzemesi görevini yerine getirmiş, savrulan kaya sorunu yaşanmamıştır.

Ocakta her zaman yapılan üretim patlatmalarında kullanılan elektrikli kapsül ile

ateşlemeye alışkın olan işçiler için infilaklı fitil ile ateşleme çok gürültü

çıkardığından dolayı çıkan gürültü ve özellikle havaya yükselen lastik parçalarının

çıkardığı toz biraz korkutucu olmuş, işçilerden bir kısmı depo binasının yıkıldığını

sanmış ise de sonradan olumsuz bir sonuç olmadığı ortaya çıkmıştır. Buradan

patlatma öncesi çalışanların ve çevredekilerin nasıl bir sonuç beklendiği hakkında

bilgilendirilmelerinin gerekli olduğu sonucu çıkarılmıştır. Yapılan incelemede depo

binasında hiçbir hasar tespit edilmemiştir. Ancak delme zamanı, ön-kesme

deliklerinin hazırlanmasında, delme maliyetinde ve dinamit giderlerindeki artış gibi

olumsuzluklar değerlendirilerek üretimin aynı aynadan devam etmesi durumunda her

üretim patlatmasının kontrollü patlatma şeklinde, ön-kesme uygulaması olarak


9

yapılamayacağına karar verilmiştir. Bunun yerine deponun bir an önce taşınması

daha pratik ekonomik olacaktır. Bu, söz konusu işletme şartlarına ait bir durumdur ve

risk altındaki yapılar bu kadar kolay yer değiştiremez olduklarında kontrollü

patlatmalar kaçınılmaz olacaktır. Ayrıca geride düzgün bir satıha sahip ayna ya da

şev bırakmak için ön-kesme delikleri içerisindeki patlayıcı madde daha homojen

dağıtılabilir. Ancak böyle bir satıh oluşturmak, söz konusu uygulama açısından

hedeflenen bir amaç olmadığı için patlayıcı madde birer metre ara ile bağlanmıştır.

Kontrollü patlatmalar, özel amaçlar için özel uygulamalar olarak geliştirilmişlerdir.

Kaya patlatma uygulamasının her türlü sonucunu tahmin edilebilir, denetlenebilir

hale getirmek için geliştirilen kimi zaman klasik uygulamalarla kıyaslanınca daha

masraflı ve bilgi birikimi isteyen ancak bu olumsuz yanlarının yanında kazandırdığı

çok olumlu sonuçlar ile de tercih edilen uygulanan yöntemler olarak karşımıza

çıkmaya devam edecektir diye öneriler ortaya atılmıştır.

Pamuk (2006) tarafından; “ Ermenek Barajındaki Enjeksiyon Uygulamaları

ve Geçirimsiz Perde Çalışmaları” adlı çalışmasında, Ermenek Barajı ve Hidroelektrik

Santral projesinin, enjeksiyon uygulamaları, geçirimsiz perde tasarımı ve temel kaya

arasındaki ilişkinin ortaya konması amaçlanmıştır. Su kaçaklarını önlemek için

barajın sağ ve sol yakasında ve de gövde altında enjeksiyon perdesi oluşturulmuştur.

Bu perdenin baraj temelini oluşturan Jura-Kratese yaşlı Allokton kireçtaşı içerisinde

olduğu ortaya konulmuştur. Yapılan çalışma neticesinde, fay, eklem ve tabakalanma

yüzeyleri gibi süreksizlikler kaya kütlesinin dayanımını olumsuz yönde etkilerken

karstlaşma ve geçirimliliği de arttırmaktadır. Dolayısı ile benzer yapısal özellikler

sunan diğer zonlarda ve diğer benzer projelerde perde oluşturulurken elde edilen

veriler model olarak kullanılabilir.

3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI

10

3. MALZEME ve YÖNTEM

3.1. Malzeme

3.1.1. Bölgenin Genel Jeolojisi

Proje alanının büyük bir kısmında ana kaya Üst Kretase yaşlı Ermenek

Ofiyolitik Melanjı'dır. Bu ana kaya farklı özelliklerde ve tabakalar halinde

Karbonifer-Üst Kretase yaşlı sedimanter birimlerinden, özellikle de kireçtaşından

oluşmaktadır. Matriks tabakaları diyabaz, serpantinit peridodit, gabro, grovak,

grovaklı kumtaşı, konglomera ve şistten oluşmaktadır.

Proje alanının batısında, Nadire ve Kapız yakınlarında, Paleozoik-Mesozoik

yaşlı Aladağ Birimi yer almaktadır. Proje alanında Aladağ Birimi'ne ait iki

formasyon, Üst Triyas yaşlı Balcılar Formasyonu ve Jura-Alt Kretase yaşlı

Cihandere Formasyonu görülmektedir. Her iki formasyon da başlıca kireçtaşından

oluşmaktadır (E.İ.E, 1999b).

Proje alanında Senozoik ve Tersiyer yaşlı, çoğunlukla tebeşirimsi

kireçtaşından oluşan Alt-Miyosen yaşlı Görmel Formasyonu ve marn, kumtaşı,

konglomera ve kireçtaşından oluşan Orta-Miyosen yaşlı Ermenek Formasyonu ile

temsil edilmektedir. Teras birikintileri ve yamaç molozları gibi Kuvaterner

birikintiler büyük çoğunlukla yamaçlarda ve nehir boylarında görülmektedir.

Rezervuar alanı jeoloji haritası Ek 5a, 5b’ de ve baraj yeri jeoloji haritası Ek 4a, 4b,

4c’ de verilmiştir (E.İ.E, 1999b).

3.1.1.1 Allokton Birimler

Aladağ Birliği, yaşlıdan gence Göksu, Dumlugöze, Haydar, Balcılar ve

Cihandere formasyonlarından oluşmaktadır. Ancak, bindirmeler nedeniyle kolaylıkla

gözlenemeyen Aladağ Birliği’nden proje alanında görülen iki formasyon Üst Triyas

yaşlı Balcılar Formasyonu ile Jura-Alt Kretase yaşlı Cihandere Formasyonu’dur.

Balcılar formasyonu (Trb), en alt kısmı kızıl konglomeradan, üst kısmı ise killi

kireçtaşı ve aralarında kumtaşı tabakaları bulunan kırmızı-bordo renkli kil


11

katmanlarından oluşur. Balcılar Formasyonu’nu konkordan olarak örten Cihandere

Formasyonu ise alttan üste doğru olarak dolomitik kireçtaşı, oolitik-pisolitik kireçtaşı

ve açık gri renkli kireçtaşı katmanlarından oluşmaktadır.

Çimene birliği, proje alanının doğu kısmında Ermenek çayı boyunca

yüzeylenmektedir. Bu birlik alttan üstte doğru Balkusan (Cçb), Eskice (Pçe), Tahtacı

(Trç), Veysel Dere (Trçv), Kükürce (Trçk) ve Nisakışlağı (Kçnk) formasyonlarıdır.

Bozkır Birliği, triyas sedimanları, esas olarak ince tabakalı kireçtaşı ve marn

ardalanması, orta kalın tabakalı kireçtaşı ardalanmalı marnlardan oluşmaktadır. Bu

sedimanlar Erik vadisinde bulunmaktadır. Bu Triyas sedimanları, gömülü

olistolitlerden oluşan matriks halindeki bir melanj tarafından örtülmüştür. Bu matriks

aşağıdan yukarıya doğru, fliş sedimanları, tabakalı kireçtaşları, silisli kireçtaşları,

kuvarsitler ve ofiyolitlerden (spilitler, serpantinleşmiş peridotitler, gabrolar ve

serpantinitler) oluşmuşlardır. Olistolitler ya izole olmuş dev bloklardan ya da matriks

içerisine gömülü seri tabakalardan oluşmaktadır. Olistolitler çeşitli tip ve yaştadır.

Baraj yeri de bunlardan birinin üzerinde bulunmaktadır. Bozkır birliğinin diğer belli

başlı olistolitleri Ermenek ve Erik kuvvet tünelleri tarafından kesilmektedir.

3.1.1.2. Otokton Birimler

Görmel Formasyonu (Tg), Şekil 3.1’de görüldüğü gibi proje alanında

Ermenek Çayı’nın her iki sahilinde geniş alanları kaplayan Görmel Formasyonu,

Ermenek Ofiyolitik Melanjı’nın erozyona uğramış kısımlarını doldurduğundan

derinliği farklılık göstermektedir. Bu formasyon başlıca olarak marndan, kısmen de

kiltaşı, kumtaşı, killi ya da kumlu kireçtaşı ve konglomeradan oluşmakta olup,

formasyonda kömür bantları da yer almaktadır. Ermenek İlçesi’nin güneybatısında,

Küçüksu Deresi’nin sağ sahilinde bir kömür madeni bulunmaktadır. Görmel

Formasyonu, alttaki formasyon olan Ermenek Ofiyolitik Melanjı’nı açısal diskordans

ile örtmektedir. Ermenek Formasyonu da yine açısal diskordans ile Görmel

Formasyonu’nun üzerine gelmektedir.


12

Şekil 3.1. Görmel formasyonu marnları

Ermenek Formasyonu (Te), proje alanının kuzey ve güney kesimlerinde

oldukça yüksek rakımlarda, Ermenek Vadisi boyunca sarp kayalıklarla, mostra

vermektedir. Çoğunlukla kireçtaşından, kısmen kumlu kireçtaşı, kumtaşı ve

marndan oluşmaktadır. Karstik görünüşünden dolayı sahada kolaylıkla tespit edilen

Ermenek Formasyonu’nun kalınlığı Küçük Çayı’nın akışyukarı kesimlerinde 500 m

olarak tahmin edilmiştir.

Ermenek Formasyonu ve Görmel Formasyonu arasındaki temas her iki

formasyonun üst kısımlarındaki şiddetli aşınma ve üzerini örten kalın yamaç molozu

tabakası nedeniyle zorlukla fark edilir. Ermenek Formasyonu, Aladağ Grubu’nu,

Ermenek Ofiyolitik Melanjı’nı ve Görmel Formasyonu’nu açısal diskordanslar ile

örtmektedir.

3.1.2. Topoğrafya

Ermenek Çayı Göksu Nehri'nin en büyük koludur ve Göksu Nehri'ne Mut

yakınlarında karışır. Göksu Nehri Havzası Orta Toros Sıradağları'nın orta kısmında

yer alır. Orta Toros Sıradağları, Güney ve Güneydoğu Anadolu boyunca uzanan

Toros Dağı Kuşağı'nın bir parçasıdır.


13

Proje alanı, Ermenek Çayı'nın orta kesimindedir. Ermenek Baraj yeri

Ermenek İlçesi'nin güneyinde, Görmel Köprüsü'nün nehir kilometresi olarak yaklaşık

1,2 km mansabında yer almaktadır. Santral yeri, nehir uzunluğu olarak baraj

yerinden 8 km akışaşağıda planlanmaktadır. Baraj gölü, Ermenek Çayı'nın Küçük

Çay'la birleştiği yerden, Ermenek Çayı membasına doğru Nadire Pınarı'nı geçerek

yaklaşık 14 km, Ermenek Çayı mansabına doğru Görmel Köprüsü'nü geçerek

yaklaşık 10 km, Küçük Çay'ın membasına doğru ise yine yaklaşık 10 km kadar

uzanarak, yaklaşık 60,75 km2 alan kaplayacaktır.

Proje alanı, Ermenek Çayı'nın çevresinde 1.500-2.200 m arasında yükseltilere

sahiptir. Bu bölgedeki başlıca jeolojik yapıyı Tersiyer Miyosen yaşlı Ermenek

Formasyonu'nun kalın ve yatay olarak istiflenmiş kireçtaşları oluşturmaktadır. Proje

alanında Ermenek Çayı batıdan doğuya doğru akmaktadır. Ermenek Çayı'nın, proje

alanının kuzey kısmındaki başlıca kolları, kuzeyden güneye akan Küçük Çayı ve

Bağkuşan Çayı, güney kısmında da ise güneyden kuzeye akan Zeyve Deresi ve Erik

Deresi'dir.

Küçük Çayı ile Zeyve Deresi arasında kalan ve Ermenek Baraj Gölü'nün

büyük bir kısmını oluşturacak olan alanda Ermenek Çayı'nın her iki sahili de az

eğimli olup, anakaya Tersiyer yaşlı Görmel Formasyonu'nun marnlarından

oluşmaktadır. Bu alanda geçmişte meydana gelmiş paleo-heyelanların kalıntıları yer

almaktadır. Ancak, günümüzde bu alanlar duraylı yapıya sahiptir ve herhangi bir

kayma hareketi görülmemektedir (E.İ.E, 1999b).

3.1.3. Yapısal Jeoloji

Yakın zamanda olan tektonik deformasyonların en önemlisi Tersiyer'de

Paleojen ve Miyosen arasında oluşmuştur. Bundan sonra epirojenez sonucunda alan

yükselmiş ve Tersiyer ve erken Kuvaterner dönemlerde meydana gelen erozyonla

bölge bugünkü topoğrafik özelliklerini kazanmıştır.

Proje alanında Ermenek Ofiyolitik Melanjı ve Görmel Formasyonu’nda

kıvrımlar gözlenmekte olup bu kıvrımlar, özellikle Görmel Formasyonu’ndakiler,

küçük ve yerel yapılardır. Sahada görülebilen tek kıvrım, Eskice Köyü’nün yaklaşık


14

3 km güneyinde Ermenek Çayı boyunca uzanan Ofiyolitik melanjın Çimene Grubu

bloklarında yer alan, doğu-batı doğrultulu antiklinal kıvrımdır. Nadire Formasyonu

ve Kükürce Formasyonu kireçtaşı bloklarında bazı faylar görülmekle birlikte, söz

konusu faylar küçük ölçeklidir. Görmel ve Ermenek formasyonlarında da büyük

ölçekli fay yapısına rastlanmamıştır. Proje alanının batısında, Nadire yakınlarında,

Aladağ Birimi ile Ermenek Ofiyolitik Melanjı arasında, bir bindirme fayı yer

almaktadır. Bu tektonik kontakt yapısının Tersiyer Paleojen'de oluştuğu tahmin

edilmektedir (E.İ.E, 1999b).

3.1.4. Hidrojeoloji

Proje alanındaki hidrojeolojik şartlar, oldukça karmaşık olup jeolojik ve

yapısal şartların da karmaşıklığını göstermektedir. Bununla birlikte proje alanında bir

çok hidrolojik sistem ve akifer bulunmaktadır.

Ermenek kireçtaşı, bölgesel karakterli bir akifer oluşturmaktadır. Kireçtaşı

kısmen çok karstiktir ve böylece su sirkülasyonu bağlantılı boşluklar ve

süreksizliklerle de meydana gelmektedir. Ermenek kireçtaşı akiferi, Ermenek

vadisini sınırlayan geniş plato üzerindeki yağışlarla beslenmektedir. Ermenek

kireçtaşı, geçirimsiz yarı geçirimli Görmel marnları ve fliş çökelleri üzerinde

uyumsuz olarak bulunduğundan dolayı bazı büyük ve çok sayıda küçük kaynaklar,

birimin alt sınırında ortaya çıkmaktadır. Ermenek kireçtaşının geniş kireçtaşı

olistolitleri üzerinde uyumsuz olarak bulunduğu yerlerde, altta bulunan olistolitler

yeraltısuyu ile beslenebilirler. Altta bulunan, sürüklenmiş birimlerde, karakteristik

bir akifer bulunmamaktadır.

Olistolitler nispeten geçirimsiz kayalarla (fliş ve ofiyolitik hamur) sarılmıştır.

Bu olistolitler, zayıf olarak beslenseler de bunların alt kısımları büyük bir olasılıkla

doygundur. Nispeten geçirimsiz fliş çökellerinde drenaj zayıftır ve su seviyesi

muhtemelen yüksektir. Gevşek malzemeli akiferler, göl alanının alt kotlarında

(alüvyal taşkın sahası) olmak üzere vadi tabanında ve şev boyunca ortaya

çıkmaktadır.


15

3.1.5. İklim ve Bitki Örtüsü

Proje alanının bulunduğu Göksu havzasında Akdeniz kıyı şeridi ile iç

bölgelerin yeraldığı yüksek bölgeler arasında iklim açısından büyük farklılıklar

bulunmaktadır. Ermenek nehri havzasının alt kısımlarında Akdeniz İklimi hakimdir.

Membaya doğru gidildikçe, kot yükselir ve iklim, yükselen kotun etkisiyle soğur.

Havzanın ortalama kotu (1.600 m), havzanın Akdeniz İklimi ile Karasal İklim

arasında bir geçiş bölgesi olduğunu göstermektedir. Havzadaki meteoroloji

istasyonlarındaki ortalama yağış miktarları 500 mm ile 900 mm arasında

değişmektedir. Ermenekteki yıllık ortalama sıcaklık, 11,8 ˚C ve maksimum yıllık

sıcaklıklar, Temmuz ayında 39˚ C ve Ocak ayında -11,5˚ C olarak ölçülmüştür. Proje

alanı, orta sıklıkla ormanla kaplıdır (çam, karaçam). Yağış, gerek yağmur gerekse kar

yağışı, genellikle düşük basıncın aktive olduğu ilkbahar ve kış mevsimlerinde

görülmektedir. Yaz mevsiminde ise iklim kurak olmaktadır. Tarımsal aktiviteler

gelecekte rezervuar olacak bölgede yoğunlaşmıştır (EİE, 1999b).

3.1.6. Baraj Yeri ve Göl Alanı Jeolojisi

Baraj yeri, Ermenek Ofiyolitik Melanjı’ndaki Üst Jura-Kretase yaşlı kireçtaşı

bloğunda yer almaktadır. Ermenek Ofiyolitik Melanjı’ndaki Nadire Formasyonu’nun

kireçtaşı baraj yerinde anakayayı oluşturmaktadır (Şekil 3.2). Nadire

Formasyonu’nun tüm blokları beyaz-bej renkli ofiyolitik kayalar tarafından

çevrelenmiştir. Baraj yerindeki jeolojik durum Ek-4a, 4b, 4c’ de verilmiştir.


16

Şekil 3.2. Sağ ve sol sahil’deki nadire kireçtaşları

Çizelge 3.1’ de görüldüğü gibi nadire kireçtaşı bloğunda 3 adet küçük ölçekli

fay belirlenmiştir. F-1, F-2 ve F-3 olarak adlandırılan bu fayların 0,5 ila 1 m

genişliğinde açıklıkları ve/veya kırık bölgeleri vardır. Nehir yatağında ise önemli fay

yapıları bulunmadığı düşünülmektedir (E.İ.E, 1999b).

Baraj yerinde, nehir yatağından 650 m yüksekliğe kadar fazla aşınma

görünmemektedir. Her iki sahil de dike yakın eğimde olup, duraylı yapıdadır. Kaya

yüzeyi, 650 m yükseklikten yukarıda her iki sahilde de orta derecede aşınmıştır.

650 m ile 720 m kotları arasında eğim sol sahilde 55º, sağ sahilde 70º olup, yamaçlar

yer yer 1-2 m kalınlığında yamaç molozu ile kaplanmıştır. 720 m yükseklikten

yukarıda her iki sahildeki eğim 15-30º arasındadır. Her iki sahil de bu seviyeler

arasında yüzey kısımları hariç oldukça duraylıdır.


17

Çizelge 3.1. Baraj yerinde belirlenen faylar (E.İ.E, 1990b)

Fay Yeri Doğrultu ve Eğim

F-1 Baraj yerindeki dar vadinin akışyukarı tarafı K 30º B / dik

F-2 Baraj yerindeki dar vadinin orta kısmında, baraj

ekseninden 100 m akışyukarıda

K 70-90º B / 50-75º GB

F-3 Sol sahilde, F-2’nin kolu, baraj ekseninden 100

m akışyukarıda

K 60-70º B / 65-80º GB

Göl alanında başlıca jeolojik yapıyı Tersiyer Görmel Formasyonu'nun marn,

kumtaşı ve konglomera gibi tortul kayaları ve yer yer Ermenek Ofiyolitik Melanjı'nın

matriks tabakaları ile kireçtaşı blokları oluşturmaktadır (Şekil 3.3). Kireçtaşı blokları

dışında kalan kayalar az geçirgen olup, erime belirtileri gözlenmemektedir.

Dolayısıyla, Görmel Formasyonu ve melanjın matriks (hamur) tabakalarından oluşan

alanın genelinde sızıntı sorunu beklenmemektedir. Kireçtaşı, sadece baraj yerinde ve

baraj gölünün en uç kısmındaki alanda bulunmaktadır. Perde enjeksiyon yoluyla bu

kireçtaşlarında geçirimsizlik sağlanacaktır.

Şekil 3.3. Rezervuar alanından bir görüntü


18

Baraj gölünü çevreleyen alandaki yamaçların az eğimli olması nedeniyle göl

alanında herhangi bir yamaç duraylılığı problemine rastlanmamıştır. Bunun yanı

sıra, göl alanını çevreleyen alanda geçmişte meydana gelmiş olan heyelanlar

gözlenmekle birlikte, bu alanın az eğimli (ortalama %10) olması ve seviye düşme

hızının son derece az (10 cm/gün) olması nedeniyle baraj gölünü etkileyecek

herhangi bir kitle hareketi beklenmemektedir. Yer kayması, genellikle, eğimin

%20'den fazla olduğu alanlarda ve baraj gölünde seviye düşme hızının 2 m/gün'den

fazla olduğu durumlarda görülmektedir. Bu nedenlerden ötürü, su tutma sırasında ve

sonrasında kayda değer ölçekte heyelan meydana gelmesi beklenmemektedir

(EİE, 1990b).

3.1.7. Ermenek Barajı Mühendislik Jeolojisi

3.1.7.1. Yer Seçimi İçin Yapılan Çalışmalar

Yapılması planlanan Ermenek Projesi, Gezende Barajı ve Hidroelektrik

Santrali'nin (HES) akışyukarısında ve Ermenek ilçe merkezinin yaklaşık 10 km güney

doğusunda yer almaktadır. Proje kapsamında yapılması planlanan tesisler; Ermenek

Barajı, Ermenek İletim Tüneli ve Ermenek HES’dir. Ermenek Projesi’nin

gerçekleştirilmesi ile birlikte, Ermenek Çayı sularının hidroelektrik potansiyelinin

değerlendirilmesi sonucunda Ermenek HES’nde 300 (2×150) MW kurulu güç ve yılda

toplam 1.014 GWh enerji üretimi ile ülke ekonomisinin gelişmesine katkı sağlanacaktır.

Ön çalışması 1990 yılında Japan International Cooperation Agency (JICA) ve

Elektrik İşleri Etüd İdaresi (EİE) tarafından tamamlanmıştır. Fizibilite çalışmaları

sonucunda teknik ve ekonomik yönden yapılabilir bulunan Ermenek Projesi, BM

Mühendislik ve İnşaat Ltd. Şti'nin liderliğini üstlendiği bir konsorsiyum tarafından

gerçekleştirilmektedir.

JICA tarafından yapılan fizibilite çalışmasında Ermenek Projesi’nin

yapılabilirliğinin yanı sıra, Proje’nin akışaşağısında yer alan Gezende Barajı ve

HES'nin güvenilir enerji miktarını arttırması yönündeki etkisi de incelenmiştir.


19

EİE tarafından Ermenek Çayı Havzası'nda Gezende Barajı kuyruksuyu

seviyesi olan 333 m'den yukarı kotlardaki düşünün değerlendirilmesi için alternatif

gelişme planları çalışılmıştır. EİE tarafından önerilen 5 alternatif baraj yeri

gösterilmiştir. Bu alternatif baraj yerlerinden II-A ve II-B Gezende Barajı

kuyruksuyu bitiminde, I-A, I-B ve I-C ise daha üst kesimlerde yer almaktadır.

Bunlardan I-A baraj yeri, EİE tarafından yapılan ön araştırmalar sonucunda, baraj

yerinde bulunan karstik kireçtaşından kaynaklanabilecek sızıntı problemi nedeniyle

teknik olarak yapılabilir bulunmamıştır (E.İ.E, 1990b).

JICA tarafından yapılan fizibilite çalışmalarında, I-B ve I-C baraj yerleri

karşılaştırılmış ve I-C baraj yerinin ekonomik açıdan daha uygun olduğu

bulunmuştur. I-C baraj yeri Ermenek Çayı vadisinin boğaz kesiminde, I-B baraj yeri

ise I-C'nin 1 km akışyukarısında yer almaktadır. Oldukça dar bir vadide yer alan I-C

alternatifi için beton kemer baraj önerilirken, daha geniş bir vadi kesitinde bulunan

I-B alternatifi için kaya dolgu baraj tipi uygun görülmüştür. Yapılan ön ekonomik

analiz sonucunda, I-B baraj yerinde yapılacak kaya dolgu barajın inşaat maliyetinin,

I-C'de yapılacak beton kemer barajın inşaat maliyetinin 1.5 katı olacağı

hesaplanmıştır. Dolayısıyla I-B alternatif baraj yeri de elenmiştir (E.İ.E, 1990b).

Gezende Barajı kuyruksuyu bitiminde yer alan II-A ve II-B alternatif baraj

yerleri ise, I-C baraj yerinden Gezende kuyruksuyuna kadar uzanacak iletim

tünelinin maliyetinin azaltılması olasılığının incelenmesi amacıyla

değerlendirilmiştir. I-C'de kurulması muhtemel bir barajdan Gezende Baraj Gölü'ne

kadar yaklaşık 9 km'lik bir iletim tüneli yapılması gerekmektedir. Gezende

kuyruksuyuna yakın ikinci bir baraj (II-A ya da II-B) ile iletim tüneli uzunluğu

2 km'ye kadar düşürülebilecektir. Bu değerlendirmeler sonucunda üç alternatif

yapım planı geliştirilmiştir: (1) yalnızca I-C barajı, (2) I-C ve II-A barajları ve (3) I-C

ve II-B barajları. Bu çalışmanın sonuçları Çizelge 3.2' de özetlenmektedir. Yapılan

ön ekonomik etüd sonucu, (1) numaralı alternatif planın daha avantajlı olduğu

görülmüştür (E.İ.E, 1990b).

Ermenek baraj yerinin I-C olarak seçilmesinden sonra, 645 m yükseklikten

yukarı kotlardaki düşünün değerlendirilmesi amacıyla üç alternatif geliştirilmiştir.

Bunlardan birincisi, Ermenek (I-C) Barajı'nın yüksekliğinin arttırılmasıdır. Diğer iki


20

seçenek ise, Ermenek Barajı'nın yüksekliğini sabit tutarak Nadire yakınlarında inşa

edilecek ikinci bir baraj ile kalan düşünün değerlendirilmesidir. İkinci ve üçüncü

seçenekler için Nadire'nin akışyukarısı ve akışaşağısında iki alternatif baraj yeri

belirlenmiştir. Çizelge 3.3’ de görüldüğü gibi yapılan ön ekonomik etüd sonucunda,

ikinci ve üçüncü seçeneklerin yıllık net faydalarının negatif hesaplanması nedeniyle,

Ermenek Barajı'nın akışyukarısında ikinci bir baraj yapılması seçeneği tercih

edilebilir bulunmamıştır.

Çizelge 3.2. Akışaşağı alternatif planlarının ekonomik karşılaştırması (E.İ.E, 1999b)

Birim Yalnızca

I-C Barajı

I-C Barajı ve II-A

Barajı

I-C Barajı ve II-B

Barajı

Kurulu güç MW 270 200 (I-C)

60 (II-A)

200 (I-C)

50 (II-B)

Yıllık toplam enerji üretimi GWh 799 752 741

İletim tüneli uzunluğu m 9480 2315 2315

İnşaat maliyeti 106USD$ 319,1 368,6 339,9

Yıllık maliyet 106 USD$ 40,2 46,4 42,8

Yıllık gelir 106USD$ 72,0 68,4 67,7

Yıllık net fayda 106USD$ 31,8 22,0 24,.9

Çizelge 3.3. Akışyukarı alternatif planlarının ekonomik karşılaştırması (E.İ.E, 1999b) Birim Yalnızca

Ermenek

Barajı

Nadire

Barajı

(Akışaşağı)

Nadire

Barajı

(Akışyukarı)

Kurulu güç MW 270 60 30

Yıllık toplam enerji üretimi GWh 799 218,2 117,7

İnşaat maliyeti 106USD$ 319,1 123,4 80,2

Yıllık maliyet 106 USD$ 40,2 14,2 9,2

Yıllık gelir 106USD$ 72,0 8,0 3,7

Yıllık net fayda 106USD$ 31,8 -6,2 -5,5


21

Alternatif gelişme planlarının değerlendirilmesi sonucunda, Ermenek Barajı için

en uygun alternatifin I-C yerinde yapılacak beton kemer bir baraj olduğu belirlenmiştir.

Baraj aksı için en uygun kesitin ve en uygun proje ölçeğinin belirlenmesi için

alternatifler geliştirilmiştir. Belirlenen üç alternatif baraj aksı için farklı baraj

yüksekliği seçenekleri analiz edilmiştir. Bunlardan, I-Ca ve I-Cb baraj aksı

alternatifleri için 3 alternatif yükseklik (640, 660 ve 670 m) değerlendirilmiştir. I-Cc

baraj aksı için değerlendirilen alternatif yükseklikler 660, 680 ve 700 metrelerdir.

I-Ca baraj aksı, Ermenek Vadisi'nin boğaz girişinde, I-Cb baraj aksı I-Ca' dan

80 m akışaşağıda ve I-Cc baraj aksı ise I-Cb' den 220 m akışaşağıda boğazın en dar

olduğu yerde bulunmaktadır. I-Ca en fazla kret uzunluğuna sahip olup, beton hacmi ve

dolayısıyla inşaat maliyeti en fazla olan seçenektir. I-Cb seçeneği ise, topografyası

nedeniyle en fazla temel kazısını gerektirmektedir ve inşaat maliyeti de buna paralel

olarak artmaktadır. Boğazın en dar kesitinde yer alan I-Cc seçeneğinde ise, iletim tüneli

uzunluğu, beton hacmi ve temel kazısı hacmi diğer alternatiflere göre daha azdır. Bu

avantajlara ek olarak, boğazın en dar yerinde bulunması nedeniyle I-Cc' de toplam

maliyetin baraj yüksekliğine göre artış hızı, diğer seçeneklere göre oldukça düşüktür

(Şekil 3.5). Sonuç olarak, I-Ca ve I-Cb alternatifleri uygun bulunmayarak, Ermenek

Baraj Aksı I-Cc olarak belirlenmiştir (Şekil 3.4).


22

Şekil 3.4. Gövde’nin yapıldığı “V” şekilli 1 Cc’ den görünüm

Şekil 3.5. Proje ölçeği alternatiflerinin ekonomik karşılaştırması (E.İ.E, 1999b)

10

20

30

40

50

60

70

80

90

630 640 650 660 670 680 690 700 710 Baraj yüksekliği (m)

İnşa

at m

aliy

eti (

mily

on $

USD

)

I-CaI-CbI-Cc


23

3.1.7.2. Ermenek Baraj Aks Yeri Kaya Deneyi

Ermenek Barajı aks yerinde, gövdenin yaslanacağı temel kayanın

deformabilite özelliklerini saptamak amacıyla enjeksiyon tünellerinde gövde

eksenine dik 4 adet cep açılmış ve buralarda 4 tanesi sağ, 4 tanesi sol sahilde olmak

üzere toplam 8 adet plaka yükleme deneyi yapılmıştır.

Deney yerleri GR-3 Galerisi

GR-4 Galerisi

GL-2 Galerisi

GL-4 Galerisi’ dir (D.S.İ, 2004).

Cepler yaklaşık 4m derinliğinde açılmış olup, 1 nolu deneyler cebin ağzına

yakın, 2 nolu deneyler cebin aynasına yakın yapılmıştır. Öncelikle, yükleme

yapılacak yerin kaya yüzeyi temizlenip, düz ve pürüzsüz bir yüzey elde edilmiş sonra

deney ekipmanı kurulmuştur. Basıncın kayaya üniform iletilebilmesi için, başlık

kalıplarının içine ortalama 2,5 cm kalınlığında yüksek mukavemetli çimento harcı

dökülmüştür. Yükleme yöntemi olarak, deneylerde DSİ kaya zemin mekaniği

servisince kullanılan yükleme programı uygulanmıştır.

Buna göre program;

1. Evre - 17,5 kgf/cm2

2. Evre – 35,0 kgf/cm2

3. Evre – 52,5 kgf/cm2

4. Evre – 70,0 kgf/cm2 olarak, maksimum basınçlar altında uygulanmıştır.

Uygulama sonucunda; deney esnasında yapılan üç deformasyon ölçerin

okumalarının ortalaması alınarak her basınç kademesi için deplasman değerleri

hesaplanmıştır. Toplam Deformasyon, Elastik Deformasyon, Plastik Deformasyon,

Kümülatif Toplam Plastik Deformasyon ve Krip Deformasyon değerleri

hesaplanmıştır. Yükü üniform dağıtmak amacıyla yükleme başlığı ile kaya yüzeyi

arasına dökülen yaklaşık 2,5 cm kalınlığındaki betonun basınç dayanımı ve elastik

modülü ihmal edilebilir değerler olduğundan hesaplarda dikkate alınmamıştır.


24

Sonuçta;

• GR-3 Galerisindeki cepte yer alan birimler için elastik modül, Ee = 38.694 -

138.406 kgf/cm2, krip faktörü en düşük % 9,2 en yüksek % 41,4 bulunmuştur.

• GR-4 Galerisindeki cepte yer alan birimler için elastik modül, Ee = 38.283 -

133.280 kgf/cm2, krip faktörü en düşük % 9,4 en yüksek % 50 bulunmuştur.

• GL-2 Galerisindeki cepte yer alan birimler için elastik modül, Ee = 105.840-

1.143.942 kgf/cm2, krip faktörü en düşük % 19,4 en yüksek % 146,4

bulunmuştur.

• GL-4 Galerisindeki cepte yer alan birimler için elastik modül, Ee = 26.460 -

128.520 kgf/cm2, krip faktörü en düşük % 13,3 en yüksek % 40,5

bulunmuştur (D.S.İ, 2004)

3.1.8. Ermenek Barajı ve HES Genel Proje Bileşenleri

Ermenek Hidroelektrik Santral projesi halen inşaat aşamasında olan bir

projedir. Baraj, Göksu nehrinin kollarından olan Ermenek nehri üzerinde

konumlandırılmıştır. Çizelge 3.4’ de verildiği gibi Ermenek Barajı 210 m

yüksekliğinde ince kemer bir baraj olup, çok dar bir boğaz olan Görmel Boğazında

inşa edilmektedir. Çift eğrilikli asimetrik ince kemer beton gövdesi, memba ve

mansab batardoları, bir adet çevirme tüneli, 2 dolu savak tüneli, gövde altında 1 adet

dipsavak yapısı, enerji tüneli ve santral binasından oluşmaktadır (D.S.İ 2007).

Ermenek barajı rezervuarı (göl alanı) 60,75 km2 alanı kaplayacaktır ve 4,5 milyar m3

su tutacaktır (www.wwf.org.tr, Pamuk, 2006). Ermenek barajı, beton kemer tipte

baraj gövdesi, Kemer barajın memba ve mansap yüzleri elipslerden teşkil edilmiştir.

http://www.wwf.org.tr


25

Çizelge 3.4. Beton kemer barajın genel özellikleri

Gövde dolgu tipi İnce Beton Kemer

Kret Kotu 700 m

Talvegten Yükseklik 210 m

Temelden Yükseklik 230 m

Kret Uzunluğu 123 m

Kret Kalınlığı 7 m

Tabandaki Kalınlık 25 m

Beton Baraj Hacmi 272.000 m3

Temel Tıkacı Beton Hacmi 40.000 m3

Baraj Kazı Hacmi 363.000 m3

Normal su kotunda göl hacmi 4.582 hm3

Normal su kotunda göl alanı 60,74 km2

Güç 306,5 MW

Yıllık Üretim 1.047,8 GWh

Baraj ekseni, Ermenek Ofiyolitik Melanjı’nda bulunan üst Jura-Kratese

Kireçtaşı bloğundadır. Bu kireçtaşı sert ve masif, fakat birçok çözülmüş bloklar

içermektedir (E.İ.E 1999).

At nalı şeklinde 6 m çapında iki adetten ibaret olan derivasyon tüneli, aks

yerinin sol yamacında bulunmaktadır. 934,5 m uzunluğunda olan tünel 778 m3/s

deşarj kapasitesine sahiptir.

Kati projeye göre baraj gövdesinin alt kısmına düşük seviyeli bir dipsavak

yapılmıştır. Esas olarak 25 m yüksekliğinde beton blok olan dipsavak yapısı 490 m

kotundaki temel tıkacın üzerine, baraj gövdesinin alt kısmına inşa edilmiştir. Alt

kotu, beton blok boyunca 510,5 m olan 45 m uzunluğunda 2 ayrı yatay konduvi

dipsavağın esasını oluşturmaktır (D.S.İ, 2007).

Şekil 3.6 ve Şekil 3.7’ de görülen Dolusavak Tesisleri, seçilen baraj tipine,

topoğrafik ve jeolojik şartlara uyum sağlayacak şekilde sağ yamaç ve sol yamaca

birer adet olmak üzere projelendirilmiştir. Bu tesisler önden alışlı basınçlı tünel

şeklinde olacaktır. Sağ ve sol sahile birbirine benzer şekilde inşa edilecek olan bu

yapılar, 3 m x 4,25 m boyutunda olup radyal kapak tipinde yapılacaktır

(D.S.İ, 2007).


26

Şekil 3.6. Sol sahil dolusavak görünüm

Şekil 3.7. Sağ sahil dolusavak görünüm


27

Enerji sulama sistemi sağ sahilde yerleştirilmiştir. Enerji tünelinin 645 m

kotundan su alan bir giriş yapısı ve bir düşey şaftlı kapak yapısı vardır. Tünelin

uzunluğu 8.064 m ve iç çapı 5,6 m’dir. Tünelin ucunda 10 m çapında ve 134,4 m

yüksekliğinde bir denge bacası bulunmaktadır. Şaftın çıkışında, tünel vana odasını

geçtikten sonra, 1.125 m uzunluğunda ve 4,7 m çapındaki çelik kaplamalı eğimli şaft

ile santrale bağlanır.

Ermenek çayı üzerinde derin bir vadi içerisine kurulacak olan Ermenek

HES’e ait şalt sahası, santralın yaklaşık 100 m kuzey batısında, çayın sağ sahilinde

hafriyat ve dolgu ile sağlanan 353 m kotunda bir platform üzerinde yer almakta olup

boyutları 82 x192 m’ dir.

3.1.9. Kullanılan Patlayıcı Maddeler

Ön çatlatma deliklerinde ve üretim delikleri’nde kullanılan patlayıcı maddeler

ve teknik özellikleri şu şekildedir.

3.1.9.1 Anfo (Ana Şarj)

Çizelge 3.5’ de teknik özellikleri verilen Anfo, Prill Poroz Amonyum Nitrat

ile motorinin oksijen dengesi gözetilerek karıştırılması ile elde edilir. Tam proses

kontrolü altında, % 94,3 AN ve % 5,7 motorin oranında hazırlanan ANFO, kuru

deliklerde kullanılabilen bir patlayıcıdır. Kullanılan Amonyum nitrat yüksek

porozite, yüksek mazot emme ve muhafaza etme özelliğine sahiptir. Stoklamada en

az 6 ay mazotu bünyesinde tutar. Sürtünmeye karşı duyarlıdır. Anfo, Powergel

Magnum, Magnum 365 veya dinamit gibi kapsüle duyarlı patlayıcılar ile ateşlenir.


28

Çizelge 3.5. Anfo’nun teknik özellikleri Delme Patlama Hızı 4.850 m / s

İdeal Patlama Basıncı 48.960 atm

İdeal Patlama Isısı 2.946º K

125 mm kartuşla patlama hızı 4.000 - 4.200 m / sn

Patlama Enerjisi 3,89 Mj / Kg

Yoğunluk 0,78 – 0,80 gr/cm3

Suya dayanıklığı Yok

3.1.9.2. Powergel Magnum 365 (36*400mm)

Powergel Magnum 365, yüksek mukavemeti sayesinde, komşu patlatma

deliklerinin ateşlenmesiyle oluşabilen dinamik basınç ile duyarsızlaşmaya karşı son

derece dirençlidir. Geliştirilmiş etkili enerji ve performansı ile diğer su bazlı

patlayıcılara göre çok daha etkilidir. Powergel Magnum 365, dinamit ile yapılan

patlamalarda dinamit yerine bire bir kullanılır. Şekil 3.8’ deki Powergel Magnum

365, üstün performansının yanı sıra yüksek iş güvenliği özelliklerine sahiptir.

Sürtünme, darbe ve diğer mekanik etkilerle patlamaya karşı son derece güvenli olup,

suya karşı çok dirençlidir.

Şekil 3.8. Powergel magnum 365


29

Çizelge 3.6. Powergel Magnum 365’in teknik özellikleri: 36 x 400 mm 485 gr

İdeal Patlama Hızı 6.437 m / s

İdeal Patlama Basıncı 121.400 atm

İdeal Patlama Isısı 2.943º K

Yoğunluk 1,20 gr / cm3

Suya Dayanıklılığı Mükemmel

Patlama Entalpisi 4.433 Kj / Kg

3.1.9.3. Powergel TRİMEX (DN 19*735 mm, 220 gr.)

Şekil 3.9’ da görülen Powergel Trimex patlayıcı kapsüle duyarlı, emülsiyon

bazlı patlayıcıdır. Delik içinde uygun pozisyon rahatlıkla verilebilir. Darbe, sürtünme

gibi etkilere karşı Nitrogliserin bazlı paylayıcılara kıyasla daha güvenlidir. Teknik

olarak 4300m/s patlatma hızına sahip olup, suya dayanıklılığı oldukça yüksektir.

Şekil 3.9. Powergel trimex görünümü


30

3.1.9.4. İnfilaklı Fitil (10 gr PETN/M)

Şekil 3.10’da görülen infilaklı fitiller her metresinde içerdiği PETN miktarına

göre sınıflandırılırlar. Burada 10 gr PETN/m cinsi kullanılmıştır. Bağlantısı basit

olup, elektrikli ortamlarda güvenli bir şekilde kullanılabilir. Kapsül tellerine göre

daha dayanıklıdır. İstenen sayıda gecikme verilebilir. Birden fazla yemlemenin

kullanılacağı durumlarda büyük kolaylık ve ekonomi sağlar ve su geçirmez. Bunlara

karşın, ses ve hava şoku fazladır. Kuyu hattında kullanıldığında delik içindeki

patlayıcıyı etkiler. Patlamamış infilaklı fitil kazı sırasında tehlikeli olabilir.

Bağlantıya dikkat edilmezse şarapnel etkisi ile kesmeler görülebilir. Kuyu hattında

kullanıldığında sıkılamayı da etkiler.

Şekil 3.10. İnfilaklı fitiller

3.1.9.5. Exel MS 500 ms ( Delik içi kapsül sistemi )

Ermenek Barajı ve HES Gövde kazısındaki patlatmalarda, üretim delikleri

içinde ateşlemeyi sağlaması için Exel MS 500 ms gecikmeli kapsüller kullanılmıştır.

Delik içinde dinamitin ateşlemesini sağlar. Suya dayanıklıdır. Patlatma hızı iyidir.

Değişik gecikmeler sağlayacak türleri bulunur. Delik boyuna göre 6 m, 8 m, 10 m,

16 m ve daha değişik kablo boylarına sahip türleri bulunabilmektedir.


31

3.1.9.6. Exel HTD 25 ms, 42 ms ve 65 ms (Yüzey bağlantı sistemi )

Kopma ve sürtünmeye dayanıklıdır. Düşük enerji içerir. Tam doğrulukta

gecikme veren 8 seridir. Bağlantısı çabuk ve kolaydır. Kolaylıkla fark edilebilir

görünümdedir. Kullanım kolaylığı sağlayan 8 şeklindeki bağ halindedir. Exel şok tüp

yeşil renkte olup gecikme zamanı ve gecikme numarasını gösteren renk kodlu

etiketlidir. Bunlardan 25 ms gecikmeli olanının bağlantı blok rengi kırmızı, 42 ms

gecikmeli olanın beyaz, 65 ms gecikmeli olanın ise siyahtır.

3.1.10. Delik Delme Makinesi (ROC D7)

Şekil 3.11’de görülen ROC D7 delik delme makinesi Ermenek Barajı gövde

kazılarındaki patlatmalarda ve diğer tüm yüzey patlatmalarında delik delme işlemi

için kullanılmıştır.

Teknik özellikleri:

• Çelik matkapsız ağırlık: 14.500 kg,

• Boyutu (taşıma modunda) : Uzunluk; 1.1610 mm, Genişlik; 2.450 mm,

Yükseklik; 3.200 mm,

• Dizel motor 2.200 dev/dk’daki güç: 168 KW,

• Sürme hızı (düşük - büyük vites) : 1,5 – 3,1 km/sa,

• Max. Hidrolik basınç: 250 bar,

• Gürültü seviyesi (kabin içi) sondaj (2000 dev/dk ) : 78,8 dB,

• Delik delme çapları: 64 mm – 115 mm arasında değişir,

• Çalışabileceği eğim: 20 dereceden dik eğimlerde vinç kullanılmadan

çalıştırılmamalıdır.


32

Şekil 3.11. Roc D7 delik delme makinesi

3.1.11. Kullanılan Taşıyıcı ve Yükleyici Makineler Ermenek Barajı ve HES İnşaatı işinde patlatmalar sonucunda çıkan malzeme

ve diğer işlemler için Man marka kamyonlar ve Hitachi, O&K Lc600, Liebherr 312,

Liebherr 934 Litronic marka paletli yükleyici kullanılmıştır. Bunun yanında ayrıca

taşıma için Cable Crane ( kablolu vinç) denilen makineler kullanılmıştır. Patlatmalar

yapılırken çıkan malzeme vadiye bırakılmış ve yüzeyde kalabilecek parçalar

düşürülüp, hava yardımı ile yüzey temizlenmiştir. Vadinin içine doldurulan malzeme

daha sonra aşağıdan yolla ulaşılıp taşıma işlemi yapılmıştır. Bu işlemde kamyonlar

ve paletli yükleyiciler kullanılmıştır. Çizelge 3.7’de kamyonlar ait teknik özellikler

verilmiştir.


33

Çizelge 3.7. Kamyonların teknik özellikleri Cinsi Damperli Kamyon

Marka Man Man

Üretim Yılı 1986 2003

Ağırlığı 9 Ton 13,8 Ton

Motor Gücü 280 hp 423 hp

Araç Yakıtı Motorin Motorin

Kapasite M3 14 m³ 20 m³

Hafriyatın yüklenmesinde ise paletli yükleyiciler kullanılmıştır. Kullanılan

paletli yükleyicilerin teknik özellikleri ise Çizelge 3.8’ da verilmiştir.

Çizelge 3.8. Paletli yükleyicilerin teknik özellikleri

Tipi Hitachi O&K Lc600 Lıebherr 312

Liebherr 934 Litronic

Liebherr 312

Liebherr 934 Litronic

Ağırlığı 18 Ton 61 Ton 15,2 Ton 29,7 Ton 15,2 Ton 33 Ton Motor Gücü 110 298 Kw 83,1 Hp 145 Kw 83,1 Hp 145 Kw Araç Yakıtı Motorin Motorin Motorin Motorin Motorin Motorin Lastikli/Paletli Paletli Paletli Paletli Paletli Paletli Paletli

Kapasite m3 0,7 m3

Bucket 3.5 m³ x 2,025 rock

0,14-0,75 m3

0.24-2.20 m3 Bucket

0,14-0,75 m3

0,24-2,20 m3 Bucket

Kamyonlar ve yükleyiciler haricinde patlatmalar yapıldıktan sonra hava tutma

işleminin gerçekleştirilebilmesi, gerekli malzemelerin bir sonraki patlatma için ayna

üzerine indirilmesi, delik delme makinesinin ayna üzerine indirilmesi, püskürtme

beton işlemi için gerekli makine ve ekipmanların ayna üzerine indirilmesi v.b.

işlemlerde Cable Crane (kablolu vinç) denilen makine kullanılmıştır. Bu makinenin

sağ sahilde bir kumanda odası olup yine sağ sahilde bir tamburu vardır. 700 m kotu

üzerinde bir noktaya ankrajlarla sabitlenmiştir ve bu ankajlar üzerinde oluşturulmuş

kısım üzerinde makinenin yatay yönde hareketini sağlayan sistem vardır. Ermenek

Barajı ve HES İnşaatı işinde bu makinelerden biri beyaz ve biri sarı olarak

adlandırılan 2 adet vardır. Kaldırma kapasiteleri 30 ton olan bu makineler, yatayda

0,10 m/sn, ileri geri harekette 7 m/sn, aşağı yukarı harekette ise 3 m/sn manevra

özelliklerine sahiptir. Bu makinenin çalışırken çekilmiş bir görüntüsü Şekil 3.12’ de

verilmiştir.


34

Şekil 3.12. Cable Crane çalışmasından bir görünüm

3.1.12. Enjeksiyon İşlemleri

Ermenek Barajı ve HES İnşaatı işinde Sağ ve Sol Sahilde bulunan ve 4’er

taneden 8 tane olan enjeksiyon galerilerinin uzunlukları Çizelge 3.9’de verilmiştir.

Bunun yanında enjeksiyon işlerinde kullanılan malzemeler şu şekildedir.

Çimento olarak; TSE’nin UDK 669.94 TS-19 şartnamesine uygun olarak PÇ

42.5 normal Portland çimentosu kullanılmıştır.

Bentonit olarak; TSE’nin UDK 622.36 TS-977 Tip 2 (Çimentoda kullanılan)

şartnamesine uygun olarak Karakaya Bentoniti kullanılmıştır.

Kum olarak; sert ve dayanıklı taşlardan oluşmuş, daneleri genel olarak

yuvarlak veya kübik, ince ve orta irilikte, içindeki yabancı madde miktarı toplamı

%5’ten az olan, yıkanmış dere kumu kullanılmaktadır. Kum, ağırlıkça 16 nolu

(1,19 mm) elekten % 95’i, 50 nolu (0,297 mm aralıklı) elekten % 50 si geçecek; 200

nolu elekten (74 mikron aralıklı) elekten % 5’ten fazlası geçmeyecek özelliktedir.

Kumun özgül ağırlığı 2 gr/cm3’ten büyüktür.


35

Su olarak; enjeksiyonda kullanılacak olan suyun temiz ve berrak olması

gerekmektedir. Yağ, asit, alkali, odun, kömür ve diğer zararlı maddelerden arınmış

olması gerekir.

Çizelge 3.9. Enjeksiyon galerilerinin kotları, uzunluk ve yerleri Galeri Kilometreler Uzunluk (m) Kot (m)

GR – 1 0+00 1+461 1461 700

GL – 1 0+00 0+549,5 549,5 700

GR – 2 0 – 24,00 1+428 1.452 630

GL – 2 0 – 42,00 0+519 561 630

GR – 3 0 – 30,00 1+374 1.040 565

GL – 3 0 – 51,00 0+450 501 565

GR – 4 0 – 60,00 1+284 1.344 505

GL – 4 0 – 60,00 0+420 480 505

Katkı malzemeleri olarak ise, Kimyasal Katkılar; Daracem 180, Daracem

141R/HC gibi süper akışkanlaştırıcı ve priz geciktirici; Daracel 525 priz hızlandırıcı.

Çimento ve Kil Karışımı ise aha çok karstik boşluklarda kullanılmaktadır. Kil

malzemesini likit limiti %40’dan daha fazla ve plastisite indeksi %15’den fazla

olacaktır. Killi malzeme 2 mm’den daha büyük elementler ihtiva etmemelidir. Kilin

%35’ten fazlası 0,002 mm’den daha küçük elementlerden oluşacaktır. Kil, pülverize

kuru durumda veya suyun içinde solüsyon durumunda olacaktır.

Karışım; Enjeksiyonda esas itibariyle, 1/1 ve 0,9/1 oranında su ve çimento,

Daracem 180, Daracem 141R/HC, Daracel 525, kum, kil ve İdare tarafından

belirlenecek olan diğer akışkanlar ve katkı maddelerinden meydana gelmektedir.

İdare enjeksiyon karışımlarını, temel kayanın karakteristiklerine bağlı olarak

enjeksiyon karışımlarında değişikliğe gidebilme yetkisine sahiptir.


36

3.1.13. Kontrollü Patlatma Tanımı ve Teknikleri

Kontrollü patlatma, normal yöntemler ile yapılan basamak, yol şevi, tünel ve

kanal patlatmalarının istenmeyen sonuç ve etkilerinden kurtulmak için geliştirilmiş

özel yöntemlerin genel adıdır. Kontrollü patlatma uygulamalarına, madencilik, yol

yapımı, baraj inşaatı, tünel yapımı gibi faaliyetlerde yoğun olarak başvurulmaktadır.

Tünellerde, planlanan kazı kesit alanının üzerinde bir alan kazıp dolgu

masrafına neden olmamak; yol ve baraj şevlerinde sağlam ve düz bir satıh bırakmak;

madencilikte istenilen tane boyundaki cevheri sismik şok, savrulan kaya ve titreşim

oluşturmadan üretmek, kanal kazılarında istenilen kesitteki kanalı, aşırı hacim

yaratmadan, titreşim oluşturmadan kazmak gibi birçok amaç için kontrollü patlatma

teknikleri uygulanmaktadır.

Ancak patlatma yapılmasından dolayı şikayetler de olacaktır. Bu şikayetlere

neden olabilecek sonuçların kontrol altına alınmasının gerekmektedir.

Farklı amaçlar için başvurulan kontrollü patlatma teknikleri aşağıdaki gibi

sınıflandırılabilirler (Olofsson 1988; Akkoyun 2004):

• Hat delme

• Son kesme

• Yastıklamalı son kesme

• Demolition (bina yıkımı)

• Ön kesme Birleşik yöntemler

Hat delme yönteminde kazı hattı boyunca tek sıra küçük çaplı delikler sık

olarak delinir ve bu deliklere patlayıcı şarjı yapılmaz, bir hat oluşturan bu delikler

üretim deliklerinin patlatılması sırasında zayıf bir düzlem oluşturarak aşırı kazıyı

önlerler (Kahraman ve Kılıç 2000; Akkoyun 2004).

Son kesme yönteminde kazı kesitinin sonuna sık aralıklarla delinen ve üretim

deliklerinden %50 daha az şarj edilen delikler üretim deliklerinden hemen sonra

patlatılırlar, burada amaç arkada kalan yüzeyi fazla örselememek ve kazı kesit

alanını hacimce ve şekil olarak bozmamaktır. Son kesmenin başarılı olabilmesi için

önemli bir şart deliklerin sapmaları en az olacak şekilde çok hassas delinmeleridir

(Olofsson 1988; Napuri 1990; Karaman ve Kılıç 2000).


37

Yastıklamalı son-kesme yöntemi, son-kesme uygulamasının biraz

değiştirilmiş halidir bu yöntemde, patlayıcı madde şarjından sonra delik tamamen

kum ile doldurulur. Burada amaç, patlatma şokunun kazı hattı gerisindeki kayaca

etkisini en aza indirmektir (Kahraman ve Kılıç 2000).

Bina yıkımı (demolition) için patlayıcı madde ve patlatma teknikleri

kullanmak son zamanlarda geliştirilen ve özel kontrollü patlatma tekniklerinden

birisidir. Binanın taşıyıcı kolonları çok az bir patlayıcı madde ile kesilerek binanın

kendi ağırlığı ile içine yıkılması esasına dayanan bir yöntemdir (Germen ve

Abdullahoğlu 1998; Akkoyun 2004).

Birleşik yöntemler ise, sayılan kontrollü patlatma tekniklerinin kendilerine

özgü kuralların bütünleştirilerek birlikte uygulanmaları gereken durumlarda tatbik

edilebilmeleri için ortaya çıkan hibrit yöntemlerdir. Bu çalışmaya konu olan

uygulamada ise Ermenek Barajı Gövde Kazılarında savrulan kaya ve titreşim

etkilerinden kurtulması ve bir sonra ki patlatmaya uygun bir zemin bırakılması için

ön-kesme yöntemi uygulanmıştır. Ön-Kesmeli Kontrollü Patlatma Yöntemi,

Ermenek Barajı gövde yeri kazılarında kullanılmaktadır.

Ön Kesme Yöntemi; kazı sınırı boyunca sonraki ana patlatmayı kesen yapay

bir düzlem meydana getirerek, az ya da aşırı olmayan bir kırılmaya sahip düzgün bir

yüzey meydana getirir. Ön-kesme düzlemi oluşturulduktan sonra ateşlenen ana

patlatmadan kaynaklanan bazı şok dalgaları, bu dalgaların kalan kaya formasyonuna

aktarılmasını önlemek için ön-kesme düzlemi ile yansıtılır (Keser 2002). Bu

genellikle yer titreşiminin azalmasına yol açar. En uygun sonuç için en önemli etken

delme işlemindeki hassaslık ve zamanlamadır (Olofsson 1988; Akkoyun 2004). Ön-

kesme teorisi 1990 yılından sonra değişikliğe uğramıştır Oloffson (1988), komşu

deliklerdeki patlatmaların şok dalgaları çarpışmakta ve her iki tarafta çekme gerilimi

bileşkeleri oluşmakta, oluşan çatlak zonunu bu çekme gerilmesi meydana

getirmektedir’ derken; Konya ve Walter (1990), çatlakların şok dalgalarının

çarpışmaları ile değil, radyal çatlakların birleşmeleri ile oluştuğunu laboratuar

analizleri ve arazi deneyleri ile göstermişlerdir. Bu yeni tespit çok önemlidir. Çünkü

bu durum ön-kesme atımlarının, gecikmeli de yapılabileceği sonucunu doğurur ki bu

durumda gecikmesiz bir önkesme atımında meydana gelen gürültü ve hava şoku gibi


38

olumsuz sonuçların da önüne geçilebileceği anlamına gelmektedir (Kahraman ve

Kılıç 2000; Akkoyun 2004). Üretim deliklerinin hemen arkasına sık aralıklarla

delinen ön-kesme deliklerinin patlatılması sonucunda kaya kütlesinde birbirini takip

eden ve delikler ile aynı düzlemde olması beklenen bir kırık hattının oluşması

beklenir. Burada amaç, üretim patlatmasının radyal çatlaklarının geçemeyeceği bir

kırık hat oluşturmaktır. Ön-kesme patlatmasında delik çapları genelde 30-120 mm

arasındadır ve çoğunlukla tüm delikler, delik çapından küçük çaplı patlayıcılarla şarj

edilir (Oloffson 1988; Akkoyun 2004). Patlayıcı çapının delik çapından küçük

olması, patlatmanın şok dalgalarını sönümler ve böylece kaya ezilmeden sadece

çatlama ile yenilir (Naapuri 1990; Kahraman ve Kılıç 2000).

Ön-kesme deliklerinin, şarj ve mesafe hesabında aşağıdaki eşitliklerden

yararlanılabilir (Konya ve Walter 1990; Kahraman ve Kılıç 2000);

D=8,25 × 10-5 × d2 (1)

Burada;

D : Şarj miktarı (kg/m)

d : Delik çapı (mm)

S=10…12 × d (2)

B=S1/2 (3)

Burada;

S : Ön-kesme delikleri arası mesafe (mm)

S1 :Üretim delikleri arası mesafe (mm)

B : Ön-kesme dilim kalınlığı (mm)

d : Ön-kesme delik çapı (mm)

Ön-kesme deliklerinin sıkılanmaması tavsiye edilir (Olofsson 1988; Akkoyun

2004). Gecikmeli atım durumunda 25 ms’ den fazla gecikme önerilmez (Konya ve

Walter 1990; Karaman ve Kılıç 2000). Sıkılama yapılmadığı için ve genelde infilaklı

fitil kullanıldığı için hava şoku fazla olmaktadır ancak yöntem homojen kayaçta çok

iyi sonuç verir (Kahraman ve Kılıç 2000). Klasik bir ön-kesme patlatması

uygulamasının şematik görüntüsü Şekil 3.13’ de verilmiştir.


39

Şekil 3.13. Klasik bir ön-kesme patlatması uygulamasının görünüm (Oloffson 1988;

Kahraman ve Kılıç 2002)


40

3.2. Yöntem

3.2.1. Ermenek Barajı ve HES Gövde Kazısı Patlatma İşlemleri

BM Mühendislik ve İnşaat A.Ş.’nin yapımını sürdürdüğü ERMENEK

BARAJI ve HES İNŞAATI Şantiyesi, delme patlatmalı gövde kazıları için

patlatmanın gerisinin veya çevresinin örselenmemesini sağlayacak delme patlatma

dizaynı ve raporu hazırlanmıştır. Bu raporda baraj gövde kazıları için tasarlanan

minimum sarsıntı, optimum parça boyutu ve ana patlatmanın gerisinin veya

çevresinin örselenmemesini sağlayacak delme-patlatma işlemleri sonucunda elde

edilecek yığının uygun tane boyu ve geometrisinde olması, ayrıca bir sonraki

patlatmaya aynanın düzgün ve temiz bırakılması özellikle iş makinelerinin verimli

çalışabilmesi açısından da son derece önemli olduğuna değinilmiştir.

Kontrollü patlatma tekniği ile formasyonun sert ve masif olduğu bölgelerde

başarılı sonuçlar elde edileceği gibi kırıklı, yumuşak formasyonlarda başarılı

sonuçlar elde etmenin de güç olabileceği belirtilmiştir. Kontrollü patlatma tekniğinin

ortak noktası patlayıcıyı delik boyunca iyi dağıtarak kırılmayı ve parçalanmayı en

aza indirgemektir.

Baraj gövdesi sağ ve sol yamaçlarda yapılan patlatmalarda ön kesme

deliklerinin çapları 64 mm, ana patlatma deliklerinin (üretim deliklerinin) çapları ise

76 mm olarak alınmıştır. Ön kesme hattında delikler arası mesafe projede 50 cm

olarak alınmıştır ancak uygulamada 60 cm olarak da alındığı yerler olmuştur. Ön

kesme hattında delik boyları için projede 6-9 m arasında değişebileceği belirtilmiştir.

Üretim delikleri için delikler arası mesafe 2,5 m, sıralar arası mesafe ise 2 m olarak

projelendirilmiştir. Bunun yanında gecikmeler için delikler arasında Exel HTD 25 ms

gecikme elemanı, sıralar arasında ise Exel HTD 42 ms gecikme elemanı

kullanılacağı paternde belirtilmiştir. Ancak uygulamada sıralar arası gecikme

elemanı olarak çoğu yerde Exel HTD 65 ms gecikme elemanı kullanılmıştır. Delik

içi gecikmeyi sağlamak içinde Exel 500 ms gecikme elemanı kullanılacağı paternde

belirtilmiştir. Patlatma düzeninin tipik bir görünüşü Şekil 3.14’ de verilmiştir.


41

Şekil 3.14. Delikler arası mesafe ve delik düzeni

3.2.2. Ermenek Barajı ve HES Delme Patlatma Tasarımı

Projede uygulanması düşünülen patlatma paternine göre Ön kesme

deliklerinde sıkılama yapılmamaktadır. Çizelge 3.10’ da ön kesme deliklerinin

özellikleri verilmiştir. Şev ayna delikleri ana patlatmayla birlikte gecikmeli olarak

patlatılacaktır. Ön kesme deliğinin tipik görünüşü Şekil 3.15’da görüldüğü gibidir.

Sonuçlar ancak pasa kaldırıldıktan sonra gözlemleneceğinden her patlatma ve pasa

kaldırma işlemi sonrasında yeni delgilere başlanmadan önceki patlatma neticeleri

değerlendirilerek formasyonda veya neticede bir değişiklik varsa derhal tedbir

alınacaktır. Örneğin, yumuşak soğumaya uğramış formasyonlarda delik aralıkları ve

delik yükü azaltılacaktır.

Çizelge 3.10. Ön kesme deliklerinin özellikleri Delik Çapı 64 mm

Delikler Arası Mesafe 0,50 m

Delik Boyu 6 – 9 m

Yük Mesafesi 1,25 m

Patlayıcı Miktarı 6-10 Powergel Trimex (1,89 kg)

Kazı Alanı (bir delik) 4 m

Özgül Şarj 0,495 kg/m2

İnfilaklı Fitil (bir delik) 6 – 9 m

1,25 m

0,5m Ön Kesme Delikleri

Üretim Delikleri

2,5 m

2,0 m


42

Şekil 3.15. Ön kesme deliği şematik görünümü

Çizelge 3.11. Üretim Deliklerinin özellikleri Delik Çapı 76 mm

Delikler Arası Mesafe 2.5 m

Delik Boyu 6 - 9 m

Yük Mesafesi 2 m

Sıkılama Mesafesi 3 m

Kazı Hacmi 25 - 40 m3

Patlayıcı Miktarı 15 - 20 kg

Delik İçi Kapsül Miktarı 1 adet/delik

Özgül Delik İçi Kapsül Miktarı 0.025 ad/m3

Toplam Elektrikli Kapsül 2 adet

Patlayıcı Cinsi (yemleme) Powergel Magnum 365(36*400 mm)

Kazı Alanı (bir delik) 5 m2

Özgül Şarj 0,548 kg/m2

Formasyon Nadire Kireç Taşı

Sıkılama yok

Patlayıcıyı tutan aparat

Powergel Trimex

İnfilaklı Fitil (10g PETN/m)


43

Önceki Delikten 25 ms

Şekil 3.16. Üretim deliği şematik görünümü

3.2.3. Patlatma İşlemleri

3.2.3.1. Deliklerin Delinmesi

Ermenek Barajı Gövde İnşaatı’nda patlatmalar kademe kademe yapılmıştır.

710 kotundan 480 kotuna kadar patlatmalarla sağ ve sol sahil genişletilmiştir.

Patlatma için delikler Ön Çatlatma ve Üretim Delikleri olarak açılmıştır. Delik delme

işleminde Roc D7 delik delme makinesi kullanılmıştır. Patlatmaların yapıldığı

aynaların dip kısımlarına ön çatlatma delikleri, ayna üzerine ise üretim delikleri

açılmıştır. 50 cm aralıklarla delinen ön çatlatma delikleri 64 mm çapında ve 630

kotuna kadar genelde 1/2, 630 kotu altında ise 1/10 eğimde açılmıştır. Delik düzeni

şeş-beş olup, genelde paternde belirtildiği gibi 2,5 m aralıklarla ve sıralar arası 2 m

olacak şekilde delikler delinip patlatılmıştır. Bazen sıralar arasındaki mesafe 1,60 –

2,50 m arasında değişmiş, delikler arası mesafe de bazı yerlerde 2 m alınmıştır.

76 mm çapında ve dik delinmiştir. Delik delme işlemlerinden bir görünüm

Şekil 3.17’de verilmiştir.

Bir sonraki Deliğe

Exel HTD 500 ms

6-9 m Delik Boyu

3m Sıkılama Boyu


44

Şekil 3.17. Roc D7 ile delik delme işleminden bir görünüm

3.2.3.2. Deliklerin Doldurulması ve Patlatılması

Delme işlemi planlama aşamasında belirlenen şekilde delinmiş ve doldurulma

işlemi yapılmıştır. Üretim deliklerine 1 Adet Powergel Magnum 365 (dinamit),

5 - 10 kg arasında değişecek şekilde Anfo, ateşleme elemanı olarak Exel MS 500 ms

gecikmeli kapsül ve Sıkılama Malzemesi kullanılmıştır. Ön çatlatma deliklerinde ise

Powergel Trimex’ler infilaklı fitille sarılıp deliklere sıkılama yapılmadan

yerleştirilmiştir. Ön çatlatma deliklerinde her 4 veya 3 delikte bir Gecikme Rölesi ile

delikler arası bağlantı sağlanıp 4’er 4’er veya 3’er 3’er patlatmaları sağlanmıştır.

Deliklerin içine konulan patlatıcıların yerleştirilmesi esnasında alınmış bir görüntü

aşağıda verilmiştir (Şekil 3.18).


45

Şekil 3.18. Patlayıcıların deliklere yerleştirilmesi

Üretim deliklerinde sıkılama işlemi delik delinirken ortaya çıkan malzeme ile

yapılmaktadır. Deliklerin Anfo ile doldurulması ve sıkılama işlemini gösteren

görüntü Şekil 3.19 ve Şekil 3.20’de verilmiştir.

Şekil 3.19. Deliklere anfo doldurulması


46

Şekil 3.20. Deliklerde sıkılanmasından görünüm

Patlatmaya hazır hale getirilmiş bir aynada delikler arası bağlantılar infilaklı

fitillerle sağlanmaktadır. Şekil 3.21’de patlatmaya hazır olan bir kısmın görünümü

verilmiştir. Görüntüde delik yüzeylerinde görülen siyah parçacıklar Exel HTD 65 ms

ve 25 ms kapsüllerdir. Ön çatlatma deliklerinde kullanılan gecikme röleleri Exel

HTD 17 ms veya Exel HTD 33 ms’ lik kapsüllerdir.

Şekil 3.21. Patlatmaya hazır bir bölüm


47

3.2.3.3. Bir Sonraki Patlatmaya Hazırlık

Patlatma yapıldıktan sonra baraj gövdesinin oturacağı yamaçlarda, inşaat ve

işletme sırasında stabiliteyi sağlamak amacı ile vadi yamaçlarının üst kotlarında

ankraj uygulaması yapılmıştır. Ancak bu işlemden önce dağcı ekipleri tarafından

patlatmadan sonra yamaçlarda kalan parçalar temizlenmiştir. Ankrajlama işlemi

sırasında kablo vinçten faydalanılmıştır. Ankrajların uygulanmasında doğal zemin

yüzeyinde şev-palye teşkili ile bir çalışma alanı oluşturulamayan yerlerde işçi ve

makineler için gerekli çalışma alanı doğal zemine ankrajlanmış çelik platformlar ile

sağlanmıştır. Bu platformlar arasındaki bağlantılar ise merdivenler ile sağlanmıştır.

Sol sahilde ankrajlanmış bir bölgenin görüntüsü Şekil 3.22’de verilmiştir.

Ankraj işleminin yanı sıra yamaçlara çelik hasırlar döşenip üzerelerine

püskürtme beton uygulanmıştır. Böylece daha düzgün bir yüzey oluşturulup bir

sonraki patlatma için güvenli bir alan meydana getirilmektedir. Püskürtme beton

işlemi yapılırken bir görüntü Şekil 3.23’de verilmiştir.

Şekil 3.22. Sol sahilde ankarjlanmış bir bölge


48

Şekil 3.23. Çelik Hasır ve Püskürtme Beton İşlemi

3.2.4. Kontrollü Patlatma Uygulamaları

Ermenek Barajı gövde yeri patlatmalarında ön çatlatmalı kontrollü patlatma

uygulaması değişik şekillerde uygulanmıştır. Buradaki Nadire Kireçtaşı Formasyonu

için patlatmada en uygun patlayıcı miktarının belirlenmesi için K katsayısı ilk

başlarda bilinmemekteydi. Sağ ve sol sahilde üst kotlardan aşağı doğru başlatılan

patlatmalardan ortaya çıkan titreşim değerleri kayıt altına alınıp, patlatmada

kullanılan patlayıcı değerleri de kullanılarak aşağıdaki formülden K katsayısı değeri

hesaplanmıştır:

V= K x √Q / R3/2 V : Titreşim hızı, mm/sn

K : Kaya iletin katsayısı

Q : Birim zamanda devreye giren patlayıcı madde miktarı, kg

R : Patlatma yeri, ölçüm noktası arası mesafe, m

Bu değer, hesaplanma için kullanılan patlatmalar sonucunda 196 olarak tespit

edilmiştir. Hesaplamada kullanılan değerler Ek-15’de verilmiştir.


49

Baraj yerinden alınmış olan kaya numunelerinden karotlar alınmış ve bu

karotlar Tek Eksenli Basınç Dayanımı’na tabi tutulmuştur. Gövde yeri kayasının

ortalama Basınç Dayanımı 653 kgf/cm2 hesaplanmıştır. Patlatma Patern’ine göre 5

metre verilen delik boyu çoğu zaman zeminin ve ana kayanın durumuna göre

değiştirilmiştir. 7,5 m delik boyu için, 6,5 m delik boyu için ve 5 m delik boyu için

farklı aralıklarda uygulamalar yapılmıştır. Baraj gövdesinin yapılacağı Nadire

Kireçtaşı Formasyonu’nda yapılacak olan patlatmalar için Sarsıntı Hızı’nın 30

mm/sn’ yi geçmesinin tehlike arz edeceği yüklenici firma tarafından belirtilmiştir ve

patlatmalarda sarsıntı hızının bu değerden düşük olmasına dikkat edilmiştir. 30

mm/sn sarsıntı hızından fazla değerlerin çıktığı patlatmalardan sonra değeri

düşürmek için uygulamada değişikliğe gidilmiştir. Bir başka değişiklik ise, ön

kesme delikleri patlarken üretim deliklerinde kesme yapmasından dolayı üretim

deliklerinden patlamayan deliklerin kalmasından dolayı yapılmıştır. Patlatma

yapıldıktan sonra yapılan kontrollerde üretim deliklerinde patlamayan deliklerin

olduğu fark edilmiş bunun nedeni araştırılmıştır. Yapılan patlatmalardan örnekler

aşağıda verilmiştir. Ayrıca verilen örneklerin yapıldığı kotlarda uygulanan patlatma

paternleri eklerde sunulmuştur. Patlatmalarda kullanılmış olan malzeme miktarları

Ek-13 ve Ek-14’de verilmiştir.

Örnek 1:

Sağ sahil memba tarafı için:

• Atım Yeri: Gövde Sağ Sahil Memba Tarafı

• Atım Çeşidi: Ön kesme delikleri ve üretim delikleri birlikte

• Atım Yapılan Kot: 655 m kotu ile 650 m kotu arası

• Ölçüm Yapılan Yer: Sağ sahil mansap dolgu betonu üzeri

• Alan: 443.435 m2

• Ön Kesme Delikleri: 67 ad.

• Üretim Delikleri: 132 ad.

• Özgül Şarj: 0,487 kg/m3

• Delgi Boyu (basamak yüksekliği): 5 m


50

• Delik Çapları: Üretim Delikleri ve Ön Kesme Delikleri, 64 mm

• Uygulanan Patern : (0,6x1,5x1,6x1,8) m

• Powergel Magnum 36*400: 67 kg


• Powergel Magnum Trimex: 79 kg

• Gecikme Başına Düşen Patlayıcı Miktarı (Q): 7,5 kg

• Anfo (25kg) : 925 kg

• Exel Ms 16 M: 132 ad.

• Exel HTD 65 Ms Kapsül: 115 ad.


• Gecikme Rölesi: 21 ad.

• Elektrikli Kapsül: 01 ad.

• İnfilaklı Fitil (5 gr/petn) : 450 m.

• Kontrollü Patlatma Sonucu: Başarılı

Sağ sahil mansap tarafı için:

• Atım Yeri: Gövde Sağ Sahil Mansap Tarafı



• Ölçüm Yapılan Yer: Sağ sahil mansap dolgu betonu üzeri

• Alan: 290.756 m2

• Ön Kesme Delikleri: 75 ad.

• Üretim Delikleri: 40 ad.




• Uygulanan Patern : (0,6x1,5x1,6x1,8) m





51

• Anfo (25kg) : 525 kg

• Exel Ms 16 M ve 30 M: 75 ve 08 ad.







Sağ Sahil 655 m ile 650 m arasındaki kısım Memba ve Mansap tarafı olarak

iki patlatma yapılarak geçilmiştir. Önce memba tarafı patlatılmış saha sonra mansap

tarafı patlatılmıştır. Sağ sahil bu kotlar arasında memba ve mansap tarafında yapılan

patlatmalarda kullanılan patlayıcı malzeme değerleri bu şekildedir. Görüldüğü gibi

burada da delik boyları 5 m alınmış ve uygulanan patern yukarıdaki gibidir. Patlatma

sırasında memba tarafı için ölçüm yapılan yerin arasındaki mesafesi 52,61 m’ dir ve

ölçüm sonucunda salınım hızı 18,6 mm/s olarak ölçülmüştür. Mansap tarafında

patlatma yapılırken bu mesafe 46,3 m’dir ve ölçüm sonucunda salınım hızı 18,1

mm/s’ dir. İstenilen salınım hızı değerlerinin oldukça altında temiz ve başarılı bir

patlatma olmuştur. 5 m delik boyunda yapılan patlatmalarda bu değerlere ulaşılması

delik boyunun bir miktar artırılabileceği kanaatini ortaya çıkarmıştır. Bu patlatma ile

ilgili mansap tarafında uygulanan patlatma paterni Ek-6‘da verilmiştir.

Örnek 2:

Ön kesme delikleri için:

• Atım Yeri: Gövde Sağ Sahil

• Atım Çeşidi: Ön kesme delikleri

• Atım Yapılan Kot: 514,50 m ile 507 m arası

• Ölçüm Yapılan Yer: Sağ sahil GR-3 tüneli içi

• Ön Kesme Delik Sayısı: 110 ad.


52

• Delgi Boyu (basamak yüksekliği): 7,5 m

• Delik Çapları: 64 mm






• İnfilaklı Fitil (10 gr/petn) : 1.050 m.


Ürerim delikleri için:

• Atım Yeri: Gövde Sağ Sahil

• Atım Çeşidi: Üretim delikleri

• Atım Yapılan Kot: 514,50 m ile 507 m arası


• Üretim Delik Sayısı: 123 ad.

• Alan: 715.164 m2





• Anfo (25kg) : 2375 kg

• Gecikme Başına Düşen Patlayıcı Miktarı (Q): 19 kg

• Exel Ms 10 m: 123 ad.


• Exel HTD 25 Ms Kapsül: 21 ad




53

Sağ sahilde 514,50 m ile 507 m kotları arasındaki patlatma ön kesme delikleri

için ve üretim delikleri için ayrı ayrı yapılmıştır. Böylece ön kesme deliklerinin

patlarken, üretim deliklerinin kablolarını kesmesi de ortadan kaldırılmıştır. Bu

patlatmada ölçüm uzaklığı 58 m’ dir. Sağ sahilde bu kotlar arasında yapılan

patlatmalarda kullanılan patlayıcı malzeme değerleri bu şekildedir. Görüldüğü

gibi burada da delik boyları 7,5 m alınmış ve uygulanan patern yukarıdaki

gibidir. Ön kesme deliklerinde salınım hızı 7,68 mm/s çıkmıştır. Ancak; üretim

deliklerinde bu değer 38 mm/s olarak ölçülmüştür. Delik boyunun 7,5 m alındığı

diğer denemelerde de salınım hızın sınır değeri geçmesinden delik boyunun

düşürülmesine gidilmiştir. Bu patlatma ile ilgili uygulanan patlatma paterni Ek-7,

Ek-8’de ön kesme delikleri ve üretim delikleri için ayrı ayrı verilmiştir.

Örnek 3:

• Atım Yeri: Gövde Sağ Sahil Memba Kazısı


• Atım Yapılan Kot: 582,50 m kotu ile 576 m kotu arası


• Alan: 496.611 m2






• Uygulanan Patern : (0,6x1,20x2x2,5) m





• Anfo (25kg) : 1.325 kg


54

• Exel Ms Kapsül: 108 ad.







Sağ Sahil 582,5 m ile 576 m arasındaki kısım Memba ve Mansap tarafı olarak

iki patlatma yapılarak geçilmiştir. Önce memba tarafı patlatılmış saha sonra mansap

tarafı patlatılmıştır. Sağ sahil bu kotlar arasında memba tarafında yapılan patlatmada

kullanılan patlayıcı malzeme değerleri bu şekildedir. Görüldüğü gibi burada da delik

boyları 6,5 m alınmış ve uygulanan patern yukarıdaki gibidir. Patlatma sırasında

ölçüm yapılan yer ile patlatma yapılan yer arasındaki mesafe 59,75 m’ dir. Ölçüm

sonucunda Peak Vector Sum (salınım hızı), 23,2 mm/s olarak ölçülmüştür. Bu değer

maksimum istenilen 30 mm/s değerin oldukça altındadır ve başarılı bir patlama

gerçekleşmiştir. Diğer taraftan mansap tarafında da yapılan patlatma başarılı bir

sonuç vermiştir. Bu patlatma da memba kazısı için uygulanan patlatma paterni

Ek-9’de verilmiştir. Ayrıca mansap kazısı paterni de Ek-10’da verilmiştir.

Örnek 4:

• Atım Yeri: Gövde sol sahil tüm kazı


• Atım Yapılan Kot: 558 m kotu ile 551,5 m kotu arası

• Ölçüm Yapılan Yer: Sol sahil GL-3 tüneli içi

• Alan: 626.287 m2





55


• Delik Çapları: Üretim delikleri ve ön kesme delikleri, 64 mm

• Uygulanan Patern : (0,6x1,20x2x2,5) m




• Gecikme Başına Düşen Patlayıcı Miktarı (Q): 13 kg

• Anfo (25kg) : 1750 kg








Sol sahil 558 m ile 551,5 m kotları arasında yapılan patlatmada kullanılan

patlayıcı malzeme değerleri bu şekildedir. Görüldüğü gibi delik boyları 6,5 m alınmış

ve uygulanan patern yukarıdaki gibidir. Patlatma sırasında ölçüm yapılan yer ile

patlatma yapılan yer arasındaki mesafe 36,17 m’ dir. Ölçümler sonucunda Peak

Vector Sum (salınım hızı), 26,8 mm/s olarak ölçülmüştür. Bu değer maksimum

istenilen 30 mm/s değerin altındadır ve başarılı bir patlama gerçekleşmiştir. Bundan

dolayı delik boylarının biraz daha artırılmasına gidilmiştir. Bu patlatma ile ilgili

patlatma paterni Ek-11’da verilmiştir.


56

Örnek 5:

BM Mühendislik ve İnşaat A.Ş.’nin yapımını sürdürdüğü ERMENEK

BARAJI ve HES İNŞAATI Şantiyesi gövde kazıları sonrası yapılacak olan +490 -

+470 kotları arasındaki su seviyesinin altında yapılacak temel kazısı için suya

dayanıklı patlayıcı seçimi ve öneriler sunulmuştur. Buna göre 5 m basamak boyu ve

deliklerin minimum Ø 76 mm, Ø 89 mm delinmesi önerilmiştir.

Ana şarj olarak suya dayanıklı Powergel 650 (65*500 mm) kullanılacaktır.

Bu patlayıcının minimum kartuş çapı 65 mm olduğundan deliklerin minimum 76 mm

olarak delinmesi gerekli görülmüştür. Yemleme olarak, 1 adet/delik Powergel

Magnum 50*225 mm veya elde bulunan 1 Adet/delik Powergel Magnum 365

(36*400 mm). Ateşleme sitemi olarak, daha önceki uygulamalarda olduğu gibi Exel

MS + Exel HTD kullanılacaktır.

Burada dikkat edilmesi gereken husus, suya dayanıklı yemleyici olarak

Powergel 750 (65*500 mm – 2,5 kg/adet) seçilmiş olduğudur. Ancak bu patlayıcının

kritik çapı nedeniyle en küçük üretim çapı 65 mm’ dir. Bu nedenle su seviyesinin

altında yapılacak patlatmalarda mutlaka delik çapı olarak minimum 76 mm olarak

seçilmelidir görüşüne ulaşılmıştır.

Önerilen patern aşağıdaki gibidir:

• Formasyon : Kireç Taşı

• Delik – Su durumu : Deliklerde su var

• Delik Çapı (D) ve Eğimi (θ): 76 mm, 90 º

• Delik Boyu (H) : 5,5 m

• Dip Delgi (U) : 0,5 m

• Sıkılama : 2 m

• Yemleme (Pow. Mag. 365 (50 *225 mm) O,5 kg/adet) : 2 kg

• Powergel 750 (65*500 mm, 2,5 kg/kartuş) : 17,5 kg, delikteki su seviyesi

tam geçildiğinde deliklerin geri kalanı(kuru kısmı) ANFO ile şarjlanabilir.

• Patlatılan Hacim/delik : 25 m³

• Delik içi ve yüzey bağlantı kapsülleri : 1 adet/delik


57

• Ateşleme Sistemi : Exel MS 500 ms, Exel HTD 25 ms, Exel HTD 65 ms

• Kullanılan Patlayıcı (Ana Şarj) : Powergel 750 (65*500)

• Özgül Şarj (64 mm) : 0,70 kg/m³

• Basamak Yüksekliği : 5 m

• Yük Mesafesi : 2 m

• Delikler Arası Mesafe : 2,5 m

Şekil 3.24. Sulu alanda delik içi şematik görünümü

Uygulamada ise patlatma şu şekilde yapılmıştır:

Sağ sahil:

• Atım Yeri: Gövde Sağ Sahil Memba Kazısı





58









• Anfo (25kg) : 1450 kg







Sol Sahil;

• Atım Yeri: Gövde Sol Sahil Memba Kazısı



• Ölçüm Yapılan Yer: Sağ sahil GL-4 tüneli içi







• Anfo (25kg) : 1125 kg




59




Patlatma işlemi bu alanda sağ ve sol sahil aynı anda yapılmıştır. Önce ön

kesme delikleri delinip patlatılmış daha sonra üretim delikleri delinip patlatılmıştır.

Bu patlatmalarda dikkat edileceği üzere titreşim ölçümleri sağ sahil için GR-3

galerisi içinde, sol sahil için ise GL-4 galerisi içinde yapılmıştır. Sağ sahilde ölçülen

değer, 23,4 mm/sn olup istenilen değerin altındadır. Sol sahilde de 43,3 mm/sn olup

istenilen değer üzerine çıkmıştır. Ancak genel olarak başarılı bir patlatma yapılmış

ve patlatma işlemleri gövde kazısı için tamamlanmıştır.

4. ARAŞTIRMA BULGULARI Ramazan ŞALLI

60

4. ARAŞTIRMA BULGULARI

Kontrollü patlatma yöntemleri uzun yıllardır yer altı ve yer üstü kazılarında

kullanılmaktadır. Formasyona ve şartlara uygun yöntem ve patlatma düzeni ile

başarılı sonuçlar elde edilmektedir. Kontrollü patlatmanın ideal koşulları deneme

yanılma yolu ile bulunabilir. Ermenek Barajı gövde yerinde uygulanan ön kesme

patlatmalarında belirli toleranslar dahilinde kalınması gerektiğinden son derece

önemlidir. Ön kesme patlatmalarının ilk deneme atımları haricinde başarılı sonuçlar

verdiği görülmüştür. Ermenek Barajı gövde yeri patlatmalarında deneme yanılma

yolu ile en ideal patlatma paterni bulunmuştur. Kontrollü patlatmaların sorunsuz

olması için en uygun paternin bulunmasının ve uygulanmasının gerektiği

vurgulanmıştır. Bölgenin uygun olmasından dolayı patlayıcı madde olarak Anfo

kullanılmış ve yüzey bağlantıları İnfilaklı Fitil ile yapılmıştır. Böylece yüzey

bağlantılarında gecikme olmamış, delik ağızlarında infilaklı fitil üzerine bağlanan

gecikmeli kapsüllerle deliklerin sıra ile patlatılması sağlanmıştır. Patlatmaların

yapıldığı formasyonda kayanın sertliğine bağlı olarak titreşim değerlerini istenen

sınırda tutabilmek için K sabit değerinin bilinmesi gerekmektedir. Ek-15’ de, burada

ki uygulamada bu değer daha önceden net olarak verilmediği için, ilk başlarda

yapılan patlatmaların Vibrometre değerleri ve kullanılan patlayıcı miktarı da göz

önüne alınarak Langefors ve Kihlstorm formülünden K değeri hesaplanmıştır.

Böylece yerinde yapılan patlatmalarla bu değerin bulunabileceği ortaya çıkarılmıştır.

Ermenek Barajı ve HES İnşaatı işinde 700 m kotu altında Ön Kesmeli

Kontrollü Patlatma Yöntemi uygulanmış ve en uygun delik düzeni ve paterni deneme

yanılma yolu ile bulunmuştur. Büyük patlatma işlerinde maliyet son derece önemli

olduğundan ve bu maliyetin çoğunu da patlayıcı maddeler oluşturduğundan en uygun

delik düzeni ve patlatma paterni önem arz etmektedir. Bu nedenle gövde sağ ve sol

sahilinde 5 m, 6,5 m, 7,5 m gibi değişik delik boylarında patlatmalar yapılmıştır. Ön

kesme delikleri ile üretim deliklerinin aynı anda patlatıldığı durumda en uygun olan

6,5 m delik boyu olmuştur. Ön çatlatma delikleri ile üretim deliklerinin aynı anda

patlatılması durumunda bazı sakıncalar olduğu patlatmalar esnasında tespit

edilmiştir. Araştırma sonucunda ön çatlatma deliklerinin gecikmelerinin az olması


61

ve çok fazla gecikme rolesi kullanılmadığından dolayı, patlarken çok önden ilerlediği

ve üretim deliklerinin kablolarında kesme yaptığı tespit edilmiştir.Tek noktadan

elektrikli kapsül kullanılmak yerine patlatılacak alanın birkaç farklı yerinden

elektrikli kapsüller kullanılarak kesmelerin önüne geçilmeye çalışılmıştır. Kesme

olmaması için bir tane yerine birkaç noktadan ateşleme yapılmıştır.

Alt kotlarda Ön kesme delikleri ile üretim delikleri ayrı ayrı delinip patlatıldı

ve başarılı sonuçlar alındı. Bu yöntem delik boyunun 7,5 m’ye yükseltilmesini

sağlamıştır. İş daha hızlı ilerledi ve titreşim hızı da makul değerlerde tutuldu.

Ermenek Barajı gövde yeri 700 m kotu altında yaklaşık 80 adet patlatma yapılmıştır.

Hesaplamalar neticesinde sağ sahilde yapılmış olan 5 m’lik delik boyu

patlatmalarında ortalama olarak özgül şarj 0,426 kg/m3 , 6,5 m’lik delik boyu

seçilmiş patlatmalarda ortalama olarak özgül şarj 0,400 kg/m3 ve 7,5 m’lik delik

boyu seçilmiş patlatmalar da ise bu değer 0,476 kg/m3 çıkmıştır. Bu değerleri gösterir

çizelgeler aşağıda verilmiştir.

Çizelge 4.1. Sağ sahilde kullanılan patlayıcı maddeler Delik

Boyu (m) Toplam

Hafriyat (m3) Toplam Anfo

(kg) Dinamit

(kg) Gecikmeli Kapsül

(Ad) infilaklı fitil

(m)

5 48149,58 17250 3303 4977 7670 6,5 68747,696 23735 3797 4339 11870 7,5 28113,794 11221 2174 1475 5160

Toplam 145011,07 52206 9274 10791 24700 Çizelge 4.2. Sağ sahil özgül şarj miktarları

Delik Boyu (m) Toplam Hafriyat (m3 ) Anfo+Dinamit(kg) Özgül Şarj (kg/m3 )

5 48149,58 20553 0,426857306

6,5 68747,696 27532 0,400478876

7,5 28113,794 13395 0,476456504


62

Çizelge 4.3. Sağ sahilde m3 başına düşen patlayıcı miktarları Delik

Boyu (m) Anfo (kg/m3) Dinamit (kg/m3) Gck Kp. Ad/m3 İnfilaklı Fitil (m/m3) Elektrikli

Kapsül (m/m3 )

5 0,358258577 0,06859873 0,1034 0,159295263 0,00095 6,5 0,345247934 0,05523094 0,0631 0,172660332

7,5 0,399127916 0,07732859 0,0525 0,183539795

Ermenek Barajı gövde kazıları ön kesme kontrollü patlatmalarla sorunsuz bir

şekilde bitirilmiştir. Böylece aynı yer için ikinci kez işlem yapılmasının önüne

geçilmiştir.

5. SONUÇLAR Ramazan ŞALLI

63

5. SONUÇLAR

Ermenek Barajı gövde kazılarında yapılan patlatmalar neticesinde elde edilen

sonuçlar şu şekilde sıralanabilir:

• Ermenek Barajı ve HES İnşaatı işinde sağ ve sol sahilde 284.940 m3 kazı

yapıldı.

• 120.904 kg patlayıcı, 50.316 m infilaklı fitil, 302 adet elektrikli kapsül

kullanıldı.

• Özgül şarj 0,424 kg/m3 olarak hesaplandı.

• Başarılı sonuçlar alınan ön kesme patlatmalarında sağ sahil için özgül şarj

miktarı 0,394 kg/m3, sol sahil için ise 0,438 kg/m3 olarak hesaplandı.

• Her patlatmada özgül şarj miktarı ise 0,3 kg/m3 ile 0,5 kg/m3 arasında değişim

gösterdi.

• Ön kesmeli kontrollü patlatmalarda üretim ve ön kesme deliklerinin ayrı ayrı

delinip patlatılabileceği ortaya konuldu.

• Delik boyu 7,5 m olmasına rağmen, ilk başlarda birlikte patlatmalar

yapılırken çok yüksek çıkabilen titreşim değerleri ayrı ayrı patlatmalarda

daha aşağılara çekilmiş ve işin hızlanması sağlandı. Ön çatlatmalı

patlatmalarda bu tür bir formasyonda ön kesme delikleri ile üretim delikleri

ayrı ayrı delinip patlatılabilir.

• Patlatma anında patlamaya delik kalırsa, tek noktadan değil de birkaç farklı

noktadan ateşleme yapılması bunu önleyecektir.

• Bu tür çalışmalara benzer çalışmalarda tez içerisinde verilmiş olan kriterler

kullanılarak olumlu sonuçlar alınabilir.

64

KAYNAKLAR

AKKOYUN, Ö., 2004, “Bir Manyezit Açık İşletmesinde Uygulanan Kontrollü

Patlatma Çalışması”, KAYAMEK′2004-VII. Bölgesel Kaya Mekaniği

Sempozyumu, Sivas, 323-329s.

AKKOYUN, Ö., 2004, “Bir Kireçtaşı Ocağında Uygulanan Patlatma Delik Çapının

Değişiminin Sonuçları”, 5. Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu, İzmir,

166-172s.

D.S.İ., 2004, (yayımlanmamış), “Ermenek Barajı Aks Yeri Kaya Mekaniği Deney

Sonuçları”, Kaya ve Zemin Mekaniği Şube Müd., Ankara, Rapor

No:277, 1-20s.

D.S.İ., 2007, (yayımlanmamış), “Konya 4. Bölge 2007 Yılı Faaliyet Raporu”, 4.

Bölge Barajlar Şube Müd., Konya, 20-26s.

E.İ.E., 1999a, (yayımlanmamış), “Ermenek Barajı ve HES Jeoloji Raporu”,

Electrowatt Engineering Limited Şirketi, Zürih, Dolsar Mühendislik ve Limited

Şirketi, c.1, Ankara, 69s.

E.İ.E., 1999b, (yayımlanmamış), “Ermenek Barajı ve HES Proje Raporu, İnşaat

Planlaması”, Electrowatt Engineering Limited Şirketi, Zürih, Dolsar

Mühendislik ve Limited Şirketi, Ankara, c.10, 49s.

ERMENEK DAM HEPP., “Research and Evaluation Report”,

htpp://www.wwf.org.t

KAHRAMAN S. ve KILIÇ A., 2000, “Kontrollü Patlatma Yöntemleri ve Tarsus

Ayrımı Gaziantep Otoyolu T2 Tüneli Uygulaması”, Madencilik Dergisi. Sayı

2, Ankara, 3-10 s.

KESER O., 2002, “Kontrollü Patlatma Tekniklerinin İncelenmesi ve Uygulama

Yöntemlerinin Belirlenmesi”, İzmir, 156s.

KESER O., ALPASLAN Ü., ONAK G. ve ONUR A. H., 2003, “Kontrollü

Patlatma Teknikleri ve Borçka Barajı Projesindeki Uygulamanın İncelenmesi”,

Türkiye 18. Ulusan Madencilik Kongresi ve Sergisi”, İzmir, 51-57s.

KOÇYİĞİT, A., 1976, “Karaman-Ermenek (Konya) Bölgesinde Ofiyolitli Melanj

ve Diğer Oluşuklar”, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, c.19, Ankara, 113-116 s.

KONYA C.J. ve WALTER E.J., 1990, “Surface Blast Design", 293s.

http://www.wwf.org.t

65

OLOFSON, S.O., 1988; "Applied Explosive Technology for Construction and

Mining", 302s.

ÖNÇ, S., 1987, “Ermenek Baraj Yeri Jeoteknik Ara Raporu”, E.İ.E. İdaresi Yayını,

87-64, 57 s.

ÖZHAN, A., 1990, “Görmel Barajı (Ermenek, GD-Konya) Kuvvet Tünel

Güzergahının Mühendislik Jeolojisi İncelemesi”, Jeoloji Mühendisliği Dergisi,

s.5-10, Ankara.

PAMUK R., 2006, “Ermenek Barajındaki Enjeksiyon Uygulamaları ve Geçirimsiz

Perde Çalışmaları”, Mersin, 107s.

ULUSAN, Ü., 1997, “Ermenek II Barajının Mühendislik Jeoloji Çalışmaları”,

Adana, 91s.

66

ÖZGEÇMİŞ

05.07.1981 tarihinde Çorum’un Osmancık ilçesinde doğdu. İlk, orta ve lise

öğrenimini Osmancık ilçesinde tamamlayarak 2000 yılında Çukurova Üniversitesi

Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Maden Mühendisliği bölümünde lisans öğrenimine

başladı. Haziran 2004 yılında da Maden Mühendisi unvanını almaya hak kazandı.

Aynı yıl Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü’nde Yüksek Lisans

öğrenimine başladı. Yüksek Lisans eğitim döneminde yaklaşık 1 yıl Mermer

Sektöründe çalıştı. 2006 KPSS ile Devlet Su İşleri 4. Bölge Müdürlüğü’ne atandı.

Halen bu kurumda Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltı Suları Şube Müdürlüğü’nde

görevini sürdüren Ramazan ŞALLI, bekar ve İngilizce bilmektedir.

67

EKLER

68

EK -

1. E

RM

ENEK

BA

RA

JI V

E H

ES G

ENEL

YER

LEŞİ

M P

LAN

I

69

EK –

2.

JEO

LOJİ

K H

ARİT

ALA

R İÇ

İN G

ENEL

LEJ

AN

D

70

EK –

3.

BAR

AJ

YER

İ GEN

EL J

EOLO

Jİ H

ARİT

ASI

71

EK –

4a.

BA

RA

J Y

ERİ J

EOLO

Jİ H

ARİT

ASI

72

EK –

4b.

BA

RA

J Y

ERİ J

EOLO

Jİ H

ARİT

ASI

73

EK –

4c.

BA

RA

J Y

ERİ J

EOLO

Jİ H

ARİT

ASI

74

EK –

5a.

REZ

ERV

UA

R A

LAN

I JEO

LOJİ

HA

RİT

ASI

75

EK –

5b.

REZ

ERV

UA

R A

LAN

I JEO

LOJİ

HA

RİT

ASI

76

Ek – 6. Sağ sahil 655 – 650 kotu patlatma paterni (mansap)

77

Ek – 7. Sağ sahil 514,5 – 507 kotu arası patlatma paterni (üretim)

78

Ek - 8. Sağ sahil 514,5 – 507 kotu arası presiplitting paterni

79

Ek – 9. Sağ sahil 582,5 – 576 kotu arası patlatma paterni (memba)

80

Ek – 10 sağ sahil 582,5 – 576 kotu patlatma paterni (mansap)

81

Ek – 11. Sol sahil 558 – 551,5 kotu arası patlatma paterni

82

Ek – 12. Örnek bir patlatmanın gecikmelerinin işleyişi

83

Patlatma Kotu Bölüm Hacim (m)

Delik Boyu (m)

Kullanılan Patlayıcı Miktarları

Anfo (kg)

Dinamit (kg)

Gecikmeli Kapsül (Ad.)

Elkt. Kapsül (Ad.)

İnfilak Fitil

699,5-695 11980,16

695-690 690-685 685-680 3421,16 5 320 104 120 2 150 680-675 2103,169 5 700 120 200 1 400 675-670 2146,085 5 715 122 210 1 400 670-665 Menba 1083,38 5 750 82 102 2 250 670-665 Mansap 1329,393 5 350 105 131 1 200 665-660 Menba 1112,848 5 350 101 126 2 150 665-660 Mansap 1385,758 5 550 114 145 1 250 660-655 Menba 1232,822 5 475 121 172 2 250 660-655 Mansap 1433,331 5 575 112 155 1 300 655-650 Menba 2217,174 5 925 155 290 1 450 655-650 Mansap 1450,77 5 525 120 172 2 300 650-645 Menba 2246,691 5 1115 200 342 3 470 650-645 Mansap 1370,223 5 675 118 182 4 300 645-640 Menba 2616,445 5 1050 196 295 2 450 645-640 Mansap 1289,103 5 500 77 139 1 200 640-635 Menba 3630,183 5 1225 203 332 3 600 640-635 Mansap 1356,715 5 500 105 131 2 250 635-630 Menba 2659,258 5 1000 175 317 3 500 635-630 Mansap 1392,157 5 300 85 131 2 200 630-625 Menba 2740,623 5 900 161 241 2 350 630-625 Mansap 1403,395 5 775 165 239 5 500 625-620 4233,822 5 1550 281 471 4 750 620-615 4295,075 5 1425 281 334 4 750

615-608,5 5602,358 6,5 1960 315 359 4 850 608,5-602 5621,296 6,5 1750 307 342 4 950 602-595 5641,594 7 1925 330 380 4 900 595-589 5611,106 6,5 1900 308 374 4 900

589-582,5 5607,267 6,5 1650 290 319 6 800 582,5-576 Menba 2386,324 6,5 1325 187 234 3 400 582,5-576 Mansap 3227,973 6,5 1100 191 189 4 650 576-569,5 5726,035 6,5 2050 345 392 4 900

569,5-563 Üretim 5861,503 6,5 1900 118 328 3 750 Presiplit 177 24 3

563-556,5 Üretim 5947,98 6,5 2325 90 364 1 1020 Presiplit 25 240 40 3

556,5-550 Üretim 5956,055 6,5 2150 84 352 1 1000 Presiplit 25 220 29 3

550-543,5 Üretim 5846,114 6,5 1900 70 315 2 1000 Presiplit 230 33 5



529,5-522 Üretim 5779,145 7,5 2300 57 250 1 1060 Presiplit 25 272 42 4



507-499,5 Üretim 5138,976 7,5 1850 380 282 1 1000 Presiblit 251 25 4

499,5-495 Üretim 2853,918 4,5 1150 480 307 2 800 Presiblit 230 25 3 495 - 490 Üretim 5905,65 5 1450 1286 589 5 225

Ek – 13. Sağ sahil patlayıcı madde miktarları

84

Patlatma Kotu

Hacim (m3)

Delik Boyu (m)

Kullanılan Patlayıcı Miktarları

Anfo (kg)

Dinamit (kg)

Gecikmeli Kapsül (Ad.)

Elkt. Kapsül (Ad.)

İnfilak Fitil

699,5-695

7720 800 550 830 20 1600 695-690 690-685 685-680

680-676,5 896,05 3,5 275 97 174 4 350 676,5-671,5 1374,12 5 525 163 181 4 456 671,5-666,5 1693,59 5 700 170 224 4 500 666,5-662 2041,31 4,5 950 156 266 6 550 662-657 2658,96 5 1450 203 400 5 600 657-652 3164,54 5 1375 229 426 7 500 652-647 3329,95 5 1350 229 408 3 600 647-643 2693,48 4 1345 237 418 2 700 643-638 3288,59 5 1300 238 423 2 600 638-633 3119,23 5 1100 220 411 3 600 633-630 1725,88 3 1025 220 383 3 650

630-623,5 3579,98 6,5 1575 295 323 5 800 623,5-616 3966,2 7,5 1440 280 221 5 850 616-609,5 3336,5 6,5 1100 243 225 3 600 609,5-603 3435,26 6,5 1450 249 264 4 800 603-598 2504,35 5 925 240 264 4 600

598-591,5 3358,72 6,5 1200 260 233 4 750 591,5-585 3571,58 6,5 1225 265 257 4 850 585-578,5 3818,69 6,5 1375 315 273 5 960 578,5-572 4036,41 6,5 1400 283 296 4 850 572-564,5 4686,95 7,5 1750 280 259 4 900 564,5-558 3990,91 6,5 1500 263 275 4 800 558-551,5 4070,85 6,5 1750 284 310 5 900

551,5-545,5 3841,87 6 1650 271 263 5 900

545,5-540 3744,45 Üretim 1600 69 287 2

1000 Presiplit 118 26 3

540-533,5 4827,94 Üretim 1950 97 344 2

850 Presiplit 25 238 27 3

533,5-526 6004,72 Üretim 2250 50 219 1

800 Presiplit 25 218 35 2

526-518,5 6152,83 Üretim 2150 55 237 2

900 Presiplit 249 36 3

518,5-511 6153,34 Üretim 1650 108 213 1

1050 Presiplit 240 30 4

511-503,5 5376,34 Üretim 1825 57 231 1

950 Presiplit 243 26 4

503,5-496 5026,87 Üretim 2325 286 273 1

1000 Presiplit 264 35 1

496 - 490 5905,65 Üretim 1125 836 433 3 225 Ek – 14. Sol sahil patlayıcı madde miktarları

85

No Patlatmanın Yeri Maksimum Şarj Miktarı ( Q = KG )

Titreşim Hızı V

(mm/s )

Ölçüm Masafesi R ( m )

Sabit Değer

K

2 RB Baraj Kazısı 685,74 - 682 0,81 2,16 35,00 34,49 3 RB Baraj Kazısı 682-680 2,50 1,91 48,50 22,20 4 RB Baraj Kazısı 680-675 8,10 80,20 22,37 289,86 5 RB Baraj Kazısı 675-670 7,10 41,80 27,64 189,10 6 RB Dam-US Kenar Kazısı 670-665 16,00 22,20 39,97 88,23 7 RB Dam-US Kenar Kazısı 665-660 7,60 24,10 39,97 138,97 8 RB Dam-DS Kenar Kazısı 670-665 7,40 24,10 30,65 115,40 9 RB Dam-US Kenar Kazısı 660-655 6,70 20,90 48,31 147,96

10 RB Dam-DS Kenar Kazısı 665-660 9,10 22,50 36,00 109,62 11 RB Dam-US Kenar Kazısı 655-650 7,50 18,60 52,61 132,67 12 RB Dam-US Kenar Kazısı 650-645 7,60 17,40 56,94 130,83 13 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı.699.50 4,00 5,24 64,00 59,28 14 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı.695-689 5,00 8,24 43,58 62,50 15 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı.694-689 13,00 2,11 62,00 12,93 16 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 689-684,50 5,10 7,18 60,00 68,54 17 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 688-684,50 6,87 5,60 57,00 44,32 18 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 684,50-680 9,50 8,43 60,00 58,96 19 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 693,70-680 29,25 79,20 43,00 245,90 20 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 690-685 3,12 5,11 75,00 73,71 21 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 685-680 10,70 12,10 80,00 98,95 22 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 680-675 9,79 11,00 49,00 65,11 23 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 675-670 8,40 4,59 58,00 33,28 24 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 670-665 7,60 3,70 69,50 32,31 25 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 665-660 6,40 13,50 53,20 105,12 26 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 660-655 8,10 10,60 61,83 82,12 27 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 697 2,00 7,72 64,00 123,47 28 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 693,5 2,00 1,19 74,43 21,32 29 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 694 4,00 1,64 90,00 23,96 30 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 693 5,50 2,62 91,00 32,92 31 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 692,75 12,50 6,75 92,28 56,84 32 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 692-689 4,00 4,19 74,00 52,86 33 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 689-685 5,45 7,48 82,50 87,71 34 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 693-685 12,50 4,00 75,00 28,83 35 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 685-680 10,70 12,10 80,00 98,95 36 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 680-675 7,36 7,30 82,00 73,32 37 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 675-670 7,50 8,60 85,00 87,91 38 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 670-665 8,10 8,83 97,95 96,60 39 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 665-660 9,20 18,00 82,81 162,91 40 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 660-655 8,66 21,20 85,60 202,74 41 RB Düzeltme Kazısı 1. Patlatma 12,50 20,20 36,00 83,97

86

42 RB Düzeltme Kazısı 2. Patlatma 19,00 13,30 31,72 40,78 43 RB Düzeltme Kazısı 3. Patlatma 7,00 8,45 26,00 36,77 44 RB Düzeltme Kazısı 4. Patlatma 6,60 15,30 26,00 68,57 45 Düzeltme Kazısı 5. Patlatma 700,65 - 695,5 2,50 3,19 28,00 24,56 46 RB Dolusavak Kazısı 6. Patlatma 699,50- 695 8,79 30,50 25,00 115,02 47 RB Dolusavak Kazısı 7. Patlatma 695- 690 5,13 8,92 29,50 49,85 48 RB Dolusavak Kazısı 8. Patlatma 690- 685 7,50 8,99 34,75 46,98 49 RB Dolusavak Kazısı 9. Patlatma 685- 680 4,80 52,00 23,26 251,34 50 RB DS Kazı Patlatması 675- 670 7,00 41,80 26,39 183,95 51 RB DS Kazı Patlatması 670- 665 4,30 24,10 30,42 150,54 52 RB DS Kazı Patlatması 665- 660 3,00 22,50 35,05 187,13 53 RB Enjesiyon Odası Patlatması 675 1. patlatma 6,22 72,10 23,50 308,56 54 RB j Enjesiyon Odası Patlatması 675 2. patlatma 50,00 79,70 22,50 116,44 55 RB Enjesiyon Odası Patlatması 675 3. patlatma 9,00 80,60 20,50 258,84 56 LB 715 palyesi DS Kenarı 1. patlama 14,00 17,30 21,00 45,36 57 LB 715 palyesi DS Kenarı 2. patlatma 10,00 34,00 30,00 137,82 58 LB DS side 3. Patlatma 704,55-699,50 arası 3,00 20,10 27,50 139,36 59 LB DS Kenarı 5. Patlatma 702,42-699,50 arası 2,50 5,16 37,13 49,09 60 LB US Kenarı 707-699,50 10,60 1,98 93,75 18,32 61 LB DS Kenarı 700 altı, Giriş 700,21-696,22 6,00 13,20 36,00 79,20 62 LB Baraj Kazısı 699.50-695 3,00 34,40 12,00 128,05 63 LB Baraj Kazısı 695-690 8,50 38,90 14,00 96,57 64 LB Baraj Kazısı 691,30-690,00 0,45 2,68 16,00 31,96 65 LB Baraj Kazısı 690-688,50 0,71 21,30 15,67 198,53 66 LB Baraj Kazısı 691,30-688,50 1,36 23,30 16,45 163,14 67 LB Baraj Kazısı 688,50-683,50 8,42 17,90 17,00 51,65 68 LB Baraj Kazısı 683,50-680,00 4,80 21,80 19,00 90,55 69 LB Baraj Kazısı 680-676,50 1,79 20,40 20,14 144,96 70 LB Baraj Kazısı 680-676,50 düzeltme 1,28 10,90 20,14 91,74 71 LB Baraj Kazısı 675,43-671,50 düzeltme 1,95 21,20 23,00 159,45 72 LB Baraj Kazısı 672,56-671,50 düzeltme 1,45 3,83 23,00 33,40 73 LB Baraj Kazısı 666,50 - 662,00 5,50 16,60 27,50 85,00 74 LB Baraj Kazısı 662 - 657 8,30 22,50 50,00 146,85 75 LB Baraj Kazısı 657 - 652 7,50 17,90 51,60 125,84 76 LB Baraj Kazısı 652 - 647 7,60 25,40 58,20 194,14 77 LB Baraj Kazısı 647 - 643 7,40 10,10 63,90 83,91 78 LB Baraj Kazısı 643 - 638 7,00 10,40 69,31 94,42 79 LB Baraj Kazısı 638 spot blasting 3,50 6,60 59,00 75,10 80 LB Baraj Kazısı 638 - 633 6,30 20,30 78,85 214,01 81 LB Dolusavak Girişi Patlatması 699.50-692,50 10,50 6,83 53,00 41,40 82 LB Dolusavak Girişi Patlatması 697.50-692,50 2,18 1,16 77,00 20,42 83 LB Dolusavak Girişi Patlatması 706.00-699,50 3,96 4,95 75,00 63,39 84 LB Dolusavak Girişi Patlatması 694,00-689,00 3,66 1,91 75,50 25,57

87

85 LB Dolusavak Girişi Patlatması 689,00-685,00 6,30 6,33 52,34 49,07 86 LB Dolusavak Girişi Patlatması 686,32-684, 0,80 4,56 56,00 104,69 87 LB Dolusavak Girişi Patlatması 684,50-680,00 4,50 5,60 60,00 56,91 88 LB Dolusavak Girişi Patlatması 682,13-680,00 0,86 1,83 59,00 42,06 89 LB Dolusavak Girişi Patlatması 680-675 7,34 14,30 60,00 113,77 90 LB Dolusavak Girişi Patlatması 670-665 6,53 4,45 65,00 39,86 91 LB Dolusavak Girişi Patlatması 665-660 7,80 5,86 66,00 48,59 92 LB Dolusavak Girişi Patlatması 660-655 16,00 6,27 68,30 37,24 93 LB Enjesiyon Odası Patlatması 682,12-675,43 1,95 21,20 23,00 159,45 94 LB Enjesiyon Odası Patlatması 675 1,45 3,83 23,00 33,40 95 LB Enjesiyon Odası Patlatması 675 2,50 43,10 23,00 286,29 96 LB Enjesiyon Odası Patlatması 676,00-674,70 0,93 3,14 21,00 31,92 97 LB Enjeksiyon Odası 1.Patlatma 654 2,30 6,52 52,00 83,25 98 LB Enjeksiyon Odası 2.Patlatma 654 2,70 5,51 52,00 64,93 99 LB Enjeksiyon Odası 3.Patlatma 654 2,70 6,46 52,00 76,13 100 LB Enjeksiyon Odası 4.Patlatma 654 0,95 4,10 52,00 81,46

Ortalama 94,08 STd 66,82 T 1,52 Ta 101,56 K 195,64

Ek -15. K Sabitinin hesaplama tablosu

88

Ek – 16. Ermenek Barajı gövde kazı işlemi

Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ yÜksek ... · büro çalışmalarında...

Documents