Atatürk üni\'ersitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi

I. HAYATI:

Mu'a/laka Şairlerindcn:

• AMR B. KllLSUM

Prc?(Dr. Süleyman TCJ.('( '(•

1. Ada. Nesebi. Ailesi:

Tam adı ve nesebi · Amr b. Kulsüm _b. Malik b. · Attab b. Zuheyr b. Cuşeın

et-Tağlibi"dir1 , Künyesi Ebü "Abbad:_ Ebu·ı~Esved' veya muhtemelen Ebi'ı

·ume~T-1 idi. Orta Elcezire taraflannda oturan5. daha çok Hristiyanlığın,, etkisi . '

altında kalan" ,-e Araplar"ın büyük kabilelerindenbiri olan Tağlib kabilesinin

Cuşeın koluna ınensuptu. Doğum tarihi_ bilinıueınektedir. M. V. asnn son yansı ile

VL as~. hemen hemen tamamını içine alan u~:ıın bir ~:aman dilimi içinde yaşadığı

muhakkaktır. Babası kabile reisi olup Araplar·ın tanınmıŞ siiYI!fİlerindcn Kulsüın

b. Malik. annesi ise ünlü şair tmnı·ulkays (öl. M. 5-l-S"c doğnırın dayısı el-

·:\tatürk frniv\!!Sitı::si İhihiyat Fakültesi .\rup Dili \e Hchigati Anabilim Dalı Öğretim f')csi. 1 d-Ya"kıibL Tdrih. Bc~nıt 13791960. 1.263: İhnu"l-Ccrr.ih . . \lım i.mmlııl ~-lmr mın<'·}-Şu'ard·. ll!ıT­

·Abduraziı. b. Xasır d-:\lani". Kahirc ı-H2 1991. sAlt Ebu"l-F<!r<:<: d-istahiini. Kırdhu'l-A.ğdm~ Be)nıt 1414-15-1994. Xl35; d-\I<!TZubiini. .\lıı'cemu·.)·-Şıı'arJ·. ll!ıT- F.Krcnkow .. 2. baskı. B.:)nıt 1402.-1982. s.202. ·

~ .:z-l..:,·z.:ni. Şerlm ·1-.\/ıı 'alhıkütı ·s-Seh ·. &\n ıl 1 Jl\2 19<'-~- s. 1 17: ~ldmı~d fduni. T Jrih-ı F.Jehin<it-ı :-lrahıyye. L İstatıbul J3]2;J917.s. 756. . . · . . ..

' ~[uhamm.:d b. Habib. !.:una ·ş-Şu'ar<i · , . ., .\lt!n. ı ;aJd>cl Kııt~ı-t!llılııl ·uhi ismıiı ıYeı-ciJmı '[-;\{ahtıit<i( .. · \"II ic;ind.:. nşr. ·Abdus.<;.:(iiın H:irıin). Kahir.: 1.'73 195-l. s.29J: ihııu"l-Cerriilı. sAlt

4 d-]l.lcrzubiini. u.g. e .. s.202. · ~ R. Bla.:hC:n:. •· ·.-\rni- b. Kulfuünı"". EP (İng.). 1.452: ·o.R.Kdılıiik .\lu 'ct!mıt Kah<i 'ıli "1<-lrub el~

h:aJıiııe ""'!-Hadise. 2. baskı. B.:\rul 139!\ 1978. L 120: H.Kind.:mıaruı. ··Taglib ... İ-l. :\1.621. 6 A.S.Trittoıı. -Nasiirn··. İA. IX. 77: -ll.l\.indcrnıaıuı. ··Taglih'·. İ.-1. XL 622. --İbn Dııreyd. .:1-İşııkiik. n~T. • ,\bdus.,dıim ~1. Hiiriiıı... 2. hash.ı. Bc~nıt 1399 1979. d38.

SI

Muhelhil b. Rebia8 (öl. M. 525'e doğru)'nın kızı Leyla'dır9• Endülüslü dilci Ebü

'Ubeyd ei-Bekrı'(öl. 487Jl094), ~nun isminin Esma' olduğunu10 söyler. 'Amr b.

Kulsfun'un Murre adli bir kardeşi vardı. O, Hrre (Lahmi) Hükümdan el-Munzir b.

en-Nu'man b. el-Munzir ile kardeşini öldürmüştü. Tağlib kabilesinden şair el-Ahtal

(öl. 92/708), bir şiirinde bu hususa değinerek övünür11•

'Amr b. Kulsilm, henUz 15 yaşında iken, Irak'ta Hire Emirliği'nin nüfuzu

altındaki bölgelerde oturan kabilesine reis olmuştu. Arap Yarımadası, Suriye, Irak

ve Necid'de dolaştı 12• O da ilnlü şair Lebid13 (öl. 41/661) gibi Araplar'ın meşhur süvarilerindendi 14 (Fursiinu'l-'Arab); cesareti, atılganlığı ve gözü pekliliği 15

(Futtaku'l-'Arab) ile biiyük bir şöhret kazanmıştı.

2. Hire Hükümda rı 'Amr b. Hind'i Öldürmesi:

Son derece gururlu olan 'Amr'ın Hlre Hük:ümdarı 'Amr b. Hind16

(saltanatı: M.563-578)'i öldürdüğü de bilinmektedir. Rivayete göre bu olay şöyle

cereyan etmiştir:

8 el-Muhelhil ('Adi) b_- Rebi'a lıııkkında, msi. bk. İbn KÜteybe, eş-Şi 'r ve 'ş-Şu 'ard', nşr. Mufid Kumeyha, Beyrut 140111981, s.l34-135; Kitdbu'/-Ağdni, V, 35 v.dd., VI, 376 v.d.; R.ANicholsoıı. A Literary History of the Arabs, Cambridge 1969, s. 58, 76; Mahmud Hasan Ebiı Niic'i, Şu'ard'u'J. 'Arabi'l-Fursdnfi'I-Cdh~~iyye ve Sadri'/-lsldnı, Diınaşk 1404/1984, s.l23-146; bk. birde Butrus ei­Bustaııi, Udebti'u'l-'Arabfi'/-Cdhi/iyye ve Sadri'/-ls/dnı, Beyrut 1989, s.89-95; Rıza Halilov, "ez~Zir Ebiı Leyla ei-Muhelhil b. Rebi'a Siresinde Bir Kompozisyon Usulü Olamk Odaklanma", Milli Fo/klor, c.6, sy.43 (GilziAutumn ı 999), s. 37-41.

9 Krş. İbn Reşik, ei-'Unıdefi Mehdsini's-Şi'r ve Adiibihive Nakdih, nşr. M.Muhyiddin 'Abdulhamid, Mısır 138311963, I, 87; R.ANicholson, s.l09-ll0; Tiilıa Huseyn. Fi'l-EdeQi'l-Cdhil~ 16. baskı, Kahire, ts., s.2!9.

10 Msl.bk. 'Abdulkadir el-Bağdiidi, Hıztinetu'/-Edeb, nşr. 'Abdusseliim MHiiriın, 3. baskı, Kabire 140911989, IJI,I83; a.mlf., Htişiye 'ala Şerhi Etinet Su'tid, nşr. NazifM.Hoca, Beyrut 1400/1980, I, 481.

11 Hamza el-İsfiıhiini, Tdrihu Sini Mu/üki'l-'Arz ve'I-Enbiyd', Beyrut, ts., s.84; İbn Kuteybe, s. 103; Kitdbu'/-Ağtini, Xl, 37.

12 ez.Zirikli, el-A '/dm, nşr. Zuheyr Fethulliilı, 8. baskı, Beyrut 1989, V,84. 13 Lebid hakkında geniş bilgi için bk. SU!eyman Tülücü, "Büyük Bir İslam Şiiiri: Lebid", At0/FD, X

{199I),s. 173-180. . . 14 İbııu'I-Cemllı, a.g.e., s.48. ıs Muhammed b. Habib, Kitdbu '1-Muhabber, nşr. Use Lichtenstlidter, Haydariibiid 1361/I 942, s.l92; ei­

Mnberred, el-Ktimi/, nşr. M.Aed-Dali, Beyrut 140611986, 1,292; es-Se'iilibi, Simdru'/-Kulüb fi'/­Muziifve '1-Mensüb, nşr.lbriihim Siilib, Dimaşk 1414/1994, I, 235.

16 'l\mr b. ei-Munzir (Hind): Senliği ve katılığından dolayı ~Mudarritu'I-Hıcare" (taşlam ses çıkartan) veya "Mubarrik" (yakıcı) Ilikabını alnuş olan ünlü Hire hilkümdan. M.578 yılianna ·doğru 'Amr b.

82

Tağlib ile Bekr kabileleri arasında çıkan yeni bir:--ihtiHifi, kabilelerinin

sözcüsü sıfatıyla, her ikisi de Mu'a/laka şairi olan 'Amr ile el-Haris b. Hıllize(öl.

M.570'e doğru}, iki tarafarasında hakemlik etmesi için, aynı Hire hükürndarına arz

ettiler17• :Amr b. Kulsfim'un gururu ve tehditkar tutumu hükümdan kızdırdJ ve

kendisine arz edilen meselede Bekr kabilesi lehinde hi.iküm verdi. Bundan- dolayı,

'Amr b. Kulsam ve beraberindekiler, bu ziyaretten kızgın ayrılmışlardı 18 •

Eski Arap kaynaklarının, ünlü nesep alimi ve dilci İbnu'l-Keihl (öl.

204/819)'ye istinaden naklettiklerine-göre, 'Amr b. Hind, bir gün nedimlerine:

"Arap kavmi içinde annesi benim annerne hizmet etmekten kaçınabilecek bir kimse

var mı?" d.iye sorar. Onlar da: "Evet, 'Amr b. Kulsfim 'un anmısi Leyla, annenize

hizmet ve boyun eğmeyi kabul etmez" deyince, 'Amr b. Hind: '"Niçin?" diye

sebebini sorar: "Çünkü onun babası e!-:-Muhelhil b. Rebi'a, amcası Araplar'ın en . ': -;; . -

azizi Kuleyb b. Rebl'a'dır. Kocası Kulsfun b. Malik'tir ki Araplar'ın en meşhur . ı . . .

. kahramanlarındandır. Oğlu 'Amr da kavminin ~eyyididir" cevabını verirler. Bunup

üzerine 'Amr b. Hind, 'Amr b. Kulsfim'u davet ed~, ayrıca annesiLeyla'nın da

kendi annesi Hind'i ziyarete gelmesini emreder. 'Amr b. Kulsfun, beraberinde

annesi de olduğu halde, Ben1 Tağlib'den bir kısım insanlarla Elcezire'den Hlre'ye

gelir, Fırat nehrinin kenarında konaklar. Hükümdar, bunları; Hlre ile Fırat nehri

arasında kurdurmuş olduğu çadırlarda kabul ederek şairi kendi çadınna alır ve

annesini de kendi annesinin çadırına gönderir. 'Amr b. Hind'in annesi olan Hind,

şair İmru'ulkays'ın halası; 'Amr b. Kulsfun'un annesi olan Leyla da

İriıru'ulkays~ın annesi Fatıma bin(Rebi'a'nin kardeşinin (el-Muhelhil) kızı idi.

Aralannda böylece akrabalık da · vardı. · • Amr b~ Hind annesine, çadırdan

hizmetçileri savıp bazı işlerde Leyla'yı istihdam ~tmesini tenbiJI etmiş olduğundan

Kulsilm tarafindan öldürülmüştür (bk. Hamza el-lsfuhiini. s.84; M.Şeınseddin, lsldm Tarihi. !.stanbul 1338-1341, s.343; AJ.Wensinck, •''Arnr b. Him!'". El' (İng.), 1,451-452: Philip K.Hitti, Siydsi ve Kültürel ls/dm Tarihi, çev. Salih Tuğ.lstanbul ı 980, I. 126; ez-Zirikli, V, 86-87. · ·

11 G.Rothstein, Die Dynastie der Lahmiden in al-Hira. Berlin 1899. s.lOO v.d.: H.Kindennann, "Tağlib", lA, XI, 622. V •

18 Muharem Çelebi, ~ Arnr b. Külsüm", DİA. lll, 85-86.

83

____ __,...-··

sofralar kurulup yemekler yendikten sonra meyveler verilmeye başlayınca, Hind

.. LeyHl'ya; "Ey Leyla şu tabağı bana uzatıver" der. Leyla ise: "ihtiyacı olan işini

kendisi görsün" diyerek reddeder. Hind ısrar edince, Leyla tahkir edildiğini

söyleyerek yardım dilemeye başlar. 'Amr b. Kulsfım, annesiniıl sesini işitir işitmez,

sini.rlenerek kalkar ve orada başka kılıç olmadığından, 'Amr b. Hind'in direkte asılı

bulunan kılıcını alarak 'Amr b. Hind'in başina vurur ve onu öldürür: Hemen

Tağlibliler'i çağırır; çadırdaki her şeyi yağma ederler ve birçok ganimetlerle

Elcezlre taraflarına giderler19 (M. 578 yıllarına doğru).

'Amr b. Kulsı1m'un büyük bir cesaret göstererek, Hire hükümdarını

pldürmesiyle ilgili olarak rft .Y. .J--.ı;ı.&;. .)... ~~ . (' Amr 6. Kulsfım 'dan daha

atılgan/0 darb-ı meseli ortaya çıkmış ve Araplar arasında meşhurolmuşı:ııi1 •

Emeviİer devrinde yaşayan Tağlib'li şairlerin bu olayla övünmelerine

bakılırsa, ilk bakışta şüpheli görünmekle.beraber, doğruh.ığuna inanılabile-cek olan

bu olayın sonucu kabile için hayırlı olmamıştır. 'Amr b. KulsCım, kabilesi ile

yurdunu terk etmek, Doğu ve Kuzey Arabistan' da dolaşmak; h~ gidilen yerde yeni

savaşlar yapmak zorunda kaldıktan sonra eski· yurduna dönmüştür22• Buntinla

beraber o, kendisini uzaktan uzağa tehdit eden yeni Hire Hükümdan en-Nu'man b.

el-Munzir (saltana:tı: M.580-602)'i şiddetle yerrnekten çekinmemiştir23 •

19 Muhammed b. Habib, Kittibu'l-Muhabber, s202-204; ibn Kuteybe, s.I02; ibnu'I-Cerriilı, s.50; Kittibu'I-Ağtini, Xl,36; lbnu'I-Esir, ei-Kdmilfi't-Tdrih. nşr. CJ.Tomberg, Beyrut 1399/1979, 1,547-548; 'Abdulkiidir ei-Bağdadi, HIZdnetu'/-Edeb. III,I84-185; H.Mehmed Zihni, Meşdhfru'n-Nisti, saq. Bedreddin Çetiner, istanbul 1982, II, 191-192; Nichôlsaı'ı; s.I09-I 10; Mahmud Es'ad, Tdrı'h-i Din-i İs/dm, İstanbul 1327, 1,352~353, dipnot; eş-Şinkiti, Şerhu '/-Mu 'a/!akiiti '/- 'Aşr ve Ahbtiru Şu 'ard 'ihô, Daru'I-Endelus, Beyrut, ts., s.41-42; Mehmed Fehmi, a.g.e .. s.763; M.Şcmseddin, s.343-345; TaJııl Huseyn, s.220; Şerafeddin Yaltkaya, Yedi Askı, istanbul 1985, s.83-84. ·

20 Hamza ei-İsfiılıan1, ed-Durretu'l-Ftihirefi'I-Emsdli's-Sd'ire. nşr. 'Abdulmccid Katanıiş, Kahire 1971, 1,339; ei-Meydani, Mecma 'u '1-Emsd/, nşr. M.Ebu'I-Fadl ibrlihim, Kahire 1398/1978, 11,471; ei­Zeırıahşeri, el-Musteksd fi Emsdli'l- 'Arab, nşr. M. 'Abdulmu'id Han, Beyrut ·1408/1987, 1,266; G.W.Freytag, Arabum Proverbia. Bonn 1838-1843. II.233: Nicholson, s.I09; eş-Şinkiti, s.41; M. Tevfik Ebu 'Ali, el-Emstilu '1-Arabiyye ve '1- 'Asru '1-Cdlıi/~ Bevrut 1408/1988. s. 141.

21 Mahmud Es'ad, a.g.e., 1, 353. - - . 22 "Amr b: Külsum,;, TA, 11,389. 23 Kitdbu'l-Ağtini, Xl, 39.

8-1

3. Hire Hükümdarı en-Nu'man'la Savaşması:

'Amr b. Kulsfim'un Hire Hükiimdan 'Amr b. Hind'i katletmesinden bir

zaman sonra, Milnzirliler (Al-i Menazire), Beni Tağlib'e karşı düşmanca

davranmaya ve onlarla savaşmaya başladılar. Nihayet 'Amr b. Hind'in kardeşi IV.

Munzir, onları, Elcezire'den çıkmaya zorladı. Bunun üzerineSuriye topraklarına

geldiler. Burada Gassaniler bükilm sürüyordu. Gassani Hükümdan 'Amr b. Eb1

Hucr onlara uğradı24• Ünlü tarihçi İbnu'l-Eslr (öl. 630/123~). bu hüküriiqapn el­

Hiiris b. Ebi Şemir (el-Haris b. Cebele, el-Haris el-A_'ree25, saltanatı: M.529-569)

olduğunu söyler ve şunları kaydeder: "Bunun üzerine . Tağlibliter; onu

karşılamadıla~6• Hükümdar öfkeiendi, seyyidleri/Amr ~- Kulsum'u talep etti ve

onu tehdit etti. Savaştılar, Gassiinller hezimete uğradılar. Öldürülen çok sayıda

insan arasında el-:-Haris'in kardeşi de vardı."27 Sonra Tağlibliler Elcezire'ye geri /"

dilndüler. Çok geçmeden, Hlre'deki Ebu Kabfıs en-Nu'man b. el~Munzir, oğlu el-

Munzir'in koroutasında onlarla savaşmak üzere bir ordu gönderdi. Beni Tağlib

onları bozguna uğrattı ve ei-Munzir b. en-Nu'man öldürüldü. Onu öldüren 'Amr b.

Kulsfun;un kardeşi Murre idi28•

4. Beni Hanife Tarafından Esir Edilmesi:

'Amr b. Kulsfun, Bahreyn 'de oturan Ben! Temlm üzerine bir baskın yaptı.

Sonra Kays b. Sa'lebe Oğulları'ndan bir kabile üzerine yöneldi. Ganimet olarak

birçok mal, esir ve tutsak elde etti. Nihayet Yername'deki Beni Hanife'ye ulaştığı

zama!J, Beni Suhaym, ona karşı çıktı. Başlarında Yezld b. 'Amr b. Şemir vardı. O,

güçlü ve iri bir insandı. 'Amr'a saldırdı, onu yaraladı; atından yere düşGrdü, esir

etti ve deri kayışla bağladı. Ancak daha sonra Yezld onu affetti. Onun için bir çadır

24 Bulrus el-Bustilni. a.g.e., s. I 54. 25 Krş. Nicholsoıı, a.g.e., s.5 ı, aynca bk.lndeks, s.493-494. 26 Krş. Kitdbu '1-Ağdn~ XI, 38-39 .

. ~7 İbnu'l-Esir, a.g.e., ı. 539-540. 28 Butrus el-Bustini, a.g.e .. s. 154-155.

85

kurdurdu. Onun için hayvan kesti, onu giydirdi, soylu devesine bindirdi ve ona

şarap ikram etti29•

5. Ölümü ve Diğer Aile Fertleri:

'Amr b. Ku1sfun, uzun süren dağdağalı bir hayattan sonra, tahminen 150

yaşında olduğu halde ölmüştür30• Bu bakımdan; uzun ömürlüler (el-mu'ammeriin)

arasında sayılı~ 1 • Tanınmış dilci ve nesep alimi Muhammed b. Habib

(öl.245/859)'in kaydettiğine göre, ölümüne, ailesi içindeki bir meseleden dolayı

oğluna ve eşine kızarak, herhangi bir şey yemeden, sırf şarap içmesi sebep

plm~2• 'Amr b. Kulsfim 'un' ölüm tarihi kesinlikle belli- değildir. Bir rivayete

göre, M.57033 yıh ileri sürülürse de 58434 veya 60<f5 yılında ölmüş olması da

ihtimal dahilindedir. Hasan es-Sendfibi ise, onun, çok zaman sonra, 622 senesinde

öldüğünü ifade eder36• Bazı kaynaklarda, Ölümünden önce oğuHanna öğütlediği

beliğ, güzel bir vasiyet e yer verilmiştir37•

'Amr b. Kulsfim'un aile efradına gelince, onun eşlerinin sayısını ve

adlarının ne olduğunu kesin olarak bilmiyoruz. Mu 'a/laka 'sının 5. ve 6.

beyitlerinde hitap ettiği Ummu 'Amr'ın38 onun sevgilisinin künyesi olduğu39

kuvvetle muhtemeldir. Yine Mu'allaka'sının 14. beytinde geçen Leyla da onun

29 /Ötabu '1-Ağtinıxı. 37-38; Bulrus el-Bustiini. a.g.e., s. 155-İ 56. 3° Kitabu '1-Ağtini,XJ, 40; eş-Şinkiti, s.42. 31 R.Biachere, ~·Amr b. Kul!!!iim'', EP (İng.}, 1,452; Fu'iid Sezgin, Tarihu't-Turasi'I-·Arabi, tre.

MFehmi Hicazi, Riyad 1409/1982, 1U2, s.37. · . 32 Kiltibu'l-lvfuhabher, s.470-47l; krş. Ebıl Hatirn es-Sicistfuıi, el-Mu 'ammerün ve '1-Vestiya, nşr.

'Abdulınun 'ım .Amir. Kahire 196 ı, s.36; İbnu '1-Esir, a.g.e .. 1, 506. · JJ eş-Şinkiti, a.g.e .. s.40. 34 Muharrem Çelebi,~ Amr b. KU!süm", DlA, Ill,85. 35 Corci Zeydı1n, Tdrihu Adahi'l-Liıgaıi'f-·Arabtyye, Beyrut 1983, 1. 109; I. Goldzilter. Klasik Arap

Literatiirü, çev.Azmi Yoksel-Rahmi Er, Ankara 1993. s.28. . · 36 Hasan es-Sendılbi, Ahbtiru '1-Merakıse ve Eş ·aruhum ji '1-Cahiltyye ve Sadri'l-ls!am (Hasan es­

Sendı1bi, Şerhu Divtinı İmrrilkays. Kahire. t~. içinde) s.338. 37 B k. Kitdbu 'i-Ağan~ xı. 40; Bulrus ei-Bııstiini, a.g.e., s. 156-157. 38 ez-Zevzeni, a.g.e.. s.J 19; et-Tibrizi, Şerhu '/-Kasa 'idr!- 'Aşr, nşr. • Abdusscliim ei-Hı1fi, Beyrut

1405/1985, s256; Şerafuddin Yaltkaya, a.g.e., s.85-86. 39 H.Mehmed Zihni, a.g.e .. 1, 107.

86

sevgililerinden biridir40• Bize ulaşan .bilgilere göre, .şairin el-Esved, 'Abdad ve

'Umeyr adlı üç oğlu vardı. Bunlardan el-Esved, babası çok yaşlandığı sıralarda.

kabilesinin seyyidi idi41 ve onun bazı şiirleri bize kadar gelmiştir42• 'Abdad ise Bişr

b. 'Aınr" b. 'Udes'i öldürmüştür43 • 'Amr b. Kulsfun'un nesli devam etmiş.,ve

torunlarından Kulsfim b. 'Amr el-'Attiibi (öl.220/835), Abbasiler d~neminde

yaşamış, mümtaz bir şair, hatip ve katip olarak şöhret kazanmıştır44 • Hatta, İbnu'l-. -

Esir'in H.318 yılı havadisi arasında kaydettiğine göre, Musul topraklarında baş

kaldıran, ismi el-Ağarr b. Mutırre et-Tağlibi olan bir Harici, kendisinin, şair 'Amr

b. Kı,ılsfim'~ kardeşi 'Attab'ı>. K~lsfim et-TağÜbi~nin evladından olduğunu iddi~. etmişti. BiJiibare öldürülmüştUr45•

II. ESERi, EDEBi ŞAHSİYETİ:

'Amr· b. Kulsfun'un kabi1esi Tağlib içinde, gerek Ciihiliyye dönemiiıde

gerekse Emeviler devrinde birçok şair yetişmiştir~· Bunlar arasında el-Muhelhil,

Ufiıfin et-Tağlibi (öl. M. 564'e doğru) ve el-Ahtal'ı zikredebiliriz. es-Suyiiti (öl.

911/l505)'nin kaydettiğine göre 'Amr, aslında şiiri az .olan (el-mukılliin)

şairlerdendi46• Ancak onun uzun birömür sürdilğü.mızarı itibara alınırsa ve diğer

taraftan, bugün I 00 küsür beyit halinde elimize ulaşan Mu 'allaka 'sının aslında .

I .000 beytin azerinde olduğu yolundaki tarihi rivayet47 şayet doğru ise, o. zaman,

hiç de az sayılamayacak miktarda şiir yazdığı düşünülebilir. Muhtemelen, çeşitli

40 Krş. Şerafuddin Yaltkaya, a.g.e., s.86; İsmet Zeki Eyuboğlu, Yedi Askı, Arap Şiirinin ilk J?.ifak Dönemi, Istanbul 1985. s.44,69 dipnot 64. , . .

:~ M~~amm~ b. Habib, Kitrib~ ~I;Muhabber, s.471. , Fu ad Sezgın, a.g.e., II/2, s,38. . . . · .

43 İbn Kuteybe, a.g.e., s. ı oj; Kittibu'l-Ağanı Xl, 3.7. · . · ' . . . 44 İbn Kuteybe, a.g.e., s. 103; İbn u 'I-Mu 'tez, Tabakiitu 'ş-Şu ard', nşr. 'Abdussettiir AFeljljic. 4. baskı,

Kahire, ts. 261-263; Kitdbu'l-Ağdnl Xl, 37; el-Meızubani, Mu'cemu'ş-Şu'arri', ~jsı.7J.52; İbn Hallikiiıı, Vefeydtiı'J-A 'yrin, nşr. İhsan 'Abbas, Beyrut 1397/1977, IV, 122; ez-Zirikli, a.g.e., V,231.

45 ibnu 'l-E~ ir. ri.g.e., VIII, 221. . 46 es-S.uyuti, el~Muzhir fi 'Ulümi'/-Luga ve Envd'ıhd, nşr. M.Ahmed Ciidelmevlil v.dğr., Kıihire, ts.,

II,4$7. . . 47 Mehmed Fehmi, a.g.e .. s.76 1.

87

nedenlerle bunların önemli bir kısmı bize ulaşamamıştır48• Ondan bize 250 kadar

beyit kalmıştır: Bunun I 06 veya 1 I 6 beyti Mu' allakat'ta yer ahnaktadır49• Şiirleri

başta el-Ağani olmak üzere çeşitli tarihi ve edebi eserlerde dağınık vaziyette

bulunmaktadır50•

'Amr b. Kulsilm'un Divan 'ı (şiir leri), dil alimi Ihrı;u's-Sikklt (öl. 244/858)

tarafından ele alınıp işlenmiştir51 • İlk d~fa., Ci~it Hıristiyan papazı L.Şeyho . .

(Cheikho), Şu'ara'u'n-Nasrantyye (Beyrut 1890, I, 197-204) adlı eserinde, onun . ',.

şiirlerinin büyük bir bölümünü bir araya getirmeye çalışmıştır. Ayrıca Divan'ını

tanıı;ımış doğu bilimci F.Krenkow (öl. 1953), Süleymaniye Kütüphanesi'ndeki ,. ·(Fatih, nr. 5303, vr. 73a-79b, H. VII. asır) yegane nüshasını esas alarak, Beyrut'ta

el-Meşrik mecmuasında52 (XX (1 922), s. 591 -611) ve müstakil olarak yayımianmış

(Beyrut 1922, el-lliiris b. Hıllize'nindivanı ile beraber) ve. O. Rescher (öl. 1972)

tarafından Almancaya da tercüme edilmiştir53 ( Orientolische Miszellen, Il, 1926,

s.l 00- ll 0).

'Ainr b. KulsCım'un Mu'allaka'sı, öna isnat edilen şiirlerin en güzeli olup,

Mu'al/akör4'ın beşinci kasidesini teşkil -etinektedir. Şairin, bi.ı kasidesinin ilk

bölümünü, 'Ainr b. Hind'i ziyarete geldiği zaman onıni hu.zufunda okuduğu

söylenmektedir. Kasidenin ikinci kısmını ise, Hlre hükümdarını öldürdükten sonra

48 Buttus ei-Bustani, a.g.e .. s.l57. 49 "Aınr b. Külsiim", TA, ll, 389. 50 Muharrem ÇelebL "Amr b. Külsiim", DİA. !Il, 86. . · . sı en-Neciişi, er-Ricdl, Bombay 1317, s.350; el-Kuhpa'i. Mecma'u'r-Ricdl. Kum 1364, VI,273; Fu'lid

Sezgin, a.g.e., ll/2, s.38; Ahmet Su b hi Furat, Arap Edebiyatı Tarihi, I, İstaribul 1996, s.92: 52 Kış. A.Haffiıer, "Aınr", İA, 1,414; R.Blachere, '"Amr b. Kul!!ıüm", El' (İng.}, 1,452': 'Omer ·Ferriih,

Tdrihu'l-Edebi'l-'Arabı: Beyrut 1388/1968, 1,145; Muharrem: Çelebi, "Amr b. Külsiim", DlA, III, 86; Ahmet Subhi Furat, a.g.e., s.92. · ·

53 Fu 'iid Sezgin, a.g.e., 1112, s.38. 5~ Mu'allakiit hakkında geniş bilgi için bk. Bedevi Talııine, Mu'a/Jakiitu'J-'Arah, Kahire 1387;

A.F.L.Beestoıı, "Mu'allakiitn, çev. Süleyman Tülücü, AOliFD. lll (1979}, s.419-427; Süleyman Tülücü, Mu 'alla{fiit ve Şairleri Dzerinde Incelemeler, Basılmamış Seminer Çalışması: II, Erzurum 1979; a.mlf., "Mu'alla~iit'ta 'Nesib' ", TDED. XXIV-:X'XV (1980-1986), s.429-440; a.mlf., "Mu'allal$iit, Şerh ve Baskıları, Tercümeleri". AtDlFD. VI (1986}, s.253-265.

88

tamamlamıştir55 • Ünlü filolog el-Asma'! (öl.216/83 l)'nin kanaatine göre· ise

kaside, Tağlib ile Bekr kabileleri arasında çıkan yeni· bir anlaşmazlığı, kabilelerinin

temsilcisi sıfatıyla, 'Amr b. KulsOm ve el-Haris b. Hıllize'nin iki tarafarasında ara

buluculuk ·etmesi için Hire Hükümdarı 'Amr b. Hind'e arz ettikleri esnada bir

defiıda söylenmiştir56 • Diğer rivayetler de dikkate alındığında bu ünlü kasidenin

muhtelif vesilelerle tamamlandığı anlaşılır57 • 'Amr. b. Kulsfım- oqu Mekke . .' ; ···!

mevsiminde 'Ukaz panayırınd~ hutbe tarzında inşat eylediğinden, bu şiir şöhret

·bularak Ta_ğlib ka~ilesi halkının büYük ve küçüğünün ağızlarından düşmez olmuş58

ve Bekr kabil esine. mensup bir şair, günün birinde "'Amr b. Kulsfım 'un söylediği • . ' . ! -. . ., . '" .

bir kaside Tağlib'i her türlü asilane hareketten aiıkoydu. Başlangıçlarından beri . '. . ı .... '

hep onunla övünP,.r d~urlar. Ey insanlar, şu bıkılmayan, usanılmayan Ö~iirimeden .. . .;

artık bizi kurtarın!" demiştir59• • f·,

Akıcı, sade ye külfetten uzak bir d!lle yazılmış_ olaı:ı şiirde tabiat ., .. tasvirler~den çok fahr ve hamaset unsurları ağırlıktadır, Mesela Mu 'allaka 'şının60

bir beytinde şöyle der:

"Hele kimse, bize karşı zorbalık etmesin; o zaman her zorbadan daha zorba

oluruz.~'61

Ayrıca ortun Mu' alla ka 'sıriYifr:açık leşb'ih. i.ınsurlarına :ve bitkaç mu :arreb

(Arapçalaşmış) kelimeye de rastlıyoruz. Mesela' o, bt(Şiir1nde Farsça kökenli bir

ss Muharrem Çelebi, "Amr b. Kül50.m''. DlA, III. 86: Ahmet Subhi Furat. a.g.e .. 5.92. 56 Butrus ei-Bustani, a.g.e., 5.158. , 57 Nihad M.Çetin, Eski Arap Şiiri. Istanbul 1973. s.56-72: Muharrem Çelebi, "Amr b. KülsO.m", DİA,

III, 86. 58 Kitdbu'/-Ağdni,XJ, 36; H.Mehıned Zfuni, II, 193. l9 Nihad M.Çetin, a.g.e., 5.10-1 I. .. ""ez-Zevzeni, a.g.e.', 5.127. .,_o . · __ · ; • . ''. ,. .. · . 61 Krş. Şerafuddin Yaltkaya. a.g.e., 5.91: Nafiz Danışman, "Caiiiliyye Kelimesinin Manıl veMenşe'i",

AÜİFD. V/1-4 (1956). s.l94; Süleyman TüiUcU, "''Ciilıiliyye' Kelimesinin 'Mana 'Çe Menşe'i" AÜIİFD, IV(l980),5.281. . - . ·'

89

kelime' olan' ve "kırmızı boya" anlamına gelen "urcuvan" kelimesini te~bih örgüsü

içinde şi.ı şekilde kullanmıştır62 : . . .

. ~~-- o ' .; •• · • . .. i .... ;:; ı:. ... . _..,___... ~ L:._. G,L..;.-.; ·.:ı w r· s -

ı··l

"Bizim ve onların elbiseleri erguvan ile kın'nıZiya boyanmış veya kirmızı

bir boya ile sİvanmıŞ gibiydi.'..63 "· · ,.,

'Amr'ın .Mu'allaka'sı folklorik bir değere de sahiptir. Cfrhiliwe

Arapları'nın dini yaşayışları, gelenekleri, sanatları, raksları, k~dinların .. putİarı~ etrftfinda dönmeleri, savaşa katılmaları, savaş atları, çocukl~rın ağ~Çtan ~pıhnış

' . i':- ~ l' ; ' ;,." . • . .

kılıçlar ve toplar la oynamaları gibi k~nular . hakkında ö~emır bilgile~· ihtiv~ etmektedir. Mu'al/aka'smın sonlarında yer alan bir beytinde şair, kafile halindeki

develeri denizlerdeki gemilere benzetmekte ve Tağlibiler'i denizierin üstünil

gemi'lerle doldurmuş olmalarıyla övünmektedir. Dolayısıyla bu beyitte Cahiliyye

devri şairlerinde nftdir görülen deniz ve gemi tasvirlerinderr·biri yer almaktadır64• Klasik tarzda sevgili am lırken, kabilesiyle birlikte obayı · (ddr:yurt) terk edince

obadan artakalan izierin (/ale!, çoğ.:at/dl) tasviri ile kasideye başlandığı halde65,

'Amr b. Kulsfun kasidesine zafer sevincini kutlamak için şarap içmenin keyfini

tasvirle başlamaktadır.

'Amr, kendileriyle savaşan düşmanlarının dahi kendileri gibi kahramanilk

gösterdiklerini itiraf ve takdir etmiş olduğu için onun bu kasidesine Munsife (insaf

edici, insatlı) de deriilmiştir66•

62 ez-Zevzeni, a.g.e., s. ı 26. 63 Şerafuddin Yaltkaya, a.g.e., s.91 ;Inci Koçak, "Mu'allaka'lardaki Bazı Yabancı Sözcükleı:", DD, 1113

(1977), s.l 90. • ' · · · ; ' · · ·. "" H.Kindermann, "Sefine".lA,X,312; Muharrem Çelebi, "Amr b. Küisi.im", DÜ III, .86:' 65

Bu hususta geniş bilgi iÇin bk. Süleyman Tülücü, "Mu'alla~iit'ta ,'Nesib'", TDEO, XXIV-XXV (1980cl986), 5.429-440. . . . · ·

66 Şerafuddin Yaltkaya, a.g.e .. s.84.

90

Tarihçilerin kaydettikleri ne göre, aslında 1.000 beyitten fazla olan 'Amr' ın

bu şiiri, "nün" kafiyeli ve wifir bahrinde olup, E?ii Bekr İbnu'I-Enbari

(öl.328/940) şerhinde 94, Ebu Zeyd el-Ktireşi (IV./X. yüzyıl ?)'nin Cemheretu ~

Eş'dri'l-'Arab'ında 115, ez-Zevzenl (öl. 486/1093) şerhinde 103, el-Hatib et-

Tibrizi (öi.502/I 109) şerhinde 99, eş-Şinkitl (öl. 133111,913) şerhinde 106,

Şerafeddin Yaltkaya (öl. 1 947) çevirisinde ı I O beyit olarak zapt olunmuştur67 •

. 'Amr b. Kulsiim'un Mu'allaka'sı, matbu ve 'yazma halindeki umumi

Mu 'allaka şerhlerinin68 hepsinde yer almakta ol~p, İbir Keysan (öl. 299/9ll)

tarafindan Şerhu Mu'allakati 'Amr b. Kulsiım adıyla yapılan şerhi Kahire'de M.

İbrahim el-Benna tarafindan neşredilmiştir69 {1980). Ayrıca diğer Mu 'allaka 1arla . ·:'

birlikte veya müstakil olarak Doğu (Farsça, Türkçe, Urduca v.b.) ve Batı (Latince,

Fransızca, Almanca, İngilizce, ispanyolca, Lehçe v.b.) diilerine tercüme

edilmiştir70•

'Aınr b. Kulsiim 'un Mu 'allaka 'sının tam olarak Türkçeye tercümesi ilk

defa M.Şerafettin Yaltkaya tarafindan yapılmıştır (Yedi Askı, istanbul 1943, s.85-

98). Son yıllarda da İsmet Zeki Eyuboğlu (Yedi Askı, Arap Şiirinin İlk Parlak

Dönemi, İstanbul 1985, s.l68-204), ve Sadık Yalsızi.içanlar (Muallakdt-ı Seb'a­

Yedi Aski, İstanbul 1998, s.l68-204), manzum ·olarak Türkçeye tercüme

etmişlerdir. Şemseddin Sami (öl. I 904)'nin el-Mu 'aliakiitu 's-Seb' (Konstantlniyye

1320) adlı Mu'allaka çevirisi; tamamlanmanuş, notlar halinde olup,

basılmamıştır71 • Diğer kısmi ve parça halindeki tercümeleri ise şunlardır:

Şerafeddln (Yaltkaya), "Arab Edebiyatı", Bilgi Mecmuası, c.l, sy.4 (Şubat 1329),

67 Krş. Mehmed Feluni, a.g.e., s. 762. 68 Bu şerhlerden Ebü. Ca 'fer en-Nahhas (öl.338/950)'ın şerhi de (Şerh u 'i-Kasa 'idi't-Tis 'ı'l-Meşhüriit, I-

Il, nşr. Alımed Hattiib, Bağdat 1393/1973) basılmış bulunmaktadır. · 69 Muharrem Çelebi," Amr b. Külsum", DlA, llL 86; isınail Durmuş. "İbn Keysan··, DlA; XX,I35. 70 Bu hususta geniş bilgi için bk. Fu'ad Sezgin, a.g.e., Illi, s.74-75,77,81. · ·, · 71 Ömer Faruk Akün, "Şemseddin Siimi"./A, X1,415; Agah Sım Levend, Şemsettin Sami, Ankiıra !969,

s.99.

91

s.390-393; Mehmed Fehrnl, Tarih-i Edebiyydt-t'Arahiyye, 1, İstanbul 1,33211917,

s.765-794; Neciı:ı Fazı] Kısakürek, Edebiyat Mahkemeferl, _İstanbul1997,_s.92-93.

'Amr b.Kulsfun 'un henüz 15 yaşında iken kabilesine n~is olması, onun

güçlü ve muktedir bir kişiliğe sahip olduğunu gösterir. Gurur~u ve izzet-i nefsine

son derece düşkündü. Alicenaptı ve çok cömert bir kimse idi72•

'Amr b. Kulsum'un kabilesi Tağlib'in bazı kolları arasında Hristiyanlık

yayılmakla beraber, onun Hıristiyan olduğuna dair şiirlerinde hiçbir işarc:ıtmevcut

değildir73 • O, daha ziyade Cahiliyye dönemi teamül ve geleneklerine bağlı bir

kimşe idi. Bununla beraber, tanınmış edebiyat tarihçisi L. Şeyho, Şu'ard'u'n­

Nasrdniyye (I. Beyrut 1890) adlı eserine, Hıristiyan oldukları şüpheli diğer şairlerle

birlikte onu da almıştır.

Savaşçı, yiğit, şaraba kadına düşkün olan 'Amr şiirlerinde bu duygularını

açıkça, coşkun1ukla dile getirir. Şiirlerinden çok atılgan, kimseye boyun emneyen,

sözünün eri bir kimse olduğu anlaşılır. Dili akıcı, yalın söyleyişi güçlüdür. Arap

şiiri üzerinde çalışanları ilgilendiren konulardan biri de şairi~ dilindeki uyumlu

söyleyiş, ses yoğunluğudur. 'Amr da öteki Yedi Askı şairleri gibi gerçekçidir.

Şiirinin konusu yaşadığı, bir savaşçı olarak katıldığı olaylardır. Sevgiliyle ilgili

bölümlerinde söyleyişi çok duygulu, yiğitliği işleyen kesimlerinde tok seslidir.

Şiirinde uyuma, genel düzene önem verir. Beyitler arasında anlam bütünlüğünü ·' '

bozmadan başarıyla sürdürür. Kendisinden sonra gelen Arap şairleri üzerinde etkisi

açıkça görülür. Kılıç vuruşları, kargı atışları, saldırılar şiirinde öylesine canlılıkla

işlenir ki okuyucu bu olayları yaşar gibi olur74•

Diğer taraftan, 'Amr'ın bir beytinin aşağıdaki şatrı şüyu bularak darb-ı

mesel haline gelmiştir:

72 Krş. Ebii Zeyd el-Kureşl, Cemhere/u Eş 'd ri'!- 'Arab, nşr. ·Ali Fii'iir, Beyrut 140611986, s.95. "Krş. H.Kindermann, "Tağlib", lA. XI,622. 74 İsmet Zeki Eyuboğlu, a.g.e., s.43.

92

"'"· ~ .

.....

-~' )1.9 LA~ J~~,~:

"(Daha) sonra fiıkirleşen, (artık) eski haline gelmez."75

EbU:~'ubeyd el~Bekri'nin kaydettiğine löre o, bu şiirini Beni Hanife

Uzerine baskın yaptığı zaman söylemişti76•

'Amr b. -Kulsfun'un; yaşadığı dönemin büyük şairlerinden biri olduğu

muhakkaktır. Mu'aviye b, Ebi ~ufYan (öli60/680) onun hakkında şöyle demiştir:

"' Amr b. Kulsfim ve el-H~ris b, Hdlize'nin kasideleri, Araplar'ın övünç (meffihir)

vesilesidir. Ön laruzun zaman Kabe'ye asılmışlardı. "77 Em evi dönemi şairlerinden

el-Kumeyt (öl.I26/743), onu en büyük şair olarak görür78• 'Isa b. 'ümer es-Sekafi

(öl.l49/766), onuiı bilgi sahibi, şiire düşkün ve Yedi Mu 'allaka şairinin ·en cömerdi

olduğunu söyler79• ~utarrif (öL 356/967), yine 'İşa b._ 'Omer'in_: '"Araplar'ın

(bütün) şiirleri teraziııin bir kefesine, 'Amr b. KulsAm 'un şiiri diğer-!<-efesine konsa,

muhakkak 'Amr~ın şiiri ağır gelirdi" dediğini rivayet etmektedir80• Bununla

birlikte, İbn Dureyd, (öl.3;2l/9~3)'in Ebu Hiitim es-Sicistanl (ö1.248/862)'den .. ·. '··.;·:'i' ··. . :· ' .

naklettiğine göre o, el-Asma'J'ye 'Amr b. Kulsfim'unbüyük birşair (fahl) olup

olmadığını sprmuş, o da''o, büyük bir şair değildir'' cevabını vermiş_tir81 .• r; ; ~1 '': • ; j : ' ' ·

,..,

7! Ebil 'Ubeyd el-Kasım b. Sellam, Kitdbu'l-Emsdl. nşr. 'Abdulmecid Katamiş. Beyrut 1400/1980, s.257; el-Meydani, III,331.

16 Ebil 'Ubeyd el-Bekri, Fas/u '1-Mekii/ fi Şerhi Kitdbi'l-Emsdl. nşr. 'Abdulmccid • Abidin-ltısan 'Abbas, Haı:tum 1958, s.295. . . . . . . , ..

77 Nı15ınıddin el~Esed, Mesddiru 'ş-Şi'ri'l-Cdhili, 7. baskı, Beynıt 1988, s.I71. 78 Ebil Zeyd ·eı~Kılreşi, ·a.g.e,. s. I os; İbn Reşik, a.g.e.,. 1,97; es-Suyilti, el-Muzhir, ll, 481-482; Mehıned

Fehmi, a.g.e.,·s.563. :'· : · . · 79 Ebu Zeyd ei~Kuıl:şi, a.g:~.; s.95. 80 A.e., 5.96. · · . · · · . : . . 81 ei-Asma'i. Fıiiiiıletu'ş-Şu'ard. nşr. Charles C.Torrey. Beyrut 1389/1971, s. II; ei"Merzubıl.ni, ei­Muvaşşaiı, nşT.' 'Ali M. el-Bicavi. Kahire I38S/1965, s.ıo6. · ·

93

'Amr b. Kulsôm'un Şiirinden Örnekler:

Mu'a/laka'sının ilk lO beyti ve çevirisi82:-

.. _. "(, ... 1 1 cı .ı .... L.:.........L;..;';II ~ - -';1

:..; .J..- -- ~ .J

~ y.b.JG. :wı G ~~~

-~ ~ y.jı1 ~- i1l 1 ~ : ~ .WL.! ._i;_ . ~ - ·- - - - --- -

_ 1 ~~~:iı L.il~ ~LS.Jı 0LSJ

__ \ ~_,.._ :,; ':J -ş~' ~L-4 "" .. .. .. ::ı ... • .. ot ..

L..:.:~--fÜJ ,:;..:...~ j tS_r...>-IJ

~-d~) L.J ;~LL ·~ , • ..... ·~.-iJI . .!Jo ·~."'~·:

-.r-:->'-' _J '-'- -- - r-:>'-' -... t: o .J ~' a .. ~ o

~':ll ~ f' ?-' 4--!.r-J

.. .c:: .. o ~ 1 .. ,ı

~u~~-~ı, _, . ~ı c~' 5L$-J :: -~ .; ~..J_:.= -· r

' - ' ·. . ''

I- Ey kadın, uykudan uyan,büyükve k~hnkadehinl~ bize sab_ah şarabı-~u_n -i-:\ 1

, ·.:ı;<: . -ve Enderih83 şaraplarından arta bıra~a.

'.

2- (Bize şarabı)~ içine biraz sıcak su katarak sun, kisu katilmakla o şarap,

içinde Yemen safran çiçeği var gibi (güzel bir kırmızı renk almış) olur.

3- Bu şarap, herkesi işinden vazgeçirir; bundan bir tadan bütün gamı ve

tasayı unutur.

4- Sıkı elli ve mal caniısı olan kimseler in, içince ne kadar cömert olduğunu--

görürsün.

82 Bu beyiller ve çevirileri için bk. ez-Zevzeni, a.g.e .. s,l 18-119; et-Tibrizi, a.g.e .. s. 254 y.dd.; rvjehmed Fehmi, a.g.e., s.765 v.dd.; $erafeddiiı Yaltkaya; a.g.e.~ s:s5 v.dd.; Isınet Zeki Eyutıoglü; a."g.e:, s.-43

· v.dd.; Sadık Yals:ızuçanlar, Muallaktit-ı Se b ·a-Y edi Askdstanbul 1998; s.16S'v.dd. · -- ·. ·• _ · 83 Şam (Suriye)'da şarabıyla meşhur bir köy (bk. cz-Zevzeni, a.g.e., s.ll8; et-Tibrizl~ a.g.'e;; s.i54;

Yaküt cl-1-lamevi, Mu 'cem u '1-Bu/ddn. Bcyrut 1397/1977, 1, 260; İbn Hişanl; Şerhu·Kasideti Kd 'b b. Zuheyr, nşr. Mahmüd Hasan Ebü Niici, 2. baskı. Dimaşk 1402/1982, s.89; 'Abdulki\dir el-Bağdiidi, Hdşiye ·atd Şerhi Bdnei Su'dd, ı. 481-482; Mehmed Fehini, a.g.e:. s.765; Şerafeddin Yaltkayıi, a.g.e., s.85 dipnot). · ' . . ' .

94

5- Ey Ümmü 'Amr, kadeh sağdan gelecek iken, bize sunmamak için onu

soldan vermeye başladın.

6- Ey Ümmü 'Amr, senin sabah şarabı sunmadığın arkadaşın, (buradaki) üç

(kimsenin) kötüsil değildir.

7- Ben; Ba'lebek'te, Dimaşk ve Kasırin84'de nice kadehler devirmiş

kişiyim.

8- Ölüm, arkamızdan yetişmektedir. O, bize ve biz ona mukadderiz (içelim

artık, kurtuluş yok ondan).

9- Ey göç eden kadın, biraz dur da ayrılmadan önce sana şüphe

etmeyeceğin şeylerden haber verelim; sen de bize haber ver.

I 0- Ey kadın, dur, dur: sana soralım: Ayrılık yakınlaştığından ötürü mü sen

kendini benden çekmek istiyorsun? Yoksa (sana her zaman sadık kalacak)

güvenilir kimseye bir oyun mu oynadın?85

84 Ba'lebek (Baalbek), Diınaşk, Kiisırin: Suriye'de üç belde (bk. Yiiküt el-Hamcvi, 1,453, 11,463, IV,297) • .

85 • Amr b. Kulsılm; hayatı, eseri, edebi kişiliği ve şiirleri hususunda ayrıca bk. es-Suyılti, Şerhu Şevdhidi'l-Muğni, nşr. Ahmed Ziifir Kılcıin.· Beyrut, ts., 1,119-121; C. de Perceval, Essai sur I'Histoire des Arabes avant 1'/slamisme. Paris 1847, 1!,363-365,373-384; Mustaffi el-Galiiyini, Ricdlu'l-Muallakiitl'i-·Aşr, Beyrut 1331/1913, s.l88-208; O.Rescher, Abriss der Arabischen Litteraturgeschichte, Stuttgart 1925, I, 61-62; Y.E.Scrkis, Mu 'ce mu '1-Matbü 'dt i '1- 'Arabiyye ve'/­Mu 'arrebe, Kahire 1346/1928, 1,1382-83; Fu'iid ei-Bustıini, 'Amr b. Kulsüm ve el-Hdris b. Hıllize, el-Mu 'allakatdn, er-Reva 'i', nr.26, Beyrut 1929; Ahmed Hasan ez-Zcyyiit, Tdrihu '/-Edebi'/- 'Arabi. 25. baskı, Kahire, ts., s.64-66; C.Brockelmann. Geschichte der Arabischen Litteratur, Supplementband, Leiden 1937, 1,51-52; Aluned el-lskendeı'i v.dğr., Ttirihu'l-Edebi'I-'Arabi, Kahire 1949, s.l38-141; C. ANaUino, La Lillerature Arabe, trad.Fr.: Ch.Pellat, Paris 1950, s.43-44; R.Biachere, Histoire de la Litterature Ara be, Paris 1952, s.25 ı -252; 'O.R.Kehhiile, Mu 'cem u '1-Mu'ellifm, Diınaşk 1378/1959 VIII, ll; K.A.Fariq, "Pre-lslamic Arabic Poetıy and Poets", Studies in Islam, lV/4, New Delhi 1967, s. 197-20ı; H.A.R.Gibb, Arabic Literature, An Intradl/ction, Oxford 1974 s.22-23,42; ·ınad Gazviin isrnii'il v.dğr., el-Edebu'l-'Arabi. Bağdat 1394/1974, s.65-67; M.el­Hıdr Huseyn, Nakzu Kitdbı "Fi'ş-Şi'ri'I-Cdhili". nşr. 'Ali er-Rızil et-Tılnisi, Bcyrut 1397/1977, s.329-334; Mevliina M.lsrnii'il es-Sel efi, Şerhu'I-Mu 'al/akiiti 's-Se b·. Lahor 1399/1979, s.200-240; Reştd Yüsuf 'Atalliih, Ttirihu'I-Adtibi'l<4rabiyye, nşr. 'Ali Necib 'Atavi, Beyrut 1405/1985, 1,63-66; Hanna el-Fiibılri, ei-Cdmi' fi Ttirihi'I-Edebi'I-'Arabi --ei-Edebu'I-Kadim, Beyrol 1986, s.l97-203; Mustafiı Meral Çörtü, Amr İbn Külsüm 'un Hayatı ve Mu 'allakası. i st. Ün.Ed.Fak.Doğu Dilleri ve Edebiyatlan Lisans Tezi, ı969; Süleyman Tülücü. Mu'alla/siit ve Şairleri Ozerinde Incelemeler. Basılmamış Seminer Çalışması: ll, ErLUrum 1979, s.7 ı -74; N urullah Yılmaz, Mu 'allakatu Se b 'a 'nın Muhteva Yönünden incelenmesi. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 1990, s.20-2I; Muhammed Ali Arpacı, Amr b. Külsüm 'un Hayatı ve Mu 'a/lakası. Diploma Çalışması, Erzurum 2000.

95

Kısalımalar

AtÜİFD :Atatürk Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi (Erzurum).

AÜİFD : Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi (Ankara).

AÜİİFD :Atatürk Üniversitesi islami İlimler Fakülte Dergisi (Erzurwn).

DD : Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Doğu

Dilleri ve Edebiyatları Bölümü Dergisi (Ankara).

DİA : Türkiye Diyanet Vakfi İs/dm Ansiklopedisi, I-, İstanbul ı 988-.

EP (İng.) : The Encyclopaedia of Islam .. I-, New Edition, Leiden 1960-.

İA : islam Ansiklopedisi, I-XIII, İstanbul 1940-1988.

TA : Türk Ansiklopedisi, I-XXXIII, Ankara 1943- ı 986.

TDED : İst. Ün. EdF ak. Türk Dili ve Edebiyati Dergisi (istanbul).

96