uncti yild6numti facias - jstage.jst.go.jp

Japan Association for Middle East Studies

NII-Electronic Library Service

Japan 　Assoolatlon 　for 　Mlddle 　East 　Studles

AJAMES 　No ．5　1990

100 ’ UNCti　YILD6NUMti　MUNASEBETiYLE 　《ERTUGRUL 　FIRKATEYNi 》　FACiAS 　）l

　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　 KOMATSU 　Kaori ＊

　　　　　　エルトゥールル号事件とオスマン帝国

　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　小松香織

　　　　　　　　　　　　　（要　　約）

　オスマン帝国軍艦エルトゥー

ルル号は、スルタン・アブデュル・ハ

ミト 2 世の命によリ 1890 年日本に来航したが、帰路熊野灘で暴風

雨のため遭難し多数の犠牲者を出した e この悲劇的な事件は、これま

で日土交渉史の文脈の中で繰リ返し語られてきた。本稿は、この事件

の百周年を契機に、従来とは別の視点から捉え直そうと試みたもので

ある。

　第 1 章では、トルコ海軍文書館の史料に基づき、エルトゥ

ールル号

派遣計画の立案から遭難に至るまでの経緯を整理し、事実関係をでき

るだけ明らかにするとともに、いくつかの問題点を指摘した。第 2 章

では、背景となった 19 世紀末のオスマン帝国をめぐる国際関係、特

にアブデュル・ハミト 2 世の外交政策を分析し、その結果をふまえて

エルトゥー

ルル号派遣の持っ歴史的意味を考察した。

＊Graduate　student，　University　of　Tokyo

II3N 工工

一Eleotronlo 　Llbrary 　



Japan 　Assooiation 　for 　Middle 　East 　Studies

　　 AJAMES 　No ．5　1990

　　なお、詳しくは拙稿「アプデュル・ハミト 2 世と 19 世紀末のオス

マン帝国一

エルトゥールル号事件を中心に

一」　（『史学雑誌』第 98

編第 9 号 4Q − 82 頁）をご参照いただきたい。

　　 OnsOZ

　　　B。nd 。。 1。。　 y11 δ・c ・ 0・ma ・ n 　 P・diS ・ hl　 II　 Abd 亘1hami ヒ

《E，七。g，。 1》， amh 　bi ・ h ・・p　 9・mi ・ i・i　 J・p・ny ・’

y・ gd・der ・ i§ti ・ Bu

9，。 i　 y。k1・ S ・k　 11 ・y ・ifre・ u ・u ・ bi ・・eferden ・・n 「 a廳 Jap° nya

’

ya

va ，m 、s　 i、e　d，，

　 d6，ifs　 y・ 1・ α・eri ・d・ 16　Ey1血11890曾d・ W・k ・y ・ma 　

iU

。ClkL 。。md 。ヒ・ yf・n　f・・辷ma ・ md ・・ b ・ … §t1・ K・・a ・d・・ ’ °sman　Pa§a

b。 5，。。 1。 ak　Uzer・ C ・k ・ayld ・ kisil ・r　5 ・hit ・1・・§t・・ Jap°nla 「 bu

。1。yd 。， 9。k　 U、廿1・旺§，　 T近・kler ゆ n　 elleri ・d・・ g ・ ldigi　

kada 「

yard1 。d 。　 b。 1・… § lard1 ．　 ll・・ 1・ k・ ti ・ her 　 yeri ・den　iane

　 pa 「ala 「二

，。P 、。。m15 ，・。hlis 　 ed 岫 1・ r ・ kend ・ k・uva ・6・1eri （《Hi・ i》 ve

《K。，g。》川，　i・ t・・b・ 1 ・ a　g6 辷ti・mtiS1 ・・di ・ D・h… nra 　k・・a アe 「inde

b。。 1。yl 。　 ilglli　 bir　 a ・1t　 ta　 diKilip 　 mera ・ i・1・・ yap1ld ’・

Bδ． 1，ce 《E。 t。言。。 I　 Flrk ・ t・y ・ i　 Faciasl 》 d・・i1・・ b・ vak ’a　bi 「

taraft 。．T9 。k．J。p。，　 d・ stL ・k ・Unaseb・仁1eri ・e　 y ・ 1 ・CMIstl ・ Bundan

d。1。y 、d 、rki ，《E・ t・9・・ 1》 T蹠一J・p・・ ili§kileri　 t・・ ihi ・deen °° k

bahsedilen 　konu　olmuI ｝tur 。

　　　＄i。diy 。　k 。dar　E・t・9・・ 1　h・kk ・・d・ y ・・ 11 ・・ kit ・pl・・ m 　 baslicala 「 t

窪unlardLr 。

（1） Sm ，y 。an 　N。 tk。，　E ・ t・g・・ ‘ F ・飆・脚跏・… 1・ t・・b ・い 911・

（2） Nai 辷。　Chi ・ hu ，、Vitt ・ κ6sy δshi ・T ・ky ・・

1931 ・

（3） Ass 。。 i。 ti。，　C。・・ erci ・ 1・ T… 。・ J・p ・・ai ・e ・，V・オ… 翩剛醜

　　　　　ゴ， 1 ’ 9， f。融，，・・

ど・≠σ… Z”

・・i∬ … 　 d・．guerre

τ鵬 s゚aka ・

　　　　　工930 ．

　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　11 斗　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　N 工工一Eleotronio 　



JapanAssociation for Middle East Studies

ErtugrulFaciasi(KOMATSU)

(4) Turkiye Cumhuriyeti Tokyo Biiyiikelciligi, Ttirk-tVippon

Dostlugunun Sonrasiz Hatzrasi Ertugrul, Tokyo, 1937.

(5) R. Husrev Gerede, y}ftibarek Ertugrul Sehitlerimiz ve Muhtesem

Anttlar, Istanbul, 1956.

(6) Fahri 9oker, KErtugrul ve Refah Facialari ve

Sehitlerimiz) , Deniz Kuvvetleri Dergisi, Cilt 78, Sayl 476,

Ocak 1972.

(3),(4) ve (5) no'lu eserler Tifrk-Japon dostlugu baklmlndan

yazilmis olup kazaya kadar olan geiisme ise (1) no'lu Nutku'nun

kitablnda ozetlenmektedir. (6) no'lu eser esas olarak kazadaR .

bahsediyor. Ancak kuilanllan malzemenin gogu Nutku'nun kitabl

ile aynldlr. Nutku'nun kitabtna gelince, zamanln meshur

yazarlartndan ve <<Cerrde-i Bahriye) nin edit6rlerinden olan bir

sahis tarafmdan kaleme allndigl icin degerli bir eser olmasl

kuskusuzdur. Resmi vesikalar, <(Cerrde-i Bahriye)> deki yazilar,

Osman Pasa'nln mektupiari, ve Japon hUkfimetinden Bahriye

Nezareti'ne gonderilen kaza raporlarma dayanarak olayin

ayrintlslnl yazmaktadlr. Fakat bilimsel arastlrma olmadlgmdan

gergek ile yazarln tahminini ayirt etmek giicnir. Bir de Ertugrul

seferinin Stiveys'ten sonraki kismi ise sadece KCerfde-iBahriye)) deki yazllarl aynen nakletmesinde kalmlstlr. Japon

Profesoru Dr. Naito'nun kitabi ise Ertugrul hakkinda yaptlmis

olan en ciddi ara3tLrmadlr. Prof. Naito, KT(irk-JaponMiinasebetleri TarihiD adlnl taslyan bu dev eserinde Ertugrul'a '

genis yer aylrmlstlr. Sadece o!up biteni anlatmakla kalmaylp,

olayin arkasinda iki ifikenin Avrupalilarla akd olunan e$itsizlilc

mukavelesi meselesinin, ayr!ca AbdUlhamit'in Panislamizm

siyasetinin buLundugunu anlatmaKtadlr. Kaynaklar bakimmdan da

Nutku'nun kitablndan ba$ka Deniz Arsivi, Japon Hariciye Arsiyi

II5

NII-Electronic



JapanAssociation.

AJAIfiIS Ne.

for Middle East Studies

5 1990

v.s. gibi zengin maizemeleri kuilanmlstir. Ancak bu malzeme!eri.

kullanirken resmi yazllar ile KCerfde-i Bahriye)> yi birbirine

karlstirml$ ve ikisine birden KTiirk Deniz Kuvvetleri Arsivi)>

ifadesini kullanmLs ki bazhn belgelerin hangi kaynaktan oldugu

be11i oimamaktad1r. '

Ben 1986'da Tiirkiye'de bulundugum slrada Deniz Arsivi'nde

callsma flrsatinl elde ettim. O zaman Nutku Efendi ve Prof.

Naito'nun daha trnce faydalandlgl sanilan belgelere ve baska bazl

ilgili vesikalara tiastladlm. Bir de Ba$bakanllk Osmanll

Arsivi'nden de bu konuyla ilisikin malzemeler toplamlstlm.

$imdi bu belgeiere dayanarak Ertugrul vaklaslnl yeniden

inceleinek istiyoruz. Bu callsmada simdiye kadar Ertugrul tizerine

yazllmls olan eserlerin eksiklerini tamamlamaya callsacagiz.

Eksik dedigimiz noktalar sunlardir. Birincisi, Curnuhuriyet'ten

sonra yazllan eserter cogunlukla Nutku'nun kitablna dayanmaslna

ragmen bazi yerlerde ufak farkllllklar bulunmaktadlr. Ancak harf

ve takvim inkLlabmdan dolayi Osmanllcadan cevrilirken yanlts

ifade edilmis olmalarl ihtimali mevcuttur. Ikincisi ise, Nutku

ve Naito'nun kitaplarlnln eski tasnif ustt11erine g6re

degerlendirilmis olmasmdan dolayt, kullantlan belgelerin $imdi

hangi arsivde bulunan hangi vesikadan oldugu belli olmamasidir.

Iste bu iki noktayL nazart itibara alarak b'nce Ertugrul'un

haztrlanmastndan kazaya kadar olan geli$meyi kaynaklarlnl

belirterek mtimkiin oldugu kadar ayrintlll bir sekilde yazmak

istiyoruz. Ayrlca Ertugrul vaklasi, daha tince Ttirk-Japon dostluk

mifnasebetleri ve Osmanlt Bahriyesi tarihi aclslndan incelenmis

olmasi dolaylsLyla, bu sefer bu olayl 19. yUzy ±iln sonuna dogru

genel Osmanll tarihi iginde nastl bir yer aldigl, hangi onem

tasldlgl aclsmdan ve dtinya tarihi ile karsllastlrarak tetkik

etmek istiyoruz.

IT6 NII-Electronic



JapanAssociation forMiddle East Studies


Yaztmlza baslamadafi 6nce bu arastlrrna icin bizden slcak

anlaylslarint ve yardlmlarlnt esirgemiyen Deniz Miizesi

KomutanlLgi ve Deniz Arsivi uzmanlarina tesekkurlerimi sunarim.

I. Ertugrul Flrkateyni Faciasl

Bu fasilda Deniz Arsivi'ndeki vesikalara dayanarak(i) aynl

zamanda Basbakanllk Arsivi, KCerrde--i BahriyeD gibi

kaynaklardan da faydalanarak Ertugrul'un haz!rlanmasmdan kazaya

Kadar olan gelismesi gercegini miimkiiR oldugu kadar aydlnlatmaya

gail$aeagiz.

1. Istanbul

1889 yllmda Sultan II. Abdiiihamit, Osmanli donanmastndan bir

talirn gemisinin Japonya'ya gtinderilmesini dtisiinmtistu. Aynl

zamanda bu gemiyle Japon imparatoru'na verilecek nisan ve

hediyeler de beraber gidecekti. Sadrazam Kamil Pasa, 2 Subat

1304 (14 $ubat 1889) tarihli Sadaret tezkeresindeC2) mevcud harp

gemilerinden hangisinin talim gemisi ittihazl ve hangi rnevsimde

yola gikarllmaslnln m(inasip oiacagl hakklnda Bahriye

Nezareti'nden bilgiler istemisti. Buna karsl Bahriye Nazlrt

Bozcadali Hasan Hifsnif Pasa, 13 Subat 1304 (25 $ubat 1889> tarihli

4 A -tezkerede(3' Kmticedded sifrette ta`mlr ve techizat-i lazimesi

ikma} edilmis olan ahsab Ertugrul Flrkateyn-i H{irpaytinun yelkenle

seyr if harekete ve uzun seyahat-l deryaya elverisli bulunmasl

cihetiyie o flrkateyn--i hUmayGn-1 mezkfirun mahal-i mezkfire (Hind,

Cin ve Japonya taraflarma) g6nderilmek iizere, ta`lrm gemisi

ittlhazl ve bunun bi-mennihif1-kerrm geiecek iiq yiiz bes senesi

II7, NII-Electronic




AJAMES No.S 1990

Mart nihayetinde yola cikarllmasl mtinasip olacagl tezekkiir

klllnmls ) diye cevap verdi.

Fakat Bahriye Nezareti'nin bu teklifi hernen kabul edilmedi.

Nihayet 20 Mart 1305 (1 Nisan 1889) tarihli ･9 no'lu Sadaret

tezkeresinde(4) Ertugrul Firkateyni'nin Mart sonunda hareketi

hakklnda Padisah'tn iradesinin glktlgl beiirtilerek kumandaninm

secilmesi emredildi. Bunun iizerine Bahriye'Nezaretil 25 Mart

1305 (6 Nisant1889) tarihli arrzada`5} su konular hakkinda

musaadeyi istedi.

(1) Kumandanllk vazifesine Bahr'iye miralaylarindan lisan-

a$ina olan Osman Bey'in tayini.

(2) Uzun yolculuk slrasinda harcanmast beXlenilen masraflar

ve tayin olunan zabitanm ailelerinin ta`yisini temin

igin fevkalade suretiyle toplam on iki bin kurusun

tahsisi.

(3) Yirmi neferden olusan musika bandosunun bulundurulmasl.

(4) Ertugrul kumandanlna verilecek seyr ve hareketi

hakklndaki talimat.

30 Mart 1305 (11 Nisan 1889) tarihli 19 no'lu Sadaret

tezkeresindet6) bu konuda Padi$ah'ln iradesi clktlgl belirtildi.

Ayni zamanda <K--･ mezkfir firkateyn-i hiimayGnun muntazam ve

A - " tAA

mifkernmel bir halde bulundurulmasl matlub ve multezem-i all

bulundugundan Huda-negerde bir gttne sakatlik vukuà gelmemek igin

makine ve edevat ve sa'iresince noksanl olup olmadlgi ve stimbot

AA -- - ve sa'ire gibi levazlmatl mukemmel bulunup bulunmadigl ve elhasll

ne misll(i seylere hacet olacagl erbab-1 fen ve ma'1fimatlndan

mifrekkep bir heye't-i mahsfisa ma`rifetiyle tedklki ve geminin her

cihetinin bil'etraf muàyenesi ile ba-tayiha àrz

ve beyan

klllnmak)> ve <<`rd-i Saìd-i F!ttr'ln(T) besinci giinii (4 Haziran

1889) buradan hareket eylemek ifzere yevm-i hareketine kadar

II8 NII-Electronic





bervech--i dilhah-i 'alf

ikmal-i nevakisi ve ihzar-L tevazimLna

i`tina olunmasi) emredilmistir.

Bu tezkere icinde daha 6nce Bahriye Nezareti tarafmdan takdim

olunan Ertugrul kumandanln'a hitaben talimatt da lef olarak

bulunuyordllt8). S6z konusu talimat 11 maddeden otusup geminin

ugrlyacag! yerler ve seyr esnaslnda murettebatlnln yapmasL

gereken vazifeler yazllmaktaydl. Buna gb're Ertugrul, Marmaris,

Port Said, StiveYs, Cidda veya'Kamaran, Aden, Bombay, Kolombo,

Gale, Trinkomali, Madras, Pondiseri, icablnda Kalktita, Akyab,

Penan, Malakka, Singapur, Saygon, Hongkonk, Svatov, Amoy, $angay,

Nagasaki ve Yokohama gibi ilmaniara ugraylp Ekim'e dogru.

-

Istanbul'a doneeekti.

Bu arada gemi sifvariligine Bahriye binbasilartndan Tekfurdag!!

Ali Efendi, muavinligine de Cemir Efendi'nin tayini

karar1astiri1d1(9).

Ertugrul'un g6nderilmesi tizerine Sultan'ln iradesinin bu kadar

gec clkmaslnin basllca nedeni, bu geminin uzun seyahate yani Uzak

Dogu seferine elverisii olmadlginl s6yleyerek bu plana karsl

qikanlarln hig de az o'lmadigl icin deniliyor. Adl gecen 19 no'lu

Sadaret tezkeresinde geminin tetkik ve muayenesinin emredilmesi

bu kanaati desteklemektedir. Bir ara Ertugrul seferinden

vazgegmesi de dtisiinif1tiyormus. CURkli o gifnlerde Japonya'dan bir

mektup gelmisti. Bu mektupta sljz edilen ni$anln ne zaman

g6nderilecegi damsllmaktaydl. 24 Nisan'da Hariciye Nazlrk,

Japon hifktimetine nasll cevaplanmasi gerektigi hakklnda

Sadaret'in fikrini'sordu. Kamil Pasa ise bu konuyu Padi$ah'a arz

etmis. 30 Nisan'da buna cevap olarak yaztlan iradede(iZ' Kzikrolunan Nisan-i

`All'nin

vapur-u mahsQs ile gOnderilmesi mukarrer

bulunmasindan nes'et eyledildigi''')) diye tfade bulunmaktadlr.

Buna g6re bir ihtimal Ertugrul'un gonderilmesinden bir ara

H9

NII-Electronic



JapanAssociation

AJAMES No.


S 1990

vazgecilmis gibidir. En azindan bu gesit dedikodular

dolasiyordu. 3 Nisan 1889 tarihli KTimesD gazetesi, {3(Osmanl,l

Bahriyesi'nden bir harp gemisinin Japonya'ya g6nderilmesi

diistintilmekteydi. Ama vazge'cmislerD diye bildirdi"i).

Sadaret tezkeresiyle emredilen Ertugrul'un tetkiki, 9 Mayls'ta

tamamlanrnls blllunuyordu. Bu tarihte tetkik heyeti tarafmdafi

Bahriye Naziri'na bir rapor sunuldu"2}. 4 Haziran hareketine

yetismek ifzere' acil olarak tetkik neticesinin bildirilmesi

gerektigi halde bu rapor ancak 28 Mayls'ta Sadrazam'a takdim

olundu. Neden geciktigi belli olmamaktadlr. Ama Ertugrul'dan

vazgegmeyi dtistinifyorlarmls ise sebebi de bu olabilir.

S6i konusu rapor ifg cesit ihtiva etmektedirCi3}. Bir tanesi

i-

asll tetkik heyetin raporudur. Obifr iki tanesi ise, Imalat

Komisyonu ve Fabrikalar Komisyonu'na aittir. Tetkik heyeti,

Ertugrul'un KJaponya sularlna kadar àzimet

ve àvdete

ve san--i

celil àzamet--i

delrl-i Saltanat-1 Seniyye'yi i`la igin rayet-i

zafer-i ayet-i Osmani'nin miinteha-yi Sark sularlnda kemal-i

muvaffakiyetle temevvtictine vasita olabilecek bir hali haìz

bu}undugu kemal-i siikran ve memntiniyyetle g6riilmifs)) diye

yaziyerdu. imalat Komisyonu da Ertugrul Firkateyni'nin <l(seyr if J i;

hareketine mani` olur bir gfine noksanl olmadlgl tebeyyun ve

tahakkuk etmis)} oldugunu s6ylemekteydi. Bahriye Nezareti bu tic

raporu Kamil Pasa'ya takdim ederek geminin miikernmel halde oldugu

anlaslldiglndan ve hareket zamanl da yaklastlgl igin gorevinin

icrasina bir de on bin liranin tahsisatlna emir ve mtisadesini

istemi4ti.

Fakat bu raporlar Padisah'1 kanaat ettirememis. Ertugrul'un

bu g6reve kabiliyetli olmadiglnl s6yleyen gesitli karsl clkan

gruplarln dedikodularlnln saraya ulasmaslndan dolaytdlrì4'.

Bundan 6tifrti raporun takdiminden bir hafta sonra yani 3

Z20 NII-Electronic





Ha'ziran'da Padisah tarafmdan, eger Ertugrul yolda kallrsa bunun

pek aylp ve cirkin bir $ey olacagi, bu takdirde diger miinasip bi,r

geminin tehiyesi veyahllt Ertugrul'un mukemmel surette tamirini

emreden iradesi g1kmlstirCi:5).

Demek ki 6nceden kararlastlldlg! gibi 4 Haziran'da hareket

etmek imkanslz olmustu. Ama Bahriye Nezareti bUttin engellere

ragmen Ertugrul'dan vazgegmedi. 8 Temmuz'da g6nderilen cevabinda

Ertugrui'un du.rumunun miikemmel oldugunu tekrarladt. Bunun

tizerine ertesi gifn noksanlar daha var ise ikmal olunmak sartiyla

Ertugrul'un yola g1kari1mas1na irade ctkmistirCi6),

b. SuveyS

Ertugrul FLrkateyni 14 Temmuz 1889'da Istanbul'dan hareket

etmis ise de, hemen 27 Temmuz'da Sifveys kanailndan gecerken kuma

oturmus. Ertesi 28inei giin(i tahsil edilip seyrine devam ettigi

halde aynt gifn 18:30'da ikinci kazaya ugramls. Kllavuz

tarafmdan gdsterilen Itizum ifzerine sahile baglanmakta iken,

rifzgarln siddeti ve akmtinin etkisiyle ayklrlllp klcl sahile

vurmas1yla dtimen ve bodos1amas1 k1r11arak kaybolmustur(i7'.

Bu haber 30 Temmuz'da Istanbul'a ulasmts. Bahriye Nezareti

Ertugrul seferinden vazgecip heyetinin ise, yabancl posta vapuru

ile Japonya'ya gitmesi kararlastirilmisti. Ancak onceden

s6ylenilen sakmcanLn gercekten meydana gelmesiyle bu isi zor}a

ytirtiten Bahriye Nezareti k6tii bir vaziyete difsmtistu. Bu yuzden

kumandan Osman Bey'den gelen telegraftan geminin havuza girdigi

taktirde tamiratlnin bir kac gifnde tamamlanacagl ogrenilince

hemen karar geri allnlp Ertugrul'un yola devam etmesi SultaR'a

arz edilmisti{i8'. Bu kazadan Bahriye Nezareti'nin ne kadar

telaslandigi 31 Temmuz'da Osman'a g6nderilen talimattan da

I2I NII-Electronic Mbrary



Japan Association

AJAMES No.for

Middle East Studies

5 1990

an1as11lyor.

･･･ Mezkfir sefrne yar if agyarln hedef-i enzari oldugu

ve hayr-hahane ve be'"d-hahane yekdigerine zldd ve muhalif

iki nev`i hissiyatla miftehassis olarak mezkfir firkateyn-i A A

hifmayfinun ahvaline da'ir ihbara lhale-i slmah intizar

eylemis bulundugll (･･･) ve da'ima vesrle-i ta`rlzl arayan

AA

haveneyi fuemniin edecek b6yle bir hal-i esef-i istimalin

zuhtirundan dolayi tekeddiir etmemek kabil degildir.(i9)

6 Agustos'ta Sadaret ile Bahriye Nezareti arasindaki

haberletsmede Ertugrul'un 27 Agustos'a kadar hareketi icin gerekli

hazlrllklarl tamamiabilecek seki}de havuza konulmasl hususunda

anlasmazllk yok idiC2e). Buna ragmen, Stiveys'teki havuzun dolu

olmasl nedeniyle bir ay beklemek zorunda kalmmts oldu. Ondan

sonra tamir icin de on gtin kadar ugraslldi`2i). Ertugrul nihayet

30 Agustos'ta havuza konulmus(22), 31 Agustos'ta Bahriye

Nezareti'nden Ertugrul kumandanligina Kbir an evvel ikmal-i

nevaklsla hareket olunmak taht-1 elzemiyyette bulundugundan her

A-

ne yapllir ise yaplllp sefrnenin noksanlnln hemen bil'ikmal

serr`an havuzdan glkmaga gayret)) etmesi emredildiC23).

Ertugrul, 23 Eylfi1 1889'da tamirini tamamlaylp Sifveys'ten hareket

etmistir(24).

3. SiRgapllr

Ertugrul Flrkateyni, Cidda, Aden(varls 7 Ekim 1889), Bombay(20

Ekim) ve Kolombo(1 Kaslm)'dan gegerek 15 Kaslm'da Singapur'a

varmisC25). Her yerde yerli MUsltimanlar taraflndan son derece hos

karsllandigi istanbul'a bildirilmistir`26).

I22

NII-Electronic





Bahlriye Nezareti, 19 Kaslm'da Mabeyn Baskatibi'ne takdim

ettigi tezkeresinde, Kbundan b6yle oralarda $imal rtizgarlarinm

siddetle vezani zamani olmasiyla ilrkateyn-i htimAyfin-i mezbtirun

yelken ile volta ederek devam--l seyr tt seferi mUteàssir oldugu

gibi Hongkon'a kadar muhtac olacagL k6miirii aiarak devircarhla

gidebilmesi dahr kabil olamayip, Japonya'ya gidebilmek icin

Haziran'a degin Singapur'da ve àvdet

icin Tesrrn-i evvei'e kadar

da Japonya'da kalmasi lazim geleceginden)> diye bu suretle isin

ytiriitiilmesinin giig oldugu g6sterilerek Kflrkateyn-i hiimayfin-i

mezbfir kumandanl miralay Osman Bey'in seffneyi orada blraklp

refakatine bir kac zabit alarak o sulara mahsfis seriìf1--seyr

posta Vapuruna rakiben Japonya'ya àzrmet

ve hamil oldugu nisan-i

àE ile emanat-i seniyyeyi takdrm ile bir ay zarfinda Si'ngapur'a

ve oradan flrkateyn-i hifmaytin-1 mezbfir ile Dersaàdet'e àvdet

etmesi)) seklinde bir teklifte bulunuimus ise de, hemen aynl gun

Mabeyn'den gelen cevapta KAvrllpalilarln gemileri ve posta vapuru

beyan olunan mevaki' ile beraber Japonya'ya gidip gelmekte

olmasina nazaran Silra-yi Bahriyye'ce bu babda bir karar-i kat`r

verilerek àrz-1

àtebe-i

ùlya

klllnmasl)> emriyle red

edilmistir(27).

Fakat bu sefer Bahriye Nezareti SUveys'te oldugu gibi kolayca

bundan vazgegmemisti. Kanlmlzca bunun iki sebebi

'vardlr.

Birincisi, bu kere posta vapurunun kullanlimasl Ertugrul

kumandanllgl taraflndan teklif edildigi igin daha eiddiye

almabilir diye diisifniilmiis. Ikincisi ise, Ertugrul'un Uzak Dogu

sularma kadar vasll olup, o arada Hindistan'daki yerli

Mifs1ifman1ar taraf1ndan co$kun1a karslIanmas1ndan Padisah'1 memnun

ettirebildigi sanllmlstl.

21 Kasim'da $fira-i Bahriye'nin kararl Bab-i Ali'ye

bildirilmistir.

I2]

NII-Electronic



Japan Association

AJAMES No.


5 1990

(1) Ertugrul'da simdi sadece yiiz saatlik komur

bulunmaktadir. Bu miktar ise gemini'n Hongkonk'a

kadar gitmesine bile yeterli olmlyacaktlr.

(2) Avlupalllarln gethileri ise, zaten bu misillii uzak

seferi icin bir gok k6mtiril tasimakla beraber, armalari

gayet ufak olup rifzgarln te'siri altlna kalmadan

herhangi bir mevsimde seyr etmeye kabiliyetli

bulunuyorlardl. Bu bakimdan talim igin yelken ile

seyr etmek ifzere armalarl yifksek olan bizimki ile

mukayesesi o1arniyacagi be11idir.

(3) S6z konusu geminin havayl beklemeden bu mevsimde

Singapur'dan Japonya'ya gitmesi, karsilasilacak

tehlikesine nazaren uygun degildir.

Sara--i Bahriye, bu sartlarl nazarl itibara alarak asagidaki

b'nergede buluRmustir.

''' ftrkateyn-i mezbfirun beheme-hal Japonya'ya kadar

gitmesi matltib-i àlt

buyuruldugu takdirde mevsim

rifzgarlarinin htibtibtine kadar Singapur'da ve muahharen

àvdet

icin Japonya'da tevakkuf etmek Uzere kaffe-i

masarifi olarak vukfiù tahmin olunan klrk bin lira kadar

meblagin tesviyesi veyahtid kumandanl Osman Bey'in posta

vapuruyla Japbnya'ya 'azrmet

ve hamil bulundugu nisan-･i

àlr

ve emanat-i seniyyeyi taKdim ile àvdet

eylemesi ve

bunun àvdetine

kadar ('･-) flrkateyn-i mezbfirun Singapur

eivarinda gest ti gttzar ederek Cava adaslna ve sa'ire

ahalf--i ' lslamiyyesi kesretle bulunan mahallere

ugraylp liva-i zafer-i ihtiva-i Osmani'nin oralarda dahl

mevce-niima-yi sevket ii àzamet

olmas! men(it-u rey-i àlr

bulunmu's ..-(28).

'

I24

NII-Electronic




ErtugrulFactasi(KOMATSV)

Fakat bu karar hakktnda saraydan hig bir haberallnllamamlstlr.

B6ylece bir ay gecti. Nihayet Bahriye Nezareti

de posta vapurunun Kullanilmasindan vazgeqmislerdi. 30 Araltk'ta

mirliva{29) Osman Pasa'ya stiyle bir emir g6nderildi: '

･･-

zat-L behiyyelerinin posta vapuruyla Japonya'ya

àzrmet

'

ve eman5t-1 seniyyeyi ba`del-teslim àvdet

eylemeleri

nezd-i muhlisinde tensrb olunmus ve bil'defaàt

àrz-1

àtebe--i

ùlya

klllnm{s ise de henifz bir gdne

irade-i seniyye seref--zuhtir etmedigine nazaran efkar-i l-A AA

ma ali-i asar-1 Hazret-i Tacdarlnin bu stireti tecviz

etmeyip sefrnenin Japonya'ya kadar àzrmeti

cihetinde

oldugu istidlal eylemektedir. Vakià bir taktm

garazkaran ve mlifsid-i te$àrantn akval--i bed-

hahanelerine karst tahammif1-i me$ak ve metaìble

Japonya'ya

kadar sefrne ile àzrmet

olunmasl i`la-yi 4an

u serefi ve o makfilelerin sedd-i dehan-i agraz

eylemelerini mticib olacagi derkardir. Kaldl ki simdi hifbtib

etmekte buiunan simal rtizgarlarlnln Mart'tan sonra

stddeti zail ve bu halde seflnenin makine muàvenetiyle

Japonya'ya kadar àzl`met

ve bir mtiddet-i kalfle zarflnda

itmam-1 maslahattan sonra hareketle bu rifzgarlardan

bil'istifade

Aden'e kadar àvdet

edebilmesi kabil olacagl

hatlra gelmekte bulundugundan ol babda tahkrkat-1

mukemmele icraslyla bu s(lretin derece--i imkaRlyla

mutevakkif olacagl masraf mikdarLnin ve ol babdaki

..A C

mutaia a-1 behiyyelerinin isàrl siyaktnda.C3Z)

Boylece

Ertugrul, havayl bekleyerek Singapllr'da 4 aydan fazla

[25

NII-Electronic



JapanAssociation

AJAMES No.

for

s

Middle East Studies

1990

demirlemek zorunda kalmLsti. Bu uzun ikameti Ertugrul icifi

sadece masraf baKlmtndan agir yiik oLmakla kalmayip baska

saklncalar da yaratmlstlr.

Bahriye Nezareti'nin posia vapuru teklifiRi tekrar arz etmekte

oldugu slralarda, KTimes)l> gazetesinln 5 Arallk 1889 tarihli

ne$riyatlnda ,KTifrk flrkateyninin gene arlza nedeniyle

Singapur'da yola devam ederniyerek durdugu, taslnan nisan

v.s.

isenin posta vafpuru ile gb'nderilecegi)> yaziliydl. Bu makale

Londra Sefareti'nden Hariciye Nezareti'ne g6nderi1rnis. Hariciye

Nezareti bu konuda Bahriye Nezareti'ne aclklarna istemisti. Bunun

ifzerine Bahriye Nezareti, Hariciye Nazlrl'na hitaben sljz konusu

rnakalenin asilsiz oldugunll izah etti(3i).

iginde iyi niyetler taslmayan bu gazete haberi, bununla da

yetinmemistir. 9iinkU Ertugrul'un Singapur'da uzun kalmasl

gesitli kuskulara yol acmlsti. 12 Subat 1890'da Hariciye

Nezareti'nden Bahriye Nezareti'ne yazllan 18 no'lu tezkeredet32)

Kolombo Konsoloslugu'ndan Londra Sefareti'ne ve oradan Istanbul'a

g6nderilen iki tane gazete nesriyatln sureti bulunmaktadir. Bu

nesriyatta s6yie denmektedir;

Ertugrul Flrkateyni ariza nedeniyle yola devam

edemiyeceginden haiz olunan nisan ise postayla

g6nderilmistir, ( Singapur, <KFree Press)) ) '

Ertugrul Flrkateyni'nin ikametinin sebebi Japonya'ya

hareket igin yeterli k6mtirifn bulunmamasl ve Istanbul'dan

gelecek paranin beklenmekte o!maslndandir. Sljz konusu

flrkateynin gerek}i merasime riayet edecek cephanesinin

bu1unmad1gi, Singapur'a vard1gmdan beri lirnan vergisinin

de 6denmedigi icin harp gemisi makamlna yakL$maz diye

I26 NII-Electronic




ErtugruiFaciasi(KOMATSU>

Vali taraflndan icab edenlere resmen blldirilmistir.

(Kolombo, KSeyron Observer)> )<33J

Bahriye Nezareti, 13 $ubat'ta Osman Pasa'ya Ksayed hentiz

tashrh-1 madde olunmamls ise hemen vesa'it-i lazlme ile ve laylk

vechile tekztb ettirilmekle beraber ba`dema dahr o gibi,

ttirrehatln tekevvtintine ba`is oiabilecek her nevi` ahvaldefi

tevakku` buyurulmasl)) hakklnda talimatl go"nderdi(34). Ote

yandan 17 $ubat'ta Hariciye Yezareti'ne karsl Ertugrul'un

Singapur'da uzun stire tevakkufunun sebebi, seferin asll maksadj.

oian tatbikat icin yelken kullanmaya mtisait havalarl

beklemesinden dolayi, diye aglklamada buiunulmustur `35).

Hatta

27 Subat'ta Ertugrul kumandanligtna g6nderilen talirnatta hareket

zamaninda Kdevirqarh edilmeksizin yeikenle `azrmet

olunmasi)) ni

emretmesi(36) de keRdi izahatlni ispat etmek icin soyienmis

olabilir. Sonra Osman Pa$a'dan gelen raporda(3T) <i(Free Press)>

gazetesi icin ertesi gtinkU nUshastnda kendilerine tekzib

ettirildigi, KSeyron Observer) gazetesi ise, Singapur Valisi'ne

protestonameyi yazdigt takdirde cevap olarak gazetelerin aslislz

nesriyatLna teessiif olup, onlara hemen tekzibnameyi

yazdirmasindan s6z eden mektubuRun al1ndlg1 an1asi1mist1r. Bunun

iizerine Bahriye Nezareti, 17 Mart'ta bu raporu soz konllsu

4 AA

protestoname ve Vali'nin cevabt ile birlikte Bab-l Ali'ye takdim

etmistir.

Ertugrul Firkateyni, 22 Mart 1890'da Singapur'dan hareket

etmis. Ama ondan sonraki seyri de hig kolay olmamlstir. 3 gUn

sonra, aksi rifzgarln siddetinden ve de Singapur'da alinan komurun

yetmemesinden dolayl, Saygon'da yeniden k6rntir temin etmek zorunda

kaltntlmlstlr, 3 Nisan'da bir kere daha hareket etmis ise de,

aksi riizgardan dolayt tekrar geri d6ntip 20 Nisan'a kadar

I27 NII-Electronic



JapanAssociation

AJAMES No.

for Middle East Studies,

S l990

beklemistir. 26 Nisan'da Hongkonk'a varlldl. Buradan da komllr

alarak 5 Mayls'ta Nagasaki'ye dogru yola clktlgl halde, yinq

havanin fena}lgl ve k6miire olan ihtiyaclndan bu kere de Fogu'da

18 May!s'a kadar tevakkuf e ±mis. 22 Mayls'ta Nagasaki'ye, ondan

sonra, nihayet 7 Haziran 1890'da son duragl olan Yokohama

limanlna vasil olmustu`38'. istanbul'dan hareket ettikten sonra

11 ay gecmisti. 6nce gidis d6nlis igin 6 ay diye tespit edildigi

halde, sadece gidis icin bu kadar ugrastlmlstl.

4, Japonya

13 Haziran 1890'da Osman Pa$a, lmparator Meiji'nin huzuruna

ciklp Padisah'in mektubu ile nisan ve hediyelerini takdim etti.

B6ylece Fevkalade Elgilik gtirevini tamamladi. Osman Pasa'ntn

raporu ve Abdtilhamit'in mektubundan anlasildlgl kadarlyla, bu

g6rii$me slrasinda iki iflke arastnda her hangi bir mukavelatln

akdi s6z konusu olmamistir(39)

Osman Pa$a, daha Singapur'dayken Ertugrul'un d6nUs yolu

hakklnda Bahriye Nezareti'ne bir arrzayi gdndermisti"e). O

arrzada diyorki, d6nUste giiney rUzgarl zamanma tesadiif olmaktan

baska, EKim'e kadar tayfun mevsimi bulundugundan, Aden'e degil

Singapur'a bile db'nmesi Ertugrul icin zor ve tehlikelidir. Oyle

ise Japonya'nin Uraga, Hyogo ve Nagasaki, hatta qin'in $angay

gibi Iimanlarina ugrayarak, oralarda birer ay tevakkuf olduktan

sonra, o zaman ancak esmeye baslayacak muvaflk rUzgarlarla

db`nmesi daha miinasip g6rifntiyor. tkametin birer ay olrnasinin

sebebi ise, Japonya'da bir yerde uzun kallnca Singapur'da oldugu

gibi, asllslz dedikodolartn nedeni olabileceginden dolayldlr.

Bahriye Nezareti, bu konuyu 11 Haziran'da Mabeyn'e arz

ettiC`i,. 14 Haziran'da Padisahtln iradesi giktlgl gibi, aynl

I25 NII-Electronic




Ertugrul Faciasi(KOMAT･ SU)

gifn Osman Pasa'ya Japonya'dan d6ntisif hakklnda talimat

bildirildi("2). Talirnat sb'yle b'zetlenebilir.

<1) Luzumsuz kuskuyu uyandlrmamak icin bir yerde bir aydart

faz1a kalmamas1.

(2) Ekim'e kadar Uzak Dogu sularlnda bekledikten sonra,

muvaflk riizgarlardan istifade ederek yani bu suretle

komuru tasarruf ederek bir an evvel Istanbul'a varmasl.

(3) D6nifs inasrafl icin be$ bin li'ra g6nderilecek ise de,

ondan baska hic bir para istenemiyecek. '

Bu sartlarin Ertugrul icin ne kadar gifc oldugunu s6ylemeye gerek

yoktur.

Ondan sonra Ertugrul'un sanslzllgl bu sartlarla bitmemektedir.

O zaman Uzak Dogu'daki insaniarl korkunc sekilde panige ugratan

kolera hastallglna onlar da yakalanmtslardir. Murettebatmdan 35

kisi hastalanmls. Bunlarln icinden 11 kisi ise hayattni

kaybetmistir. Ertugrul'un kendisi de Nagaura'daki karantinaya

sokulmustur(`3). Bu sebeple 6nce alman karara gdre hareket

edilememis. Eylul'de hala Yokohama'da bulunulmaktadlr.

Nihayet 14 Eylfi1'da yola clkllmasl kararla$tLrllmls. Ama ne

yazlk ki, o slralarda buyuk bir tayfun da yaklasmaktadlr.

Japonlar bUtiin gayretleriyle･hareketin ertelenmesini tavsiye

etmislerdir. Buna ragmen Osman Pasa, artik irade clkmisttr diye

bu tavsiyeyi dinlememi$tir. Alman emre sadakat gostererek

hareket etmistir. Iste 16 Eyliil 189e gecesi Ertugrul FLrkateyni,

Kii yarlmadaslnln Kasinozaki 6ntinde tayfun ftrtlnaslndan kayaya

carparak batrnlstlr. Cok saylda insan $ehit olmustur(44).

Kaza haberi Istanbul'a varlr varmaz hemen basina karsi bir

tedbir konulmustur. Ondan sonra bunun nasll sekilde halka

agiklanacagi hakklnda dii$iiniilmiistiir(45'. Nihayet ilk ljnce

KCeride-i Bahriye)l> tizerinde <3(l`lan-i Resmi)> olarak nesr

I29

NII-Electronic



Japan Association

AJAMES No.

for Mi,ddle East Studies

5 1990

olunmasl kararlastlrllmis. 24 Eyliil 1890 tarihli 34 saylll

KCerrde-i Bahriye)) , Ertugrul igiR 6zel sayisl olup sadece

iki(113 ve 114) sayfadan ibaret idi. Bu yazlda ilk once

Ertugrul'un her gittigi ma6allerde yerli Miislifmanlar tarafmdan

cosklln}a karsllandlgi, hatta Japonya sulamna kadar sanll '

Osmanlllarln zafer bayragtnln dalgalandlrdlgl sb'ylenmekte, onu

6vmekten geri kalinllmamaktadLr. Ondan sonra kaza hakklnda biraz

agklama yapllmi$ ise de, daha fazla geminin miikemmel halde

istanbul'dan hareket ettigi, SGveys'teki tamiri de tam

yaplld!gl, kazayl sanki insan gifcifnifn dislndaki dogal bir facia

imi$ gibi g6sterrneye itina edilrnistir. Nitekim burada herkesin

sorumidluktan kurtulmaya caltstigi g6rUnmektedir. Ote yandan

Ertugrui'uR aslmda b6yle g6reve yeteneksiz bulundugunn soyleyen

yabanct gazetelerin ise, Osmanli devletinin slnlr icine girmesi

katiyet1e yasak1anmistsrC46).

II. Tarih Icinde Ertugrul Vaklasl

Ertugrui seferinin resmi maksadl, o yll Bahriye Mektebi'nden

mezun olanlarln tatbikati ve aynl zamanda Japonya'ya iade elginin

g6nderilmesi idi. Fakat Abdtilhamit'in bu is ifzerinde bu kadar

lsrar etmesinin nedeni sadece bu kadarla kalmasa gerek.

Prof. Naito da aynl seyden s6z ederken, Ertugrul'un '

Panislamizm propagandas! ifzerinde bir gb`reve haiz oldugunu

yazmaktadlr"}. Hakikaten olayin gergegine baktlglmlz zaman

resmi olarak s6ylenilen maksatlar, sadece ismen mevcut olan

$ey}er gibi gozukmektedir.

5imdi bu konuyu Abdtilhamit'in dis siyaseti ile zamanin

'

u1us1araras1 i1iski1eri ag1smdan inceliyecgiz.

I30

NII-Electronic





1. Abduihamit'in D!s Po1itikasi

1880'lerin son yarlsindan 90'lara kadar olan d6nem, Osmanll

siyasetinin degi$me devri idi. Bu arada Abdulhamit, devletin

dahilinde kendi istibdat idaresinin temelierini saglamaya

callsmi$. Ote y'andan dlsarlya karsl Tanzimat'tan o zamana kadar

basta Ali Pasa olmak tizere, zamanln devlet adamiarl tarafmdan

sifrdtirUlen Pro-Ingiltere diplomasine son vererek, kendi dis

po1itikasini ytirUtmeye ba$1ami$tir. - . 1830'larda Ingiltere ile Rusya arasindaki muhalefet gittikce

ciddi1esirken, Osmanl1 dev1eti Rusya aleyhinde IngiIitere 1ehinde

olma yolunu secmisti. {ngiltere OsmanHlar'ln Dogu Akdeniz'de

Rusya'ya karsi duvar g6revi g6rmesini istemekteydi. Bu maksatla

Osmanll Imparatorlugu'nu kendi egemenligi altlna sokmaya

gaballyordu. Ekonomi baklmmdan da 1838 Ticaret andlasmastndan

sonra, Osmanli Imparatorltgu hizla yarl sb'mifrge haline

gelmekteydi. O zamanki Pasaiartn dif$ifncesi Ingiltere taraftarl

olmakla devletin varllglnl saglamak idi. Abdlllhamit de

-l - -

saltanattn ilk gunlerinde Ingiltere'ye karsl istirakl yolunu

tutuyorduC2).

Ama 93(l877) Harbi denilen Osmanll-Rus Savast'ndan soRra

Abdtilhamit'in dks siyaseti degismisti. Harp slrasinda ve daha

sonra Berlin Konferansl'nda Ingilizlerin siyasetini anlayan

Abdtilhamit, onlara gUvenemiyecegini b'g'renmis bulnuyordu(3).

Padisah'ln Ingizler'e olan guveBsizligini ve nefretini

degistirilemez hale getiren, 1882'de Ingiltere'nin Mlslr'1 isgali

idi(4). Artlk bundan sonra IRgiltere, Abdiflhamit icin Rusya'dan

daha tehlikeli bir dtisman olmus ve onun iyi idare edilmesi, dls

I3I



JapanAssociation for

AJAMES No,5

Middle East Studies

l990

politikaslnln birinci konusu olmustur. Bu adlmtn sebebi, sadece

Osmanll devletinin dls siyaseti Uzerindeki onderliginin, prou

ingiliz pasalardan Abdillhamit'e gecmesinden dolayi degildir. - - -

Astl 6nemli olan nedeni ise, bu db'neu}de IRgiltere'nin dunya

ekonomisindeki tek egemenliginin nihayet sona erip, az gelismis

tilke pazarlar4 Uzerinde kapitalist Avrupa devletlerinin

araslndaki siddetli rekabetin baslamasmdan da kaynaklanmaktadir.

Nitekim artik "diinya,

Osmanli lmparatorlugu'na pro-Ingiliz

siyasetini siirdiirmesine mtisaade etmiyordu.

Abdiflhamit de bu degismenin farklndaydl. Kendisi hatlratlnda

onun tahta gectigi ylllarda Bismark Almanyasi'nin gelisrnesinin

Avrupa' kuvvetler dengesini bozdugunu, bUttin devletlerin di$

politikalarinda btiytik degisiklikler gerektirdigini say!emektedir.

Fransa'nin kendi gtivenligini saglamak igin Rusya'ya

yaklastlglnl, bu nedenle Osmanll lilkesindeki ihtilaflarda daima

Ruslarl destekledigini, Ruslar da kuvvetli komsularl Almanlarm

hesablni yapmaya basladlgini sUyleyen Sultan, seyle devam

ediyordu:

Yalnlz ingiltere, adalarlna ve iistiin donanmaslna

gUvenerek Bismark Almanyaslyla pek ilgilenmedi. Hatta

bundan yararlanarak 6teki Avrupa devletlerinin kendi

giivenlikleriyle ugrasmasinl flrsat bilip Akdeniz'de

Osmanll topraklari Uzerinde ve Asya'da, yeni haklar

saglamak yolunu tuttu. (''')

Benim tahta ciktiglm yll ingilizler Hindistanl ele

gegirmislerdi. Bir yandan Hind yolunun gtivenligini

saglamaya gayret ediyorlar, bir yandan Cin'e, Orta Asya'ya

girmege callslyorlardl. Ruslar da bu ylilarda gozlerini

Orta Asya'ya gevirdiler. Bu ydlarda Fergana'yl alarak

i32

NII-Electronic




ErtugrulFaeiasi(KOMATSU)

Hotant [Hokand] Hanllgl'nl ele gecirdiler. (''') Apaclk

g6riiyordum ki, Avrupa'nin bUyUk devletleri kendi

aralarlnda dunyayi bolusmeye clkmtslardi, B61ti$iilecek

lilkeler arasmda Osmanli miflkii de vardi. Ben bu

kuvvet}erin 6nUnde tek baslna duramazdtm. GUcifmtiz'

yetmezdi. Yapabilecegim tek sey, aralartndaki rekabetten

yararlanip, her birine daha bUyifk lokma ifmidi dagltarak

birini b't,ekine difstirrnekten ibaretti.C5)

$imdi AbdUlhamit'in bu yorumu ile gergekten uyguladlgl

siyasetin nasil bir sey olduguna gelince, onun saray siyasetini

en yaklndan g6rmUs insan olan sablk Mabeyn Baskatibi Tahsin

Pasa'ntn hatlratlndan anllyoruz. Abdiilhamit'in Ingiltere ve

Rusya'dan son derece endise ettigini, 6zellikle Ingiltere'yi daha

tehlikeli g6rdifgifnti, bu iki devlete karsl tedbir olarak

Almanya'ya yaklastlglnt yazmaktadlr(6'. Tahsin Pasa'nin'

ifadesine g6re Abdtilhamit'in dis siyasetindeki amaci, KRusya'yiidare etmek, ingiltere ile asla mesele glkarmamak)) idi.

Sultan Hamit Ruslarln vakit vakit ba$imiza getirmis

olduklarl felaketleri hatlrdan glkaramaz, onun en

yaklnlmlzda gayet bUyifk korkunc bir ddsman oldugunu sLk

slk s6ylerdi. Sultan Harnidin Rusyaya karsl ingiltereden

muavenet beklenerniyecegi hakklndaki kanaati sarsllmaz

bir halde idi. (･･･) Bundan dolayid}r ki Rusyaya karsi

idarei maslahat siyasetini takip ederdi. Rusya Cari

Karadeniz sahilindeki sayfiyesi olan Yalta saraylna

geldikce Fuat Pasa, Turhan Pasa gibi zevati beyanl

hosamediye gtindererek mtinasebatl dostanenin teyidine

Calistrdl.c7)

I33

NII-Electronic



JapanAssociation

AJAMES No.


5 1990

O tarihte Ruslar, Osmanlilar ile uzun sifre devam ettirmis

olduklari zltl!ktan hig bir neticeye varamlyacaklamnL aksi

takdirde kaylplarlntn daha fazla olacaglnl nihayet farketmeye

baslamislardl. Eger Rusya, Osmanlilara karsl baskLslnl devam

ettirirse, B(iytik Devietler Bogazlar'1 uluslararasi idareleri

altina alabileceklerdi. Bu ise Rusya icin, ulusiararasi

konferanslarda kendi 6nderliginin kaybedilmesi demek oluyordu. '

Bunlardan dolayidir ki Abdiilhamit, Ruslara karsi Osmanll

dostlugunun pahallya sattlabilecegine kanaat etmistir. Ote

yandan ingiltere'den de artlk hic bir sey beklenemiyecegi, ancaK

OsmanlL devtetinin bu devlete tek basma karsl clkarnlyacagt, ktsa

zamanda kuvvetli ba$ka bir dosta ihtiyacl olacagl belli idi.

Burada meseleyi tic devtetler(Ingiltere, Almanya ve Rusya) ile

olan ilisKiler iginde toplarsak, en tehlikeli oian Ingiltere'ye

asla dogrudan karsl glkmaylp, Almanya ve Rusyatya yaklasmasiyla

onu durdurmak, Rusya'ya karsl Osmanti}arla iyi gecinmesinin

degerini kabul ettirecek sekilde onu yumusatmak, Abdulhamit'in

dLs siyasetindeki amaclarl bunlardan ibaret idi.

2. Abdtilhamit ve Panislamizm

Ertugrul'un g6nderi}mesinin sebebini dtisifnUrken, 5nce tizerinde

durmak gereken konu "Abdtilhamit

icin Panislamizm ne

demek?" sualidir. Yakln cagda Panislamizm hareketleri derken,

genel o}arak, 19. yifzyildan beri Avrupa s6mifrgecilerinin basktst

altinda kalan Mtisltimanlarln ittifakl ile mucadele hareketleri

olup, zamanln Avrupalllari AbdUlhamit'i Panislamizm'in lideri

olarak nLtelendiriyorlardl. Fakat Niyazi Berkes, <<Abdiilhamit'e

--

yakt$tlrllan cinsten olan Pan-Islam siyaseti, gergekte, Avrupa

I34



JapanAssociation forMiddleEast Studies


gazetecilerinin ve politikaciiannln Avrupa, 6zellikie, Ingiliz

emperyalizmine karsi Asyali ve Afrikali haiklarin gosterdigi

direnme olaylarlnin altlnda Abdulhamit'in politikaslnin yattlgl

kuskusunun bir UriintidiirD`a' diyor. Abdiflhamit'in Mtisltimanlarin

Anti-Empertalizm hareketine gercekten bizzat karlstlgl kesin

olarak s6ylenemez. Bu baklmdan ona verilen Panislamcl tinvanl

Avrupalilarin tahmininden baska bir $ey degildi.

Oyle ise Abdulhamit ile Panislamizm'in gercek iliskisi

nedir? Abdiilhamit'in hatlratmdan bunun cevabini arayticaglz.

Buharall $eyh Slileyman Efendinin Rusya'daki Mifshimanlar

.arasmda yapttgl hizmetleri bilhassa sukranla yad ederim.

Bunun, IngilizLerle miinasebetlerimizde gok faydasJni

gtirdtim. Hindistan Umumi Valileri oradaki Miisitimanlarin

Osmanli devletiyle yakindan .ilgilendiklerini gtirdukce,

htiktimetlerine Osmantilarla iyi geginilmesini yaztyorlar ve

boylece bizim islerimizi bir nebze kolaylamls

oluyorlardl.(gJ

O tarihte Hindistan, Orta Asya gibi Osmanli Imparatorlugu'nun

disindaki Muslumanlarln Hilafet makamtna gostermis olduklari

saygilarl hic de az degildi. Ote yandan kendi somurgeleri

iginde cok sa)rLda Musluman bulunduran Buyuk Devletler, ozel}ikle

Ingiltere, bll konuda oldukca sinirli bulunuyordu. Abdulhamit

bunu kaglrmadi.

Islamiyetin birtigi devam ettigi mtiddetce Ingiltere,

Fransa, Rusya, Hollanda elimde saylllrlar. qunku

tabiiyetlerinde buLunan, ri{tisltirnan memieketlerinde,

ha1ifenin bir s6zti cihadl meydana getirmege kafidir.Cie)

I35

NII-Electronic



Japan Association

AJAMES No.5


1990

Bu s6ylentisinden hemen onun Ha}ife olarak gergekten Panislamizm

hareketinin ljnderligini elinde tuttugu sanl}amaz. qtinkif daha '

dogrusu Abdtilhamit, Biiyifk Devletlere karsi bu ihtimali

hatir}atmakla kendi vaziyetini daha iyi ytiriftmeyi dtistinmustur.

Ancak Kuzey Afrika, MLslr ve Arabistan gibi Osmanll

eyaletlerindeki bazt Mifsl"rnanlar, Osmanll Hilafeti'nin mesru

olmadlg! iddiastyla kendi aralarmda Hilafet'in,secilmesini

istiyorlardl. tngiltere ise onlarln hareketlenni

desteklemekteydi. Bu Abdiflhamit igin 61dukga aglr bir mesele

olmustur. Ondan sonra Biiyifk Devletlerin mifdahalesiyle gayri

Mifslim tebaasma kanunen Miislifmanlar ile esit haklar!n tanlnmasl,

Miislim, tebaasl taraftndan hig de memnunlukla karsLlanmarnlstlr.

Abdiilhamit icin daha ciddi bir sorun da vardl. Tanzimat'tan beri

6ne siiriflen Batllasma islahat hareketlerinin ktsa bir siire de

olsun Mesrutiyet'e yol acmls olmasidtr. Bu ise, Sultanat-Hilafet

makaml ile Seyhiflislarn'In mutlak otoritesi ifzerinde kurulmus olan

Osmanll devietinin idaresini temelinden sarsan bir mesele idi.

Durum b6yle iken, Panislamizm hareketini desteklemek ve

onun

lideri gibi davranmak Abdtilhamit icin 6nemli bir mana tastyordu.

B. Lewis'in de belirttigi gibiCii),

yurt ici ve dlsmdaki

Mtisltimanlar'a Hilafet makamlntn kimde oldugunu hatlrlatmakla

dahildeki htirriyetciter, milliyetciler ve islahatcllar gibi,

aleyhtarlarlnl durdurup, aynl zamanda harigteki Mtislim kamu

oyununu kendi tarfma gekrne imkanlnl da saglayabilecekti. Ayrlca

Btiyifk Dev1et1ere b'zeliikle ingi1tere'ye karsi Miis1iiman1ar'a olafi

kendi otoritesini gb'stererek, Halife tinvanlnl diplomatik taktigi

Uzerinde bir nevi silah olarak kuilanmak istemistir.

Burada belirtilrnesi gereken bir $ey, Abdiilhamit'in

Pa･nislamizmi, bb'yle gercekci bir maksat tizerinde kuruldugundan,

I36 NII-Electronic




ErtugrulFaeiasi(KOMATSU)

butun dunyadaki Muslumanlarln isbirligi gibi bir ulkucu hareketi

icinde hic dusunulmemis olmas!dlr. Bir de bu ideoloji,

gelismekte olan milliyetcilik kavramina karsi cikmak icin

kullanilmistir. Miiliyeteilik, Osmanll Imparatorlugu gibi

cesitli milletlerdeB olu$an bir devlet icin kabul edilemez bir

kavram idi. Abdulhamit soyle diyor:

Maales,ef Ingilizler zararll propagandalarlyle

imparatorlugumuzun bir cok yerinde <I(miliet, irkD fikrinin

tohumunu ekmege muvaffak olmuslard1r. (.-.)Ingi1tere benim

.-

iktidarlml sarsmak maksadlyla, Islam memleketlerinde,

.vatan fikrini yaymaktadir. Mistr'da, simdiden bu fikir

epey iierlemistir. Mlsirlt vatanperverler farklna

varmadan, ingili21erin oyununa gelmekte, tslamiyetin

kudretini, halifeligin itibarlni sarsmaktadirlar.(i2)

Ote yandan AbdUlhamit, Panislamizm hareketleri tizerinde fazla

ileri gitmesiyle BUyifk Devletleri ifrkUtifp, sonucunda Osmanil

devletinin feLakete ugramaslndan korkuyordu. Bundan dolayidlr

ki, aslrl Panis}arncllar'a karsl tehlikeli diye onlardan uzaK

kalmlstl. Ve yurt dlslndaki Miisl(imanlarln hareketine de

genellikle mutedil bir sekilde katlllyordu.

Evet, benim Avrupa devletleri ile bir baslma bogusmaya

gifctim yoktu ama, Rusya gibi, Ingiltere gibi Asya'da

birqok Musluman ahaliyi idareleri altina almis btiyUk

devletler de benim hilafet silahlmdan urkuyorlardl. Bu

yiizden, Osmanllnln lsini bitirmek noktastnda

anla6abilirlerdi, Ben bekledigim gifne kadar bu silahi

hudutlarlmln dl$nda kulianmamal!ydim. qiinkif boyle bir

I37

NII-Electronic



JapanAssociation

AJAMES Ne

for

.s

Middle East Studies

1990

tesebbtis, ne din kardeslerimizin i$ine yarayacak, ne

tilkemin yararlna olacaktl. Hilafet kuvvetimi,

memleketimin huzuru ve birligi icin kullanmaya, dlsardaki

din kardeslerimizi de her ihtimale karst saglam tutmaya

karar verdim.. (''･) Hilafet mevzuunda Ingiliz

tesebbifslerinin sonu gelmis degildir. Cifnku Asya'da yifz

elli milyon Mtislifmanl idareleri altinda tutuyorlardi ve bu

MUs}iimanlear tizerinde Hilafetin bifyifk bir ntifuzu vardi.

Bunu bildigim icin lngilizleri kuskulandirmadan, her

ihtimale karsi, Seyyit'ler, $eyh'ler, Dervisler gonderip

Asyadaki mifslifmaniarl Hilafete manen bagiamaga hususr bir

'itina g6steriyordum.Ci3)

Abdiflhamit Panistamizm'i sadece vaslta oiarak kullanmls. Bunu

islam LslahatcLsl Afgani (Jamal aL-Drn al-Afghanr, 18381g-1897)

ile olan ili$}cisi aclkga gdgtermektedir. Avrupalltar

Abdtilhamit'in Afgani'yi kendi himayesinde tutarak Panislamizm

hareketine kullandigtni s6ylemis}er. Fakat Abdif]hamiVin kendisi

hic bir zaman ona gifvenmeyip, daima Ingiltere ile olan

baglantlslndan kusKulanlyormusCi4'. Afganr'nin biyografisini

yazan N. R. Keddie de <<Onun(Afganr'nin) btitifn (Istanbul'daki)

ikameti slrastnda her hangi ne$riatlna mifsaade alamadi (''')

6nceden hayai kurdugu gibi mevki hatta etki verilmedi)>

diyorci5).

Nitekim bir yandan gayet gercekqi hiikUmdar, bir yandan da

kurnaz diplomat olan Abdiilhamit igin Panislamizm dl$ politika

oyunundaKi bir silah idi. Ayn} zamanda Abdiflhamit, Osmanll

devletinin gergek manasiyla Panislamizm hareketierine merkez

olabilecek kadar btiylik bir gtice sahip oimadlg!ni iyi biliyordu.

Usteiik bu davranlslam da eyaietindeki Miisltimanlar!n ihtilaline

I38 NII-Electronic





ve ondan dolayi da, Buyuk Devletierin silahla mudaahalesine yol

ac;abilecek tehlikeyi de taslyorlardl. Bu y(izden gok dikkatlL

davranmak gerekmekteydi.

3. Ertugrui'un gb'nderilmesinin maksadi

Eutugrul'un g6nderilmesinin sebebinden bahsetmeden 6nce,

Osmanll Imparato.rlugu ile Japonya arasmdaki munasebet uzerinde

duracaglz.

Iki tilke arastnda diplomatik iliskilerin kurulmas!, evvela

Japonya tarafmdan teklif edildi. 1875'te Hariciye Naztri

TerashLma evfunenori, Basbakan Sanjo Sanetomi'ye <KTtirkler gayri

Hlristiyan Batl milleti olarak Avrupalllar ile diplomatik

iliskilerde bulunuyorlar. Bu baklmdan Japonlara benzemekte olup

biz de onlardan gok seyLer ljgrenebiliriz. Dolaylslyla onlar ile

diplomatik ili$kileri acarsak bizim icin faydall olacak)) diye

arz etmis. Bunun (izerine Terashima'dan Londra sefiri Ueno'ya

oradaki TUrk Sefiri ile 6n g6riismenin yapElmasl hakklnda talimat

g6nderilditi6).

Ancak mukavelatln akdl igin asd miizakere bundaR 6 yll sonra

baslamistlr, 1881'de Dlsisleri Mdsaviri Yoshida Masaharu'nun- .. --A -.Istanbul ziyareti ve Abdulhamit ile mulakatr sirasmda tekrar soz

konusu olmustur. Bu yll Petersburg'ta Japon Sefiri Yanagihara

Sakimitsu ile Ttirk Sefiri $akil Pasa arasmda mifzakere yapildl.

Fakat sonucunda anlasamadllar. Ciinkii o sLralarda iki devlet

AvrupalLlar iie akd olunan esitsiziik mukavelatlarl nedeniyie

gticliik gekiyortardl. Japonya Avrupa iilkelerine karsl bu durumdan

kurtulmaya ugraslrken, onlarla esitsizlik mukavelesi akd etmi$

olan Osmanli devleti ile e$.it olarak anlaslrsa kendi Qabaslnln

bosa gidebileceginden gekinmisti. Tlirkler ise, uluslararasl

I39

NII-Electronic



Japan Association

AJAMES No.Sfor

Middle East Studies

l990

siyasal anlasmalarda elde ettikleri haklarl aynen Japonya'nin da

elde etme kenusuyla iliskin Japonya 6nerisini Kabul etmediginden.

bu kez iki iilke araslnda her hangi bir anlasrnaya varllamamlstl.

Ondan sonra Ertugrul vaklasma kadar iki tilke arasmda

mukavelat icin mifzakere yaplldlgma iliskin her hangi bir belge

bulunrnamlstlr. Basbakanllk Arsivi'ndeki Irade tasnifinde bulunan '

Japonya ile ilgili iradenin cogu ni$an itasl hakklndadlr(iT'.

1887 Eylti1'de.Prens Komatsu japon asllzadelerinden ilki olarak

Tifrkiye'yi ziyaret. etti. Ertesi yll Japon H(iktimeti taraflRdan

Prens Komatsu'nun g6rmif$ oldugu yakln misafirperverlige tesekkur

etmek Uzere, Sultan'a Biiyifk Krizantem Nisanl'nln itasl olacagl ve

buna karstlikta Tifrkiye'den de Japon Imparatoru'na uygun nisanln

verilmesi mifmkiin olup olmadlgt sorulmu$tur. Tifrkler emsale gore

imtiyaz Nisanl'nln itaslna karar verdiler(tS).

Bdylece Tifrk-Japon mtinasebetlerinde, baslanglcta Japonlar'ln

aktif, TUrkler'in ise pasif intibalarl vardlr. Petersburg'teki

miizakerenin bo$a gitmesinden aniaslldlgl gibi, Ttirkler icin

Japonya ile dostluk kurulrnasi o kadar mifhim degilmis, Abdiflhamit '

de sahsen Japonya'yl ne kadar merak etmis ise de, gergek

anlamiyla onu dogrudan kendi menfaatlna baglayamami$tlr. Daha

sonra Japonya ile Ticaret Andlasmasi'nln akd olundugu slralarda

bile KBen sahsen uzak dostumuz Japonya'dan fazla bir fayda umit

etmemekteyim)) diyordu(i9'. Nitekim sadece Tifrk-Japon

mUnasebetlerinden Ertugrul'un g6nderilmesinin maksadlnt aramak

yeterli olmayacakt1r.

dte yandan Abdiilhamit, <<Japonya'ya harp gemisinin

g6nderilmesi) fikrini, ta tinceden aqikliyordu. Daha tahta

gtktlgmdan fazla zaman gegmeden, 1878'de Avrupa seferi sirasinda

istanbuL'a ugrayan <I(Seiki)> adli Japon harp gemisinin kaptani

yarbay inoue'ye KBen de iflkenize harp gemimizi g6ndermek

I40

NII-Electronic





istiyorumD demi$ti{2e). Ondan sonra adi gecen Yoshida

Masaharu'ya da <l(Simdi Avruplllar ile me$guluz. Fakat ileridg

sifkgnet bulunca mutlaka Japonya'ya harp gemisini gb'nderecegi)> ni

sb'ylemis. Nitekim Japonya3ya bir harp gemisinin g6nderilmesi,

uzun ytllardlr Abdiflhamit'in akltnda kurdugu bir tasarl idi.

Fakat neden o tarihlerde bunu gerceklestirmeye kalkismamlstt?

Simdi daha b'nce g6sterdigirniz Abdiilhamit'in dl$ siyaseti ve

Panislamizm ilq olan iliskisini nazarl itibara alarak, o

devirdeki OsmaniL Imparatorlugll'nun gergevesindeki uluslararasl

iliskileri inceleyerek, yikarldaki suali cevaplandlrmaya

cal1sacag1z.

Ertugrul Ftrkateyni Japonya yolu tizerinde iken, 2 Kaslm

1889'da Alman Imparatoru II, Wilhelm Istanbul'a geldi. Genc

tmparator, KSultan ve bUttin ahalilerin en iyi muamelesini

g6rdtikten sonraD '[22)

6 Kasim'da Ulkesine d6ndii. 8 Kaslm tarihli

KTimes)> gazetesi s6yle yaziyordu.

Ozellikle bu ziyarette TUrkiye ve Almanya araslnda kati

ve hlzll bir anlasma filan olmadl. Fakat Imparator'un

Sultan'tn paytahtlnda elde ettigi maddi ve manevi

semerelerini g6rifnce onun gelecek siyasetine buyuk

yetkileri beklenmektedir.

Bu ziyaretten b'nce, ayni yil 26 Agustos'ta iki iilke araslnda

yeniden ticari andla$ma akd olunmustu. 1890'dan itibaren

Abdiilhamit, gercekten AImanya ile uyusma politikaslna adlm atmis

bulunuyorudu. Baska deyisle Ingiltere'ye karsi tedbir olarak

Almanya ile ittifak yolunu secmistir(23}.

Fakat daha' o tarihte Ttirk-Aiman yaklnlasmasi Avrupa

uluslararasl iliskileri tizerinde baska mana taslyordu. Bu

I4I NII-Electronic



JapanAssociation

AJA)(ES No.


5 1990

slralarda Ruslar gb`zlerini Siberya'ya cevirdiler. Bu nedenle

Fransa'ya yaklastilar. 5te yandan ingiltere ise, l883'tep

itibaren Orta Asya'da Rusya iie, 1888'den sonra Mlslr ve Kuzey

Afrika'da Fransa ite muhaiefet etmekte olup, bu durum gittikce

ciddilesiyordu. Bdyle vaziyette ister istemez Ingiltere ile

A}manya birbirlerine yaklnlasrnlstl. 1889'da Alman Imparatoru

rngiltere'yi ziyaret etti. ingiltere Kralicesi ona Ingiliz

donanmasinln Fajiri Amiralllgl riitbesini takdim etrnisti. 1

Temmuz'da Almanya ingiltere'nin Zanzibar'i kendi himayesi altlna

koymasi hakktnda anlaylslni g6sterdi. Nitekim o slralarda

Avrupa'da Rusya-Fransa, bunun karslsinda da Ingiltere-Alrnanya

gibi ittifaklar meydana glkmak ifzere idi.

1889'da Alman imparatoru'nun istanbul ziyareti Ingiltere

tarafmdan ho$ karstlanml$tlr. Haslip'e g6re son ytllardaki

Osmanil-Rus yaklnlasmaslna karsi oidukca ihtiyatll olam

ingi}izler, bu ziyaretten KSadece Car't rahatsiz etmekle

kalmaylp, Sultan'a Alman-Rus muhalefetinin Ttirkiye'nin

tarafslzltginl devam ettirmesi icin faydall oldugunu fark

ettirdigindenE> iki kat daha ho$lanmislar`24'. Rusya'ya

gelince, bu arada Rus Sefiri Nelidov'un harp tazminatLnin geg

ljdenmesi hakklnda Bab-l Alr'yi defalarca protesto ettigi

dikkatimizi gekmistir(25). Ctinkti harp tazminatl sorunu, Ruslarin

Osmanlt devletinin ig siyasetine karlsmak istedikleri zaman

cikarttiklari bir mesele idi.

Alman tmparatoru'nun ziyaretinden sonra, yeni bir adim atllan

Tifrk-Almafi yaklnlasmasinln as!l amaci ingi}tere'yi durdurmak idi.

Ancak o tarihte, daha ziyade Tiirklerin rngiliz-Alman taraftarl

olrnasindan korKan Rusya'yl klsk!rtabiiirdi. O zamana kadar

Rusya'yl yumusatmak igin ugrasma]{ta olan AbdUlhamit'in, bu isi"

bosa gitmemesi icin Ruslara Tiirkiye'nin ingiltere ile as]a

I42

NII-Electronic




ErtugruiFaciasi(KOMATSU)

itt.ifak yapmayacagln1 gostermesi gerekiyordu.

Ondan sonra Ingiltere ile oLan munasebet uzerinde durulmasi

gereken bir mesele daha vardlr ki, o da Hilafet sorunudur.

1877'de Hindistan'da irnparatorluk kuran, 80'lerde Misir'i isgSl

eden, Arabistan'i da ele gecirme emeiinde bulunan Ingiltere igin,t- HIslam siyaseti oldukca muhim bir konu olmu$tur. Bundan dolayldlr

ki, sadece tinvan olarak kalmls gibi g6rtinifrse de, Osmanll

Padisahl'nln bii-tlin Mtislifmanlarln Emrri yani Halifesi olmasl

uygunsuz bir $eydi. I$te Ingilizler gozlerini Arap Hilafeti

kampanyasina gevirmisler. 19 Ekim 1876'da Londra'da nesriyatlna

baslayan Osmanll Hilafeti'ni kabul etmeyip kendi haklarLndan

bahseden Araplarmin s6zctisif Keillir'5t at-･Abwai)) gazetesine

mali yardimda bulunan Ingilizler, bundan sonra Araplarln anti-

Osmanli kampanyasini olumlu bir $ekilde desteklemeye

baslamlslardl(26). Kendi basLntnda da KTimes)) K19th Century)>

gibi 6nde gelen gazete ve meemualar, KHi}afet makami, kanuna

llygun olarak Osmaniilarin eline gecmeyip zorla kactrilmistirD

diye kampanya acmls･lardl. Bb'ylece ts1arn Diinyaslni, Tlirkler i1e

Araplari, ikiye b61mek istiyorlardt. Arap Hilafeti meselesi

aslinda, Osmanll Imparatorlugu'nun idaresi altmda bulunan

AraplarLn mil}i)retcilik aklmLndan meydana gelmi$tir. Ama

Ingilizierin bu firsattan faydalanarak ljzeilikle basln organlari

vasitalarlyla bu so.runu kl$klrttltdlklari da bir gercektir.

Kola)rca tahmin edilebilir ki, Abdulharnit de Ingilizlerin bu

davranlslarlna karsl tedbirini ddsifnerek flrsatini aramaktadir.

Resmi maksadlnl Japonya'ya iade ziyaretl ve deniz harp okulu

6grencilerinin tatbikatl olarak gb'stererek, AbdUlhamit,

Panislarnizm hareketine kar$i endiseli bulunan Avrupa

diplomatlarma ve baslnlarma bu i$e karlsma flrsattnl verrneyip

bir yandan da Siivey$, Aden, Bombay, Kolombo, Singapur, Saygon,

i43

NII-Electronic



Japan Association

AJAMES No.S

for Middle

1990

East Studies

Hongkonk gibi Panislamizm propagandasl icin en faydall olan

yerleri seyahat programt icinde tutrnustur.

Ertugrul hakkmda simdiye kadar gikmL$ olan yazilartn gogu,

KTalim gemisi ifadesi :TUrk-Japon dostlugunun gelismesini

istemeyen Ruslari klsklrtmamak icin bir bahane idi)) diyorlardl.

Fakat bll tifr baki$, sonradan meydana gelen Rus-Japon Harbi'nin

tesirinden gelmistir, Asllnda o zamanki Rusya, daha ziyade Ttirk-

Alman yaklnla$masindan endiseleniyordu. Ttirk-Japon iliskileri

ise o kadar mtihim gb+riinmtiyorsa gerektir. Bunu en iyi sekilde

anlatan, Ruslarln Ertugrul'a gtistermis oldugu ilgileridir.

Zamanln Rus Sefiri A.I. Nelidov, Dl$tsleri Bakanl Girs'a

g6nder)len raporunda qdyle diyordu:

Bu kere gtinderilecek olan Ertugrul Flrkateyni'nin asll

maksadi ise, Klzll Deniz ve Arabistan sularlnda

Osmanll bayraglntn dalgalandlrllmasi, bir de gok sayLda

Miisliimanlarin bulundugll Hindistan'da da aynl

gdsterlerinin yapllmasl ifzerindeki Sultan'ln emelidir.

(･･･) Ertugrul Ftrkateyni, Hindistan'ln bazl limanlarlnda,

yerli Miislljmanlarln dngilizler ise onlarln Sultan'a olan

manevi ita`atlarrni klrmak icin hic durmadan

callsmaktadlr) manevi gtiqlerini ve Sultan'a olan

sadakat1ar1nl arttirmak icin duracaktlr.C27]

Ertugrul'un Japonya'daki ikameti slrastnda da Japonya'da

bulunan Ruslarln Ertugrul mifrettebatina gok iyi muametede

bulunduklarini Osman Pa$a kendi rnektubunda yazmaktadlr<28}.

Kazadan sonra ise, Alman kruvaz6nd Volf'un hemen olay yerine

gidip kurtarma hareketine ga}lstlglnl g6rifnce, Japonya'daki Rus

Sefiri, onunla yarlsacakrnt$ gibi, Japon hUkGmetine kazadan

I44

NII-Electronic





tahlis olaniarin Rusy'a vasltasiyla Ttirkiye'ye g6nderilrnesi

teklifinde bulunmus. Turkler bunu kabul etmemis iseler de, adi

gecen Rus Sefiri'ne nisanl vermek suretiyle tesekktir

etmislerdir(29).

Bu bilgilerin g6sterdigi gibi Ertugrul'un g6nderilmesi hig de

Ruslarl rahatslz etmemistir. Oyle ise, Ertugrul'un

gonderilmesinin butun amact, sadece Ingiltere'ye karsi bir tedbir

idi. Bunda iki 'fayda

vardl ki, birincisi, o zamanki uiuslararasl

ilskilerinde Ingiliz-Rus dengesinin bozulmamasi, ikincisi ise,

Ingi1izlerin Osmanli aleyhindeki Hi1afet kampanyasLna mukabi1

hucum edi1mesi idi.

$imai Ertugrul Faciasl ifzerindeki konurnuzla ilgi}i olarak

Panis1amizm cihetini gtirecegiz.

4. Ertugrul Vak'asl ve Panislamizm

2 Subat 1304 (14 Subat 1889) tarihli 270 no'lu Sadaret

tezkeresi(talim gemisin g6nderi1mesi ha}cklnda Bahriye Nezareti'ne

verilen tezkere)<3e' icinde {!(･･･ i$bu irade-i mtilhemiyyet ifade--

i cenab-i Padisahr hem talebe-i mQmaileyhimin `ameliyyat

- A -- Agormeleri hemde rayet-i zafer ayet-i Osmanl'nin sevahil-i

ecnebiyyede temevvuc eylemesi gibi feva'idi mucib olacagl beyan-1

halrsiyle ･･･)) diye yaztlmaktadir. Bu ifadesinden anlasillyor

ki, Bahriye Nezareti bu i$in arkasmda Sultan'!n Panislamizm

propagandasi uzerindeki emelinin bulundugunu biliyordl. Belki bu

yuzden Ertugrul'un kumandaRlna verilen taiimatta Muslumanllk

vazifesinin ifaslna dair bir madde konulmustu.

Aitincl Madde: Her hal ve mahallinde fera'iz-i

mukaddes-i drniyyenin hifsn-i tfasma dikkat ve ri`ayet

I45

NII-Electronic



Japan Association

A.JAMES Ne.

for Middle

S 1990

East Studies

etmek lazime-i islamiyyet ve insaniyyet oldugundan ùmam

mtirettebat-1 sefinenin evkat-i hamsede salat-･1 mefriizayl

A AA-

cemaàtle eda ve da`vat-1 mefrilza--i hazret-i Padisahi'yi

Ifa eylemelerine diklkat olunacaktir.C3i)

Bu talimata uyarak basta Osman Pasa olmak ifzere, butun

rnUrettebatl her gittigi limanlarda Cuma gifnu hep beraber karaya

clklp, oradaki oamilerde namaz kilmls ve yerli Miisltimanlara giizel

intiba btrakmaga cal1smts}ard1.

Bunun di$Lnda Bahriye Nezareti'nin, Singapur'dan sonra posta

vapurunun kullanLlmasl hakklnda teklifte bulunan arrzasl da

dikkat6 deger. Daha 6nce ifadesini aynen naklettigimiz gibi, bu

teklifinde Bahriye Nezareti, Osman'ln posta vapuru ile Japonya'ya

gitmekte oldugu slrada, Ertugrul'un Singapur civarlnda gezerek

Cava Adasl ve sa'ir yerli MUsiifmanlarln cok oldugu yerlere

ugraylp Osmanll bayraginl oralarda dalgalandlrmasinln, daha

mantlklt g6riilecegini s6yliiyordu`32'. B6yle hareketi Panislamizm

propagandasindan ba$ka hig bir sey degildi. Bahriye Nezareti'nin

Japonya'dan d6nUs yolu ifzerindeki arfzasinda da <<Ahalr--i

islamiyyesi en gok olan Kalkiita'ya dahr ugramasl mticib-i

muhassenat g6rifndUgU) yaziliyorduL33).

Ertugrul seferinin Panislamtzm propagandasl ifzerindeki

faydast hakkinda, 6nceden istanbul baslninda da s6ylenmekteydi.

Mesela 17 Nisan 1889 tarihli KMrzan)> gazatesi sljyle diyordll:

Stiveys kanall ile Babif1-Mandeb beyninde bulunan

sevahil-i sahane ahalisi pek n5dir olarak g6rdifkieri boyle

bUyifk bir flrkateynin tam devlet-i ebd-i mifddete sayan bir

heybet ve àzametie

5ab Denizi'nden miiriirtinif mtis5hede ile

karrrif1-àyin olacaklarl gibi sevahil-i garbiyyede ba`z

I46




ErtugrulFaciasi(KOMATSU>

A A A JL ft

eeanibin ihlala tasaddl etmek istedikleri menafi -i

Osmaniyye'nin bu vesrle--i hasene ile te'yrden himaye ve

vikayasma hasr-t enzar edilecegi ve àlel-husQs

(Somal)

arazi ve sevahiliyle iceri taraflarlnda bulunan htikumat-1

sagfre--i islamiyye ile ba`z mlinasebat-l vedadiyyede

bulunulacagt ve biraz daha centibe gidilecek olursa

oralarda dahr sayan-i istihsab ba`z menafi`-i islamiyye

buiUndugundan oniartn mazhar-1 himaye ve bilhassa

Arabistan'tn sevahil-i cenilbiyyesinde (Hadramaut) ve

(Ùman) sevahili ahalisi ile miinasebat-i hasenenin

te'yrden ve tecdlden tekrar edilecegine sifphemiz yoktur.

(''') Ftrkateynin gezergaht iizerinde bulunan Iran ve

Balucistan ve Hindistan sevahilinde ahall-i Isiamiyye

tarafindan (Ertugrul)'un fevkalàde oiarak htisn-i kabQl - A- olunacagma ve Hind Cini ile (MaLakka) sube cezLresi ve

(Sumatra) adast ahalr-i Islamiyyesi nezdinde gercekten bir

vakà-i àzrme-i

hayriyye gibi kabtil olunacagma ve o

- .- .. ++ A

sularda asla misli gorulmemis olan boyle bir Osmanii ve

Islam flrkateyninin gin ve Japonya ahallsi nezdinde de pek

bUyifK te'srrler hustiluna sebebiyyet verecegine suphe

edilmemek iktiza ey1er.(3n,

Ertugrul'un bu konuda gergekten bifytik etki yarattlgi Osman

Pasa'nin raporlarindan anlaslliyor. <{Ceride-i Bahriye)> b6yle

yerli Mifslifmanlartn coskuniugunu anlatan yerli gazete

nesriyatlartndan iki tanesini secip Tifrkce'ye gevirerek

yayLnladL. Sonra bu yazllar Istanbul'daki hemen hemen butun

gazetelerde ctkmlstlr. B6ylece Mtislim tebaaslna kar$i Islam'Ln

ittihad! ve Hilafet'in payesi yeniden anlattlrtlmls oluyordu.

Osman Pasa Singapur'dan cektigi telegraflnda soyle diyordtt:

l47

NII-Electronic



JapanAssociation

AJAMES No.

for

5

Middle East Studies

1990

Her yerde hifsnUkabal olunarak Bombay'da ve Kalombofda

otuz binden ziyade islamlar ziyarete geldiler. Sefrnenin

Singapur'a vusfilundan beri misafirlerle dolup bosallyor.

tslamiar prensleri kifbrasl Malakka, Sumatra ve Cava'dafi

]L A - A

ziyaretimize kosuyor. Bendeniz ve zabitan ve murettebat--1

sa'ire her g(in ziyafetLere medùvvuz. Cami`lerdeki

muhabbet eve hissiyat-i tslamiyye ve duà-yl Padisahi

ta`rif olunamaz ･･･.C35)

Ayrlca posta ile Bahriye Nezareti'ne g6nderilen 21 Kasim

tarihlr raporunda daha ayrlntill olarak izah edilmekte idi(36).

Bu rapora g6re Bombay, Koiombo, Singapur nerede olursa oisun,

sadece sehir icinden degil civarlnda bulunan kasabalar ve

k6ylerden de cok saylda Mifslifmanlar gemiyi ziyarete gelmisler,

onlar hem gemide hem de sehirdeki camilerde Ertugrul

mtirettebatiyla beraber namaz kilmt$lardl. Ve o strada fetvada

Padisah'ln ve Halrfe'nin adlnl basta s6ylemislerdir.

Bunun devaml olarak 29 Arallk tarihli Singapur'dan gelen 2inci

raporundaC37), Ertugrul seferinin Osmanli devletinin gucunun

gtisterisli oldugu ve Mifslifmanlarln ittihadlna ne kadar buyuk

katklda bulllndugu lsrarla sljyleniyordu.

--

Sumatra ve Cava gibi ekalrm-i vasìa-i Islamiyye'de

meskiin ahalr hamr-i din mifbeyyin-i gaza ve calis-i

Hilafet-i seniyye-i kUbra olan PadisahLmlz Efendimiz

Hazretlerine habl-i metrn-i din ve seriàtla merbat ve

meclab bulunduklarlndan flrkateyn-i hifmaytinufi Singapur'a

vurtidu ahal;-i mezkUrenin kulab-1 salabet Usl"b-1 4 A

diyanetperveranelerini fevk-i mayetasavvur--1 tesrir ve

I48 NII-Electronic





- - - ,. 4A {A A liva-i selamet--i ihtiva-i humayuna ma tuf olan enzar-l

mefharet nisar-1 ùbtidiyetkaranelerindeki

dumti`-l sadlyi

teksrr ve tevflAr edegelmekte oldugu (''') vtirtidUmtizden

evvelce bll sularda}g6rtinmeyen Iiva-i nusret-i ihtiva-i

Osmanl bugtinlerde liman dahilinde gest ti giizar eden kaffe- A A -A H i muraklb-1 sagire-i rslamiyye gonderlerinde hemen

ùmfimiyyetle

temevvUc etmekte blunmus oldugunun kemal-i

sUkran ile 'arzlna

ictisar kilmmagia o babda.

Bu raporiarin nesredildigi KCeride-i Bahriye)) ayrl bir

makalede Ertugrut'un vasltaslyla Osmanll Hilafeti otoritesinin

devletrn haricindeki Miislifmanlar igin de gecerli oldugunun ispat

edildigi soyienmekteydi.

Haiife-i mesrti` ve muàzzamtrnlz gazr--i Bf-mlidani

(Abd(ilhamid Han-1 Sant) Efendimiz àmme-i

slnlf-l

Osmaniyye'nin Padisah-i'sevket-i iktinahi bulundukiarl

gibi dahii da'ire-i revabit-i maddiyyemiz olamiyan

àmme-i

efrad-i MUslimin'in dahl emfr ve imam-i

zisanfdirler. Ehl-i islam'in meraci`-i maddiyyesi ne

kadar muhtelif ve mifteàddid olursa olsun merci`-i

mànevlleri birdir. Hasbel-mevaki` zahiren testit-nifmdd

ve fakat hasbel-diyane batlnen yekvuctid olan akvam-l

-- 4 A A --A 4

Islamiyye makam-l ceHl-i Hilafet-i kubraya olan irtibat-1

manevrleri asarini da'irna ibraz edegelmektedirler. Bu

hissiyat-1 àliyye-i

diniyyenin asar-1 saresi [sadesi?]

bu kere dahi Ertugrul Flrkateyn-i Hifmay(in'un ugramakta

A -4 4

oldugu sahilterdeki ehl-i Islarn tarafEndan izhar

olunmus.C38)

I49NII-Eleclronic



Japan Association

AJA){ES No.

for Middle

5 1990

East Studies

Ondan sonra <<Cerlde-i Bahriye)) yerti gazetelerin

ne$riyatinl da naklettiC39). Bunlardan birisi de 29 Ekim l889

tarihli <iCAdvocate of India)i> gazetesinin makalesidir. Adl gecen

gazete Ertugrul'a karsi Hint Miisltimanlarinin g6stermis olduklari

hos karstlamadan bahsetmistir. Ondan sonra Ertugrul'un Bombay'da

kaldlgl strada rntisahede olunan TUrk zabitan ve neferatln tisdime

terbiyesini 6vmektedir.

MUsyu <Gladston) Bulgaristan ve Girit muzalim-i

A - A mevhiimesi ile efrad-1 merkumenin etvar ve harekatlarL

A -

beyninde hic bir miinasebet mevcud olmadiglnt istihbar

etrnis olsaydl elbette memniin olur idi. Osmanillar

àLeyhinde

idare-i lisan etmek 'adet-i

htikmiina girdigi

halde biz Osmanlllarln bihakkin ahl5k-i hasenelerindert

bahs etmegi vazifeden àd

eyledik.

Digeri ise 28 Ekim 1889 tarihli KGazet Bomba)r)> idi. Bu da

6bifr gazete gibi Ertugrul'un yerli Miisliiman haiklart taFaflndan

ne kadar hos karstlandlglnl yazdlktan sonra miirettebatlnm

+

klyafeti ve davrantsl bakimtndan Ingiliz!erin derecesinde

oldugunu, biftifn ziyaretgilerin gemiyi serbestce gezebildigini

takdir ediyordu. Yazl stiyle bitiyordu:

Hindistan Mtisltimanlarinln Sultan-1 zfsana olan meyl

ve muhabbetleri mezkfir sefrneyi ziyarete olan

hticiimlerinden anlaslllr. Bu haU sefrnenin kapadan ve

zabitfini reyiilàyn mUsahede ettiklerinden vllkn`-1 halin

resrde-i gQs-l $ahan$ahi buyurulacagmdan eminiz i$bu

haklkat-i hale zat-l ･miilksemat-1

sahaneleri vukQf--L tam

hAsil buyurduklarinda lngiliz devletiyle devam-･i

I50 NII-Electronic





-;4 . meveddette pek cok menafi hasll olacaglna mutma'!n ve

.-4 + 4 "-l- hukumet-i' Ingiliz-i idaresinde Muslumanlarln rahat ve

terkrsini isiterek mahztiz olacaklarl bedrhrdir.

Bu iki makalenin secilmesi dikkat gekieidir. C{inkU mutlaka

Ingiliz kamu oyu dtis(intiimiistifr. Ingiliz baslnL ise Ertugrul'un

hareketini takip ederek daima kusur bulmaya calismlstlr. Mesela

Sifveys'te Ertugi:ul kazaya ugradlgL zaman <I(Times)) gazetesi,

haber daha Ttirkiye'de yayLnlanmadan evvel kazayl bildirip

Ertugrul'un kendisi ile zabitanlnl yeteneksiz olarak

nitelendirmistir(`ej. Singapur'da meydana gelen ihtira olayindan

da Ertugru1'un asl1 vazifesinin Panisiamizm propagandasi oldugunu

difstintirsek daha iyi anlasllmaktadtr. Ihtira ne$riyatlna karsl

Istanbul'un g6stermis oldugu otdukga sert tepki de Ingiliz basini

ile otan propaganda yarlsmalarlnln ne kadar $iddetli oidugunu

bize acLkca g6stermektedir.

'

SONUC

Makalemizde, Ertugrul Flrkateyni Faciasl'nln gergegini basta

arsivler olmak ifzere tarih belgelere dayanarak aydiniatmaya, bir

de, bu olayi Osmanll tarihi aclsindan incelemeye galtsttk.

Aslinda Ertugrul vaklasi, OsmaRli tarihi uzerinde o }cadar

i)'nemli mesele olarak gO`rtinmemistir. Fakat bu olay,'o zamanki

Osmanli imparatorlugu'nun durumunu agikga g6stermektedir.

Birinci Me$rutiyet ve 93(Osmanll-Rus) Harbi ile baslayan II.

Abdtilhamit d6nemi, Osmanlt Devletini, icten ve di$tan sarsLtan

bifyifk olayLarla dolu idi. Ancak 1880'terden 90'lartn iLk

yarlslna degin gecen sUre icinde, Osmanli imparatorlugu, biraz

I5I

NII-Electronic



JapanAssociation

'AJAMES No

for

.5

Middle East Studies

1990

nefes alabilecek kadar sukunet icinde bulunmustur. Bu arada

Abdulhamit, memleketin dahilinde istibdat idaresini, '

saglamaktaydi. Bu ddnem, biiyiik olaylarin meydana gLkmamasL

nedeniyle simdiye kadar ayrlntlli olarak ele alLnmamlssa da,

sonra meydana gelen onemli olaylarln tohumlarl bu donemde

attlmlstlr.

Ertugrui vaklasl, iste bu doneme rastlanmakta ve yukarlda soz .

ettigimiz gibi a zamanki Osmanlt Imparatorlugu'nun uluslararasl

iiiskilerini anlatmaktadtr. Bu d6nemde Abdtilhamit, Pro-Ingiltere

siyasetine 'son

vererek, devletin varltgint Buyuk Devletler iie

olan dipiomatik dengesiyle saglamaya cailsmlstlr. Abdiflhamit'in

Pan Is}amizmi de bu acLdan ele almmaildlr. Nitekim, Ertugrul

vaklaslnln en 6nemli noktasl da, bu Pan Islamizm hareketinin bir

ljrnegi olmasidlr.

DA ;

BA :

CB :

SH

HD

KISALTMALAR

Deniz Muzesi Arsivi

Basbakanltk Ar$ivi

Cerrde-i Bahriye

: Sultan Abdulhamit, (Ali Vehbi, haz.), Siyast Hattratim,

Istanbul, 1974, 4tincif baski 1984.

: Ismet Bozdag(haz.), Abdtiihamid'in Hatina Defteri, Tst.,

1975, 61nct baskl 1985.

I52NII-Electronic




Ertugrul Faciasi(KOMATSU)

(].)

(2)

(3)

(4>

(5)

(6)

(7)

(8)

C9)

(10)

(11)

(12)

(13)

(14)

NOTLAR

I. Ertugrul F{rkateyni Faciast

Deniz Arsivindeki vesikalar, (blj1ifmiin cinsi)-(defter

numarast)/(sayfasl) seklinde kaylt yaplldlglnda,n makalemizde

de aynl $ekilde sunulmustur. B61ifmlerin adlarl icin su

klsaltmalar. kullanllmistlr.

MKT : Mektfibr B61iimif

SUB : $ura-i Bahrr B61timii

EHB : Erkan-l Harbiye-i Bahri)re Btiliimii

B}"z. DA, EHB-21/86.

Bu tezkere'nin orijinalinin DA, EHB-21186'da bulundugunu

sanlyoruz. O donemdeki resmi yaztlarda Hicrr ile Mall

tarihleri yanyana konmu$ ise de burada sadece Malr tarihleri

gosterilmi$tir. Ancak bu maKale icinde Malr

belirtilmeyen tarihler hepsi miladrdir.

Bkz. DA, MKT-6091135, SUB-335/34-A.DA, MKT-6091135.

DA, $UB-'342/15rA.

$eker Bayramt.

DA, 5UB-342115-B,16-･A,17-A.DA, SUB-2531206-A.

BA, Irade, Hariciye, 1306, No:2e064.

<l(The Times)l> , 30.4.1889, s.5.

DA, SUB-341/1-A,1-B.

BA, Irade, Dahiliye, 1306, No:88816, lef,2-5.

306 ve 307 tarihli Maruzat Hulasalarint Havi

soyle bir ifade buiunmaktadlr.

<KMezkUr firkateynin bu seyahat rfaya

I53

yll1arl

Defteri'nde

kifayetsizligi ve bir

NII-Electronic



JapanAssociation

AJAMES No

(15)

(16)

<17)

(18)

(19)

(20)

(21)

(22)

(23)

(24)

(25)

(26)


.5 1990

cok nevakts oldugu ba`z taraftan 'arz

killnmistt.)

(BA, YItdlz Esas Evrakl, 24-164-162-VIII, 3011 no'lu yazl)

22 Mayls 1305 tarihli irade (Bkz. Nutku, a.g.e., s.11--12).

Bu iradenin aslt bulunmamlstir. Ancak, 6 Haziran'da Kamil

Pasa'ya hitap edilen iradede KErtugrul F!rkateyn-i

HiimayQn'un Japonya'ya àzimet

ve àvdet

icin matl{ib olan

resanet ve mtikemmeliyyeti ha'iz olmadtgl mesmti`rl `51i

o}up

mezkfir fLr}cateynin matlfib-1 àliye

muvaflk stirette ta`miri

yahfid bunun yerine diger bir sefrnenin intihab ve ta`yrni

husfisi Bahrtye Nezaret-i Celrlesi'yle derdest-i muhabere

oldugundan ･'･ )l} ifadesi bulunmaktadir. (BA, Irade,

Dahi1iye, 1306, No:88816)

BA, Yrldlz Esas Evrakl, 24-166-162-VIII, 4709 no'lu yazl.

Kaza hakkinda ayrrntlll bilgi iqin bKz. CB, No.5, 20 Agustos

1889, s.2-3.

Bu arada olup biteni Nutku, a.g.e., s.22-25'te ayrlntlll

olarak yazllmakta ise de resmi vesika bulunamamlstlr.

DA, MKT-5901137.

DA, MKT-57719.

CB, No.5, 20 Agustos 1889, s.2.

CB, No.6, 3 EylQl 1889, s.3'te KErtugrul Firkateyn-i

Hifmayiin'un isbu Agustos'un on sekicinci Cumà gifnif (30

Agustos 1889) Sifveys'te tahlrye edilmis olan havuza dahil

oldugu ･･･ )) diye yazllmlstlr.

DA, MKT-5771168-A.

CB, No.8, 1 Ekim 1889, s.3.

Bkz. 9 Kaslm 1305 (21 Kaslm 1889) tarihli Osman'dan Bahriye

Nezareti'ne verilen raporu (CB, No.15, 7 Ocak 1890, s.1-3).

a.g.e. ve Osman'ln 29 Arailk tarihii mektubu (CB, No.19, 4

Mart 1890, s.1).

I54 NII-Electronic




Ertugrul Faciasi(KOS{ATSU)

(27)

(28)

(29)

(30)

(31)

(32)

C3G)

(34)

(35)

(36)

(37)

(38)

-(39)

(40)

(41)

(42)

(43)

(44)

Bkz. DA, $UB-331/2-A,2-B.

a.g.e,

Osman Singapur'dayken 20 Arallk 1889'da mirlivallgina

yifkseldi( BA, Irade, Dahiliye, 1307, No:90756).

18 Arallk 1306 (30 Arallk 1889) tarihli talimat (DA, MKT-

5951120).

DA, MKT-59512.

DA, MKT-606125.

27 Ocak 1305 (8 $ubat 1890) tarihli Osman'!n raporundan (CB,

No.20, 18 Mart 1890, s.2-3).

DA, MKT-58914.

DAi, MKT--606126.

DA, MKT-5891114.

(10) iie aynldlr.

Bu aradaki durum hakklnda CB, No.22, 15 Nisan 1890, s.r8-

i9, NO.26, 10 Haziran 1890, s.52 ve No.27, 24 Haziran 1890,

s.58' den bilgiler alinm{stlr.

Japon tmparatoru ile o}an g6rif$mesi hakklnda Osman'in 8

Haziran 1306 (20 Haziran 1890) tarihli meKtubunda ayrintlll

olarak yazllmaktadlr (CB, No.30, 15 Agustos 1890, s.83-84).

Abdljlhamit'in iki Name-i Htimayfinu bir de Osman Pasa'nln

nutku igin bkz. Naita, a.g.e., s.237-239, 242-246. -

27 $ubat 1305 (11 Mart 1890) tarihli arSza (DA, MKT-641/25-1

ve MKT-624/3'ten tahmin edilmi$tir).

DA, MKT-641125-1,

DA, MKT-62413.

Bkz. DA, MKT-641/60-2.

Ertugrul'un miirettebati saylsl belli olmuyor, CB'e g6re 612

kisi idi (CB, No.3, 23 Ternmuz 1889, s.2--3). Fakat Nutku

ise 609 olarak g6stermistir (Nutku, a.g.e., s.17-21). Bir

I55 NII-Electronic



Japan Association

AJAMES No.5for

Middle East Studies

1990

(45)

(46)

(1)

(2)

(3)

II

de Japonya'da kolera hastallgindan 61enler de vardi. Onun

igin kaza sirasmda gemide kag kisi bulundugunu tespit etmek

giigtifr. Ancak cani kurtarllanlarin 69 kisi oldugu kesindir.

Bu konu icin bkz. DA, MKT-625/88, 89.

Mesela Bahriye Nezareti'nden Pahiliye Nezareti'ne Paris'te

ne$r otunan KTan)i} gazetesinin 25 Eylill tarihli n(ishasinin

iflke dahiline sokulmarnasi tizerinde istek yazlsi

g6nderilmi$'tir (DA, MKT-625198),

. Tarih Icinde Ertugrul Vakiasi

Naito Chishu, KToruko shisetsu Osman Pasya raichy6 no

shimei(Ttirk elcisi Osman Pasa'nln rnemleketimizi ziyaretinin

g6revi)D , Shigaku; Cilt 9, Sayi 4, 1930, s.575-586.

Bkz. Engin Deniz Akarll, KThe Problems of External

Pressures, Power Struggles, and Budgetary De'ficits in

Ottoman Politics under Abdulhamid II(1876--1909): Origins and

Solu'tions)) , Basllmamls Dr. tez., Princeton Univ., 1976,

s.29-30. .Osmanll-Rus Harbi bastamadan b'nce Ingilizler Tifrkleri tahrik

ederek, savasa girince mati yardlrndan cekinmeyeceklerini,

acil durumda ise, ordusuyla derhal m(idahaLe edeceklerini

s6yltiyorlardi. Buna ragmen savas baslaytnca Turklerin

ricaslnl duymamaslardl. Bunu g6ren Abdtilharnit, "Harp

slraslnda ingiltere'nin yaptLgl yegane hareketi bizi

duymadan bogaza donanmaslni g6ndermesi idi. Bunu da sehrin

miidafaas! ･icin

degil Ruslar'ln eline gegmemesi igin

yaptllar" demis. Maglup olan Ttirkler, Berlin

Konferanslndaki destegi saglamak igin IRgiltere'nin Klbrls

ve Dogu Anadolu'da olan emellerini gergekle$tiren anlasmayl

Is6

NII-Electronic




ErtugrulFaciasi(KeMATSU)

(4)

(5)

kabul etmek zorunda kalmi$lardl (bKz. Akarlt, a.g.e., s.30-

35).

AbdUlhamit diyorki: {ICBtiyifk devletler arasinda en fazla

cekinilmesi icap edent Ingilizlerdir, Ctinkif onlarca sb'z

vermenin hic bir ktymeti yoktur. Daha 1882 senesinin Kaslm

aylnda Lord Granville, Ingiltere'nin, Mlstr siyasetini

degistirmeyecegini, bizim fermanlmizda yazllt olanlar!n

muteber kalacaglnl sb'ylemi$ti. 1882 senesinin Temrnuz aytnda

Amiral Seymour [ngilizlerin Mislr'l zaptetmeyi veya herhangi

bir sekilde Mlsirlllarln haklarlnl gaspetmeyi

du$unmediklerini aglklamtstt. Ayni zamanda tstanbul'dakiInigiliz sefiri Dufferin, tngiltere'nin Mlstr'da bir imtiyaz

istemedigine, hatta ticarr imtiyaz sahibi olmayl dahi

dusunmedigine dair bize teminat vermisti. Agustos aytnda

Ingiliz askeri Mislr'a girdiginde, general Wolseley bunun,

Hidivin otoritesini muhafaza maksadlyla otdugunll

aclklamistl. Fakat d6nek Albion(ingiltere) verdigi s6zleri

gabuk unuttu.)> (SH, s.127-128).

HD, s.69-70. Abdtilhamit'in hatlrasinln iki ce$idi vardlr.

Birisi, Ali Vehbi(haz.), Avant la de'bacle de la Turquie: '

pensees et souvenirs de i'ex-Sultan Abdul-Hamid ll, Paris,

l916 olup sultanln eski katiplerinden Ali Vehbi taraf!ndan

yaylnlanmlstlr. Not (4)'te s6zlerini naklettigimiz eseri

bunun Tifrkcesidir. Digeri ise, Vedat Urfi(haz.), Hatirat-t

Sultan Abdulhamid Han-i Sani, tstanbul, 1924 oiup

Abdiilhamit'in kendisi tarafmdan yazllmts oldugu s6ylenilen

hatlratln bir klsmldir. Asll hatlratl Leipzig'te bir

yaylnevine gonderiimis ise de kaylp olup yaylnlanmamlstlr.

Bu ytizden Vedat Urfr/ Tiirkiye'de ka}an suretini kullandlglnl

soylemektedir. HD ise bu Urfi n(ishasina dayanmaktad!r.

IS7

NII-Electronic



Japan Association

AJAMES No.


5 I990

(6)

(7)

(8)

(9)

(10)

(ID

(12)

(13)

(14)

(15)

(16)

Tahsin Pasa, Abdtilhamit ve Yi.ldiz Hahralant, Istanbul,

1931, s.51-52.

a.g.e., s.62.

Niyazi Bevkes, Ttirkiye"de Cagdasiasma, Istanbul, 1978, s.356.

HD, s.73-74b '

SH, s.178.

Bkz. Bernard Lewis, The Emergence of nodern Turkey, Oxford,

1968, s.342:

SH, s.180-･l81.

HD, s.72-73

KBIund adil bir Ingilizle, Cemaleddin'i Efgani adll bir .

ma'skaranin ' el birligi ederek Ingiliz hariciyesinde

hazlrladlklarl bir plan elime ge ¢ ti, buniar Hi}afetin

Tifrkler tarafindan zorla allndlgini ileri suruyorlar ve

Mekke $erifi Hiiseyin'in Halife ilan edi!mesini Ingilizlere

teklif ediyorlardl. Cernaleddin Efganl`'yi yaktndan tantrdlm.

Mlslr'da bulunuyordu. Tehiiketi bir adqmdl. Bana bir ara

mehdiiik iddiasi ile bifttin Orta Asya muslumanlarint

ayaklandlrmayl teklif etmisti. Buna muktedir olamadlgini

biliyordum. Ayrlca Ingilizlerin adaml idi ve cok muhtemel

olarak lngiliz}er beni slnamak icin bu adamL

hazirlamlslardi. Derhal red ettim. Bu sefer Biund ile

isbirligi yaptl. (･･･) Kendisini Istanbui'a gagLrttlm. C''')

Geldi ve bir daha tstanbul'dan gtkmasma izin vermedimD

(HD, s.73).

Nikki R. Keddie, Sayyid Jamctl ad-Din "al-Ar'ghanl"

,

Berkeley-Los Angeles-London, 1972, s.377.

Bkz. KTorukokoku'tono TsUk6-ni Kansuruken (Tifrk Devleti ile

Miinasebetin kurulmasi hakkinda))> , iViion Gaiko SfonJ'o

(Japonya Dlsisleri Arsivi), VIII, Konu 3, s.42-44.

r58 NII-Electronic




LrtugruiFaciasi(KCMATSU)

(17)

(18)

(19)

<20)

(21)

(22)

(23)

(24)

(25)

(26)

Bkz. BA, Irade, Dahiliye, 1300, No:70131, Hariciye, 1302,

No:18717, Hariciye, 1304, No:19267, Dahiliye, 1304;

No:7g583, 80041.

2 Nisan 1888 tarihlf irade (BA, Irade, Hariciye, 1305,

No:19735).

SH, s.136.

{iC "Ben

de iflkenize harp gemimizi g6nderip kaptanim ve

zabitanlm 'vasltaslyla

fmparatorunuza selamiml iletmek

istiyorum. Lutfen sevgimi Japon Imparatoru'na

stiyleyiniz." )£} (K6syti e Kaiko no Seikikan H6koku (Avrupa

cihetini dolastlrllan Seiki Kruvaz6rtintin raporu)D , 22

.Subat

1878, Dajoruiten, III-50).

<K "Yoshida:

e'･ harp geminizin tilkemize gtinderiimesini ve

devietinizin dev bayraginin Dogu'da parlatilmasint

istiyoruz. Padisah: Ben de uzun zamafidlr bunu dusunmekte

olmama ragmen biliyorsunuz son zamanlarda Avrupa uikeleriyle

mesgul oldugumdan istegimi meydana getiremiyorum. Umarim

ileride sukunetli gunler gelirse mutlaka harp gemimzi

gondermekle I,mparator Hazretlerinizin keyfini

sorduracaglm" )> (Hurukawa Nobuyoshi, Persia Kiko, Tokyo,

1891, s.281--282).

Alman rmparatoru'nun Bismark'a cektigi telegrafi (bkz. <I(The

TimesD , 7.11.1889).

Bkz. Ilber Ortayil, Ikinci Abdtilhamit Db'neminde Osmanti

lmparatortugunda Alman Ntifuzu, Ankara, 1981.

Bkz. Joan Haslip, The Sultan -

The Life of Abdul Hamid Il,

London, 1958, s.200-201.

Nelidov'un protestosu hakkinda, bkz. KThe Times)l> , 16.2.

1889, 21.3.1889 ve 19.2.1890.

Ingiltere'nin bu hareketleri hakklnda bkz. 0rhan Kologlu,

I5D

NII-Electronic



Japan Association

AJAMES No.5


1990

(27)

(28)

(29)

(30)

(31)

(32)

(33)

(34)

(35)

(36)

(37)

(38)

(39)

(40)

Abdtilhamit Gerqegi, Istanbul, 1987, s.172-231.

25 Temmuz 1889 tarihli Rus Sefiri Nelidov'uR Istanbul'dan

Disisleri Bakani Girs'a gtinderdigi mektubu (I.L Fadeeva,

Ofitsial'nye doktrinyr v ideologii i politike Osmanskoy

imperii: Osmanizm-Panislamizm 19-nachalo 20v., Moskva, 1985,

s.158).

Bkz. Nutku, a.g.e.i s.73-74.

BA, Irade, Dahiliye, 1308, No.93665.

Bkz. DA, EHB-21186.

DA, SUB--342115-B.

DA, $UB-33112-A,B.

DA, MKT"641125-1.

<(Mrzan)> , No.93, 17.4.1889, sL907-908.

Osman'nln 29 Kasim 1889 tarihli telegrafl (CB, No.13, 10

AralLk 1889, s.3).

CB, No.15, 7 Ocak 1890, s.1-2.

CB, No.19, 4 Mart 1890, s.1.

a.g.e.

CB, No.13, 10 Arailk 1889, s.3-5.

<ICThe Times)> , 5.8.1889.

i6oNII-Electronic Mbrary




ErtugrulFaeiasi(KOIv[ATSU)

EKLER

- -t v - - DENIZ ARSIVINDE BULUNAN ERTUGRUL SEFEHINE DAIR BELGELER

EHB-21186 (8.2.1304)

Ertugrul Flrkateyni'nin taiim gemisi ittihaz olunarak Hint,

Cin ve Japon Denizierine gb'nderilmesine iliskin 6neri.

SUB-335155･-A (2.3.1305)

Ertugrul Flrkateyni'nin torpido mevkisinin insasl.

MKT--6091135 ve 5UB-335134-A (25.3.1305)

Ertugrul Firkateyni'nin hazlr1lk1ar1 ve Kumandan11k vazifesin,e

Bahriye miralaylar1ndan Osman Bey'in ta'yini.

SUB-342115-A (30.3.1305)

Ertugrul Flrkateyni'nin tetkik edilmesi hakklnda 30 Mart 1305

tarihli Sadaret tezkeresinin sureti.

5UB-342115-B, 16-A, 17-A (30.3.1305)

Ertugtui Flrkateyni'nin seyr ve seferine dair talimat.

$UB-253/206-A (1.4.1305)

Ertugrul Flrkateyni sifvariligine Tekflrdaglt Ali Efendi'nin ve

muavinligine Cemir Efendi'nin ta'yini.

$UB-34111-A, 1-B (27.4.1305)

Ertugrul Ftrkateyni hakkmda tetkik heyetlerinin raporu.

SUB-3251163-A (15.5.1305)

Ertugrul Flrkateyni hakkmda Imalat Komisyonu'nun raporu,

MKT-584153 (16.5.1305)

30 Mart 1305 tarihii Sadaret tezkeresine cevap olarak Ertugrul

Flrkatyelti hakklnda tetkik raporunun takdimi.

MKT-5901137 (19.7.1305)

Suveys'te bulunan Ertugrul Flrkateyni'nin onarlmL ve ,hareketi

hakklnda Kumandanl Osman'a gtinderilen talimat.

I6I

NII-Electronic



JapanAssociation

AJAMES No


.5 1990.

MKT-57719 (1.8.1305)

Ertugrul Firkateyni'nin 15 Agustos'ta hareket etmek uzerq

havllza altnmasi.

MKT-5771168-A (18.8.1305)

Ertugrul Flrkateyni'nin Stiveys'ten Japonya'ya kadar olan seyr

ve seferi hakklnda gb'nderilen talimat.

SUB-33112-A, 2-B (9.11.1305)

Osman'nm Ertugrul Flrkateyni'ni Singapur'da blraklp posta

vapuru ile Japonya'ya gitmesine dair teklif.

MKT-605f97 (18.11.l305)

Ertugrul Flrkateyni'nin ugradigl limanlarda g6rdifgii hUsniikabul

hakkmda Osman'ntn Stngapur'dan gekmis oldugu telegrafl.

MKT-59712 (3.12.1305)

Ertugrul Flrkateyni hakktnda rngiltere'de intisar eden asllsiz

haberlerin teKzibi.

MKT-5951120 (18.12.1305)

Singapur'da bulunan Ertugrul Flrkateyni'ne yaz elbiselerinin

g6nderilmesi ve posta vapurllndan vazgecip Ertugrul ile

Japonya'ya gitmesi hakkinda talimatlar.

MKT-595!131 ve 133 (18.l2.1305)

Ertugrul'a yaz e1bise1erinin gtinderi1mesine i1iskin masraf1ar1

hakktnda bi1gilerin istenmesi.

MKT-5951178 (28.12.1305)

Singapur'da bulunan Ertugrul Flrkateyni'nin onarlml icin

tavsiyeler.

MKT-606125 ve 26 (31.1.1305 ve 5.2.1305)

' Ertugrul Firkateyni hakkinda KSeylon Observe) gazetesinin

asilslz haberine dair.

MKT-58914 (1.2.1305)

KSeyioR ObserveE> gazetesinin asilsiz haberinin tekzibi.

I62 NII-Electronic




:'rtugrul Faciasi(KOMATSU)

MKT-606f1 (1.2.1305)

Ertugrul Firkateyni'nin Singapur'dan hareketi icin 500e

Ingi1iz Lirastnin g6ndeviImesi.

5UB-330fll-A (7.2.1305)

Singapur'da bulunan Ertugrul Flrkateyni'ne yaz elbiseleriniix

gonderi}mesi.

MKT-589fl14 <14.2.1305)

Ertugrul Flrwatyeni'ne elbise ve 5000 lira'nm g6nderilmesi.

MKT-545/50 (3.3.1306)

Ertugrul Flrkateyni mtirettebatina verilen ticrete 200()

kurusun zam yapllmast.

5UB-354/10-A (7.3.1306)

Singapur'da buiunan Ertugrul Firkateyni'nin hava mtisait olllnca

hareketi.

MKT-641142-1 <28.5.1306)

Yokohama'da buiunan Osman Pasa'ya gekilen telegraf.

MKT-641/42-2 (tarihsiz)

Ertugru1 F!rkateyni'nin Yokohama'ya varmas1 hakklnda.

MKT-64I125-1 (29.5.1306)

Ertugrul Flrkateyni'nin d6nii$ programlna dair.

MKT-62413 ve 3-A (26 $evval 1307)

Ertugrul Flrkateyni'nin db'nifsii igin verilen talimat. .

MKT-624!97 C6 Zilkade 1307)

Ertugrul Flrkateyni'nin d6niiste ugrayacagl limanlar.

MKT--3671147-A (7 Zilkade 1307)

Ertugrul Firkateyni'nin d6nifs programma iradenin cikmasi.

MKT-641140-1 (11 Zilkade 1307)

Ertugrul Flrkateyni'ne ,5000 lira'nin g6nder'ilmesi.

MKT-641160-1 (14 Zilhicce 1307)

Osman Pasa'nln Japonya'daki faaliyetleri.

I63

NII-Electronic



JapanAssociation

AJAMES Nofor

Middle East Studies

.S l990

MKT-641162-2 (23 Zilhicce 1307)

Japonya'da buiunan Ertugrul F!rkateyni murettebatinin

hasta11g1na yakalanmasl.

MKT-625!88 ve 89 (11.9.1306)

Ertugrul Flrkateyni'nin batlsl hakklnda bilgileri.

MKT-625198 (13.9.1306)

Ertugrul Flrkateyni'nin batlsl hakklnda asllslz yazl

KTanl> gazetesine karsi tedbir,

kolera

yazan

VESIKA (DA, SUB-342115-B,16-A,17-A)

Ta`lrmat Sfireti

i --t

Emr ii ferman-! ktibr-i ifmmetiyan-1 Hazret-i Padisahl-ti

muktaza-yi feyzl tizere Mekteb-i Bahriyye-i Sahane'den mahrec

mifhendisrnin ma`}timat-1 makinelerinin fi`liyyat ve `ameliyyatlnL

istihsal ve istikmal eylemek ifzere bu kere tahsls buyurulan

Ertugrul nam ta`lrm flrkateyn-i hiimayfinuna rakiben Bahr--i Ahmer

tarrkiyte Bahr-i Muhit-i Hindr ve qin ve Japon sularinda gest u

gifzar edecekleri cihetle bu babda zabitan ve sakirdanin esna-i

seyr ti seferde ve bil'rcab ugrayacak .ve aram edecekieri

mahallerde ne hal ve harekette bulunmalarl ve veza'if-i

A A

mii'ekkidlerine ne derecelerde dikkat ve ihtimam eylemeleri lazlm

A LSA

gelecegine da'ir flrkateyn-i hiimaytin-l mezkur kumandanma i ta

o1unacak ta`1rmattir.

Birinci Madde: Mezkfir flrkateyn--i hifmayfip

Dersa`adet'ten hareketle Marmaris'e ugrayarak oradan Port Sa`rd'e

gidecek ve kanaldan ba`del'miir"r icab eder ise Bahr-i Ahmer'e

i64

NII-Electronic





Cidda veya Kamaran limanlarina dahf ugrayarak Aden'e muvasalatla

oradan Bombay veya dogruca Serendib adaslnda Kolonbo'yla Gale ve

Trinkomali 1imanlarlna gidecektir. Mahal-i mezkiire Hindistan'in

meshtir iskelelerinden olma}c:hasebiyle burada gb'rElmege sayan olan

mevaki` ve mtimktin oldugu haide istihkamat sakirdana

g6sterildikten ve rcabi kadar aram edi}dikten sonra hareketle

mevsim ruzgarlart gozetilereK Hindistan'ln taraf-L sarkisinde

bulunan Madras,tPondiseri ve rcabtnda Kalkiita limanlarma dahf

ugranllarak sayan-l temasa olan mahaller sakirdana gezdirilerek

ve hizfimu kadar aram olunarak buradan dahi klyam edildikten sonra

Akyab nam limqna tevecctih ediiecek ve mahal-i mezkiire muvasalatta

dahl 1tizfimu g6rifldUgif kadar oturulduktan senra kiyam ile Malakka

bogazina miftevaccihen seyr ti hareket ve bogaz-1 mezkilrde Penan ve

Malakka ve Singapur limanlarl gibi meshfir limanlar goruldukten

sonra cihet-i $imale teveccifh ile Saygon limanl dahl" gorulerek

Cin'in.meshar iske1esi olan Hongkon liman1na àzrmet

o1unacakt1r.

Burasl Cin ikSimihin en meshfir memleketi olmak hasebiyle

A(. IA -- ++-it 4- -mevaki

-i mu tena ve mustahkem gorulup icabl kadar aram

'

edildikten sonra kiyam birle 1ifzfimu g6rlildtigif ve hey'et-i

sefrnece tensrb klllndlgl halde Suvasad[Swatow?] ve Amoy ve

Sanghai limanlarlna ugranllarak gapon[Japon]'da vaki`

Navasaki[Nagasaki] limantna teveccifh edilecek ve oradan da Capon

devletinin makarr-l htikfimeti iskelesi olan Yokehama lirnanina

àzrmet olunacak ve bi-menni-hi'taàla sehr-i Tesrrn-i evvel'de

Dersa'adet'e àvdet

edilecektir. Mezkfir limanlardan baska

isimieri ta`dad olunmayan sa'ir bir mahalle gidiimek ve bu

limanlarda ne muddet durulmak veyahad hrn-i hacette esbSb-i

manià-i bahriyye haylfiletiyle zikr olunan mersalarln ba`zlsl

terk olunmak veyahiid havalarln miiddet-i medrde muhalif gitmesi

hasebiyle limanlarda mu`taddan ziyade durmak gibi husfisat

I6s NII-Electronic



Japan Association

AJAMES No.for

Middle East Studies

5 1990

kumandan olan zatln hey'et-i seftne ile bil'istisare vuku`

bulacak karar ve tedbrr-l ma`ktila meRtit olup ancak bu gibi i

halatin esbab-l macibe ve kavfyesi seflne curnallna derc ve

tezbrr edilerek Dersaàdet'e hrn-i muvasalatta Bahriyye Nezaret-i

Ceirlesine rzahen àrz

ve beyan edilecektir.

ikinci Madde: Sefrne-i hiimayfinda kumandan bulunacak zat,

taraf-1 zrserefLi Hazret-i Padisahr'den Japonya Imparatoru 4 AA A

Hazretleri'ne irsSl ve ihda buyurulacak Ni$an-1 zlsantnl takdime

me'mfir bulundugundan seffne-i hifmaytinun oraya vustilunda

zabitandan intihab edecegi zavattan mtirekkep bir hey'etiyle

huzfir-1 imparatoru'ya gikarak zikr olunan Nisan-i Àlr'yi

Saltanat-1 seniyye'nin san--L maàlr iinvanlna laylk ta`zrmat ve

ihtiramat ile usfiiif da'iresinde takdrm edecektir.

Ugtincif Madde: Mezktir flrkateyn yol iizerinde vaki` limanlara 'ugramasl

emrinde rcab--L hal ve maslahata gtire hareket ya`ni esna-ti

i àzfmetinde

bu limanlardan bir taktmlarinl àvdetinde

ugramak

tizere terk ile ba`zllarlna ugraylp devam-1 seyr if sefere gayret

etmesi kumandan bulunan zatin tercrhine muhavveldir.

D6rdUncii Madde: Zabitan ve sakirdanln esas-i seyahatleri

Mekteb-i Bahriyye--i Sahane'den tahsrl etmi$ olduklarl ùhim

ve

ftinan-i bahriyyenin àmeliyyatlna

tatbrkiyle bihakkin bahriyye

- " A

zabitligine elzem ve mukteza ma`liimatin istihsaline mubteni

oldugundan bu babda ta`lrm iqin lazim gelecek her bir esliha ve

alat ve edevat-i rasadiyye firkateyn-i mezkfirde mevcfid

bulundurulacagl gibi sakirdan-i miimaileyhimin her tiirlti ta`lfm ve

tedrrsine ve adab ve terbiye-i askeriyye ile mifkelefiyyetine

1stnd1ri1acaglna ve vaza'if-i mtihimme-i sa'ireye da'ir kumandan--l

,66

NII-Electronic




ErtugrulFaciasi(KObe[ATSU)

se'frne yedine i`ta olunacak kavanin-i bahriyye ve da'ire-i erkan-

l harbiyyeden tanzrm olunacak program-1 ahkamlnln rfasma dikkat

ve i`tina edecektir.

Besinci Madde: Flrkateyn-i humayun-1 mezkurun bu suretle

A A -A ..Aseyahate tahsrsi. mticerred $akirdan ve zabitanLn funun-l

bahriyyece ìlmen

ve àmelen

maìamat tame iktisab etmek ve

- A. -hidemat-1 bahriyyede her vechle istihsal-i maye-i liyakat ve

.. A .+ A

iktidar eylemek maksadlna mubtenl bulunmaslna gore sefine-i

mezkfire da'ima yelken.i ile seyr ii hareket ettirilecek ve hatta

ba`zl aclk Iimanlara dahi yelken ile girip cikacaktir. Yalniz

dar bogazlardan esna-i mtirtirde ve bir limandan hareket eyiemege

veyahUd aclk denizde semt-i maksitde dogru ilerlemege mani` olacak

derecede rifzgar tfi1 mifddet muhalif bulundugu veyahfid esmekten

mtinKatl` oldugu halde ve sa'ir ahval-i miicbire-i fevkalade

zllhtirunda devircarhla seyr U àzrmet meeaz olup bu iki halden

rna`dasrnda maKine ile seyr etmege me'zfin degildir.

AItlncl Madde: Her hal ve mahallinde fer5'iz-i mukaddes-i

drniyyenin hifsn-i ifasma dikkat ve riàyet etmek lazlme-i

islamiyyet ve ins5niyyet oldugundan ùmtim

mifrettebat-! sefinenin

evkat-l hamsede salat-i mefrtizayi cemaàtle eda ve da`vat-1

mefrtiza-i hazret-i Padisahr'yi lfa eylemelerine dikkat

otunacakt1r.

Yedinci Madde: Àzrmet

olunan limanlarln haritasinln

ìndelrcab ahzi llizfimunda àmeliyyat-l

cariyyenin fifniln"i

mahstisaslna tatbrkine ve tersrm edilecek haritalarln sihhat ve

intizamlna i`tina ve flrkateyn-i hifmayanda mtikemmel bir fotograf

makinesiyle edevat ve ecza-･i lazlmesi bulundurulacagmdan sayan-･t '

i67

NII-Electronic



Japan Association

AJAMES No.5for

Middle East Studies

l990

dikkat ve ehemmiyyet olan mevaki`nin miikemmel resimlerini elde

etmege sa`y ve ikdam olunacaktlr. Karada altnacak resimler igin

àdet-i beldenin tahkrkiyle !edelrcab hifkfimet-i mahalliyyeden

evvelce istihsal-i me'ztiniyyet edilecek ve zaten baskalari

taraflndan fotografla resimleri allnmls olan mevaki`-i miihimmenin

mevcfid resimlerinden liiz6mu kadart istira kltlnacaktir.

Sekizinci hadde: Firkateyn-i hiimayiin-L mezkiirun ugrayacagi

mahallerde ve sima-yi m6malik-i ecnebiyyeye vusfilunda me'mfirfnden

ve zevat-i mu`tebereden sefrneye viziteye gelecek olanlarln

keyfiyyet-i kabfilii bahriyye kanfinname-i hiimaytinunda dahr mtinderc

olduguridan onun muktazasiyle harekete dikkat olunmagla beraber

b6yle mahallere vusfilunda sefinenin derfinu her vakitten ziyade

muntazam ve nazrf bir halde bulunduru}masl ve seyr ti temasaslnl

arzfi edenlerin ihtiramat-1 rniinasibe ile gezdirilmesi lazlm -i F

gelecektir. Ve tahsil-i sefrnesi olmak hasebiyle me'murm-i

ecnebiyye tedkrk-i keytiyyata dahi- girismeleri melhfiz olacagmdan

bu'halde irad olunacak es'ileye sfiret-i mtinasibede ityan-i ecvibe

ile hemen bu babda cereyan edecek muhatabatln sayan-i dikkat

olanlarlni fihrist-i vukuàt ve meshfid5t-i me$abesinde bir i- -- s

mecelle-i mahsasa ittihaz ile kumandan ve suvari bizzat kayd ve

A-

tahrfr ve bundan･ maàda kendisinin esna--i sefer ve seyahatta

meshiid ve mifstahsili olacak keyfiyyat ve ma'liimat-i mtihimmeyi

dahr zam ve tezeyyiid ederek hfn-i àvdetinde

mecelle-i

mezkiiresinde Bahriyye Nezaret-i CeliAlesine àrz

ve takdrm

ey1eyecektir.

As A A- Dokuzuncu Madde: Flrkateyn-i hifmayun-l mezkurun esna--i seyr

U hareketinde ve bogazlarla limanlara ve sa'ir slg ve batak gibi

mahaller civarlndan mtiriir ve ùbfirunda

pek ziyade dikkat olunarak

i68

NII-Electronic





ve rcab eden mahallerde yerliden kilaguzlar istihdam edilerek her

tifrlii mehalik ve muhatarat-i deryadan masfin ve mahftiz olmasma ve i

seyr if hareket nouta [nokta?] larlnln fen ve ka'ide-i seyr if A A

sefayine tamamiyle mutablk bulunarak her zevalde mevki`-i hakrki- ' '- A --- - -A i. -

i seftne harita uzerine sahlhen isaret olunmak,icin seyr u

sefayin ve nb'betci zabitaniyla sa'ir zabitan tarafindan rasad

vastaslyla àrz

ve tiil hesab olunmak husfisuna ve muvasalat

eylecekleri maha.llerde merasim-i bahriyyeye tamamiyle riàyet ve

AA -"L S4 " AA

me'murin beyninde icrasl mu tad olan vizitelerin husn-i Lfaslna

dikkatle her hal ve karda zabitan ,ve sakirdan ve asakir-i

sahanenin gerek dahil-i sefrne' ve gerek harice glktlklarlnda

mahza htisn-i nazar-i mekarim eser-i Hazret-i Tacdari iktiza-yi

rnekarim-i ihtivasmdan oldugu ifzere mifkteseb olduklari htisn-i

terbiye ve àllelhus6s

san-1 celtl-i askerrye layik sgrette

etvar-1' mesvtclilha ve ifàl-i makbale ibraz eylemelerine ve'zabitan

ve efrad-l bahriyyenin her hal ve karda veza'if-i mahsfisa ve

mua'yyenelerinin bahriyye kanfinname-i hifmayfinu mficibince tainamr-i

icrasma ve muvasalat ve mUfarakat eylecekleri mahallerden

Bahriyye Nezaret-i Celitesine bil'telegraf àrz-1

ma`1timat

edilmesine ve istihsal olunaeak ma`1fimat ve istitlaàt-i mtihimme

hakklnda posta vapurlarl vasltaslyla da bil'tahrfrat-1 Nezaret-i

mtisarifnileyhime tafsrlat mtikemmele i`taslna ve isbii me'mfirin-i

miihimrnenin merza-i Àli-i

Hazret-i TacdarS muktaza-i celrli ifzere

htisn-i rfaslna kumandan bulunan 2atin fevkalàde sarf-i nakdine-i

himmet ve gayret eylemesi ve gidecekleri mahallerde flrkateyn-i

hiimayfina gelecek me'miirrn ve misafirin hakklarlnda mevad-1

sablkada beyan olundugu ifzere icra-i hifrmet ve riàyetle sancak-!

'Air-i

Osmani'nin san-i celiline muvafik sfirette ibraz-1 lazirne-i

misafirperverliginin rfasi kumandan bulunan zatln lazlme-i A A

me'mnriyyeti iktizasindandlr.

I6g NII-Electronic




AJAMES No.5 1990

A -+AJL A k4 b. Onuncu Madde: Sefine-i humayunda mevcud zabitan icie

taàmiye namlyla verilecek mahiyye on iki bin kuru$tan iki bini

kumandana ve bin kurusu slivari ve muàvin ve sifvari-yi sanf icin

kamaraya ve baki` dokuz bin kurusu zabitan-1 sa'ireye tahsrs

olunacak ve esna-i ,seferde gerek zabitan ve gereK efrad-t

bahriyyenin ma'aslarl mahbemah rfa edilecek ve bunlarln matliib-Fl

Àll

vechle te.rtrb ve it'aml kumandanin taht-1 nezaretinde

bu1unduru1acaktir. ･

Onbirinci Madde: Sefl"ne-i hifrnayfin-l mezkfirun ugrayacagl

miimalik-i ecnebiyye limanlarlnda merasim-i ihtiramiyye-･i

bahriyyenin kantinname--i hUmaytin ahkamtna muvaftk sfirette rfaslna A A - A(- . . i`tina olunacagl gibi deva'ir veya mevaki

-i resmiyye-i

ecnebiyyeden i`ta olunacak ziyafetlere mukabiline veyahad

kumandan taraflndan fcabina gtire kesrdesi iktiza edecek ziyafetin

masarifi nihayet yifz elli lirayl tecavUz etmiyecek ve kavanln ve

nizamat-1 merìye-i bahriyye fevkinde icrasl zarifrr olacak

husQsattn rfasi kumandan bulunacak zatln 'uhde-i

rti'yetine

muhavvel ve mdmaileyhin b6yle bir me'mfiriyyet-･i mUhimmeye intihab

ve ta`yrni mtisellem olan fetaneti ve ftinfin ve kavaìd-i

bahriyyece derkar olan miimaris ve mahareti eseri oldugundan her

A 4L i

husfista iktiza-i hal ve mevkiè g6re ibraz--i asar-l dirayet

eylernesi kendisinden mtintazir ve binaenàleyh ahkam-i taàlrmatln

ve kanfinname--i htirnayfin-l bahriyye ile kavanin ve nizamat-1

cariyyenin tamamr-i icraslyla beraber zabitan ve sakirdan ile

asakir-i bahriyye-i sahanenin hifsn-i ahval ve hare}catmca

A A A A

muàmelat-1 muktaziyyenin ittihaz ve icrasl dahi kendisinin meham

asina11g1na tevdi` olunur.

10 $a`ban 1306, 30 Mart 1305

I70 NII-Electronic




巳r しu 墓rul 　 Facias エ（KOMATSU ）

鱶纛纛餐露

鍵耋　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　，一

ワ 1N 工工

一Eleotronio 　Library 　




　　AJA）（ES　No，5　1990

　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　，　コ

i　瘍二・

脅抄砲1哮 ψ 画 ψ 帰 1野ノぞ：’IZ；

呼画夢舵τ・

尋軽　　　　　

’v−’−e°　 bW レ

ザ釦ω

：イerus ｛デニ’ 一 ’ d 　tf f．　．）

匹・’ 釦 ’

ぞ喚ノ’

タセド駈仙 ∫喫ノ考ソ争む械　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　 ‘　　　　　　　　 L

　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　

　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　 L　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　ヂ　　　 ’　し　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　・ギ．憎亀1、，1　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　：li

l ζ罐鑼濃鎧駕∫

瓢灘之；鉱1雛こ綴i・　　　．．　　　　　　　．　，・lr　’r マ汐掃レレ田二いン 1

・二些 Y　’；　・；．‘　L。、　．t／　i：

　　　　　　　　ひゴ　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　’　　

　　　　丶ジ〃拠｛’」蛇ン・ Uを〃」獅距セ卿〃・ゐ 1

．砂〜・碗リィ鼻》ナねll：，

覧

．！

　　　 ’丿〃繍 ’叫瞬・身あイく麺吃身考リノ卿ノ潔

　　　　　　しの

i ．y ・

ぐン’

轡！〜身レ吻藷め泌 ’・宀唐》チゆヒ。い毒，ん叫

i∫t、t 惚ご二窮二ご讃；ご糊徽嫁竃鸞窪　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　 9コ　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　ノ　　　ロコ　　　・ロ　　　　　ロ　　　，　　　　　　ロ

毒灘輩蹴鍵罍膨鎧窒調，，

ソガ喧ゐイ〃，、、　e；：

［

ウ

嘱ご1鷺饗i灘’

爨撫1− 　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　『一

　　　　　　　　　゚°，・　　　　　　

一　　　　　　　　　・一．　　　　　　　で

172N 工工

一Eleotronio 　Library 　

uncti yild6numti facias - jstage.jst.go.jp

Documents