UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I MJEKËSISË

PROGRAMI: INFERMIERI

Punim diplome

KUJDESI INFERMIEROR DHE TERAPEUTIK

TE PACIENTËT ME DIABET

Mentori: Studentja:

Prof.Ass.Dr. Idriz Berisha Edona Rexhepi

Gjakovë, Dhjetor 2020

2

Ky punim është bërë në Universitetin e Gjakovës “Fehmi Agani” Fakulteti i Mjekësisë,

drejtimi Infermieri dhe në institucionin shëndetësorë në spitalin rajonal “Isa Grezda”

Gjakovë.

Mentori i punimit është Prof.Ass.Dr. Idriz Berisha.

Punimi përfshinë: 42 faqe, 7 figura 4 tabela dhe 2 grafikone.

3

Unë, Edona Rexhepi, studente e Fakultetit të Mjekësisë në Universitetin e Gjakovës

“Fehmi Agani”. “Deklarojë se kjo Temë e Diplomës është punimi im origjinal, e gjithë

literatura dhe burimet tjera që i kam shfrytëzuar gjatë punimit janë të listuara në

referencat dhe plotësisht të cituara”.

4

Falënderime

Falënderimi i takon mentorit tim Prof. Dr. Idriz Berisha i cili më ndihmoj dhe më ofroj

këshilla dhe sugjerime.

Falënderim i veçantë i takon familjes time për fillimin dhe përfundimin me sukses të

këtij udhëtimi, sa të vështirë aq edhe të bukur.

5

Përmbajtja:

I.ABSTRAKT...............................................................................................................8

II. HYRJE.....................................................................................................................9

2.1 Fiziologjia e Pankreasit..........................................................................................10

2.2 Diabeti Melitus.......................................................................................................11

2.2.1 Diabeti i tipit I.....................................................................................................13

2.2.2 Diabeti i tipit II....................................................................................................15

2.2.3 Diabeti i shtatzënisë............................................................................................18

2.3 Hipoglikemia..........................................................................................................19

2.4 Hiperglikemia.........................................................................................................20

2.5 Komplikimet akute të diabetit................................................................................21

2.6 Komplikimet kronike të diabetit............................................................................24

2.7 Diagnoza................................................................................................................29

2.8 Kujdesi infermieror................................................................................................29

2.9 Mjekimi..................................................................................................................31

2.10 Kujdesi terapeutik................................................................................................32

III. QËLLIMI I PUNIMIT........................................................................................35

IV. METODOLOGJIA..............................................................................................35

V. REZULTATET.....................................................................................................36

VI. DISKUTIM..........................................................................................................38

VII. PËRFUNDIM....................................................................................................38

VIII. a) REZYME.....................................................................................................39

b) SUMMARY.................................................................................................40

IX. REFERENCAT...................................................................................................41

6

Lista e figurave:

Fig.1 Anatomia e Pankreasi

Fig.2 Retina tek syri i shëndoshë dhe tek personat diabetik

Fig.3 Nefropatia diabetike

Fig.4 Shputa diabetike

Fig.5 Infarkti miokardiak

Fig.6 Tromboza në tru

Fig.7 Gangrenizimi

Lista e grafikoneve:

Grafikoni 1. Struktura e pacientëve sipas moshës e shprehur në përqindje

Grafikoni 2. Struktura e pacientëve sipas moshës e shprehur në përqindje

7

Lista e tabelave:

Tab.1 Shenjat më të shpeshta të diabetit tip 1 dhe tip 2

Tab.2 Dallimet mes komës diabetike dhe hipoglikemik

Tab.3 Numri i pacientëve me diabet gjatë vitit 2018 i shprehur në përqindje

Tab.4 Numri i pacientëve me diabet gjatë vitit 2019 i shprehur në përqindje

Lista e shkurtesave:

DM- Diabeti Mellit

DIV- Diabeti insulinvartës

DJIV –Diabeti joinsulinvartës

PP – Polipeptidi Pankreatik

OBSH – Organizata botërore e shëndetësisë

DKA- Ketoacidoza diabetike

8

I. ABSTRAKT

Diabeti mellitus është sëmundje metabolike që shkaktohet nga mungesa relative apo

absolute e insulinës në pankreas dhe nga ngritja e nivelit të glukozës në gjak. Diabeti

mellitus është sëmundje kronike e cila po shkakton impakt të madh tek individët dhe

shoqëria. Barra më e madhe shkaktohet nga kostot e trajtimit të komplikacioneve të tij

si: insulti, verbimi, sëmundja e arterieve koronare, insuficienca renale, infeksionet dhe

amputacionet.

Arsyeja pse mora në studim këtë temë është fakti se rastet me diabet melitus në vendin

tonë janë të shumta. Është e rëndësishme të marrim sa më shumë informata rreth DM

në mënyrë që tu vijmë në ndihmë pacientëve dhe të sigurojmë kujdes të veçantë për ta.

Qëllimi i studimit është të mësojmë sa më shumë rreth komplikacioneve të kësaj

diagnoze në mënyrë që tu sigurojmë pacientëve një jetesë sa më të mirë. Trajtimi i

hershëm dhe i rregullt është i domosdoshëm që DM të mos na shpie në komplikime

më të rënda. Personeli mjekësor por edhe ai infermieror duhet të bëjë një punë të

palodhur me këta persona si nga ana profesionale ashtu edhe nga ana morale.

9

II. HYRJE

Diabeti nuk është një sëmundje e re dhe e panjohur, njerëzimi ka shekuj që flet dhe

shqetësohet për këtë sëmundje. Diabeti po prek gjithnjë e më shumë botën duke mos

veçuar as vendet më të zhvilluara dhe nga natyra e zhvillimit të saj si sëmundje me

problematikë globale kërkon një përkushtim maksimal nga stafi mjekësor, pacientët,

familja dhe shoqëria. Shifrat flasin për një rritje të vazhdueshme të njerëzve të prekur

nga kjo sëmundje sipas të dhënave të OBSH-së, në vitin 2025 do të jenë 300 milionë

diabetikë. Diabeti zë vend të rëndësishëm në të shtrirët në spital, gjë që ka një rritje të

kostove të trajtimeve si spitalore ashtu edhe ambulantore (shembull çmimi i lartë i

insulinës) për këtë arsye parandalimi dhe diagnostikimi i hershëm i tij, si dhe trajtimi

korrekt ulë rrezikun e komplikacioneve dhe rritë cilësinë e jetesës. Rol kyç në

menaxhimin e kësaj sëmundje luan edukimi rreth sëmundjes, nutricioni, aktiviteti fizik

dhe kontrolli mbi nivelin e glikemisë.

10

2.1 Fiziologjia e Pankreasit

Pankreasi është gjëndërr e aparatit tretës, e dyta për nga madhësia pas mëlçisë, ka peshë

rreth 70-80gr, ngjyrë rozë-gri dhe konsistencë të butë. Pankreasi ka një ndërtim të

shprehur lobular, që të kujton gjëndrat e pështymës. Ai përbëhet nga 3 pjesë: koka, trupi

dhe bishti. Gjatësia e tij shkon nga 16-22cm, gjerësia rreth 4cm dhe trashësia rreth 2cm.

Vendoset në thellësi prapa stomakut në murin e pasmë të barkut.1 Ka funksion të

dyfishtë endokrin, prodhon hormone (insulinë, glukagon) dhe ekzokrin (liron enzime

në zorrën dymbëdhjetëgishtore). Ky organ endokrin ndërtohet nga rreth 1 milion grupe

mikroskopike qelizash të cilat quhen ishujt e Langerhansit, të cilët përbëhen nga katër

lloje qelizash A (alfa), B (beta), D (delta) dhe PP (polipeptidi pankreatik). Qelizat B

prodhojnë insulinën (është hormoni më i fuqishëm anabolik), qelizat A sekretojnë

glukagonin i cili nxit hiperglikeminë duke nxitur metabolizmin glikogjenolitikë në

mëlçi, qelizat D përmbajnë somatostatinën, e cila frenon çlirimin e insulinës dhe

glukagonit, dhe qelizat PP (polipeptidi pankreatik)- përmbajnë një polipeptid i cili nxit

një sërë efektesh gastrointestinale, siç janë nxitja e çlirimit të enzimave gastrike dhe

intestinale si dhe frenimi i lëvizshmërisë së zorrëve.2 Për shkak të vendosjes së thellë

pankreasi nuk është lehtë i kapshëm nga ekzaminimet mjekësore dhe sëmundjet e tij

janë të rënda dhe të vështira. Pankreatiti mund të jetë akut kur zgjat disa ditë, pastaj

sëmundja mund të kthehet në kronike dhe zgjat me vite. Lënia pas dore e mjekimit

mund të qojë në shfaqjen e diabetit ose tumoreve për shkak të mosprodhimit të

insulinës. Kjo sëmundje mund të shkaktohet nga faktorë gjenetikë ose mund të shfaqet

gjatë jetës.

1 Drita Totozani dhe Sofika Qamirani, “Anatomia normale e njeriut”, pjesa e parë,: faqe 171 2 Abbas.K Mitchell.F, “Basic Pathology ROBBINS” Tiranë,2010: 775-784

11

Fig.1.Anatomia e Pankreasi

Burimi: http://www.altincekodhima.com/images/ercp_3.jpg

2.2 Diabeti mellitus

DM është sëmundje endokrine që ka në bazë rritjen e nivelit të glukozës në gjak. Ajo

mund të shfaqet që në fëmijëri, adoleshencë apo në moshat adulte dhe kërkon një

angazhim të madh të pacientit, personelit mjekësor, infermieror dhe familjes. Marrja e

insulinës apo hypogliceminatëve dhe ndryshimi i stilit të jetës do e shoqërojnë pacientin

gjatë gjithë jetës.

Diabeti përkufizohet si një gjendje hiperglikemike kronike që vjen si pasojë e

bashkëpunimit të faktorëve ambiental dhe gjenetikë. Gjithashtu është një sindrom

metabolik kronikë me bazë gjenetike që karakterizohet me insuficiencë relative apo

absolute te insulinës dhe manifestohet me hiperglikemi, glukozuri ,çrregullim të

metabolizmit të proteinave, të yndyrave, ujit, elektroliteve dhe jep ndërlikime vaskulare

dhe nervore që mund të jenë akute ose kronike.3 DM është një problem i përbashkët, që

e komplikon mjekimin e kujdesit intensiv, si dhe komplikimet e tij shkaktojnë një

3 E Peka, L.Neça. E,Rustami, D.Bego, A.Imami- Lelçaj, M.Çela, A. Dervishi, V.Zanaj, V.Mane,

“Infermieristikas ne Specialitete”,Tiranë 2005: faqe 154.

http://www.altincekodhima.com/images/ercp_3.jpg

12

spektër të gjerë simptomash dhe shenjash, ato që shkaktohen nga hiperglikemia akute

mund të ndodhin në çdo fazë të sëmundjes, ndërsa ato që lidhen me komplikimet

kronike fillojnë të shfaqen gjatë dhjetëvjeçarit të dytë të hiperglikemisë. Mbi moshën

65 vjeçare gati 10% e popullatës është diabetike dhe ka mbetur në qendër të vëmendjes

së studiuesve anë e mbanë botës.4

Ekzistojnë katër tipe të diabetit:

1. Diabeti Melllitus tip 1 ( insulinvartës )

2. Diabeti Mellitus tip2 ( joinsulinvartës)

3. Diabeti në shtatzëni ( Gestational Diabetes )

4. Lloje të tjera specifike të diabetit

Duhet të theksohet se llojet madhore të diabetit kanë mekanizma të ndryshëm

patogjenetikë, komplikimet afatgjate në veshka, në sy, nerva dhe në enët e gjakut janë

të njëjta dhe janë shkaku kryesor i sëmundshmërisë dhe i vdekshmërisë. 5 Më të

predisponushëm për diabet janë: personat mbi 40 vjeç, me mbi peshë (obezët), personat

që kanë infeksione të shpeshta të lëkurës, veshkave, që vuajnë nga hipertensioni,

ndodhë në familje me histori diabeti (trashëgimia).

4 Thopson.M Rossini.A Mordes.J “Mjekësia e Kujdesit Intensiv”, Prishtinë 2013: faqe 1245-1250 5 Abbas.K Mitchell.F, “Basic Pathology ROBBINS”, Tiranë 2010: faqe 775-784

13

2.2.1 Diabeti i tipit 1

DM-ja tip 1 është pasojë e ndërveprimeve të faktorëve gjenetikë, mjedisorë dhe

imunologjikë, të cilët shkaktojnë shkatërrimin e qelizave B (beta) të pankreasit dhe

deficiencën e insulinës. Tek diabeti i tipi 1 është e pranishme mungesa e insulinës,

shfaqet papritmas sidomos në moshë të re, ka të bëj me shkatërrimin e qelizave të

pankreasit që prodhojnë insulinën. Mungesa e insulinës shkakton një rritje të glukozës

në gjak para ngrënies , rreth 190-200mg/dl në njerëzit jodiabetik. Fillon të shfaqet në

urinë mbi pragun real rreth 190-200mg\dl. Glukozuria ose glukoza në urine shkakton

te pacientet poliuri (urinim të shpeshtë), polidipsi (etje të shtuar), polifagi (uria të

shtuar) dhe humbje në peshë. Këto janë simptoma karakteristike klasike që bëjnë

zbulimin e sëmundjes. Diabeti tip 1 është vdekjeprurës nëse nuk trajtohet me insulinë.

Injeksioni është metoda më e zakonshme tradicionale për administrimin e insulinës.

Tipi 1 i diabetit është rezultat i pamjaftueshmërisë absolute të sekretimit të insulinës së

shkaktuar nga një proces autoimun që shkatërron qelizat beta. Simptomat mund të jenë

të dobëta ose të rrëmbyera, që varen nga ritmi i pakësimit të insulinës.6 Këta pacientë

kanë më shumë mundësi të bëhen me ketoacidozë dhe kërkojnë mjekim të

menjëhershëm. Dëmtimi i sistemit imun është karakteristikë e diabetit tip 1 edhe pse

shkaktarët e diabeti tip 1 nuk janë zbuluar plotësisht7. Ai shkaktohet nga mungesa totale

e insulinës. Pankreasi i këtyre të sëmurëve nuk prodhon pothuajse fare insulinë. Pa

insulinë organizmi nuk mund të jetojë. Pra, jeta e këtyre të sëmurëve është detyrimisht

e varur nga insulina të cilën do ta marrin me anë të injeksioneve të përditshme. Prandaj

ky tip diabeti është quajtur insulinvartës. Këta të sëmurë, që të jetojnë, duan apo s’duan,

detyrohen të bëjnë patjetër mjekim me insulinë. Diabeti tip 1 vërehet kryesisht te

fëmijët në moshën e re dhe deri 40 vjeç, por dhe tek ata të rritur që janë me peshë

trupore normale ose të ulët, sidomos pleqtë. Ky tip diabeti zhvillohet në përgjithësi

shpejt e zbulohet me lehtësi, sepse ai shoqërohet me shenjat klinike karakteristike, që e

shqetësojnë të sëmurin dhe e çojnë te mjeku apo e detyrojnë të bëjë analizat. Analizat

dalin të çrregulluara. Gjendja e të sëmurëve brenda një kohe të shkurtër (për disa ditë

apo muaj) rëndohet dhe në qoftë se nuk fillohet në kohë mjekimi me insulinë, shfaqet

6 https://www.webmd.com/diabetes/guide/understanding-diabetes-symptoms 7 https://shendeti.com.al/diabeti-rendesia-e-edukimit-terapeutik/

https://www.webmd.com/diabetes/guide/understanding-diabetes-symptomshttps://shendeti.com.al/diabeti-rendesia-e-edukimit-terapeutik/https://www.bing.com/search?q=k%5Dshillap%5Dr+pacient+me+diabet+edukimi+terapeutik&qs=n&form=QBRE&sp=-1&pq=k%5Dshillap%5Dr+pacient+me+diabet+&sc=0-30&sk=&cvid=38969A4B052F42AFA1C3149FA8280A92https://www.bing.com/search?q=k%5Dshillap%5Dr+pacient+me+diabet+edukimi+terapeutik&qs=n&form=QBRE&sp=-1&pq=k%5Dshillap%5Dr+pacient+me+diabet+&sc=0-30&sk=&cvid=38969A4B052F42AFA1C3149FA8280A92

14

koma diabetike, ketoacidike që u rrezikon atyre jetën. Diabeti i pa mjekuar ose i

mjekuar keq krijon në mënyrë të sigurt ndërlikime. Sipas kohës së shfaqjes mund të

ndahen në ndërlikime të mprehta (akute, urgjente të shpejta), dhe në ndërlikime të

largëta, apo të ngadalshme, të cilat mund të grupohen në tri kategori të ndryshme;

ndërlikime që shfaqen në enët e imta të gjakut, në kapilarët e arteriet me kalibër shumë

të vogël; ndërlikime aterosklerotike në enët e gjakut me kalibër të madh; infeksione e

dëmtime në inde e organe të ndryshme të organizmit.8 Për diabetin e tipit të parë

shkaktar kryesorë mbetën sëmundjet virale të cilat nxisin një përgjigje imune nga ana e

organizmit. Si rezultat i kësaj përgjigje, dëmtohen qelizat beta të pankreasit të cilat dalin

jashtë funksionit. Kjo qon në mosprodhim të insulinës dhe rritje të sheqerit në gjak. Kur

sëmundja ka përparuar shfaqen një sërë shenjash klinike të cilat janë tipike dhe

lehtësojnë shumë zbulimin e diagnozës së saj.

Shenjat e diabetit tipit 1 janë :

• Rënia në peshë

• Lodhje

• Urinim i tepruar

• Etje e madhe

• Uri e madhe

• Dobësim i shikimit

• Dehidrimi

• Infeksion urinar dhe infeksion i lëkurës

Pavarësisht marrjes së tepërt të ushqimeve, personi mbetet në gjendjen e urisë derisa

sasia e insulinës bëhet e pranishme për të mundësuar lëvizjen e glukozës për në qeliza.

Kur qelizat nuk mund të marrin glukozën si burim për gjenerimin e energjisë, përdoren

burimet alternative të furnizimit. Konvertimi i acideve të lira dhjamore në trupa ketone

paraqet një opsion rezervë për burimin e energjisë. Për shkak se trupat ketone dhjamore,

ato nuk metabolizohen më, dhe mund të akumulohen në gjak dhe fluide të tjera ekstra

- qelizore kur insulina nuk është e pranishme. Ketonet janë produkte acide.9

8 Jean M.Ekoe, Paul Zimmet, Ry Williams, Sir Georhe Alberti, John Willey - Sons – “The

epidemiology of diabetes an international perspective” 9 Peka.E Neçaj.L Rustami.E Bego.D Imami-Lelçaj.A Çelaj.M Dervishi.A Zanaj.V Mane.V, “Infermieristika në Specialitet”, Tiranë 2005: 154 – 158

15

2.2.2 Diabeti i tipit 2

Diabeti i tipit 2 është një çrregullim metabolik, që shkaktohet nga pamundësia e

pankreasit për të prodhuar insulinë apo për ta përdorur atë si duhet (insulina është një

hormon që i kthen sheqerin, amidonin dhe ushqime të tjera në energji). Ky çrregullim

përfaqëson një numër të madh defektesh të ndryshme fillimisht gjenetike dhe

mjedisore. Ky çrregullim ndodh kur trupi prodhon shumë insulinë, por nuk arrin ta

kryejë funksionin e saj. Sekretimi i insulinës bie nën nivele normale ose të zakonshme

dhe pastaj bie në nivele të pamjaftueshme. Në fillim shumica e pacientëve nuk kërkojnë

mjekim me insulinë (sheqeri në gjak normalizohet nga marrja e mjekimeve të

ndryshme me tableta), por me kalimin e kohës kapaciteti sekretues i pankreasit tenton

të pakësohet dhe është e nevojshme trajtimi me insulinë për të pasur një kontrolle më

të mirë të sheqerit në gjak. Shumica e pacientëve me tipin 2 të diabetit janë zbuluar

rastësisht, gjatë vlerësimit rutinë të faktorëve të riskut për sëmundje kardiovaskulare

ose për arsye të zhvillimit të një mori simptomash.

Shenjat paralajmëruese të diabetit të tipit II janë :

• Infeksione të shpeshta

• Turbullim shikimi

• Plagë që mezi mbyllen

• Mpirje të duarve apo këmbëve

• Etje të pazakontë

• Urinim të shpeshtë

• Uri të jashtëzakonshme

• Humbje të pazakontë në peshë

• Lodhje të përgjithshme

Në mënyrë të jashtëzakonshme, vetëm 20% deri në 25% e individëve me

hiperinsulinemi dhe me rezistencë ndaj insulinës avancojnë të zbulojnë tipin II të

diabetit. Ky avancim është prag për diagnozën para diabetit kur niveli i glukozës së

serumit esëll arrin 100mg/dl ose më lartë.10 Tipi 2 i diabetit bëhet i qartë kur qelizat

10 http://www.medicalnewstoday.com/info/diabetes

http://www.medicalnewstoday.com/info/diabetes

16

beta fillojnë të veniten. Sekretimi i insulinës bie në nivele normale ose të zakonshme

dhe pastaj bien më tej në nivele të pamjaftueshme. Tipi 2 përfshin 90% te të gjithë

pacientëve diabetikë.11Personat e moshuar me anamneze familjare për diabet kanë më

tepër mundësi për të zhvilluar diabet në krahasim me moshatarët e tyre. Po kështu

prevalenca e diabetit është më e rritur në disa grupe të caktuar etnike, duke treguar se

faktori gjentik ka një rol të rëndësishëm.12 Individët të cilët janë obezë, veçanërisht ata

me obezitet central, ata të cilët konsumojnë ushqime të pasura me yndyra dhe me

përbërje të ulët të karbohidrateve komplekse ose që janë aktivë kanë më tepër mundësi

për tu bërë me diabet në krahasim me moshatarët e tyre.

Dieta e varfër, mbipesha, alergjia kronike ndaj ushqimit, infeksionet virale, stresi kronik

dhe faktorët gjenetik, të gjitha këto mund të shkaktojnë ose të kontribuojnë në diabetin

tip 2, i cili karakterizohet kryesisht nga rezistenca ndaj insulinës. Kujdes shenjat e para

të diabetit tip 2: duke përfshirë dëshirat për karbohidrate, periudha të shkurtra të

marramendjes, nervozizmin, progresivitetin në shtimin e peshës, rritjen e triglicerideve

në gjak dhe nivelin e kolesterolit, rritjen progresive të presionit të gjakut dhe infeksionet

e shpeshta fungale. Nëse e gjeni vetën të përjetoni këto simptoma, kërkoni kujdes të

menjëhershëm mjekësorë. Nivelet kronike të larta të glukozës në gjak që shkaktojnë

diabetin, mund të qojë në llojllojshmëri të kushteve shëndetësore. Teprica e glukozës

në gjak ndryshon funksionet normale metabolike dhe biologjike. Prodhimi i shtuar i

insulinës (një gjendje e njohur si hiperinsulemia) mund të shkaktojë dëmtim të enëve

të gjakut dhe gjithashtu mund të nxisë mëlçinë për të rritur prodhimin e kolesterolit

LDL, e cila është e lidhur me rritjen e rrezikut të sëmundjes së zemrës.13 Kjo ndodh për

shkak se glukoza e tepërt në gjak shndërrohet në yndyra, të cilat bëjnë që arteriet e vogla

të ngushtohen e pllakat. Njerëzit me diabet janë 3-4 herë më shumë të ngjarë të vdesin

nga sulmet e zemrës në krahasim me njerëzit pa diabet, të cilët kanë numër të njëjtë të

faktorëve tjerë të rrezikut.

11 Robert E. Rakel “Traktati i mjekësisë së familjes: Teksas 2013 fq:992 12 http://www.diabetes.org/es/informacion-basica-de-la-diabetes/sintomas-de-la-

diabetes/?loc=superfooter-es 13 http://www.keshilla.net/diabeti-ja-shkaktaret-dhe-pasojat/

http://www.diabetes.org/es/informacion-basica-de-la-diabetes/sintomas-de-la-diabetes/?loc=superfooter-eshttp://www.diabetes.org/es/informacion-basica-de-la-diabetes/sintomas-de-la-diabetes/?loc=superfooter-eshttp://www.keshilla.net/diabeti-ja-shkaktaret-dhe-pasojat/

17

DM tip 1 DM tip 2

Etje e theksuar, tharje goje,

poliuri

++ +

Dobësi ose lodhje e shpejtë ++ +

Polifagi me rënie në peshë ++ -

Urinim i shpeshtë sidomos

natën

++ +

Turbullim i shikimit + ++

Prurit + ++

Neuropati periferike + ++

Plagë që mbyllen me

vështirësi

+ ++

Shpesh asimptomatik - ++

Tab.1 Shenjat më të shpeshta të diabetit tip 1 dhe tip 2

“-“ shenjë që nuk paraqitet, “+” shenjë e paraqitur, “++” shenjë tipike

18

2.2.3 Diabeti në shtatzëni

Diabeti gestacional është një formë e intolerancës së glukozës diagnostikuar gjatë

shtatzënisë. Ndodh më shpesh të gratë obeze dhe te ato me një histori familjare të

diabetit. Diabeti nuk e kundërindikon shtatzëninë. Gjatë shtatzënisë, diabeti gestacional

kërkon trajtim të zgjedhur për mbajtjen në kontroll të glukozës në gjak, për të pakësuar

rrezikun e komplikacioneve në fetus dhe të gruas. Shtatzënia mund të jetë e shoqëruar

me diabetin, qoftë kur gruaja është diabetike dhe mbetet shtatzënë apo kur diabeti

lajmërohet gjatë shtatzënisë. Një grua diabetike duhet të ketë një ekuilibër sa më të mirë

të diabetit para se të fillojë një shtatzëni dhe gjatë shtatzënisë duhet të mbajë glikeminë

në shifra normale me qellim që nëna dhe fëmija të mos kenë komplikacione. . Kur niveli

i glukozës rritet në gjakun e nënës, rritet po ashtu edhe në gjakun e frytit, sepse glukoza

kalon përmes placentës në gjakun e frytit. Trupi i fëmijës prodhon insulinën vetanake.

Nëse niveli i glukozës është i lartë, te fëmija prodhohet më tepër insulinë për ta mbajtur

atë në nivel normal. Niveli i ultë i glikemisë nuk i shkakton probleme fëmijës por duhet

pasur kujdes me hiperglikeminë sepse mund të ndikojë në zhvillimin e fetusit. Diabeti

gestational zakonisht lajmërohet në muajt e parë të shtatzënisë dhe shpesh mund të

kontrollohet me ushqim dietal, ndonjëherë nevojitet edhe marrja e insulinës.

Komplikacionet më të shpeshta tek nëna mund të jenë: rëndim i retinopatisë, shfaqje

ose rëndim i nefropatisë diabetike (edema, proteinuri, dëmtim i funksionit renal,

eklampsi, infeksione urinare), hipertension arterial. Diabeti i shtatzënisë në përgjithësi

është i butë, dhe zakonisht shtrohet me dietë të përshtatshme dhe ushtrime. Nëse

shtatzëna ka qenë diabetike para shtatzënisë, atëherë ajo gjatë shtatzënisë duhet të merr

insulinë.14

14 http://www.diabetes.org/living-with-diabetes/complications/pregnancy/

http://www.diabetes.org/living-with-diabetes/complications/pregnancy/

19

2.3 Hipoglikemia

Hipoglikemi quhet ulja e vlerave të glukozës në gjak nën 70mg/dl. Përbën urgjencë

mjekësore ku niveli i glukozës është nën normat e normales. Më së shpeshti lajmërohet

te pacientët të cilët mjekohen me doza të mëdha të insulinës, të pacientet të cilët

konsumojnë sasi të pakta të ushqimit apo merren me aktivitet të zgjatur fizik ose

përdorin alkoolin.15 Situata mund të degradojë deri në humbje ndjenjash dhe rrallë deri

në dëmtim të përhershëm të trurit ose edhe vdekje. Shkaqet e hipoglikemisë janë:

mosmarrja e racionit ushqimorë ose marrja në sasi të pamjaftueshme, marrja e një doze

më të lartë të insulinës, aktiviteti i shtuar fizik (kur ecën ose kryen punë të rënda), marrja

e mjekimeve që shtojnë prodhimin e insulinës, pirja e alkoolit esëll të pashoqëruar me

ushqim. Shenja të një hipoglikemie të lehtë janë: mund të ndihen të uritur, dridhen dhe

lëkunden, djersiten, përjetojnë ankth dhe irritim, puls ose rrahje zemre të shpejta,

shikim i turbullt, marrje mëndsh. Shenja të një hipoglikemie më të rëndë janë: vështirësi

në përqendrim, turbullirë dhe konfuzion, irritim ose sjellje irrituese, ndryshim në sjellje

(mund të bëhet më nervoz) .16 Në rast se e kemi njërën apo disa nga shenjat e mësipërme

duhet të marrim menjëherë 15gr sheqer në formë të ngurtë ose të tretur në ujë. Pasi

kemi marrë 15gr sheqer do presim 15 minuta dhe do bëjmë një matje të glukozës në

gjak. Nëse rezultati është>70mg/dl, kjo do të thotë se e keni kaluar rrezikun dhe duhet

të merrni një miniracion pas kësaj gjendje. Në rast se niveli i glukozës në gjak vazhdon

të jetë

20

2.4 Hiperglikemia

Me hiperglikemi nënkuptojmë sasi të tepërta të glukozës në gjak. Diabeti nuk është

arsyeja e vetme për zhvillimin e sëmundjes, kjo ndodh për shkak të çrregullimeve në

sistemin endokrin, ndërsa hiperglikemia është kronike. Hiperglikemia nënkupton sasi

të tepër të glikozës në gjak. Për dikë me diabet ajo është një shenjë që diabeti i tyre nuk

është i mirë kontrolluar.

Shkaktarët e hiperglikemisë janë:

Dozat e humbura: njerëzit me DIV duhet që të kenë kujdes që të mos humbasin dozat

e insulinës, të kenë kujdes me terapinë e marrë. Mbingrënia: ngrënia e shumë

karbohidrateve të thjeshta mund të rrisë nivelin e glukozës në gjak. Mungesa e të

ushtruarit: ushtrimet e rregullta, ndihmojnë insulinën dhe e tretin. Stresi mendor ose

emocional: të qenit në stres mund të shkaktojë lirimin e glukozës në gjak dhe hormonet

e stresit mund të sjellin rezistencë ndaj veprimit të insulinës, të dyja kontribuojnë në

nivelin e lartë të sheqerit. Stresi fizik: të qenit të sëmurë, të vuajturit e traumave të

mëdha fizike. Çdo stres i rëndë në trup, shembull: një atak në zemër ose sëmundje

veshkash mund të rrisë nivelin e sheqerit në gjak. Në raste te hiperglikemisë pacienti

ndien lodhje, sepse glukoza është duke kaluar në urinë dhe ajo nuk është duke arritur

në qeliza dhe në muskuj, të cilët e kanë të nevojshme atë për energji. Simptomat e

nivelit të lartë të sheqerit në gjak janë: etje e madhe, lodhje dhe dobësi, sasi e madhe

urinimi, humbje peshe dhe vizion të turbullt. Hiperglikemia iu ndodh pjesës më të

madhe të njerëzve me diabet, por ajo nuk ndodh çdo ditë. Nën rrethana normale, trupi

sekreton insulinë për rregullimin e nivelit të sheqerit në gjak dhe për ta mbajtur atë

brenda një norme të shëndetshme (rreth 4 deri në 8 mmol/l).17 Rënia në peshë dhe

lodhja shfaqen pasi energjia e metabolizmit është çrregulluar. Shumica e pacientëve

bëhen të vetëdijshëm për problemin në këtë pikë dhe diagnoza njihet lehtësisht nëse

pacienti kërkon ndihmë.

17http://www.diabetes.org/living-with-diabetes/treatment-and-care/blood-glucose-

control/hyperglycemia.html

http://www.diabetes.org/living-with-diabetes/treatment-and-care/blood-glucose-control/hyperglycemia.htmlhttp://www.diabetes.org/living-with-diabetes/treatment-and-care/blood-glucose-control/hyperglycemia.html

21

2.5 Komplikimet akute të diabetit

Ketoacidoza diabetike është një ndërlikim i shpeshtë dhe i rrezikshëm që përbën

gjithmonë një urgjencë mjekësore. Karakterizohet me ngritje enorme të nivelit të

glikemisë në gjak, e përcjellur me glikozuri, acetonemi dhe acetonuri. Shkaku i shfaqjes

të ketoacidozës përcillet me kalimin e glukozës në urinë e cila me veti merr ujin dhe

kripërat duke shkaktuar dehidrimin e organizmit. Meqë glukoza nuk hynë dot në qeliza

për të plotësuar nevojat energjike të organizmit, zbërthehen proteinat në aminoacide si

dhe yndyrat në acide yndyrore. Prodhohen sasi të mëdha të ketoneve dhe acetonit, duke

shkaktuar acidozë të rëndë. Këto acide gradualisht do të ndikojnë si anestetik në qelizat

e trurit. DKA – ja mund të jetë kompleks i fillestar i simptomave, i cili qon në

diagnostikimin e DM-së tip 1, por ai është më i shpeshtë tek individët me diabet të

diagnostikuar. Shpesh nauzeja dhe të vjellat janë të konsiderueshme dhe prania e tyre

te një individ me diabet justifikon vlerësimin laboratorik për DKA.18 Pacientët janë të

dehidruar me elasticitet të zvogëluar të lëkurës, me pamje të molisur, buzë të thara,

kurse nga goja kundërmon erë e acetonit, e cila ndonjëherë mbushë hapësirën përreth.

Tensioni arterial pëson rënie, pulsi është i shpejtuar, filiform. Frymëmarrja është e

shpeshtë dhe e thellë (frymëmarrja e Kusmaul-it). Nëse nuk merren masat adekuate

urgjente pacienti mund të hyjë në fazën e komës diabetike e cila karakterizohet me

ngushtimin e vetëdijes deri të humbja e plotë – koma, e cila mund të përfundojë me

vdekje.19 Edema cerebrale, një komplikacion tepër i rëndë i konstatuar më shpesh te

fëmijët. Gjatë ekzaminimit, edhe në mungesë të temperaturës, duhet kërkuar shenjat e

infeksionit, të cilat mund të shkaktojnë DKA-në. Ishemia indore (e zemrës, e trurit)

mund të jetë gjithashtu një faktor shpërthyes i DKA-së.20 Ketoacidoza është gjithmonë

një urgjencë mjekësore dhe kërkon kujdes mjekësor. Me trajtimin e duhur zakonisht

rezulton shërim i plotë kurse vdekja mund të vijë nga trajtimi i pamjaftueshëm ose i

vonuar

18 Fauci A. Kasper D. Hauser S. Longo D. Braunwald E. Jameson L. Loscalzo J. “Parimet e mjekësisë interne”:2283 19 Bekteshi.T Ahmetaj.H Elshani.N Hundozi.Z Krasniqi.S Haziri.A Tafarshiku.H Manaj.R Pallaska.K

Krasniqi.A Bejiqi.R, “Kujdesi Shëndetësor për vite të IV të shkollës së mesme të mjekësisë” .Prishtinë

2000: 103 – 105 20 Fauci A. Kasper D. Hauser S. Longo D. Braunwald E. Jameson L. Loscalzo J. “Parimet e mjekësisë

interne”:2283

22

Koma diabetike është një gjendje që zhvillohet në organizëm pasi ka progresuar

ketoacidoza metabolike dhe kur dëmtohet dhe sistemi nervor qendror dhe kjo do të

pasqyrohet me humbjen e vetëdijes, çrregullime të funksionit të ndjeshmërisë dhe me

shenja tjera. Nëse kaloni në një koma diabetike, jeni gjallë por nuk mund të zgjoheni

ose të reagoni në mënyrë të qëllimshme për pamjet, tingujt ose llojet e tjera të

stimulimit.21Kjo komë mund të shfaqet tek te gjithë diabetikët, por kryesisht tek ata

insulinvartës, gjatë një ecurie të paqëndrueshme, ose një gabim në mjekim si harrese e

marrjes se insulinës ose një ndërprerje me dashje ose e keq konceptimit se

hypogliciminatet mund të kurojnë tipin I. Simptomat tek koma diabetike janë: lëkura

është e thatë, frymëmarrja është e thellë dhe e shpejtuar, kundërmon erë acetoni,

bebëzat e syrit janë normale, pulsi është filiform dhe glikemia është mbi 20mmol/L.

Koma diabetike kërkon ofrimin e kujdesit të kualifikuar urgjent. Mungesa në kohë e

tillë çon në vdekjen e pacientit. Duhet mbajtur mend që koma është e kthyeshme dhe

zhvillimi i saj mund të parandalohet.22

Koma hipoglikemike është ndërlikim akut i diabetit dhe vjen si rezultat i rënies së

menjëhershme të glikemisë. Në qendër të patogjenezës së tij është ndërprerja e marrjes

së glukozës në qelizat e trurit. Koma është pasojë e hipoglikemisë së rëndë, në të cilën

niveli i sheqerit në gjak bie dukshëm nën nivelin kritik - zakonisht më pak se 2.6 mmol

/ L. 23 Rreziqet kryesore të kësaj kome janë shenja të rënda neuropsikike. Koma

hipoglikemike karakterizohet me frymëmarrje normale, lëkura është e mbuluar me

djersë, nga e cila janë të lagura edhe ndërresat e pacientit. Kohë pas kohe lajmërohen

konvulsione dhe kontraksione të muskujve. Gjatë hipoglikemisë pacienti ndien uri,

dridhje te trupit, mpirje te duarve, kokëdhembje, dezorientim, konfuzion dhe ne raste

me te rënda humbje të vetëdijes, është me rëndësi të bëhet prevenca e hipoglikemisë

duke e koordinuar dietën, aktivitetin fizik dhe terapinë. Zakonisht koma parandalohet

vetë ose eliminohet në një strukturë mjekësore nëse pacienti është dorëzuar atje me

kohë.

21 https://www.diabet.al/koma-diabetike-3/ 22 https://sq.diabetesentity.com/8488-coma-for-diabetes.html 23 https://sq.diabetesentity.com/6338-hypoglycemic-coma-signs-emergency-algorithm-and-cons.html

https://www.diabet.al/koma-diabetike-3/https://sq.diabetesentity.com/8488-coma-for-diabetes.htmlhttps://sq.diabetesentity.com/6338-hypoglycemic-coma-signs-emergency-algorithm-and-cons.html

23

Shenjat Koma diabetike Koma hipoglikemike

Fillimi I ngadalte (rreth 12 ore) I shpejtë (me minuta)

Gjendja e përgjithshme Shumë e rëndë Person i shëndetshëm

Frymëmarrja E shpejtë, e thellë E rregullt

Oreksi I ulur I shtuar

Etja E shtuar Mungon

Te vjella Zakonisht Rrallë

Dhimbje koke Mungon Shpesh

Sytë Të fundosur Të shkëlqyer, normal

Lëkura E thatë E njome e djersitur

TA(tensioni arterial) I ulur Normal ose i rritur

Palpitacionet Mungojnë Te shpeshta

Nervozizmi Mungon Zakonisht

Tonusi muskular I lëshuar I kontraktuar ose normal

Era e frymëmarrjes Era aceton Pa erë

Tab.2 Dallimet mes komës diabetike dhe hipoglikemike

24

2.6 Komplikimet kronike të diabetit

Ndërlikimet në sy: Retina është një cipë shumë e hollë në fund të syrit që ka rol

vendimtar për shikimin e objekteve. Dëmtimet shfaqen pikërisht në këtë shtresë.

Kapilaret e retinës nën ndikimin e hiperglikemisë kronike shumë vjeçare dëmtohen,

ndrydhen, qahen dhe lëshohen ne sy brenda, te cilat cenojnë retinën e syrit dhe dëmtojnë

pamjen deri në verbim te plotë. Ky ndërlikim quhet retinopatia diabetike. Dhe është

ndër ndërlikimet më të hershme dhe më të shpeshta të tij. Mjeti mjaft efektiv për ti

mbrojtur e mjekuar të sëmurët me këtë diagnozë prej verbimit është aparati me rreze

laser.

Fig.2 Retina tek syri i shëndoshë dhe tek personat diabetik

Burimi: https://www.bvoptometry.com/diabetic-retinopathy/

25

Ndërlikimet në veshka

Në veshka bëhet filtrimi i vazhdueshëm i gjakut. Me anë të këtij filtrimi organizmi

eliminon jashtë urinën , helmet, mbeturinat etj. Diabeti si pasojë e hiperglikemisë së

vazhdueshme për një kohë të gjatë dhjetëra vjeçare mund të dëmtojë kapilaret e hollë

të glomerulëve kështu pengohet filtrimi dhe funksionimi i veshkave ne tersi. Ky

ndërlikim quhet nefropatia diabetike. Nefropatia, sidomos në fazat e përparuara të saj,

kur thuajse bllokohet filtrimi është një ndër ndërlikimet më të rënda e tragjike të

diabetit. Për fat të keq me gjithë progresin në mjekimin e diabetit ky komplikacion

dramatik vazhdon te mbetet mjaft i shpeshtë.

Fig.3 Nefropatia diabetike

BURIMI:https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/chronic-kidney-

disease/symptoms-causes/syc-20354521

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/chronic-kidney-disease/symptoms-causes/syc-20354521https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/chronic-kidney-disease/symptoms-causes/syc-20354521

26

Shputa diabetike

Në fazat më të avancuara nervat dëmtohen aq shumë sa bëhen të pa ndjeshëm, nuk

përcjellin dot as dhembjen, as nxehtësinë, as të ftohtit apo prekjen. Më tepër se 70 % e

të gjitha amputimeve të këmbëve janë pasojë e sëmundjes së diabetit. Problemi më

plagë në shputa është shkaku më i shpeshtë i hospitalizimit të pacientëve me diabet, dhe

shumicës se amputimeve iu paraprinë ulceracionet në këmbë. Kohëzgjatja e sëmundjes,

shkalla e rregullimit te diabetit, deformitetet e shputave, mbathjet jo adekuate dhe

faktorët e tjerë kanë ndikim në zhvillimin e shputës diabetike, që përfaqëson një

problem mjaft kompleks klinik dhe seriozisht e çrregullon shëndetin e të sëmurit dhe

në mënyrë direkte ia rrezikon jetën. Kujdesi për shputën diabetike bëhet më mjekimin

korrekt të diabetit , lënia e duhanit dhe ecja e përditshme me karakter ushtrimor, janë

të vetmet mënyra efikase për tu mbrojtur nga gangrena dhe dëmtimet e tjera të

qarkullimit.

Fig.4 Shputa diabetike

BURIMI: https://podiatrendg.com/diabetic-foot

https://podiatrendg.com/diabetic-foot

27

Ndërlikimet e zemrës dhe trurit

Infarkti i miokardit (që ndodh nga bllokimi i arterieve që furnizojnë me gjak muskulin

e zemrës).

Fig.5 Infarkti miokardiak

BURIMI: https://www.drpolley.com/dont-forget-that-oral-health-is-heart-health/

Tromboza (apo hemorragjia cerebrale që ndodh nga bllokimi apo qarja e arterieve qe

furnizojnë trurin me gjak).

Fig.6 Tromboza në tru

BURIMI: https://www.nhlbi.nih.gov/health-topics/stroke

https://www.drpolley.com/dont-forget-that-oral-health-is-heart-health/https://www.nhlbi.nih.gov/health-topics/stroke

28

Gangrenizimi i këmbës, vjen si shkak i neuropatisë sensore që jep mpirje dhe ftohtësi

të këmbës, dhe nga dëmtimi i enëve të gjakut, të cilat ulin furnizimin me gjak të këmbës,

në këtë mënyrë rriten kushtet për formimin e ulqerave dhe infeksioneve të lëkurës, deri

në raste më të rënda, si nekrozë dhe gangrenë. Faktorë tjetër është ngadalësimi i

shërimit të plagëve. Ulqera diabetike në këmbë është shkaku më i zakonshëm për

amputim të këmbës, pa shkaqe traumatike.

Fig.7 Gangrenizimi

BURIMI:https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pyoderma-

gangrenosum/symptoms-causes/syc-20350386

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pyoderma-gangrenosum/symptoms-causes/syc-20350386https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pyoderma-gangrenosum/symptoms-causes/syc-20350386

29

2.7 Diagnoza

Diagnoza e diabetit përcaktohet në bazë të anamnezës familjare, shenjave klinike,

ekzaminimeve laboratorike si dhe përcaktimi i glukozës në gjak. Një individ mund të

diagnostikohet si diabetik nëse plotëson njërin nga kriteret e mëposhtme:

• Simptoma klinike të diabetit me një glikemi të rastit të paktën

200mg/dl

• Glikemia esëll baraz ose mbi 150mg/dl

• Glikemia 2 ore pas ngarkesës me glukozë mbi 180mg/dl

Diabeti mellit duhet të dyshohet e të kërkohet në mënyrë të veçantë në 1) të gjithë

pjesëtarët e familjes dhe kushërinjtë e të sëmurit; 2) njerëzit obezë, sidomos në ata mbi

40 vjeç; 3) gratë që kanë lindur fëmijë me peshë mbi 4 kg, dhe në ato që kanë lindur

fëmijë të vdekur apo dështuar pa arsye të qartë; 4) njerëzit me hipertension arterial; 5)

sëmundje ishemike të zemrës apo hiperlipidemi; 6) me infeksione të shpeshta të lëkurës

apo rrugëve urinare dhe 7) ata me patologji të ndryshme e të hershme stomatologjike.24

2.8 Kujdesi infermieror

Kujdesi infermieror te diabetiket paraqet një nga hallkat me te rëndësishme të

menaxhimit të kësaj sëmundje, duke qenë se diabeti është një sëmundje që të vret në

heshtje, një rol shumë të rëndësishëm ka personeli infermieror në vlerësimin, në

kujdesin dhe edukimin e pacientëve me qëllim që të minimizohen sado pak

komplikacionet e tij. Menjëherë pas paraqitjes së pacientit në spital infermieri bën

mbledhjen e të dhënave, nëpërmjet intervistës që i bëhet të sëmurit rreth historisë së

sëmundjes dhe shenjave klinike që infermieri arrin të sigurojë nga pamja fizike e

pacientit.

• Sigurohet anamneza familjare.

24 Prof.Adhami.J Doc.Resuli.B Doc.Cocoli.H K.SH.M Bodinaku.K, “Klinika dhe Mjekimi i Sëmundjeve Te Brendshme. Tiranë” 1990: 315 – 317

30

• Vlerëson aparencën tek pacienti ( a duket i shqetësuar, frikësuar, i

lodhur).

• Pyetet i sëmuri për sasinë, shpeshtësinë e pirjes së lëngjeve sepse këta

pacientë janë të prirë për të pirë një sasi të madhe lëngjesh

• Pyetet pacienti edhe për sasinë, dhe shpeshtësinë e urinimit.

• Vlerëson lëkuren (nëse ka probleme, nëse është i djersitur dhe i ftohtë,

nëse lëkura është e thatë turgor).

• Vlerësohet sistemi neurologjik (nëse është i irrituar ose përgjumur).

• Vlerësimi fizik i kompletuar është esencial sepse diabeti mund të

ndikojë në të gjitha sistemet.25

Tek të sëmuret me diabet mellit kujdesi kryesor qëndron në njohjen e shenjave të

ndërlikimeve si dëmtime të lëkurës, zemrës, veshkave, në sy, në sistemin

neuromuskular, në traktin gastrointestinal etj. Infermierët duhet të jenë gjithmonë pranë

për ta mbështetur diabetikun si nga ana mjekësore ashtu edhe nga ana psikologjike. Ta

qetësojnë pacientin nga ankthi dhe stresi i sëmundjes, nuk lejon persona të tjerë të afërm

që të traumatizojnë me gjendjen. Infermieri duhet të japë asistencën e tij në :

rivendosjen e një aktiviteti fizik normal, të kontribuoj në vendosjen e rregullt të

ushqyerjes sipas rekomandimeve për ushqyerjen e diabetikëve, të siguroj komfortin e

pacientit për qetësimin e dhimbjeve, të jap informacionet e nevojshme, të reduktoj

ankthin, të administroj terapinë etj. Kur kujdeseni për pacientët me diabet, vëmendje e

veçantë duhet t'i kushtohet higjienës personale. Kjo vëmendje dyfishohet nëse pacienti

qëndron në shtrat dhe është e nevojshme të kryhet parandalimi i plotë i plagëve të

presionit, të lani pacientin pas çdo administrimi fiziologjik, sepse glukoza e lartë në

gjak irriton shumë lëkurën dhe shkakton kruajtje. Pas larjes, lëkura fshihet e thatë dhe

trajtohet me pluhur.26

25 Tomja A. Pula A. Basha E “Bazat e infermieristikes së përgjithshme” 26 https://sq.pobedidijabetes.org/6632-features-of-nursing-care-for-patients-with-diabetes.html

https://sq.pobedidijabetes.org/6632-features-of-nursing-care-for-patients-with-diabetes.html

31

2.9 Mjekimi

Diabeti i pa mjekuar mirë favorizon infeksionin, kurse këto nga ana e tyre e çrregullojnë

dhe rëndojnë akoma më shumë diabetin. Mjekimi i diabetit përfshin hypogliceminatet

dhe insulinoterapinë. Qëllimet e mjekimit të diabetit janë:

• Eliminimi i simptomave të shkaktuara nga hiperglikemia

• Reduktimi ose eliminimi i komplikacioneve afatgjata mikrovaskulare ose

makrovaskulare të diabetit melit

• Krijimi i mundësisë që pacienti të ketë një mënyrë jetese sa më normale që

të jetë e mundur.27

Në mënyrë që të arrihen këto objektiva, mjeku duhet të identifikojë dhe të synojë

arritjen e një niveli të caktuar të kontrollit të glikemisë për secilin pacient, duhet ta

pajisë pacientin me të gjitha të dhënat edukative dhe farmakologjike që nevojiten për

ta arritur këtë nivel të glikemisë dhe duhet të kontrollojë/trajtojë komplikacionet e

diabetit. Trajtimi i një individi me diabet ka nevojë për një grup shumëdisiplinor.

Anëtarët e grupit të kujdesi shëndetësor janë personeli i kujdesit shëndetësor,

endokrinologu, një edukator i certifikuar i diabeti dhe dietologu. Përveç aspekteve

fizike te diabetit, në kujdesin e diabetit mund të ndikojnë edhe çështjet shoqërore,

familjare, financiare, kulturore dhe çështjet e lidhura me punësimin.

27 Fauci A. Kasper D. Hauser S. Longo D. Braunwald E. Jameson L. Loscalzo J. “Parimet e mjekësisë interne”:2294

32

2.10 Kujdesi terapeutik

Insulinoterapia

Insulina është një hormon që prodhohet nga gjëndra e pankreasit. Ajo luan rol kyç në

përpunimin e sheqerit nga organizmi ynë, duke bërë të mundur futjen e tij në qelizat

indore. Insulina është mjekimi bazë i diabetit. Ajo përdoret nëpërmjet injeksioneve të

nënlëkurës, pompës së insulinës, së bashku me menaxhimin diabetikë, duke përfshirë

monitorimin e karbohidrateve dhe kontrolli i niveleve të glukozës në gjak, duke përdor

metrat e glukozës. Ky mjekim jepet në dy injeksione, mëngjes dhe mbrëmje 15-30

minuta para ushqimit. Jepet me rrugë intravenoze dhe subkutane 28 Eliminohet

nëpërmjet urinës dhe bilës. Ekzistojnë disa forma insuline: insulinë me veprim të

shkurtër, mesatar dhe të gjatë. Preferohet kombinimi i këtyre formave. Vendi i

injektimit ndërrohet pas çdo radhe injektimi, ai ndikon gjithashtu në kohëzgjatjen e

fillimit të veprimit: bark (shpejtë), pjesën e sipërme të krahut (ngadalë), pjesa e sipërme

e këmbës (akoma më ngadalë).

Llojet e insulinës janë:

Insulina me veprim shumë të shpejtë, janë insulina Lispro dhe Astro. Efekti i tyre fillon

pas 5-15 minutash dhe zgjatë 3-4 orë.

Insulina me veprim të shpejtë, janë insulinat kristale dhe semilente. Insulina kristale

fillojnë efektin pas 20-40 minutash dhe zgjat deri në 8 orë, kurse semilente fillojnë

veprimin pas 30-60 minutash dhe zgjat deri në 14 orë.

Insulina me veprim të ndërmjetëm, si insulinat Lente dhe Isophan që fillojnë efektin pas

1-2 orësh dhe zgjasin 18-24 orë.

Insulina me veprim të ngadalë, si insulina Ultralente, protaminë zink dhe Glarginë që

fillojnë efektin pas 4-6 orë dhe zgjasin deri në 36 orë. Insulina ordinere, e cila është

insulinë kristale që injektohet në venë për një veprim të menjëhershëm.29

28 Fauci A. Kasper D. Hauser S. Longo D. Braunwald E. Jameson L. Loscalzo J. “Parimet e mjekësisë interne”:2295 29 https://www.endocrineweb.com/conditions/type-1-diabetes/what-insulin

https://www.endocrineweb.com/conditions/type-1-diabetes/what-insulin

33

Hypoglicemiantët oralë merren nga goja për uljen e glukozës në gjak. Stimulojnë

pankreasin të prodhojë më shumë insulinë dhe nxisin receptorët insulinik për

shfrytëzimin e insulinës në mënyre sa më efikase. Ato përdoren vetëm në diabetin tip

2. Një pjesë e tyre ndikon pozitivisht në rritjen e ndjeshmërisë së organeve përkatëse

ndaj efekteve të insulinës.

Derivatet e Sulfonilureve (p.sh glibenklamide), stimulojnë pankreasin të prodhojë më

shumë insulinë, duke rritur në këtë sasinë e insulinës që derdhet në gjak. Kjo insulinë

shtesë e detyron glukozën të hyjë në muskuj (inde) me sforcim.

Tiazolidinedionet - veprimi është i menjëhershëm, por ulin rezistencën periferike ndaj

insulinës. Nxisin rishpërndarjen e dhjamit nga lokalizimet qendrore drejt lokalizimeve

periferike.

Biguanidet (p.sh. metformina) rrisin ndjeshmërinë e mëlçisë dhe organeve të tjera ndaj

efekteve të insulinës dhe pakësojnë dëshirën për të ngrënë. Përfaqësues i kësaj klase

medikamentoze është METFORMINA që ekziston edhe me emrin GLUCOPHAGE.

Redukton glikeminë esëll dhe nivelin e insulinës, përmirëson profilin lipidik dhe nxit

një rënie modeste në peshë. Merret 3 here në ditë, në doze maksimale deri 2500gr

(5tableta) në mes ose me shpesh pas ushqimit. Nuk shkakton hipoglikemi. Duhet pasur

kujdes në rastet kur ka dëmtime shoqëruese të zemrës.

Analogët e metiglindies (Repaglinide), stimulojnë pankreasin të prodhojë më shumë

insulinë. Efekti është më i shkurtër se sulfoniluremët, prandaj kombinohen me barna të

tjera. Merren para bukë dhe ndihmojnë në kontrollin e glukozës pas ngrënies.

Glitazonet - përmirësojnë absorbimin e glukozës nga qelizat e trupit. Kjo bën që të

bjerë niveli i glukozës në gjak. Në barnat e këtij grupi hyjnë roziglitazoni dhe

pioglitazoni.

Akarboza - është bllokues i alfa-glukozidazës. Ngadalëson degradimin e

karbohidrateve në glukozë dhe absorbimin në gjak. Kështu evitohet rritja e

përqendrimit të glukozës në gjak. Akarboza pengon thithjen e sasive të tepërta të

glukozës në zorrën e hollë. Doza vendoset nga mjeku dhe ndryshon sipas pacientit dhe

tolerancës se tij.30

30 http://emedicine.medscape.com/article/1914705-treatment

http://emedicine.medscape.com/article/1914705-treatment

34

Dieta

Pacienti me diabet duhet të edukohet për sa i përket ushqyerjes, aktivitetit fizik, kujdesit

të diabetit gjatë sëmundjeve dhe medikamenteve. Një nga hallkat kryesore te diabetikët

është planifikimi i racionit që ata marrin. Prandaj pacienti diabetik duhet të punojë

ngushtë me mjekun specialist për të vendosur se si duhet të përdorë vaktet e ushqimit,

me qëllim që të mbajë sa më në normë glikeminë në trupin e tij. . Plani i vakteve të

ushqimit duhet të përmbajë sasinë e duhur të kalorive, në mënyrë që të mbajë në nivel

dhe glukozën në gjak. Mjeku duhet të rishikoj ushqimet që pacienti përdor gjatë kësaj

kohe dhe me anë të saj ai duhet të planifikoj një listë me ushqimet të cilat pacienti duhet

ti përdor më shumë përpikëri, në mënyrë që të bëj një jetë normale. Një pjesë e vaktit

që duhet të përdor pacienti është edhe insulina. Ushqimi duhet të hahet ne të njëjtën

kohë çdo ditë. Pacienti duhet të mbajë shënim sasinë dhe llojin e ushqimit që përdor si

(karbohidratet, yndyrat dhe proteinat) te cilat duhet të jenë kosistente çdo ditë, pa e

tepruar me to. Për çdo të sëmurë dieta është individuale, përmban proteina, vaj bimore,

pemë, perime ( të cilat nuk përmbajnë sheqer ) dhe nevojiten si të mjaftueshme të

vitaminave ushqyese. Ushqimi përgatitet mirë dhe patjetër duhet të jetë i zier si duhet,

nuk lejohet të fërguarit e materieve ushqyese në vaj dhe në gjalpë. Kripa gjithashtu

duhet kufizuar në kufizuar në masën 6 gr në ditë. Ushqime që nuk lejohen janë amidoni,

orizi, brumërat, frutat e thata. Ushqime që mund të përdoren pa kufizim janë: zarzavate,

domate, tranguj, karrota, sallatë jeshilë, lulelakër, speca, panxhar i kuq, qepë, lakër e

bardhë, fasule etj. Lëngjet si: ujë mineral, lëngje zarzavatesh, kafe ose çaj pa sheqer

etj.31Rekomandohen vakte të shumta por në sasi të vogla, duke evituar hiperglikeminë

pas ngrënies. Tre racionet kryesore dhe 2-3 të ndërmjetëm, për të sëmurët që kryejnë

aktivitet fizik rekomandohet një meny në bazë të peshës, moshës dhe orëve të

veprimtarisë.

31 http://www.medicalnewstoday.com/

http://www.medicalnewstoday.com/

35

III. QËLLIMI

Qëllimi i punimit të kësaj teme të diplomës është zgjerimi i njohurive për sëmundjen e

diabetit, njohja me komplikimet e diabetit, kujdesin terapeutik dhe kujdesin infermieror

ndaj pacientëve. Qëllimi tjetër është ndërgjegjësimi i pacientëve në lidhje me dietat e

veçanta, aktivitetin fizik dhe stilin e jetesës.

IV. METODOLOGJIA

Metoda hulumtuese e përdorur në punim është rishikimi i literaturës. Si burime parësore

kemi shfrytëzuar literaturë të bollshme nga biblioteka e fakultetit, biblioteka e qytetit

dhe interneti. Ndërsa si burime dytësore janë të dhënat e marra nga regjistrat në spitalin

rajonal “Isa Grezda” në Gjakovë. Të dhënat që janë marrë nga spitali për vitin 2018 dhe

2019 janë shprehur si numra absolute dhe përqindje të paraqitura në tabela dhe

grafikone.

36

V. REZULTATET

Rezultatet në vitin 2018

Gjatë hulumtimit të vitit 2018 janë konstatuar 111 persona me diabet mellit, nga gjinia

femërore janë 50 ndërsa nga gjinia mashkullore janë 61 raste. Në tabelë dhe në figurë

janë paraqitur rastet me diabet mellit sipas gjinisë dhe grupmoshës.

Gjinia Numri Përqindja

Femra 50 45%

Meshkuj 61 55%

Gjithsej 111 100%

Tab.3 Numri i pacientëve me diabet gjatë vitit 2018 i shprehur në përqindje

Grafikoni 1. Struktura e pacientëve sipas moshës e shprehur në përqindje

Gjatë hulumtimit të vitit 2018 janë konstatuar 111 raste me DM. Prej tyre me moshë 1-

54 vjeç kanë qenë 9 pacient (8,1%), prej moshës 55-64 vjeç kanë qenë 36 pacient

(32,43%), mbi moshën 65 vjeç kanë qenë 46 pacient (41,44%), dhe moshë e panjohur

kanë qenë 20 pacient ( 18%).

8,10%

32,43%

41,44%

18%

1 deri 54

55 deri 64

mbi 65

I panjohur

37

Rezultatet në vitin 2019

Gjatë hulumtimit të viti 2019 janë konstatuar 273 persona me DM, nga gjinia femërore

janë 144 raste ndërsa nga gjinia mashkullor janë 129 raste. Në tabelë dhe figurë janë

paraqitur rastet me diabetin mellit sipas gjinisë dhe grupmoshës.

Gjinia Numri Përqindja

Femra 144 53,4%

Meshkuj 129 46,6%

Gjithsej 273 100%

Tab.4 Numri i pacientëve me diabet gjatë vitit 2019 i shprehur në përqindje

Grafikoni 1. Struktura e pacientëve sipas moshës e shprehur në përqindje

Gjatë hulumtimit të vitit 2019 janë konstatuar 273 raste me DM. Prej tyre me moshë

10-44 vjeç kanë qenë 19 pacient (8,7%), me moshë 44-54 vjeç kanë qenë 32 pacient

(12,6%), me moshë 55-64 vjeç kanë qenë 82 pacient (25,7), dhe mbi moshën 65 vjeç

kanë qenë 140 pacient (53%).

8,7%

12,6%

25,7%

53%

10 deri 44

44 deri 54

55 deri 64

mbi 65

38

VI. DISKUTIM

Në Kosovë nuk ka statistika të sakta të pacientëve me diabet. Të dhënat e raportuara në

kujdesin shëndetësor primar për vitin 2018 të pacientëve të varur nga insulina janë mbi

13 mijë ku prevalenca më e lartë është e gjinisë femërore prej 57.4%. Në Kosovë

konsiderohen diku 5-7% e popullatës janë me prevalencë të sëmundjes, ku 20-30% prej

tyre janë të varur nga insulina, e cila ofrohet falas nga Ministria e Shëndetësisë.

Në Shqipëri në vitin 2013 janë prezantuar me diabet 120-150 mijë raste. Mosha më e

prekur me diabet është 40-65 vjeç që përbën gati 40% të rasteve. Diabeti që atakohet

më shumë është DJIV me 90% ndërsa DIV me 10%. Diabeti po haset edhe tek popullata

adulte rreth 1,9%.

VII. PËRFUNDIM

Si përfundim pas gjithë këtyre statistikave që janë bërë në spitalin e Gjakovës “Isa

Grezda” në vitin 2018 kanë qenë 111 pacientë me DM, ku gjinia mashkullore është më

e atakuar ndërsa në vitin 2019 kanë qenë 273 pacientë ku gjinia femërore është më e

atakuar. Mosha më e prekur është mbi 65 vjeç. Të dhënat nga studimi treguan se çelësi

i arritjes së një kujdesi infermierorë që do të parandalonte komplikimet e vonshme të

diabetit qëndron në edukimin e vazhdueshëm të pacientëve në lidhje me mënyrat se si

të evitohen këto komplikime. Ne si staf infermierorë duhet që vazhdimisht ta

këshillojmë pacientin që ta mbanë peshën ideale trupore, mbajtja e vlerave të përafërta

të normoglikemisë tek pacientët e moshës 65 – 75 vjeçare dhe në mënyrë të arsyeshme

t’i përshtaten atyre vlerave. Për shkak se po rritet numri i DJIV të moshat e reja

rekomandohet të kontrollohet pesha trupore, dhe masat për ulje të peshës trupore mbi

normale duke filluar nga grup moshat e fëmijëve.

39

VIII.a) REZYME

Hyrje: Diabeti është një sëmundje e cila po prek gjithnjë e më shumë botën duke mos

veçuar as vendet më të zhvilluara dhe nga natyra e zhvillimit të saj si një sëmundje me

problematikë globale kërkon një përkushtim maksimal nga stafi mjekësorë, nga

pacientët, nga familja dhe gjithë shoqëria.

Qëllimi: Qëllimi i këtij punimi është që të rrisim njohuritë për diabetin, çfarë e

shkakton, cilat janë simptomat dhe mënyra si mjekohet.

Metodologjia: Metoda hulumtuese e përdorur në punim është rishikimi i literaturës. Si

burime parësore kemi shfrytëzuar literaturë nga biblioteka e fakultetit dhe interneti.

Ndërsa si burime dytësore janë marrë të dhëna nga regjistrat në spitalin rajonal “Isa

Grezda” në Gjakovë.

Përfundimi: Në bazë të grumbullimit të dhënave në vitin 2018 tek personat me DM,

nga 111 raste të cilat janë paraqitur në spital 61 janë meshkuj ndërsa 50 janë femra. Në

bazë të grumbullimit te të dhënave në vitin 2019 tek personat me DM, nga 273 raste të

cilat janë paraqitur në spital 129 janë meshkuj ndërsa 144 janë femra.

40

b) SUMMARY

Introduction: Diabetes is a disease which is increasingly affecting the world without

isolating even the most developed countries, by the nature of its development as a

disease with global difficulties it requires a maximal commitment from medical staff,

patients, family and the entire society.

Purpose: The main purpose of this work is knowledge increasing about DM, what

causes it, what are the symptoms and how it is treated.

Methodology: the research method used in the paper is the literature review. As

primary sources we have used literature from faculty library and the internet. While as

secondary sources are taken data from the registers at the regional hospital “Isa Grezda”

in Gjakova.

Conclusion: Based on the data collection in 2018 in persons with DM, out of 111 cases

that were presented to the hospital, 61 are male and 50 are female. Based on the data

collection in 2019 in persons with DM, out of 273 cases which were presented to the

hospital, 129 are male and 144 are female.

41

IX. REFERENCAT

- Drita Totozani dhe Sofika Qamirani, “Anatomia normale e njeriut”, pjesa e parë, fq 171

- Abbas.K Mitchell.F – Basic Pathology ROBBINS. Tiranë2010: 775-784

- Thopson.M Rossini.A Mordes.J “Mjekësia e Kujdesit Intensiv”, Prishtinë 2013: fq 1245-1250

- Jean M.Ekoe, Paul Zimmet, Ry Williams, Sir Georhe Alberti, John Willey - Sons – “The

epidemiology of diabetes an international perspective”

- Peka.E Neçaj.L Rustami.E Bego.D Imami-Lelçaj.A Çelaj.M Dervishi.A Zanaj.V Mane.V

“Infermieristika në Specialitet”, Tiranë 2005:fq 154 – 158

- Robert E. Rakel “Traktati i mjekësisë së familjes”: Teksas 2013 fq:992

- Bekteshi.T Ahmetaj.H Elshani.N Hundozi.Z Krasniqi.S Haziri.A Tafarshiku.H Manaj.R

Pallaska.K Krasniqi.A Bejiqi.R “Kujdesi Shëndetësor për vite të IV të shkollës së mesme të

mjekësisë”, Prishtinë 2000: 103 – 105

- Fauci A. Kasper D. Hauser S. Longo D. Braunwald E. Jameson L. Loscalzo J. “Parimet e

mjekësisë interne”: fq 2306

- Prof.Adhami.J Doc.Resuli.B Doc.Cocoli.H K.SH.M Bodinaku.K, “Klinika dhe Mjekimi i

Semundjeve Të Brendshme”, Tiranë 1990: 315 – 317

- Tomja A. Pula A. Basha E “Bazat e infermieristikës se përgjithshme”

https://www.webmd.com

https://shendeti.com

http://www.medicalnewstoday.com

http://www.diabetes.org

https://www.diabet.al

https://www.webmd.com/https://shendeti.com/http://www.medicalnewstoday.com/http://www.diabetes.org/https://www.diabet.al/

42

https://sq.diabetesentity.com

https://www.bvoptometry.com

https://www.mayoclinic.org

https://www.endocrineweb.com

http://emedicine.medscape.com

https://sq.diabetesentity.com/https://www.bvoptometry.com/https://www.mayoclinic.org/https://www.endocrineweb.com/http://emedicine.medscape.com/