Na osnovu lana 18 Zakona o ivotnoj sredini (Sl. list CG, br. 48/08, 40/10 i 40/11) i lana 48 Statuta Glavog grada (Sl. list RCG optinski propisi, br. 28/06 i Sl. list RCG optinski propisi, br. 39/10 i 18/12) Skuptina Glavnog grada Podgorice, na sjednici odranoj 17. februara 2015. godine, donijela je -

ODLUKU

o donoenju Lokalnog plana zatite ivotne sredine Glavnog grada Podgorice za period 2015.-2019. godine

lan 1

Donosi se Lokalni plan zatite ivotne sredine Glavnog grada - Podgorice za period 2015.-2019. godine.

lan 2

Ova Odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u Slubenom listu CG Optinski propisi.

Broj: 02-030/15-224

Podgorica, 17. februara 2015. godine

SKUPTINA GLAVNOG GRADA PODGORICE

PREDSJEDNIK SKUPTINE,

dr ore Suhih

120

LOKALNI PLAN

ZATITE IVOTNE SREDINE

GLAVNOG GRADA PODGORICE

2015. - 2019.

Novembar, 2014. godina

Sadraj:

1. Uvod5

1.1. Cilj i zadaci Lokalnog plana zatite ivotne sredine Glavnog grada 5

1.2. Principi Lokalnog plana zatite ivotne sredine i metodologija izrade6

1.3. Primjena Lokalnog plana zatite ivotne sredine7

1.4. Zakonodavni okvir, propisi na nacionalnom nivou i nivou Glavnog grada7

1.5. Znaenje izraza - ekoloki rjenik13

2. Izvod iz PUP-a i SEA-a14

3. Istorija razvoja Podgorice23

4. Karakteristike prirodnih uslova25

4.1. Geografski poloaj i topografske karakteristike Glavnog grada25

4.2. Geoloke i geomorfoloke karakteristike25

4.3. Hidroloke karakteristike27

4.3.1. Povrinske vode 27

4.3.2. Podzemne vode28

4.4. Klimatske karakteristike sa meteorolokim pokazateljima 29

4.5. Flora i fauna30

5. Analiza postojeeg stanja32

5.1 Stanovnitvo32

5.2. Privreda33

5.2.1. Industrija33

5.2.2. Poljoprivreda34

5.2.3. Turizam35

5.2.4. Zaposlenost40

5.3. Saobraaj41

5.4 Naselja u urbanom i ruralnom dijelu Glavnog grada41

5.5. Nauka i obrazovanje43

5.6. Sport i rekreacija43

5.7. Kultura44

6. Ekoloki profil45

6.1. Vazduh - postojee stanja45

6.1.1. Izvori zagaivanja i uzroci degradacije49

6.2. Voda - postojee stanje50

6.2.1. Izvori zagaivanja i uzroci degradacije53

6.3. Voda za pie - postojee stanje54

6.3.1. Izvori zagaivanja i uzroci degradacije55

6.4. Zemljite - postojee stanja 56

6.4.1. Izvori zagaivanja i uzroci degradacije57

6.5. Radionuklidi - postojee stanje58

6.6. Zatiena prirodna dobra i biodiverzitet - postojee stanje60

6.6.1. Izvori zagaivanja i uzroci degradacije63

6.7. Urbano zelenilo - postojee stanje64

6.7.1. Izvori zagaivanja i uzroci degradacije66

6.8. Komunalni otpad i otpadne vode66

6.8.1. Komunalni otpad - postojee stanje66

6.8.1.1 Analiza uticaja69

6.8.2 Otpadne vode - postojee stanje69

6.8.2.1 Analiza uticaja70

6.9. Klimatske promjene ..............................................................................................71

6.9.1 Postojee stanje .....................................................................................71

6.9.2 Analiza uticaja ........................................................................................72

6.10. Odrivo upravljanje energijom ............................................................................74

7. Strategija zatite ivotne sredine75

7.1. Vizija odrivog razvoja75

7.2. Projekti u oblasti zatite ivotne sredine78

8. Akcioni plan zatite ivotne sredine81

8.1. Uslovi i mjere zatite ivotne sredine81

8.2. Subjekti koji su zadueni za sprovoenje 81

8.3. Mehanizmi praenje stanja ivotne sredine82

8.4. Plan aktivnosti83

Informacija o realizaciji aktivnosti iz Akcionog plana zatite ivotne sredine 2010. 2014........................................................................................................................................95

Literatura153

Obraivai:

Lazarela Kalezi, Pomonik sekretara u Sekretarijatu za planiranje i ureenje prostora i zatitu ivotne sredine;

Branka Kneevi, samostalni savjetnik u Sekretarijatu za planiranje i ureenje prostora i zatitu ivotne sredine;

Veselinka Vukevi, samostalni savjetnik u Sekretarijatu za planiranje i ureenje prostora i zatitu ivotne sredine;

Dejan Mugoa, samostalni savjetnik u Sekretarijatu za planiranje i ureenje prostora i zatitu ivotne sredine;

Tonja Rati, savjetnik u Sekretarijatu za planiranje i ureenje prostora i zatitu ivotne sredine;

Mirjana Perovi, samostalni savjetnik u Sekretarijatu za razvoj preduzetnitva; Milanka Baljevi, vii savjetnik u GO Golubovci;

Mr Emin Adovi, rukovodilac sektora za opte i upravne poslove, finansije i drutvene djelatnosti u GO Tuzi;

Biljana Nikosavi, ekoloki koordinator u Vodovod i kanalizacija d.o.o.;

Vesna Popovi, samostalni savjetnik u JU Muzeji i galerije;

Prof. dr Petar ivkovi, konsultant

Prof. dr Jovan Kavari, konsultant

1. Uvod

Lokalni plan za zatitu ivotne sredine za period 2010 2014. donesen je 26. februara 2010. godine i istim su elaborirane osnovne karakteristike i osobenosti podruja Glavnog grada, sagledani razvojni i socijalni elementi i izvrena procjena postojeeg stanja segmenata ivotne sredine. Shodno tome, identifikovani su problemi i izazovi i osmiljene aktivnosti ijim sprovoenjem se doprinijelo ekonomskim aspektima razvoja, ouvanju prirodnih resursa, jaanju kapaciteta i uloge graana, unaprjeenju kvaliteta ivota.

Informacijom o realizaciji aktivnosti iz Akcionog plana zatite ivotne sredine 2010. - 2014. koja je sastavni dio ovog dokumenta, dat je kratak prikaz nivoa implementacije predvienih aktivnosti u prethodnom periodu.

Na osnovu razmotrenih rezultata, uvrtavanjem promjena i novih podataka, te procjenom potreba, ali i realnog sagledavanja kapaciteta i mogunosti, izvreno je auriranje datog dokumenta i definisanje novog Akcionog plana.

Sadrajno i ovog puta dokument je podijeljen u cjeline. U prvom dijelu dat je opti prikaz osnovnih karakteristika podruja, analiza dostupnih podataka i informacija o Glavnom gradu vezanih za stanje pojedinih segmenata ivotne sredine, naroito za uzroke, uticaje i posledice, te sagledavanje kratkoronih i dugoronih ciljeva kroz viziju budueg razvoja. Zavrni dio dokumenta ini Akcioni plan sa aktivnostima koje se planiraju sprovesti u zacrtanom periodu.

1.1. Cilj i zadaci lokalnog plana zatite ivotne sredine

Glavnog grada

Cilj izrade ovog dokumenta jeste da se sublimira ono to je postignuto u ranije definisanom periodu, evidentiraju trendovi i promjene, uvrste novine kada su u pitanju standardi, te da se definiu budue aktivnosti kako bi se ostvarila zacrtana vizija odrivog razvoja i dostizanje evropskih normi u oblasti zatite ivotne sredine.

Prema opteprihvaenim meunarodnim dokumentima, smjernice za budue aktivnosti ukazuju da se rjeenja za sve intenzivnije probleme zagaenja, uticaja ekstremnih klimatskih pojava i neracionalnog korienja prirodnih resursa, nalaze upravo na lokalnom nivou. Lokalne vlasti uestvuju u planiranju, rukovoenju i odravanju ekonomske i drutvene infrastrukture, iniciraju i nadgledaju proces planiranja, usvajaju lokalnu politiku zatite ivotne sredine, te sprovode nacionalnu regulativu. Kao nivo vlasti koji je najblii obinom ovjeku, lokalne vlasti imaju i najznaajniju ulogu u edukaciji i mobilizaciji javnosti za implementiranje principa odrivog razvoja.

Pored toga, jaanje lokalnih zajednica podrazumijeva jaanje demokratskih procesa u smislu decentralizacije mehanizama odluivanja i djelovanja, naroito kada je u pitanju ostvarivanje prava graana.

Implementacijom Plana postii e se efikasno, efektivno i odrivo upravljanje prirodnim resursima, unaprjeenje saradnje unutar sektora stvaranjem partnerskih odnosa na lokalnom nivou, poveanje sposobnosti rjeavanja i suoavanja sa problemima ugroavanja ivotne sredine, omoguavanje stvaranja koncenzusa o prioritetima, podsticaj za donoenje ekonomski opravdanih odluka.

Shvatajui vanost ukljuivanja javnosti, akcenat je stavljen upravo na intenziviranje saradnje slubi Glavnog grada i graana kroz sprovoenje planiranih mjera i aktivnosti, rjeavanje pitanja od znaaja za zatitu ivotne sredine i unapreenje kvaliteta ivljenja. Iz datog proizilazi da je neophodno ustanoviti instrumente za ukljuivanje graana kao partnera, kako po pravima, tako i u odgovornostima na ovom polju. Donoenje odluka koje se tiu ivotne sredine je dobar nain da se u njih integriu kulturna, socijalna, ekonomska i tehnoloka pitanja i da se doe do opteprihvatljivih rjeenja.

1.2. Principi Lokalnog plana zatite ivotne sredine i

metodologija izrade

Definisani principi zatite ivotne sredine nesporno su osnov na kojem e se uspostaviti svaki instrument djelovanja. Princip odrivog razvoja odnosi se na prihvatanje koncepta kojim e se na ravnopravan nain tretirati socijalna, ekonomska i pitanja zatite ivotne sredine. Jedan od preduslova primjene upravo je da se strategije, planovi, programi baziraju na polazitima odrivosti i da podstiu istu.

Princip integrisanog pristupa implementira se kroz ukljuivanje zahtjeva ouvanja zatite ivotne sredine u sve sfere djelovanja tako to se sprjeavaju odnosno smanjuju rizici na najmanju moguu mjeru.

Korienje obnovljivih i neobnovljivih prirodnih resursa vezano je za razvoj, ali i za naine njihove eksploatacije, tako da se nesporno moraju primjenjivati metodologije koje u osnovi sublimiraju princip ouvanja prirodnih resursa.

Princip saradnje je vrlo vaan element, jer pitanja zatite ivotne sredine nemaju granice ni kada se radi o lokalnom prostoru ni nacionalnom. Drava obezbijeuje saradnju i solidarnost u rjeavanju globalnih i meudravnih pitanja zatite ivotne sredine, posebno verifikovanjem meunarodnih ugovora konvencija i saradnjom sa drugim dravama. Vlada i jedinice lokalne samouprave, u okviru svog djelokruga, solidarno uestvuju u sprovoenju efikasnih mjera zatite ivotne sredine iz svoje nadlenosti.

Zagaiva je odgovoran za zagaivanje i tetu nanijetu ivotnoj sredini i duan je da snosi trokove otklanjanja tete, to prepoznajemo kao princip zagaiva plaa. Isto tako, svako ko koristi prirodne resurse mora da plati cijenu za njihovo korienje i rekultivaciju prostora - princip korisnik plaa.

Princip prevencije i princip predostronosti predstavljaju vane instrumente kako bi se izbjegle negativne posljedice, tako da svaka aktivnost mora biti planirana i sprovedena na nain da prouzrokuje najmanju moguu promjenu i najmanji mogui rizik po ivotnu sredinu i zdravlje ljudi. Kada nije sigurno kakve posljedice moe prouzrokovati eventualni zahvat, moraju se sprovesti sve raspoloive procedure za ocjenu oekivanih uticaja i preventivne mjere za smanjenje istih ili se odustati od njegove realizacije.

Pravo da graanin bude obavijeten o stanju ivotne sredine i da uestvuje u procesu donoenja odluka ije bi sprovoenje moglo da utie na ivotnu sredinu je princip pristupa informacijama i uea javnosti, koji je neizostavno sastavni dio politike zatite ivotne sredine i veeg broja legislativnih rjeenja.

Proces auriranja Lokalnog plana zatite ivotne sredine Glavnog grada zapoet je krajem perioda za koji je isti donesen, odnosno u drugoj polovini 2013. godine. Prvi korak u okviru date aktivnosti odnosio se na evaluaciju stepena realizacije Planom definisanih aktivnosti, te prikupljanje novih, relevantnih podataka i identifikaciju promjena u prethodnom periodu o emu je sainjena Informacija koja ini sastavni dio ovog dokumenta.

Naredni korak, zasnovan na rezultatima i zakljucima do kojih se dolo tokom prethodno opisane faze, ukljuivao je pripremu nove verzije Plana, sa naroitim akcentom na definisanju aktivnosti koje e biti realizovane u narednom etvorogodinjem periodu.

1.3. Primjena Lokalnog plana zatite ivotne sredine

Lokalni plan zatite ivotne sredine oznaava se kao jedan od polaznih dokumenata u procesu definisanja stratekog razvoja i zasniva se na sistematizovanju saznanja o stanju ivotne sredine i utvrivanju prioriteta za rjeavanje najznaajnijih problema za kvalitet ivota stanovnika Glavnog grada. Mjere koje se predviaju ovim dokumentom definisane su kao kombinacija novih i ve zapoetih aktivnosti ija realizacija podrazumijeva kontinuitet i dui vremenski okvir.

Primjena Plana podrazumijeva preuzimanje odgovornosti za obezbjeivanje sveobuhvatnog pristupa zatiti i ouvanju ivotne sredine i odrivom razvoju zajednice. Implementacija je zasnovana na sveukupnom angaovanju struktura i slubi Glavnog grada, ali i na aktivnom ukljuivanju graana i odgovornom ponaanju privrednih subjekata.

1.4. Zakonodavni okvir na nacionalnom nivou i nivou Glavnog

grada

U periodu na koji se prethodni Lokalni plan odnosio, nastavljeno je usklaivanje nacionalnog zakonodavstva sa pravnim tekovinama Evropske unije Acquis Communautaire, odnosno transponovanje legislativnih odredbi i standarda u zakonodavni okvir u oblasti zatite ivotne sredine. Mora se imati na umu da je ova tema veoma dinamina, tako da esto dolazi do izmjena i dopuna pravnih akata EU, to ima za posljedicu da se date novine moraju unujeti i u nae zakone i podzakonska akta, iako smo ih verifikovali u skorije vrijeme. Kako god, nivo decentralizacije i dalje ima trend rasta to predstavlja pravi odgovor na izazove kada je zatita ivotne sredine u pitanju.

Shodno navedenom, nadlenost u zakonodavstvu u ovoj oblasti odnosi se na odredbe Zakona o ivotnoj sredini, Zakona o stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu, Zakona o procjeni uticaja na ivotnu sredinu, Zakona o integrisanom sprjeavanju i kontroli zagaivanja ivotne sredine, Zakona o zatiti vazduha, Zakona o zatiti prirode, Zakona o zatiti od buke u ivotnoj sredini, Zakona o vodama, Zakona o upravljanju otpadom, Zakona o energetici i Zakona o energetskoj efikasnosti.

Zakon o ivotnoj sredini (Sl.list CG, br. 48/08, 40/10 i 40/11), je krovni zakon (lex generalis) u zatiti ivotne sredine i kao takav postavio je osnove za donoenje niza propisa i stratekih dokumenta.

Ovim Zakonom ureuju se principi zatite ivotne sredine i odrivog razvoja, subjekti i instrumenti zatite ivotne sredine, uee javnosti o pitanjima ivotne sredine i istim se obezbjeuje cjelovito ouvanje kvaliteta ivotne sredine, ouvanje bioloke i pejzane raznovrsnosti, racionalno korienje prirodnih dobara i energije na najpovoljniji nain za ivotnu sredinu. Drava posebno titi ivotnu sredinu.

Zatitu ivotne sredine, u okviru svojih prava i obaveza obezbjeuju: dravni organi, organi dravne uprave, jedinice lokalne samouprave, domaa i strana pravna i fizika lica, nevladine organizacije, graani i udruenja graana.

Subjekti zatite ivotne sredine duni su da, u okviru svojih prava i obaveza, obezbijede kontrolu i sprjeavanje svih oblika zagaenja i degradacije ivotne sredine, odnosno njihovo svoenje na najmanju moguu mjeru, kao i sanaciju i rehabilitaciju djelova ili segmenata ivotne sredine iji je kvalitet naruen usled zagaenja i drugih vidova degradacije, obezbjeujui na taj nain odrivo korienje prirodnih resursa kao osnovnog uslova za odrivi razvoj.

Dokumenti odrivog razvoja i ivotne sredine za koje je odgovorna lokalna samouprava su lokalni planovi zatite ivotne sredine i strategije kojima se razrauju ciljevi i zadaci od znaaja za zatitu ivotne sredine i odrivi razvoj na lokalnom nivou u skladu sa lokalnim posebnostima i obiljejima podruja za koje se donosi.

Kao obaveza lokalne uprave Zakonom je precizirana izrada Izvjetaja o stanju ivotne sredine za period od etiri godine. Dalje, jedinica lokalne samuprave moe organizovati praenje stanja - monitoring ivotne sredine na svojoj teritoriji. Pored navedenog, jedinica lokalne samouprave vodi i lokalni katastar zagaivaa ivotne sredine koji sadri podatke o izvorima, vrsti, koliini, nainu i mjestu isputanja, prenosa i odlaganja zagaujuih materija i otpada u ivotnu sredinu.

Cilj Zakona o stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Sl.list RCG, br. 80/05 i Sl.list CG, br. 73/10, 40/11 i 59/11) jeste integrisanje principa zatite ivotne sredine u postupak pripreme, usvajanja i realizacije planova i programa koji imaju znaajan uticaj na ivotnu sredinu, ime se obezbjeuje visok nivo zatite ivotne sredine i zdravlja ljudi i obezbjeuju uslovi za odrivi razvoj.

Nadleni organ za sprovoenje postupka strateke procjene, u okviru ovlaenja utvrenih ovim Zakonom, je organ dravne uprave nadlean za pripremu plana ili programa za planove i programe koje usvaja organ na dravnom nivou odnosno organ lokalne uprave koji obavlja poslove pripreme plana ili programa za planove i programe koje usvaja organ na lokalnom nivou. Organ odgovoran za poslove zatite ivotne sredine daje saglasnost na Izvjetaj o stratekoj procjeni uticaja datog plana ili programa.

Strateka procjena uticaja vri se u proceduri pripreme plana i programa koji moe imati znaajne uticaje na ivotnu sredinu, i to uporedo sa postupkom njegove izrade, dok se Izvjetaj izrauje prije donoenja ili podnoenja istog nadlenom organu na usvajanje.

Kada je u pitanju Zakon o procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Sl.list RCG, br. 80/05 i Sl.list CG, br. 40/10, 73/10, 40/11 i 27/13), osnovni cilj koji se eli postii jeste sprjeavanje stvaranja zagaivanja i znaajnih promjena koje mogu nastati usled preduzimanja odreenih aktivnosti u ivotnoj sredini.

U tom smislu procjena uticaja je proces kojim se identifikuju, opisuju, vrednuju i prezentuju mogui uticaji na ivotnu sredinu predloenog projekta, kao i odreivanje naina sprjeavanja, otklanjanja, ublaavanja ili sanacije tetnih uticaja na ivotnu sredinu i zdravlje ljudi. Pristup je multidisciplinaran i predstavlja jedan od nezaobilaznih upravljakih instrumenata u politici zatite ivotne sredine.

Obaveza sprovoenja procedure procjene uticaja postoji kada se sumnja da bi odreeni projekat ili aktivnost mogli bitno uticati na ivotnu sredinu, posebno zbog prirode projekta, njegovog kapaciteta, dimenzije ili lokacije.

Shodno odredbama Zakona nadleni organ za sprovoenje postupka procjene uticaja je: organ dravne uprave nadlean za poslove zatite ivotne sredine - za projekte za koje saglasnosti, odobrenja i dozvole izdaje drugi organ dravne uprave odnosno organ lokalne uprave nadlean za poslove zatite ivotne sredine - za ostale projekte za koje saglasnosti, odobrenja i dozvole izdaju drugi organi lokalne uprave.

Vlada Crne Gore je donijela Uredbu o projektima za koje se vri procjena uticaja (izmjenjena je i dopunjena 2013. godine) i istom se utvruje spisak projekata, odnosno aktivnosti za koje je obavezna izrada procjene uticaja na ivotnu sredinu, kao i projekti za koje se moe zahtijevati izrada procjene uticaja o emu odluuje nadleni organ u svakom pojedinanom sluaju.

Zakonom o integrisanom sprjeavanju i kontroli zagaivanja ivotne sredine (Sl.list RCG, br. 80/05 i Sl.list CG, br. 54/09 i 40/11), ureuju se uslovi i postupak izdavanja dozvola za postrojenja i aktivnosti koja mogu imati negativne uticaje na zdravlje ljudi, ivotnu sredinu ili materijalna dobra, a kojim se obezbjeuje primjena optih principa zatite ivotne sredine (princip odrivog razvoja i principi predostronosti i zagaiva plaa).

Vlada Crne Gore je donijela Uredbu o vrstama aktivnosti i postrojenja za koja se izdaje integrisana dozvola i Zakon se odnosi i na nova i postojea postrojenja.

Prema odredbama ovog Zakona rad novih postrojenja ne smije zapoeti prije dobijanja dozvole, dok se rad postojeih postrojenja (koja su poela sa radom prije stupanja na snagu zakona) usklauje sa utvrenim zahtjevima i uslovima.

Nadleni organ odgovoran za izdavanje dozvole je organ dravne uprave nadlean za poslove zatite ivotne sredine - za postrojenja za koje dozvolu ili odobrenje za izgradnju i poetak rada, odnosno obavljanje aktivnosti izdaje drugi organ dravne uprave odnosno organ lokalne uprave nadlean za poslove zatite ivotne sredine - za ostala postrojenja za koja dozvolu ili odobrenje za izgradnju i poetak rada, odnosno obavljanje aktivnosti izdaje nadleni organ lokalne uprave.

Predmet ureivanja Zakona o zatiti vazduha (Sl.list CG, br. 25/10 i 40/11) je praenje kvaliteta vazduha, mjere zatite, ocjenjivanje i poboljanje kvaliteta vazduha, kao i planiranje i upravljanje kvalitetom vazduha.

Kako je odredbama Zakona definisano, efikasnost zatite i poboljanja kvaliteta vazduha pored Vlade Crne Gore obezbjeuje i lokalna samouprava odnosno organ lokalne uprave nadlean za poslove ivotne sredine.

Organ lokalne uprave moe uspostaviti mreu za praenje kvaliteta vazduha na svom podruju tzv. lokalnu mreu. Takoe, Zakonom je propisano da zagaiva vri praenje kvaliteta vazduha u okolini stacionarnih izvora zagaivanja vazduha, i te podatke o izvrenim mjerenjima je obavezan dostaviti Agenciji za zatitu ivotne sredine i organu lokalne uprave nadlenom za ivotnu sredinu na ijoj teritoriji se nalazi. Na osnovu dostavljenih podataka vodi se registar izvora zagaivanja sa podacima o prostornom smjetaju i kapacitetima izvora zagaivanja, kao i o svim promjenama i rekonstrukcijama.

Dalje, shodno definisanim zonama kvaliteta vazduha, Zakonom su precizirane obaveze lokalne samouprave u smislu donoenja Plana mjera i njegove primjene i dr.

Osnovni cilj donoenja Zakona o zatiti prirode (Sl.list CG, br. 51/08, 21/09, 40/11 i 62/13), je osiguranje kompatibilnosti zatite prirode u Crnoj Gori sa zatitom prirode u zemljama Evropske unije i stvaranje pretpostavki za ouvanje i unaprijeenje bioloke, geoloke i predione raznovrsnosti. Isto tako, propisanim mjerama zatite obezbijedie se uslovi za razumno korienje prirodnih dobara na principima odrivosti, a na dobrobit sadanjih i buduih generacija.

Zakonom su definisane opte mjere zatite i ouvanja prirode odnosno obaveza da se radnje, aktivnosti i djelatnosti u prirodi planiraju na nain da se izbjegnu ili na najmanju mjeru svedu ugroavanje i oteenja prirode.

Zatiena prirodna dobra, kao to su regionalni park i park prirode, spomenik prirode i predio izuzetnih odlika koji se nalaze na podruju jedinice lokalne samouprave, proglaava odlukom skuptina jedinice lokalne samouprave, po prethodno dobijenoj saglasnosti Ministarstva nadlenog za poslove ivotne sredine i miljenja Ministarstva nadlenog za poslove poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede. Navedeno podrazumijeva donoenje akta o proglaenju zatienog prirodnog dobra.

Nakon proglaenja odreenog podruja za zatieno, lokalna samouprava moe odrediti Upravljaa ili sama upravljati datim podrujem, to podrazumijeva donoenje Plana i programa upravljanja i njihovo sprovoenje, organizovanje uvarske slube i druge aktivnosti i mjere definisane Zakonom.

Pored navedenog nadleni organ lokalne samouprave izrauje godinji Izvjetaj o stanju prirode koji, izmeu ostalog, sadri pregled ostavrenih ciljeva Strategije biodiverziteta i Akcionog plana, podatke o stanju zatienih prirodnih dobara, podatke o uticaju pojedinih zahvata na prirodu i dr..

Zakon o zatiti od buke u ivotnoj sredini (Sl.list CG, br. 28/11, 28/12 i 01/14), utvruje mjere za sprjeavanje ili smanjivanje tetnog uticaja buke u ivotnoj sredini i na zdravlje ljudi, s tim to se odredbe ovog zakona ne odnose na buku na: radnom mjestu, u stanovima, prevoznim sredstvima i buku koja je posljedica vojnih aktivnosti ili otklanjanja posljedica elementarnih nepogoda.

Buka u ivotnoj sredini, u smislu ovog zakona, je nepoeljan ili tetan zvuk na otvorenom prostoru koji je izazvan ljudskom aktivnou i ima negativan uticaj na zdravlje ljudi. Zatita od buke obuhvata mjere koje se preduzimaju u cilju: sprjeavanja ili smanjivanja tetnih uticaja buke na zdravlje ljudi i ivotnu sredinu, utvrivanja nivoa izloenosti buci u ivotnoj sredini na osnovu domaih i meunarodno prihvaenih standarda, prikupljanja podataka o nivou buke u ivotnoj sredini i obezbjeivanja njihove dostupnosti javnosti i postizanja i ouvanja zadovoljavajueg nivoa buke u ivotnoj sredini.

Zatitu od buke duni su da sprovode i organi lokalne uprave. U tom smislu, jedinice lokalne samouprave imaju obavezu da izvre akustiko zoniranje radi odreivanja akustikih zona na svojoj teritoriji, a sve u cilju zatite ljudi od buke.

Nadzor nad sprovoenjem ovog zakona i propisa donijetih na osnovu ovog zakona vre: nadleni organ dravne uprave, u odnosu na objekte i djelatnosti za koje odobrenje za rad izdaju organi dravne uprave i nadleni organ lokalne uprave, u odnosu na objekte i djelatnosti za koje odobrenje za rad izdaju organi lokalne uprave. Zakonom je definisano da poslove inspekcijskog nadzora vri ekoloki inspektor odnosno organ lokalne uprave nadlean za poslove komunalne policije, preko komunalnog inspektora.

Pored navedenog, obaveza Glavnog grada kao aglomeracije je da izradi strateku kartu buke koja sadri grafiki i/ili numeriki prikaz podataka o prethodnom postojeem ili predvienom nivou buke, prekoraenju graninih vrijednosti, procjenjenom broju stanova, kola i bolnica u zonama koje su izloene odreenim vrijednostima indikatora buke, procjenjenom broju stanovnika i dr..

Odredbe Zakona o vodama (Sl.list RCG, br. 27/07 i Sl.list CG, br. 73/10, 32/11 i 47/11), odnose se na sve povrinske i podzemne vode, kao i na vodno zemljite, ako posebnim zakonom nije drugaije odreeno. Shodno lanu 11 za zakonom ustanovljene radove i objekte, vodoprivredne uslove utvruje nadleni organ lokalne uprave.

Takoe, jedinica lokalne samouprave moe utvrditi erozivno podruje na zemljitima na kojima doe do pojave nove erozije. Dalje, Zakon precizira da izvoritima za snabdijevanje vodom za pie od lokalnog znaaja (prirodni izvori, javne esme i javni bunari), kao i seoskim jazovima upravlja jedinica lokalne samouprave. Nain korienja i odravanja seoskih vodovoda, javnih esama, javnih bunara i seoskih jazova vri se u skladu sa uslovima koje propisuje jedinica lokalne samouprave.

Zakonom je definisano da vodoprivrednu djelatnost mogu obavljati javna i druga preduzea, u skladu sa zakonom. Kada je osniva javnog preduzea jedinica lokalne samouprave, akt o osnivanju preduzea donosi nadleni organ jedinice lokalne samouprave.

Odredbama Zakona o upravljanju otpadom (Sl.list CG, br. 64/11), ureuju se vrste i klasifikacija otpada, planiranje upravljanja otpadom, obezbjeenje uslova za postupanje sa otpadom, prava, obaveze i odgovornosti pravnih i fizikih lica u upravljanju otpadom, uslovi i postupak izdavanja dozvola, nadzor i druga pitanja od znaaja za upravljanje otpadom.

Obaveze nadlenog organa lokalne samouprave definisane Zakonom, pored ostalog, odnose se na donoenje lokalnog plana upravljanja komunalnim otpadom, za period ne krai od pet godina, koji mora biti usaglaen sa Dravnim planom. Lokalne uprave su u obavezi da obezbijede uslove i staraju se o njegovom sprovoenju i dostavljaju godinji izvjetaj o istom nadlenom Ministarstvu.

Zakonom o energetskoj efikasnosti (Sl.list CG, br. 29/10 i 40/11), ureuje se nain efikasnog korienja energije, mjere za poboljanje energetske efikasnosti i druga pitanja od znaaja za energetsku efikasnost.

Jedinica lokalne samouprave donosi program poboljanja energetske efikasnosti na period od tri godine, koji sadri predlog mjera energetske efikasnosti, dinamiku i nain sprovoenja mjera i sredstva potrebna za sprovoenje programa, izvore i nain njihovog obezbjeivanja i isti dostavlja resornom Ministarstvu radi procjene njegove usklaenosti sa Akcionim planom.

Takoe, kao mjere energetske efikasnosti dravni organi, organizacije, regulatorna tijela, ustanove, organi lokalne samouprave i javna preduzea duni su da u objektima u kojima obavljaju funkcije upravljaju energijom, informiu graane o mogunostima poboljanja energetske efikasnosti, znaaju i efektima primjene mjera energetske efikasnosti, utvrivanje podsticajnih mjera i uspostavljanje i voenje informacionog sistema potronje energije u objektima i dr..

Odredbama Zakona o energetici (Sl. list Crne Gore, br. 28/10, 40/11, 42/11 i 6/13) definisana je obaveza jedinica lokalne samouprave u dijelu planiranja potreba i naina snabdjevanja energijom, mjera za efikasno korienje energije, obnovljivih izvora energije i kogeneracije kroz izradu Lokalnog energetskog plana. Navedeni Plan treba biti usklaen sa Strategijom razvoja energetike i programom razvoja i korienja obnovljivih izvora energije. O sprovoenju Lokalnog energetskog plana sainjava se Izvjetaj koji se dostavlja resornom Ministarstvu.

Prema ovom Zakonu nadleni organ lokalne uprave ima nadlenost u izdavanju energetske dozvole za objekte za proizvodnju toplote za daljinsko grijanje i/ili hlaenje ili industrijsku upotrebu i objekte za distribuciju toplote za daljinsko grijanje i/ili hlaenje ili industrijsku upotrebu. Isto tako, organ jedinice lokalne uprave vodi registar proizvoaa toplote za daljinsko grijanje i/ili hlaenje ili industrijsku upotrebu.

1.5. Znaenje izraza ekoloki rjenik

alohtona (adventivna, strana) vrsta vrsta ili podvrsta koja se moe nai i izvan podruja njenog prirodnog rasprostranjenja, kao posljedica sluajnog ili namjernog unoenja

autohtona (nativna) vrsta vrsta prirodno rasprostranjena na nekom podruju

endemska vrsta vrsta koja je u svom prirodnom rasprostranjenju veoma ograniena, odnosno vrsta ije je rasprostranjenje usko, regionalno ili lokalno i znatnije ne prelazi nacionalne ili regionalne granice

MDK maksimalno dozvoljena koncentracija

GVZd granina vrijednost zagaenosti - dugotrajna, koja predstavlja 95% percentil

BPK5 bioloka potronja kiseonika

HPK hemijska potronja kiseonika

Csr srednja vrijednost

Cmax maksimalna vrijednost

C95 koncentracija od koje je 95% izmjerenih vrijednosti nie

PAHs policiklini aromatini ugljovodonici

saprobnost poveanje koliine organskih materija u vodi usljed antropogenog dejstva

betamezasaprobnost umjerena zagaenost vode

oligosaprobnost neznatno zagaena ili ista voda

Klase vode koje se mogu koristiti za pie i prehrambenu industriju:

klasa A vode koje se u prirodnom stanju, uz eventualnu dezinfekciju, mogu koristiti za pie

klasa A1 vode koje se poslije jednostavnog fizikog postupka prerade i dezinfekcije mogu koristiti za pie

klasa A2 vode koje se mogu koristiti za pie nakon odgovarajueg kondicioniranja (koagulacija, filtracija i dezinfekcija)

klasa A3 vode koje se mogu koristiti za pie nakon tretmana koji zahtijeva intenzivnu fiziku, hemijsku i bioloku obradu sa produenom dezinfekcijom i hlorinacijom, odnosno koagulaciju, flokulaciju, dekantaciju, filtraciju, apsorbciju na aktivnom uglju i dezinfekciju ozonom ili hlorom

Klase vode koje se mogu koristiti za kupanje:

klasa K1 (vode koje se mogu koristiti za kupanje) odline

klasa K2 (vode koje se mogu koristiti za kupanje) zadovoljavajue

VK van klase

2. Izvod iz PUP-a i SEA-a

Prostorno Urbanistiki Plan (PUP)

Prostor Glavnog grada obraen je lokalnim planskim dokumentom, Prostorno urbanistikim planom, koji je usvojen 2014. godine i isti je doneen za ukupnu teritoriju Glavnog grada i zamjenjuje dosadanje planske dokumente PPO (1990), GUP Podgorica (1990) i GUP Golubovci (2005).

Povrina Glavnog grada po dosadanjim podacima iznosi 1441 km2 i dobijena je iz postojeih analognih formi karata. Ovim planom prvi put se digitalizuju grafike karte, tako da dobijeni podaci o povrini se razlikuju i povrina Glavnog grada iznosi 1508 km2.

Prostor nekadanjeg GUP-a po vaeem Pravilniku definisan je kao generalno urbanistiko rjeenje (GUR) koje se obavezno radi za centar lokalne samouprave i za druge centre.

Opti ciljevi PUP-a Glavnog grada - Podgorice su:

Podsticanje ravnomjernijeg teritorijalnog razvoja, racionalna organizacija, rezervacija i zatita prostora;

Unaprjeenje kvaliteta ivljenja koje e se ostvariti sprjeavanjem prevelike koncentracije stanovnitva u Glavnom gradu, tako to e Tuzi i Golubovci postati dio urbane aglomeracije Podgorice;

Poveanje dostupnosti disperzne mree naselja, razvoj gradskih optina Tuzi i Golubovci, sekundarnih centara, ravnomjerniji socioekonomski razvoj i posebno razvoj ruralnog podruja;

Obezbjeenje uslova za ureenje i izgradnju prostora i naselja;

Promocija, aktiviranje i odgovorno upravljanje raspoloivim prirodnim i stvorenim resursima, ivotnom sredinom i kulturnim dobrima;

Zatita naselja i zemljita od poplava;

Zatita podzemnih voda u regionu radi vodosnabdijevanja stanovnitva;

Zatita od zemljotresa;

Zatita javnog interesa, podruja i objekata od javnog interesa, identifikacija i zatita javnih dobara;

Efikasno korienje funkcije saobraajnog centra kao prioriteta u razvoju grada;

Ukljuivanje svih aktera i interesnih grupa u donoenje i implementaciju stratekih planskih rjeenja, itd. (javni, privatni, nevladin sektor);

Pravilno korienje ljudskih, prirodnih i izgraenih (antropogenih) potencijala u socioekonomskom, prostornom i ekolokom pogledu;

Uspostavljanje efikasnog geografskog informacionog sistema PUP-a Glavnog grada - Podgorice za potrebe implementacije plana, monitoringa zatite, korienja i izgradnje prostora i dr.

Osnovni ciljevi razvoja urbanizacije i mree naselja su:

1. Manji, odnosno umjereniji rast Podgorice, usmjeren na razvoj unutar postojeeg graevinskog zemljita (brownfield development), tako da se ostvari znaajan kvalitativni napredak urbanih struktura i ivotne sredine;

1. Preusmjeravanje procesa neravnomjernog razvoja u mrei naselja;

Prestrukturiranje mree seoskih naselja racionalnijim aglomeriranjem stanovnitva i aktivnosti, te podsticanje razvoja seoskih i planinskih podruja ka potpunijem korienju prirodnih potencijala;

Ubrzani razvoj ruralnih podruja, stvaranjem uslova za povraaj stanovnitva.

Graevinsko zemljite bie planirano na principima odrivog razvoja, zatite prirodnih potencijala i karakteristika predjela uz uvaavanje sljedeih smjernica:

1. Prednost dati gradnji unutar postojeeg graevinskog zemljita, a posebno zavretku nedovrenih djelova, sve u skladu sa kapacitetima postojee infrastrukture i objekata javnih funkcija;

1. Prilagoavanje gustine stanovanja i gustine stanovnitva prema tipu naselja;

1. Oblikovanje graevinskog zemljita primjerenog geomorfolokim i hidrolokim preduslovima kao posebne cjeline naselja.

Zatita objekata prirode

Svi posebno zatieni objekti prirode i potencijalni objekti zatite predstavljaju ogranienje za razvoj drugih djelatnosti. Razvoj u tim podrujima podreen je reimu zatite. Postojea zatiena podruja prirode dravnog znaaja su, pored Nacionalnog parka Skadarsko jezero, rezervati prirode: Manastirska tapija, Paneva oka, Crni ar i peina Magara. Planirana zatiena podruja prirode su Regionalni park Komovi i regionalni bio-koridori.

Zatita kulturnog nasljea

Sva registrovana i evidentirana kulturna dobra, ukljuujui i kontaktne zone, obavezno je uzeti u obzir prilikom ureivanja i korienja prostora. Od kvaliteta kulturnog dobra i ambijenta zavisi nain korienja objekta i ureivanje zatitne zone.

U Tabeli 1 dati je pregled povrina prema kategorijama opte namjene, izraenih u hektarima i procentualno.

Tabela br.1 Bilansi planirane namjene povrina: kategorije opte namjene

Namjena povrina

ha

%

1

Povrine naselja

9.482

6,29%

2

Poljoprivredno zemljite

22.018

14,60%

3

Tehnika infrasturktura

4.689

3,11%

4

Povrine za posebne namjene i specijalne reime korienja

473

0,32%

8

Vodene povrine

16.843

11,17%

9

umske povrine

72.625

48,18%

11

Ostale prirodne povrine

24.611

16,33%

UKUPNO

150.741

100

umske povrine su najzastupljenija opta kategorija na podruju Glavnog grada (48,18%). Druga kategorija po zastupljenosti su ostale prirodne povrine (16,33%). Povrine naselja (graevinsko, negraevinsko i izdvojeno graevinsko zemljite) zauzima 6,29% teritorije Podgorice. Povrine i koridori saobraajne infrastrukture zauzimaju 3,11% ukupne teritorije Glavnog grada. Poljoprivredno zemljite, sa obradivim poljoprivrednim zemljitem i drugo obradivo zemljite zauzima 14,60% od ukupne teritorije Glavnog grada.

Smjernice za zatitu ivotne sredine

Plansko ureenje prostora predstavlja stvaranje preduslova za iniciranje modela budueg razvoja zasnovanog na principima odrivog razvoja. injenica je da prostor predstavlja potencijal sa odgovarajuim prostornim resursima, te da planom postavljene aktivnosti predodreuju nain valorizacije i korienja prirodnih kapaciteta.

Osnova prepoznate racionalnosti podrazumijeva integralno unaprjeenje privrede, zadovoljenje drutvenih potreba i kvaliteta ivota, te ouvanje ivotne sredine.

Osnovni ciljevi zatite tla:

-

Sprjeavanje i smanjivanje erozije tla vodom (bujice, poplave)

-

Sprjeavanje degradacije zemljita poljoprivrednom proizvodnjom

-

Sprjeavanje i smanjivanje zagaenim otpadnim vodama

-

Racionalno upravljanje prostorom i smanjivanje gubitaka kvalitetnih poljoprivrednih zemljita od prenamjene

-

Uspostavljanje praenja stanja zemljita i ustanovljavanje baze podataka u okviru informacionog sistema ivotne sredine

Osnovni ciljevi zatite kvaliteta vazduha:

-

Uspostaviti lokalnu mreu za praenje kvaliteta vazduha na teritoriji Glavnog grada

-

Uspostaviti bazu podataka o praenju kvaliteta vazduha, kao dijela informacionog sistema o stanju ivotne sredine

-

Sprovoditi mjere i aktivnosti kojima se odrava dobar kvalitet vazduha u djelovima i naseljima, odnosno poboljati stanje na lokalitetima u kojima je ustanovljen loiji kvalitet

-

Inicirati i implementirati projekte ijim aktivnostima se djeluje u pravcu smanjenja emisije tetnih materija koje utiu na stepen regionalne i globalne zagaenosti

-

Uticati na smanjenje emisije iz svih glavnih izvora zagaenja (saobraaj, energetika, industrija, loita)

Osnovni ciljevi zatite voda:

-

Obezbijediti upravljanje vodama na naelima odrivog razvoja

-

Ouvati kvalitet povrinskih voda u propisanim kategorijama, zaustaviti trend pogoravanja kvaliteta podzemnih i povrinskih voda svuda gdje je evidentirano naruavanje fizikih i biolokih svojstava i sprovesti mjere sanacije; ukloniti postojee izvore zagaenja ili primijeniti mjere ublaavanja

-

Pri upravljanju vodama stvoriti uslove za zatitu vodnih stanita ivog svijeta

-

Pristupiti izgradnji i uspostavljanju kolektorske mree i postrojenja za preiavanje otpadnih voda

-

Zaustaviti nekontrolisanu eksploataciju ljunka iz korita Morae, Cijevne i drugih rijeka

Ciljevi zatite od buke na podruju Glavnog grada:

-

Nakon usvajanja PUP-a uraditi inoviranje Odluke o utvrivanju akustinih zona na osnovu dokumentacione osnove znaajne za aspekt i problematiku buke u ivotnoj sredini

-

Ukljuiti analize uticaja i posljedice buke kao vida zagaenja i degradacije ivotne sredine u dokumentacionu osnovu (posebno u procjeni uticaja projekata na ivotnu sredinu)

-

Unaprijediti realizaciju planiranih rjeenja i mjera zatite u odnosu na uticaje buke

Generalno urbanistiko rjeenje GUR Podgorica

Granica nekadanjeg GUP-a, sada Generalnog urbanistikog rjeenja (GUR) je korigovana u odnosu na postojeu, kako bi bila usaglaena sa granicama naselja, katastarskim optinama, prirodnim granicama (korita rijeka, reljef), tako da povrina GUR-a Podgorica iznosi 8.585 ha.

Tabela br. 2 GUR Podgorica: opte namjene povrina, odnos postojee, planirano i konsolidovano - Indeksi promjena

NAMJENA

Postojee

Konsolidovano stanje

Planirano

Plan/postojee

Plan/konsolid.

NASELJA

3.669

4305

5490

1,50

1,28

POLJOPRIVREDA

2.702

2570

1792

0,66

0,70

TEHNIKA INFRASTUKTURA

273

370

689

2,52

1,86

VODNE POVRINE

153

106

137

0,90

1,29

POVRINE ZA SUME

840

1151

448

0,53

0,39

OSTALE POVRSINE

938

0

4

0,00

0,00

SPECIJALNE NAMJENE

10

35

25

2,50

0,71

UKUPNO

8585

8537

8585

Izvod iz Izvjetaja o stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu za Prostorno urbanistiki plan Glavnog grada

Izvjetaj o stratekoj procjeni uticaja Prostorno urbanistikog plana Glavnog grada izraen je shodno odredbama Zakona o stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Sl. list RCG, br. 80/05 i Sl. list CG, br. 73/10 i 40/10), koji je do izrade konanog oblika Izvjetaja pretrpio izmjene i dopune (Sl. list CG, br. 59/11).

U trenutku izrade PUP-a vaea planska dokumenta (Generalni urbanistiki plan i Prostorni plan optine Podgorica iz 1990. godine) imala su rjeenja koja nijesu u potpunosti tangirala pitanje zatite ivotne sredine. Dosadanji razvoj nije pratio odgovarajui razvoj infrastrukture, to je imalo za posljedicu brojne negativne pojave u prostoru: neracionalno korienje i degradaciju prostora, neadekvatno upravljanje prirodnim resursima, teritorijalno neujednaen razvoj i dr.

Uzimajui navedeno u obzir prepoznato je da bi nerealizacija PUP-a, u odreenom stepenu imala negativan uticaj na pojedine segmente ivotne sredine Glavnog grada, pa samim tim na kvalitet ivljenja, u krajnjem i na zdravlje ljudi.

Realizacijom PUP-a, sutinski se stvaraju uslovi za zadovoljenje potreba stanovnika Glavnog grada i njihov kvalitetniji ivot. Usvajanjem savremenih trendova, i koncepta odrivosti, obezbjeuje se kohezija socijalne, ekonomske i sfere zatite ivotne sredine, to, izmeu ostalog, kao jedan od preduslova podrazumijeva racionalno i namjensko korienje prostora.

Na osnovu dostupnih informacija i podataka, postojei problemi u pogledu ivotne sredine u vezi sa Planom, sumirani su kroz sljedee:

Naruavanje kvaliteta vazduha i zemljita i poveanje nivoa buke zbog saobraaja i isto e se poveati usled izgradnje nove saobraajne infrastrukture;

Dalju plansku urbanizaciju koja e dovesti do ugroavanja stanita biljnog i ivotinjskog svijeta;

Degradaciju prirodnih vrijednosti potencijalnih zatienih prirodnih dobara;

Poveani pritisak na prirodne resurse;

Generisanje velikih koliina otpada (komunalnog, graevinskog i opasnog);

Gubitak poljoprivrednih povrina;

.....

Trenutno aktivna industrijska struktura je veoma nepovoljna i neadekvatna sa vie stanovita, a naroito zbog:

zastarjele i prevaziene tehnologije i opreme, to je povezano sa niskom efikasnou i negativnim uticajima na ivotnu sredinu;

strukture industrijskih kapaciteta, gdje dominiraju krupni privredni subjekti, dok je uee malih i srednjih preduzea daleko ispod svjetskog prosjeka;

strukture kapitala, jer preovlauju osnovna sredstva uz hronian nedostatak obrtnih sredstava;

dominiranja energetski intenzivnih potroaa.

U kontekstu izrade i implementacije Prostorno-urbanistikog plana Glavnog grada, te sagledavanjem onoga to danas predstavlja prioritetna pitanja politika i strategija u oblasti ivotne sredine, kao posebno znaajni, izdvojeni su sledei opti ciljevi:

Unaprjeenje svih segmenata i djelova ivotne sredine,

Efikasna borba na polju klimatskih promjena,

Smanjenje gubitka biodiverziteta do 2020. godine (aichi biodiversity targets),

Dostizanje ciljeva 20-20-20 - smanjenje emisije gasova staklene bate za 20%, poveanje energetske efikasnosti takoe za 20%, kao i poveanje udjela energije iz obnovljivih izvora u istom procentu.

Polazei od postavljenih ciljeva ije dostizanje podrazumijeva poboljanje ukupnog kvaliteta ivotne sredine, a shodno prirodi i obimu prepoznatih moguih negativnih uticaja do kojih moe dovesti realizacija PUP-a, definisane su opte mjere odrivog razvoja po sektorima i posebne mjere za pojedine segmente i pojave. Izdvojiemo pojedine mjere u funkciji ostvarivanja prepoznatih ciljeva i to:

Mjere zatite vazduha:

Radi kontrole, odravanja stanja ili unapreenja kvaliteta vazduha za podruje Glavnog grada potrebno je sprovesti praenje stanja shodno Programu monitoringa. Isto tako, smatra se neophodnim uspostaviti mehanizme za vrenje mjerenja kada postoji osnovana sumnja o prekomjernoj zagaenosti;

Formiranje i stalno auriranje registra izvora zagaivanja kao dijela integralnog katastra zagaivaa ivotne sredine, a koji na aktivan nain doputa pretraivanje, sortiranje i druge funkcije obrade i korienja podataka. Isto tako neophodno je ustanoviti mehanizme informisanja javnosti i transparetnost podataka o rezultatima mjerenja;

Ustanovljavanje informacionog sistema stanja kvaliteta vazduha, kao dijela informacionog sistema zatite ivotne sredine. Na ovaj nain objedinjuju se i prezentuju podaci iz dravne i lokalne mree, podaci iz registra izvora zagaivanja, podaci o supstancama koje oteuju ozonski omota, podaci iz nacionalnog inventara emisija zagaujuih materija u vazduh, sprovedene mjere i programi i dr. Podaci trebaju biti dostupni na web strani Grada;

Implementirati usvojena strateka dokumenta, programe i planove, uz redovno izvjetavanje o postignutim rezultatima;

Striktno potovanje usvojenih standarda i sprovoenje verifikovanih mehanizama zatite preduslov su direktnog i indirektnog preventivnog djelovanja na kvalitet vazduha;

Formirati nove i odravati postojee parkove i druge zelene povrine unutar stambenih etvrti. U djelovima Grada izloenim evidentnom uticaju praine (i buke) od saobraaja, postaviti prirodne barijere, kao to su drvoredi, a gdje je to mogue i pojaseve zatitnih uma. Uopteno potrebno je formiranje i odravanje tzv. zelene i plave infrastrukture;

Podsticanje primjene istih tehnologija (BAT - best available technology - najbolja raspoloiva tehnologija) kod najveih zagaivaa, naroito ako se procjeni da postoji mogunost unaprjeenja stanja;

Podsticati korienje obnovljivih izvora energije (u prvom redu sunce, ali i vjetar i voda), kao i sprovoenje mjera energetske efikasnosti;

Uspostavljanje sistema selektivnog prikupljanja vrstog otpada i sprovoenje aktivnosti na spreavanju stvaranja nelegalnih odlagalita otpada;

Mjere poboljanja i modernizacije javnog gradskog prevoza; optimizacija saobraajnog toka; uspostavljanje biciklistike infrastrukture. Popularizacija korienja bicikla i javnog prevoza.

Mjere zatite kvaliteta voda i vodnih tijela:

Izraditi i usvojiti relevantne dokumente vodoprivrede za podruje Jadranskog sliva: plan upravljanja pojedinim vodnim podrujima, te planove izgradnje i odravanja objekata komunalne infrastrukture; mjera je apsolutni prioritet u dijelu studijsko odnosno planersko-organizacionih mjera, jer e se planovima uspostaviti cjelina za podruje voda; zatita ne potuje administrativne granice, zato treba uspostaviti saradnju izmeu drave i grada;

Unaprijediti kvalitet katastra zagaivaa (aurnije, dostupnost, preciznije izvjetavanje i o manjim zagaivaima...);

Regulisanje i zatita obala rijeke Ribnice, zabrana izgradnje;

Uraditi Studiju katastra zagaivaa rijeka Morae, Cijevne, Sitnice, Rujele i ostalih rijeka na podruju PUP-a Podgorice;

Uraditi Studiju zagaivaa podzemnih voda na podruju PUP-a Podgorica;

Monitoring povrinskih voda svih jezera na prostoru Glavnog grada;

Dopuniti monitoring povrinskih i uspostaviti monitoring podzemnih voda;

Uspostaviti jedinstven informacioni sistem sa relevantnim podacima i analizom stanja. Dostupnost na web stranama nadlenih organa;

U planovima korienja i upravljanja voda potovati principe integralnog upravljanja vodama pri tome dajui prednost vienamjenskim rjeenjima;

Ukloniti i prije svega sanirati stare, poznate i utvrene izvore zagaenja voda;

Potovati postojee odluke o zatiti izvorita vode pri svim planovima, zahvatima i faktikoj namjeni povrina, te tamo gdje je to od stratekog znaaja donijeti nove odluke;

Podsticati uvoenje mjera kojima se utie na smanjenje zagaenja od velikog broja manjih uzronika (automehaniarske radionice, benzinske pumpe, razne privredne aktivnosti, itd.);

Sanirati odlagalita otpada, ali i druge degradirane i zagaene povrine kako ne bi dolo do ugroavanja kvaliteta podzemnih voda;

Sprovesti mjere spreavanja ili smanjenja na najmanju moguu nivo zagaivanja voda od poljoprivredne proizvodnje;

Striktno sprovoditi tehnike standarde pri izgradnji septikih jame ili talonika, pojaati inspekcijski nadzor i sprovesti kampanje podizanje nivoa svijesti o datom pitanju sa naglaskom na korienje alternativnih rjeenja;

Odravati koliinu vode u vodnim stanitima koja je nuna za ouvanje hidroloke pojave i opstanak ivog svijeta;

Pripremiti potrebnu dokumentaciju i sprovesti propisane procedure za izgradnju novog ureaja za preiavanje otpadnih voda.

Mjere zatite zemljita:

Ureenje padavinskih voda sa drumova i drugih zagaenju izloenih povrina;

ienje nelegalnih odlagalita otpada/smetlita i uvoenje mjera za spreavanje njihovog ponovnog nastajanja (postavljanje kontejnera na datim lokalitetima, efikasan nadzor, jaanje svijesti);

Postavljanje zelenih ostrva za predselekciju na izvoru nastajanja;

Smanjiti emisije iz sektora industrije, energetike u vazduh (zagaenje zemljita taloenjem estica u zemljitu);

Podsticati razvoj odrive poljoprivrede (izrada studija izvodljivosti pojedinih razvojnih scenarija, realizovanje pilot-programa);

Pored intenzivne poljoprivrede podstai savremene prakse sa ciljem ouvanja parametara tla (red saenja, efikasnija primjena bio-tehnikih sredstava, vie kultura, i dr.);

Revizija neizgraenih graevinskih zona iz postojeih planova u smislu ponovnog vraanja u funkciju poljoprivrednih povrina, pogotovo ako se radi o zemljitima boljeg kvaliteta. Prilikom prostornog planiranja neophodno je dosljedno primjenjivati princip ouvanja postojeih kapaciteta poljoprivrednog zemljita;

Obnova naputenih poljoprivrednih povrina primjenom mehanizma finansijskog podsticaja (programi kreditiranja);

Rekultivacija, privoenje novoj namjeni degradiranih podruja (naputena eksploatacijska polja, industrijske zone, deponije otpada i dr.);

Uspostavljanje savjetodavnog servisa o stanju i pogodnosti tla za poljoprivrednu proizvodnju;

Izraditi detaljniju kartu erozije;

Sprovoenje programa tehnikih mjera zatite od negativnog dejstva voda (npr. ureenje korita bujice, i sl.) i odravanje postojeih sistema (odvodni kanali, i dr);

Izrada odnosno auriranje, te sprovoenje integralnog programa formiranja zasada zatitnih uma u skladu s mjerama i programima drugih sektora. Realizacija drugih biotehnikih mjera na smanjenju intenziteta erozije (briga o vegetacionom pokrivau, odravanje terasa i sl.);

Izvoditi regulativne mjere korienja viegodinjih umjesto jednogodinjih biljnih kultura, kao i obaveza odravanja protiverozionih uma na nagnutim terenima, i sl.;

Uspostaviti meuresorsku saradnju na polju zatite od negativnog djelovanja voda usklaivanjem sektorskih planova i programa (vodoprivreda, poljoprivreda, umarstvo, zatita prirode, planiranje i ureenje prostora, i dr.);

Definisanje standardnih indikatora monitoringa, dodatna ciljana istraivanja, te integracija podataka u informacioni sistem ivotne sredine;

Uspostavljanje GIS-a i korienje informacionog sistema kao osnove za prostorno planiranje i upravljanje prostorom.

Mjere zatite od buke:

Na osnovu planirane namjene prostora, kao i povrina naselja koja predstavljaju prostorno funkcionalnu cjelinu ili pak vie naselja koja su prostorno-funkcionalno povezani u cjelinu odrediti zone za nedefinisane prostore Glavnog grada. U postupku izrade konsultovati kriterijume definisane Pravilnikom o graninim vrijednostima buke u ivotnoj sredini, nainu utvrivanja indikatora buke i akustikih zona i metodama ocjenjivanja tetnih efekata buke;

Realizovati mjere zatite od buke u smislu njene redukcije i samoizolacije primjenom odgovarajuih tehnikih rjeenja; Izmjetanje teretnog saobraaja iz stambenih zona i redukcijom saobraaja u nonom periodu; Planiranje fizike odvojenosti industrijske od stambenih naselja;

Izraditi karte konflikata u odnosu na nivoe buke i definisati mjere;

Uspostavljanje monitoringa buke, izrada strateke karte buke i akcionog plana za Glavni grad;

Razmatrati pitanje buke u prostornom planiranju i ureenju (kroz rjeavanje konflikata u prostoru);

Detaljno uzimati u obzir rjeenja i predviene mjere vezano za problematiku prilikom donoenja odluka u postupku procjene uticaja projekata na ivotnu sredinu;

Postepeno rjeavati evidentan problem buke sa prioritetnim rjeavanjem buke iz saobraaja u urbanim sredinama. Mjere ukljuuju: gradnju obilaznica, izmjetanje saobraajnih pravaca izvan stambenih zona, obnova puteva, prije svega gornjeg sloja kolovoza (kvalitetniji putmanje buke), smanjenje doputenih brzina (manja brzinamanja buka), regulacija kamionskog saobraaja (manje kamionamanje buke), izgradnja zatitnih barijera uz saobraajnice (efikasna mjera kada nema puno sporednih puteva sa ukrtanjima), sadnja zatitnog rastinja, upotreba vieslojnih stakala na prozorima koji bolje izoluju od prekomjerne buke itd..

Mjere zatite biodiverziteta:

Izrada Studije zatite (strune podloge) za prepoznate vrijedne prostore na teritoriji Glavnog grada; sprovoenje odgovarajuih propisanih procedura, kao i izrada definisane dokumentacione osnove za odrivo upravljanje;

Osmisliti atraktivnu ponudu za zatiena prirodna dobra u kontekstu razvoja razliitih vrsta turistike ponude, ukljuujui: posmatranje ptica (bird-watching), posjete peinama, rafting, etnje i vonje biciklom, ostalo;

Evidencija ekosistema. Sinteza rezultata svih postojeih i buduih istraivanja za pojedine vrste, stanita naroito endemine i rijetke u medjunarodnim, ali i nacionalnim okvirima;

Evidentno je da podaci o broju, stanju i prostornom rasprostranjenu biljnih i ivotinjskih vrsta i gljiva trebaju biti na jedan novi i savremeni nain obraeni i verifikovani. Kvalitetna saznanja o biolokom diverzitetu su preduslov za efikasnu zatitu kroz razvoj adekvatnog koncepta i konketnog akcionog plana za njihovo ouvanje. Navedeno podrazumijeva istraivanja i prikupljanje podataka na terenu tj. obradu novih i postojeih podataka o biodiverzitetu;

Uspostavljanje baze podataka o biodiverzitetu gdje e se centralizovati odnosno objedinjavati, svi potvreni podaci i dostupne informacije za teritoriju Glavnog grada;

Prilikom izrade sektorskih planova i programa, te buduih planskih rjeenja neophodno je uzimati u obzir prirodne specifinosti prostora na koji se isti odnose naroito ukoliko je identifikovan kao posebno vrijedan sa aspekta biodiverziteta (urbanizam, turizam, saobraaj, poljoprivreda, vodoprivreda, upravljanje otpadom, preventivne mjere protiv hazarda);

Bitna pretpostavka odgovornog odnosa prema bilokoj raznovrsnosti biljnih i ivotinjskih vrsta jeste svjesnost o znaaju ovog pitanja. Primjenom irokog spektra aktivnosti kao to su medijske kampanje, izrada biltena i informatora, te organizovanje edukativnog programa/predavanja o biodiverzitetu, mogu se postii odgovarajui rezultati u podizanju svijesti i informisanosti graana i njihovog veeg ukljuivanja u efikasno rjeavanje zajednikih problema na ovom polju;

Proirenje urbanih zelenih povrina predstavlja znaajnu komponentu kvalitetnijeg ivotnog prostora. U tom smislu budua planska rjeenja treba da prepoznaju najefikasnije i najprimjerenije mehanizme za buduu organizaciju zelenih povrina u Glavnom gradu.

Mjere ublaavanja i adaptacije na klimatske promjene:

Izrada studije osjetljivosti Glavnog grada na klimatske promjene;

Izrada Adaptacione strategije sa akcionim planom za Glavni grad;

Izrada procjene ugroenosti podruja naroito izloenih poplavama (kao evidentnog problema);

Proirenje urbanih zelenih povrina u smislu njihovog kvantitativnog i kvalitativnog poveanja u gradskim etvrtima i formiranja zatitnog zelenila oko infrastrukturnih objekata;

Procjena mogunosti razvoja i primjene sistema navodnjavanja kap po kap za odravanje javnih povrina (parkovi, dvorita gradskih ustanova i dr.);

Sprovedene mjere adaptacije i ublaavanja na klimatske promjene;

Smanjenje proizvodnje metana na divljim deponijama uklanjanjem odloenog otpada.

Mjere energetskog menadmenta:

Izrada metodologije i studije i primjena podsticajnih ema Glavnog grada (bespovratna sredstva, subvencije i dr.) za izgradnju i rekonstrukciju zgrada prema niskoenergetskim i pasivnim standardima;

Primjena postojeih podsticajnih ema grada i osmiljavanje novih (bespovratna sredstva, subvencije, i dr.) za korienje obnovljivih izvora energije u zgradama (fotonaponski sistemi, solarni kolektori, kotlarnice na biomasu, toplotne pumpe i dr.);

Izmjetanje saobraaja iz I zone;

Poboljanje postojee mree linija gradskog i prigradskog prevoza uvoenjem novih linija ili promjena trase linija u zavisnosti od potencijalne potranje i optimizacija prevoznih usluga;

Uvoenje naknada za saobraajno zagaenje;

Zamjena postojeih sa energetski efikasnijim i ekoloki prihvatljivijim rasvjetnim tijelima;

Zamjena postojeih elektromagnetnih predspojnih ureaja u rasvjetnim tijelima i ugradnja modernih elektronskih prigunica, ime se otvara mogunost daljinskog upravljanja rasvjetnim tijelima.

Mjere za unapreenje drutvenog/socijalnog nivoa:

Izgradnja i odravanje vodovodne, komunalne i saobraajne infrastrukture u manje razvijenim djelovima Grada;

Aktiviranje pojedinih/ruralnih podruja Glavnog grada za razvoj odrivog turizma sa akcentom na ouvanje kulturolokih i tradicionalnih objeleja;

Podsticanje ukljuivanja graana u procedure donoenja odluka (okrugli stolovi, tribine, izrada i distribucija edukativno-promotivnog materijala);

Izrada studije izvodljivosti za potrebe prilagoavanja pristupa objektima u vlasnitvu Glavnog grada Podgorica osobama sa posebnim potrebama.

Mjere za unapreenje upravljanja otpadom:

Izgradnja reciklanih dvorita;

Poveanje broja posuda za selektivno odlaganje (na javnim povrinama, za potrebe zgrada u vlasnitvu Glavnog grada);

Organizovanje akcija uklanjanja otpada i ureenja odreenih lokacija kroz ukljuivanje razliitih subjekata (graani, civilni sektor i dr.);

Izrada i distribucija edukativno-promotivnog materijala.

Donoenje planskih dokumenata predstavlja instrument politike odrivog korienja prirodnih resursa, sprjeavanja bespravne izgradnje, sanacije evidentiranih problema u prostoru, prepoznavanje potencijala i definisanje njihovog budueg iskorienja i dr.

3. Istorija razvoja Podgorice

Smjeten sjevernim obodom Zetske ravnice, na raskrsnici nekoliko znaajnih prirodnih pravaca komuniciranja od mora ka kontinetalnom zaleu zemlje, prostor dananje Podgorice bio je predisponiran za razvoj organizovanih ljudskih naselja jo od najstarijih vremena. Sauvani znaajni arheoloki lokaliteti i brojni pojedinani nalazi ukazuju na kontinuitet tog razvoja.

Iliri, prvi po imenu poznati stanovnici ovih krajeva, su formirali svoju dravu sredinom III vijeka prije nae ere, za koji se vee osnivanje i prvog naselja na uu Zete u Morau. U tom razdoblju su na podruju Zetsko-bjelopavlike kotline ivjeli pripadnici dva ilirska plemena - Labeati i Dokleati.

Rimska vlast se utvruje definitivno, poslije dugogodinjih ratova sa Ilirima, poetkom I vijeka nae ere. Iz ovog perioda potie i prvi pomen imena Doclea (Duklja) za grad koji Rimljani podiu na mjestu ilirskog naselja, dajui mu karakter municipijuma. Nakon pustoenja za vrijeme Seobe naroda, Duklja je u VI vijeku obnovljena i postaje sjedite episkopa. Razorena je u VII vijeku (posle 602. godine) kada se poslednji put pominje.

Od poetka VII vijeka etniki sastav stanovnitva se mijenjao u korist Slovena i u XI vijeku formirana je Slovenska drava Zeta koja dobija i formalna objeljeja moi proglaenjem kraljevstva.

Za perioda Nemanjia (XII vijek) se vee i prvi pomen slovenskog imena Ribnica, za naselja na mjestu rimskog Birziminiuma. U kotorskom arhivu se 1326. godine prvi put pominje ime naselja Podgorica, vjerovatno po malom umovitom brdacetu Gorici ispod kojeg se razvila.

1451. godine, borei se na strani Venecije, Podgoricu osvaja vojvoda Stevan Crnojevi.

U periodu od 1474. do 1477. Turci podiu u Podgorici na uu Ribnice u Morau, veliku tvravu, dobrim dijelom koristei kamen razvalina Duklje. U okrilju tvrave, razvija se varo koju pored citadele brane jo i kule i bedemi kojima je opasana i koja se razvija u snaan trgovako-zanatski centar.

Na osnovu odluka Berlinskog kongresa (1878. godine) Podgorica je pripala Knjaevini Crnoj Gori. Turski dio Podgorice dobija naziv Stara Varo. Za ovaj period od posebnog je znaaja izgradnja niza puteva koji Podgoricu povezuju sa ostalim crnogorskim gradovima, kao i izgradnja prvog industrijskog organa Monopola duvana, ustanovljenog 1903. godine. U periodu izmeu dva rata Podgorica broji oko 13.000 stanovnika.

U II svjetskom ratu Podgorica je bombardovana preko 70 puta i do temelja je razorena.

Jula 1946. godine grad dobija novo ime Titograd i u tom periodu zabiljeena je ekspanzija i prostorno irenje grada koji prelazi na prostore desne obale Morae. Tako Titograd postaje privredni, drutveno-ekonomski i kulturni centar Crne Gore. 2. aprila 1992. ponovo se mijenja ime u Podgoricu.

Novi milenijum je donio i nove promjene u izgledu grada. On naglo poinje da se iri, dobija nove bulevare, mostove, savremene stambeno-poslovne objekte i megacentre. Urbanizacija je zahvatila i nekadanja prigradska naselja, koja su se za period od samo par godina uspjela stopiti sa gradom.

4. Karakteristike prirodnih uslova

4.1. Geografski poloaj i topografske karakteristike Glavnog

grada

Podgorica je glavni grad Crne Gore i predstavlja najveu urbanu aglomeraciju drave. U Podgorici su koncentrisani brojni administrativni, kulturni, prosvjetni i zdravstveni centri, kao i veliki privredni kapaciteti. Glavni grad je domain i velikom broju diplomatskih predstavnitva stranih zemalja, njih 22, kao i veem broju ambasada na nerezidencijalnoj osnovi i konzulata, kojih ima 43.

Administrativne granice Glavnog grada Podgorice prostiru se na jugoistonom dijelu teritorije Crne Gore odnosno, prema geografskim koordinatama, izmeu 420 11 i 420 43 sjeverne geografske irine i 190 02 i 190 43 istone geografske duine (po Griniu). Zauzima povrinu od 1.492 km2 ili 10.7 % teritorije Crne Gore, koja se na istoku granii sa Albanijom, na jugu Skadarskim jezerom i Optinom Bar, na zapadu prijestonicom Cetinje i Optinom Danilovgrad, na sjeveru Optinama Kolain i Andrijevica. Udaljenost od mora iznosi 40 kilometara vazdune linije.

Glavni grad se nalazi na prosjenoj nadmorskoj visini od 52 m i prema geografskim karakteristikama ovaj prostor se prepoznaje kao sastavni dio Junih Dinarida koje se odlikuju izrazitim formama i za njih tipinim geografskim oblicima. U prostoru se jasno izdvajaju ravniarski i brdsko-planinski dio, odnosno tri izrazite reljefske skupine, koje se manje ili vie, meusobno razlikuju i po drugim ekolokim odlikama (klimatskim, pedolokim).

4.2. Geoloke i geomorfoloke karakteristike

Geoloku podlogu ovog podruja ine tereni koje izgrauju kenozojsko fluvioglacijalni sedimenti kvartara u ravniarskim predjelima i mezozojski sedimenti kredne starosti koji karakteriu predio gradskih i okolnih brda.

Morfologija, geoloka graa, klima i dr. uslovili su na terenima grada razne fiziko-geoloke procese i pojave. Razvijeni procesi su: karstifikacija krenjakih i krenjako-dolomitnih masa, podlokavanje obala rijeka sa stvaranjem podkapina razliitih dimenzija u terasnim odsjecima, a zapaene su i pojave sulfozije (filtraciono razaranje sredine). Dinamika eroziono-denudacionih procesa je relativno slabo izraena, izuzev u domenu rijenih korita, a pojave klizanja i jaruenja znaajnih razmjera izostaju. Posebno mjesto zauzimaju pojave plavljenja djelova povrina uz dio aluvijalne ravni Ribnice.

Ravniarski rejon ini prostrana Zetska ravnica. Brdski ili prelazni rejon oiviava prethodni u vidu erodiranih i jako ogoljenih brda do 800 m.n.v. Nadovezujui se na rejon niskih brda, planinski rejon se penje stepenasto, ali i dosta naglo, jer na relativno kratkom rastojanju od ravnice dostie visine od preko 2.000 m (ijevo 2.183, Komovi 2.484 i dr.).

Najvei dio grada lei na fluvioglacijalnim terasama rijeke Morae i njene lijeve pritoke Ribnice, izmeu Malog brda (205 m) i Gorice (131 m) na sjeveru i Dajbabske Gore (170 m) i Donje Gorice (102 m) na jugu odnosno jugozapadu. Pored pomenutih brda iz ravni rijenih terasa, izbijaju krenjaka uzvienja Kruevac, jedva primjetan sa desne strane rijeke Morae i Ljubovi (100 m) sa lijeve strane ovog vodotoka.

Sastavni dio Glavnog grada Podgorice ine i gradske optine Tuzi i Golubovci.

Gradska optina Tuzi prostire se na jugo istoku Glavnog grada i kao geografsko podruje ini ga ravniarski dio.

Podaci ukazuju da se dato podruje sastoji od krenih stijena, odnosno naslaga koje su se formirale u mezozoiku, ali koje su odreene promjene pretrpjele tokom perioda tercijera. U procesu stvaranja odreenih oblika izdvaja se pojava peina karakteristinih odlika krapa, vrtaa, uvala i karstike doline.

Gradska optina Tuzi se sastoji od dvije morfoloke cjeline i to ravniarskog i brdskog dijela. Kao reljefne odlike prepoznaju se brdske povrine Korita sa nadmorskom visinom od 1.442 metara i Kotica. Dalje, istie se i brdo Kaenik sa visinom od 1.650 metara, brdo Bukovik sa visinom od 1.229 metara, brdo Suka sa visinom 1.212 metara i brdo Dei sa nadmorskom visinom od oko 650 metara. Najjunije brdo Gradske optine je brdo Hum sa nadmorskom visinom od oko 274 metara. Na ravniarskom djelu prostiru se brda koja maksimalnu visinu ne postiu preko 112 metara. Od ovih brda se prepoznaju: brdo Vranj, Kodra e Burgut (Lekovii), brdo ipanik, brdo Rogame, brdo Milea itd. Kroz teritoriju Gradske optine Tuzi protie rijeka Cijevna u duini od oko 30 km.

Gradska optina Golubovci prostire se na junom dijelu Glavnog grada.

Geoloku strukturu podruja Gradske optine Golubovci ine starije stijene mezozojske starosti (krenjaci i dolomiti) i mlai sedimenti kvartarne starosti (fluvio-glacijalni i limno-glacijalni sedimenti). Sa dna kotline izdiu se uzvienja, relativno male visine i blagih strana. Ona su izgraena od mezozojskih karbonatnih stijena, najee su kupastog oblika, sa fosilnim ostacima tropskog karsta.

U Gradskoj optini Golubovci se u geomorfolokom pogledu izdvaja Zetska ravnica i uzvienja: Lijepa ploa - 235 m; Oblun - 214 m; Dajbabska gora 172 m; Vranjska gora - 85 m i Srpska gora - 97 m.

Kombinovanim dejstvom pedogenetskih faktora, na podruju grada Podgorice nastalo je est razliitih tipova zemljita i to: smee eutrino zemljite na ljunku i konglomeratu, vrlo plitko i plitko; smee eutrino zemljite na ljunku i konglomeratu, srednje duboko i duboko; smee euterino lesivizirano zemljite; rendzina; crvenica, vrlo plitka i plitka i crvenica, srednje duboka i duboka.

Na podruju Gradske optine Tuzi pojavljuje se veliki broj raznih tipova zemljita. Zemljita su uglavnom karbonatna i izdvojiemo organo-mineralna i tresetna zemljita; aluvijalna-karbonatna; sedimentna i antropogena zemljita - terra rossa; umsko zemljite i dr.

Kao posljedica paleografskih promjena podruje Gradske optine Golubovci karakteriu tri zone zemljita. Prvu zonu ine ilovasta skeletna zemljita, druga zona je u pogledu tipa dosta neujednaena i raznorodna, dok trea zona pripada tipu subhidrinih zemljita.

Teritorija Podgorice sa mikroseizmikog stanovita se nalazi u okviru prostora sa vrlo izraenom seizmikom aktivnou. Sa stanovita seizmike u ovom podruju dolazi do intenzivnog sprega sila, a povremene faze pojaane tenzije utiu na diferencijalno izdizanje odnosno sputanje blokova.

U geoseizmikom pogledu ova teritorija se ne moe smatrati povoljnom, jer se nalazi u zoni velikog geoseizmikog rizika. Kao povoljnija injenica moe se smatrati amortizaciona uloga debelih kvartarnih naslaga, ali i to ne sprjeava da se zona oznai kao nestabilnom.

Zemljotres iz 1979. godine, kao i ranije zabiljeeni pokazuju da se na ovom prostoru mogu javiti potresi 8 do 9 stepeni Merkalijeve skale. Zato izgradnja i eksploatacija objekata mora biti u skladu sa vaeim propisima i principima za antiseizmiko projektovanje i graenje.

4.3. Hidroloke karakteristike

Posebnu vrijednost i prirodnu ljepotu grada predstavljaju rijeke Moraa, Ribnica, Zeta, Sitnica i Cijevna. Specifinost ovih rijeka ogleda se u krenjakim koritima, kamenitim nadstrenicama, peinama i ivopisnim kanjonima, sa dosta plaa, brzaka, zavoja, virova.

4.3.1. Povrinske vode

Teritorija Glavnog grada je veoma bogata povrinskim vodotocima. Rijena korita dijele gradsku teritoriju na tri izrazita dijela.

Moraa je glavni vodotok na teritoriji Glavnog grada, nastaje u sjevernom dijelu Podgorice, izvire ispod planina Zebalca i Javorja i tee prema jugu. Duina rijenog toka je 97.1 km, sliv obuhvata povrinu od 3.200 km2 i odlikuje se velikim oscilacijama u vodostaju. Njena glavna pritoka je rijeka Zeta koja ima poseban znaaj zbog prihranjivanja voda Morae.

Ribnica od Ribnikih Vrela svom duinom tee kroz emovsko polje i uliva se u Morau u samom centru grada. Tok joj je dug oko 10 km. Njen vodostaj je u direktnoj zavisnosti od promjenjive izdanosti izvora i Ribnica u ljetnjim mjesecima skoro presuuje. Rijeka Ribnica predstavlja simbol Podgorice, prije svega zbog toga to se nastanak prvih naselja na ovom podruju vezuje upravo za ovaj lokalitet. Uz lijevu obalu Ribnice, donedavno je radilo desetak mlinova, ali njihovi ostaci danas jedva da i doaravaju to doba.

Cijevna nastaje u visokom masivu Prokletija. Duinom od 26.5km protie kroz Albaniju, dok na teritoriji Crne Gore tee duinom od 32.3km. Najkarakteristiniji dio je uzani i duboki, teko pristupani kanjon koji joj daje posebno atraktivan izgled.

Sitnica predstavlja produetak rijeke Morae, a svoj tok poinje na granici Ljekopoljskog luga i Ljekopolja. Donji tok je esto bez vode, jer u tom dijelu rijeka presuuje.

Mala rijeka tee teko pristupanim kanjonom do Bioa, gdje se uliva u Morau. U toku ljeta presui, a u toku jeseni i proljea dobija bujini karakter.

Osim navedenih rijeka, teritorija Podgorice zahvata i gornje djelove slivova Tare i Mojanske rijeke. Tara izvire na obroncima Komova i ijeva, spajanjem dvije planinske rijeke Verue i Opasanice, a duina toka koja pripada teritoriji grada iznosi 14 km.

Teritoriji Podgorice pripadaju i dva manja jezera Bukumirsko, koje je smjeteno na obroncima ijeva i dio Rikavakog jezera, koje se nalazi se na prelazu ijeva u Prokletije, a karakterie ga ponor na 1314 metara nadmorske visine, preko kojeg voda otie u Cijevnu i Ribnicu.

Hidrografiju Gradske optine Tuzi prije svega karakterie Skadarsko jezero kao i rijeka Cijevna. Pored navedenih hidrografskih objekata prisutne su i rijeice Rujela, Rijeina i druge. I podruje Gradske optine Golubovci obuhvata dio Skadarskog jezera kao i manji broj rjeica i potoka, od kojih su izdvajaju Karutana, Tara, Plavnica, Zetica, Gostiljska rijeka, Pijavnik, Velika i Mala Mrka, alica, itd.

Od izvora na podruju grada posebno se izdvajaju Mareza i Vrela Ribnika. Mareza je tipino karsno vrelo. Izvorite je razbijeno i postoji itava izvorina zona. Jedan dio izvorita je kaptiran za potrebe vodosnabdjevanja grada. Izdanost ovog izvora u doba minimuma nikad ne pada ispod 1000 lit/sec.

4.3.2. Podzemne vode

Podzemne vode Podgorice predstavljaju poseban kvalitet prirodnog ambijenta, ali i znaajno vodoprivredno bogatstvo. Najobimnije podzemno jezero nalazi se u Zetskoj ravnici. Njegova povriina iznosi 212 km2 , skoro koliko i Skadarsko jezero na teritoriji Crne Gore. Prirodni podzemni proticaj ovog jezera je ocijenjen na oko 12m3/s.

U hidrogeolokom pogledu izdvajaju se karbonatne stijene, koje se karakteriu visokom pukotinskom poroznou, sa karstnom izdani, zatim fluvio-glacijalni i glacio-limnijski sedimenti velike poroznosti koji se ponaaju kao kolektori podzemnih voda i na kraju vodonepropusni tercijarni sedimenti smjeteni ispod prethodnih, koji se ponaaju kao barijera daljem prodiranju podzemnih voda to za posledicu ima pojavu velikog broja prirodnih bunara iz kojih se mogu koristiti podzemne vode kao to su: Berski izvori u Berima, Crno oko, Modro oko i Vuji studenci pored Komana i Bandia, Okno i Iverak u Piperima i drugi.

Karstna izdan, iako se nalazi duboko ispod zbijene izdani Zetske ravnice, je znatnog kapaciteta i ima vei znaaj za vodosnabdijevanje. Naroito interesantna su vrela od Kosmaa do Ponara: Boljesestre, Brodi, Biotsko oko, Bobovine i Krstato oko. U koritu Morae, istono od Vranjine, se nalaze poznata oka Morae dubine preko 10 m.

Pored navedenih, naveemo jo i izvorite u blizini Milekog bunara, izvorite Krevenica pored sela Vuksanlekii, kao i karstika izvorita koja se nalaze na brdovitim djelovima Tuzi i to izvorita Traboin, Rade (Arza), Rade (Kotica), Korita (Korita). Brijegovi Skadarskog jezera poznati su po mnogo izvorita kao to su: Vitoja, Ploa, Podhum.

4.4. Klimatske karakteristike sa meteorolokim pokazateljima

Podgoricu karakterie neposredni uticaj sredozemne klime odnosno blizine Jadranskog mora i uticaj planinskog zalea, to rezultira pojavom izmijenjeno sredozemnog tipa klime sa svojim specifinim karakteristikama, toplim i vruim ljetima i blagim i kiovitim zimama. Period srednjih dnevnih temperatura iznad 0C traje i preko 320 dana u godini, a iznad 15C oko 180 dana. U Podgorici srednja godinja temperatura je 15.5C sa minimalnom od 5C u januaru i maksimalnom od 26.7C u julu mjesecu. Podgorica je jedan od najtoplijih gradova u Evropi. Srednji godinji broj tropskih dana (maksimalne temperature iznad 30C) ovdje je od 50 do 70 dana.

Grad sa svojom strukturom i raznovrsnou ljudskih aktivnosti mijenja ivotnu sredinu i prirodno klimatsko stanje. Kao rezultat toga nastaje mnotvo mikroklimatskih jedinica, a sam grad dobija karakteristinu lokalnu klimu.

Na podruju Gradske optine Tuzi pojavljuju se mnogi klimatski kontrasti i na datom podruju moemo prepoznati odreeni broj mikroklimata. U ravniarskom dijelu imamo pojavu aridnog klimata, naroito je prisutna u ljetnjim mjesecima, dok najvisoija podruja karakterie planinska klima sa pojavom snijega koji moe dostii debljinu i do nekoliko metara.

Podruje Gradske optine Golubovci, odlikuje se blagom mediteranskom klimom i zbog veoma povoljnih klimatskih uslova i konfiguracije zemljita na ovom podruju prisutna je poljoprivredna proizvodnja.

Osnovni meteoroloki podaci sa meteoroloke stanice Podgorica izdati od strane Hidrometeorolokog zavoda za period 2010. - 2013. godina su:

Tabela br. 3 Srednje mjesene temperature vazduha u C

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

God.

2010

5,8

7,7

10,4

15,9

19,4

24,1

28,0

28,6

21,3

14,9

13,0

7,3

16,4

2011

5,8

7,8

10,7

16,6

20,3

25,6

27,2

29,3

26,3

16,3

9,9

8,0

17,0

2012

4,9

3,0

13,3

14,5

19,9

27,3

30,4

29,7

23,9

18,2

13,3

5,6

17,0

2013

6,7

7,7

10,8

17,1

20,1

24,5

28,5

28,8

21,3

16,7

12,5

8,6

16,8

Vrijednosti mjesenih i godinjih padavina sa meteroloke stanice Podgorica za period 2010. 2013. godinu dati su:

Tabela br. 4 Ukupna mjesena koliina padavina u l/m2

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

God.

2010

274

346

153

168

115

51

20

42

102

298

539

243

2357

2011

80

114

101

44

90

26

3

2

43

76

37

254

697

2012

60

201

0

351

132

34

11

1

87

296

286

305

1764

2013

324

247

519

101

211

51

10

123

178

239

341

46

2391

Prema podacima, najvei broj sunanih asova je naravno zabiljeen u ljetnjim mjesecima.

Tabela br. 5 Prosjeno trajanje sijanja sunca po mjesecima i godinje u asovima

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

2010

75

40

147

191

216

324

349

221

129

82

66

2011

102

114

174

241

250

320

321

336

266

195

143

76

2012

94

265

370

369

346

227

184

87

74

2013

87

74

112

240

218

289

356

315

234

184

114

Na podruju Podgorice od brojnih pravaca duvanja vjetra dva su uglavnom nosioci vremenskih prilika. To su sjever i jugo koji duvaju uglavnom u periodu septembar-april.

Tabela br. 6 Srednja mjesena brzina vjetra u m/s

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

God.

2010

1,9

1,9

1,9

2,1

2,0

1,9

2,3

2,1

1,8

1,7

1,6

2011

1,6

2,0

2,4

2,1

2,1

2,2

2,0

2,1

2,1

2,2

1,4

2,1

2,0

2012

2,1

2,0

2,6

2,1

2,1

2,0

2,1

2,3

1,8

1,6

1,3

2,1

2,0

2013

1,9

1,7

2,1

2,1

1,9

1,9

2,4

2,2

1,7

1,2

1,4

1,4

1,8

U datom periodu zabjeleene su ekstremene vremenske pojave, pa su u novembru 2010. godine i u februaru 2011. usljed obilnih kinih padavina, jedan dio teritorije Glavnog grada pogodile poplave koje su nanijele velike tete.

U 2012. zabjeleen je rekordan nivo snijenog pokrivaa od 58 cm, a kada bi se sabrale sve vrijednosti novog snijega koji je pao na teritoriju Glavnog grada u periodu od 31. januara do 13. februara, to bi ukupno iznosilo 105 cm.

4.5. Flora i fauna

Grad kao konglomerat u svom sastavu batini specifian biljni i ivotinjski svijet. Istraivanja 70-ih godina prolog vijeka (Walters) su pokazala da gradska flora po broju vrsta prednjai u odnosu na stanita drugaije prirode i tipa. U objanjenju ovog fenomena najee se citira Gilbertovo miljenje (1989) koje glasi da heterogena urbana sredina, koja sama po sebi podrazumijeva i heterogenost stanita, omoguava opstanak vrstama sa razliitim strategijama preivljanja. Zahvaljujui upravo pomenutoj heterogenosti stanita i izraenoj mogunosti imigracije novih vrsta, urbana flora se stalno obogauje. Uloga biljaka u gradskim uslovima je viestruka - zatitna, sanitarno-higijenska, dekorativno-estetska.

Flora gradskog podruja Podgorice bila je predmet viegodinjeg naunog istraivanja iji su rezultati objavljeni u doktorskoj disertaciji (Steevi, 2009.) Istraivanjem je obuhvaen prostor povrine 86 km2, a osim urbane ukljuena je i periurbana zona. Evidentirani broj samonikle i subspontane adventivne flore gradskog podruja Podgorice iznosi 1227 vrsta i podvrsta to predstavlja neto vie od treine zabiljeenog broja vrsta za Crnu Goru. Za Podgoricu je karakteristino da ne dolazi do prekida vegetacionog perioda.

Uporeujui floristiko bogatstvo gradskog podruja Podgorice i podruja nekih drugih evropskih gradova (npr. Be 2.024 vrsta na povrini od 414 km2 , Berlin 1.374 vrsta na povrini od 481 km2, Cirih 1.950 vrsta na povrini od 120 km2) evidentno je da je flora Podgorice bogata i u evropskom kontekstu. Najvei broj vrsta i podvrsta, njih 603, zabiljeen je na podruju Skalina, odnosno uu Ribnice u Morau i donjem dijelu toka rijeke Ribnice, zatim u parku Ivana Milutinovia, Malom parku, Staroj Varoi i Drau, dijelu kanjona Morae od Blaovog do Novog mosta, dijelu brda Ljubovi i Centralnom parku Pobreje.

Taksonomski spektar flore gradskog podruja Podgorice ine 4 klase, 118 porodica, 545 rodova i 1227 vrsta i podvrsta. Kao najzastupljenije porodice izdvajaju se Poaceae (porodica trava), Asteraceae (glavoike) i Fabaceae (mahunarke ili leptirnjae).

Udio endema je prilino visok i iznosi 6.8%. Alergena flora je zastupljena sa 253 vrste, od ega 32 drvenaste vrste koje cvjetaju u periodu od februara do aprila, zatim 76 korovskih alergenih vrsta koje cvjetaju od aprila do oktobra kada cvjetaju i alergene trave, koje su najzastupljenije sa 145 vrsta.

U periodu posle drugog svjetskog rata, dio gradskog podruja je poumljen alepskim i crnim borom i empresom i na prostoru park ume Gorica i Ljubovi, Toloka i Zlatika uma i zatitni umski pojas na Starom Aerodromu i emovskom polju.

Kao posebna specifinost, obzirom na bogatstvo biljnog i ivotinjskog svijeta, izdvaja se kanjon rijeke Cijevne, kao jedan od centara biodiverziteta Crne Gore, gdje je do sada registrovano 813 vrsta biljaka, dok je na irem podruju rijeke Cijevne registrovano 959 biljnih vrsta, to ini priblino treinu ukupne flore Crne Gore. Ovo podruje je veoma znaajno i kada je bogatstvo faune, naroito vrsta ptica, u pitanju. Kanjonske litice predstavljaju jedno od najznaajnijih stanita za ptice grabljivice, kao i gnjezdilite za vie vrsta lasta. Kao jedan od rijetkih gotovo nedirnutih predjela od strane ovjeka, kanjon Cijevne predstavlja vanu oblast za ivot gmizavaca i vodozemaca u ovom dijelu Evrope.

Prema raspoloivim podacima, dijelovi oblasti koje gravitiraju Opasanici i Verui karakteriu se reprezentativnim stanitima, koja obuhvataju planinske i predplaninske krenjake travnjake, travnjake tvrdae Nardus koji su bogati vrstama, brdske kosanice, alpske rijeke i otvrdlu vegetaciju sive vrbe, hidrofilne rubove visokih zeleni uz rijeke i ume i vlane livade sa vrstom Cladium mariscus ljutak.

Na lokalitetu ispod katuna Margarita, zastupljene su smreve ume sa manjom ili veom primjesom bukve (Fagus moesiaca) i u manjoj mjeri planinskog javora (Acer heldreichii subsp. visianii). Navedeni prostor predstavlja i znaajno stanite mahovina. Isto tako, na planinskim panjacima i proplancima koji karakteriu lokalitete Margarita i Carine, zabiljeen je vei broj vrsta gljiva iz roda Hygrocybe (vlanice), koje predstavljaju indikatore bogatstva biodiverziteta na navedenom tipu stanita. U blizini prevoja Carine zastupljene su veoma kvalitetne i ouvane sastojine endemine vrste bora munike.

Istraivanja faune datog prostora pokazala su da korito i dolinu rijeke Opasanice, izmeu ostalih, nasljevaju vrste Rana temporaria mrka aba i Natrix tessellata ribarica, koje su zatiene nacionalnim zakonodavstvom. Na podruju katuna Carine registrovano je stanite balkanske endemine abe Bombinea variegata scabra - utotrbi muka i vrste Mesotriton alpestris - planinski mrmoljak. Takoe, na ovom podruju na nadmorskoj visini od 1850 m, pronaen je ivorodni guter Lacerta vivipara, koji je u Crnoj Gori registrovan samo jo na Prokletijama, uz granicu sa Albanijom.

Prema odreenim podacima ranijeg datuma, Bukumirsko jezero je bilo stanite vrste mrmoljka Triturus alpestris montenegrinus, endema Crne Gore, koju karakterie specifian ivotni ciklus. Obzirom da prisustvo ove vrste nije zabiljeeno u okviru istraivanja novijeg datuma, pretpostavlja se da je populacija iezla usljed prekomjernog poribljavanja.

5. Analiza postojeeg stanja

5.1. Stanovnitvo

Prema zvaninom popisu iz 2011. godine, broj stanovnika Podgorice je 185.937, mada usled razvoja i drugih trendova procjenjuje se da je taj broj vei. Gradska optina Tuzi zahvata podruje Malesije i u njoj, prema podacima iz popisa 2011. ivi 11.420 stanovnika, dok u Gradskoj optini Golubovci ivi oko 16.231 stanovnika.

Analiza dinamike stanovnitva Glavnog grada Podgorice, pokazuje da ovo podruje predstavlja imigraciono podruje Crne Gore.

Najvei uticaj na ubrzani rast populacije imalo je doseljavanje stanovnitva iz drugih krajeva zemlje. Godine 1961. doseljeno stanovnitvo uestvuje sa 61.9%, a 1991. sa 50.7%.

Tabela br. 7 Trend broja stanovnika

Redni

broj

Popis

Index

5:3

1981

1991

2003

2011

1.

Podgorica

132.290

152.025

169.132

185.937

127.8

2.

Crna Gora

584.310

615.035

620.145

620.145

106,2

Ako se uzme podatak da je Podgorica 1931. godine imala 10.000 stanovnika, dolazimo do zakljuka da se urbana populacija grada, do danas, poveala preko 18 puta i da skoro svaki etvrti graanin Crne Gore ivi u Podgorici.

Po prostorno-demografskoj analizi Glavni grad pripada tipu podruja visoke koncentracije, sa gustinom naseljenosti od 117 st./km2, to je znatno vie od nacionalnog prosjeka (45).

Prirodni prirataj u Crnoj Gori je u opadanju sa 5.636 u 1991. godini na 1.368 u 2011. godini, ali najvei prirodni prirataj evidentiran je upravo u Glavnom gradu Podgorici.

Tabela br. 8 Broj domainstava i prirodni prirataj

Broj

domainstava

Prirodni prirataj

1991

2003

2011

1991

2005

2008

2011

Crna Gora

163.274

180.517

194.795

5.636

1.513

2.550

1.368

Podgorica

39.653

48.416

57.346

1.963

1.023

1.403

1.147

5.2. Privreda

5.2.1 Industrija

Podgorica nije samo administrativni centar Crne Gore ve i njen glavni ekonomski pokreta.

Prije Prvog svjetskog rata, privreda se zasnivala na trgovini i zanatstvu. Poslije Drugog svjetskog rata, Titograd je postao glavni grad Crne Gore i doivio je brzu urbanizaciju i industrijalizaciju. U gradu i njegovoj okolini su osnovane fabrike za preradu aluminijuma, duvana, tekstila, vina i graevinske firme.

Zbog raspada Jugoslavije, Podgorica je ostala bez trita, sirovina i sredstava da investira i modernizuje svoju privredu. Ovo je dovelo do pada vrijednosti mnogih preduzea, od kojih su neka zatvorena. Ona koja su preostala su privatizovana. Izdvojiemo Kombinat aluminijuma Podgorica i AD Plantae (proizvodnja vina i alkoholnih pia) kao dva najvea preduzea u Podgorici.

Poetkom XXI vijeka finansijski i usluni sektor u Podgorici se brzo razvio. U gradu se nalazi crnogorska berza, kao i sjedite veine crnogorskih banaka. Privredne aktivnosti u Podgorici su se uglavnom preusmjerile sa teke industrije u sektor telekomunikacija, graevinarstva i bankarstva. Investitori i strane kompanije koji su otvorili svoja predstavnita u Podgorici su znaajno doprinijeli rastu i unoenju raznolikosti u ekonomiju grada. Kao sporedni efekat znatno su porasle cijene graevinskog zemljita.

Prema podacima Zavoda za statistiku Crne Gore, u Podgorici su krajem 2011. godine registrovana 7.042 privredna subjekta, to iznosi 33,3% ukupno registrovanih privrednih subjekata u Crnoj Gori. Najvei broj privrednih drutava je iz oblasti trgovine (45,9%), zatim strune, naune i tehnike djelatnosti (11,7%), graevinarstva (8,5%), usluga pruanja smjetaja i hrane (7,0%) i preraivake industrije (6,8%).

5.2.2. Poljoprivreda

Podgoricu sainjava vie oblasti koje svojim karakteristikama odreuju tip poljoprivredne proizvodnje. Tako u pojedinim oblastima dominiraju ratarska proizvodnja, stoarstvo i ribarstvo, dok se u drugim razvijaju vinogradi i zasadi najraznovrsnijih vonih vrsta. U Zetskoj oblasti razvija se farmerski nain uzgoja stoke, a u Malesiji je posebno razvijeno gajenje duvana.

Tabela br. 9 Poljoprivredno zemljite po kategoriji korienja u hektarima: 2012. godina

Poljoprivredne povrine

Ukupno obradivo zemljita

Oranice i bate

Vonjaci

Vinogradi

Livade

Panjaci

Bare, ribnjaci i trstici

Crna Gora

515.717

189.075

45.809

12.028

4.512

126.726

323.998

2.644

Podgorica

62.164

20.891

6.469

719

3.248

10.454

39.097

2.176

Uee PG u CG %

12,05

11,04

14,12

5,9

71,98

8,24

12,06

82,29

Od ukupnih poljoprivrednih povrina Crne Gore, 12.05% se odnosi na Glavni grad.

U ratarsko-povrtlarskoj proizvodnji vodee kulture u Podgorici su: lubenica i dinja, paradajz i paprika i prema statistikim podacima uee Podgorice u zasijanim povrinama pod ovim kulturama, u odnosu na Crn