الزامات تقنينيالزامات تقنيني بهبود محيطبهبود محيط

حقوقيحقوقي کمیسیون سرمایه گذاری اتاقكسب وكار؛كسب وكار؛

ایران دبیر خانه کمیسیون های

تخصصی

فهرست. تصويري از قانونگذاري در دوره نهم1. الزامات تقنيني براي بهبود محيط كسب وكار2

. راهبرد واكنشي: به انجام رساندن پروژه تدوين و تنقيح قوانين و مقررات1-2. مسأله تدوين و تنقيح قوانين و مقررات در ايران1-1-2. آسيب هاي عدم تدوين و تنقيح قوانين و مقررات2-1-2. فرايند تأسف بار تدوين و تنقيح قوانين و مقررات در ايران3-1-2. يك نمونه: اصالحات نظام حقوقي پولي و بانكي4-1-2. تجربه كشور فرانسه در تدوين و تنقيح قوانين و مقررات5-1-2. راهكار پيشنهادي 6-1-2

. راهبرد پيشگيرانه: التزام قانونگMMذار بMMه انجMام رويMMه ارزيMابي تMأثيرات قMMانون )2-2RIA)

. چيستي ارزيابي تأثيرات قانون1-2-2. ارزيابي پيشيني تأثيرات قانون1-1-2-2. ارزيابي پسيني تأثيرات قانون2-1-2-2

. رويه ارزيابي تأثيرات قوانين و مقررات در برخي از كشورها2-2-2. انگلستان1-2-2-2. استراليا2-2-2-2. آلمان3-2-2-2. آمريكا4-2-2-2

. ابعاد ارزيابي تأثيرات قانون3-2-2. تدوين با كيفيت پيش نويس اليحه/ طرح1-3-2-2. قانونگذاري كمتر؛ قانونگذاري بهتر2-3-2-2. بهره گيري از نظرات بخش خصوصي3-3-2-2. اجراي مؤثرتر و دقيق تر قانون4-3-2-2

. جمع بندي راهكارهاي پيشنهادي3منابع و مآخذ

. دسته بندي قوانين مصوب مجلس نهم1پيوست ( قانون برنامه پنجساله پنجم80. آیین نامه اجرایی بندهای )الف( تا )هM( ماده )2پيوست

توسعه

1

95خرداد

مقدمه يكي از سؤاالتي كه ذهن نمايندگان جديدالورود به مجلس در هر دوره را به خود مشغول مي كند، اين است كه بايد چه كار مؤثري را در راستاي بهبود كسب وكارها انجام دهند؛ چرا كه بهبود محيط كسب وكار، سواي اين كه جزء شعارهاي اصلي دولت يازدهم است، در بسياري از نشست هاي انتخاباتي در حوزه هاي انتخابيه

كشور، در زمره مطالبات اوليه رأي دهندگان است. ركود اقتصادي پس از تورم شديد ساليان گذشته، و هم زمان كندي تأثيرات گشايش هاي پس از توافق هسته اي، ضرورت بهبود محيط كسب وكار را دوچندان

ساخته است. اما به سؤال ابتداي بحث بازمي گرديم؛ نمايندگان براي بهبود محيط كسب وكار چه بايد بكنند؟ قطعاً پاسخ به اين سؤال، به اصلي ترين كاركرد مجلس، يعني قانونگذاري، باز مي گردد. بدين ترتيب، نقش

اصلي نمايندگان را بايد در تالش براي بهبود »محيط حقوقي كسب وكار« جستجو كرد. در اين گزارش، تالش شده راهكارهايي براي بهبود محيط حقوقي كسب وكار كه بر عهده و در

زمره اختيارات نمايندگان مجلس است، شرح داده شود. پيشنهاد اين راهكارها، مبتني بر مهم ترين معضالت اين حوزه، به ويژه وجود انبوه قوانين و مقرراتي است كه از نظر صاحبان كسب وكار و فعاالن اقتصادي،

دست وپاگير و مخل دانسته مي شود. معضالت ديگر، براي نمونه عبارتند از: افزايش روزافزون حجمقوانين، عدم ثبات قوانين موجود به دليل اصالحات و الحاقيه هاي مكرر و ابهام در قوانين.

در اين نوشتار تالش شده است با بهره گيري از تجارب نظام هاي تقنيني موفق، راهكارهايي برايبهبود محيط حقوقي كسب وكار ارائه شود. ساختار پژوهشي به اين شرح است:

در بخش اول، تصويري از قانونگذاري در دوره نهم ترسيم شده است. بدين منظور، قوانين مصوب دسته تقسيم شده كه عناوين هMر دسMته و تعMداد هMر دسMته از قMوانين مصMوب در قMالب11مجلس نهم به

جMMداولي درج شMMده اند. در اين قسMMمت تأكيMMد شMMده اسMMت كMMه يكي از محورهMMاي عمMMده قMMوانين اقتصMMاديوضع شده در مجلس نهم، قوانين »حمايتي« در حوزه اقتصاد است.

در گفتار دوم، الزامات تقنيني براي بهبود محيط كسMMب وكار شMMرح داده شMMده اسMMت. دو راهMMبرد در توضيح اين الزامات مورد توجه قرار گرفته است: نخست، راهبرد واكنشي كه عبارتست از به انجام رساندن پMروژه تMدوين و تنقيح قMMوانين و مقMررات. بMMراي توضMMيح اين راهMMبرد ابتMMدا مسMMأله تMMدوين و تنقيح قMوانين و مقررات در ايران طرح شده است. سپس آسMMيب هاي عMMدم تMدوين و تنقيح قMMوانين و مقMررات مMMورد توجMMه قرار گرفته است. در گام بعد فرايند تدوين و تنقيح قوانين و مقررات در ايران نقد و ارزيابي شMMده اسMMت و براي توجه دادن به آسيب هاي عدم تدوين و تنقيح، نظام حقوقي پMMولي و بMMانكي بMMراي نمونMMه بررسMMي شMMده است. سپس تجربه كشور فرانسه در تدوين و تنقيح قوانين و مقMMررات بMMه اختصMMار توضMMيح داده شMMده و در

پايان، راهكار پيشنهادي به عنوان توصيه اي براي نمايندگان منتخب مجلس دهم بيان شده است. ( بMه عنMMوانRIAدر راهبرد پيشMMگيرانه، الMتزام قانونگMذار بMه انجMMام رويMه ارزيMابي تMأثيرات قMانون )

راهكاري قابل توجه براي مواجهه پيشيني تبيين شده است. اين رويه از اين حيث پيشيني است كMMه در حين تهيه پيش نويس اليحه يا طرح و در حين رسيدگي در كميسيون ها و كميته هاي تخصصي پارلمان انجام خواهد شد. در اين قسمت ابتدا ارزيابي تأثيرات قانون تعريف شده است. سپس رويMMه ارزيMMابي تMMأثيرات قMMوانين و مقررات در كشورهاي انگلستان، استراليا، آلمان و آمريكا به اختصار شده است. قسMMمت پايMMاني اين گفتMMار به ابعاد ارزيابي تأثيرات قانون اختصاص داده شده است كه عبارتند از: تدوين بMMا كيفيت پيش نMMويس اليحMMه/ طرح، قانونگMMذاري كمMMتر امMMا بMMا كيفيت بيشMMتر، بهره گMMيري از نظMMرات بخش خصوصMMي و اجMMراي مMMؤثرتر و

دقيق تر قانون. در پايان نوشتار، راهكارهاي پيشنهادي جمع بندي شده است.

2

. تصويري از قانونگذاري در دوره نهم1 با استناد به فهرست قوانين مصوب مجلس شMMوراي اسMMالمي در وب سMMايت مركMMز پژوهش هMMاي مجلس، در

قانون بMه تصMMويب رسMMيده اسMMت. در جMدول زيMر، تعMداد151(،M 27/12/1394 تا 7/3/1391دوره نهم )از گانه درج شده است.9قوانين مصوب مجلس در دوره هاي تقنيني

دوره مجلس شورای اسالمی9. سیمای قانونگذاری در 1جدول مجموع قوانیندوره تقنيني

370(1)اول316(2)دوم256(3)سوم342(4)چهارم359(5)پنجم396(6)ششم333(7)هفتم349(8)هشتم151(9)نهم

2872کلمنابع:

( برگرفته از: مجلس شMMورای اسMMالمی، فهرسMMت موضMMوعی دسMMتور جلسMMات مMMذاکرات مجلس شMMورای1).1365، تهران، اداره کل فرهنگی و روابط عمومی، 1364 خرداد 6 تا 1359 خرداد 7اسالمی، دوره اول،

( برگرفته از: مجلس شورای اسالمی، فهرست موضوعی منMMدرجات مشMMروح مMMذاکرات مجلس شMMورای2) ، تهران، اداره کل امMMور فMMرهنگی و روابMMط عمMMومی،1367 خرداد 6 تا 1363 خرداد 7اسالمی، دوره دوم،

1369. ( برگرفته از: مجلس شورای اسالمی، فهرست موضوعی منMMدرجات مشMMروح مMMذاکرات مجلس شMMورای3)

، تهران، اداره کل امور فMMرهنگی و روابMMط عمMMومی،1371 خرداد 6 تا 1367 خرداد 7اسالمی، دوره سوم، 1374.

( برگرفته از: مجلس شورای اسالمی، فهرست موضوعی منMMدرجات مشMMروح مMMذاکرات مجلس شMMورای4) ، تهMMران، اداره کMMل فMMرهنگی و روابMMط عمMMومی،1375 خMMرداد 6 تMMا 1371 خMMرداد 7اسالمی، دوره چهارم،

1377. ( برگرفته از: مجلس شورای اسالمی، فهرست موضوعی منMMدرجات مشMMروح مMMذاکرات مجلس شMMورای5)

، تهMMران، اداره کMMل فMMرهنگی و روابMMط عمMMومی،1379 خMMرداد 6 تMMا 1375 خMMرداد 7اسMMالمی، دوره پنجم، 1379.

( برگرفته از: مجلس شورای اسالمی، فهرست موضوعی منMMدرجات مشMMروح مMMذاکرات مجلس شMMورای6) ، تهMران، اداره کMل فMرهنگی و روابMط عمMومی،1383 خMرداد 6 تMا 1379 خMرداد 7اسالمی، دوره ششMم،

1384. ( برگرفته از: مجلس شورای اسالمی، فهرست موضوعی منMMدرجات مشMMروح مMMذاکرات مجلس شMMورای7)

، تهMMران، اداره کMMل فMMرهنگی و روابMMط عمMMومی،1387 خMMرداد 6 تMMا 1383 خMMرداد 7اسMMالمی، دوره هفتم، 1387.

http://rc.majlis.ir( برگرفته از: وب سايت مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي به آدرس اينترنتي: 8) http://rc.majlis.ir( برگرفته از: وب سايت مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي به آدرس اينترنتي: 9)

بوده و شMMامل قMوانين دو مMMاه1394الزم به ذكر است آمار قوانين دوره نهم، محدود به پايان سال نيست.1395پاياني دوره نهم در سال

قانون( در جدول زير2872، سهم هريك از دوره هاي مجلس از مجموع قوانين مصوب )1با توجه به جدول قابل مشاهده است.

دوره مجلس شورای اسالمی9. حجم قانونگذاری در 2جدول

حجم قانونگذاريدوره تقنيني)درصد(

3

88/12اول11دوم91/8سوم91/11چهارم5/12پنجم79/13ششم59/11هفتم15/12هشتم26/5نهم

منبع: يافته هاي پژوهش

چنان كه در جدول فوق قابل مشاهده است، تعداد قوانين مصوب مجلس نهم، به نحو قابMMل تMMوجهي از تعMMداد اين در حالي است كه بين تعداد لوايح و طرح هاي1قوانين مصوب در هشت دوره تقنيني پيشين كمتر است.

اعالم وصول شده در دوره نهم M چنان كه در جدول زير آمده است M تفاوت فاحشي وجود ندارد.. تعداد لوايح و طرح هاي اعالم وصول شده در سه دوره تقنيني هفتم، هشتم و نهم3جدول

تعداد لوايح و طرح هايدوره تقنينياعالم وصول شده

875هفتم679هشتم683نهم

http://rc.majlis.irمنبع: وب سايت مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي به آدرس اينترنتي:

بدين ترتيب با توجه به حجم تقريباً برابر لMوايح و طرح هMاي اعالم وصول شMده، به ويMژه در دوره هMاي هشMتم و نهم، بايد به دنبال داليل ديگري براي اين رفتار متفاوت بود. به نظMMر مي رسMMد داليMMل متعMMددي را بتMMوان بMMراي تبيين وضعيت گفته شده مطرح كرد. عمده ترين دليل اين تفاوت در رفتار قانونگذاري، به رفتMMار دولت مبMMني

باز مي گردد. توضيح اين كMMه دولت1393 و 1392بر در پيش گرفتن رويه ارائه حداقلي لوايح در بازه زماني يازدهم به محض استقرار، به شدت و با تمام نيرو، درگير حل وفصل مناقشه هسته اي شد. بMMدين ترتيب كMMه از

، عمده ترين دل مشغولي دولت، فائق آمMMدن بMMر بحMMران هسMMته اي بMMود و دولت،1394 تا پايان تير 1392مهر خواسته يا ناخواسته، به ابتكار قانونگذاري از طريق اليحMMه چنMMدان تMMوجهي نداشMMت. البتMMه اين ادعMMا نيازمنMMد

راستي آزمايي و تبيين دقيق تر در پژوهشي مستقل است. با توجه به اين كه در تصوير ترسيم شده در اين پژوهش از عملكرد قانونگMMذار، بMMر قMMوانين اقتصMMادي تمركز مي شMMود، ضMMرورت دارد فهرسMMتي از قMوانين اقتصMMادي مصMMوب مجلس نهم را پيش از طMرح مطلب

دسته تقسMMيم كMMرده ايم كMMه عنMMاوين هMMر11اصلي، بيان كنيم. بدين منظور، قوانين مصوب مجلس نهم را به 2دسته و تعداد هر دسته از قوانين مصوب در جدول زير قابل مشاهده است.

. انواع قوانين مصوب مجلس نهم و تعداد هر دسته از قوانين4جدول تعWWدانوع قانون

دWWدرص

د3219/2اقتصادي

1 اسMMMMMMMMناد و توافق هMMMMMMMMاي

بين المللي4646/3

0399/1تدوين و تنقيح قوانين

( قوانين ديگري بMه تصMويب برسMند، همچنMان اين7/3/1395 . حتي با فرض اين كه در روزهاي پاياني اين دوره )تا 1تفاوت معنادار وجود دارد.

گانMه، به جMز قMوانين اقتصMادي كMه متن11 . جداول حاوي عناوين و تاريخ تصويب قMوانين در هMر يMك از دسMته هاي 2 همين گزارش درج شده اند.1( آمده، در پيوست 5)جدول

4

اصMMMMMالح آيين نامMMMMMه داخليمجلس

399/1

465/2انتخاباتي830/5بودجه اي1062/6تفسيري1128/7تمديدي

1062/6حقوقي M قضايي465/2سياست خارجي

2024/1ساير3

151100كلمنبع: يافته هاي پژوهش

، قوانيني كه به طMMور خMMاص در موضMMوعات اقتصMMادي بMMه تصMMويب مجلس نهم رسMMيده، فهرسMMت5در جدول شده اند.

. قوانين اقتصادي5جدول رديف

تاريخعنوان قانونتصويب

قانون حداکثر استفاده از توان توليدي و خدماتي در تأمين نيازهاي کشور و تقويت آنهMMا در1( قانون ماليات هاي مستقيم 104امر صادرات و اصالح ماده )

1/5/1391

11/5/139قانون تعيين حدود مسئوليت شرکت هاي هواپيمايي ايراني21

( قMMانون برنامMMه پنجسMMاله پنجم توسMMعه20قMMانون الحMMاق يMMک تبصMMره بMMه بنMMد )ب( مMMاده )3جمهوري اسالمي ايران

17/5/1391

( قMانون الحMاق مMوادي بMه قMانون تنظيم بخشMي از مقMررات مMالي۶۱قانون اصالح ماده )4دولت

21/6/1391

19/7/139( قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمين اجتماعي ۳قانون اصالح بند )د( ماده )51

۱۳۹۱قانون حمايت از سرمايه گذاري هاي عمراني و توليد ملي و اصالح قانون بودجه سال 6کل کشور

30/7/1391

14/8/139 ( قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوري اسالمي ايران۴۴قانون اصالح بند )و( ماده )71

16/8/139قانون اصالح قانون دريايي ايران 81

30/8/139( قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوري اسالمي ايران۸۴قانون اصالح ماده )91

قانون رفع موانع اجرايي قانون بيمه هMاي اجتمMاعي کMMارگران سMMاختماني و نحMوه مجMازات10متخلفان

29/9/1391

6/10/139( قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوري اسالمي ايران 53قانون اصالح ماده )111

8/3/1392قانون تأمين کاالهاي اساسي براي اقشار آسيب پذير1212/6/139قانون اصالح قانون نظام صنفي کشور13

2 قانون نحوه محاسبه و اعمال تسعير دارايي هMMا و بMMدهي هاي ارزي بانMMک مرکMMزي جمهMMوري14

اسالمي ايران31/6/139

2 قانون تعيين تکليMMف تMMأمين اجتمMMاعي اشخاصMMي کMMه ده سMMال و کمMMتر حMMق بيمMMه پMMرداخت15

کرده اند17/7/139

2

5

14/8/139قانون اصالح موادي از قانون معادن و اصالحات بعدي آن162

19/8/139قانون اجازه تعيين و وصول حق امتياز فعاليت بخش غيردولتي در زمينه پست و مخابرات172

( قMMانون اجMMراي سياسMMت هاي کلي اصMMل۳( بنMMد )الMMف( مMMاده )۵قMMانون اصMMالح تبصMMره )18( قانون اساسي و الحاق دو تبصره به آن۴۴چهل وچهارم )

30/11/1392

17/2/139قانون اصالح موادي از قانون بخش تعاوني اقتصاد جمهوري اسالمي ايران193

20/3/139قانون تعيين تعرفه هاي خدمات مرکز توسعه تجارت الکترونيکي203

(۴۴( قانون اجراي سياسMMت هاي کلي اصMMل چهل وچهMMارم )۷( و )۶(، )۱قانون اصالح مواد )21قانون اساسي

1/4/1393

( قMMانون تشMMکيل شMMوراي عMMالي۶( و اصMMالح مMMاده )۴( و )۲قانون الحاق سه بند به مMMواد )22اشتغال

4/6/1393

قانون استفاده متوازن از امکانات کشMور و توزيMع عادالنMه و رفMع تبعيض و ارتقMاي سMطح23مناطق کمتر توسعه يافته و تحقق پيشرفت و عدالت

30/7/1393

4/12/139(۲قانون الحاق برخي مواد به قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت )243

1/2/1394قانون رفع موانع توليد رقابت پذير و ارتقاي نظام مالي کشور25 ( قMانون ماليات هMاي مسMتقيم بMMه قMانون اصMMالح مMMوادي از قMانون۱۹۱قانون تسري ماده )26

برنامه سوم توسعه اقتصMMادي، اجتمMاعي و فMرهنگي جمهMوري اسMالمي ايMران و چگMونگي برقراري و وصول عMMوارض و سMMاير وجMMوه از توليدکننMMدگان کMMاال، ارائه دهنMMدگان خMMدمات و

۱۳۸۱ تا ۱۳۷۷کاالهاي وارداتي و نيز ماليات هاي غيرمستقيم قوانين بودجه سنوات

6/5/1394

7/7/1394( قانون پولي و بانکي کشور۴۱قانون الحاق يک تبصره به ماده )27 قMMانون اصMMالح قMMانون اسMMتفاده متMMوازن از امکانMMات کشMMور بMMراي ارتقMMاي سMMطح منMMاطق28

کمترتوسعه يافته21/7/139

421/7/139قانون اصالح موادي از قانون مبارزه با قاچاق کاال و ارز29

410/8/139قانون حمايت از صنعت برق کشور30

412/8/139 ( قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوري اسالمي ايران۴۴قانون اصالح بند )ز( ماده )31

430/8/139قانون حمايت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنيان و تجاري سازي نوآوري ها و اختراعات32

4

تحليل محتواي قوانين مصوب مMMذكور در جMMدول پيشMMين، مMMا را از پMMرداختن بMMه موضMMوع اصMMلي مMMدنظر اين پMMژوهش بMMاز مي دارد. امMMا قطعMMاً دسMMته بندي موضMMوعي قMMوانين اقتصMMادي مي توانMMد بMMه درك جهت گMMيري و

3دغدغه هاي مجلس نهم، و البته دولت يازدهم، كمك كند. . براي نمونه در پژوهشي كه به منظور توضيح وضعیت قانونگذاری در حوزه اقتصاد در ایMMران انجMMام شMMده اسMMت،3

زیربخش کلی زیر تفکیک شده اند:11قوانين مهم اقتصادي به بازارهاي مالي.1بازرگاني و تجارت )داخلي و خارجي(.2بازار كار.3رفاه و عدالت اقتصادي.4ماليات.5نظام اداري و مديريتي.6بخشي )صنعت، کشاورزی و...(.7امنيت اقتصادي و مبارزه با فساد اقتصادي.8كالن و راهبردي.9

6

فارغ از دسته بندي هاي موضوعي قMMوانين، يكي از محورهMMاي عمMMده قMMوانين اقتصMMادي وضع شMMده در مجلس نهم، قوانين »حمايتي« در حوزه اقتصاد است. قانونگMMذار بMMا اين پيش فMMرض كMMه توليMMد ملي نيازمنMMد حمايت است و قانون نيز ابزاري مؤثر براي حمايت از توليد و سرمايه گذاري محسوب مي شMMود، قوانيMني را به طور خاص در اين جهت به تصويب رسانده است؛ از جمله: »قانون حمايت از سرمايه گذاري هاي عمMMراني

(، »قانون رفع موانع توليد30/7/1391 كل كشور« )مصوب 1391و توليد ملي و اصالح قانون بودجه سال (، و »قانون حمMايت از شMركت ها و مؤسسMMات1/2/1394رقابت پذير و ارتقاي نظام مالي كشور« )مصوب

(. سMMؤاالت مهم و اساسMMي در اين30/8/1394دانش بنيان و تجاري سازي نوآوري ها و اختراعات« )مصMMوب M دMMايت از توليMMحم M ارتباط به اين شرح قابل طرح است: آيا تصويب قوانين مذكور توانسته هدف قانونگذار را برآورده سازد؟ و آيا اساساً براي حمايت از توليد نيازي به تصويب قانون بMوده و اكنMون نMيز چMنين نيMازي وجود دارد؟ سؤال ديگر اين كه آيا عدم تحقق نظام توليد كارآمMMد و قابMMل اتكMMا در كشMMور در طMMول سMMال هاي گذشته، به دليل عدم وجود قMوانين اسMMت يMMا داليMل ديگMMري بMراي اين ناكMMامي وجMMود دارد؟ و در آخMMر اين كMMه چنان كه بپذيريم قانون مي تواند به شكل گيري نظام توليد مناسب و كارآمد كمك كند، آن قMMانون بايMMد از چMMه

ويژگي هايي برخوردار باشد؟ در قسمت بعد، ضمن توضيح انتظارات بخش خصوصي از قانون و قانونگذار، به ويژگي هMMايي بMMراي قMMانون خMMواهيم پMMرداخت كMMه بتوانMMد از عهMMده انجMMام كMMارويژه حمMMايت از توليMMد و سMMرمايه گذاري برآيMMد. اين

ويژگي ها را ضمن نقد و بررسي مصوبات مجلس نهم توضيح خواهيم داد.

. الزامات تقنيني براي بهبود محيط كسب وكار2 نظام قانونگذاري جمهوري اسالمي ايران با مسائل و معضالتي مواجه است كه ديگر نظام هMMاي تقنيMMني نMMيز كم وبيش با آن مواجه بوده و تدابيري و راهكارهايي براي مواجهه و برون رفت از آن معضالت انديشيده و به مرحله اجرا درآورده اند. در واقع الزامات تقنيني از معضالت تقنيني نشأت مي گMMيرد. مهم تMMرين معضMMالت در

حوزه قانون و قانونگذاري را مي توان به شرح زير برشمرد:. تعدد قوانين موجود )تورم قوانين(؛1 . گرايش و اقدام قانونگذاران به تصويب قوانين جديد )تورم قانونگذاري( بدون مالحظه و ارزيابي2

الزم؛ . عدم اجراي قوانين موجود و ناتواني پارلمان در نظارت بر قوه مجريMMه به منظMMور اجMMراي صMMحيح3

قوانين )اثربخش نبودن يا عدم كارآيي قوانين(. طبعاً هر يك از موارد سه گانه پيش گفته، دربردارنده انواع و اقسام معضالت هستند، اما شايد بتMMوان گفت مشكالت اصلي حوزه قانون و قانونگذاري در هMMر كشMMور، به نMMوعي بMMه يكي از سMMه معضMMل گفته شMMده

بازمي گردد. در اين نوشMMتار، راهبردهMMايي را بMMراي كارآمMMدي بيشMMتر نظMMام قانونگMMذاري در جهت بهبMMود محيMMط

تبMMيين خMMواهيم كMMرد. اين دو مجموعMMه5 و راهMMبرد پيشMMگيرانه4كسMMب وكار، در دو نMMوع كلي راهMMبرد واكنشي راهبرد، توسط گروهي از صاحبنظران در مقاله اي توضيح داده شده كه به بررسي شيوه هاي اجMMرا شMMده در

، متMMون قMMانونی موجMMود واکنشي اروپا به منظور مهار رشMMد حجم قMMوانین پرداختMMه اسMMت؛ در راهMMبرداتحادیه شوند. در واقع اين راهMMبرد، تMMدوين و تنقيح قMMوانين و مقMMرراتبررسي شده و سپس، لغو، ادغام یا تنقیح می

است با بهره گيري از آن، به جاي تعMMدد نامحMMدود قMMوانين، مجموعMMه قMMوانين )كMMد( محMMدود و6)کديفيکاسيون(-هMMا و روش است کMMه مسMMتلزم شMMیوهراهبرد پیشگیرانهمشخصي جمع آوري و منتشر مي شوند. راهبرد دوم،

روش هایی مانند رسيدگي دقيق ترهایی برای جلوگیری از ازدياد قوانین است. راهبرد پيش گفته، دربرگیرنده و كارشناسي شده به طرح ها و لوايح در دست بررسMMي در پارلمMMان و ارزیMMابی تMMأثيرات پيشMMنهادهاي تقنيMMني

7است.

خصوصي سازي.10 بخش تعاون.11

ر. ك.: احمMد مركزمMالميري و ديگMMران، »تصMMويري از هشMMت دوره قانونگMMذاري مجلس شMوراي اسMالمي در حMوزه )گزارش اول M ويرايش دوم(«، مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسMMالمي1391 خرداد 6 تا 1359 خرداد 7اقتصاد )

.1395، ارديبهشت 14358)دفتر مطالعات اقتصادي(، شماره مسلسل 4 . Reactive strategy5 . Preventive strategy6 . Codification

7

با استفاده از تقسMMيم بندي گفتهَ شMMده، منظMMور از راهبردهMMاي واكنشMMي در اين نوشMMتار، راهبردهMMايي است كه بايد در مواجهه با وضع موجود اتخاذ شMوند. در اين بحث، نماينMMدگان منتخب اين دوره در بMدو ورود به مجلس با نظام قانوني اي مواجه خواهند شد كه لبريز از قوانين اصالحي و الحاقي و تفسMMيري و... اسMMت و همچنين با انبوهي از طرح ها و لوايح كه مجلس پيشين )نهم( به فرصMMت تبMديل آن هMMا را بMه قMانون دسMMت

از همه اين ها مهمتر، نظام قانوني موجود، متشMMكل از قوانيMMني اسMMت كMMه متأسMMفانه همچنMMان8نيافته است. تدوين و تنقيح نشده اند. آنچMMه در اين نوشMMتار بMMر آن تأكيMMد مي شMMود، اين اسMMت كMMه مهم تMMرين و فMMوري ترين راهبرد واكنشي به اين وضعيت نامطلوب، در دستور كار قرار دادن تدابيري براي اجرايي شدن فرايند تدوين

(.2-1و تنقيح قوانين و مقررات در كشور است )موضوع بخش اما آنچه در اين نوشتار از راهبرد »پيشگيرانه« مراد مي شود، به معناي تدابيري است كه بايMMد بMMراي پيشگيري از بغرنج شدن بيشMMتر اوضMMاع در حMMوزه قانونگMMذاري انديشMMيده و اجMMرا شMMود. بMه عبMMارت دقيق تMر،

مجموعه اي از تدابير سلبي و ايجابي بايد مد نظر قوه مقننه قرار گيرد كه در نتيجه آن ها: اوالً، تا به انجام رسيدن فرايند تدوين و تنقيح قوانين، قانونگذاري در حداقلي ترين شكل ممكن انجام

شود تا دستكم بر تعداد قوانين جاري و احياناً هم پوشان و متعارض اضافه نشود؛ ثانياً، پيش از تصويب هر قانون، مالحظات كارشناسي دقيق صورت گيرد؛ بدين تMMرتيب كMMه ارزيMMابي

( )هم به نحو پيشيني و هم به نحو پسيني( انجام شود و نتيجMMه ارزيابي هMMا، در مقدمMMهRIAتأثيرات هر قانون )توجيهي هر اليحه يا طرح قيد شود؛

ثالثاً، پيش نويس لوايح و طرح هاي ارائه شده، با كيفيت بيش تري تهيه شوند؛رابعاً، اجراي قوانين با دقت و همت بيش تري پيگيري شود.

چهار نتيجه پيش گفته M كه محصول اتخاذ راهبردي پيشگيرانه است M موضوع بخش دوم اين نوشMMتار ( است. به نظر مي رسد همه آنچه كه به عنوان نتايج مطلوب اتخاذ راهبرد پيشMMگيرانه ذكMMر شMMده2-2)بخش

( به ترتيMMبي كMه توضMMيح دادهRIAاست، مي تواند با التزام قانونگذار به انجام رويMه ارزيMابي تMأثيرات قMانون )خواهد شد، حاصل شود.

با توجه به توضيحات پيش گفته، در ادامMMه ابتMMدا بMMه ضMMرورت اتمMMام پMMروژه تMMدوين و تنقيح قMMوانين ومقررات به مثابه راهبرد واكنشي مجلس دهم به منظور بهبود محيط حقوقي كسب وكار خواهيم پرداخت.

. راهبرد واكنشي: به انجام رساندن پروژه تدوين و تنقيح قوانين و مقررات1-2. مسأله تدوين و تنقيح قوانين و مقررات در ايران1-1-2

قوانين و مقررات دست وپاگير همواره در اظهارنظرهاي سياسMتگذاران و فعMاالن بخش خصوصMMي در زمMره مهمMMترين موانMMع در گسMMترش توليMMد ملي و توسMMعه اقتصMMادي شMMمرده مي شMMود؛ بMMراي نمونMMه، يكي از صاحب نظران، یکی از موانع کسب وکار را قوانین و مقررات زیاد مي داند؛ وي تصMMريح مي كنMMد: »بMMه عنMMوان اصل اول باید از تورم در مقررات پرهیز کرد چرا که ما دچار تورم در مقررات هسMMتیم. مMMا دقیقMMاً نمی دانیم در کشور ما تا چه اندازه قوانین و مقMررات در قMالب بخشMMنامه و دسMتورالعمل صMادر می شMود. بMه عنMMوان

بخشMMنامه140 بخشنامه یعMMنی بیش از 2720 سال گذشته تنها در سازمان امور مالیاتی 20نمونه در طول در هر سال صادر شده است. اگر این تعداد بخشنامه را در تعداد سازمان هایی که بخشنامه صMMادر می کننMMد

9ضرب کنیم تعداد زیادی بخشنامه و دستورالعمل در طول سال خواهد شد«.

در اظهارنظر يكي از مسئوالن تMMدوين و تنقيح )معMMاون حقMMوقي رئيس جمهMMور(، چMMنين آمMMده اسMMت: هزار قانون در کشور وجود دارد که جمعیت هشتاد میلیون نفری ایMMران نمی داننMMد بMMا این11 »امروزه حدود

هMMزار قMMانون بMMه مMMرور زمMMان از11 هجری شمسی این 1285همه قانون چگونه باید برخورد کنند. از سال 7 . Wim Voermans, Chris Moll, Nico Florijn, Peter Van Lochem, "Codification and Consolidation in the European

Union: A Means to Untie Red Tape", Statute Law Review, Vol. 29, June 2008, p. 72. طرح تبدیل به قانون،85 . طبق اظهارات اخير معاون پارلمانی رییس جمهوری، »... از مجموع طرح های تقدیمی 8

طMMرح در جریMMان285 طMMرح منتفی شMMده و 15 طMMرح بایگMMانی، 96 طMMرح در صMMحن مجلس رد، 21 طرح مسترد ، 6 الیحMMه مسMMترد،12 الیحه تبدیل به قانون شMMده، 109 الیحه در جریان، 79 الیحه در مجلس نهم، 222است. ... از بین

طMMرح و الیحMMه تقMMدیمی در مجلس703 الیحه نیز بایگانی شده است. ... از مجموع 12 الیحه در صحن مجلس رد و 5 مورد در جریان اسMMت؛ پايگMMاه اطالع رسMMاني دولت، »معMMاون پارلمMMانی رییس337 مورد تصویب شده و 194نهم تنها

، قابل دسترس در آدرس18/2/1395 سؤال از دولت مطرح شده است«، 529جمهوری: در مجلس نهم سه هزار و اينترنتي زير:

http://www.dolat.ir/NSite/FullStory/News/?Serv=9&Id=278707 . احمد ميدري، »مشروح پانل مقررات و ماليات در همايش سرمايه گذاري و كارآفريني اتMMاق تهMMران«، وب سMMايت9

.28/10/1390اتاق بازرگاني، صنايع، معادن و كشاورزي تهران،

8

مرجع وضع قانون ]و مقررات[ در کشMMور داریم ضMMمن اين كMMه10سوی مجلس تصویب شد و هم اکنون نیز ده ها مرجع وضع مقررات اصلی و صدها مرجع وضع مقررات فMMرعی داریم کMMه هMMر روز نMMیز تمMMام این هMMا از

10جمله خود ما در هیأت وزیران به این مجموعه قوانین و مقررات اضافه می کنیم«.

نمايندگان مجلس نيز از وضعيت قانونگذاري و حجم قوانين به شدت انتقاد كرده اند. براي نمونه يكي از نمايندگان چنين مي نويسد: »هر هفته حجم وسيعي از طرح ها و لوايح در دستور كار مجلس قرار مي گيرد كه تقريباً هيچ انضباط قابل دفاعي از نظر فوريتي، عادي، ضروري، لزوم و... در آن ها وجMMود نMMدارد. مجلس

نماينده ديگري در اظهاراتي مشابه تصMMريح11به ماشين توليد قوانين بعضاً بي خاصيت تبديل شده است...«. مي كند: »... طرح يك فوريتي و دو فوريتي يك استثناء است. اما اين موضوع در مجلس تبديل به يك قاعMMده شده است... . در حال حاضر، مجلس تبديل به يك ماشين تصويب قانون شده است و كم تر به دنبال وظيفه

12نظارتي خود است«.

شواهد متعدد ديگري از وضعيت آشفته نظام قانوني ما قابل ذكر است كه در ادامه به چند مMMورد ازآن ها اشاره مي كنيم:

( كMMه بعMMد ازM3/4/1354 در حوزه تأمين اجتماعي، قانون اصلي، »قانون تأمین اجتماعی« )مصوب انقالب، در معرض اصالحيه ها و الحاقيه هاي پرشماري قرار گرفته است. چنان که از مرور اجمالی اصالحیه ها

قMMانون مMMوادي از آن13و الحاقیه های قانون تأمین اجتماعي بر مي آيد، اين قانون پس از انقالب، به مMMوجب ، قانوني با عنوان »قانون30/12/1379اصالح شده يا موادي به آن الحاق شده است. براي نمونه در تاريخ

و الحMMاق1354( قانون تأمين اجتماعي مصوب 72( قانون اصالح مواد )76( الحاقي ماده )2اصالح تبصره ) « به تصMMويب رسMMيد. تنهMMا مMMروري بMMر عنMMوان قMMانون مMMذكور، بيMMانگر1371( مصوب 76دو تبصره به ماده )

اصالحيه ها و الحاقيه هاي متعدد به قانون مورد بحث است. عالوه بر اين، نكته تأسف بار اين كه تنها به فاصله در چMMنين وضMMعيتي،13 روز، قانون تأمين اجتماعي در معرض یک اصالح و یک الحاق قMMرار گرفتMMه اسMMت.44

کارشناسان حقوقی نیز از آنجا که این قانون تدوین و تنقیح نشده است، باید بMMرای یMMافتن حکم مMMورد نظMMر، انبوهی از مفاد قMMانونی را جسMMتجو کننMMد و معلMMوم نيسMMت تMوفيقي در اطالع از آخMMرين مفMMاد قMMانوني معتMMبر به دست آورند يا خير. در اين وضعيت، شهرونداني كه تخصصي در زمينه حقوقي ندارد، به شدت با بالتكليفي

و سرگرداني ناشي از عدم اطالع از مفاد قانوني معتبر مواجه خواهند بود. M27تقيم در پس از انقالب وMMاي مسMMقانون اصالحي، الحاقي و استفساريه راجع به قانون ماليات ه

صرفاً توسط مجلس شوراي اسالمي به تصويب رسيده است. با اين حال، اخيراً »قانون اصالح ماليات هMMاي بند، بسMMياري از مفMMاد قMMانوني مربMMوط بMMه60( به تصويب رسيد و در قالب 31/4/1394مستقيم« )مصوب

14قانون ماليات هاي مستقيم را دستخوش تغيير ساخت. ، حوزه ارزي به داليل مختلف، به ويژه تحريم هMMا، دسMMتخوش نوسMMانات1391 و M1390 بين سال هاي

70 در حMMدود 1391 مهرمMMاه 17 لغايت 1390قابل توجهي شد. در اين شرايط بانك مركزي از فروردين ماه مMورد آن مربMوط بMه صMMدور51مورد اقMدام بMه سياسMتگذاري و يMا اقMدام در حMوزه ارزي نمMود كMMه حMدود

15بخشنامه، دستورالعمل، تمهيدات سياستي و اتخاذ تصميم در حوزه اختيارات اين بانك بود.

. الهام امين زاده )معاون حقوقي رييس جمهور(، در: گزارش »ايران« از نشسMMت تنقيح قMMوانين، روزنامMMه ايMMران،10.1394 مهر همايش يك صدمين سال . حسن سبحاني، »آسيب شناسي مجلس شوراي اسالمي با تأكيد بر مجلس هفتم«، در: 11

.266-265(، صص 1386، )تهران: مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي، قانونگذاري )مجموعه مقاالت( . وب سايت ايلنMMا، »عضMMو كميسMMيون برنامMMه و بودجMMه: مجلس تبMMديل بMMه ماشMMين تصMMويب قMMانون شMMده اسMMت«،12

، قابل مشاهده در آدرس اينترنتي زير: 21/6/1389http://www.ilna.ir/newstext.aspx?ID=147417

. »قانون اصالح قانون تأمین اجتماعی و برخی قوانین مربوط به منظور تشویق کارفرمایان به تأدیه دیون معوقMMه13 به تصويب رسيد و متعMاقب آن، »قMانون الحMاق25/1/1387سنواتی بابت حق بیمه و بیمه بیکاری کارکنان« در تاريخ

( قMMانون ارتش جمهMMوری اسMMالمی ایMMران153 و مMMاده )1354( قانون تأمین اجتماعی مصMMوب 80یک تبصره به ماده ) « در تMMاريخ1370( قانون مقررات اسMMتخدامی سMMپاه پاسMMداران انقالب اسMMالمی مصMMوب 171 و ماده )1366مصوب

بMه تصMويب رسMيد. بMراي مشMاهده جMدول اصMالحات اين قMانون، ر. ك.: احمMد مركزمMالميري، »دربMاره18/2/1387 . ثبMات قMوانین«، مركMز پژوهش هMاي مجلس شMوراي اسMالمي )دفMتر مطالعMات2سیاست های کلی اقتصاد مقMاومتی

.12-11، صص 1393، ارديبهشت 13670اقتصادي(، شماره مسلسل . ر. ك.: احمد مركزمالميري، »مفهوم مقررات دسMMت وپاگير و تبMMيين آثMMار آن بMMر محيMMط كسMMب وكار بMMا تأكيMMد بMMر14

قوانين و مقررات مالياتي«، مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي )دفMتر مطالعMMات اقتصMادي(، شMماره مسلسMل.26-21، صص 1394، دي 14640

لغMMايت1390. صمد عزيزنژاد، »ارزيابي اقدامات و بخشMMنامه هاي بانMMك مركMزي در حMMوزه ارزي؛ فروردين مMاه سMMال 15 ،12661«، مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي )دفتر مطالعMات اقتصMادي(، شMماره مسلسMMل 1391مهرماه سال

9

.2-1، صص 1391آبان

10

. آسيب هاي عدم تدوين و تنقيح قوانين و مقررات2-1-2 تورم قوانين در نظام هاي قانونگذاري، نه تنها آسيبي براي قانونگذاري كشور مMا، بلكMه معضMMلي بMراي اغلب نظام هاي تقنيني است. آسیب تورم قوانین )یMا تMMورم قانونگMذاری( بMه مMMوقعیت بیمMارگونه ای تعريMف شMده است که از یک غده بیش فعال نشئت می گیرد. بیش فعالی در قانونگذار چنان وضMMعيتي را بMMه وجMMود مي آورد که قوانینی که هدف از آنها باید راهنمایی اَعمال شMMهروندان باشMMد، بMMه نMMتیجه ای معکMMوس منجMMر می شMMوند، به گونه ای که دولت و شهروندان خود را غرق در قوانین می بینند. در این وضعیت، قوانین مختلMMف شMMرایطی

16را برای شهروند به وجود می آورند که آنها را به سردرگمی شدید مبتال می سازند.

آسيبي كه امروزه گريبانگير بسياري از كشورها، حتي كشورهاي توسعه يافته شMMده، آن اسMMت كMMه قMMوانين و مقررات به جاي آن كه در خدمت كسب وكارها و فعاالن اقتصادي و تسهيل گردش كار آنان باشMMند، تبMMديل بMMه

)سMMازمان همكMMاري اقتصMMادي و توسMMعهموانعي پيش روي آنان شده است. چنان كه در يكي از گزارش هاي OECDعMMاد موانMMاعث ايجMMا بMMا يMMروز نوآوري هMMانع بMMذاري هاي اداري مMMت: »... مقرراتگMMده اسMMريح شMMتص )

غيرضروري در مسير تجارت، سرمايه گذاري و كارآيي اقتصادي شده و حتي تهديدي بر مشروعيت مقMMررات17محسوب مي شوند«.

حجم انبMMوه قMMوانين و مقMMررات، ويژگي هMMاي اساسMMي نظMMام حقMMوقي، يعMMني وضMMوح يMMا شMMفافيت و قMMابليت دسترسي )يا قابليت فهم و درك( را مخدوش مي كند. مادامي كه قوانين و مقررات به نحMMو مقتضMMي منتشMMر

و18نشوند، امكان دسترسي همگان بMMه آنهMMا وجMMود نMMدارد. اين انتشMMار بMMا هMMدف تحقMMق »قطعيت حقMMوقي« متعاقباً پيش بيني پذير كردن اوضاع و احوال سياسي، اجتماعي و اقتصادي صورت مي گيرد. چگونMMه مي تMMوان از فعMMاالن اقتصMMادي اطالع از قMMانون و متعاقبMMاً تبعيت از قMMانون را انتظMMار داشMMت؟ الزمMMه اطالع همگMMان از

بي ترديMMد وجMMود19مقررات و در گام بعد، تبعيت از آنها، وجود نظام حقوقي قابل فهم و در دسMMترس اسMMت. و مقررات در نظام حقوقي ايران، كه به نحو روزافزوني در حال افزايش هستند، و تصويب انبوهي از قوانين

مقررات تكراري، متناقض و ناسازگار، به نحوي جدي بر فضاي بي ثباتي و عدم اطمينان دامن مي زند. به نظر مي رسد راهكاري كه براي مقابله با پديده قوانين و مقررات دست و پاگير بايد به آن متوسل شد MMM و در ايران با وجود تأكيد فراوان بر اهميت آن، در عمل اجMMرايي نشMده اسMMت MMM تMدوين و تنقيح قMوانين و مقMررات است. به انجام رساندن فرآينMد تMدوين و تنقيح قMوانين و مقMررات، منتج بMه شMكل گيري چنMMد مجموعMه قMوانين )قانون جامع( موضوعي خواهد شد. در اين حالت، اوالً قوانين و مقMررات پراكنMده، گMردآوري، موضMوع بندي و تنقيح خواهند شد و در هر موضوع، يك قانون جامع به تصويب مرجع قانونگذار خواهد رسيد؛ ثانيMMاً قانونگMMذار و ديگر نهادهاي مقرراتگذار پيش از تصويب هر مقرره اي، نسبت مقMرره در حين رسMيدگي را بMا نظMام حقMوقي موجود مورد توجه قرار مي دهند و بMدين ترتيب، از تصMويب مقMررات تكMراري يMا متنMاقض بMا مقMررات جMاري، اجتنMMاب مي كننMMد. اين تMMدبير گرچMMه نمي توانMMد از قMMوانين و مقMMررات موجMMود بكاهMMد، امMMا دسMMتكم مي توانMMد از

20فربه شدن بيشتر بي ضابطه قوانين و مقررات جلوگيري كند.

. فرايند تأسف بار تدوين و تنقيح قوانين و مقررات در ايران3-1-2 با آنکه ضرورت تدوین و تنقیح قوانین )کدیفیکاسیون( برای همMMه اجMMزای حکMMومت آشMMکار شMMده اسMMت، امMMا به دالیMMل مختلMMف، حMMتی پس از تصMMویب »قMMانون تMMدوین و تنقیح قMMوانین و مقMMررات کشMMور« )مصMMوب

(، این پروژه اساسی همچنان محقق نشده است. شاید یکی از دالیMMل این ناکMMامی، عMMدم دقت25/4/1389 کافی و استفاده از ظرفیت کارشناسی کشور در تدوین قانون مربوط باشد. مهمترین گواه این ادعا، اصالح

( اسMت.8/12/1389 مMاه پس از تصMویب )9»قانون تدوین و تنقیح قوانین و مقررات کشMور« در کمMتر از نکته دیگر اين كه تاکنون همکاری بایسته میان سه قوه برای انجام پروژه دشوار تدوین و تنقیح قوانین وجMMود نداشته است. در ادامه، به سير تصويب قوانين ناظر به تدوين و تنقيح قوانين و مقMMررات در ايMMران و نحMMوه

اجرا M و در واقع ناكامي ها در اجراي آن ها M خواهيم پرداخت. چنان كه گفتيم، متأسفانه با گذشت حدود نيم قرن از آغاز فرآينMد تMدوين و تنقيح در ايMران )يعMني از

. حسین نبی لو، »تورم قوانین و تنقیح قMMوانین و مقMMررات: مالحظMMاتی درخصMMوص طMMرح تMMدوین و تنقیح قMMوانین و16.144، ص 1386، سال ششم، شماره یازدهم، پاییز فصلنامه اطالع رسانی حقوقیمقررات کشور«،

. سMMازمان همکMMاري اقتصMMادي و توسMMعه، »از مقرراتگMMذاري دسMMت وپاگير بMMه سMMوي مقرراتگMMذاري هوشMMمند:17 («، ترجمMMه سMMميه عMMالي، مركMMزOECDساده سازي اداري در کشورهاي حوزه سازمان همکMMاري اقتصMMادي و توسMMعه )

.9، ص 1395، ارديبهشت 14844پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي )دفتر مطالعات اقتصادي(، شماره مسلسل 18 .Legal Certainty.28-27 . مركزمالميري، پيشين، صص 19.2 . همان، ص 20

11

((29/12/1350زمان تصويب »قانون تشكيل سازمان تنقيح و تدوين قوانين و مقMMررات كشMMور« )مصMMوب همچنان نظام حقوقي ايران از عدم برخورداري از چنين موهبتي رنج مي برد. طبق قانون مMMذكور، سMMازمان تنقيح و تدوين قوانين و مقررات كشور، موظف شد ظMMرف يMMك سMMال از تMMاريخ تصMMويب قMMانون، »قMMوانين و مقررات الزم االجرا به وسيله متخصصين امر و بر حسب روش موضوعي فهرست و به صورت مجموعه هايي تنظيم و تMMدوين...« نمايMMد. بMMدين تMMرتيب، سMMازمان تنقيح و تMMدوين قMMوانين و مقMMررات كشMMور زيMMر نظMMر

نخست وزير، متولي تنقيح و تدوين مقررات كشور بود. پس از انقالب اسالمي، به موجب اليحه قانوني با تصويب هيأت وزيران، سازمان از حMMالت اسMMتقالل خارج شده و به صورت يكي از واحدهاي تابع نخست وزيري در نخست وزيري ادغام شود. بMه اين تMMرتيب كMMه

بMMه1358اليحه قانوني ادغام سازمان تنقيح و تدوين قوانين و مقررات كشور در نخست وزيري در تMMير مMMاه ، اداره كل تMMدوين و تنقيح قMMوانين و70تصويب شوراي انقالب جمهوری اسالمي ایران رسید. از ابتداي دهه

تاکنون معاونت تدوین، تنقیح و انتشMMار قMMوانین و مقMMررات( بMMراي آماده سMMازي و1388مقررات )و از سال عنMMوان300انتشار مجموعه قوانين و مقررات منقح، تالش كرده است؛ به نحMMوي كMMه طي اين مMMدت حMMدود

21كتاب منتشر كرده است.

در آخرين تحول از حيث قانوني در اين خصوص، »قانون تدوين و تنقيح قMMوانين و مقMMررات كشMMور« ( قانون مذكور مقرر شده است: »به موجب اين قانون1، به تصويب رسيد. در ماده )25/3/1389در تاريخ

تدوين و تنقيح قوانين کشور به عهMده معMاونت قMوانين مجلس شMوراي اسMالمي... بMه شMرح منMدرج در اين ( چنين تصريح شده است: »کلMيه دستگاه هاي حکومMMتي کMMه مMMMقررات وضMMع2 در ماده )22قانون مي باشد«.

مي کنند از قبيل هيئت دولت، شMوراي عالي انقMالب فرهنگي، هيئت عمMMومي ديMMMوان عMMMالي کشMMMور، هMMيئت عمومMMMي ديMوان عMMدالت اداري همچنيMMMن دسMMتگاه هايي کMMه مقMMررات آنهMMا لMMMزوم اجMMرا دارد، موظفنMMد تمMMام مصMوبات خود را جهMت اعمال اين قMانون به مجMلس شوراي اسMالمي ارسال نمايند«. بدين ترتيب در حMMال

. از مهم ترين مجموعه قوانين منتشر شده توسط سازمان مذكور در حوزه اقتصادي، مي توان به مجموعه قوانين21زير اشاره كرد:

(1385. مجموعه قانون ماليات هاي مستقيم )1(1385. مجموعه قانون محاسبات عمومي )2(1385. مجموعه قوانين و مقررات سرمايه گذاري )3(1385. مجموعه قوانين و مقررات كار )4(1385. مجموعه قوانين و مقررات بيمه )5(1385. مجموعه قوانين و مقررات معادن )6(1391. مجموعه قوانين و مقررات شهرداري )7(1392. مجموعه قوانين و مقررات صدور چک )8(1392. قانون داوری تجاری بین المللی )9

(1392. قانون کار )10(1392. مجموعه قانون معادن و آيين نامه هاي مربوط )11(1392. مجموعه قوانين ومقررات تجارت، ثبت شركت ها، عاليم و اختراعات )ويرايش چهارم( )12

. چنان كه در متن »اصول و ضوابط تنقيح قوانين« )معاونت قوانين مجلس شوراي اسالمي )اداره كل اسMMناد و تنقيح22 و25/3/1389قوانين(( تصMMريح شMMده اسMMت، »بMMه مMMوجب قMMانون تMMدوين و تنقيح قMMوانين و مقMMررات كشMMور مصMMوب

مراجعي كه مستقيماً در امر تنقيح قوانين مشاركت دارند به شMMرح ذيMMل19/5/1389دستورالعمل اجرايي آن مصوب است:

( دستگاه اجرايي1( گروه كارشناسي2( اداره كل اسناد و تنقيح قوانين3( معاونت قوانين4( شوراي راهبردي تنقيح قوانين5( شوراي عالي تنقيح6( رئيس مجلس7( هيأت رئيسه8( صحن علني مجلس«.9

قانون تدوین و تنقیح قوانین و مقررات کشور، شورايي با عنوان »شورای عالی تنقیح قMMوانین« بMMه8همچنين در ماده منظور ارائه مشاوره به رئيس مجلس، متشكل از اشخاص زیر تشکیل شده است: رئیس مجلس شورای اسالمی بMMه عنوان رئیس؛ معاون حقوقی رئیس جمهور؛ یکی از معاونMMان رئیس قMMوه قضMMاییه؛ معاونMMان قMMوانین و نظMMارت مجلس.

»دستورالعمل اجMMرايي قMMانون تMMدوین و4دبیرخانه شوراي عالي تنقيح قوانين بر عهده معاونت قوانين است. در ماده رئيس مجلس شMMوراي اسMMالمي( وظMMايف شMMورای عMMالی تنقيح19/5/1389تنقیح قوانین و مقررات کشور« )مصوب

قوانين به اين شرح برشمرده شده است: »الف M نظارت بر اجرای صحیح قMMانون؛ ب MMM ایجMMاد همMاهنگی الزم در امMMر( قانون«.5تنقیح و مقررات؛ ج M بررسی پیشنهادهای اصالح و رفع نقایص قوانین موضوع ماده )

12

حاضر، مرجع تدوين و تنقيح قوانين كشور، معاونت قوانين مجلس شوراي اسالمي است. ( »قانون تدوين و تنقيح قوانين و مقررات كشور«،3( ماده )1بر اساس حكم مندرج در تبصره بند )

( اين قMانون موظفنMMد ظMرف شMMش مMMاه پس از2»تمMام دسMMتگاه هاي حکومMMتي و عمMومي موضMMوع مMMاده ) الزم االجراء شدن اين قانون کليه مقررات مصوب خود را تنقيح نموده و به طور مستمر ادامه دهند. همچنين ظرف شش ماه پيشنهاد تنقيح کليه قوانين مربوط به خود را به معMMاونت ]معMMاونت قMMوانين مجلس شMMوراي اسالمي[ ارسال نمايند...«. عدم اجراي چنين حكمي كامالً قابل پيش بيMMني بMMود. متعMMاقب عMMدم اجMMراي حكم

« »قMMانون1مذكور، چندي بعد، مهلت ياد شده تمديد شد؛ به اين تMMرتيب كMMه در جMMزء »الMMف« تبصMMره بنMMد » ( مقMMرر شMMد:18/12/1389« )مصMMوب 1389اصالح قانون تدوين و تنقيح قوانين و مقررات کشور مصMMوب

تصMMويب شMMده1389 کليه قوانين مرتبط با حوزه فعاليت خود را کMMه تMMا پايMMان سMMال 1390»تا پايان تيرماه است تنقيح نمايند و توسط بMMاالترين مقMMام دسMMتگاه خMMود قMMوانين معتMMبر، منسMMوخ صMMريح و ضMMمني، قMMوانين معارض و مغاير با يکديگر و يا موضوع منتفي شده را به تفکيک و با ذکر داليل آن به معاونت ارائه نماينMMد«.

در واقع، اين تمديد مهلت، اولين ناكامي ملموس قانون جديد محسوب مي شد كه دور از انتظار نيز نبود. همچنين بر اساس بند »ج« »قانون اصالح قانون تMدوین و تنقیح قMMوانین و مقMررات کشMMور مصMMوب

( مقرر شد: »با همکاری معاونت حقوقی ریاست جمهوری تا پایMMان اسMMفند18/12/1389« )مصوب 1389 کلیه تصویب نامه ها، آیین نامه ها و دسMتورالعمل ها و بMه طMور کلی مقMررات مربMوط بMه خMود را تنقیح1390

نمایند و با شناسایی موارد نسMMخ صMریح، آنهMMا را از مجموعMه مقMررات حMذف و مMMوارد نسMخ ضMMمنی، زائMد،متروک و موضوع منتفی شده را مشخص و برای تنقیح به مراجع تصویب کننده ارسال کنند«.

يكي از رخدادهاي قابل انتقاد و عجيب در انجام وظيفه فرايند تدوين و تنقيح قوانين، اقدام معMMاونت قوانين مجلس در واگذاري اين وظيفه به سازمان بازرسي كل كشور بر اسMMاس يMMك قMMرارداد يMMا تفاهم نامMMه

بMر اسMMاس اظهMارات يكي از نماينMMدگان، »به مMMوجب اين تفاهم نامMMه،1389بود. بدين ترتيب كه در شهريور اجراي تنقيح قوانين با توجه به توانايي سازمان بازرسي كل كشور بMMه اين سMMازمان سMMپرده شMMد و معMMاونت تنقيح وظيفه نظارت كامل بر رونMMد بررسMMي هاي اين سMMازمان و تأييMMد نهMMايي خMMروجي قMMوانين منقح شMMده را

در اين اقدام عجيب، چنان كه معMMاون حقMMوقي و امMMور مجلس رئيس جمهMMوري وقت اظهMMار23برعهده دارد«. كرد، سؤال اساسي اين بود كه چگونه يك نهاد دولتي )در اينجا سازمان بازرسي كل كشMMور( پيمانكMMار دولت )در اينجا معاونت قوانين مجلس( شده است. اقدامات سازمان بازرسي كMMل كشMMور در اين زمينMMه خMMروجي

خاصي نداشته است. به دنبال نافرجام ماندن اقدامات از مسMMیر سMMازمان بازرسMMی کMMل کشMMور، معMMاونت قMMوانین مجلس

مبادرت كرده و آن را به دستگاه های24راساً به تدوین جزوه ای تحت عنوان »اصول و ضوابط تنقيح قوانين«اجرایی ابالغ نمود. ابالغ متن مذكور نيز تاكنون ثمري در پي نداشته است.

در مجموع، چنان كه يكي از صاحبنظران نوشته است، »کوشش هايي که تاکنون انجام شده پراکنده، گسسته و نامتداوم بوده است. هيچ يک از نهادهايي که بMه نMوعی دسMMت اندرکار تMدوين قMوانين بوده انMد، بMه كانوني برای تفکر درباره الزامات و مقدمات وجود تدوين قوانين تبديل نشدند. کوشMMش های پراکنMMده ای کMMه ذکر شد در زماني سر برآوردند و پس از مدتی کوتاه به فراموشی سپرده شدند و هيچ گMMاه نهادهMMای تMMدوين قوانين موفق به تدوين مجموعه ها نشدند و نتوانستند "سيستمی بMMرای تهMMذيب و هماهنMMگ سMMاختن قMMوانين"

25ايجاد کنند«.

، بMMه نقMMل از:28/9/1389 . خبرگزاري جمهوري اسالمي )ايرنا(، »تنقيح قوانين در ايران؛ يMMك رؤيMMا يMMا واقعيت«، 23، قابل مشاهده در آدرس اينترنتي زير:9/6/1389خبرگزاري فارس،

http://farsnews.com/newstext.php?nn=8906090072#sthash.5lqq95K2.dpuf . معاونت قوانين مجلس شوراي اسالمي )اداره كل اسناد و تنقيح قوانين(.24 ، سMMالفصلنامه پMMژوهش حقMMوق عمMMومی. سيدناصر سلطاني، »علل نافرجامی تدوین و تنقیح قوانین در ایران«، 25

.147، ص 1393، زمستان 45شانزدهم، شماره

13

. يك نمونه: اصالحات نظام حقوقي پولي و بانكي4-1-2 ،19/8/1394در اليحه اي با عنوان »اليحه تنظيم برخي از احكام برنامه هMMاي توسMMعه كشMMور« )تMاريخ چMMاپ:

(، برخي از »احكام دائمي« قوانين برنامه توسعه پيشين )به ويژه برنامه پنجم توسMMعه( در621شماره ثبت: قالب يك اليحه تجميMMع شMMده اند. مهم تMMرين محورهMMاي مMMواد اليحMMه عبارتنMMد از محورهMMاي آموزشMMي، بيمه اي،

،M،17 M،18 M،19 M،20 M،21 M،22 M،23 15برنامه ريزي، پولي و بانكي، صادرات و واردات، و مالياتي. اما مواد اليحه مذكور به طور خاص در خصوص موضوع پMMولي و بMMانكي اسMMت؛ بMMدين ترتيب به لحMMاظ تعMMداد50، و 40

مواد، بيش از يك پنجم مواد اليحه بMMه موضMMوع پMMولي و بMMانكي اختصMMاص دارد. اين حجم قابMل توجMMه، زمMاني اليحه اشاره كنيم. اين ماده كMMه راجMMع بMMه صMMندوق توسMMعه ملي17بيش تر جلب نظر خواهد كرد كه به ماده

26 صفحه اي اليحه را به خود اختصاص داده است.24 صفحه از حجم 6است، بيش از به مجلس شMMوراي1394 در سال 27عالوه بر اين، طرحي باعنوان »طرح عمليات بانكي بدون ربا«

قMانون اساسMي( در روزهMاي پايMاني85اسالمي تقديم شده و بMر تصMويب آزمايشMي آن )بMر اسMMاس اصMل مجلس نهم اصرار َشد. اين طرح در صورت تبديل شدن به قانون، اصالحاتي ساختاري را در نظام بانكي بMMه دنبال داشت. با وجود تصويب كليات طرح عملیات بانکی بدون ربا و مMMوافقت مجلس بMMا تصMMويب طMMرح بMMر

در نهايت اين طرح از دستور كار مجلس نهم خMMارج28 قانون اساسی )به صورت آزمايشي(،85اساس اصل 29شد.

سؤال اين است كه آيا تصويب اين حجم از مواد با موضوع حساس و پيچيMMده پMMولي و بMMانكي قMMالب اليحه و طرح گفته شده، رويه اي مطلوب، اصولي و قابل توجيه است؟ بنابه داليلي كMMه در ادامMMه شMMرح داده

خواهد شد، پاسخ به سؤال مذكور منفي است. هم اكنون در نظام حقوقي، حجم انبوهي از قوانين و مقررات راجع به موضوع پولي و بMMانكي وجMMود

M 1383ً كه آخرين ويرايش آن در سال 30دارد. در »مجموعه پولي و بانكي« منتشر شMMده اسMت MMM مجموعMا 62 قMMانون راجMMع بMMه موضMMوع پMMولي و بMMانكي اسMMتخراج شMMده اسMMت. همچMMنين احكMMامي از 169احكامي از بMMا31 اساسنامه درخصوص اين موضوع در مجموعه مذكور درج شده است.15 تصويب نامه، و 50آيين نامه،

اسMMت، بMMديهي اسMMت تعMMداد قMMوانين و1383توجه به آنكه آمار مذكور از قوانين و مقررات مربوط به سال ، به شدت افزايش يافتMMه1391 و 1390 سال اخير در اين حوزه، به ويژه در سال هاي 11مقررات در طول

است. نكات ديگري كه راجع به قوانين پولي و بMMانكي در نظMMام حقMMوقي، قابMMل توجMMه اسMMت بMMه اين شMMرح

است: . قMMانوني مبنMMايي پMMولي و بMMانكي ايMMران، بMMا عنMMوان »قMMانون پMMولي و بMMانكي كشMMور«، مصMMوب1

است و همچنان احكامي از آن معتبر است و مفادي از آن اصالح مي شود.18/4/1351 . ديگر قانون مبنMMايي در اين موضMMوع پس از انقالب اسMMالمي، »قMMانون عمليMMات بMMانكي بMMدون ربMMا2

است.8/6/1362)بهره(« مصوب . موضوع پMMول و بانMMك به شMMدت و بيش از پيش مMMورد توجMMه سياسMMتگذاران و قانونگMMذاران كشMMور3

( قانون پMMولي و41است؛ از جمله آخرين اقدامات در اين حوزه، تصويب »قانون الحاق يك تبصره به ماده ) است. 7/7/1394بانكي كشور« مصوب

قانون مهم )به معناي قانون غيراصالحي8. در طول هشت دوره تقنيني مجلس شوراي اسالمي، 4و غيرالحاقي( به شرح زير تصويب قانونگذاري رسيده است:

. براي مشاهده متن اليحه مذكور، به وب سايت مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي به آدرس زير مراجعه26كنيد:

http://rc.majlis.ir/fa/legal_draft/show/942860.526، شماره ثبت: 23/2/1394 . تاريخ چاپ: 27 رای ممتنع از4 رای مخالف و 39 رای موافق، 137 مجلس با 1395 ارديبهشت 20این تصمیم در جلسه علنی . 28.20/2/1395 نماینده حاضر در جلسه اتخاذ شد؛ به نقل از: پايگاه خبرگزاري جمهوري اسالمي )ايرنا(، 19929. [ کمیسMMیون26/2/1395بر اسMMاس اظهMMارات سMMخنگوی کمیسMMیون اقتصMMادی مجلس، »جلسMMه عصMMر دیMMروز ]

اقتصادی که در مورد بررسی طرح عملیات بانکی بدون ربا بود به دلیل حضور نیافتن مخالفان این طرح به حد نصMMاب ارديبهشMMت27نرسید؛ لذا طرح عملیات بانکی بدون ربا از دستور کار خارج شد«؛ به نقل از وب سايت اقتصMMاد نيMMوز،

، قابل مشاهده در آدرس اينترنتي زير:1395https://www.eghtesadnews.com/Live/Stories/DEN-143853

، تهMMران، معMMاونت پMMژوهش،مجموعه پولي و بانكي . اداره كل تدوين و تنقيح قوانين و مقررات رياست جمهوري، 30.1383تدوين و تنقيح قوانين و مقررات،

قانون( در انتهاي مجموعه درج شده است.410 . همچنين فهرست قوانين منسوخ در اين حوزه )31

14

(8/6/1362- قانون عمليات بانكي بدون ربا )بهره( )مصوب (18/8/1365- قانون بازپرداخت اوراق قرضه گسترش مالكيت واحدهاي توليدي« )مصوب

(21/1/1379- »قانون اجازة تأسيس بانك هاي غيردولتي )مصوب (22/8/1383- قانون تنظيم بازار غيرمتشكل پولي )مصوب

(24/9/1383- قانون تأسيس صندوق ضمانت سرمايه گذاري صنايع كوچك و متوسط )مصوب - قانون عدم الزام سMMپردن وثيقMMه ملكي بMه بانك هMMا و دسMMتگاه ها و سMMاير مؤسسMMات و شMMركت هاي دولتي به منظور تسهيل امر سرمايه گذاري و ايجاد اشتغال بيشتر در طرح هاي توليدي و صMMادراتي )مصMMوب

27/3/1380 ) - قانون تسهيل اعطMاي تسMهيالت بMانكي و كMاهش هزينه هMاي طMرح و تسMريع در اجMراي طرح هMاي

(5/4/1386توليدي و افزايش منابع مالي و كارايي بانك ها )مصوب (27/1/1381- قانون تسري امتيازات خاص بانك ها به مؤسسات اعتباري غيربانكي مجاز )مصوب

تصويري كه در عبارات پيش گفتMMه از نظMMام حقMMوقي پMMولي و بMانكي در ايMMران ترسMMيم شMMد، نشMMانگر نظامي مبهم و آشفته است كه به دليل عدم انجMMام فراينMMد تMMدوين و تنقيح قMMوانين و مقMMررات، روز به روز بMMر ابهMMام و آشMMفتگي آن افMMزوده مي شMMود. به نظMMر مي رسMMد نمي تMMوان در نظMMام حقMMوقي بMMا ويژگي هMMاي

مMMاده MMM كه دسMMت كم به دليMMل درج در قMMوانين برنامMMه پيشMMين، مMMوادي مهم و11برشمرده شMMده، از افMMزودن اساسي به شمار مي روند M به نظام حقوقي يا از تصويب قانوني در خصوص عمليات بانكي دفاع كرد.

. تجربه كشور فرانسه در تدوين و تنقيح قوانين و مقررات5-1-2 از نظام فرانسه همواره بMه عنMMوان الگMوي موفMق در تMدوين و تنقيح قMوانين )كديفيكاسMيون( يMاد مي شMود. سواي تالش هاي تاريخي در نظام حقوقي كهن فرانسه، مهم ترين گام براي تدوين و تنقيح قوانين، كه نتيجMMه تالش هاي صورت گرفته در طي انقالب فرانسه و امپراطوري پس از آن است، مجموعه قوانين )كد( ناپلئون است. مجموعه قوانين ناپلئون و امپراطور اول، ادامMMه تالش هMMاي آغازشMMده از انقالب فرانسMMه بMMود. تMMدوين

نقطه عطف تMMدوين و تنقيح قMMوانين بMMه لحMMاظ تMMاريخي شMMمرده مي شMMود. پس از 32مجموعه قوانين ناپلئون، جنگ جهاني دوم مجدداً در چارچوب اصالحات اداري، فراينMMد تMMدوين و تنقيح قMMوانين رو بMMه توسMMعه نهMMاد. بMMا

با رکMMود مواجMMه شMMد. بMMدين تMMرتيب، تMMدوين و تنقيح1990 تا 1950وجود اين، تدوين و تنقيح قوانين از دهه ً 33همواره با فرازها و فرودهايي همراه بوده است. تدوين و تنقيح در فرانسه بعد از جنگ جهاني دوم مجMMددا

تصويب شد. 1948به طور جدي در دستور كار قرار گرفت و مصوبه اي در مي در مطالعات تاريخي راجع به تدوين و تنقيح در فرانسMMه، معمMوالً دو مرحلMMة تMاريخي از يكMديگر متمMايز

از آن يMMاد34 كMMه بMMا عنMMوان »دوره کارآمMMد کMMردن نظMMام حقMMوقي«1989 تMMا 1948مي شMMوند: دورة اول از 36 معMروف شMده اسMت.35 به بعد كه به »دوره ارتقاي کيفيت نظام حقوقي«1989مي شود، و دورة دوم از

در دوره اخير، تدوين و تنقيح در فرانسه تجدید حیات یافته و به يك پروژه سياسي و جدي دولت تبديل شده 37است.

متMMولي تMMدوين و تنقيح قMMوانين و مقMMررات اسMMت.38در فرانسه كميسيون عالي تدوين و تنقيح قMMوانين، تشMMكيل شMده اسMت. اين1989 سMپتامبر 12 مورخ 89-647كميسيون مذكور به موجب تصويب نامه شماره

كميسيون به نحو مستقيم به نخست وزيري )قوه مجريه( وابسته است. تصويب نامه مذكور، تركيب کميسيون عالي تنقيح و تدوين قوانين به رياست نخست وزير،2بر اساس ماده

به اين شرح زير است: M يک نائب رييس، رييس بخش يا رييس افتخاري بخش در شوراي دولتي

32 .Napoleonic Codification . لوئيس برگل، »روش ها و ويژگي هاي اصلي تدوين و تنقيح قوانين«، ترجمه فMMائزه عMMامري، مركMMز پژوهش هMMاي33

.205-204، صص 1388، ارديبهشت 9616مجلس شوراي اسالمي )دفتر مطالعات حقوقي(، شماره مسلسل 34 .Codification vers l’efficacité du droit35 .Codification vers la qualité du droit تحقيقMMاتبMMاقر انصMMاري، »مطالعMMه تطMMبيقي تنقيح و تMMدوين قMMوانين و مقMMررات )كديفيكاسMMيون(«، . بMMه نقMMل از: 36

.107، ص 1390، بهار 54، شماره حقوقي.108-107 . همان، صص 3738 . Commission Supérieure de Codification

15

M اعضاي ثابت:M يک نماينده از شوراي دولتي

M يک نماينده از ديوان عالي کشورM يک نماينده از ديوان محاسبات

M يکي از اعضاي کميسيون قوانين مجلس مليM يکي از اعضاي کميسيون قوانين سنا

M دو تن از اساتيد دانشکده حقوق، به خدمت يا به صورت افتخاريM39 مدير امور مدني و مهر و موم

M مدير امور جنايي و عفو و بخشودگيM مدير کل خدمات عمومي و اداري

M مدير دبيرخانه دولتM مدير اطالعات حقوقي و اداري

M نماينده عمومي سرزمين هاي ماوراء بحار امروزه در فرانسه، تصويب پيش نويس مجموعه مربMMوط بMMه قMMوانين نظم حقMMوقي کنMMوني، کMMه توسMMط کميسيون عالي تدوين و تنقيح قوانين صورت مي گيرد كMMه در واقMMع، اختيMMاري اسMMت كMMه بMMا اراده پارلمMMان در

صرف نظر کردن از صالحيت واقعي اش در قانونگذاري، به كميسيون مذكور تفويض شده است.

. راهكار پيشنهادي 6-1-2 تجربه شناسايي مجلس )معاونت قMMوانين( بMMه عنMMوان مرجMMع اصMMلي تMMدوين و تنقيح در ايMMران به طMMور كامMMل شكست خورده است. توضيح و تبيين داليل اين شكست، نيازمنMMد تحقيقي مسMMتقل اسMMت. چنان كMMه در آثMMار

مسMMأله انتخMMاب مرجMMع تMMدوين و تنقيح قMMوانين، همMMواره مسMMأله اي مهم وصاحب نظران تأكيMMد شMMده اسMMت، به طور كلي، در خصوص مرجع تدوين و تنقيح قوانين، به جز تعيين مرجMMع، سMMؤاالت ديگMMريبحث انگيز است.

نيز قابل طرح است، از جمله اين كه آیا این امر، حاکمیتی است یا بخش خصوصی نیز می تواند در آن ایفMMای جايگاه نهاد تدوین و تنقیح در ميان ساير نهادهاي حكومتي چيست، وظايف و صMMالحيت هاي آن ونقش نماید،

ميزان الزم االجرا بودن مصوبات آن به چه ميزان است، تركيب اعضاي آن چيسMMت و چگونMMه تعيين مي شMMود، 40شيوه يا نحوه انجام كار و ارجاع درخواست براي شروع بررسي هاي كارشناسي آن چگونه است.

به نظر مي رسد تغيير مرجع تدوين و تنقيح قوانين و مقررات از قوه مجريه به قوه مقننه بMMر اسMMاس (، امMMري نادرسMMت و بMMدون بررسMMي25/3/1389»قانون تدوين و تنقيح قوانين و مقررات كشور« )مصMMوب

كارشناسي بوده است. حكمت قانونگMMذاري اقتضMMاء مي كMMرد نهMMادي كMMه از پيش از انقالب اسMMالمي در قMMوه مجريه به طور تخصصي به اين موضوع پرداختMMه بMMود، به رغم همMMه ضMMعف ها و ناكارآمMMدي ها، تقMMويت شMMده و

مMMورد غفلت قانونگMMذار قMMرار1389براي تكميل فرايند تدوين و تنقيح، تجهيز شود. اين نكته مهم در خMMرداد گرفت كه معاونت حقوقي رياست جمهوري، بخش عمده اي از اين فرايند را به انجام رسانده و عMMدم توفيMMق نهاد مذكور، داليلي دارد كه بايد به نحو مقتضي به آن ها رسيدگي و رفع شود؛ نه اين كه با اقدامي شتاب زده، كل مسئوليت به نهادي سپرده شود M معاونت قوانين مجلس M كه در ابتداي راه بايد از هر لحاظ تجهيز شود )به لحاظ نيروي انساني، امكانات نرم افزاري، امكانMMات سMMخت افزاري و...(. در واقMMع، نهMMادي كMMه در طMMول زمان با آزمون و خطا شكل گرفته و با نيروي محدود، اما متخصص و بMMا امكانMMاتي محMMدود، قMMدم هايي قابMMل تقدير در انجام فرايند تدوين و تنقيح برداشته بود، به ناگاه بMه نهMادي فMرعي و حاشMMيه اي در اين امMر تبMديل شد. بنابراين، اين تحMMول نMه تنهMMا بMMه انجMMام اين مMMأموريت اساسMMي كمكي نكMMرد، بلكMMه بMMاعث اتالف وقت و

هزينه هاي فراوان شد كه پرداختن به آن ها از مجال اين نوشتار خارج است. بر اساس آنچه گفته شد، پيشنهاد مي شود حال كه همگان به اين نتيجه رسيده اند كه يگانMMه راه نظم و نسق دادن به اين آشفته بازار قMوانين و مقMMررات، تMMدوين و تنقيح اسMMت، »قMMانون تMMدوين و تنقيح قMوانين و مقررات كشور« با اصالحيه آن و همچنين مقررات مربوط به آن نسخ شود، و وظيفه تدوين و تنقيح قMMوانين و مقررات، به قوه مجريه بازگردد. اين پيشنهاد مي تواند از طريق تMMدوين و تقMMديم اليحه اي در اين خصMMوص توسط دولت، محقق شود. به نظر مي رسد بخش خصوصي به عنوان يكي از ذي نفعان، بايد با تمام تMMوان در اين جهت رايزني هاي الزم را با مقامات و نهادهاي مسئول در قواي مقننه و مجريه انجام دهMMد تMMا از بركMMات

39 . Le directeur des affaires civiles et du sceau فصلنامه اطالع رساني . ر. ك.: محمدحسين زارعي، »درآمدي بر مطالعه تطبيقي نهاد تنقيح قوانين و مقررات«، 40

.22، ص 1386، سال ششم، شماره يازدهم، پاييز حقوقي

16

نظام حقوقي تدوين و تنقيح شده، منتفع شود.

(RIA. راهبرد پيشگيرانه: التزام قانونگذار به انجام رويه ارزيابي تأثيرات قانون )2-2 در اين گفتار به توضيح رويه ارزيابي تأثيرات قانون و اهميت آن بMMراي تMMأمين مؤلفه هMMاي قMMانون بMMا كيفيت و طبعاً براي محيط حقوقي كسب وكار خواهيم پرداخت. التزام به اين رويه، راهMMبردي پيشMMگيرانه اسMMت؛ چMMرا

" M چنان كه در ادامه خواهد آمد M ارزيابي پيشيني تأثيرات قانون است كه پيش از تصMMويبRIAكه نوع مهم " قانون و در واقع در حين تهيMMه پيش نMMويس اليحMMه يMMا طMMرح و در حين رسMMيدگي در كميسMMيون ها و كميته هMMاي

تخصصي پارلمان انجام خواهد شد. " بMMراي تMMأمين ديگMMر مؤلفه هMMايRIAغرض از طرح اين بحث، محوري بودن تعهد بMMه انجMMام فراينMMد "

است. بدين معني كه چنانچه دولت پيش از تقديم اليحMه، و نماينMMدگان پيش از تقMديم41»قانونگذاري خوب« طرح به مجلس موظف باشند تأثيرات اليحه يا طرح را در حوزه هاي گوناگون M و در بحث ما به طMMور خMMاص حوزه اقتصاد و كسب وكار M ارزيابي كنند، به مراتب كيفيت پيش نويس افزايش خواهMMد يMMافت و طبعMMاً قMMانون

مصوب، از كيفيتي بهتر برخوردار خواهد بود.

. چيستي ارزيابي تأثيرات قانون1-2-2 توسط صاحب نظران و سMMازمان هاي فعMMال42تعاريف مختلفي از ارزيابي تأثيرات قانون/ مقررات/ مقرراتگذاري

عبMMارت مMMذكور را(OECD MM )سازمان همكاري اقتصMMادي و توسMMعهدر اين زمينه ارائه شده است. براي نمونه، چنين تعريف كرده است: »رويكرد تحليلي مبتMني بر مMدارك و اطالعMات نسMبت بMه ارزيMابي هزينه هMا، پيامMدها و تMأثيرات جMانبي احتمMالي مصMوبات... در هMر ارزيMابي تMأثيرات مقرراتگMذاري، نتMايج حاصMله بMراي بهبMود كيفيت مصوبات مانند قوانين، مقررات، برنامه هاي سMMرمايه گذاري و سMMرمايه گذاري هاي عمMMومي مMMورد اسMMتفاده قMMرار مي گيرد. ارزيابي تأثيرات مقرراتگذاري اساساً ابزاري براي تشريح گزينه هاي پيش روي مقMام تصMميم گير اسMت:

اين ارزيMMابي43گزينه هاي ممكن در اتخاذ تصميم ها، تهيه يك مصوبه خاص، يا نياز به تغيير يا لغو مصوبه جMMاري«.در دو قالب اصلي صورت مي گيرد كه در ادامه به اختصار توضيح داده مي شود.

. ارزيابي پيشيني تأثيرات قانون1-1-2-2 پيش از تصويب مقرره )قانون، آيين نامه، بخشنامه يMMا ماننMMد اين هMMا(44ارزيابي معطوف به آينده )يا پيشيني(

صورت مي گيرد. هدف از اين نوع ارزيابي، به دست آوردن تصويري از آثار احتمالي يا بالقوه يMك مصMMوبه بMر حوزه هاي اقتصادي، سياسي، اجتماعي و زيست محيطي است. به ويژه در مواقعي كه نائل شMMدن بMMه هMMدفي خاص مد نظر مقرراتگذار اسMMت، اين ارزيMMابي ضMMرورت مي يابMMد. بMMا توسMMل بMMه اين نMMوع ارزيMMابي، مي تMMوان مقدمات تصويب مصوبه اي مطلوب را فراهم كرد. در اين نوع ارزيابي، با پيش بيني هMMا و محاسMMبات مبMMني بر اطالعات قابل اتكا، مي توان پيش نويس مصوبه را در راستاي اهMMداف مMMورد نظMMر تنظيم كMMرد و بMMه تصMMويب

رساند. آنچه ارزيابي تأثيرات قانون خوانده مي شود، به مراحل پيش از دسMMتور كMMار قMMرار گMMرفتن طMMرح يMMا اليحه براي تقنين بازمي گردد. نكته قابل توجه اين است كه ارزيابي تأثيرات بايد در حين تهيه پيش نويس هMMر اليحه در دولت و تدوين پيش نويس هر طرح توسط نمايندگان مجلس در خصوص تصويب يMMك قMMانون جديMMد، اصالح يك قانون، پيشنهاد الحاق موادي به قانون و... رعايت شود. در حوزه اقتصادي، اين نوع ارزيابي M كMMه البته كار دشوار، زمان بر و نيازمند بهره گيري از نظر متخصصان و مراكز پژوهشي و دانشگاهي است M بايMMد متضمن توجه به واقعيات موجود و تأثير مقMMرره بMMر شMMاخص هاي كالن اقتصMMادي، از جملMMه نMMرخ تMMورم، نMMرخ

بيكاري، نرخ سرمايه گذاري و... باشد.

41 . Good Legislation42" . RIAك ازMMر يMMارگيري هMMت. به كMMده اسMMده شMMذاري« برگردانMMأثيرات مقرراتگMMابي تMMارت »ارزيMMعموماً به عب "

" در عبارت مMذكور، بMه مMراد نويسMMندهRegulationاصطالحات »قانون«، »مقررات« يا »مقرراتگذاري« براي ترجمه " " را بMMه »ارزيMMابي تMMأثيراتRIAمتن باز مي گردد. از آنجا كه موضوع اصلي اين نوشتار، قانون است، بنابراين عبارت "

قانون« نيز ترجمه كرده ايم. . كالين كركپاتريك، »اصMMول ارزيMMابي تMMأثيرات مقرراتگMMذاري و رهنمودهMMايي بMMراي اجMMراي مطلMMوب آن«، ترجمMMه43

مسعود فريادي، مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسMMالمي )گMMروه مطالعMMات محيMMط كسMMب وكار(، شMMماره مسلسMMل. 4-3، صص 1391، خرداد 12401

44 .Prospective (ex ante)

17

در ارزيابي تأثيرات پيشيني، با توسMMل بMMه پيش بيني هMMا و محاسMMبات مبتMMني بMMر اطالعMMات قابل اتكMMا، مي تMMوان پيش نويس مصوبه را در راستاي اهداف مورد نظر تنظيم كرد و به تصويب رساند. نمونه اي از سMMؤاالتي كMMه

45بايد در ارزيابي تأثيرات اقتصادي مقررات به آن ها پاسخ داده شود به شرح زير قابل دسته بندي هستند:

)تهMMران:سازوكارهاي حقMوقي ارزيMابي آثMMار مقرراتگMMذاري در نظMام حقMMوقي ايMران. به نقل از: مسعود فريادي، 45 ؛ مشخصات منبع اصلي بMMه66-65(، صص 1389معاونت حقوقي رياست جمهوري، اداره كل پژوهش و اطالع رساني،

شرح زير است:European Commissoin, "Impact Assessment Guidelines", SEC (2005) 791, 15 June 2005, with 2006 Update.

18

. انواع تأثيرات اقتصادي مقرراتگذاري6جدول پرسش هاي اساسيآثار وارد بر:

رقMMMMابت تجMMMMاري و جريMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMان

سرمايه گذاري

M آيا گزينه مورد نظر بر توان رقابتي شركت هاي داخلي و خارجي تأثير مي گذارد؟M آيا جريان سرمايه گذاري و فعاليت اقتصادي را تشويق مي كند؟

M آيا گزينMه پيشMنهادي مي توانMد پيامMدهاي نMامطلوب احتمMالي را بMر بخش كسMMب وكارترميم كند؟

رقMMMMابت در بMMMMازارداخلي

M آيا گزينه پيشنهادي بر خط مشي رقابت تجاري و بازار داخلي كشور تMMأثير مي گMMذارد؟ براي مثال آيا تصويب اين گزينه باعث كMMاهش قMMدرت انتخMMاب مصMMرف كننده، افMMزايش قيمت به دليل كاهش رقابت پذيري، كاهش توان توليدي و خدماتي، افMMزايش رويه هMMاي

انحصاري و ضدرقابتي و تجزيه بازار مي شود؟ هزينه هاي اجMMرايي و فعMMMMMMMMMMاليت بخش

كسب وكار

M آيا گزينه پيشنهادي هزينه هاي اجراي مقرره، تعديل و مبادلMMه را بMMر بخش كسMMب وكارتحميل مي كند؟

M آيا اين گزينه بر هزينه ها يا ميزان دسترسي به درون دادهاي اوليه )مواد خام، انMMرژي،نيروي كار و غيره( تأثير مي گذارد؟

M آيا بر دسترسي به بازارهاي مالي و چرخه سرمايه گذاري تأثير دارد؟M آيا بازاريابي برخي محصوالت را محدود كرده و توزيع آنها را ممنوع مي كند؟

MMM آيMMا قواعMMد سMMختگيرانه اي را بMMر فعMMاليت بMMرخي بخش هMMاي خMMاص كسMMب وكار عمMMلمي كند؟

M آيا اجراي اين گزينه منجر به تعطيلي كامل يك فعاليت تجاري خواهد شد؟ M آيا قواعد رفتاري متمايزي را براي برخي فعاليت هاي اقتصادي ايجاد خواهد كرد؟

هزينه هMاي اداري بMربخش كسب وكار

M آيا گزينه پيشنهادي هزينه هاي اضافي اداري بر بخش كسب وكار بار مي كند يMMا بMاعثافزايش ديوانساالري اداري در اين حوزه مي شود؟

M آيا اين هزينه ها بر فعاليت هاي اقتصادي كوچك و متوسط سنگيني مي كند؟ M آيا گزينه پيشنهادي تMMأثيري بMMر حقMMوق مMMالكيت )امMMوال منقMMول و غMMيرمنقول، امMMوالحقوق مالكيت

فكري و معنوي( دارد؟ M آيا خريد و فروش و استفاده از اموال محدود مي شود؟

M آيا گزينه پيشنهادي به محدوديت يا تسهيل پژوهش و توسعه مي انجامد؟پژوهش و نوآوريM آيا خلق و كاربرد روش هاي نوين فني و توليدي را تسهيل مي كند؟

M آيا بر حقوق مالكيت فكري تأثير مي گذارد؟ M آيا تحقيقات دانشگاهي و صنعتي را محدود مي كند؟

M آيا اثربخشي و بهره وري را افزايش مي دهد؟M آيا گزينه پيشنهادي بر قيمت ها اثر مي گذارد؟ مصرف كنندگان

M آيا اين گزينه بر توانايي مصرف كننده در بهره مندي از بازار داخلي كشور اثر دارد؟M آيا بر كيفيت و كميت كاالها و خدمات و نيز بر حق انتخاب مصرف كننده اثر دارد؟

M آيا بر آگاهي مصرف كننده و حمايت از او اثر مي گذارد؟ M آيا آثار مهمي بر وضعيت مالي افراد در كوتاه و بلندمدت دارد؟

M آيا بر حمايت اقتصادي از خانواده و كودكان اثري دارد؟ گروه ها و بخش هMMاي

ويژه M آيا گزينه پيشنهادي تأثير عمده اي بر بخش هاي ويژه، مانند كارآفرينان يا افراد بيكMMار،

دارد و يا در آينده تأثيري خواهد داشت؟ M آيا بر صنايع كوچك و متوسط تأثيري دارد؟

19

كشورهاي خارجي وروابط بين المللي

MMM آيMMا گزينMMه پيشMMنهادي بMMر خط مشMMي تجMMاري كشMMور و تعهMMدات بين المللي آن تMMأثيرمي گذارد؟

M آيا بر سياست خارجي و روابط كشور با ديگر كشورها و سMMازمان هاي بين المللي اثMMرمي گذارد؟

M آيا گزينه پيشنهادي پيامMMدهاي بMMودجه اي بMMراي نهادهMMاي عمMMومي در سMMطوح مختلMMفنهادهاي عموميدولت در كوتاه و بلندمدت به همراه خواهد داشت؟

M آيا اين گزينه مستلزم ايجاد نهادهاي عمومي جديد يا بازسازي آنها خواهد بود؟M آثار كلي گزينه پيشنهادي بر رشد اقتصادي و كارآفريني چيست؟اقتصاد كالن

M آيا تأثيري بر بهبود شرايط سرمايه گذاري و كاركرد مطلوب بازارها دارد؟ M آيا آثار مستقيم يا غيرمستقيم تورمي به همراه دارد؟

ارزيابي تأثيرات عموماً شامل مراحلي است كه بايد به ترتيب زير به انجام برسد:الف( شرحي از مسئله و اهداف مقررات پيشنهاد شده؛

هاي تقنيني و غير تقنيني موجود براي رسيدن به اهداف؛ب( شرحي از گزينه اي كMMهج( انجام ارزيابي در خصوص آثار مهم مثبت و منفي قانون و از جمله ارزيابي فايده و هزينMMه

نفع وارد خواهد شد؛هاي ذيبه تابعان قانون، بازار و ديگر گروهنفع؛د( مشورت با اشخاص ذي

46ها با شرح اين كه چرا آن گزينه انتخاب شده است.ه( توصية يكي از گزينه

انجام مراحل پيش گفته M چنان كه در ادامه توضيح داده خواهد شد M رويه ارزيMابي تMأثيرات قMانون راتبديل به رويه اي مي كند كه الزامات تصويب »قانون خوب« را برآورده مي سازد.

. ارزيابي پسيني تأثيرات قانون2-1-2-2 زماني صورت مي گيرد كه قMMانون بMMه مرحلMMه اجMMرا درآمMMده اسMMت.47ارزيابي معطوف به گذشته )يا پسيني(

هدف از اين نوع ارزيابي، ارزشيابي ارزيابي انجام شده و همچنين، آگاهي از آنچMMه پس از اجMMراي قMMانون رخ نكته قابل توجه اين كه ارزيابي اجراي قMMانون يMMا اثرگMMذاري48مي دهد و بررسي اثر واقعي قانونگذاري است.

به همراه نتيجه بخشي و كارآيي جزئي از ارزيابي تأثيرات معطوف به گذشMMته )يMMا پيشMMيني( قMMانون محسMMوب چرا كه قانونگذار يا مجري قMMانون بMدين وسMMيله از مMMيزان اجMMرا و اثربخشMMي يMMك قMMانون پس از49مي شوند؛

تصويب و اجرا اطالع حاصل مي كند. ارزيابي اجراي قانون، صرفاً بخشي از ارزيابي تأثيرات قانون به نحو پسيني اسMMت. چنان كMMه گفتMMه شMMد، هMMر قانون پس از اجرا، تأثيراتي اقتصادي، سياسي، اجتماعي و زيست محيطي تأثيراتي به جا خواهد گذاشت كMMه ارزيابي و تحليل آنها، الزمه اصالح مفاد قMانون مMMورد ارزيMابي و همچMMنين تصMMويب مفMMاد جديMMد قMMانوني MMM در صورت لزوم M است، اما قطعاً الزمه ارزيابي تأثيرات هر قانون، اطمينان از اجMراي آن توسMط قMوه مجريMه

است. مهمترين تفاوت ارزيابي تأثيرات پيشيني و با ارزيابي تأثيرات پسيني قانون اين است كه در ارزيابي نوع اخير، قانونگذاري مي تواند تأثيرات عيMMني مصMMوبه را متعMاقب تصMويب مقMرره انMدازه گيري، سMMنجش يMا ارزيابي كند. در واقع، در فاصله بين انجMMام ارزيMMابي پيشMMيني و ارزيMMابي پسMMيني تMMأثيرات مقMMرره، تصMMويب و اجراي مقرره روي مي دهد و چنان كه قانونگذاري به نحوي روشمند و نظام مند صورت گرفته باشد، مي تMMوان

50ارزيابي قابل اتكايي نيز از تأثيرات مقرره انتظار داشت.

. رويه ارزيابي تأثيرات قوانين و مقررات در برخي از كشورها2-2-2

. کالين کرکپاتريک و ديويد پارکر، »ارزيابي آثار مقررات گذاري: نگاهي اجمالي«، ترجمMMة مسMMلم آقMMايي طوق، در:46 ، ترجمه باقر انصMMاري و ديگMMران )تهMMران:ارزيابي آثار مقررات گذاري؛ به سوي مقررات گذاري بهتر )مجموعه مقاالت(

.18(، ص 1392خرسندي، 47 .Retrospective (ex post) . لوئيس مدر، »ارزيابي تMMأثيرات: بMMه سMMوي ارتقMMاي كيفي قانونگMMذاري«، در: حسMMن وكيليMMان )تMMأليف و ترجمMMه(،48

.312-311(، صص 1390 )تهران، مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي، گفتارهايي در قانون و قانونگذاري . ر. ك.: احمد مركزمالميري، »نسبت ارزيابي تأثيرات و ارزيابي اجراي قانون؛ بررسي موردي گزارش هاي مركز49

دومين همMMايش نقش پMMژوهش در فراينMMد قانونگMMذاريپژوهش هMMاي مجلس شMMوراي اسMMالمي در دوره هشMMتم«، در: .237-235(، صص 1393، )تهران: مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي، )مجموعه مقاالت(

.230 . همان، ص 50

20

. انگلستان1-2-2-2 مسMئوليت1992در انگلسMتان، پس از تحMوالتي كMMه شMرح آن هMا نيازمنMMد مجMالي مسMتقل اسMت، در سMال

هماهنگ کردن مقرراتگMMذاري از سMMازمان تجMMارت و صMMنايع، كMMه به طMMور عمMMده بMMر ارزيMMابي تMMأثيرات تجMMاري هايتگذاري را بر خدمات عمومي و بخشمقررات متمركز بود، به هيأت وزيران محول شد كه تأثيرات مقررا

اکنون، هر رسميت يافت و هم1998كرد. انجام ارزيابي تأثيرات مقرراتگذاري در سال خصوصي ارزيابي مي هMMا، حMMذف تشMMريفات زائMMد وگMMيرد. هMMدف عمMMدة اين ارزيMMابيسال تقريباً دويسMMت مMMورد ارزيMMابي صMMورت مي

ديوان ساالري در امور تجاري بنگاه هاي كوچك است. واگذاري امور مربوط به ارزيابي تأثيرات مقرراتگذاري به کابينه، بر وجهه و جايگاه آن افزوده اسMMت و بMه اين تMرتيب، حمMايت سياسMMي از نظMام ارزيMابي تMMأثيرات مقرراتگذاري بيشتر تضمين شده است. زيMرا در شMيوة اخMير، هMر وزيMر در پايMان مراحMل ارزيMابي تMأثيرات

كند كه نهاد زير نظر وي، تدابير پيشنهادي را ارزيابي کرده اسMت و منMMافع اين تMدابير،مقرراتگذاري اعالم ميکند. هاي آن را توجيه ميهزينه

كارگيري ارزيابي تأثيرات مقرراتگMMذاري با تغيير دولت در انگلستان، شيوة به1997در سال تMMرشد، ارزيابي منافع مورد بررسي دقيMMق ناميده مي51نيز تغيير كرد و در طرحي که »ارزيابي مقرراتگذاري« در هيأت وزيران تشMMكيل شMMد. اين نهMMاد کMMه هشMMتاد52قرار گرفت و همچنين، »واحد تأثيرات مقرراتگذاري«

كنMMد وكارمند دارد، در حوزة موضوعاتي مانند نظارت و بررسي، بخش عمMMومي و سياسMMتگذاري فعMMاليت مي هاي پيشنهادي مقرراتگذاري جديد و مقررات موجود را در دو حوزة بخش خصوصي و عمومي بررسMMيطرح

53كند. عالوه بMMر اين هMMر وزارتخانMMه يMMا اداره، يMMك واحMMد وزارتي ارزيMMابي تMMأثيرات مقرراتگMMذاريو اصالح مي

دهد. واحدهاييتشكيل شده است كه دستورالعمل هاي الزم را به مسئوالن ارزيابي تأثيرات مقرراتگذاري مي گMMذاري دارنMMد و در واحMMدهايي كMMهکنند، تعداد اعضاي کمتري براي مديريت مقMMرراتكه کمتر مقرراتگذاري مي

حجم بااليي از مقررات را به خود اختصاص مي دهند )مانند سازمان تجارت و صنايع يا وزارت محيط زيست، رسد. اين واحدهاي وزارتي، نقش بسMMيار مهميتغذيه و امور کشاورزي(، تعداد کارکنان به هشت نفر نيز مي

تMرين منبMع اطالعMات دسMMت اول بMراي تحقيMقدر سلسله مراتب ارزيابي تأثيرات مقرراتگذاري دارند و مهم نMيز متشMکل از كارمنMMدان واحMMد تMأثيرات54هستند كه در اين بخش بررسMي خواهMMد شMد. هMر كميتMMة كيفيت

هMMاي تMMأثيرات ازهاي ارزيابيمقرراتگذاري و واحدهاي فرعي ارزيابي تأثيرات مقرراتگذاري در ادارات، گزراش 55کند.مقررات را در فواصل زماني مشخص، کيفيت سنجي مي

در انگلستان، نهادهاي متعدد در ارزيابي تMMأثيرات مقرراتگMMذاري بMMه ايفMMاي نقش مي پردازنMMد كMMه عبارتنMMد از: واحMMدهاي وزارتي ارزيMMابي تMMأثيرات؛ بخش بنگاه هMMاي تجMMاري كوچMMك؛ سMMتاد مقررات گMMذاري بهMMتر؛ اتاق هMMاي بازرگاني؛ فدراسيون بنگاه هاي تجاري؛ وزارت بازرگاني و صنايع؛ وزراي دولت؛ ديوان ملي محاسMMبات؛ ادارة

56نخست وزيري؛ دفتر هيأت وزيران؛ مؤسسة مديران؛ و کنفدراسيون صنعت انگلستان.

. استراليا2-2-2-2 ارزيMMابي تMMأثيرات مقرراتگMMذاري امMMروزه واجMMد آنچنMMان اهميMMتي اسMMت كMMه بMMه عنMMوان يكي از شMMاخص هاي مقرراتگذاري مطلوب مMMورد توجMMه كشMMورها و سMMازمان هاي بين المللي قMMرار گرفتMMه و بMMراي آن، نماگرهMMا و

هMMا هMMر سMMال بايMMدمؤلفه هايي تدوين شده و ارزيابي مي شود. براي نمونه، در استراليا وزارتخانه ها و سMMازمان نمMMاگر9 58هMMاي کوچMMک، را تMMدوين كننMMد. ادارة بنگMMاه57اي از »نماگرهMMاي عملکMMرد مقرراتگMMذاري«مجموعMMه

را تهيه کرده است. اين نماگرها از لحاظ مبنMMاي اطالعMMاتي قMMوي بMMوده و فهم آن هMMا59عملكرد مقرراتگذاري گMيرد. بMدين تMرتيب، نماگرهMاي اجMMراي مقرراتگMذاري بMMهآسان است و تحت نظارت و پايش دولت قMرار مي

60شوند.لحاظ ساختاري بخشي از برنامة اصالح مقرراتگذاري محسوب مي

51 . Regulatory Appraisal52 .Regulatory Impact Unit (RIU)53 .Departmental Regulatory Impact Unit (DRIU) 54 .Quality Committee ارزيMMابي . کولين ژاکوبس، »توسعه و تحول ارزيابي آثار مقررات گذاري در انگلستان«، ترجمه فائزه عامري، در: 55

ترجمه باقر انصاري و ديگران )تهران: خرسندي،آثار مقررات گذاري؛ به سوي مقررات گذاري بهتر )مجموعه مقاالت(،.160-159(، صص 1392.161 . همان، ص 5657 .Regulatory Performance Indicators58 .Office of Small Business59 . Regulatory Performance Indicators¦لي، »شاخص هاي کيفيت مقررات گذاري«، ترجمه مسلم آقايي طوق،60 ¦م. رادائ . فابريتزيو دو فرانچسکو و کلوديو ا ترجمMMه بMMاقر انصMMاري و ديگMMرانارزيابي آثار مقررات گذاري؛ به سMMوي مقررات گMMذاري بهMMتر )مجموعMMه مقMMاالت(، در:

21

61. نماگرهاي عملكرد مقرراتگذاري در استراليا1كادر

. تعداد مقرراتي که در گزارش ارزيابي تأثيرات آن هMMا، سMMود خMMالص آن هMا بMراي جامعMه در حMMد1كفايت ارزيابي شده است.

دهMMد كMMه در اجMMراي مقMررات،. تعداد مقرراتي که به بخش كسب وكار و افراد ذي نفع، امكان مي2ترين روش ها را براي رسيدن به اهداف مقررات انتخاب كنند.صرفهبه¦عمال نظارت بيروني بر تصميمات منجر به بMاز3 گMيري يMا ابطMالپس. تعداد مواردي که در آن با ا

تصميمات شده است. . تعMMداد نهادهMMاي مقرراتگMMذار کMMه سMMازوكار نظMMارت دروني بMMر تصMMميمات در آن هMMا مطMMابق4

استانداردهاي رسيدگي به شکايت مندرج در »اصول مربوط به تدوين منشMMور خMMدمات« مصMMوبوزارت دارايي است.

رسMMاني دارنMMد يMMا بMMرايمشMMي اطالعتگذار که در مورد مقرراتگذاري، خط. تعداد نهادهاي مقررا5گيرند.هاي مشورتي رسمي به کار ميانتشار اطالعات مربوط به مقررات، شيوه

. تعداد نهادهMMاي مقرراتگMMذار کMMه پيشMMاپيش برنامه هMMاي مناسMMب آينMMده بMMراي تMMدوين و بررسMMي6اي براي مقرراتگذاري بايد مشتمل بر مؤلفه هاي زير باشد:كنند. چنين برنامهمقررات تهيه مي

اي منتشر شود کMMه کMMامالً در دسMMترس بخش كسMMب وكار باشMMد. بMراي مثMال، طيبايد به گونه- هMMاي تجMMاري مرتبMMط. در اينگزارش ساالنه يا از طريق اينMMترنت يMMا به وسMMيله ارسMMال بMMه سMMازمان

رود در دورةهMMاي مقرراتگMMذاري قطعي و محتمMMل کMMه انتظMMار ميبرنامه بايد به رئوس کلي فعMMاليتزماني خاصي صورت خواهد گرفت، اشاره شود و پيش از آغاز آن دوره منتشر گردد.

برنامه بايد شامل برخي اطالعات راجع به بررسي قانونگذاري هايي باشد كMMه قMMرار اسMMت در- هايي كه حين شروع اين دوره زمMMاني در دسMMت اقMMداماي خاص صورت گيرد از جمله بررسيدوره

هستند. هايي باشMMد کMMه قMMرار اسMMت درمشيبرنامه بايد شامل اطالعاتي راجع به فرايندهاي تدوين خط-

طول دوره صورت گيرنMد و احتمMال دارد بMر مقMررات تجMMاري اثMر بگMMذارد، البتMه در صMMورتي كMهاطالعات مربوط به اين فرايندها براي عموم قابل انتشار باشد.

برنامه بايد شامل اطالعاتي راجع به تصميمات دولت در خصوص تدوين يMMا اجMMراي قMMوانين در- يك دوره زماني مشخص باشد. البته در مواردي كه اين تصميمات براي عموم قابل انتشار باشد.

هاي مناسبي در جريان ارزيابي تأثيرات صورت گرفتMMه. تعداد مقرراتي که در مورد آنها مشاوره7است.

هMMا و معيارهMMاي كسMMب مشMMاوره، اصMMول. تعداد نهادهاي مقرراتگذار که در مMMورد فراينMMدها، آيين8راهنماي درون سازماني دارند.

Source: Office of Small Business (2003), Regulatory Performance Indicators: A Guide for Department and Agencies, Canberra, Australia: Department of Industry Tourism Resources.

. آلمان3-2-2-2§لمMان، چMه در سMطح فMدرال و چMه در سMطح ايMالتي، تالش گسترده اي براي ارتقاي كيفيت قانونگMذاري در آ صورت گرفته است، و در اين بين، توجه بMMه فراينMMد ارزيMMابي تMMأثيرات قMMوانين، قابMMل توجMMه اسMMت. در سMMال

منتشر کرد. فهرست شMMامل چهMMل و هشMMت62، دولت فدرال پرسشنامه اي با عنوان »فهرست آبي«،1984 هMMاپرسش خاص و بسيار جزئي است که بر اساس ده پرسش اصلي تنظيم شده است. عناوين اين پرسMMش

به اين شرح است: آيا بايد اقدامي را انجام داد؟ آيا راهکارهاي جايگزين وجMMود دارد؟ آيMMا دولت فMMدرال بايMMد اقدامي انجام دهد؟ آيا وضع قانون موضوعه ضMMروري اسMMت؟ آيMMا الزم اسMMت قMMانوني در حMMال حاضMMر وضMMع

توان براي مقرراتگذاري محدودة زماني مقرر کMMرد؟شود؟ آيا محدودة طرح پيشنهادي ضروري است؟ آيا مي ايتMوان رابطMMهآيا قانون براي شهروندان قابMل فهم و پMذيرش اسMت؟ آيMا قMانون قابMل اجMرا اسMت؟ آيMا مي

63ها و منافع برقرار کرد؟متناسب ميان هزينه

.95-93(، صص 1392)تهران: خرسندي، ؛ با تغيير و ويرايش.95-94. به نقل از: همان، صص 6162 .Blaue Prüffragen/ Blue List

22

، دولت فدرال تالش کرد تMMا به طMMور کلي راهکMMار بهبMMود قانونگMMذاري را تقMMويت کنMMد.1989در سال هMايي بMراي بررسMMي مقMررات جديMد اسMMت )از جملMهنخستين گروه از اين شش راهکار، شامل دستورالعمل

هMا طبMق فهرسMMت آبي، ونMويسهاي سازماني براي بررسMي داخلي پيشآموزش کارآمد کارمندان، ارائه طرح اي حاوي كليه قوانين و مقررات مربوط(. همچنين راجMع بMه کنMترل مMيزان مMوفقيت و تMأثير قMوانينکتابچه

مصوب، تأکيد بيشتر بر ابعاد اجرايي، و استفاده از امکانات فني در تهيMMه پيش نويس هMMا، از جملMMه محتويMMات دسMMتورالعمل مMMذكور را تشMMكيل مي داد. به منظMMور اجرايي کMMردن راهکMMار گفته شMMده، دولت فMMدرال گMMروه

تشMMکيل داد.65 يMMا »دولت کوچMMک«،64 از متخصصان را با عنوان »هسMMته مشMMاوران دولت«مشورتي موقتي ها مبتني بر اين دو فMMرضنامه منتشر شد. اين توصيه1996 و 1995هاي اين گروه در سال نامهاولين توصيه

سMMازي، نظMMارتهستند که ضMMرورت هMMر گونMMه طMMرح تقنيMMني جديMMد بايMMد بررسMMي شMMود و بMMه منظMMور شMMفاف¦عمMMال يMMک چك ليست کارآمMMد، ارزيMMابي66نظام مندي بر مقررات صورت گيرد. از اين رو، اين گMMروه تهيMMه و ا

67کند.ها، و بررسي جدي راهکارهاي جايگزين را توصيه ميهزينه

. آمريكا4-2-2-2 در ارزيابي تMMأثيرات قMMوانين، ارزيMMابي تMMأثيرات هMMر مقMMرره بMMر بنگاه هMMا، به ويMMژه »بنگاه هMMاي خMMرد، کوچMMک و

بسيار حائز اهميت است؛ چرا كه مطالعات متعدد نشانگر آن اسMت كMMه هزينه هMاي مقMررات بMر68متوسط« بنگاه هاي مذكور، واجد تأثيراتي به مMMراتب شMMديدتر از بنگاه هMMاي بMMزرگ اسMMت. بMMر اين اسMMاس اسMMت كMMه در كشورهاي توسعه يافته، پيش از ارائه هر پيشنهاد قانوني، تأثيرات پيشنهاد ارائه شMMده بMMر بنگاه هMMاي كوچMMك و متوسط مورد ارزيابي دقيق قرار مي گيرد و همچنين شرايط خMMاص اين بنگاه هMMا در اجMMراي قMMانون مMMد نظMMر

در آمريكMا، سMMازمان ها موظف انMد69قرار گيرد. براي نمونMه، بMر اسMاس »قMMانون انعطاف پMذیری مقMررات« تحلیلی از انعطاف پذیری مقررات برای هر قاعده پیشMMنهادی کMMه اثMMر اقتصMMادی مهمی بMMر بنگاه هMMای کوچMMک دارد، تهیه کنند. سازمان ها باید نشان می دادند که چگونه آنها نیازهای شرکت های کوچک را در طMMول فراینMMد ایجMMاد مقMMررات مMMورد مالحظMMه قMMرار داده و در الزامMMات گMMزارش دهی یMMا پMMذیرش یMMا جMMداول زمMMانی بMMرای

مسMئول تضMMمین پMیروی70کسMب وکارهای کوچMک اولMویت قائMل می شMوند. »اداره کسMب وکارهای کوچMک« سازمان های دیگر از قانون مذکور شد. همچنین این قانون به کاهش بار قانونی کسب وکارهای کوچک کمMMک

71کرد. در دوره ریاست جمهوری کارتر تصویب شده بود، به موجب »قانون انصMMاف1980قانون مذكور که در سال

در اجMMرای مقMMررات کسMMب وکارهای کوچMMک«، اصMMالح و به روز شMMد. بMMر اسMMاس قMMانون مMMذكور، نهادهMMاي مقرراتگذار ملزم شدند: الف( زبان مقررات فدرال را کMMه بMMرای کسMMب وکارهای کوچMMک کMMاربرد دارد سMMاده کنند؛ ب( کسب وکارهای کوچک را به مشارکت در فرآیند تدوین مقررات تشویق کنند؛ ج( مقMMررات جدیMMد را برای بازنگری به کنگره بفرسMMتند؛ د( هیئMMتی از مMMأمورین رسMMیدگی بMه شMMکایت های محلی را بMرای اسMMتماع

نگرانی های مالکان کسب وکارهای کوچک درباره مقررات ايجاد كنند. قانون مذكور، سMMازمان هایی کMMه اغلب از دسMMتورالعمل های »قMانون انعطاف پMMذيري مقMررات« چشم پوشMMی می کردند، را شناسایی کرد تا بررسی کند که چگونه الزامMات مقرراتی شMان بMر کسMب وکارهای کوچMک اثMر خواهد گذاشت و به بار مقرراتی بیشتر بر کسب وکارهای کوچک منجر خواهMMد شMMد؛ چMMرا كMMه چنان كMMه گفتMMه شد، هزینه های پیروی از مقررات برای صنایع تولیدی کوچک، دستكم دو برابر بیشتر از شرکت های بزرگ یMMا

. مولرM گراف، پيتر M كريستين، »كيفيت قانونگذاري در سطح ملي و اروپايي: تجارب و طرح هاي آلمان«، ترجمه63 ، اسMMفند10162فائزه عامري، مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي )دفتر مطالعات حقوقي(، شماره مسلسMMل

.9-8، صص 138864 .Lean state65 . SchlankerStaat/ Lean State, Slim State66 .Check-list.11-9 . همان، صص 6768 .Micro, Small and Medium Enterprises (MSMEs)69 .Regulatory Flexibility Act (Regflex/ RFA)70 .Small Business Administration (SBA) . شMMاهين جMMوادي و رضMMا زمMMاني، »بررسMMي و مقايسMMه الزامMMات و قMMوانين كMMارآفريني و كسMMب وكار در ايMMران و71

، اسMMفند13572آمريكا«، مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسMMالمي )دفMMتر مطالعMMات اقتصMMادي(، شMMماره مسلسMMل .14، ص 1392

23

متوسط است. همانند قانون انعطاف پذيري مقMMررات، این قMانون نMيز به دنبMال تشMMویق رقMابت و راه انMدازی72کسب وکار از طریق محدود کردن آثار منفی مقررات بر کارآیی بازار و ورود به بازار است.

در مجموع مي توان گفت چنان كه مطالعات دسوتو M اقتصاددان پرويي M تصMMريح مي كنMMد، اين الMMزام كه دولت هر پيشنهاد قانوني را با تحليل هزينه M فايده توجيه كند، دستكم سMMه هMMدف را دنبMMال مي كنMMد: اول اين كه قوانيني كه موانع غيرضروري ايجاد مي كنند، شناسايي و به طور خودكار حMMذف مي شMMوند؛ دوم اين كMMه چون اغلب مقررات مبناي قابل تأملي ندارند، توجيه پيشنهاد آنهMMا بMMه مMMردم آگMMاه و هوشMMيار، امMMري دشMMوار خواهد بود؛ سوم اين كه كنMMار گذاشMMتن قوانيMMني كMMه تMMا حMMدي موجه انMMد، امMMا هزينه هMMا ي آن هMMا بMMر فوايدشMMان

73مي چربد، امكان پذير خواهد بود.

. ابعاد ارزيابي تأثيرات قانون3-2-2 تصريح شMMد، به نظMMر مي رسMMد به ترتيMMبي كMMه در اين نوشMMتار توضMMيح داده شMMده2-2چنان كه در ابتداي گفتار

است، اگر دولت و مجلس متعهد به انجام فرايند ارزيابي تأثيرات قانون پيش از تقديم به اليحه يMMا طMMرح بMMه مجلس باشند، ثمرات بسMMياري بMMراي شMMهروندان و به ويMMژه فعMMاالن اقتصMMادي حاصMMل خواهMMد شMMد. در واقMMع مي توان گفت كه اگر يكي از مشكالت اساسي محيط كسب وكار ايران، نا اطميناني حاكم بر نظام حقوقي، به دليل تصويب و تغيير مكرر و زودهنگام قوانين است، فرايند ارزيابي تأثيرات قوانين مي توانMMد به شMMدت بMMه بهبود اين جنبه از محيط كسب وكار ياري رساند. در ادامه در قالب چهار بند، ثمMMرات انجMMام فراينMMد ارزيMMابي

تأثيرات قوانين را براي نظام حقوقي برشمرده ايم.

. تدوين با كيفيت پيش نويس اليحه/ طرح1-3-2-2 چنان كه صاحبنظران تصريح كرده اند، نگارش پيش نويس قانون وظيفه فوق العMMاده دشMMوار، دقيMMق و نيازمنMMد

مراحMMل تهيMMه پيش نMMويس را از 74مهارت است. در واقع تدوين متن قانون، امري كامالً فني محسMMوب شMMود.نگاه يكي از صاحبنظران در سه مرحله به شرح زير تبيين شده است:

تعMMيين اهMMداف.MM 1 اين مرحله مشMMتمل بMMر مراحMMل زيMMر اسMMت:مرحله نخست: جمع آوري اطالعات. .5. انتخMMاب ابMMزار قانونگMMذاري؛ 4. ارزيMMابي بMMديل ها؛ 3 75. تعMMيين اولويت هMMا؛2متقاضي پيش نMMويس قMMانون؛

. انتخاب روش هاي تحقيق.6اختصاص تصميم؛ .1 اين مرحله خود شامل دو مرحله است كه عبارتسMMت از: 76مرحله دوم: تحليل و تحقيق حقوقي.

. واگذاري مسئوليت اجرا.2گنجاندن و الحاق كردن قانون جديد در قوانين موضوعه؛ اين مرحلMMه در قMالب هشMMت مرحلMMه بMه اين شMMرح قابMMل تقسMMيممرحله سوم: نگارش پيش نMMويس.

¦عمMMال قMMوانين موضMMوعه و اجMMرا؛ 2. استفاده از زبMMان نMMوعي و بي طMMرف؛ 1 است: . تMMأثير3. تعMMادل ميMMان ا . كليMMدواژه ها و6. اصMMالحات پيش نMويس؛ 5. نگMMارش پيش نMMويس به نحMMو درسMMت؛ 4مMMأموريت كميسMMيون ها؛

77. اعالم انتشار.8. تاريخ نگارش پيش نويس؛ و 7خالصه پيش نويس؛ از منظري ديگر، تشريفاتي كه در مرحله نگارش پيش نويس قانون مورد بحث قرار مي گيرنMMد، بMMه دو گMMروه

كلي قابل تقسيم هستند؛ اصول مربوط به زبان متن و اصول مربوط به ساختار متن. نخست: اصول مربوط به زبان متن. مراد از اصول مربوط به زبان متن پيش نويس، اصول و قواعد دستوري و همچنين نگارشي است كه بايد در تهيه پيش نويس متن مدنظر قرار گيرند؛ از جملMه: فاقMد ابهMام

بودن، دقت معقول داشتن، خوانا و ساده بودن و مختصر بودن. دوم: اصول مربوط به ساختار متن. از جمله اين اصول عبارتند از: تقسيم بندي ساختار قانون به نحو درست و منطقي، اختصاص عناوين مناسب به هر قسمت از قانون، ترتيب منطقي مMMواد قMMانون، و سMMاختار

78منطقي يك ماده قانوني..20 . همان، ص 72.405(، ص 1389، ترجمه جعفر خیرخواهان )تهران: نشر نی، راه دیگر . هرناردو دسوتو، 7374 . Vcrac Crabbe, “The Ethics of Legislative Drafting”, in Aldo Zammit Borda (ed.) Legislative Drafting

(London: Routledge, 2011), p. 3.75 . Setting priorities76 . Legal-research77 . Quoted in David A. Marcello, “Ethics and Politics of Legislative Drafting”, Tulane Law Review, Vol. 70, June

1996, pp. 2441-2460. . ر. ك.: توبيس اي. دورسي، »تهيه پيش نويس قانون كارآمMMد«، ترجمMه ليلي منفMMرد، مركMMز پژوهش هMMاي مجلس78

؛ صMMفر بيگ زاده،8-7، صMMص 1388، ارديبهشMMت 9663شوراي اسالمي )دفتر مطالعMMات حقMMوقي(، شMMماره مسلسMMل ؛ كMMوئن جي. مويMMل،157(، ص 1378)تهران: مركMMز پژوهش هMMاي مجلس شMMوراي اسMMالمي، شيوه نامه نگارش قانون

24

با همه اهميت پيش نويس اليحه يا طرح، متأسفانه در قانون آيين نامه داخلي مجلس شوراي اسالمي و ديگر قوانين مربوط، چارچوب يا دستورالعملي براي تهيه پيش نويس وجود ندارد. گرچMMه تالش هMMايي بMMراي

اما حاصل اين تالش ها، به اسMMنادي الزم االجMMرا،79نظام مند كردن تهيه پيش نويس لوايح صورت گرفته است،حتي در سطح آيين نامه يا تصويب نامه نيز تبديل شده است.

آنچMه بايMد بMر آن تأكيMMد كMMنيم اين اسMMت كMMه چنان كMMه از مراحMل پيش گفتMه تهيMMه پيش نMويس قMانون برمي آيد، انجام فرايند ارزيابي تأثيرات قانون مي تواند به تهيه كارآمMMدتر و دقيق تMMر پيش نMMويس قMMانون كمMMك

كند. چنان كه دلوني مي نويسد: »همMه هMنر تهيه كننMMدگان پيش نMويس قMانون )كMMه نMه تنهMا تعMيين محتMواي قوانين، بلكه تهيه پيش نويس قانون يا فرايند قانوني تصويب آن را نMMيز شMMامل مي شMMود( ارائMMه مشMMاوره بMMه

تهيه كننMدگان پيش نMويس قMMانون بايMد پيش از هMر چMيز، تصMMوير80قانونگذار در تهيه قMوانين كارآمMد اسMت«. روشني از هدف قانونگذار در اختيار داشته باشند. پس از تعMMيين هMMدف مقنن، تهيه كننMMده پيش نMMويس قMMانون بايد ارتباط ميان اين هدف و ديگر اهداف مقنن را نشان دهد: آيا اين اهداف بMMا يكMMديگر جمMع مي شMMوند؟ يMMا برعكس با يكديگر در تزاحم اند؟ وقMتي هMMدف قانونگMذار تعMيين شMد، مي تMوان ابزارهMاي دسMMتيابي بMه آن را بررسي كرد؛ اين ابزارها محتواي قانون را تشكيل مي دهد. گام نخست، انديشيدن دراين بMMاره اسMMت كMMه آيMMا دستيابي به هدف مورد نظر امكان پذير است يا خير؟ دوم اين كه الزم است اين پرسش مطرح شود كMMه آيMMا براي دستيابي به هدف تعيين شده، تصويب يك قانون جديد الزم است يا ضرورتي براي تصويب قانون جديMMد وجود ندارد؟ اگر وضع قانون تنها راه دستيابي به نتيجه مطلوب است، گام بعد، تحليل ابزارهاي دستيابي بMMه اين هدف است؛ بدين ترتيب كه چه رفتاري بايد اجباري، ممنوع يMMا تشMMويق شMMود؟ چMMه نهMMادي بايMMد تأسMMيس شود؟ چه رويه هايي بايد برقرار شود و باالتر از همMMه، چMMه ضMMمانت اجMMرايي بايMMد بMMراي سMMرپيچي از رعMMايت قانون وضع شده تجويز شود؟ بدين منظور تهيه كنندگان پيش نويس قMMانون بايMMد مالحظMMات مربMMوط بMMه مMMؤثر

81بودن قوانين پيشين و ضمانت اجراهاي به كار رفته را راهنماي عمل خود قرار دهند.

از آنچه گفته شد، اهميت تهيه پيش نويس قانون قابل فهم است. در واقMMع چنان كMMه قواعMMد و اصMMول تهيه پيش نويس قانون رعايت شود، مي توان تصويب قانوني با كيفيت و كارآمد را انتظMMار داشMMت. بMMر همين

امMMري تخصصMMي82اساس است كه امروزه در نظام هاي حقوقي پيشرفته، تهيه و تMMدوين پيش نMMويس قMMانون، تلقي شده و طبعاً به نهادهايي تخصصي واگذار مي شMMود. در بسMMياري از نظام هMMاي قانونگMذاري، بسMMياري از لMMوايحي كMMه بMMه مصMMوبات پارلمMMان تبMMديل مي شMMوند، توسMMط دولت ارائMMه مي شMMوند و پيش نMMويس آن در وزارتخانه هاي دولتي ذي صالح در موضوع مربوط يا وزراي كابينMMه تهيMMه مي شMMود. آنهMMا اغلب در اين كMMار، بMMر

متكي هسMMتند. بMMراي نمونMMه، در هلنMMد، هMMر وزارتخانMMه داراي يMMك »بخش83متخصصان تهيه پيش نويس قMMانون تحت نظMارت كميسMMيون85 است كMه كارمنMدان اداري متخصMMص در تهيMه پيش نMويس قMانون،84قانونگذاري«

86بين وزارتخانه اي در وزارت دادگستري كار مي كنند.

87در انگلستان، نگارش پيش نوس قانون کار یک نهاد تخصصی با عنوان » اداره شMMوراي پارلمMMاني« نفر واجد مهارت هMMای بMMاالیی در30 است. این 88 نفر قانون نویس30گفته مي شود. نهاد مذكور، متشکل از

ادبیات و حقوق هستند و با نظام حقوقی، سیاسی و اداری آشنایی کامل دارند و در عین حال، توانMایی خMMود در نگارش متون قMMانوني قابMMل فهم و روشMMن را بMMه اثبMMات رسMMانده اند؛ اگMMر اداره یMMا وزارتخMMانه ای در دولت خواستار تصويب قانوني خاص باشد، صالحيت ندارد خود متن پیش نویس قانون را تهیه کند، بلكه بايد نکMMاتی

.282»ارتقاي كارآمدي رويه هاي تقنيني پارلمان«، در: وكيليان، پيشين، ص . از جملMMه اين تالش هMMا، در قMMالب كتMMابچه اي بMMا اين مشخصMMات منتشMMر شMMده اسMMت: معMMاونت حقMMوقي رياسMMت79

)تهران: رياست جمهوري، معاونت تحقيقات، آموزش و حقMوق شMهروندي،شيوه نامه تدوين پيش نويس لوايحجمهوري، (3( مراحMMل تهيMMه پيش نMMويس اليحMه؛ )2( هMدف و قلمMMرو؛ )1 بخش به اين شرح است: )5(. اين كتابچه شامل 1390

( نكات نگارشي.5( تنظيم مفاد اليحه؛ )4تنظيم پيش نويس اليحه؛ ). 325 . پل دلوني، »نقش تهيه كنندگان پيش نويس قانون در تعيين محتواي قوانين«، در: وكيليان، پيشين، ص 80 )فهم مقررات(، در: احمد ميدري و اصالن قودجMMاني )تMMأليف و2004 . بانك جهاني، گزارش انجام كسب وكار در 81

.328-326(، صص 1387)تهران: جهاد دانشگاهي، واحد تهران، سنجش و بهبود محيط كسب وكار ترجمه(، 82 . Drafting83 .Legislative Drafting84 . Legislation Division85 . "wetgevingsambtenaren".284. مويل، پيشين، ص 8687 . The Office of the Parliamentary Counsel88 . Draftsman

25

را که مایل است در قMانون آورده شMود، در قMالب گزارشMMی بMه اداره شMوراي پارلمMانی ارسMال كنMد. اداره شوراي پارلماني معموالً دو قانون نویس را مسئول نوشMMتن پیش نMMویس قMMانون می کنMMد. وقMMتي نسMMخه اولیMMه پیش نویس آماده شد، برای وزارتخانMMه درخواسMMت کننده و سMMایر وزارتخانه هMMا و دسMMتگاه های دولMMتی ارسMMال می شود آنها نظرات خود را در مورد آن اعالم کنند. پس از دریافت نظرات، متن دوباره توسط قMانون نویس مزبور اصMMالح می شMMود و مجMMدداً نظرخMMواهی از همMMه اداره هMMا و وزارتخانه هMMای دولMMتی انجMMام می شMMود. این

89رفت وبرگشت به كرات صورت می گیرد تا متن مورد قبول حاصل شود.

. قانونگذاري كمتر؛ قانونگذاري بهتر2-3-2-2 در قانونگذاري، مي تواند به قانونگذاري كمتر، اما بMMا كيفيت بيشMMتر منجMMر شMMود.RIAالتزام به انجام فرايند

يا90توضيح اين كه امروزه در تحليل هاي راجع به محيط حقوقي كسب وكار، همواره به كاهش »بار مقررات« بMMار مقMMررات درM قMMالب عبMMارMت »بMMارمتناسMMب كMMردن بMMار مقMMررات بMMراي كسMMب وكارها تأكيMMد مي شMMود.

كانادا چنيMن تعريف شMMده92(PBRI)ابتکار کاهش بار تشريفات اداري توسطM كارگروه 91]تشريفات[ اداري«، »زمان و منابع مولد اقتصادي که کسب و کارها براي درک و رعايت قواعد و مقررات صMMرف مي کننMMد واسMت:

در گزارMشMMي كMMه توسMMطM بانMMك 93بيش از هزينه هاي متعارف روزمره مرتبط با اداره يک کسMMب و کار اسMMت«. جهاني تهيMه شده نMMيز اصMMطالح »بMMار مقMMررات« بMMه »Mهزينه هMMاي اداري وارده بMMر شMMرکت ها درM مواجهMMه بMMا

چنين هزينه هايي، هم شامل هزينه هاي قانوني و معمMMول، 94مقررات دولتي کسب وکMار«M تعريف شده اسMت. از جمله حق الزحمه، ماليات، بيمه ها، صرف زمان به ويژه توسط مديران ارشد است و هم شامل هزينه هMMاي

95غيرقانوني از جمله پرداخت رشوه . نكتMMه مهم بMMراي موضMMوع بحث اين نوشMMتار آن اسMMت كMMه تعMMدد قMMوانين و مقMMررات يكي از موانMMع كسب وكارها محسوب مي شود. براي نمونه، راجع به اثرات نامطلوب كّميت بيش از حد مقررات بMMر محيMMط

پيامMدهاي96 بMا عنMوان »مقMررات بيشMMتر،2004كسب وكار در مقدمه گMزارش »انجMام كسMب وكار« سMMال ناگواري به همراه دارد« آمده است: »به طور كلي مقررات بيشتر، با افزايش ناكارآمدي نهادهMMاي عمMMومي، افزايش تأخيرها و هزينه هاي بيشتر... و با تعداد بيشتر بيكMMاران، فسMMاد...، بهMMره وري و سMMرمايه گذاري كمMMتر مرتبط است، در حالي كه تMMأثيري خوشMMايندي ]نMMيز بMMر[ كيفيت كاالهMMاي بخش خصوصMMي يMMا عمMMومي نMMدارد. حكومت هاي كشورهاي فقMMير كMMه بيش از همMMه ]مقMMررات[ وضMMع مي كننMMد، كمMMترين ]قMMابليت بMMراي اجMMرا[ و كمترين نظارت و بازرسي را به منظور حصول اطمينان از عدم سوءاستفاده دستگاه قضايي و اخMMذ رشMMوه

تأثيري منحرف كننده )فسادبرانگيز( بر همMMان97از صاحبان كسب و كار انجام مي دهند. مقررات بيش از حد، ]افرادي[ دارد كه به قصMMد حمMMايت از آنهMMا وضMMع مي شMMود. افMMراد ثروتمنMMد و كسMMاني كMMه از روابMMط ]ويMMژه[

را دارنMMد و حMMتي در بMMرخي مMMوارد، تحت حمMMايت اين98بهره مندند، توانايي گريز از ]مقررات[ دست و پMMاگير99قوانين قرار مي گيرند«.

وجود مقررات بيش از حد معقول و بدتر از آن، افزايش روزافMMزون آنهMMا، تMMالي فاسMMدهاي متعMMددي براي كسب وكارها به عنوان جزئي از نظام يا هMMويت اقتصMMادي MMM اجتمMMاعي بMه دنبMMال خواهMMد داشMMت. بMMراي

تصMMريح شMMده، اين اسMMت كMMه چنان كMMهانجMMام كسMMب وكار 2006نمونMMه، يكي از مMMواردي كMMه در گMMزارش كارآفرينان براي فعاليت هاي اقتصادي با مقررات پيچيده و متعدد مواجه شوند، فعاليت هاي خود را به سمت

.1395 فروردين 16 . حمید قنبری، »رهایی از قوانین متضاد؛ چگونه؟«، روزنامه دنیای اقتصاد، 8990 . Regulatory burden91 .Administrative burdens92 .Paperwork Burden Reduction Initiative . وزارت صنعت كانادا، »اقدامات ابتكاري براي سنجش و كاهش بار مقررات«، ترجمه جعفر خيرخواهان و جMMواد93

، دي12745براتي، مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي )گروه مطالعات محيط كسب وكار(، شMMماره مسلسMMل .11، ص 1391 . بانك جهاني، »روند فساد اداري و بار مقررات در كشورهاي اروپاي شرقي و آسMياي مركMزي )بMر اسMاس نتMMايج94

نظرسنجي محيط كسMMب وكار و عملكMMرد بنگاه هMMا(«، ويMMرايش دوم، ترجمMMه جعفMMر خيرخواهMMان و جMMواد بMMراتي، مركMMز.7، ص 1393، مرداد 12766-1پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي )دفتر مطالعات اقتصادي(، شماره مسلسل

. همانجا .9596 . Heavier regulation97 . Excessive regulation98 . Cumbersome.232-231 و 31 . بانك جهاني، پيشين، صص 99

26

سMMبب رويگMMرداني فعMMاالن اقتصMMادي از100اقتصاد غيررسمي سوق مي دهنMMد. »بMMار مقMMرراتي بيش از حMMد«، فضاي رسمي فعاليت خواهد شد. اين رويگرداني، امكان فعMMاليت در فضMMايي بMMا نگMMراني كم تMMر در خصMMوص

101امنيت شغلي را براي آنان فراهم مي كند. برخي از كشورها به انحاي مختلف تالش كردند از بMMار مقMMررات بكاهنMMد و مقMMرراتي معMMدود، ولي بMMا

معروف شده و با توسMMل بMMه102كيفيت به تصويب برسانند. اين فرايند پيچيده و ظريف، به »مقررات زدايي« راهكارهاي گوناگون بسته به ويژگي هاي نظام سياسMMي، حقMMوقي و اقتصMMادي، در دسMMتوركار كشMMورها قMMرار

را103 ائتالف حزب کارگر- ليبرال آثار منفي مقرراتگذاري افMMراطي1994گرفته است. براي نمونه، در سال بر پيشرفت هاي استخدامي و اقتصادي و کيفيت زندگي در هلند مورد شناسايي قرار داد. در توافقنامه سال

اين ائتالف تصMMريح شMMد: »بMMا قانونگMMذاري كمMMتر و فشMMار اداري و پشMMتيباني و درک بيشMMتر ابتکMMارات1994 شخصي، رشد چشمگير امور تجاري و استخدامي امکان پذير است«. چند ماه بعد کابينه برنامه رويکردي بMMه

را ارائMMه کMMرد. در اين برنامMMه دولت بMMه ارزيMMابي »بMMازار، عملکMMرد، مقMMررات زدايي و کيفيت قانونگMMذاري« قانونگذاري براي تقويت کيفيت قانونگذاري در رابطه با آثار تجاري در ترکيب با نتايج آن براي محيط زيست

104و امکان تحقق و قابليت اجراي قوانين ادامه داد.

اما نكته ظريفي كه در فرايند مقررات زدايي )هم به معناي حذف قMوانين و مقMررات دسMMت وپاگير و مخل فعاليت هاي اقتصادي و هم به معناي تصويب مقررات حداقلي( قابل توجه است، اين است كه چه بسMMا مقررات زدايي به جاي آن كه در خدمت اقتصاد كارآمد قرار گيرد، به انحراف و ويراني اقتصاد بيانجامد. بMMراي

نمونه، توجه به تجربه كره جنوبي در اتخاذ و اجراي سياست هاي مقررات زدايي حائز اهميت است. ، دولت کMMره اصMMالحات مقMMرراتی بسMMیار گسMMترده ای را بMMه1998-1997در میانه بحMMران اقتصMMادی

105 روزه بMMرای یMMک اقتصMMاد جدیMMد«100، »طMMرح 1990مرحله اجرا گذاشت. بدين شرح كه در اوایMMل دهMMه

اعالم شMMد. اين طMMرح در واقMMع آغMMاز تقMMویت بُعMMد1993 در سMMال 106توسMMط رئیس جمهMMور کیم یونMMگ سMMام آزادسازی در نظMMام مقرراتگMMذاری توسMMعه گرای کMMره جنMMوبي بMMود. بMMر اسMMاس این برنامMMه در همMMان سMMال،

نMMیز زیMMر نظMMر هMMيئت برنMMامه ریزی107کمیسیونی با عنوان »کمیسیون مقررات زدایی از مMMدیریت اقتصMMادی« اقتصادی تأسيس شد. بر اساس این اصالحات، برای رسیدن به هدف پایان دادن به سMMنت دخMMالت گسMMترده

درصد از همه مقررات موجود، ملغی شدند. همچنین، دولت کره بازارهMMای50سیاسی در اقتصاد و تجارت، این کشور را آزاد کرد و موانع موجود برای تجارت و سMMرمایه گذاری خMMارجی را بMMه شMMدت کMMاهش داد. امMMا، اقدامات اصالحی مذكور، به تشدید بحران اقتصادی در کره انجامید؛ »سال ها پس از بحران اقتصMMاد جهMMانی مشخص شد که نه دخالت افراطی دولت یا مقرراتگذاری سختگيرانه و غيرمنعطف، بلکه تضMMعیف مقMMررات

108و کنترل ناچیز دولت بر سیستم مالی، از عوامل اصلي بحران مالي بودند«. در واقع چنان كه صاحبنظران تصريح كرده اند، کره جنوبی نزدیک به یک دهه در »تلMMه مقMMررات زدایی بیش از حد« گرفتار شده بود. براي رهايي از اين تله M كه به اندازه گرفتاري در »تلMMه مقرراتگMMذاري بيش از حد« دردناك و مصيب بار بود، دولت به این نتیجه رسید که در اصالحات نظام مقرراتگذاری، به جای تأكيد بر كاستن از تعداد مقررات، باید به ارتقاي کیفیت مقررات توجه کنMMد؛ »بMMرای کMMره جنMMوبی کMMه در این دوره از

استفاده می کرد )حذف یک مقرره واقعاً "زائد" در109قاعده »حذف یک مقرره در قبال تصویب یک مقرره« قبال تصویب هر یک مقرره جدید واقعاً "الزم"(، اصالحات در نظام مقرراتگذاری، یک استراتژی چنMMد وجهی بود که هدف از اجرای آن، بهبود کیفیت مقررات جدید، حذف مقرراتی کMMه بMMرای رشMMد و توسMMعه اقتصMMادی

100" . High regulatory burdens" )ايجMMاد فرصMMت هاي شMMغلي(،2006فضMMاي كسMMب وكار در سMMال . بانك جهاني و شركت تأمين مالي بين المللي، 101

. 42(، ص 1386ترجمه جعفر خيرخواهان )تهران: مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي، 102 . Deregulation103 .Over-regulation . سيمن فورمسا، »ارزيابي پيش نويس قوانين در هلند«، ترجمه ليلي منفرد، مركز پژوهش هMMاي مجلس شMMوراي104

.6، ص 1392، مرداد 13195اسالمي )دفتر مطالعات حقوقي(، شماره مسلسل 105 .100-Day Plan for a New Economy106 .Kim Young-sam107 .The Committee for Deregulation of Economic Administration . سعيد عطار، »تجربه مقرراتگذاري توسMعه گرا در كMره جنMMوبي؛ درس هMايي بMراي ايMران«، مركMز پژوهش هMاي108

.22-20، صص 1394، اسفند 14766مجلس شوراي اسالمي )دفتر مطالعات اقتصادي(، شماره مسلسل 109 . One-in, One-out

27

زائد بودند و ایجاد ظرفیت های جدید مMMدیریتی بMMرای انجMMام اصMMالحات درسMMت )بMا توجMMه بMMه تجربMMه خطMMا در110آزادسازی نابجا( و نظارت دقیق تر بر اجرای اصالحات بود«.

رئیس جمهMMور جدیMMد کMMره جنMMوبی »شMMورای ملی رقابت پMMذیری« را در نهMMاد2008در اين راسMMتا، در سMMال ریاست جمهوری تأسيس کرد. اصالح مقرراتگذاری یکی از برنامه های اصلی این شورا بود. این شورا بMه این

درصد از آنها )حMMدود15 قانون و مقرره مؤثر بر فعالیت های اقتصادی، 5198جمع بندی رسید که از مجموع ( مورد بMMازبینی قMMرار نگرفته انMMد. شMMوراي مMMذكور بMMا هMMدف1998 قانون( در ده سال گذشته )از سال 800

قMMانون موجMMود ملغی3500 رویه بخشMMنامه اداری را از میMMان 600به روز کردن قوانین و مقررات، بیش از 111کرد.

در پايMMان اين قسMMمت شMMايان ذكMMر اسMMت قانونگMMذاري حMMداقلي و عالوه بMMر آن، لغMMو قMMوانين مخMMل و زايMMد فعاليت هاي كسب وكارها از طريق ارزيابي تأثيرات متوني كه قرار است بMMه قMMانون تبMMديل شMMوند و همچMMنين ارزيابي تأثيرات اقتصادي قوانين و مقررات موجود بر محيط كسب وكار، نيازمند تمهيدات و تداركات نهMMادي متعدد است. چنان كه در تجربه كره جنوبي شMMرح داده شMMد، سMMواي عMMزم جMMدي، همMMدلي و همMMاهنگي ميMMان

اجزاي حكومت نيز از جمله پيش شر ط هاي انجام اين امر خطير است. عالوه بMMMر اين، اگMMMر بخMMMواهيم پيش شMMMرط هاي انجMMMام اين رويMMMه را بMMMراي ايMMMران برشMMMماريم، بي ترديMMMد، به انجام رساندن فرايند تدوين و تنقيح قMMوانين و مقMMررات، اولين پيش شMMرط خواهMMد بMMود؛ چMMرا كMMه بMMا وجMMود انبMMوهي از قMMوانين مغشMMوش و ناآگMMاهي قانونگMMذار از قMMوانين موجMMود در حMMوزه اقتصMMادي و خالءهMMا و

هم پوشاني هاي موجود، اتخاذ تدابيري در راستاي قانونگذاري منطقي و هدفمند امكان پذير نخواهد بود.

. بهره گيري از نظرات بخش خصوصي3-3-2-2 توجه به گفتگوی دولت و بخش خصوصی پدیده ای تقریباً جدید در نظام هاي سياسي و اقتصادي است؛ بMMدين

،1990ترتيب كه تحلیل شرایط و عوامل مMMوفقیت بMMرخی اقتصMMادهای جنMMوب شMMرقی آسMMیا در اوایMMل دهMMه نظرات پيشين راجع به رانت جويي و فساد و نحوه تعامل بين بخش خصوصي و دولت را به چMMالش کشMMید و بر نقش دولت در اقتصاد و فراهم کردن زمینMMه بMMرای تعامMMل سMMازنده بین نخبگMMان سیاسMMی، اداری و بخش

112خصوصی تأكيد کرد.

در بسMMیاری از کشMMورهای درحMMال توسMMعه، بخش خصوصMMی بMMا وجMMود ضMMعف هاي مختلMMف می تواند به عنوان واسطه عمل کرده و حتی از دولت ها در اجرای سیاست های اجتماعی، سیاسی، صنعتی یا مالی پشتیبانی کند. این امر دو جنبه دارد: نخست، بخش خصوصی می تواند با حمایت و مشMMارکت فعMMال در

سیاست های دولتی عمل کند؛ دوم، مشارکت مMMالی و صMMنعتیواسطهاجرای سیاست هاي مختلف، به عنوان بخش خصوصی برای اجرای موفق سیاست های دولتی، به ويMMژه در کشMMورهای درحMMال توسMMعه کMMه در آن هMMا

113دولت با کمبود منابع مواجه است، اهمیت فراوان دارد.

چنان كه در سطور پيشين همين نوشتار تأكيد شد، يكي از مهم ترين اجزاي ارزيابي تأثيرات اقتصادي قانون، ارزيابي تأثيرات آن بر محيط كسMب وكار و فعاليت هMاي اقتصMادي اسMت. بي ترديMد، يكي از گروه هMاي باصMMالحيت در اين زمينMMه، فعMMاالن اقتصMMادي هسMMتند كMMه در عمMMل بMMا قMMوانين و مقMMررات سMMروكار دارنMMد و

دست وپاگير بودن احتمالي برخي از قوانين و مقررات را در مواجهه روزمره با آن ها لمس مي كنند. اين تعامل در قانون نويسي و به طور كلي قانونگذاري، به ويژه از طريMMق انتشMMار پيش نMMويس قMMوانين براي عموم و نظرخواهي نظام مند از ذي نفعان صورت مي گيرد. به طور كلي، ارتباط و تعامل قانونگذاران با شهروندان، يكي از رويه هاي تأمين كننده حكمراني دموكراتيك است. براي نمونه، دسوتو تصريح مي كنMMد كMMه¦عمال مي شود. وي در تشريح وضMMعيت تقريباً در همه كشورهاي توسعه يافته، روش قانونگذاري كنترل هايي ا پرو به عنوان كشوري كه با معيارهاي قانونگذاري خوب فاصله دارد چنين مي نويسد: »براي مMMا دموكراسMMي به معناي انتخاب يك دولت جديد هر پنج سال يك بار، دادن يك چMMك سMMفيد امضMMا بMراي كMMل دوره رياسMMت و محروم بودن از هر ارتباطي با آن تا رسيدن به انتخابات بعMMدي اسMMت. اين بMMاعث قانونگMMذاري بMMد مي شMMود، منظور قانونگذاري بدون مشورت مردمي، به طوري كه جامعه را دائم با شMگفتي هايي مواجMه مي سMازد كMه

.23 . همان، ص 110.32-31 همان، صص 111 . نيكالس پيناد، »گفتگوی دولت و بخش خصوصی در کشورهای درحال توسعه )فرصMMت ها و تهدیMMدها(«، ترجمMMه112

فMMرزاد حسMMین پور و سید محمدرضMMا حسMMینی، مركMMز پژوهش هMMاي مجلس شMMوراي اسMMالمي )گMMروه مطالعMMات محیMMط. 5، ص 1391، ارديبهشت 12351کسب وکار(، شماره مسلسل

.13-12 . همان، صص 113

28

او انتشMMار پيش نMMويس قMMانون را راهكMMاري مMMؤثر بMMراي مشMMاركت عمMMوم در114به ندرت مي توان رصد كرد«. قانونگذاري طرح مي كند و توضيح مي دهد: »پيش انتشار قوانين، دسترسي دولت را به نظرات عموم در هر اليحه قانوني فراهم مي كند. اگر قانونگذاران قوانين بد تهيه كنند، واكنش عموم به آن هMMا اطالعMMاتي مي دهMMد كه براي تصويب قوانين بهتر بدان ها نياز دارند. اين دسترسي، فضيلت هاي دموكراسي را از انتخابات به كMMل فرايند دولت تعميم مي دهد... . انضباط تحميل شده به واسطه نياز به انجام تحليMMل هزينه MMM فايMMده، بايMMد اداره دولتي مربوطه را وادار به كنار گذاشتن هر پيشMMنهاد قMMانوني نMاقص قبMMل از انتشMMار آن كنMMد. منظMMور اين كMMه وقتي پيش نويس اليحه منتشر مي شود... گروه هاي ذي نفع شMMانس تأييMMد يMMا رد كMMردن يافته هMMاي مقامMMات را

115خواهند داشت«.

اجرايي شدن فرايند انتقال نظرات بخش خصوصي به مراجع ذي ربط تهيه و تدوين و تصويب قوانين و مقررات، سواي سازوكارهاي قانوني و عزم سياستگذاران، تا حد زيMMادي بMMه توانMMايي و سMMازماندهي بخش خصوصي بستگي دارد. براي نمونه، در كشور ما نيز همانند ديگر كشورهاي در حال توسعه، بخش خصوصي

چMMرا كMMه بMMا وجMMود قوانيMMني در خصMMوص فراينMMد انتقMMال نظMMرات بخش116از سازماندهي ضعيف رنج مي برد؛ خصوصي درباره قوانين و مقررات، توفيقي در اين زمينه حاصل نشده است. براي نمونه، بMMر اسMMاس مMMاده

(« )مصMMMوب1390-1394 »قMMMانون برنامMMMه پنجسMMMاله پنجم توسMMMعه جمهMMMوري اسMMMالمي ايMMMران )76 (: »اتاق بازرگانی و صنایع و معMادن ایMران موظMف اسMت بMا همکMMاری و حضMMور اتMاق تعMMاون15/10/1389

مرکMMزی جمهMMوری اسMMالمی ایMMران و شMMورای اصMMناف کشMMور، نسMMبت بMMه شناسMMایی قMMوانین، مقMMررات و بخشنامه های مخل تولید و سرمایه گذاری در ایران اقدام نماید و با نظرخواهی مستمر از تشکل های تولیدی و صادراتی سراسر کشور و بررسی و پردازش مشکالت و خواسته هMMای آنهMMا به طMMور مسMMتمر گزارش هMMا و پیشنهادهایی را تهیه و به کمیته ای متشکل از دو نفر از هر قوه به انتخاب رئیس آن قMMوه ارائMMه دهMMد. کمیتMMه مذکور موظف است ضMMمن بررسMMی پیشMMنهادهای ارائه شMMده راهکارهMMای قMMانونی الزم را بررسMMی و پیگMیری

نماید. - گزارش های موضوع این مMاده شMامل قMوانین و مصMوبات و بخشMنامه هMای مMزاحم، خأل قMانونی،1تبصره

اجرای نادرست یا ناقص قوانین و همچMMنین پیشMMنهاد اصMMالح قMMوانین و مقMMررات و ارتقMMاي امMMنیت اقتصMMادی، حقوق مالکیت و حمایت از سرمایه گذاری و تولید و صادرات و اشتغال و چگMMونگی کMMاهش قیمت تمام شMMده کاالها و خدمات در ایران همراه با ارتقاي کیفیت و رشد تولید و موارد مربوط بMMه سMMرمایه گذاری و تولیMMد و

استفاده بهینه از سرمایه گذاری ها و ظرفیت های موجود است. - کمیته یک نسخه از همۀ¬ گزارش های ارسالی را به شورای عMMالی اجMMرای سیاسMMت های کلی اصMMل2تبصره

( این قانون ارسال می نماید«.75( قانون اساسی و شورای گفت وگو موضوع ماده )44چهل و چهارم ) حكم قانوني پيش گفتMMه، ظMMرفيت بي نظMMيري را بMMراي ارائMMه نظMMرات بخش خصوصMMي بMMه قانونگMMذاران مهيMMا ساخت؛ نظراتي كه مي توانست بازتاب نظرات بخش خصوصي راجع بMه قMوانين و مقMررات آتي باشMد. امMا

بيانگر آن است كه نهاد مذكور بMMه شايسMMتگي از عهMMده انجMMام اين76مروري اجمالي بر عملكرد كميته ماده بيانگر آن اسMMت76،117كارويژه مهم برنيامده است. براي نمونه، گزارش جامع عملكرد كميته موضوع ماده

كه مسائل مطرح شده در كميته، نMMاظر بMMه مشMMكالتي مMMوردي و بسMMيار جMMزئي، به ويMMژه در خصMMوص اجMMراي 118 دستورالعمل هاي سازمان تأمين اجتماعي و همچنين پرداخت ماليات بر ارزش افزوده بوده است.

بي ترديد، بخش خصوصي براي اجراي اين حكم، نيازمنMMد نهادسMMازي و اتخMMاذ ترتيبMMاتي متعMMدد اسMMت؛ به ويMMژه آن كه به نظر مي رسMMد نهادهMMاي فعلي بخش خصوصMMي بMMدون مشMMاركت بخش عمMMومي، از اجMMراي اين حكم مهم، برنيامده و برنخواهد آمد. براي مثال، شايد استفاده از نظرات و تMMوان كارشناسMMي و ارتباطMMات مركMMز پژوهش هاي مجلس به عنوان بازوي پژوهشي مجلس، بتواند بخش خصوصي را در اجMراي مناسMب اين حكم

ياري كند.

.403-402 . دسوتو، پيشين، صص 114.405-404 . همان، صص 115 . الزم به ذكر است كه صاحب نظران، داليل عمده سMMازماندهي ضMMعيف بخش خصوصMMي در كشMMورهاي در حMMال116

توسعه را به شرح زير برشمرده اند؛ از جمله: میزان نماینMMدگی سMMازمان از بخش خصوصMMی و شMMفافیت سMMازوکار های.31تصمیم سازی سازمان؛ ر. ك.: پيناد، پيشين، ص

، قانون برنامه76 . اتاق بازرگاني، صنايع، معادن و كشاورزي ايران، »گزارش جامع عملكرد كميته موضوع ماده 117 («، تهيه كننMMدگان: فرشMMته1393 تMMا نيمMMه اسMMفندماه 1391پنج ساله پنجم توسعه دبيرخانه متبوع )از ابتداي اسفند ماه

.15/12/1393شيخوند و معصومه گودرز، تاريخ تهيه .42 . همان، ص 118

29

. اجراي مؤثرتر و دقيق تر قانون4-3-2-2 يكي از ابعاد، يا به عبارت ديگر، دستاوردهاي التزام مراجMMع ذي ربMMط قانونگMMذاري بMMه انجMMام فراينMMد ارزيMMابي تأثيرات قانون، احتمال بيشتر اجراي مؤثر قانون است؛ چرا كه بررسي تأثيرات هر مقرره پيش از تبديل بMMه قانون يا آيين نامه، فضاي مبهم پيش رو را روشن مي سMMازد و قانونگMMذار بMMا اطالع از وضMMعيت واقعي حMMوزه قانون مورد بررسي، تصميمات دقيق تري اتخاذ مي كند. با داشتن تصويري روشن از واقعيت هMMاي موجMMود در¦عمMMال و حوزه هاي اجتماعي و اقتصادي است كه قانونگذار مي تواند قوانيني به تصويب برساند كMMه قMMابليت ا اجراي آن ها قابل پيش بيMMني اسMMت. توسMMل بMه تراوشMMات ذهMMني برخاسMMته از آرمMMان گرايي محض يMMا داشMMتن تصويري نادقيق و مبهم از وضعيت موجود، قانونگذار را در انتخاب حوزه هاي مورد نياز تقنيني، و در مرحلMMه بعد، محتواي قانون مصوب، گمراه مي سازد. يكي از جنبه هاي با اهميت واقعيات¦ موجود كMMه قانونگMMذار بايMMد ارزيابي واقع بينMMانه اي از آن داشMته باشMMد، منMابع مMالي¦ در دسMترس، يMا دسMت كم منMابع قابMل انتظMار بMراي

دسترسي در زمان تعيين شده است. از منظر اصول قانونگذاري نيز از جمله اصMMول مMاهوي كMMه بايMد مMMد نظMMر قانونگMذار باشMMد در نظMر داشتن واقعيات در قانونگذاري است. واقع گرايي در تقنين، اصلي است كه از زواياي گوناگوني به شرح زير

قابل بررسي است: نخست: قانونگذار بايد متغيرهاي متMMأثر از مفMMادي را كMMه قصMMد تصMMويب آن را دارد، و به طMور كلي اوضMMاع و احوال جاري و پيامدهاي ناشي از تصويب قانون را در نظر گيرد؛ دوم: ضروري است قانونگذار متناسMMب بMMا منابع به قانونگذاري اقدام كند؛ سوم: قانونگذار بايد قانوني وضع كند كMMه از قMMابليت اجMMرا برخMMوردار باشMMد؛ چهارم: قانون بايد به نحوي تصويب شود كه تبعيت از آن در طاقت مكلفين باشد. همه زوايMMاي پيش گفتMMه، از

قابل ارزيابي است. به عبارت دقيق تMر، ارزيMابي تMأثيرات قMانون، واقع گMرايي در تقMنين راRIAطريق فرايند امكان پذير مي سازد و واقع گرايي در تقنين، پيش نياز اجراي هر قانون است.

برجسته ترين نمونه از قوانين در ديگر كه فاقد ويژگي واقع گرايي هستند، و اين امMMر نشMMأت گرفته از تصويب آن ها بدون هرگونه ارزيابي تأثيرات آن هاست و تقريباً در عMMدم اجMMراي آن هMMا نMMيز اتفMMاق نظMMر وجMMود دارد، قوانين برنامه توسعه هستند. قوانين برنامه توسعه، در مجموع حاوي احكام پرشمار و بلنMMدپروازانه اي هستند كه به نظر مي رسد در حين فرايند تصويب، تأثيرات آن هMMا از زوايMMاي ضMMروري بررسMMي نشMMده اسMMت.

قانون برنامه پنجم پنج ساله توسعه مقرر شده است: ۸۰براي نمونه، در ماده »به دولت اجازه داده می شود در راسMMتای ایجMMاد اشMMتغال پایMMدار، توسMMعه كMMارآفرینی، كMMاهش عMMدم

تعادل منطقه ای و توسعه مشاغل نو اقدام های زیر را انجام دهد: الف M حمایت مالی و تشویق توسعه شبكه ها، خوشه ها و زنجیره های تولیMMدی، ایجMMاد پیونMMد مناسMMب بین بنگاه های كوچك، متوسط، بزرگ )اعطاي كمك های هدفمند( و انجام تمهیMMدات الزم بMMرای تقMMویت تMMوان فنی M مهندسی M تخصصی، تحقیMMق و توسMMعه و بازاریMMابی در بنگاه هMMای كوچMMك و متوسMMط و توسMMعه مراكMMز

اطالع رسانی و تجارت الكترونیك برای آنها ب M رفع مشكالت و موانع رشد و توسعه بنگاه های كوچك و متوسط و كمك به بلوغ و تبدیل آنها بMMه

بنگاه های بزرگ و رقابت پذیر ج MMM گسMMترش كسMMب وكار خMMانگی و مشMMاغل از راه دور و طرح هMMای اشMMتغالزای بخش خصوصMMی و

تعاونی به ویژه در مناطق با نرخ بیكاری باالتر از متوسط نرخ بیكاری كشور د M حمایت مالی و حقوقی و تنظیم سیاسMMت های تشMMویقی در جهت تبMMدیل فعالیت هMMای غیرمتشMكل

اقتصادی خانوار به واحدهای متشكل هMMM MMM حمMMایت مMMالی از بخش غیردولMMتی بMMه منظMMور توسMMعه و گسMMترش آموزش هMMای كسMMب وكار،

كارآفرینی، فنی و حرفه ای و علمی M كاربردی و M اعمال تخفیف پلكانی و یا تأمین بخشی از حق بیمه سهم كارفرمایان كارگاه هایی كه با تأیید و یا معMMرفی واحMMدهای وزارت تعMMاون، كMMار و رفMMاه اجتمMMاعی در جهت به كMMارگیری نMMیروی كMMار جدیMMد مبMMادرتمی نمایند، به شرط آن كه واحد، تازه تأسیس بوده و یا در سال قبل از آن، كاهش نیروی كار نداشته باشد.

تبصره M آیین نامه اجMMرايی بنMدهای فMوق شMMامل نحMMوه، مMیزان و مMMدت زمMان اسMMتفاده از امتیMMازات موضMMوع بنMMدهای فMMوق حMMداكثر ظMMرف شMMش مMMاه پس از تصMMویب این قMMانون بMMه تصMMویب هیMMأت وزیMMران

می رسد...«.نكاتي راجع به متن ماده پيش گفته قابل توجه است:

. نكته اول اين است كه بررسي و جستجو در سوابق تقنيني، بMراي يMافتن گMMزارش تMوجيهي مفMMاد1 پيشنهادي اين ماده، همچون ديگر مواد قانون برنامه پنجم توسعه، بي نتيجه است. به عنMMوان نمونMMه، معلMMوم

30

نيست »مناطق با نرخ بیكاری باالتر از متوسMMط نMرخ بیكMاری كشMMور« كMMه در بنMMد »ج« مMMاده مMذكور اجMMازه »گسترش كسب وكار خانگی و مشاغل از راه دور و طرح هMای اشMتغالزای بخش خصوصMی و تعMMاونی« داده شده است، كدام مناطق هستند و خصوصيت اين مناطق چيست )دستكم به لحMMاظ اقتصMMادي(. مثMMال ديگMMر، موضوع بند »ب« مMMاده گفته شMMده اسMMت كMMه »رفMMع مشMMكالت و موانMMع رشMMد و توسMMعه بنگاه هMMای كوچMMك و متوسط و كمك به بلوغ و تبدیل آنها به بنگاه های بزرگ و رقابت پذیر«. معلوم نيست آيMMا مطMMالعه اي جMMدي و قابل اتكا در خصوص مشكالت و موانع بنگاه هاي كوچك و متوسط براي تبMMديل بMMه بنگاه هMMاي بMMزرگ پيش از تصويب اين حكم صورت گرفته يا خير؟ و آيا اساساً تبديل بنگاه هاي كوچك و متوسMMط بMMه بنگاه هMMاي بMMزرگ، تحولي مفيد براي اقتصاد ايران است؟ صرفاً پاسخ به دو سؤال مطرح شده، مستلزم انجام مطالعاتي دقيق و قابل اتكاست كه ظاهراً انجام نشده يا دستكم در دسترس نيست. آيين نامه اجMMرايي اين مMMاده نMMيز حMMاوي

119موادي است كه اجازه هاي اعطا شده در متن ماده را با تفصيل بيشتر، شرح داده است.

. نكته مهم ديگر آن است كه گزارشي از اجراي اين ماده، و همچنين آيين نامه اجMMرايي آن، چMMه در2دولت دهم و چه در دولت يازدهم، در دسترس نيست.

. نكته پاياني اين كه به نظر مي رسد بدون وجود اين حكم قMMانوني عMMريض و طويMMل، دولت از بخش3 عمده اي از مجوزها و اختياراتي كه در اين ماده مقرر شده، برخوردار بود. معلوم نيست به چMMه دليMMل، وقت دولت و مجلس بايد به تصويب مMاده اي در قMالب پرطمطMMراق »قMانون برنامMه توسMMعه« اختصMاص يابMد كMه مي تواند به سادگي و بدون درج در قMانون، جMزئي از برنامه هMاي هMMر دولت در حمMايت از محيMط كسMMب وكار

باشد.

. جمع بندي راهكارهاي پيشنهادي3 موضوع اين نوشتار، الزامات تقنيني براي بهبود محيط حقوقي كسب وكار بMMود. توضMMيح داده شMMد كMMه نظMMام قانونگذاري جمهوري اسالمي ايران با مسائلي مواجه است كه اين مسائل، معضMMالتي بMMر كسMMب وكارها نMMيز

محسوب مي شود؛ از جمله: تورم قوانين، ابهام در نظام حقوقي، و عدم اجراي قوانين. بر مبناي آنچه توضيح داده شد، دو راهMبرد بMراي مواجهMه بMا مشMكالت موجMود و يMاري رسMMاندن بMه

اصالح محيط حقوقي كسب وكار براي نمايندگان منتخب مجلس دهم به شرح زير قابل جمع بندي است: . در راهMبردي واكنشMي )بMه معنMاي راهMبردي كMMه بايMد در مواجهMه بMا وضMMع موجMود اتخMاذ شMود(،1

مهم ترين و فوري ترين چاره، در دستور كار قMMرار دادن تMMدابيري بMMراي اجMMرايي شMMدن فراينMMد تMMدوين و تنقيح قوانين و مقررات در كشور است. بر مبناي داليلي كه در متن توضيح داده شد، به نظر مي رسد تغيير مرجMMع تدوين و تنقيح قوانين و مقررات از قوه مجريه به قوه مقننه )معاونت قوانين( بMMر اسMMاس »قMMانون تMدوين و

(، امري نادرست و بدون بررسي كارشناسي كMMافي و25/3/1389تنقيح قوانين و مقررات كشور« )مصوب قابل اتكا بوده است. بنابراين، ضروري است »قانون تدوين و تنقيح قوانين و مقMررات كشMMور« بMا اصMالحيه آن و همچنين مقررات مربوط به آن نسخ شود، و وظيفه تدوين و تنقيح قوانين و مقررات، بMه نهMاد مربMوط در قوه مجريه )معاونت حقوقي( بازگردد. پيشنهاد مطرح شده مي تواند از طريق تدوين و تقMMديم اليحه اي در

اين خصوص توسط دولت، محقق شود. . در راهبرد »پيشگيرانه« )به معناي تدابيري كه بايد براي پيشگيري از بغرنج شدن بيشتر اوضاع در2

حوزه قانونگذاري انديشيده و اجرا شود(، به نظMMر مي رسMد بMا توجMه بMه توضMMيحات مطرح شMده، چMاره كMMار، ( پيش از ارائMMه هMMر اليحMMه يMMا طMMرح بMMهRIAأثيرات قMMوانين ) التزام دولت و مجلس به انجام فرايند ارزيابي ت

مجلس باشد. در اين صورت اهداف زير تا حدي محقق خواهند شد: اوالً، تا به انجام رسيدن فرايند تدوين و تنقيح قوانين، قانونگذاري در حداقلي ترين شكل ممكن انجام

خواهد شد؛ثانياً، پيش از تصويب هر قانون، مالحظات كارشناسي دقيق صورت خواهند گرفت؛

ثالثاً، پيش نويس لوايح و طرح هاي ارائه شده، با كيفيت بيش تري تهيه خواهند شد؛رابعاً، امكان اجراي قوانين افزايش خواهد يافت.

براي اين منظور، ضروري است اصالح قانون آيين نامه داخلي مجلس شوراي اسالمي در دستور كار مجلس قرار گيرد. همچنين در دولت، در بخش هاي ذي ربط در تدوين لوايح، سازوكارهاي نهMMادي و مقMMرراتي

براي الزام به انجام فرايند ارزيابي تأثيرات قانون، مهيا شود. ( قMانون برنامMه80 . آيين نامه اجرايي ماده مMذكور )بMا عنMMوان آیین نامMه اجMرایی بنMMدهای )الMMف( تMا )هMM( مMاده )119

همين2(، در پيوسMMت 20/2/1391هM 47436/ت 31616پنجسMMاله پنجم توسMMعه جمهMMوری اسMMالمی ایMMران، شMMماره گزارش آمده است.

31

32

منابع و مآخذالف W فارسي

،76اتاق بازرگاني، صنايع، معادن و كشاورزي ايران، »گزارش جامع عملكMرد كميتMه موضMوع مMاده .1 («،1393 تا نيمه اسMMفندماه 1391قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه دبيرخانه متبوع )از ابتداي اسفند ماه

.15/12/1393تهيه كنندگان: فرشته شيخوند و معصومه گودرز، تاريخ تهيه ، تهران، معاونتمجموعه پولي و بانكياداره كل تدوين و تنقيح قوانين و مقررات رياست جمهوري، .2

.1383پژوهش، تدوين و تنقيح قوانين و مقررات، امين زاده، الهام )معMMاون حقMMوقي رييس جمهMMور(، در: گMMزارش »ايMMران« از نشسMMت تنقيح قMMوانين،.3

.1394روزنامه ايران، مهر تحقيقMMاتانصMMاري، بMMاقر، »مطالعMMه تطMMبيقي تنقيح و تMMدوين قMMوانين و مقMMررات )كديفيكاسMMيون(«، .4

.1390، بهار 54، شماره حقوقي )ايجMMاد فرصMMت هاي2006فضاي كسب وكار در سMMال بانك جهاني و شركت تأمين مالي بين المللي، .5

(.1386 ترجمه جعفر خيرخواهان )تهران: مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي، شغلي(، بانك جهاني، »روند فساد اداري و بار مقررات در كشورهاي اروپMMاي شMMرقي و آسMMياي مركMMزي )بMMر.6

اساس نتايج نظرسنجي محيط كسب وكار و عملكرد بنگاه هMا(«، ويMرايش دوم، ترجمMه جعفMر خيرخواهMان و-1جواد براتي، مركز پژوهش هاي مجلس شMMوراي اسMMالمي )دفMMتر مطالعMMات اقتصMMادي(، شMMماره مسلسMMل

.1393، مرداد 12766 )فهم مقMMررات(، در: احمMMد ميMMدري و اصMMالن2004بانMMك جهMMاني، گMMزارش انجMMام كسMMب وكار در .7

)تهMران: جهMاد دانشMMگاهي، واحMMد تهMران،سMنجش و بهبMMود محيMط كسMMب وكار قودجاني )تMأليف و ترجمMه(، 1387.)

برگل، لوئيس، »روش ها و ويژگي هاي اصلي تدوين و تنقيح قوانين«، ترجمMMه فMMائزه عMMامري، مركMMز.8.1388، ارديبهشت 9616پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي )دفتر مطالعات حقوقي(، شماره مسلسل

)تهMMران: مركMMز پژوهش هMMاي مجلس شMMوراي اسMMالمي،شMMيوه نامه نگMMارش قMMانون بيگ زاده، صMMفر، .91378.)

529پايگMMاه اطالع رسMMاني دولت، »معMMاون پارلمMMانی رییس جمهMMوری: در مجلس نهم سMMه هMMزار و .10.18/2/1395سوال از دولت مطرح شده است«،

پينMMاد، نيكالس، »گفتگMMوی دولت و بخش خصوصMMی در کشMMورهای درحMMال توسMMعه )فرصMMت ها و.11 تهدیدها(«، ترجمه فرزاد حسMMین پور و سید محمدرضMMا حسMMینی، مركMMز پژوهش هMMاي مجلس شMMوراي اسMMالمي

.1391، ارديبهشت 12351)گروه مطالعات محیط کسب وکار(، شماره مسلسل جوادي، شاهين و رضا زماني، »بررسMMي و مقايسMMه الزامMMات و قMMوانين كMMارآفريني و كسMMب وكار در.12

ايران و آمريكا«، مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي )دفMMتر مطالعMMات اقتصMMادي(، شMMماره مسلسMMل.1392، اسفند 13572

، بMMه28/9/1389خبرگزاري جمهوري اسالمي )ايرنا(، »تنقيح قوانين در ايران؛ يك رؤيا يا واقعيت«، .13.9/6/1389نقل از: خبرگزاري فارس،

(.1389، ترجمه جعفر خیرخواهان )تهران: نشر نی، راه دیگردسوتو، هرناردو، .14 دلوني، پل، »نقش تهيه كنندگان پيش نويس قMMانون در تعMMيين محتMMواي قMMوانين«، در: حسMMن وكيليMMان.15

)تهMران: مركMMز پژوهش هMMاي مجلس شMMوراي اسMالمي،گفتارهايي در قانون و قانونگذاري)تأليف و ترجمه(، 1390.)

دورسي، تMMوبيس اي. »تهيMMه پيش نMMويس قMMانون كارآمMMد«، ترجمMMه ليلي منفMMرد، مركMMز پژوهش هMMاي.16.1388، ارديبهشت 9663مجلس شوراي اسالمي )دفتر مطالعات حقوقي(، شماره مسلسل

فصMMلنامهزارعي، محمدحسMMين، »درآمMMدي بMMر مطالعMMه تطMMبيقي نهMMاد تنقيح قMMوانين و مقMMررات«، .17.1386، سال ششم، شماره يازدهم، پاييز اطالع رساني حقوقي

ژاکوبس، کولين، »توسعه و تحول ارزيابي آثار مقررات گذاري در انگلستان«، ترجمه فائزه عMMامري،.18 ، ترجمMMه بMMاقر انصMMاري وارزيابي آثار مقررات گذاري؛ به سوي مقررات گذاري بهMMتر )مجموعMMه مقMMاالت(در:

(.1392ديگران )تهران: خرسندي، سMMازمان همکMMاري اقتصMMادي و توسMMعه، »از مقرراتگMMذاري دسMMت وپاگير بMMه سMMوي مقرراتگMMذاري.19

(«، ترجمMMهOECDهوشمند: ساده سازي اداري در کشورهاي حMMوزه سMMازمان همکMMاري اقتصMMادي و توسMMعه )

33

سميه عالي، مركز پژوهش هMMاي مجلس شMMوراي اسMMالمي )دفMMتر مطالعMMات اقتصMMادي(، مركMMز پژوهش هMMاي.1395، ارديبهشت 14844مجلس شوراي اسالمي )دفتر مطالعات اقتصادي(، شماره مسلسل

همMايشسبحاني، حسن، »آسيب شناسي مجلس شMMوراي اسMMالمي بMMا تأكيMMد بMMر مجلس هفتم«، در: .20 ، )تهMMران: مركMMز پژوهش هMMاي مجلس شMMوراي اسMMالمي،يك صMMدمين سMMال قانونگMMذاري )مجموعMMه مقMMاالت(

1386.) فصMMلنامه پMMژوهش حقMMوقسلطاني، سيدناصر، »علل نافرجامی تMMدوین و تنقیح قMMوانین در ایMMران«، .21

.1393 ، زمستان 45، سال شانزدهم، شماره عمومی عزيزنژاد، صمد، »ارزيابي اقMMدامات و بخشMMنامه هاي بانMMك مركMMزي در حMMوزه ارزي؛ فروردين مMMاه سMMال.22

«، مركز پژوهش هMMاي مجلس شMMوراي اسMMالمي )دفMMتر مطالعMMات اقتصMMادي(،1391 لغايت مهرماه سال 1390.1391، آبان 12661شماره مسلسل

عطار، سMMعيد، »تجربMMه مقرراتگMMذاري توسMMعه گرا در كMMره جنMMوبي؛ درس هMMايي بMMراي ايMMران«، مركMMز.23.1394، اسفند 14766پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي )دفتر مطالعات اقتصادي(، شماره مسلسل

¦لي، »شاخص هاي کيفيت مقررات گذاري«، ترجمMMه مسMMلم.24 ¦م. رادائ فرانچسکو فابريتزيو دو و کلوديو ا ، ترجمMMه بMMاقرارزيابي آثار مقررات گذاري؛ به سوي مقررات گذاري بهتر )مجموعه مقMMاالت(آقايي طوق، در:

(.1392انصاري و ديگران )تهران: خرسندي، )تهMMران:سازوكارهاي حقوقي ارزيابي آثار مقرراتگMMذاري در نظMMام حقMMوقي ايMMرانفريادي، مسعود، .25

(.1389معاونت حقوقي رياست جمهوري، اداره كل پژوهش و اطالع رساني، فورمسا، سيمن، »ارزيابي پيش نMMويس قMMوانين در هلنMMد«، ترجمMMه ليلي منفMMرد، مركMMز پژوهش هMMاي.26

.1392، مرداد 13195مجلس شوراي اسالمي )دفتر مطالعات حقوقي(، شماره مسلسل .1395 فروردين 16قنبری، حمید، »رهایی از قوانین متضاد؛ چگونه؟«، روزنامه دنیای اقتصاد، .27 كركپاتريك، كالين، »اصول ارزيابي تأثيرات مقرراتگذاري و رهنمودهايي براي اجMMراي مطلMMوب آن«،.28

ترجمه مسعود فريادي، مركز پژوهش هMMاي مجلس شMMوراي اسMMالمي )گMMروه مطالعMMات محيMMط كسMMب وكار(،.1391، خرداد 12401شماره مسلسل

کرکپاتريک، کالين و ديويد پMMارکر، »ارزيMMابي آثMMار مقررات گMMذاري: نگMMاهي اجمMMالي«، ترجمMMة مسMMلم.29 ، ترجمMMه بMMاقرارزيابي آثار مقررات گذاري؛ به سوي مقررات گذاري بهتر )مجموعه مقMMاالت(آقايي طوق، در:

(.1392انصاري و ديگران )تهران: خرسندي، مدر، لوئيس، »ارزيابي تأثيرات: به سوي ارتقاي كيفي قانونگMMذاري«، در: حسMMن وكيليMMان )تMMأليف و.30

(.1390 )تهران: مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي، گفتارهايي در قانون و قانونگذاريترجمه(، مركزمالميري، احمد، »مفهوم مقررات دست وپاگير و تبيين آثار آن بر محيط كسب وكار با تأكيMMد بMMر.31

قوانين و مقررات مالياتي«، مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي )دفMMتر مطالعMMات اقتصMMادي(، شMMماره.1394، دي 14640مسلسل

مركزمالميري، احمد و ديگران، »تصMMويري از هشMت دوره قانونگMMذاري مجلس شMوراي اسMالمي در.32 )گزارش اول M ويرايش دوم(«، مركز پژوهش هMMاي مجلس1391 خرداد 6 تا 1359 خرداد 7حوزه اقتصاد )

.1395، ارديبهشت 14358شوراي اسالمي )دفتر مطالعات اقتصادي(، شماره مسلسل . ثبMMات قMMوانین«، مركMMز2مركزمMMالميري، احمMMد، »دربMMاره سیاسMMت های کلی اقتصMMاد مقMMاومتی .33

، ارديبهشMMت13670پژوهش هMMاي مجلس شMMوراي اسMMالمي )دفMMتر مطالعMMات اقتصMMادي(، شMMماره مسلسMMل 1393.

مركزمالميري، احمد، »نسبت ارزيابي تأثيرات و ارزيابي اجراي قانون؛ بررسي موردي گزارش هاي.34 دومين همMMايش نقش پMMژوهش در فراينMMدمركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسMMالمي در دوره هشMMتم«، در:

(.1393، )تهران: مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي، قانونگذاري )مجموعه مقاالت( مولرM گراف، پيتر M كريسMMتين، »كيفيت قانونگMMذاري در سMMطح ملي و اروپMMايي: تجMMارب و طرح هMMاي.35

آلمان«، ترجمه فائزه عامري، مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي )دفتر مطالعات حقوقي(، شMMماره.1388، اسفند 10162مسلسل

مويMMل، كMMوئن جي.، »ارتقMMاي كارآمMMدي رويه هMMاي تقنيMMني پارلمMMان«، در: حسMMن وكيليMMان )تMMأليف و.36(.1390 )تهران: مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي، گفتارهايي در قانون و قانونگذاريترجمه(،

ميMMدري، احمMMد، »مشMMروح پانMMل مقMMررات و ماليMMات در همMMايش سMMرمايه گذاري و كMMارآفريني اتMMاق.37.28/10/1390تهران«، وب سايت اتاق بازرگاني، صنايع، معادن و كشاورزي تهران،

34

نبی لو، حسین، »تورم قوانین و تنقیح قوانین و مقررات: مالحظاتی درخصوص طMMرح تMMدوین و تنقیح.38.1386، سال ششم، شماره یازدهم، پاییز فصلنامه اطالع رسانی حقوقیقوانین و مقررات کشور«،

وب سايت ايلنا، »عضو كميسيون برنامMMه و بودجMMه: مجلس تبMMديل بMه ماشMMين تصMMويب قMMانون شMMده.39.21/6/1389است«،

وزارت صMMنعت كانMMادا، »اقMMدامات ابتكMMاري بMMراي سMMنجش و كMMاهش بMMار مقMMررات«، ترجمMMه جعفMMر.40 خيرخواهان و جواد براتي، مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسالمي )گروه مطالعMMات محيMMط كسMMب وكار(،

.1391، دي 12745شماره مسلسل

ب W انگليسي1.Crabbe, Vcrac, “The Ethics of Legislative Drafting”, in Aldo Zammit Borda (ed.) Legislative

Drafting (London: Routledge, 2011).2.Marcello, David A. “Ethics and Politics of Legislative Drafting”, Tulane Law Review, Vol. 70,

June 1996.3.Voermans, Wim, Chris Moll, Nico Florijn, Peter Van Lochem, "Codification and Consolidation in

the European Union: A Means to Untie Red Tape", Statute Law Review, Vol. 29, June 2008.

35

دهم. دسته بندي قوانين مصوب مجلس 1پيوست

. قوانين حقوقي - قضايي7جدول WWردي

ف تWWWWWWWWWWWاريخعنوان قانون

تصويب15/7/1391قانون نحوه اجراي محکوميت هاي مالي11/12/1391قانون حمايت خانواده21/2/1392قانون مجازات اسالمي3 ( قMانون وظMMايف و اختيMMارات رئيس قMMوه ۳ قانون الحاق يک تبصره بMMه مMMاده )4

قضاييه30/7/1392

8/7/1393قانون آيين دادرسي جرائم نيروهاي مسلح و دادرسي الکترونيکي515/7/1393قانون نحوه اجراي محکوميت هاي مالي622/2/1394 ( قانون اساسي ۱۶۰ قانون نحوه اجراي قسمتي از اصل يکصد و شصتم )724/3/1394قانون اصالح قانون آيين دادرسي کيفري8 قانون رسيدگي به دارايي مقامات، مسئوالن و کارگزاران جمهMMوري اسMMالمي9

ايران14/9/1394

19/10/1394قانون شوراهاي حل اختالف10

. قوانين بودجه اي8جدول WWWردي

فتاريخ تصويبعنوان قانون

قانون تمديد مهلت جذب اعتبارات پروژه هاي تملMMک دارايي هMMاي سMMرمايه1 کل کشور 1390 اي قانون بودجه سال

14/4/1391

23/7/1391 کل کشور ۱۳۹۱ ( قانون بودجه سال ۲۲ ( بند ) ۱ قانون اصالح جزء )2 ( قMMانون بودجMMه ۴۵ ( و يک تبصره به بند ) ۴۴ قانون الحاق يک تبصره به بند )3

کل کشور ۱۳۹۱ سال 23/8/1391

27/12/1391 کل کشور ۱۳۹۲ قانون سه دوازدهم بودجه سال 45/9/1392 کل کشور ۱۳۹۲ قانون اصالح قانون بودجه سال 524/12/1393 کل کشور ۱۳۹۴ قانون بودجه سال 615/9/1394 کل کشور ۱۳۹۴ ( قانون بودجه سال ۲ قانون اصالح بند )ي( تبصره )725/12/1394 کل کشور ۱۳۹۵ قانون دو دوازدهم بودجه سال 8

. قوانين انتخاباتي9جدول WWWردي

فتاريخ تصويبعنوان قانون

26/10/1391قانون اصالح قانون انتخابات رياست جمهوري اسالمي ايران1 قانون اصالح مMMوادي از قMMانون تشMMکيالت، وظMMايف و انتخابMMات شMMوراهاي2

اسالمي کشور و انتخاب شهرداران27/1/1392

قانون اصالح قانون تجميع انتخابات دوره پنجم شوراهاي اسالمي بMMا دوره3يازدهم رياست جمهوري

19/3/1392

29/2/1394 ( قانون انتخابات مجلس شوراي اسالمي ۲۹ قانون اصالح ماده )4

. قوانين مربوط به اصالح آيين نامه داخلي مجلس شوراي اسالمي10جدول WWردي

ف تWWWWWWWWWWاريخعنوان قانون

تصويب8/3/1392قانون اصالح موادي از قانون آيين نامه داخلي مجلس شوراي اسالمي124/12/1392 ( آيين نامه داخلي مجلس شوراي اسالمي ۴۵ قانون اصالح ماده )2

36

4/11/1394قانون اصالح موادي از قانون آيين نامه داخلي مجلس شوراي اسالمي3

. قوانين مربوط به سياست خارجي11جدول WWWردي

ف تWWWWWWWWWWاريخعنوان قانون

تصويب قانون پيگMيري حقMوقي MMM سياسMي نقش و دخMالت آمريکMا و انگليس در1

عليه دولت ملي ايران ۱۳۳۲ ( مرداد ۲۸ کودتاي )10/6/1392

2/4/1394قانون الزام دولت به حفظ دستاوردها و حقوق هسته اي ملت ايران2 قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوري اسالمي ايران در اجMMراي3

برجام21/7/1394

27/12/139قانون مبارزه با تأمین مالی تروریسم 44

. قوانين مربوط به تدوين و تنقيح قوانين12جدول WWWردي

ف تWWWWWWWWWWاريخعنوان قانون

تصويب21/5/1391آيين نامه هيأت مشاورين تدوين، تنقيح و تفسير قوانين1 تMMMا ۲۳/۱۱/۱۳۵۷ فهرسMMMت قMMMوانين منسMMMوخ صMMMريح در بMMMازه زمMMMاني 2

۲۹/۱۲/۱۳۹۰6/12/1391

28/5/1394 1/2/1394 تا 1/1/1390 فهرست قوانين منسوخ صريح در بازه زماني 3

. قوانين مربوط به اسناد و توافق های بین المللی13جدول WWWردي

ف تWWWWWWWWWWWاريخعنوان قانون

تصويب قMMانون عضMMويت دولت جمهMMوري اسMMالمي ايMMران در مؤسسMMه منطقMMه اي1

استانداردسMMMازي، ارزيMMMابي انطبMMMاق، تأييMMMد صMMMالحيت و اندازه شناسMMMي)ريسکام(

14/4/1391

قMMانون موافقتنامMMه همکMMاري قضMMايي در امMMور مMMدني و تجMMاري بين دولت2جمهوري اسالمي ايران و دولت جمهوري دموکراتيک خلق الجزاير

14/4/1391

قانون عضMويت دولت جمهMوري اسMالمي ايMران در فدراسMيون بين المللي3آموزش اولياء

1/5/1391

قMMانون عضMMويت دولت جمهMMوري اسMMالمي ايMMران در اتحاديMMه بين المللي4مخابرات هوانوردي

4/5/1391

قMMانون عضMMويت دولت جمهMMوري اسMMالمي ايMMران در انجمن بين المللي5پارکهاي علمي

11/5/1391

قانون عضويت دولت جمهوري اسMMالمي ايMMران در فدراسMMيون بين المللي6اتحاديه زنبورداران

11/5/1391

قانون الحاق تشريفات )پروتکل( آمMMادگي، واکنش و همکMMاري منطقMMه اي7 در مبارزه با سوانح آلودگي نفتي الحاقي به کنوانسيون چارچوب حفاظت

از محيط زيست دريايي درياي خزر

15/5/1391

قMMانون تشMMريفات )پروتکMMل( اصMMالحي موافقتنامMMه بين دولت جمهMMوري8 اسالمي ايران و برنامه اسکان انساني سازمان ملل متحMMد جهت تأسMMيس

دفتر زيستگاه )هبيتات( سازمان ملل متحد براي کاهش باليا در تهران

15/5/1391

قانون موافقتنامه حمل و نقل هوايي بين دولت جمهوري اسالمي ايMMران و9دولت فدراسيون روسيه و تشريفات )پروتکل( الحاقي آن

17/5/1391

1/12/1391 قانون عضويت دولت جمهوري اسالمي ايMMران در گMMروه هشMMت کشMMور در10

37

WWWرديف

تWWWWWWWWWWWاريخعنوان قانونتصويب

M ( ۸ حال توسعه )گروه دي قانون اصالح قانون عضويت دولت جمهوري اسالمي ايMMران در مجمMMع بين11

المللي انرژي3/2/1392

قانون اجازه افزايش سهام جمهوري اسMMالمي ايMMران در بانMMک بين المللي12 ( IBRD ترميم و توسعه )

5/4/1392

قانون موافقتنامه همکاري بين وزارت کشMMور جمهMMوري اسMMالمي ايMMران و13وزارت کشور فدراسيون روسيه

1/8/1392

قانون اساسنامه کميسيون دامپزشکي سMMازمان همکMMاري هMMاي اقتصMMادي14)اکو(

12/8/1392

قانون موافقتنامه همکاري هاي امنيتي بين دولت جمهوري اسالمي ايMMران15و دولت جمهوري اسالمي پاکستان

17/1/1393

( اعضMMاي ۱۳۸۹ ) ۲۰۱۰ قMMانون تصMMويب قطعنامMMه هMMاي کنفMMرانس مMMورخ 16 کنوانسMMيون بين المللي اسMMتانداردهاي آمMMوزش، صMMدور گواهينامMMه هMMا و

( STCW نگهباني دريانوردان )

5/3/1393

قMMانون الحMMاق دولت جمهMMوري اسMMالمي ايMMران بMMه کنوانسMMيون تحديMMد17مسؤوليت براي دعاوي دريايي

5/3/1393

قMMانون موافقتنامMMه همکMMاري بين دولت جمهMMوري اسMMالمي ايMMران و دولت18جمهوري خلق چين در زمينه مبارزه با جرائم فراملي

18/3/1393

قانون موافقتنامه تشويق و حمايت متقابMMل از سMMرمايه گMMذاري بين دولت19جمهوري اسالمي ايران و دولت جمهوري بروندي

18/3/1393

20/3/1393قانون موافقتنامه مربوط به همکاري در زمينه امنيت در درياي خزر20 قانون معاهده استرداد مجرمين بين جمهوري اسMMالمي ايMMران و جمهMMوري21

خلق چين29/6/1393

قانون موافقتنامMMه بين دولت جمهMMوري اسMMالمي ايMMران و دولت جمهMMوري22 کنيا به منظور اجتناب از اخذ ماليات مضاعف و جلوگيري از فرار ماليMMاتي

در مورد ماليات بر درآمد و سرمايه و تشريفات )پروتکل( الحاقي آن

23/2/1394

قانون موافقتنامMMه بين دولت جمهMMوري اسMMالمي ايMMران و دولت کMMويت در23زمينه کمک و همکاري متقابل در امور گمرکي

23/2/1394

قانون موافقتنامه دوجانبه همکاري هMMاي فMMرهنگي، علمي و آموزشMMي بين24دولت جمهوري اسالمي ايران و دولت جمهوري اوگاندا

23/2/1394

قانون موافقتنامMMه بين دولت جمهMMوري اسMMالمي ايMMران و دولت جمهMMوري25 سوسياليستي ويتنام به منظور اجتناب از اخذ ماليات مضاعف و جلوگيري

از فرار مالياتي درمورد ماليات هاي بر درآمد

23/2/1394

قMMMانون يادداشMMMت تفMMMاهم بين دولت جمهMMMوري اسMMMالمي ايMMMران و دولت26 جمهMوري ترکيMه در مMورد اسMتفاده مشMMترک از دروازه هMاي مMرز زميMني

»رازي« و »کاپي کوي« و تشريفات )پروتکل( اصالحي آن

23/2/1394

قانون موافقتنامMMه بين دولت جمهMMوري اسMMالمي ايMMران و دولت جمهMMوري27 ترکيMMه در مMMورد اسMMتفاده مشMMترک از دروازه مMMرز زميMMني »سMMرو« و

»اسندره«

23/2/1394

قانون اجازه مشارکت دولت جمهوري اسMMالمي ايMMران در برنامMMه صMMندوق28 ( PRGT بين المللي پول جهت کاهش فقر و ارتقاي رشد )

24/4/1394

قانون موافقتنامه کشتيراني تجMMاري دريMMايي بين دولت جمهMMوري اسMMالمي29ايرانو دولت جمهوري غنا و تشريفات )پروتکل( اصالحي آن

24/4/1394

قMMانون اجMMMازه الحMMاق دولت جمهMMMوري اسMMMالمي ايMMران بMMه تشMMMريفات30 ( کنوانسيون ورشو و اصMMالحي آن بMMه ۴ ( و ) ۲ (، ) ۱ )پروتکل(هاي اصالحي )

24/4/1394

38

WWWرديف

تWWWWWWWWWWWاريخعنوان قانونتصويب

مMMوجب تشMMريفات )پروتکMMل( الهMMه مربMMوط بMMه يکسMMان کMMردن بMMرخي ازمقررات حمل و نقل هوايي بين المللي

قانون اجازه مشارکت جمهMMوري اسMMالمي ايMMران در افMMزايش سMMرمايهدور31پنجم بانک توسعه اسالمي

7/5/1394

18/5/1394قانون منشور سازمان همکاري اقتصادي هشت کشور در حال توسعه32 قانون تصMويب اصMالحيه کنوانسMيون بMازل دربMاره کنMترل انتقMاالت بMرون33

مرزيمواد زايد زيان بخش و دفع آنها18/5/1394

18/5/1394قانون موافقتنامه همکاري درخصوص آب و هواشناسي درياي خزر34 قMMانون الحMMاق دولت جمهMMوري اسMMالمي ايMMران بMMه تشMMريفات )پروتکMMل(35

ريشه کني تجارت غيرقانوني محصوالت دخاني18/5/1394

قMMانون تصMMويب تشMMريفات )پروتکMMل( حفMMاظت از دريMMاي خMMزر در برابMMر36 آلودگيناشMMي از منMMابع و فعMMاليت هMMاي مسMMتقر در خشMMکي الحMMاقي بMMه

کنوانسيونچهارچوب حفاظت از محيط زيست دريايي درياي خزر

18/5/1394

11/7/1394اليحه تصويب کنوانسيونو ميناماتا در مورد جيوه3711/7/1394اصالحيه قانون تصويب کنوانسيون ميناماتا در مورد جيوه38 قانون الحاق دولت جمهوري اسالمي ايران به تشريفات )پروتکMMل( مMMورخ39

( کنوانسMMيون پيشMMگيري از آلMMودگي دريMMايي ناشMMي از تخليMMه ۱۳۷۵ ) ۱۹۹۶ ()بMMه گونMMه اصMMالح شMMده در ۱۳۵۱ ) ۱۹۷۲ پسMMماند و سMMاير مMMواد، مMMورخ

(( ۱۳۸۸ ) ۲۰۰۹ ( و ۱۳۸۵ ) ۲۰۰۶ سال هاي

13/7/1394

13/7/1394قانون معاهده بين دولت جمهوري اسالمي ايران و دولت ژاپن40 قانون اصالح قانون الحاق دولت جمهوري اسMMالمي ايMMران بMMه کنوانسMMيون41

لغو ضرورت تصديق رسمي اسناد دولتي بيگانه29/9/1394

قانون اساسنامه مرکز منطقه اي همکاري دستگاههاي مبارزه بMMا فسMMاد و42 نهادهاي نظارتي )آمبودزماني( کشورهاي عضو سازمان همکاري اقتصادي

)اکو(

29/9/1394

قانون موافقتنامMMه همکMMاري هMMاي امنيMMتي و انتظMMامي بين دولت جمهMMوري43اسالمي ايران و دولت جمهوري تاجيکستان

22/10/1394

قMانون اصMMالح قMانون موافقتنامMMه تأسMMيس داالن حمMMل و نقMل و گMMذر بين44 المللي بين دولتهاي جمهوري اسالمي ايران، سلطان نشين عمMMان، قطMMر،

ترکمنستان و جمهوري ازبکستان )موافقتنامه عشق آباد(

22/10/1394

20/12/1394قانون موافقتنامه بين دولتي بنادر خشک45 قانون عضMویت دولت جمهMوری اسMالمی ایMران در مؤسسMه اسMتاندارد و46

اندازه شناسی کشورهای اسالمی )سمیک( 20/12/1394

. قوانين تمديدي14جدول WWردي

ف تصWWWWWWWWويبعنوان قانون

قانون19/7/1391قانون تمديد مهلت اجراي آزمايشي قانون مديريت خدمات کشوري1 قانون تمديد مهلت اجMراي آزمايشMي قMانون اصMالح قMانون بيمMه اجبMاري2

مسؤوليت مدني دارندگان وسايل نقليه موتوري زميني در مقابل شMMخصثالث

2/7/1392

14/8/1392قانون تمديد مدت اجراي آزمايشي قانون مديريت خدمات کشوري3 قانون تمديد مهلت اجراي آزمايشي قانون اصالح قانون تأسيس مMMدارس4

غيرانتفاعي18/12/1392

17/2/1393 قMانون تمديMMد مMMدت اجMراي آزمايشMMي قMMانون تشMکيل سMازمان مMMديريت5

39

بحران کشور قانون تمديد مهلت اجMMراي آزمايشMMي قMMانون ثبت اختراعMMات، طMMرح هMMاي6

صنعتي و عالئم تجاري4/4/1393

قانون تمديMMد مMMدت اجMMراي آزمايشMMي قMMانون اسMMتخدام نMMيروي انتظMMامي7جمهوري اسالمي ايران

5/6/1393

20/2/1394قانون تمديد مدت اجراي آزمايشي قانون مديريت خدمات کشوري8 قMMانون تمديMMد مهلت اجMMراي آزمايشMMي قMMانون ثبت اختراعMMات، طرح هMMاي9

صنعتي و عالئم تجاري13/7/1394

قانون تمديد مهلت اجراي آزمايشي قانون ارتقاي سالمت نظMMام اداري و10مقابله با فساد

30/9/1394

( قMانون برنامMMه پنجسMMاله پنجم توسMMعه جمهMMوری۲۳۵قانون اصالح ماده )11اسالمی ایران

26/12/1394

. قوانين تفسيري15جدول WWردي

ف تWWWWWWWWWWاريخعنوان قانون

تصويب ( قMMانون تMMأمين ۷۶ ( مMMاده ) ۲ ( بنMMد )ب( تبصMMره ) ۱ قMMانون تفسMMير جMMزء )1

اجتماعي3/2/1392

( قMMانون تعMMيين تکليMMف ۱۷ قانون تفسير قانون الحاق دو تبصره به مMMاده )2 استخدامي معلمين حق التدريسي و آموزشياران نهضت سMMوادآموزي در

وزارت آموزش و پرورش

14/7/1392

( قMMانون برنامMMه پنجسMMاله پنجم توسMMعه ۴۴ قانون تفسير بنMMد )ب( مMMاده )3جمهوري اسالمي ايران

17/7/1392

کMMل ۱۳۹۲ و ۱۳۹۱ ( قMMوانين بودجMMه سMMال هMMاي MMM ۵ ۱ قانون تفسMMير جMMزء )4کشور

3/10/1392

( قMMانون اجMMراي سياسMMت هMMاي ۶۴ ( و ) ۶۳ قانون تفسير درخصوص مواد )5 ( قانون اساسي ۴۴ کلي اصل چهل وچهارم )

15/10/1392

( قانون تسهيالت استخدامي و اجتماعي ۹ ( ماده ) ۳ قانون تفسير تبصره )6جانبازان انقالب اسالمي

26/12/1392

( قMMانون آيين نامMMه داخلي مجلس شMMوراي ۷۶ قانون تفسير تبصره ماده )7اسالمي

24/1/1393

27/3/1393 کل کشور ۱۳۹۳ ( قانون بودجه سال ۱۶ قانون تفسير بند )ج( تبصره )8 ( قانون ماليات هاي مسMMتقيم و اصMMالحات بعMMدي ۱۳۳ قانون تفسير ماده )9

آن17/4/1393

( قMMانون تعMMيين تکليMMف ۱۷ قانون تفسير قانون الحاق دو تبصره به مMMاده )10 استخدامي معلمين حق التدريسي و آموزشياران نهضت سMMوادآموزي در

وزارت آموزش و پرورش

2/2/1394

. ساير قوانين16جدول WWWردي

ف تWWWWWWWWWWاريخعنوان قانون

تصويب بMMا اصMMالحات و۱۳۳۴( قMMانون شMMهرداري مصMMوب ۷۷قانون اصالح ماده )1

الحاقات بعدي1/5/1391

قانون تعيين تکليف استخدامي مربيان حMMق التMMدريس سMMازمان آمMMوزش2فني و حرفه اي کشور به رسمي و پيماني

8/5/1391

( قMانون تعMMيين تکليMMف اسMتخدامي۱۷قانون الحاق دو تبصMMره بMه مMMاده )3 معلمين حMMق التدريسMMي و آموزشMMياران نهضMMت سMMوادآموزي در وزارت

19/7/1391

40

آموزش و پرورش قانون الحMMاق کميتMMه امMMداد امMMام خميMMني )ره( و جمعيت هالل احمMMر بMMه4

( اصالحي قانون ماليات172فهرست نهادها و مؤسسات مشمول ماده )هاي مستقيم

29/9/1391

قانون چگونگي تأمين عوارض شهرداري و هزينه انشعاب هاي مدارس و5مراکز آموزشي و پرورشي احداث شده توسط خيران

29/9/1391

2/10/1391قانون جامع خدمات رساني به ايثارگران63/10/1391قانون اصالح قانون سرباز قهرمان7 قانون تمرکز وظايف و اختيارات مربوط بMMه بخش کشMMاورزي در وزارت8

جهاد کشاورزي24/11/1391

19/3/1392قانون تسريع در بازسازي مناطق آسيب ديده در اثر حوادث غيرمترقبه9 قانون سنجش و پذيرش دانشجو در دانشگاه ها و مراکز آمMMوزش عMMالي10

کشور10/6/1392

31/6/1392قانون حمايت از کودکان و نوجوانان بي سرپرست و بدسرپرست11 ( قMMانون جMMامع خMMدمات رسMMاني بMMه۳۹( مMMاده )۲قMMانون اصMMالح تبصMMره )12

ايثارگران3/7/1392

( ماده واحMMده قMMانون برقMMراري عMMدالت آموزشMMي در۳قانون اصالح بند )13پذيرش دانشجو در دوره هاي تحصيالت تکميلي و تخصصي

10/7/1392

قانون اجازه به وزارت صنعت، معدن و تجارت براي انعقاد قMMرارداد کMMار14معين با بازرسان شاغل در حوزه نظارت بر بازار

27/3/1393

19/5/1393قانون تعيين حريم حفاظتي M امنيتي اماکن و تأسيسات کشور1515/7/1393قانون اصالح موادي از قانون تشکيل سازمان بازرسي کل کشور16 قانون امکان سنجي انتقال مرکز سياسي و اداري کشMMور و سMMاماندهي و17

تمرکززدايي از تهران6/2/1394

( قMMانون تعMMيين تکليMMف اسMMتخدامي۱۷قانون الحاق يک تبصره بMMه مMMاده )18 معلمين حMMق التدريسMMي و آموزشMMياران نهضMMت سMMوادآموزي در وزارت

آموزش و پرورش

28/5/1394

( قانون استخدام نيروي انتظامي جمهوري۸۳( و )۷۹قانون تسري مواد )19 اسMMالمي ايMMران بMMه کارکنMMان ارتش جمهMMوري اسMMالمي ايMMران و سMMپاه

پاسداران انقالب اسالمي

16/9/1394

23/10/1394قانون حمايت از آمران به معروف و ناهيان از منکر 20

41

( قWWانون80. آیین نامه اجرایی بنWWدهای )الWWف( تWWا )هWWW( مWWاده )2پيوست برنامه پنجساله پنجم توسعه

( قMانون برنامMه پنجسMاله پنجم توسMMعه جمهMوری اسMالمی80آیین نامه اجرایی بندهای )الف( تا )هMM( مMاده )ایران

20/2/1391هM 47436/ت 31616شماره

( قMMانون برنامMMه پنجسMMاله پنجم توسMMعه جمهMMوری اسMMالمی80آیین نامه اجرایی بندهای )الف( تا )هM( ماده )ایران

معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهوروزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی M وزارت امور اقتصادی و دارایی

وزارت صنعت، معدن و تجارت M وزارت ارتباطات و فناوری اطالعاتبانک مرکزی جمهوری اسالمی ایران

بنا بMMه پیشMMنهاد مشMMترک معMMاونت برنامMMه ریMMزی و نظMMارت10/12/1390 هیئت وزیران در جلسه مورخ راهبردی رییس جمهور و وزارتخانMMه هMMای تعMMاون، کMMار و رفMMاه اجتمMMاعی و امMMور اقتصMMادی و دارایی و بانMMک

( قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسالمی80مرکزی جمهوری اسالمی ایران و به استناد ماده )M آیین نامه اجرایی بندهای )الف( تا )هM( ماده یاد شده را به شرح زیر تصویب نمود:1389ایران M مصوب

( قMMانون برنامMMه پنجسMMاله پنجم توسMMعه جمهMMوری اسMMالمی80آیین نامه اجرایی بندهای )الف( تا )هM( ماده )ایران

M در این آیین نامه، اصطالحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار می روند:1ماده الف M قانون: قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسالمی ایران

ب M شبکه های تولیدی: مجموعه ای از بنگاه های تولیدی )کاال و خدمت( کMMه بMMرای مواجهMMه بMMا مشMMکلیمشترک و یا استفاده از فرصتی مشترک با هم همکاری می نمایند.

پ M خوشه های تولیدی: مجموعه ای از بنگاه های تولیدی )کاال و خدمت( که در یک محMدوده جغرافیMایی خMMاص در یMMک گMMرایش مشخصMMی از تولیMMد )کMMاال و خMMدمت( فعMMال می باشMMند و امکMMان همکMMاری در تکمیMMل

فعالیت های تولیدی )کاال و خدمت( همدیگر را دارند. ت M زنجیره های تولید: مجموعه ای از فعالیت های تولیدی )کMMاال و خMMدمت( کMMه بMMه طMMور طMولی مکمMل

یکدیگر می باشند و به تولید یک یا چند محصول منجر می شوند. ث M بنگاه اقتصادی: واحد اقتصادی که در تولید کاال یا خدمت فعالیت می کند.

ج M بنگاه های کوچک: آن دسته از واحدهای تولیدی )کاال و خدمت( که تعداد کارکنان آنهMMا کمMMتر از پنجMMاهنفر باشد.

چ M بنگاه های متوسط: آن دسته از واحدهای تولیدی )کاال و خدمت( که تعMMداد کارکنMMان آنهMMا از پنجMMاه تMMاکمتر از یکصد و پنجاه نفر باشد.

ح M بنگاه های بزرگ: آن درسته از واحدهای تولیدی )کاال و خدمت( که تعداد کارکنان آنها یکصMMد و پنجMMاهنفر و بیشتر باشد.

( قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی M مصMMوب2 خ M کسب وکار خانگی: مشاغل موضوع ماده )1389M

د M کارآفرینی: فرایندی که در آن یک فعالیت با نوآوری شکل گرفته و سMبب خلMق ارزش جدیMد و ثMروتآفرینی می شود.

ذ M وجوه اداره شده: اعتMباراتی از محل بودجه عمومی که براساس تعMMاریف و ضMMوابط تعییMMMن شMMده در و مفاد قراردادهای عاملیت برای تحقق هدف6/7/1390هM مورخ 47220/ت134878تصویب نامه شماره

های پیش بینی شده، در اختیار بانک های عامل قرار می گیرد. رM آموزش فنی و حرفه ای: آموزش رسمی و یا غیر رسمی که منجر به ایجاد یا افزایش مهMMارت شMMغلی

می شود. زM مشاغل از راه دور: مشMاغلی که در آن فرد شاغل بخشی از شرح شMMغل خMMود را در خMMارج از محیMMط

کارگاه با توافق کارفرمای خود انجام می دهد.

42

هMMM مMMورخ43505/ت151247 ژMMM کMMارگروه حمMMایت از تولیMMد: کMMارگروه موضMMوع تصMMویب نامMMه شMMماره 15/7/1388.

M واحدهایی که در زمینه توسعه و گسترش آموزش های کسب وکار، کارآفرینی و فنی و حرفMMه ای2 ماده ( قMMانون فعMMالیت می نماینMMد مشMMمول حمMMایت هMMای مقMMرر در این آیین نامMMه می80موضوع بند )هM( مMMاده )

باشند. M دستگاه های اجرایی موظفند نسبت به شناسMMایی شMMبکه هMMا، خوشMMه هMMا و زنجMMیره هMMای تولیMMدی3 ماده

مربوط به وظایف و مأموریتهای قانونی خود اقدام نمایند. M به منظور تسهیل تبدیل بنگاه های کوچک و متوسط به بنگMMاه هMMای بMMزرگ و رقMMابت پMMذیر و ورود4 ماده

آنها به بازارهای هدف، دستگاههای اجMMرایی مرتبMMط موظفنMMد از ادغMMام این گونMMه بنگMMاه هMMا و یMMا اسMMتفاده از ( قMMانون حمMMایت105الگوهای شبکه سازی یا نشان تجMMاری مشMMترک در بازارهMMای هMMدف، بMMا رعMMایت مMMاده )

بMMه پیشMMنهاد وزارت صMMنعت، معMMدن و تجMMارت بMMه1391نمایند. حمایت های موضوع این ماده تا پایان سMMال تصویب کارگروهی متشکل از وزیران امور اقتصادی و دارایی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی و صنعت، معMMدن

و تجارت می رسد. ( درM R&D وزارت صنعت، معدن و تجارت مجMMاز اسMMت بMMه منظMMور گسMMترش تحقیMMق و توسMMعه )5 ماده

بنگاه های کوچک و متوسط و تقMMویت پیونMMد میMMان مراکMMز فنMMاوری داخلی و خMMارجی، ضMMمن انجMMام مطالعMMه امکان سMMنجی جهت ایجMMاد و توسMMعه شMMهرک های فنMMاوری در منMMاطق مختلMMف کشMMور، از ایجMMاد و توسMMعه

شهرک های فناوری و توسعه مراکز رشد و انکوباتورها )زادپروری( حمایت نماید. M دستگاه های اجMMرایی موظفنMMد در حMMدود وظMایف و اختیMMارات قMMانونی نسMMبت بMه فMMراهم سMMازی6 ماده

امکانات بازاریابی اینترنتی برای خوشه های تولیدی اقدام و آنها را به مشMMارکت در روزآمدسMMازی اطالعMMات در این فضا تشویق نمایند و از شرکت هایی که در تجارت الکترونیک بMMرای کسMMب وکارهای کوچMMک سMMرمایه

گذاری می کنند حمایت های قانونی و حقوقی الزم را به عمل آورند. M سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی ایران موظف است نسبت به انتقMMال تجربMMه خMMود در7 ماده

زمینه شناسایی، تقویت و توسعه شبکه ها و خوشه های تولیMMدی بMMه دسMتگاه هMMای اجMرایی متقاضMMی اقMدامنماید.

M حمایت و گسترش مشاغل خانگی در چارچوب قانون ساماندهی و حمایت از مشMMاغل خMMانگی 8M ماده M و دستورالعمل های مصوب آن، صورت می پذیرد.1389مصوب

( قMMانون7( مMMاده )M6 بانMMک مرکMMزی جمهMMوری اسMMالمی ایMMران موظMMف اسMMت در اجMMرای جMMزء )1 تبصره ( دستورالعمل اجرایی قانون مذکور، نحوه توزیMMع19( و )18ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی و مواد )

منابع قرض الحسنه بانک ها را بMMرای مشMMاغل موضMMوع این مMMاده بMMا همMMاهنگی وزارت تعMMاون، کMMار و رفMMاه اجتماعی در ابتدای هرسال پیش بینی و پس از طرح در شورایعالی اشتغال به بانک ها و موسسات اعتبMMاری ابالغ نماید. همچنین صندوق مهر امام رضMMا )ع( موظMMف اسMMت مMMیزان منMMابع اختصMMاص یافته آن صMMندوق بMMه

مشاغل مذکور را به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعالم نماید. (M7 بانک ها و موسسات اعتباری و صندوق مهر امام رضا )ع( موظفند در چارچوب مفاد ماده )2 تبصره

قانون ساماندهی و حمMMایت از مشMMاغل خMMانگی، فعMMالیت هMMای غیرمتشMMکل اقتصMMادی کMMه قMMابلیت تبMMدیل بMMه ( این آیین نامMMه قMMرار7واحدهای متشکل دارند را در اولویت بهره مندی از تسهیالت موضوع تبصMMره مMMاده )

دهند. ( قMانون سMMاماندهی وM10 سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور موظف است در اجرای ماده )9 ماده

MMM بخشMMی از1386( قانون مدیریت خدمات کشوری M مصوب 22( و )13حمایت از مشاغل خانگی و مواد ) اعتبار هزینه ای مصوب خود را برای حمایت از آموزش های کسب و کار خMMانگی در قMMالب خریMMد خMMدمات از

بخش غیردولتی، اختصاص دهد. M وزارت تعMMاون، کMMار و رفMاه اجتمMاعی موظMف اسMMت بMا همکMاری وزارت ارتباطMات و فنMMاوری10 ماده

اطالعات، برنامه عملیاتی توسعه مشاغل از راه دور در بخش غیردولتی را مشتمل بر دامنه شمول، اهداف کمی، ابزارهای تشویقی و پشتیبانی در چMMارچوب ضMMوابط و قMوانین و مقMMررات جMMMاری کشMMور و بMMا رعMMایت سMقف بودجه مصوب و احکام قانون، حداکثر تا پایان سال دوم برنامه پنجم توسعه تهیه و به شورای عMMالی

اشتغال پیشنهاد نماید. M طرح های اشMMتغالزای بخش خصوصMMی و تعMاونی می تواننMد حسMب مMورد از اعتبMارات موضMوع11 ماده ( قMMانون و همچMMنین تسMMهیالت صMMندوق توسMMعه151( و بند )الف( ماده )224(، بند )ص( مMاده )118مMاده )

( قانون )مطابق مقررات و شMMرایط و ضMMوابط مربMMوط(، برخMMوردار شMMوند.84ملی، موضوع بند )ط( ماده )

43

دستگاه های اجرایی معرفی کننده مجریان طرح های یMMاد شMMده موظفنMMد حمMMایت هMMای مMMالی از طMMرح هMMای مذکور را در قالب بودجه سنواتی مصوب خود و در چارچوب مفاد آیین نامه اجرایی وجوه اداره شده تنظیم

نمایند. تبصره M سقف کل تسهیالت هر یک از مؤسسات عامل توسط بانک مرکزی جمهMوری اسMالمی ایMران در ابتدای هر سال با رعایت بسته سیاستی M نظMMارتی نظMMام بMMانکی )مصMMوب شMMورای پMMول و اعتبMMار( ابالغ می شود. سهمیه های تعیین شده برای موسسات عامل با توجه بMه عملکMرد اسMتان ها در فواصMMل زمMانی شMش

ماهه، در صورت لزوم، با پیشنهاد مؤسسه عامل و تایید بانک، قابل اصالح است. M نحوه بررسی و تایید طرح های متقاضی تسهیالت مالی موضوع این آیین نامه و مراحل گردش12 ماده

)5کار مربوط، مطابق مواد ) M،)6( و )ماره7MMویب نامه شMMوع تصMMآیین نامه اجرایی وجوه اداره شده، موض ) خواهدبود.6/7/1390هM مورخ 47220/ت134878

M میزان برخورداری بنگاه های اقتصادی از یارانه سود تسMMهیالت، متناسMMب بMMا فرصMMت هMMای شMMغلی13ماده جدید ایجاد شده، صیانت از اشتغال موجود یا تبدیل فعالیت غیرمتشکل خانوار به واحدهای متشMMکل توسMMط

کارگروه اشتغال و سرمایه گذاری استان به موسسه عامل اعالم می شود. M وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی موظف است برنامه عملیاتی ترویج و آموزش کارآفرینی و14 ماده

راه اندازی کسب وکار جدید را با رویکرد تامین نیازهMMای بMMازار کMMار و توسMMعه مشMMاغل نMMو، بMMا رعMMایت بودجMMهمصوب و احکام قوانین و مقررات تدوین و به شورای عالی اشتغال پیشنهاد نماید.

M به منظور توسعه آموزش های کسب وکار و کارآفرینی، شورای برنامه ریزی و توسعه استان ها15 ماده و شهرستان ها می توانند تمهیدات زیر را فراهم نماید:

الف M تأمین فضاهای فیزیکی و کالبدی با شMMرایط سMMهل بMMرای ایجMMاد و تاسMMیس مراکMMز آمMMوزش فMMنی وحرفه ای غیردولتی

ب M تسهیل استفاده متقاضیان غیردولتی از امکانات و تجهیزات دولتی پ M حمایت های مالی در چارچوب قوانین و مقررات مربMMوط از متقاضMMیان بخش غیردولMMتی در فعMMالیت

های آموزشی موضوع این ماده ت M تقویت منابع مالی در بودجه های استانی در امر آموزش های فنی و حرفه ای و کارآفرینی

M دستگاه های اجرایی ذی ربط موظفند آموزش های فنی و حرفه ای را متناسب با نیازهای بازار16 ماده کار، از سال دوم برنامه بازنگری و اصMMالح و خMMدمات آموزشMMی موردنیMMاز را از طریMMق واگMMذاری و یMMا خریMMد

خدمت از مراکز غیردولتی فنی و حرفه ای تامین نمایند. M به منظور آموزش مهارت های موردنیاز بازار کار و بازآموزی و تجدیMMد مهMMارت بیکMMاران، وزارت17 ماده

( قMMانون بیمMMه9( مMMMاده )3تعاون، کار و رفاه اجتماعی با رعایت قوانین و مقررات و از محل منابع تبصMMره ) M اقدامات قانونی الزم از جمله حمایت از طریق صMMدور کMMارت اعتبMMاری بMMرای1369بیMکاری M مصوب سال

ثبت نام بیکاران در مراکز خدمات اشتغال و موسسات مشاوره شغلی و کاریMMابی هMMای دولMMتی و غیردولMMتیدارای مجوز را انجام می دهد.

M وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی موظف است گزارش عملکرد ساالنه اجMMرای این آیین نامMMه18 ماده را به شورای عالی اشتغال ارایه نماید.

جمهور معاون اول رئیس

44