· web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی...

47
ن رآ ق ه ب ن رآ ق ر سی ف ت ص روش ق وآ ن وری ص ن م ل ی ل خ وش م ما س ت ی سا م ی ح ر ل آ ن م ح ر ل له آ ل م آس ب رد ک ی رو ر ب دی ق ت ه ا ب ق ت ک آ ن ی م د ه ف رآی ب ر سی ف ت و ن رآ ق لام س آ ه J ب ن رآJ ق ری یJ س ف ت د، روش ر یJ گ ی مآر رJ ق اده ق تJ س ورد آJ م ن رآJ ق ر یJ س ف ت ه درJ ی ک ی اJ ه روش ی آر کV ی ه آرJ ک تJ س ری آ یJ س ف ت روش ن ی ر یJ ه ب و ن ی ر J ب ر ب روش ن ی ه آJ د کJ ی رس م ر[ J ظ ن ه J . ب تJ س آ ن رآJ ق دی آر J ی مرهJ ه ب ی عدJی مJ س کرJ ه ه وe J ت ف ر گآررJ ق د دی ال س ی ف ت س ورد آ م لا ض ق ما و ل ع و ان وی ور ح وی سآررJ ق رفJ ع ارج J ی خ ی اوآ J ت ف ای J ی ب م روش ن یه آJ ی ک ی ا J ا خ J ی تJ س آ ن رآJ ق ه J ب ن رآJ ق ر یJ س ف ت روش ر J ب ت ل مط ن یه در آ د یJ س ب و ن د. یe بJ س ه ا ی J س آ انJ وم ح ر م ن ی آ ی آر خ ر J ب ا J ه ی ورJ ح ی لاJ آههJ ک تJ س ه آe ت ف ر گ روش ن ی د آ J ق ت ه J ب ان J ی ره آ یJ س و ت نJ س و رت عی ه عه ب رآج م و ن رآ ق ی ی ا ی ح های و ه ور م آساش آ رده و م J س ر J ب رآ ن آ وت J ق و ف ع J ض اط J ق ت رده وJ ک نV ی ی J ب ت ل و J ی ل ح ت رآ ن ره آJ س ا ره و یJ س ه وe J ت ح ردآ ب م. ی ن رآ ی گد م ر[ ظ ن رآ آر ت ل مط ن ی م آ ه ا . ی ت س وده آ م ن ان ی ن رآ ن ص آ ق وآ ن

Upload: others

Post on 17-Jan-2020

3 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

نواقص روش تفسیر قرآن به قرآنخلیل منصوری

سایت سماموسبسم الله الرحمن الرحیم

ق��رآن و تفس��یر ب��رای فهم اکتف��ا به نق��دی ب��ر رویک��رد اسالم دین

�یرد،��رار می گ��تفاده ق� یکی از روش هایی که در تفسیر قرآن مورد اس�ه این روش��د ک��ر می رس��ه نظ� روش تفسیری قرآن به قرآن است. ب�ان و علم�ا و��وی حوزوی� برترین و بهترین روش تفسیری است که از س�دی��ره من��دعی به� فضال مورد استقبال شدید قرار گرفته و هر کسی م�ای��ه این روش مبن��ایی ک��ا ج��ت ت��رآن اس��ه ق��رآن ب� از روش تفسیر ق�رخی از این��ا ب� فتاوایی خارج عرف قرار گرفته است که اهالی حوزه ب�ای��وزه ه��اس آم� مرحومان آشنا هستند. نویسنده در این مطلب بر اس�د این��ه نق��ان ب��یره آن��نت و س��ترت و س��ه ع� وحیانی قرآن و مراجعه ب�اط��رده و نق��یین ک��ل و تب��ره آن را تحلی��ره و ناس��ه و س� روش پرداخت�ان نم�وده اس�ت. ب�ا� ضعف و قوت آن را بر شمرده و ن�واقص آن را بی

هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

رویکردها در تعریف از تفسیر قرآن به قرآن

در خصوص تفسیر قرآن به قرآن، سه دیدگاه کلی مطرح است:

�رآن ب�ه ق�رآن ب�ه منزل�ه یکی از روشهای تفس�یری، در رتب�ه� تفس�یر ق�ابع از��ایر من��ه پس از آن، س��ا در رتب��ت، ام� نخست، تالش تفسیری اس�رآنی در��ل ق��ه دلی��واردی ک��ته و در م��ود را داش��اه خ� جمله سنت جایگ�ه،��ابع میرس�د.)ابن تیمی��ود، ن�وبت ب�ه س�ایر من� تفسیر آیهای ی�افت نش

؛ عبدالفتاح خالدى، تعریف الدارسین،۹۳مقدمه فى اصولالتفسیر، ص (۱۵۰ص

Page 2:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�یر��واتر قطعی در تفس� مراجعه به خود قرآن اصل بوده و تنها سنت مت آیات قابل استفاده است. کسانی مانند عبدالکریم خطیب، محمد عبده

و محمد مصطفی مراغی در این گروه جای میگیرند. روش تفسیر قرآن به قرآن کارآمدترین روش و بلکه تنها روش استوار

�یزان، ج ��ائى، الم� ،۳؛ ج ۱۲، ص ۱بوده،)ر.ک: سید محمدحسین طباطب�دبر و۷۵ص ��ا ت��ه ب� ( و تمام بیانات قرآنی به گونهای گویا و رساست ک

�ز در داللت��رآن هرگ��ت و ق� مراجعه به خود آن، قابل فهم و تفسیر اس�ام و��ات احک��ات را در آی��دگاه، نقش روای� خود گنگ نیست. البته این دی�یه���ائى، حاش���ین طباطب���ید محمدحس���ه)س���ات پذیرفت���یل جزئی�� تفص

�ول، ج ��۱۶۱، ص ۱کفایهاالص���ات را۱۶۳��ات، نقش روای��ایر آی� ( و در س�رآن��ود ق��دبر در خ��د ت��ه کلی� نقش کمک و تعلیم در فهم آیات و به منزل

(۲۰۵، ص ۱۴قلمداد کرده است.) ر.ک: همان، ج �یار��ی بس��رآن، روش��ه ق��رآن ب��یری ق��ه این روش تفس��ت ک� شکی نیس�د� سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار و حتی به نظر می رس�ت و از��اقص اس��ه ن��ت ک� به یک معنا برتر و بهتر باشد، ولی شکی نیس�رآن��ات ق� کمال سودی نبرده است؛ زیرا ناتوان از تفسیر بسیاری از آی�ه��رآن ب��املی از ق��یری ک��ه تفس��ی ک� است و نمی تواند به عنوان روش�د� دست دهد تلقی کرد؛ زیرا در آیاتی که مشابه و نظیر ندارد نمی توان

کارآیی داشته باشد.

�انی و��ده، مب��دگاههای یادش��یروان دی��ک از پ��ه هیچی��ت ک��نی اس� گفت زیرساختهای نظری دیدگاه خویش را به صورت منسجم و روشن تبیین�وان در البهالی��یر را میت��دگاه اخ��انی دی��رخی از مب��د ب��د؛ هرچن� نکردهان

تفسیر المیزان و نیز در مقدمه تفسیر تسنیم جستوجو کرد.

تفسیر قرآن به قرآن، رویکرد تک ابزاری

�نی��ای علمی و ف��اس معیاره��ر اس��اختمانی ب��ا س��ازه ی� اگر بخواهیم س�وری ک�ه از هم�ه لح�اظ از نظ�ر اس�تحکام، ن�ور و� داشته باش�یم ب�ه ط�ی و���وخت، گرمایش���ازی س���ه س���ایش، بهین���اه و آس���نایی، رف�� روش�ازه ای��ا س��د آن ه� سرمایشی، مسایل اخالقی و حیا در معماری و مانن�ابع��ا، من��رین ابزاره��ترین و برت��ه از به��ه و بلک��د از هم� محکم باشد، بای�د� انسانی، منابع معدنی و مانند آن ها بهره بریم تا به این هدف و مقص�ای��ته ه��وم و رش��ان در عل��دی از متخصص��ره من��یم. به� و مقصود برس�ار��تور ک� گوناگون مورد نیاز و منابع انسانی و معدنی و مانند آن در دس

Page 3:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�ق��کل تحق� معمار و بنا قرار می گیرد تا آن چه می خواهد به بهترین شیابد.

�دی را در��اس و مهم و بلن� اما برخی مقاصد بزرگ و اهداف بسیار حس�ره��ناخته به� نظر می گیرند بی آن که از همه منابع شناخته شده یا ناش�دی��ایی و توانمن��ه توان� گیرند. این گروه دوم، به جای بهره مندی از هم�دون هیچ��د و ب��نده می کنن� ها و ابزارها و منابع ، تنها به یک شاقول بس�ات��دون هیچ امکان��ده و ب� نقشه و طرح از پیش طراحی و مهندسی ش�ت��ود، دس� سنجش خاک و بتن و حتی زمینی که سازه بر آن بنا می ش�یاری��د بس� به اقدام می زنند و در نتیجه سازه ای را می سازند که فاق از امکانات و عمر مفید و قابلیت های از پیش تعیین شده است و نمی

تواند مقصود و مقاصد سازندگان را برآورده سازد.

�ا��ایی ب��د بن��رآن همانن��ه ق��رآن ب��یر ق��ه روش تفس��د ک��ر می رس� به نظ�ای س�ازه ای عظیم ب�ه ن�ام تم�دن� شاقول و روش تک ابزاری ب�رای بن�وی و��یز دنی��اری و ن��ری و رفت��دگی فک��اد زن��ه ابع� اسالمی است که هم�اتوان از��ه این روش ن��ت ک� اخروی بشر را برآورده سازد. این گونه اس�تی��د ح��ود و نمی توان� تحقق هدف بلندی به نام تمدن اسالمی خواهد ب�ه� نیازهای مادی و دنیوی و پیش پا افتاده بشر را تامین کند، چه رسد ک بخواهد تمدن اسالمی را ایجاد نماید که سعادت دنی�ا و آخ�رت بش�ریت

را تامین نماید.

�د،��یار دهی��ان رنج بس��ه خودت��ه ب��ت ک� برای درک این ناتوانی نیازی نیس�ابیت و ت�ا� زیرا با نگاهی به خروجی این روش از سقیفه تا خوارج تا وه�ه��ا چ��ه این روش ت��افت ک��ادگی دری��ه س��وان ب��روزی می ت� تفکیری ام�ه��ت؛ چ��اتوان اس� اندازه در رساندن جامعه اسالمی به تمدن اسالمی ن رسد که بخواهد به عنوان امت وسط و نمونه همانند اهل بیت عصمت�ه��ان را ب� و طهارت)ع( سرمشق و الگوی جوامع دیگر بشری شود و آن�دلی��راهی و هم��رای هم��یزه ب��د و انگ� سوی این عقیده و گفتمان بخوان�دلی و��ت کم هم��د دس��لمان نمای� آنان شود حتی اگر نتواند آنان را مس

همراهی آنان را با این عقیده و گفتمان اسالمی برانگیزد.

پیشینه تاریخی تفسیر قرآن به قرآن

�دیع� شاید این عنوان روش تفسیری قرآن به قرآن ، یک عنوان تازه و ب�گ در� و ابتکاری باشد که خیلی ها را مجذوب خود می سازد؛ اما با درن

Page 4:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�ابع��ود و در من� این عنوان و مفهومی که از این اصطالح فهمیده می ش�وان��ادگی می ت��ه س��ورد، ب� مورد استفاده از این روش به چشم می خ�والنی از عه�د� دریافت که روش تفسیری قرآن به ق�رآن، س�ابقه ای ط�تفاده��ورد اس��دت م� نزول دارد. این روش حتی در عهد تاویل نیز به ش�رآنی و��ای ق��وزه ه��دید در فهم آم��راف ش��وجب انح��ه و م��رار گرفت� ق�ار��وز آث��ه هن� اسالمی و در نهایت گفتمان سازی باطل و غلطی شده ک

زشت و خطرناک آن در نابودی امت اسالم باقی و برقرار است.

�یحی��د، توض��رده ان� کسانی که روش تفسیر قرآن به قرآن را انتخاب ک�د��ت می آی��ه دس��ان ب� کلی درباره این روش داده اند. از مفاد بیانات آن که: روش تفسیر قرآن به قرآن به معنای رجوع به خود قرآن است؛ به�ه��ر مراجع��ات دیگ��ه آی��ه، ب��ک آی��وم ی��دن مفه��راى فهمی��ه ب� این معنا ک�د��بین و مؤی��ومان)ع( در این روش م��خن معص��دیث و س��ود و ح� می ش

است.

��داکثری � برخی نیز می گویند: تفسیر قرآن به قرآن یعنی استفاده � ح�وای��وع و محت� از آیات دیگر قرآن برای تبیین مراد آیهای دیگر که موض�دزنجانى،��على عمی��د: عباس� آنها یکسان یا نزدیک به هم است.)نگاه کنی

�رآن، ص ��یر ق��انى و روشهاى تفس��ه۳۶۱مب��تیابی ب� ( در این روش دسمراد واقعی خدای متعال، با توجه به آیات دیگر قرآن کامل میگردد.

برخی در تعریف معنای روش تفسیر قرآن به قرآن ، تصور می کنند که�ع��ام را رف��ه آن ابه��ت ک��ری هس��ه دیگ� هر جا هر ابهامی باشد، حتما آی می کند. پس باید جستجو کرده و آن را پیدا کرد و این گونه از آیه مبهم�اری� رفع ابهام کرد. پس اگر مطلبی با آیه دیگری روشن نشد هیچ اعتب�رای��ر ب� ندارد ؛ چرا که تنها راه فهم قرآن همین است که از آیه ای دیگ

تفسیر استفاده کنیم.

�رآن ب�ه��رش ب�ه روش تفس�یر ق� عالمه مص�باح ی�زدی این تعری�ف و نگ�رآن این� قرآن را نقد می کن�د و می گوی�د م�راد از تفس�یر ق�رآن ب�ه ق�یر��ایی در تفس��ه طباطب��د: روش عالم��اه کنی��د.) نگ��ه ش� نیست که گفت�ایش��زدی در هم��باح ی��ه مص��رت آیت الل��ات حض��رآن، بیان��ه ق��رآن ب� ق

بین المللی اندیشه های عالمه طباطبایی در تفسیر المیزان(

�ف آن می��نیم در تعری��یر تس��ه تفس��وادی آملی در مقدم��ه ج� آیت الل�یری��یوه تفس��ه ش� نویسد: بهترین وکارآمدترین شیوه تفسیری قرآن، ک�رآن� اهل بیت )علیهم السالم ( نیز هست، روش خاصی که به تفسیر ق

Page 5:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�ا��ریم ب��رآن ک��ه از ق��ر آی� به قرآن موسوم شده است. در این روش، ه�ود.��کوفا میش��از و ش��ا ب��یری از آنه��رآنی و بهرهگ� تدبر در سایر آیات ق�تدالل��تناد و اس� تبیین آیات فرعی به وسیله آیات اصلی و محوری و اس�رآن��ات ق� به آیات قویتر در تفسیر، بر این اساس است که برخی از آی�تی در��وص معرف� کریم همه مواد الزم را برای پی ریزی یک بنیان مرص�ایی� خود دارد و برخی از آیات آن تنها عهده دار بخشی از مواد چنین بن�یر��یین و تفس��روه اول تب��ات گ� است . آیات دسته دوم با استمداد از آی

میشود .

�ک��وان ی��ه عن��رآن فعال ب��یر ق� ایشان هم چنین تذکر می دهند که : تفس�یری��رآن از منهج تفس��ودن ق� منهج و روش مطرح است و منبع دینی ب�ه در��ود را دارد، گرچ��اص خ��دام حکم خ��ر ک� بودن خود قرآن است و ه�تمداد��ودن آن اس��ع ب��رآن از منب��ه ق� خالل بحث از روش تفسیر قرآن ب�نت��اب و س��ت از: کت��ارت اس��ام دین عب� میشود. البته منابع مبانی احک�ردد و��ر میگ��نت ب� معصومین )علیهم السالم ( و عقل . اما اجماع به س

در مقابل سنت نیست .

�رار� حال اگر این تعاریف برای روش تفسیری قرآن به قرآن را اصل ق�د��ه بای��ه؟ البت��ا ن��ابقه دارد، ی��ینان س� دهیم ، باید ببینیم که در میان پیش توجه داشت که پیشینه ای که باید به دست آوریم، پیشینه ای باشد ک�ه�ینه ای��ر پیش� بتواند حجت به معنای اصولی باشد وگرنه نمی توان به ه�ا��ولی و فعلی و ی��نت ق��کل س��د در ش��ینه بای��ت؟ این پیش��ک جس� تمس�وم)ع(��ال این معص��د؟ ح��یده باش��ا رس��ه م��وم )ع( ب��ری از معص� تقری

پیامبر)ص( باشد یا امام معصومی.

�ولی دارد، حکم فقهی� ممکن است گفته شود، آن چه نیاز به حجت اص�ی آن��وزه روش��را در ح��ناختی؛ زی� است، نه در حوزه روش و روش ش�وانیم از��ا می ت��ت و م��ا عقالیی اس��الت دارد روش عقالنی و ی��ه اص� چ�ه آن��ری ب��ل بش��ه عق��ری ک��ال حاض��ا در ح��ته ی��ای گذش� همه روش ه�نیم و��تفاده ک��دس اس� رسیده برای فهم قرآن و دیگر منابع و متون مق�تی��ری ح��ده در عص� نیازی نیست که به محدوده روش های شناخته ش�ی��احث روش��ه مب��ت ک� عصر معصومان)ع( بسنده کنیم. از همین روس که در اصول فقه و مانند آن بحث می شود هم چنان در حال گسترش�ژه� و تطور و تحول است و بدایع و نوآوری ها و ابتکارات بسیاری به وی�یار��ک علم بس��ه ی��ه را ب� در یک سده اخیر در آن پدید آمده و اصول فق

فربه و به تعبیر برخی فربه تر از فقه در آورده است.

Page 6:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�د از��ما نمی توانی��تنباط ش��ه در روش فهم و اس� اما باید توجه داشت ک�ا��المی ب��ه اس��ول فق��ه در اص��ت ک��د. از این روس��ره بری� هر روشی به�د��له و مانن� رویکرد شیعی قیاس یا همان تمثیل منطقی و مصالح مرس�ار در فهم و��ک روش معی��وان ی��ه عن��د ب� آن ها حجیت ندارد و نمی توان

استنباط احکام مورد استفاده قرار گیرد.

ناگفته نماند خود قرآن حجت ذاتی دارد و اگر مطلبی به تدبر به دست�ه��ازی ب� آمد حال ظاهر باشد یا باطن، خودش حجت مستقل است و نی�ورت��ه ص��ی ب��رآن بخش��الب ق��ت؛ لیکن مط��یرونی نیس� امضا و تایید ب�ه��ت ک��نی اس��واهر و ظ� نصوص و قطعی است و بخشی به صورت ظ�ایان��ت . ش��نی اس��ت حجت قطعی و بخش دوم حجت ظ� بخش نخس�ه��بت ب��رآن، حجیت نس��ودن حجیت ق��ور از ذاتی ب��ه، منظ� ذکر است ک

سنت است، نه آن که ذاتی اولی باشد.

�ر حجیت��ال اگ� به سخن دیگر، حجت روایات متوقف بر آیات است و ح�تی در��ریم ح��رآن ک� ظواهر قرآن کریم نیز وابسته به روایات باشد و ق�ات��ر روای� سطح تفسیر و داللت بر معانی ظواهر الفاظ خود متوقف ب�تحاله� باشد، مستلزم دور)یعنی توقف شیء بر خود ( خواهد بود که اس�ه��وان عرض��ه عن��ه ب��ل بیت )ع( وارده ک� آن بدیهی است. روایات از اه�ات��ت. این روای��رش)رد آن( اس��ذیرش و واذی��رای پ� روایات بر قرآن ب�وم��ه مفه��تقاللی و ذاتی ب� خود اثبات می کند که قرآن دارای حجت اس�ان��دیثان مختلف��ت: اذا ورد علیکم ح��ت. در روایت اس��ه اس� پیش گفت�ف��ا خل��ذوه و م��ه فخ��اب الل��ق کت� فاعرضوهما علی کتاب الله فما واف�د پس آن��ما وارد ش��ر ش� کتاب الله فردوه؛ هر گاه دو حدیث مختلف ب�ه��اب الل��ق کت��ه مواف��دام ک� دو را بر کتاب الله عرضه دارید. پس هر ک

است اخذ کرده و آن که مخالف است را رد کنید.

�وع��وان دو ن��اض از این مطلب می ت� به هر حال، با چشم پوشی و اغم�ه��رآن ب��یر ق��رای این روش تفس��ومان)ع( ب� پیشینه حتی در عصر معص�اتی و نفی��ته اثب��ه دو دس��د ب��ا می توان� قرآن یافت. البته این پیشینه ه�ه��رآن ب��یر ق��رای تفس� تقسیم شود. پس در حقیقت چهار نوع پیشینه ب�ت��ه نخس� قرآن وجود دارد که در این جا به آن ها اشاره می شود. البت�د این روش،��د و در بخش نق��د ش� تنها به پیشینه ای اثباتی اشاره خواه

پیشینه های نفی آن مورد تحلیل و تبیین قرار می گیرد.

Page 7:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

پیشینه درون متنی اثباتی

�د و آن را��ه ان��رآن پرداخت��ه ق� کسانی که به اثبات روش تفسیر قرآن ب�ره��تی آن به��ات درس��رای اثب� تنها راه درست می دانند، از خود قرآن ب

می گیرند.

�ه��ه آی��تدالل ب��تی این روش اس� آیه تدبر: نخستین دلیل بر اثبات و درس�ر� �د غی��ان من عن� �و ک� رون القرآن ول تدبر است که می فرماید: أفال یتدب�ر از� الله لوجدوا فیه اختالفا کثیرا؛ آیا در ]معانى[ قرآن نمىاندیشند؟ اگ

(۸۲جانب غیر خدا بود قطعا در آن اختالف بسیارى مىیافتند.)نساء، آیه �ان��ل می��اهنگی کام� اینان استدالل می کنند که این آیه بر انسجام و هم�یر� آیات قرآن داللت دارد. از جمله نتایجی که عالمه طباطبائی در تفسر ���ه هم و مفس��اظر ب��رآن ن��ات ق��ه آی��ت ک��وده، آن اس� این آیه بیان نم یکدیگرند؛ چراکه قرآن کریم دارای انسجام کامل است و همه مطالب�اهده��ه اختالفی در آن مش��د و هیچگون��گ میباش��دیگر هماهن��ا یک� آن ب

�یزان، ج ��ائى، الم��ین طباطب��ید محمدحس��ود.) س��۱۹، ص ۵نمیش��۲۱٫) �نی� مفاد این آیه که به صورت قیاس استثنایی بیان شده، این است؛ یع�ا� هیچگونه اختالفی در سراسر قرآن مجید نیست. منظور این جمله تنه�ت،� بیان عقد سلبی قضیه نیست که بین معانی قرآن هیچ اختالفی نیس بلکه مراد تبیین عقد اثباتی آن است؛ یعنی همه مفاهیم قرآنی منسجم�وای� و هماهنگاند و به یکدیگر انعطاف و گرایش دارند و هر آیه در محت�ا��ا ب��طه ی��دون واس��ر ب��ه دیگ��وای آی��ه محت� خود صادق است و نسبت ب

واسطه مصدق میباشد.�رای��رآن ب��ه ق��رآن ب��یر ق��ات روش تفس� البته این آیه هیچ داللتی بر اثب�وان از این� فهم آیات ندارد؛ زیرا عدم اختالف به معنای آن نیست که بت�یز در��دبر ن��ه ت��تور ب��ود. دس��ده ش��رآن فهیم��ون ق��ایق و بط� روش حق�ه��رآن هم��دبر در ق��ا ت� راستای فهمیدن عدم اختالف است؛ نه این که ب�ده می��ت فهمی��ر اس��از بش� معارف و حقایق و بطون قرآن که مورد نی�ه این روش� شود. باید توجه داشت که این نقد ناظر به کسانی است ک�د می��وان موی��ه عن��بر ب��نت معت��ترت و س��ه ع��د و ب� را اصالت می دهن

�رجعیت۵۹نگرند. در حالی که در خود قرآن یعنی آی�ه ��اء، م��وره نس� س�ت، پس��ده اس��رار داده ش��امبر)ص( ق��اب، پی� حل اختالف و فصل خطچگونه است که تنها پیامبر)ص( و عترت)ع( به عنوان موید می نگرند.

ذی۷آیه ام الکتاب: خداوند در آیه �و ال� سوره آل عمران می فرماید: هابهات ���ر متش� أنزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هن أم الکتاب وأخ�اء��ه وابتغ� �اء الفتن�بعون ما تشابه منه ابتغ ذین فی قلوبهم زیغ فیت فأما الا به کل اسخون فی العلم یقولون آمن الله والر تأویله وما یعلم تأویله إال

Page 8:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�اب��ه این کت��ى ک��ت کس��اب؛ اوس� �وا األلب� أول ر إال �ذک� نا وما ی من عند رب�ریح و��ات محکم ]ص��تاد. پارهاى از آن، آی��رو فرس��و ف��ر ت��رآن[ را ب� ]ق�ه��ابهاتند ]ک��ر متش��د و ]پارهاى[ دیگ��اس کتابن��ا اس��ت. آنه��ن[ اس� روش تأویلپذیرند[. اما کسانى که در دلهایشان انحراف است براى فتنهجویى و طلب تأویل آن ]به دلخواه خود،[ از متشابه آن پیروى مىکنند، با آنکه�ه[��ان ک��د. ]آن��ى نمىدان��هداران در دانش کس� تأویلش را جز خدا و ریش�ه محکم و چ�ه متش�ابه[ از� مىگویند: »ما ب�دان ایم�ان آوردیم، هم�ه ]چ�ذکر نمىش�ود.بای�د� جانب پروردگار ماست«، و جز خردمن�دان کس�ى مت�ت؛��یر اس��یر از تفس��ه غ��ت ک��ل اس��خن از تاوی��ه س� گفت در همین آی�ر از��د فرات��اویلی بخواهن��رش ت��ا نگ� بنابراین احتمال این که اهل فتنه ب�ود��د وج��یزی کنن��ه انگ� تفسیر ، از این آیات متشابه سوء استفاده و فتن دارد؛ از این رو، خداوند در حوزه تاویل بر نقش راسخون در علم تاکید

شده که همان اهل بیت)ع( بر اساس روایات تفسیری هستند.�ته��ابه دس��ته محکم و متش��ه دو دس��رآنی ب� این آیه می گوید که آیات ق بندی می شود و آیات محکم، همان ام الکتاب یعنی مادر است که باید�وای آن را��وم و محت��د و حقیقت مفه��ه او بازگردان��ابه را ب��د متش� فرزن شناخت. پس با ارجاع آیات متشابه به محکم که همان تفسیر قرآن به

قرآن است، می توان حقایق آیات و مفاهیم آن را به دست آورد.�ا� �دیث کتاب�ل أحسن الح ه نز آیه مثانی: خداوند در قرآن می فرماید: الل�ودهم�هم ثم تلین جل ون رب ��ذین یخش �ود ال� متشابها مثانی تقشعر منه جله ه یهدی به من یشاء ومن یضلل الل ه ذلک هدى الل وقلوبهم إلى ذکر الل�ورت(��ه ص��تاده )ب��رو فرس��ار را ف��ترین گفت� فما له من هاد ؛ خداوند به�ق��ان و عم��انت بی��ظ و مت��احت لف��ات آن در فص��ام آی��ه تم��ابى )ک� کت�اتش��ک از آی��ر ی��ازگار و ه��ا هم س��دیگر و ب��بیه یک� محتوى( همانند و ش�نیدن( آن��ت از )ش��رى اس�ر دیگ �� معطوف به دیگرى و روشنگر و مفس�د،��رزه مىافت� پوستهاى )بدن( کسانى که از پروردگارشان مىترسند به ل�دا��دا پی��ه خ� سپس پوستها و دلهایشان نرم شده و آرامش و اطمینان ب�ر ک�ه را بخواه�د ب�دان� مىکنند. این )حالت( هدایت خداوند اس�ت ک�ه ه�اتش را��ذارد )توفیق� راهنمایى مى کند، و هر که را خدا در گمراهى واگ�ه��ر، ای��ود .)زم��د ب��ایى نخواه��ز او را راهنم��د( هرگ��لب کن� از او س

�ت و از اینرو،۲۳��گ اس� (بنابراین، قرآن کریم یک واحد منسجم و هماهن�تلزم�ر، مس ���ارح و مفس� تمسک به یک آیه بدون رجوع به سایر آیات ش�اس،��ر این اس��ت و ب��اص آن اس��اه خ��ور از جایگ� خارج ساختن آیه مزب�ت و��رآن اس��اهنگی ق��جام و هم��ظ انس��ه حف� تفسیر قرآن به قرآن مای�رآن��وا الق� �ل »جعل��رآنی از قبی��ات ق��ایر آی��تمداد از س� تفسیر بدون اس

�جم۹۱عضین«)حجر، آیه ��د و منس��ر واح��ردن پیک��اره ک��اره پ��نی پ� (، یع(۹۹، ص ۱قرآن، خواهد بود. ) همو، تفسیر تسنیم، ج

Page 9:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

این سخن وزین است، ولی سخن این است که برای فهم قرآن باید از این روش فقط استفاده ک�رد؛ ی�ا این روش ب�ه تنه�ایی ن�اقص اس�ت و

نمی تواند به عنوان تنها ابزار ساختمان تفسیر از آن سود برد.�ف��ده: یکی وص��رآن آم��ات ق��ل آی��اره ک��ژگی درب��ه، دو وی� در این آی�لوب� »متشابه« )شبیه یکدیگر(؛ که ناظر به همگونی و یکدستی در اس

�ان، ج ��ى، مجمعالبی��ن طبرس��لبن حس��ت.) فض� ، ص۸و معارف آن اس�یزان، ج ۷۷۲���ائى، الم���ین طباطب���ید محمدحس�� ( و۱۹۱٫، ص ۱۲ ؛ س

�ه��نی« ب��اده »ث��ه از م� دیگری واژه »مثانی« )مکرر از نظر مضمون( ک ،۱۲معنای انعطاف ب�وده ) س�ید محمدحس�ین طباطب�ائى، الم�یزان، ج

�درالمنثور، ج ۱۹۱ص ��ازگاری۶۱۰٫، ص ۵ ؛ جاللالدین سیوطى، ال� (و س�د��افی، میتوان��نین اوص��ایج چ��اند. یکی از نت� و وفاق میان آیهها را میرس�دد��ات متع��ه آی� همگونی و پیوند معنایی میان آیات باشد یا به گونهای ک�وادى��ه ج��اند. )عبدالل��دد رس��دیگر م� بتوانند به فهم درست و کاملتر یک

�رآن، ص ��رآن در ق��رایش۱۴۰آملى، ق��اف و گ��اء« )انعط��ای »انثن� (معن�ری��ا دیگ��الب ب��دام از مط��ر ک��ه ه��ت ک��ه این اس��اب( ب� مطالب یک کت روشن یا روشنتر میگردند. چنین کتابی که تمام آیات آن با هم انعطاف�ارح داخلی خویشاند.��دیگر و ش��دیگر، م�بین هم�ر یک � دارند، حتم�ا مفس

۶۰�۵۹) همو، سرچشمه اندیشه، ص )مبانی درون متنی از قرآن

�رآن«��ه ق� البته آقای علی فتحی در مقاله »مبانی قرآنی تفسیر قرآن ب�ه��رآنی این گون��انی ق��اس مب��ر اس� مبانی این روش را در چهار دسته ب

دسته بندی کرده است:

۱ : هماهنگی آیات با یکدیگر٫�رآن��ات ق��وع آی��اهنگی مجم��رآن، هم��ه ق��رآن ب� یکی از مبانی تفسیر ق کریم است. بیتردید، قرآن از یک پیوستگی نظاممند برخوردار است. با�ژه� وجود تنوع و گستردگی مطالب در آیات قرآنی، یکی از امتیازات وی�رآن��ت. گ�ویش ق��الب آن اس��ان مط� قرآن نبود اختالف و تناقض در می چنان استوار است که از هرگونه اختالف گویی یا تضاد در گفتار به دور

است؛

ساختار کلی قرآن بر اساس اصول محاوره عقالیی:۲٫ شیوه و سبک بیان قرآن در رساندن پیام، همان شیوه زبان عمومی و�لمان از��مندان مس��ت. اندیش��اوره عقالیی اس��ول مح��اس اص��ر اس� ب�لوب��ان اس��رآن، هم��ان ق��لوب زب��ه اس� دیرزمان بر این باور بودهاند ک

Page 10:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

تفهیم و تفاهم عقال وعرف عمومی مردم در انتقال معناست و خداوند متعال نیز سبک جدیدی برای ابالغ پیام خود ابداع نکرده است. این امر�ر��ت و اگ��وم و ب�دیهی اس� از نظر بسیاری از اندیشمندان ی�ک ام�ر معل�ی��انی خاص��بک بی��ارف و س��ول و متع��ان معم��یر از زب��انی غ� شارع، زب�ام��د ام� تأسیس کرده بود به دست ما میرسید. و برخی از بزرگان مانن�ان��ان زب��نت را هم��رآن و س��ان ق� خمینی قدسسره و مرحوم نائینی زب�د،��یروی میکن��انی پ��تحکم زب��ای مس��د و بن��ه از قواع��رف و عقال، ک� ع�ودن��ل فهم ب��رآن و قاب��دایتهای ق� دانستهاند. همگانی بودن خطابها و ه�ه��رآن ب��ان ق��ودن زب� عموم گزارههای آن، اصلیترین مستندات عرفی ب�افت عقالیی از� شمار میرود. با سابقهترین دیدگاه در این خصوص، رهی�ق� زبان دین به طور عموم و از زبان قرآن به طور خاص است، که طب�ول���رف و اص���ان رایج ع���ود، زب���ای خ���ه آموزهه�� آن دین، در عرض

عقالییرارعایتکرده، و برخالفآنعملنکردهاست؛

داللت استقاللی قرآن در بیان مقاصد: ۳٫�یاری� داللت استقاللی قرآن در بیان مقاصد، بدین معناست که مفاد بس�ای��ت. مقتض��ن اس��وم و روش� از آیات بدون مراجعه به غیر قرآن، معل�د��ه غیرنیازمن� نور بودن قرآن کریم آن است که قرآن در بیان خویش ب�رآن��وده، ق��ل ب�ن اص نباشد؛ زیرا در صورت نیاز به مبینی دیگر، آن مبی�ور��ا ن��رآن ب��رفتن ق��رار گ��ابع ق� کریم فرع آن خواهد بود و این فرع و ت�تقل��ود، مس� بودن آن ناسازگار است. از اینرو، قرآن در بیان مقاصد خ

است؛

ساختار قرآن بر اساس محکم و متشابه: ۴٫ طبق بیان خود قرآن کریم، آیات آن بر دو قسم »محکم« و »متشابه«�ات محکم�ات هن �ه آی �اب من ذی أنزل علیک الکت تقسیم میشود: »هو ال

�ات محکم،۷أمالکتاب وأخر متشابهات.«)آلعمران، آیه ��ه، آی� ( در این آی�ت و��د اس��ع و مقص� »امالکتاب« معرفی شدهاند. »ام« به معنای مرج�ود.��ع میش��ع واق��ر مرج��ات دیگ��رای آی��ه ب��اتی ک��نی: آی� »امالکتاب« یع�ه� محکمات به تصریح قرآن، آیات مادر و مرجع هستند؛ با این ویژگی ک خود هیچ ابهامی نداشته، برطرفکننده ابهام و تشابه از آیات متشابهند؛�د و��توار باش��ود محکم و اس��دلول خ��ه در م��ت ک� چون محکم آیهای اس�ت؛� معنای مراد آن به غیر مراد اشتباه نشود. و متشابه برخالف آن اس�راد� آیاتیکه چند وجه معنایی شبیه به هم داشته و روشن نیست کدام م�اطب و��د از ذهن مخ��ه محکم، تردی��ابه ب��ات متش��اع آی��ا ارج� میباشد. ب�ای��یاری از کتابه��ود. در بس��داق زدوده میش��خیص مص� مفسر برای تش�ل��ر آن، اص� لغت، یکی از معانی حقیقی »ام«، یا معنای حقیقی منحص

Page 11:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�لی واژه��ای اص��ت معن��د نیس��ت، ولی بعی��ده اس� و پایه اشیا دانسته ش�ای��یت آن، معن��ا از خصوص��د این معن��ا تجری��ه ب��د ک��ادر باش� »ام«، م انتزاعی اساس و پایه برای این واژه شکل گرفته باش�د. رون�د ط�بیعی�وس��وس و ملم� وضع الفاظ این است که واژگان نوعا در معانی محس وضع شدهاند، سپس به معانی انتزاعی و نامحسوس گسترش مییابند.�میل� از اینرو، مراد از »ام« همان معنای مرجع است. ازهری از ابن ش�بی این واژه،��ای ترکی��ت. از اینرو، کاربرده� همین معنا را نقل کرده اس معن�ای کن�ایی دارد و هم�واره بی�انگر مح�وریت و مرک�زیت ب�ه تناس�ب�ات محکم از��د: آی��یز میگوی��دجواد بالغی ن��د. محم� مضافالیه خود میباش نظر ذاتشان »ام« و اصل و مرجعی برای تبیین و توضیح آیات متشابه�ادر��ای متب��ر همین معن��یز ب��ریقین ن��تهای از ف�ران برجس �� هستند. مفس�ات��یر آی��ات محکم در فهم و تفس��رجعیت آی��ز در م��یدهاند و هرگ� رس

متشابه، تردیدی به خود راه ندادهاند؛

پیوند معنایی آیات هر سوره: ۵�ف��ورههای مختل��ات س��ا آی��وره ی��ک س� اعتقاد به ارتباط معنایی آیات ی�ر� قرآن یکی از مبانی دیگر تفسیر قرآن به قرآن محسوب میشود و اگ معتقد باشیم مجموعه آیات یک سوره با یکدیگر پیوند معنایی دارند، در�ات��اظ آی��دون لح��وان آن را ب� مقام تفسیر هر آیهای از یک سوره، نمیت�نی��اظ این مب� دیگر س�وره م�ورد نظ�ر تفس�یر ک�رد. ط�بیعی اس�ت لح�أثیر آن� میتواند در تفسیر آیات یک سوره تأثیر بسزایی داشته باشد و ت به ویژه در تفسیر سورههایی که یکجا ن�ازل ش�دهاند، بس�یار روش�ن و�ورت��ه ص��ورهها ب��یاری از س��ات بس��ه آی��ت. گرچ� بینیاز از استدالل اس پراکنده و در طول زمان نازل شدهاند، ولی این حقیقت را که آیات هر سوره یک پیوند و انسجام ویژهای دارد نمیتوان نادیده گرفت. از اینرو،

�ند��وی میباش��اط معن��زولی، دارای ارتب��ز ن��ه…در عین عدم تمرک� عالم�رفا مجموعهای از��وره ص��ر س� طباطبائی بر این نکته اصرار دارد که ه�ر� آیات پراکنده و بدون جامع واحدی نمیباشد، بلکه یک وحدت فراگیر ب�ر��اند. از نظ��ات را میرس� هر سوره حاکم است که پیوستگی معنایی آی ایشان، در هر سوره غرض واحد و نوعی وحدت تألیف و تمامیت وجود�د� دارد؛ غرضی که مانند رشتهای محکم تمام آیات آن را به یکدیگر پیون�وره��ز س��ت، بج� میدهد. این قاعده در تمام سورهها رعایت گردیده اس�ات� »برائت«، که آن به حکم روایات ائمه اطهار علیهمالسالم، دنباله آی�یز��راح« و ن��حی« و »انش��وره »ض��نین س��ت. همچ� سوره »انفال« اس�مالله��ا »بس� سوره »فیل« و »ایالف« با اینکه یک سوره هستند، ولی ب�رض��ابراین، همین غ��ت. بن��اده اس� الرحمن الرحیم« بین آنها فاصله افت�رآن��ات ق��رخی از آی��راد ب��ف م��رای کش��بی ب� واحد میتواند قرینه مناس

Page 12:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�ت��ات دس��رخی آی��ود ب� باشد؛ و با توجه به همین قرینه میتوان به مقص�رفت ��ه مع��د: مجل��اه کنی��افت. )نگ��ماره ۱۳۸۸ی��رآنی۱۳۶ ش��انی ق� ، مب

تفسیر قرآن به قرآن، علی فتحی(

پیشینه برون متنی اثباتی�تی��انیت و درس� بیرون از متن خود قرآن، نیز ادله و شواهدی برای حق�اره می��ا اش� این روش بیان شده است که در این جا به برخی از آن ه

شود:�دم اختالف میفرمای�د: »� و…امیرالمؤمنین با استفاده از آی�ه ت�دبر و ع

بحانه و ���ال س�ه ال اختالف فیه فق ذکر أن الکتاب یصدق بعضه بعضا و أن�اهره��رآن ظ��یرا و إن الق� لو کان من عند غیرالله لوجدوا فیه اختالفا کث�ی از آن��ه بعض��ت ک��وده اس� أنیق و باطنه عمیق؛ خداوند در قرآن فرم�ت.��رآن هیچ اختالفی نیس� بعض دیگر را تصدیق می کنند و این که در ق�رآن��دا این ق��یر خ��زد غ� پس خداوند در این باره می فرماید: و اگر از ن�رآن��ه ق��د و این ک��ادی می یافتی��یار زی��ه در آن اختالف بس��ر آین��ود ه� ب

(؛۵۷، ص ۲۰ظاهرش زیبا و باطن آن ژرفا است« ) نهجالبالغه، خطبه �دق و��رآن، مص� پس از این سخن فهمیده می شود که برخی از آیات ق�یرى��یره تفس��وادى آملى، »س��ه ج��تند.)عبدالل��ر هس�ر بعض دیگ �� مفس

(۸۷، ص ۲عالمه طباطبائى«، شناختنامه عالمه طباطبائى، ج �ه��اب الل��د: »إن کت��ا دارن� اما باید گفت که امام علیهالسالم در همان ج�ع� لیصدق بعضه بعضا وال یکذب بعضه بعضا، و لکنک لم ترزق عقال تنتف�دیگر را��تند و یک��ر هس��رخی دیگ� به؛ برخی از آیات کتاب خدا، مصدق ب تکذیب نمیکنند؛ ولی به تو عقلی روزی نشده که به قرآن انتفاع بری«.�ه ب�رای� پس این گونه نیست که هر کسی بتواند به آن برسد به ویژه ک�انی��د، پس کس��دان نمی رس��ی ب� قرآن ژرفا و باطنی است که هر کس که حتی با بهره گیری از تفسیر قرآن به قرآن به قرآن بپردازند تنها در�د،��ی دارن��رآن دسترس� می یابند که اختالفی در آن نیست و به سطح ق�انه ای از��ود نش��ند. این خ��اطن آن نمی رس��ا و ب��ق و ژرف��ه عم� ولی ب�د امت را��ه مقاص� نقص این روش است ؛ زیرا به تنهایی نمی تواند هم�ه��ار آن ب� برآورده سازد و بتواند به تنهایی منبع تمدنی باشد، بلکه در کن

عترت )ع( نیاز است.

از پیامبر بزرگوار اسالم)ص( در منابع اهل سنت نقل شده است که۲٫ فرمود: »ان القرآن لیصدق بعضه بعضا«؛همانا قرآن برخى ]از آیاتش[�دین علی��دی، عالء ال� برخى دیگر را تصدیق ]و تأیید[ مىکند.) قادری هن بن حسام الدین، کنز العمال فی سنن األقوال و األفعال، محقق: بکری

Page 13:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�قا، ج ��فوه الس��انی، ص��اله،۲۸۶۱، ح ۶۱۹، ص ۱حی��ه الرس� ، مؤسس ق؛ کنز العمال فی سنن األقوال و األفعال، ج۱۴۰۱بیروت، چاپ پنجم،

(۲۸۶۱، ح ۶۱۹، ص ۱

�ه و۳٫� رون ب ��ه تبص �اب الل� �ود: » کت��یز فرم��نین علی)ع( ن��یر المؤم� امه على ��هد بعض ��ه ببعض و یش ���ق بعض��ه و ینط� معون ب �� تنطقون به و تس�ه��ایق را[ و ب��د ]حق��ا آن می بینی��ه ب��ت ک� بعض؛ قرآن، کتاب خداوند اس کمک آن سخن ]حق[ می گویید و می شنوید و بعضى از آیات آن بعضى دیگر را توضیح می دهند و بعضى از آن به ]تفسیر و تأویل[ بعضى دیگر�ه،��ین، نهج البالغ��د بن حس��ی، محم��ریف الرض��د«.) ش��واهى می دهن� گ

�ه ��رت، خطب��بحی، هج��اپ اول،۱۹۲، ص ۱۳۳محقق: صالح، ص� ، قم، چق(۱۴۱۴

سیره و روش »پیامبر اسالم)ص( و اهل بیت)ع(، در تعلیم و۴٫تفسیر قرآن کریم

�یر–��د- همین روش تفس� به طورى که از احادیث تفسیرى آنان بر می آی�یزان فی��ین، الم��د حس��ید محم� قرآن به قرآن است «.) طباطبایی، س

�رآن، ج ��یر الق��المی، قم، ۱۲، ص ۱تفس��ارات اس��تر انتش� ق(۱۴۱۷، دف�وم )علیهم��ان معص��لم و امام��ه و س��ه و آل��ه علی� رسول اکرم صلی الل�ات��یری، آی��های تفس� السالم ( در داوریها و احتجاجها و در پاسخ پرسش�ر��ورد نظ��ه م� قرآن را به یکدیگر ارجاع میدادند و با سایر آیات قرآن آی�الم (��ه الس��نین )علی� خود را تفسیر میکردند؛ چنانکه حضرت امیرالموم�املین )��ولین ک��عن أوالدهن ح��دات یرض��ه و الوال��ه کریم�از جمع بین آی

�ه ) ۱۰۵��هرا …( و آی��ون ش��اله ثلث��ه و فص��تفاده۱۰۶( )… حمل� ( اس کردهاند که از نظر قرآن کریم حداقل دوران بارداری بانوان شش ماه�ام ب�ه��ه ب�ر اث�ر اته��ی ک��اس، حکم رجم را از شخص� است و بر این اس

�تند . )��رت۱۰۷بزهکاری، به آن محکوم شده بود برداش��نین حض� ( همچ�اجد� امام جواد )علیه السالم ( با ضمیمه کردن آیه شریفه ) و أن المس

�دیهما ۱۰۸( )…لله ��اقطعوا أی� (۱۰۹ )…( به آیه و السارق و السارقه ف�تهاند )��ت دانس��تان دس��ع انگش��ارق را قط��د س��ه۱۱۰ح��الی ک� (؛ در ح

�ارقه��ارق و الس��ه ) و الس��وص آی��ه خص� افراطیان از خوارج با استناد ب�د…� ( معتقد بودند دست دزد باید از شانه قطع شود؛ زیرا بر همه آن ی

�ه��خ زراره ک��الم ( در پاس��ه الس� اطالق میشود! همچنین امام باقر )علی�ربتم فی األرض فلیس علیکم��ریفه و اذا ض��ه ش��ه از آی��ید: چگون� پرس

�لوه )��روا من الص��ت، حکم۱۱۱جناح أن تقص��زام نیس��انش ال��ه لس� ( ک�اح در� لزوم قصر در نماز مسافر استفاده میشود، فرمودند: تعبیر ال جن�اح��ر فال جن��بیت أو اعتم��ه فمن حج ال� این آیه نظیر ال جناح در آیه کریم

Page 14:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�ا )��وف بهم��ه أن یط��ت )۱۱۲علی��ود از آن حکم۱۱۳( اس��ه مقص� (، کلزومی است، نه رجحان صرف .

- حدیث امام باقر5یء۵٫ ���د: لیس ش� امام باقر)ع( در تایید تفسیر قرآن به قرآن می فرمای

�ه��ه مما ال یعلم� ه فی کتاب �اطق عن الل� �ل ن��ه دلی� ه إال علی �اب الل� من کت�ان��ه در هم�اس؛ هیچ مطلبى در کتاب خدا یافت نمی شود مگر این ک الن�ردم��ه م��ایى ک��ر آن داللت دارد، از چیزه� کتاب، دلیلى گویا از خداوند ب�حح،� نمی دانند. )برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مص

�دین، ج ��دث، جالل ال��اپ۲۷۰، ص ۱مح��المیه، چ� ، قم، دار الکتب اإلسق.(۱۳۷۱دوم،

آموزش روش برداشت از قرآن از سوی اهل بیت)ع(: ۶٫�واه� روایاتی که به آموزش روش تفسیر و برداشت اشاره دارد، خود گ�ار در� و دلیلی بر درستی این روش است. به عنوان نمونه : حضرت بق

�د: ��ام می فرمای��زارش نم��ام…مقام نهی دوانقی از قبول گ��ان النم� ف�ق بنب�اء…شاهد زور ��الی: ان ج�اءکم فاس��ه تب�ارک و تع��ال الل� و قد ق

�امعه آدمی��ودن س��ئول ب� فتبینوا . هم چنین استدالل آن حضرت بر مس در این راستا است: أما سمعت الله یقول: ان السمع و البصر و الفؤاد�ش��ه پرس��رت ب��خ آن حض� کل أولئک کان عنه مسئوال . و همچنین پاس�ذا و��رف ه��د: یع��ه می فرمای� عبداألعلی درباره کیفیت وضوی جبیره ک�ل علیکم فی��ا جع��الی: م��ه تع��ال الل� أشباهه من کتاب الله عزوجل . ق�رج در��تناد ب�ه نفی ح��رت ب�ا اس� الدین من حرج امسح علیه که آن حض�ح کن . و� قرآن و حرجی بودن گشودن زخمبند فرمودند: بر جبیره مس�د بن��ه زراره و محم��الم ( ب��ه الس��اقر )علی��ام ب��رت ام��خن حض� نیز س

�ول: و اذا…مسلم درباره نماز مسافر می فرماید: � ان الله عزوجل یق�ار��اله . فص��روا من الص��اح أن تقص� ضربتم فی األرض فلیس علیکم جن التقصیر فی السفر واجبا کوجوب التمام فی الحضر . قاال: قلنا له: انما�ف أوجب��وا فکی��ل افعل� قال الله عزوجل: فلیس علیکم جناح ؛ و لم یق�روه: فمن حج� ذلک؟ فقال أولیس قد قال الله عزوجل فی الصفا و الم�ت��ه داش��د توج� البیت أو اعتمر فال جناح علیه أن یطوف بهما . البته بای�ت؛ ولی��رآن نیس��ه ق��رآن ب� که این دسته روایات اثبات روش تفسیر ق�رآن حکم و ح�ق را ب�ه دس�ت آورد را� این که می توان با مراجعه ب�ه ق�ه این روش� بیان می کند. اما سخن در این است که آیا می توان تنها ب�ه��ازی ب��ر نی��القرآن و دیگ��رآن ب� بسنده کرد و بگوییم: حسبنا تفسیر الق�ازی ب�ه� روش های دیگر به ویژه مراجعه ب�ه تفس�یر م�اثور نیس�ت و نی�بک زن�دگی ب�ه� روایات تفسیری نداریم یا بگوییم در تامین فلس�فه و س

همین قرآن و روش تفسیری آن بسنده می کنیم؟!!

Page 15:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

روشی معروف اهل سنت در تفسیر قرآن:۷٫ ابن کثیر، از مفسران معروف اهل سنت می گوید: »اگر پرسیده شود�رین روش،��ه برت� بهترین روش تفسیر قرآن چیست؟ جواب آن است ک�ماعیل بن��قی، اس��یر دمش� روش تفسیر قرآن به قرآن است«.)ابن کث

�یروت، ۹، ص ۱عمرو، ج � ق.( همین کالم از۱۴۱۹، دار الکتب العلمیه، ب�د،��ید محم� برخی دیگر از اهل سنت نیز نقل شده است.) طنطاوی، س

�ر،۸، ص ۱التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، ج ��ت مص� ، انتشارات نهض�اب��یر الکت��یز فى تفس��رر الوج� قاهره، بی تا؛ اندلسی، ابن عطیه، المح

ق.(۱۴۲۲، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۰، ص ۱العزیز، ج

�ن از۸٫��ونه اى روش��وان نم��ه عن��یرش ب� عالمه طباطبائى)ره(، که تفس�اس� تفسیر قرآن به قرآن شناخته شده است، بر این باور است که اس و بنیان تفسیر معصومان)ع( را تفسیر قرآن به قرآن شکل داده و این�وهى��ه حجم انب� روش، شیوه رایج تفسیر آنان است، ایشان معتقدند ک�راى��ه ب��ک آی��ه ی��تدالل ب��وع اس��ومان)ع( از ن��یرى معص� از روایات تفس�دن��کار ش��راى آش� توضیح آیه اى دیگر و یا استشهاد به مفهوم یک آیه ب�ت.��رآن اس��ه ق��رآن ب��یر ق��ان تفس��ت، و این هم��ر اس��ه دیگ��اى آی�معن

�رآن، ج ��یر الق� ، ص۱) طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسق(۱۴۱۷، دفتر انتشارات اسالمی، قم، ۱۲

نواقص روش تفسیر قرآن به قرآن

�ای��ار روش ه��ک روش در کن��وان ی��ه عن� روش تفسیر قرآن به قرآن، ب�ایی نمی توان�د��ه تنه��یرد؛ زی�را این روش ب��رار گ��ر ق��د م�د نظ� دیگر بای مقاصد و مفاهیم قرآن را استنباط و استخراج و در اختی�ار م�ا بگ�ذارد. به سخن دیگ�ر، روش تفس�یری ج�امع آن اس�ت ک�ه ب�ا به�ره گ�یری از�نت و��اثور از س��ه م��یرد و هم� روش های عقلی)درایی( و نقلی انجام گ�نده� سیره اهل بیت)ع( مورد استفاده قرار گیرد و تنها به یک روش بس

نشود. از نظر آموزه های قرآنی، اصوال در فهم و مقاصد به ویژه بطون آیات�ود��ه خ��وان ب��دگی نمی ت��بک زن��فه و س� قرآنی و احکام و جزئیات فلس�اقص� قرآن اکتفا کرد؛ زیرا اگر بخواهیم بدان اکتفا کنیم، دینی نیمه و ن خواهیم داشت؛ زیرا خود قرآن تبیین و تفسیر و تاویل آیات را به عهده

Page 16:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�ده��ته ش� پیامبر)ص( و عترت طاهره)ع( گذاشته و از پیامبر)ص( خواس�ردن��ه آن گ��ا ب��ده ت��ته ش� تا به تبیین آیات بپردازد و از مردم نیز خواس

�ه ��ر، ای��د)حش��ات بپذیرن��امبر)ص( را در نفی و اثب� ؛ آل۷نهند و سخن پی و آیات بسیار دیگر(، پس چگونه۵۹؛ نساء، آیه ۱۳۲ و ۳۲عمران، آیات

�ه��رآنی را ب��ایق ق� می توان تنها به مدد روش تفسیر قرآن به قرآن حق�تی��ارف هس��رده و مع��ردازی ک��ه پ��اس آن نظری��ر اس��ت آورد و ب� دس�رد و��یین ک��دگی را تب��م زن��ت آورد و راه و رس� شناختی قرآن را به دس احکام و باید و نبایدها را استخراج و فلسفه و سبک زندگی را مشخص

نمود؟!

�ل بیت��امبر)ص( و اه��یره پی��نت و س��رآنی و س��ای ق��وزه ه��ر آم� از نظ�ک روش در��ا ی��رآن تنه��ه ق��رآن ب� عصمت و طهارت)ع( روش تفسیر ق�بر و��اثور و معت��ات م��ر روای��نی ب� کنار بهره گیری از روش تفسیری مبت�ای��وزه ه��ر آم��ت. از نظ��ومان اس��امبر)ص( و معص��یره پی��نت و س� س�ل��ترت)ع( قاب��رآن و ع��ه ق��ا از دریچ��الم تنه� وحیانی قرآن و اسالم، اس�ه��رآن ب��ار ق��ا در کن��ه تنه��ترت)ع( ن��را ع��ت؛ زی��را اس� فهم و درک و اج�ه��ت بلک��الم در م�رجعیت علمی اس��لی اس��ع اص��غر منب� عنوان ثقل اص�رجعیت��ا م��رآن تنه��ر، ق��خن دیگ� مرجعیت عملی نیز آنان هستند. به س�ا و��اهره)ع( و اولی��ترت ط��وان ع��ه عن��ل بیت)ع( ب��ا اه� علمی دارد، ام�یز���رجعیت عملی ن���امبر)ص( از م���د پی���وم)ع( همانن���ان معص�� امام�ان��ه آن��د ب��اد آن بای��رای مف��رآن و اج��ل ق� برخوردارند و برای فهم تاوی

مراجعه کرد؛ زیرا آنان تبیین گران حقیقی قرآن هستند.

�ده��رآن داده ش��ه ق��رآن ب��یر ق��ه از روش تفس��اریفی ک��ه تع� با نگاهی ب است، می توان نواقص این روش تفسیری را درک کرد. مراد از نقص این است که این روش به تنهایی نمی تواند مفید باشد و مقاصد قرآن�ودن� و شریعت اسالم را برآورده سازد. در حقیقت تاکید بر انحصاری ب این روش به معنای نفی حضور عترت و انکار تبیین گری و تفسیرگری�مت و��ل بیت عص��رجعیت علمی و عملی اه��یز م��ری و ن��ل گ� و تاوی�قیفه��ه پیش از این در س��ان راهی ک��نی هم��ود. یع� طهارت)ع( خواهد ب�لی و��یر اص��الم را از مس� بنی ساعده پی ریزی و پایه ریزی شده و اس�ال و��ته و ح��ای در گذش� صراط مستقیم دور ساخته است و موجب بالی�وه� آینده شده و می شود که جریان های تکفیری یکی از مصادیق و جل

های روشن این انحراف است.

�ده، این��ان ش��یری بی��اره این روش تفس��ه در ب��اریفی ک� با نگاهی به تع�ه� معنا به دست می آید که برای فهم آیه می توان به آیات دیگر مراجع

Page 17:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�د؛��یری باش��ار در روش تفس� کرد؛ اما سخن هرگز نباید به معنای انحص�تفاده��اقول اس��ا از ش��ا تنه��ه م� زیرا اثبات انحصار به معنای آن است ک�یره��نت و س��ون س��ری چ��رازوی دیگ��راز و ت��ه ت��نیم واز هیچ گون� ک�ات در� پیامبر)ص( و اهل بیت)ع( سود نجوییم و احکام و فتاوی و نظری�وم��ی، عل��ه شناس��ی، جامع��ادی، روان شناس��ف اقتص� حوزه های مختل�ومان)ع(��یره معص��نت و س��ه س��ه ب��ا را بی توج� سیاسی، و مانند آن ه

استخراج نماییم و جامعه را بر مدار و محور آن بنا نماییم.

�وان��ه می ت��ده ک� در تعاریف به گونه ای از این روش سخن به میان آم�ابه و��ات متش��ه آی��ایی ک��ا در ج��رداین روش تنه��تنباط ک��ه اس� این گون�ابه و��ات متش��ایی آی��ر در ج� یکسانی باشد، قابل استفاده است؛ اما اگ�ا��نیم؟ این روش در آن ج� یکسانی نداشته باشیم، آن گاه باید چه کار ک�اور��ر این ب��وادی آملی ب��ه ج��د آیت الل� ساکت است؛ مثال کسانی همانن

�ه ��دارد؟ از این رو، در۳۱است که آی��ابه ن��د و متش��ره همانن��وره بق� س�ات��ت؟ آی��ا« چیس��ماء کله��راد از این »علم االس��ه م��ش از این ک� پرس�وم تعلیم� متشابه ای نداریم که با ارجاع این به آن ها پاسخی برای مفه�ایل و��رت آدم)ع( مس��تان حض��ه در داس��ت آوریم. البت��ه دس� االسماء ب�ان نش�ده��رآن ب�رای آن بی��ابه ای در ق��ه مش��ت ک��رح اس��ارفی مط� مع است؛ یعنی تنها یک بار در یک آیه مطل�بی بی�ان ش�ده اس�ت ک�ه قاب�ل

فهم و دسترسی از طریق روش قرآن به قرآن نیست.

�ک روش��ه این روش ی��ود ک��تنباط می ش��ا اس��اریف این معن� پس از تع�اربرد��ایی ک��ا در ج��را تنه� کاملی برای فهم آیات یا همه آیات نیست؛ زی�رآنی��اتی از ق� دارد که آیات متشابه و همانندی باشد. البته بر اساس آی

سوره که اصطالح »المثانی« را به کار برده۲۳ سوره حجر و ۸۷مانند �ه��رآنی ب��ات ق��وان در آی��اظر را می ت� می توان استنباط کرد که نوع تن�اظر��اید این تن� دست آورد، ولی همه آیات همه این توانایی را دارند؛ ش�ان.��ه همگ��د و ن��ل بیت)ع( دریابن��امبر)ص( و اه��ون پی� را تنها کسانی چ�ه این� پس اثبات این که این قابلیت در قرآن است، بدان معنا نیست ک�ون��رای یکی چ��تی ب��ه ح��ود، بلک��ات می ش��ان اثب��رای همگ��ابلیت ب� ق�ه این��ه می دانیم ک��ا آن ک��د؛ ب��ایت می کن��ود کف��ات ش��امبر)ص( اثب� پی قابلیت برای اهل بیت و عترت)ع( اثبات شده است و تنها آنان در کنار

قرآن به عنوان مفسر و مبین قرآن معرفی شده اند.

تبیین نواقص روش تفسیر قرآن به قرآن

Page 18:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�اک� تاکید بر این روش به عنوان روش انحصاری می تواند بسیار خطرن�ه��د آن را ب� باشد و خروجی هم چون وهابیت، گروه های تکفیری و مانن

دنبال خود داشته باشد.�د��رآن تاکی��ه ق��رآن ب� در آیات و روایات هر چند بر نقش مثبت تفسیر ق شده ، ولی در همان آیات نسبت به انحصارگری و بسنده کردن به این روش هشدار داده می شود؛ زیرا موجب گمراهی انسان می شود. در�ه این روش و در حقیقت��ا ب��دم اکتف��رای ع��ه ب��رخی از ادل� این جا به ب

تبیین نقص روش تفسیر قرآن به قرآن می پردازیم.�د:۸۹آیه مبین بودن پیامبر)ص(: خداوند در آیه ��ل می فرمای��وره نح� س

لمین؛ ��کل شیء وهدى ورحمه وبشرى للمس لنا علیک الکتاب تبیانا ل ونز و این کتاب را که روشنگر هر چیزى است و براى مسلمانان رهنمود و�ه��رآن در آی��ا همین ق��ردیم؛ ام� رحمت و بشارتگرى است، بر تو نازل ک

�ذکر۴۴��ک ال� �ا إلی� �ر وأنزلن� ب �ات والز� ن همین سوره نحل می فرماید: بالبی�ل��ا دالی��ان را[ ب��را آن�رون؛ ]زی هم یتفک ل إلیهم ولعل �ز� �ا ن�اس م ن للن لتبی آشکار و نوشتهها ]فرستادیم[، و این قرآن را به سوى تو فرود آوردیم،�یح دهى، و� تا براى مردم آنچه را به سوى ایشان نازل شده است توض�ام��ه مق��د ک��ت می آی��ه دس��ه ب��ند. از این آی��ان بیاندیش��ه آن��د ک� امی�ن� پیامبر)ص( مقام تبیین همین کتابی است که خودش را تبیان و روش�ه� معرفی کرده است. این تبیین گری به جهاتی است که از جمله در آی

۶۴ �اب إال� �ک الکت� همین سوره این گونه بیان شده است: وما أنزلنا علی�ا ]این[��ون؛ و م� �وم یؤمن�ق �ه ل��دى ورحم�ذی اختلفوا فیه وه ن لهم ال لتبی�ه را در آن اختالف��ه آنچ��ر ب�راى اینک� کتاب را بر ت�و ن�ازل نک�ردیم، مگ�ان��ه ایم��ردمى ک��راى م��یح دهى، و ]آن[ ب��ان توض��راى آن��د، ب� کردهان�ت می��ه دس��ات ب��ته از آی� مىآورند، رهنمود و رحمتى است. از این دس�رآن دارد و هم��ه ق��بت ب��رجعیت علمی نس��امبر)ص( هم م��ه پی��د ک� آی�ا حکم��د ت��ه کنی��ان مراجع��ه ایش��ات ب��نی در مرافع��رجعیت علمی یع� م ایشان را به دست آورده و بر اساس آن عمل کنید. این گونه است که

از رحمت و هدایت الهی بهره مند می شوید.�ه ��ل آی��ه ۴۳سوال از اهل الذکر: خداوند در همین سوره نح��یز آی� ۷ و ن

وحی إلیهم �اال ن� رج �ک إال� لنا من قبل ���ا أرس��د: وم��اء می فرمای� سوره انبی�ردانى��ز م� فاسألوا أهل الذکر إن کنتم ال تعلمون؛ و پیش از تو ]هم[ ج�د، از��ر نمىدانی��تیم. پس اگ��یل نداش��ردیم گس��ان وحى مىک��ه بدیش� ک�ده� پژوهندگان کتابهاى آسمانى جویا شوید. در روایات تفسیری بیان ش�ت و� که اهل الذکر همان اهل بیت)ع( هستند؛ زیرا قرآن همان ذکر اس�کی��تند و ش��رآن هس��لی ق��اطب اص��ه مخ��تند ک� اهل قرآن کسانی هس�رای��د ب��ه بای��تند ک� نیست که اهل بیت)ع( همان اهل الذکر و قرآن هس

تفسیر قرآن و فهم آنان به ایشان مراجعه کرد.

Page 19:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�ه��امبر)ص( ک��ترت پی��ه ع��ود ک� حدیث ثقلین: در این حدیث بیان می ش�د در فهم� همان امامان معصوم)ع( هستند، از قرآن جدایی ندارند و بای�وان��رد؛ یع�نی آن�ان هم م�رجعیت عملی ب�ه عن� قرآن به آنان مراجعه ک�اب��ارک فیکم الثقلین کت��رجعیت علمی: انی ت� اولی االمر دارند و هم م�دی��ه فیه اله� الله وعترتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدی: کتاب الل�تی وان��ل بی��ترتی اه��ماء الی االرض وع��دود من الس��ل مم��ور حب� والن�وض��ردا علی الح��تی ی��ا ح��ا لن یفترق��د اخبرنی انهم��یر ق��ف الخب� اللطی�انت نفیس و��ما دو ام��ان ش��ا؛ »من در می� وانظروا کیف تخلفونی فیهم�ل بیت��ترت و اه��ری ع��رآن و دیگ��دا ق��اب خ��ذارم یکی کت� گرانبها می گ�د� خودم. مادام که شما به این دو دست بیازید هرگز گمراه نخواهید ش�وض��ر ح��ر س��ر ب��وند مگ� و این دو یادگار من هیچ گاه از هم جدا نمی ش

�ذی، ج ���حیح ترم���وثر.«) ص���رت۳۲۸، ۶۶۲-۶۶۳، ص ۵ک���ات حض�� (بیان�ه���ه های عالم���ایش بین المللی اندیش���زدی در هم���باح ی���ه مص�� آیت الل�تراز��ه هم��ود آن چ��ه ش� طباطبایی در تفسیر المیزان( ممکن است گفت�ترت )ع(��ان ع��ده هم��بر آم��ل اک��ار ثق� قرآن به عنوان ثقل اصغر در کن�روجی��د گفت خ��ت؛ بای��ه در روایت اس��یره ک��نت و س��ه س��ت ن� اس�ت.� عترت)ع( چند چیز است که سنت و سیره ایشان یکی از آن ها اس�ه��ت؛ پس مراجع��یده اس� این سنت و سیره از طریق روایات به ما رس�ان��ود هم��تفاده می ش� به سنت و سیره قطعی که از روایات معتبر اس مراجعه به عترت)ع( است. به سخن دیگر، نباید تنها به روش تفسیری�ه��اب الل��بناالله کت��ه حس� قرآن به قرآن اکتفا کرد که به شکلی تمایل ب�ژه روش��ه وی��ر ب��ای دیگ��ار این روش از روش ه��د در کن��ه بای� دارد بلک تفسیر ماثور و عقلی نیز بهره گرفت. عالمه مصباح یزدی می فرماید:�ران��هرهای مهم ای��ه یکی از ش��فری ب��ال پیش س��ل س��دود چه� من ح

�هداشتم که این گرایش در آنجا پیدا شده بود و کسانی می��ا هم� گفتند م چیز را باید از قرآن استفاده کنیم و روایات اعتباری ندارد. شخصی که�ود ت�ا ب�ا م�ا بحث و مجادل�ه� در این زمینه مقداری کار کرده بود آمده ب

�اکند. مقدمات جلسه��ردیم. گفت: آق��حبت ک� ای تشکیل شد و با هم ص من سواالتی دارم و شما از قرآن به من جواب دهید. گفتم اجازه دهید من یک سؤال از شما دارم، شما آن را با قرآن جواب دهید، بعد هرچه

�المخواهید من جواب میمی��گ در اس��وب! گفتم: س� دهم. گفت بسیار خ�رام؟ گفت��ا ح��ت ی��ت آن حالل اس� پاک است یا نجس، و خوردن گوش�ت.� معلوم است سگ نجس العین است و خوردن گوشت آن حرام اس�ا� گفتم: از قرآن این را اثبات کن! گفت این از واضحات است. گفتم بن�ودم��ه مقص� شد ما واضحات و همه چیز را با قرآن اثبات کنیم. گفت: ن این نیست. گفتم: من با قرآن برای شما اثبات می کنم که اصال گوشت�ه من��وذ بالل��ت؟! گفتم: اع� سگ حالل است! گفت: این چه حرفی اس

Page 20:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�اعم��ا على ط�م �ا أوحی إلی محر��د فی م��ل ال أج� الشیطان الرجیم، »قه رجس أو �نزیر فإن�فوحا أو لحم خ ���ا مس� یطعمه إال أن یکون میته أو دمه به«؛ما چهار چیز حرام داریم: گوشت خوک، میته، فسقا أهل لغیر الل

�ا ذبح میخون و چیزهایی که برای بت��ام آنه��ه ن��ا ب�-ها قربانی می شود ی�ه ��ت. در( در بین گوشت۱۴۵شود. )انعام، آی��رام اس��ا ح��ا همین چهارت� ه

�تی میاین آیه اشاره��ال منای به گوشت سگ نشده است. ح��د: اص� گوی�گ از��ت س��یز. گوش� نمی یابم چیزی را که حرام است مگر این چهار چ�گ حالل� اینها نیست. پس طبق منطق شما، معلوم می شود گوشت س

�اتاست! دیگر نتوانست حرفی بزند. گفتم: هرجا با هر آیه� ای شما اثب�ه��ردی از آی��ؤالی ک��ر س��ت، من هم ه� کردید که گوشت سگ حرام اس

�ا خود قرآن می…کنم!کنار آن مطلب شما را ثابت می��د: »و أنزلن� فرمایل إلیهم«؛)نحل، ایه اس ما نز ن للن �ه۴۴إلیک الذکر لتبی� ( تالوت کردن آی

�ه��ک وظیف� یک حرف است، تبیین و تفسیر آیات مطلب دیگری است. ی�د اینپیامبر این است که آنچه به او نازل می��د و بگوی��ود را تالوت کن� ش

�ه؟��نی چ��ا »یعلمهم« یع��ه«. ام��وا علیهم آیات��د: »یتل� آیه بر من نازل ش�ده� پیامبر غیر از تالوت و ابالغ متن آیات، وظیفه تبیین آنها را هم بر عه�ت.��امبر اس��ار پی��د؛ این ک� دارد. باید جزئیات آن و تفاسیر آن را بیان کن-اگر قرار بود قرآن همه اینها را بیان کند دائره المعارفی صد جلدی می

ش�د، و این ب�ر خالف حکمت الهی ب�ود. خ�ود ق�رآن می گوی�د بای�د ب�ه�نی،��یعه و س� پیامبر مراجعه کنید، و خود پیغمبر اکرم، به نقل متواتر ش�ار��ترتی«، و در کن��ه و ع� می فرماید: »انی تارکم فیکم الثقلین کتاب الل

�ان آیه��د:قرآن، عترت را ذکر می فرماید. به دلیل هم��ه می فرمای� ای ک�ترتم را��ما ع��رای ش��د من ب� »ما آتیکم الرسول فخذوه«، وقتی می گوی

�رفی می��ایش او را هممع��د این فرم��د، بای��اعت کنی��ا اط��ه از آنه� کنم ک�ت.� اطاعت کنیم و از عترت او هم اطاعت کنیم. اینها سند برای ما اس�ول��ت قب��رآن هس��ه در ق��ر چ��ه«، و ه� اما اگر بگوییم »حسبنا کتاب الل�وریم� داریم و دیگر هیچ چیز را قبول نداریم، باید گوشت سگ را هم بخ�وردن��ت؛ خ��مئزکننده اس��ا مش��ر آن ه��ه ذک��ر ک��ای دیگ� و خیلی چیزه

�یل…چیزهای فراوان دیگری را هم باید جایز و حالل بدانیم��رآن تفص� ق�ک� احکام نماز را به جایی دیگر حواله داده، فرموده است: »و أنزلنا إلی

ل إلیهم.«)نحل، آیه اس ما نز ن للن �ت۴۴الذکر لتبی� ( ؛ وظیفه پیغمبر اس�ق� که تفصیل احکام را برای مردم تبیین کند. ازاین رو پیامبر اکرم )طب

لی«؛ آنگون�هنقل شیعه و سنی( فرموده �وا کم�ا رأیتم�ونی أص اند: »صل�از می��اراالنوار، جکه من نم��د.) بح��از بخوانی��وانم نم��۸۲خ� ( این۲۷۹، ص

�از را از��ونگی نم��د چگ� حدیث مورد قبول همه است و بر اساس آن بای�اورده استپیامبر یاد گرفت. اما هیچ آیه��از را نی� …ای تفصیال احکام نم

�ات� حقیقت این است که تفسیر آن را باید از جای دیگر فهمید. در روای

Page 21:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�ه��ائل از ائم��اره این مس� ما به این نکته ها اشاره شده است. گاهی درب�د:السالم سؤال می کردند و حضرات معصومین میاطهار علیهم� فرمودن

همانطوری که قرآن اصل نماز و زکات را بیان کرده و تفصیل آن را به عهده پیغمبر گذاشته است، بعضی مسائل دیگر هم هست که اصل آن�واردی� را بیان کرده و در مقام بیان تفصیل آن نبوده است. در چنین م

�رد.نمی��تفاده ک� توان گفت باید برای فهم این آیه از جای دیگر قرآن اس�ت. پس��ان آن اس��ام بی� فهم یک آیه، فهم چیزی است که آن آیه در مق�ه��ت ک��ا اس��دین معن��نیم ب��تفاده ک� اگر برای تفسیر قرآن از روایات اس�رده ایم.��تفاده ک��ا اس��امش از آنه��الیم و احک��یل تع��یین و تفص��رای تب�ب

) روش عالمه طباطبایی در تفسیر قرآن به قرآن(�دی� امام علی )ع( می فرماید: یعطف الهوی علی الهدی اذا عطفوا اله علی الهوی و یعطف الرأی علی القرآن اذا عطفوا القرآن علی الرأی؛�ت او��وده اس� از پس دورانی که هدایت وحی تابع هوس های این و آن ب�یر��ام تفس��ه ن��ه ب��الی ک��د و در ح��دایت وحی می کن��ابع ه��ها را ت� هوس نظریه های گونه گون بر قرآن تحمیل شده است اندیشه ها را تابع قرآن

�ه ��رر الحکم، ۱۳۸می سازد. )نهج البالغه ، خطب��دی، غ��ه۲۹۶، آم� ( عالم خویی می نویسد: مقصود از جمله اذا عطفوالقرآن علی الرأی کسانی�ذهب� همانند مرجئه، مشبه، کرامیه، قدریه و معتزله اند که هر یک بر م�ق��د ح��ر می کنن��ته اند و فک��ک جس��رآن تمس� و عقاید باطل خویش به ق مطلق آنهایند در حالی که از راه مستقیم عدول کرده و مبتال به افراط و تفریط شده اند چون از به پادارندگان قرآن و خلیفه رحمان و کسانی که مخ�اطب قرآن ان�د در خان�ه آنه�ا ن�ازل ش�ده یع�نی اه�ل بیت نب�وت�رآن��یر ق��یعه در فهم و تفس��د ش� عدول کرده اند بنابراین هر کس همانن�راه��د گم��ازی جوی� سراغ آنان برود هدایت یافته و هر کس از آنان بی نی�ب الهی��توجب غض� گشته و قرآن را به رأی خویش تفسیر کرده و مس

(۳۴۹، ص۸است.) منهاج البراعه،، ج �امه ای ب�ه��من در ن� امام علی)ع( درباره روش مناظره و احتجاج ب�ا دش�اظره ب�ا��ه او را ب�رای من��ت ک��ی و هش��ال س��اس در س� عبدالله بن عب خوارج فرستاده بود می نویسد: ال تخاصم بالقرآن فان القرآن جمال دو�دوا عنه�ا��انهم لن یج��اججهم بالس�نه ف� وجوه تق�ول و یقول�ون و لکن ح�دگاه��رآن دارای دی��را ق��پرداز؛ زی��دل م� محیصا؛ به قرآن با خوارج به ج کلی بوده و تفسیرهای گوناگون دارد تو چ�یزی می گ�ویی و آنه�ا چ�یزی دیگر لیکن با سنت پیامبر)ص( با آنان به بحث و گفت و گو بپرداز که در

( در این حدیث۳۷برابر آن راهی جز پذیرش ندارند. )نهج البالغه، نامه به خوبی از کلیت و نیز وجوه گوناگون قرآن سخن به میان آمده است�ترت و��دون ع��ادگی ب��ه س��وان حقیقت مطلب را ب� به طوری که نمی ت

کمک اهل بیت)ع( فهمید که همان ارجاع به سنت و سیره است.

Page 22:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�ه در��د ک��د می کن��ه نق��رآن را این گون��ه ق��رآن ب� امام باقر)ع( تفسیر ق�ام��رت ام��دمت حض��ری، خ��روف بص��الم مع��اده، ع��ت: قت� روایت اس�ل��ه اه��اده انت فقی��ا قت� باقرالعلوم )علیهم السالم( آمد. امام فرمود: ی�ار ادب��ت اظه��تی؟«. او خواس� البصره؛ ای قتاده،تو فقیه بصریان هس�ود: بلغنی� کند،گفت: کذلک یزعمون؛ مردم این طور می پندارند«. فرم�یر می��رآن را تفس��و ق��ه ت��یده ک��بر رس��ه من خ��رآن؛ »ب�ر الق ک تفس ان�ا��ردم ب��ه م��ت ک��دام اس��هرها ک��ود از آن ش��ود : مقص� کنی«.امام فرم�وف� امنیت کامل میان آنها رفت و آمد می کنند و احساس هیچ گونه خ�ور��ه در آن مجلس حض��ری ک��ع دیگ��اده و جم��د؟قت��نی نمی کنن��ا ام� و ن�ه� �ود مک� داشتند ، گفتند : چرا، از این گونه حوادث بین راه مکه و در خ�ه زاد و راحله ی حاللی هم����ا آن ک����ت، ب����ده اس����راوان پیش آم��� ف�رآن می��ه ق��انی ک��هرهای امن و ام��ود: پس آن ش��ام فرم� داشته اند.ام�ام��رد و ام��کوت ک��ت. س��وابی نداش��اده ج��ت؟ قت��دام اس��د ک� گوی

�زاد و راحله �ه ب …فرمود:ویح�ک ی�ا قت�اده ذل�ک من خ�رج من بیت �ا� عارف�ه� �ا قلب��ا…بحقنا یهوان��ه م��وط ب��ه ]مرب��اده، این آی��و ای قت��ر ت� ؛ »وای ب

�ا��انه اش ب��ه از خ��ی ک� امامان اهل بیت است و[ معنایش این است:کس�ته��ا را در دل داش��رفت و محبت م� زاد و راحله ی حالل بیرون آید و مع�راف��نیت از انح� باشد و به قصد اطاعت از فرمان ما حرکت کند، با ام�ذاب جهنم در��یر دین پیش می رود و از ع��ل در مس��اد و عم� در اعتق�ه��ود را ب��ام دین خ��ارف و احک��ه مع��انی ک��د«.پس کس��ان می مان� ام�د و� وسیله ی فقهای شیعه از امامان اهل بیت )علیهم السالم( می گیرن�اطر��ان خ� به آن عمل می کنند،تنها کسانی هستند که با امنیت و اطمین در صراط مستقیم دین حرکت می کنند و در روز جزا از عذاب خدا در�ورالثقلین،ج�امانند و این است معنای این آیه از سوره ی سبأ.)تفسیر ن

�۴۶؛ بحاراالنوار،ج۳۳۰،ص۴��ه و۳۴۹،ص��ه لطم��ه بین راه مک��ه این ک� ( ن�ر��ت در ه��ت و ممکن اس� صدمه ای نمی خورد. اینها حوادث طبیعی استی بارکن�ا زمان و مکانی پیش بیاید. مراد از شهرهای مبارک )الق�ری ال�ه��اهر ک��هرهای ظ��راد از ش��تیم و م��ل بیت هس��ان از اه��ا امام��ا(م� فیه�ط��ه راب��تند ک��ا هس� فرموده است) قری ظاهره(علما و فقهای شیعه م�ا��د. ی� میان ما و مردمند؛ آنها ظاهرند و در دسترس مردم قرار گرفته انکت و اهلکت؛ ر القرآن من تلقاء نفسک فقد هل ما تفس قتاده ان کنت ان�رآن را��ات ق��ود،آی� »ای قتاده،]این را بدان[ اگر بخواهی از روی فهم خ�داخته ای«.��ه هالکت ان� تفسیر کنی، به هالکت افتاده ای و مردم را نیز ب قتاده گفت: مراد شهر مکه است که هر کس از خانه ی خود بیرون آید�ر��ه ی راهش از مم��رکب و توش��د )م��ته باش� و زاد و راحله ی حالل داش�ام��ردد. ام��ر می گ��نیت می رود و ب��ا ام��د( ب��ده باش��ت آم� حالل به دس�ه� �ردم بین راه مک��ه م��ت ک��ده اس��ال نش��ه ح��ا ب� فرمود: بگو ببینم آیا ت

Page 23:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

گرفتار راهزن ها بشوند و آنها اموالشان را ببرند و خودشان را بکشند؟�ه.��وند ؟ گفت: بل��ته ش��ردمی کش��جدالحرام م��ل مس��ا حتی در داخ� ی�ای� حضرت )ع( فرمود: مقام بزرگی برای خود ادعا می کنی. حال،معن�ه در��ود: این آی��د. فرم��رد: بفرمایی��رض ک��م.ع��و می پرس� آیه ای را از ت�ا�تی بارکن �ری ال��ا بینهم و بین الق��ت؟ و جعلن� سوره ی سبأ به چه معناس�ا آمنین؛�ام �الی و أی��ا لی�یروا فیه ��یر س فیها قری ظاهره و قدرنا فیها الس�ه��ری ک��هرهای دیگ� »در میان مردم سبا و آن شهرهای آباد پرنعمت، ش�ا در این��ب ها و روزه��تیم[ ش��ا گف��ه آنه��رار دادیم ]و ب��ت ق��ان اس� نمای

(۱۸ آبادی ها با امنیت کامل مسافرت کنید«. )سبأ، آیه�اطب آن درک می��رآن را مخ��د ق� روایاتی که داللت بر این مطلب دارن�ذیرد،� کند. این دسته روایات هر چند مخاطب بودن همه مردم را می پ�امبر)ص( و��ه پی��ت ب��ه نخس��ت ک��تقیم اس��اب مس� ولی مراد از آن خط�رف الق�رآن من��ت. اص�طالح »انم�ا یع� سپس به اهل بیت)ع( شده اس�ه��ا ن��ک معن��ه ی��رآن ب� خوطب به« برای این است که تفسیر قرآن به ق�بیب بن��ت. روى ش� تنها کفایت نمی کند بلکه برای بسیاری شدنی نیس�د��حاب أبی عب��ت(، عن بعض أص��ده اس��ق نش� أنس )البته این فرد توثی�ال ألبی�الم ق ���ه الس��ه علی��د الل��ا عب��دیث أن أب�الم فی ح �� الله علیه الس�ال:��تیهم؟« ق��ال: »فبم تف��ال: نعم، ق��راق؟« ق��ه الع� حنیفه :»أنت فقی�ق��ه ح��اب الل��رف کت��ه! تع��ا حنیف��ا أب��ال: »ی��ه. ق� بکتاب الله و سنه نبی�ه��ا حنیف��ا أب� معرفته، و تعرف الناسخ و المنسوخ؟« قال: نعم، قال: »ی�اب ال�ذین أن�زل��ل الکت��د أه��ه ذل�ک إال عن��ل الل� لقد ادعیت علما ما جع�ک��ا ورث��د، و م��ا محم� علیهم، ویلک، وال هو إال عند الخاص من ذریه نبین

�زء ��اب ۱۸الله عن کتابه حرفا؛ )الوسائل: الج��فات۶، الب��واب ص� من أب�د۲۷٫القاضی، الحدیث ��ل إلى محم��ند یتص� ( هم چنین روى الکلینی بس

�ر��ه على أبی جعف��اده بن دعام��ل قت��حام: دخ��د الش��نان، عن زی� بن س�ال��ون، فق��ذا یزعم� فقال: یا قتاده أنت فقیه أهل البصره؟ « فقال: هک�اده:��ال ل�ه قت�ر الق�رآن؟« فق � أبو جعفر � علیه السالم: بلغنی انک تفس�رآن من� نعم! فقال له أبو جعفر � بعد کالم �: »إن کنت إنما فسرت الق�ال��رته عن الرج��د فس��د هلکت و أهلکت، و إن کنت ق� تلقاء نفسک فق فقد هلکت و أهلکت، ویحک یا قتاده! إنما یعرف القرآن من خوطب به

�زء ��اب ۱۸)الوسائل: الج��دیث۱۳، الب��ی، الح��فات القاض��واب ص� من أب�تند و۲۵٫��رآن هس��اص ق��ان خ��ل بیت )ع( مخاطب��یعیان، اه� ( از نظر ش

�رد،��افت می ک��زول دری� همان طوری که امام علی)ع( وحی را هنگام ن�ام علی)ع(� اهل بیت)ع( نیز این دریافت مستقیم و الهامی را دارند. ام در این باره می فرماید: أرى نور الوحی و الرساله و أشم ریح النبوه و�ه(��لىالله علیهو آل��ه )ص��وحی علی� لقد سمعت رنه الشیطان حین نزل ال�د أیس من��ذا الش�یطان ق��ذه الرن�ه فق�ال ه� فقلت یا رسول الله م�ا ه

Page 24:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�ک��بی و لکن��ت بن��ک لس� عبادته إنک تسمع ما أسمع و ترى ما أرى إال أن�وى��دم و ب��امبرى را مىدی��نایى وحى و پی��یر؛ روش��ک لعلى خ� لوزیر و إن�د، آواى��رود آم��ر او )ص( ف��ه وحى ب� نبوت را مىشنودم. من هنگامى ک�ت گفت: »این� شیطان را شنیدم. گفتم: اى فرستاده خدا این آوا چیس شیطان است که از آن که او را نپرستند نومید و نگران است. همانا تو�ه� مىشنوى آنچه را من مىشنوم، و مىبینى آنچه را من مىبینم، جز این ک�یرى��ان را ام�� و مؤمن���یر مىروى � تو پیامبر نیستى و وزیرى و بر راه خ

۱۹۲� .«)نهج البالغه، خطبه )

پیشینه منفی بسندگی به روش تفسیری قرآن به قرآن�ود دارد و��ل بیت)ع( وج��گ اه��ات و فرهن��رآن در ادبی� تفسیر قرآن به ق حتی آنان به اصحاب از جمله زراره بن اعین آموختند که چگونه تفسیر کنند. زراره از امام باقر )علیه السالم ( در مورد کفایت مسح مقداری�ح��برنی من أین علمت؟ و قلت: أن المس��د: أال تخ� از سر و پا می پرس

�رجلین ��رأس و بعض ال��ا زراره …ببعض ال��ال: ی��ح… ثم ق� ان المس�وزش و تعلیم۱۷۴ )…ببعض الرأس لمکان الباء � ( آن حضرت )ع( با آم

�ه زراره در حقیقت روش���رآن ب���اهر ق���تفاده فقهی از ظ���وه اس�� نح�رای��یر ب��تفاده از تفس��ر اس��ز منک��ا هرگ� تفسیری را می آموزد. پس م�ان��ه هم��ت در فق� فهم حقایق و احکام نبوده و می دانیم که منبع نخس�ت ت�ا ب�ا��راهم اس��ان ف��انی ب�رای همگ��نین امک� قرآن است و این که چ�یر��ه تفس� آموزش و مهارت و کسب ذوق تفسیری و فقهی می توانند ب بپردازند؛ ولی سخن از اکتفا و بسندگی به این روش است ک�ه م�وجبنادیده گرفتن عترت)ع( و روایات و سنت و سیره اهل بیت)ع( است.

�ل��ه اه��تند در خان��ه این روش خواس��ه ب��انی ک��تین کس��اریخ نخس� در ت�نی��قیفه ب��اق در س��حاب نف��د، اص��اهره)ع( را ببندن� بیت)ع( و عترت ط�ل بیت)ع( را��ا اه��ه تنه��تفاده از این روش، ن��ا اس��ان ب� ساعده بودند. آن�نت و��را س��وع کردن�د؛ زی� کنار زدند، بلکه حتی سنت پیامبر)ص( را ممن�ود.��ر ب��ایل اختالفی آن عص��یاری از مس� سیره پیامبر)ص( تبیین گر بس�رای��ود، ب��وع می ش� این که نقل و نگارش سنت به مدت یک سده ممن�ران� تحکیم تفسیر قرآن به قرآن و استفاده ابزاری از وجوه و نظایر ق�ر می��ت ب��وده اس��ام علی)ع( فرم��ه ام��ان ک� بود که هر تفسیری را چن

تابید.

�ه��رآن، ب��ه ق� اگر در همان زمان به جای اکتفا به قرآن و تفسیر قرآن ب�ات��یر آی��د، تفس��ه می ش��اهره)ع( مراجع� سنت پیامبر)ص( و عترت ط�د� حکم و حکومت و خالفت و امامت مشخص می شد و معلوم می ش

Page 25:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�خون در علم و��ذکر و راس��ل ال��وااالامر و اه��راد از والیت و اول��ه م� ک�ر نمی� عصمت و دیگر مفاهیم کلیدی قرآن چیست؟ در آن صورت دیگ�تی� توانستند والیت را به محبت و ذوی القربی را به کل بنی هاشم و ح�بت��ان نس� قریش و راسخون در علم را به کعب االحبارها و دیگر یهودی�یر واقعی و� دهند و درهای خانه اهل بیت)ع( را بندند و مردم را از تفس

فلسفه و سبک زندگی قرآنی محروم سازند.

�یبت را دو��یز مص��د ن��ای بع��رآن در دوره ه��ه ق��رآن ب� هم روند تفسیر ق�ات��رای اثب��رآن ب��ه ق��د ب��ه و یزی� چندان کرد تا جایی که خوارج و معاوی�ل��رآن دلی� خطا و گناه و طغیان و قتل اهل بیت)ع( استناد کرده و از ق�د گفت��وارج بای��ه خ��وان نمون� و شاهد برای حقانیت خود بیاورند. به عن�ده »ال حکم اال��عار فریبن��ته و ش��رآن داش��ات ق� برداشت تفسیری از آی�ا��الفت ب��ه مخ��دان ب��رده و ب��اق ک��ه و آن را چم��رآن گرفت� لله« را از ق امیرمومنان امام علی)ع( پرداختند. کفایت روش تفسیر قرآن به قرآن�امبر)ص(� بدون مراجعه به مراجع ذی صالحی چون مفسران الهی از پی�ام��د. ام��ایی رخ ده��ه ه��نین فاجع��ا چ� و اهل بیت)ع( موجب می شود ت�تفاده از��دون اس� علی)ع( درباره روش خوارج از بهره گیری به قرآن ب�ه ال� �ل نعم إن��ا لباط� مراجع ذی صالح فرموده است: »کلمه حق یراد به حکم اال لله، و لکن هوالء یقولون: ال إمره اال لله. و انه ال بد للناس من�اطلى��دف ب��ا آن ه� أمیر بر أو فاجر«؛ این شعار، کلمه حقى است که ب�ا این جمعیت��ت، ام��ط از آن خداس��د. آرى »حکم« فق� را اراده کردهان�االخره��ا ب��دا ام��راى خ��ر ب��ت مگ��ارتى« نیس� )خوارج( مىگویند هیچ »ام�الح و��واه ص��تند خ��یرى هس��ک ام��د ی� مردم براى اداره امورشان نیازمن�ه��الم، خطب��ه فیض االس� نیکوکار باشد، خواه فاجر و بد کار. )نهج البالغ

(۱۲۵ ، ص ۴۰

�ر��روزی ب��روزی و دی��ای ام��یری ه��وارج و تکف� اصوال افکار وهابیت و خ�ه��رآن ب��یر ق� اساس همین اصل » حسبناالله کتاب الله« و کفایت تفس

قرآن بدون توجه به ثقل اصغر و روایات و سنت و سیره آنان است.

باید اذعان کرد که روش تفسیری قرآن به قرآن دارای مزایای بسیاری�ه��القرآن« ب��رآن ب��یر الق��بنا تفس��ه »حس��ندگی و حکم ب� است ولی بس�واتر��یار و مت��ات بس��اس روای��ر اس� معنای نفی ثقل اصغری است که ب�ر��د ب��ر، تاکی��خن دیگ��ه س��د. ب��دایی ندارن��ز از هم ج��دیث ثقلین هرگ� ح�ترت)ع( و��ای نفی ع��ه معن��ه این روش ب� انحصار و کفایت و بسندگی ب

خروج از فرهنگ قرآنی است که اهل بیت)ع( بر آن تاکید داشته اند.

Page 26:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�ت؛��ده اس��لب نش��ردم س��ریم از م��رآن ک� البته ما معتقد هستیم فهم ق�ه� زیرا هرگز معصومین )علیهم السالم ( شاگردان و مخاطبان خود را ب�ر��ق ب��ا ام�ام و حجت ح��د: م��ا میگفتن� قرآن ارجاع نمیدادند، بلکه به آنه�واهر��د ظ� شما هستیم و آنچه به قرآن کریم اسناد میدهیم ) حتی در ح�اله��ا مس��د؛ ام� و تفسیر ( شما باید آن را بپذیرید و حق سؤال نیز نداری�ل��ای اه��وزه ه��ه آم��ه ب��دون مراجع��یری ب� این است که این روش تفس بیت)ع( نمی تواند به تنهایی تمدن ساز و راهنمای بشر باشد؛ بلکه باید

سنت و سیره اهل بیت)ع( را مورد استفاده قرار داد.

�د��دگی بای� برای ساخت یا سازه بزرگ فلسفه و معرفتی و نیز سبک زن قرآن در کنار عترت )ع( مدنظر قرار گیرد؛ زیرا همان طوری که برای

�ه ��اس آی��ر اس��د ب��ه۷این که نماز را چگونه بخوانیم بای��ر ب��وره حش� س�اعت� پیامبر)ص( مراجعه کنیم و از وی بپرسیم و بر اساس رفتار و اط کنیم ، هم چنین برای ایجاد سازه تمدنی اسالم ناچاریم تا تفسیر عقلی و تفسیر نقلی در کنار هم داشته باشیم و از روش های تفسیری قرآن�ایی تالش��ه طباطب��نیم. عالم��تفاده ک� به قرآن و تفسیر ماثور با هم اس

کرد تا این راه را نشان دهد ولی ناقص و ناتمام مانده است.

ر تفسیری برای فهم کلیت دینوجوب بهره گیری از روش های دیگ

�دارد؟��ود ن��ر وج��ات دیگ� آیا هیچ راه دیگری برای تفسیر قرآن غیر از آی�یر� باید گفت حتی عالمه طباطبایی چنین رویکردی ندارد که روش تفس

گوید.قرآن را منحصر به این روش کند. »ایشان هرگز چنین چیزی نمی�ا��ت و ت��ه ممکن اس��ایی ک��ا ج� پس منظور از این روش این است که ت

�ند درکآنجا که معانی آیات و ارتباط آن ها را به��ن و عقل پس� طور روش�همی��نیم، ن��تفاده ک� کنیم، از خود قرآن برای رفع ابهام از آیات مبهم اس�وداین��اتی وج��نیم. آی��ل ک��رآن تحمی��ر ق� که چیزی را با زحمت و تکلف ب

�ا را��اوره، آنه� دارند که وقتی عقالی آشنای به زبان و اصول عقالیی مح�ت و آن راکنار هم می گذارند، می��ری اس��ه دیگ��اظر ب��ه یکی ن��د ک� فهمن

�رویم. ازتفسیر می کند. تا این��ر ن��راغ روش دیگ��ات را داریم س��ه آی� گون�وم می��هاینجا معل��ت چ��ته اس��ال از این آی�ه خواس��دای متع��ه خ��ود ک� ش

اندازه از معارف را به عموم مردم بفهماند.«

�ه را��ر آی� بنابراین روش تفسیر قرآن به قرآن بدان معنا نیست که ما ه�هبخواهیم بفهمیم باید آیه��ک آی��ای ی��اه معن� ای دیگر آن را تفسیر کند. گ

ر ن�دارد. در ��اج ب�ه آی�ه مفس� کامال واضح، محکم و ص�ریح اس�ت و احتی مقاب�ل، گ�اه معن�ای آن ابه�ام دارد ک�ه در این ص�ورت ب�ه آی�ات محکم

Page 27:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�ر آیهرجوع می��ا اگ��نیم ت� ایکنیم. باید در مبان همه آیات دیگر جستجو ک�هطور عرفهست که بتواند کامال به��اوره ک��ول مح��ابق اص��ند و مط� پس

�نیم.عقال آن را می��تفاده ک��د، از آن اس� پسندند معنای آن را مشخص کن�داگر چنین آیه� ای نیافتیم ممکن است قرائنی حاف به کالم باشد که بای

�ه��ردم در هم��ه م��رای هم� آن قرائن را کشف کنیم. قرائنی هست که ب�رائن لبی میزمان��ا ق��د.ها قابل درک است که به آن قرائن عقلی ی� گوین

�تفاده��ول اس��نی از این اص��ون دی� در اصول فقه برای متدلوژی فهم مت�ت می��راه آن کالم هس��ه هم��نی ک��نیم قرائ��عی ک��و–شود. ما باید س� ول

�ه��د ک��ح باش��در واض� قرائن عقلی باشد- را کشف کنیم. البته باید آن ق�ته��ان داش��د بره��ه چن��اج ب� بتوان به آن اتکاء کرد، نه اینکه خودش احتی

توانند به فهم آیه کمک کنند.باشد. یک چنین قرائنی عقلی هست که می�ان��ام بی� اگر غیر از اینها باشد، معلوم می شود آیه به خودی خود در مق

جزئیات بیشتر نیست.

�ا� در قرآن کریم در مواردی متعدد، به نماز خواندن دستور داده شده، ی�ا در هیچ آیهاز نمازخوان��اتها ستایش شده است، ام��داد رکع��ه تع� ای ب

ای را نمی توانید پیدانماز و به جزئیات نماز اشاره نشده است. هیچ آیه�دان��ا این ب��د. آی��اد بده��ا ی��ه م� کنید که چگونگی یک نماز دو رکعتی را ب�ر� معناست که اصال در نماز هیچ شرطی نیست و همین که اسم نماز ب�ت: »اقم��ه اس� عملی صدق کند کافی است؟ آیا چون قرآن مطلق گفت الصاله«، نتیجه می گیریم که نماز هیچ شرطی ندارد و همین که نیایش

�اذ، در بعضی��رافیبا خدا باشد کافی است؟ اتخاذ این نظرات ش��ا انح� ه�داگویند: قرآن میرا به وجود آورده است و می��ا خ��وان و ب� گوید: نماز بخ

�د در��ه باش� نیایش کن! دیگر رکوع، سجود و شرایط و قرائت آن چگون�هگوید. احکامی که فقهای عظام در رسالهاین باره چیزی نمی� های عملی

�یدبیان کرده��وع خورش� اند )مانند این که مثال حتی یک لحظه بعد از طل�ت و� هم نماز قضا محسوب می شود و امثال اینها( در قرآن نیامده اس

�تاعتباری ندارد. تعبیر عوامانه��دها درس� اش این است که اینها را آخون�رکرده��ه ه��ایش ب��ود؛ نی� اند؛ و مهم نیست نماز به چه زبانی خوانده ش

�ال نگفت�ه حتم�ا ب�ه زب�ان��رآن اص� زبانی باشد اشکالی ندارد؛ چ�را ک�ه ق�ایی��رآن درج��ون ق��ه چ��ت ک� عربی نماز بخوانید! آیا واقعا این گونه اس�وده��رآن نب��دا و ق��ور خ��ا منظ��وییم اینه��د بگ� این قیدها را ذکر نکرده بای

است؟ نه!

�ت.� جواب این است که این آیات در مقام بیان تفصیل احکام نماز نیس�اه��ت.) نگ��ه داده اس��ر حوال��ایی دیگ��ه ج��از را ب� قرآن تفصیل احکام نم�رت��ات حض� کنید: روش عالمه طباطبایی در تفسیر قرآن به قرآن، بیان

Page 28:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�ه���ه های عالم���ایش بین المللی اندیش���زدی در هم���باح ی���ه مص�� آیت اللطباطبایی در تفسیر المیزان(

�د دارد می��رآن تاکی� آیت الله جوادی آملی که خود بر تفسیر قرآن بر قه «، �اب الل� بنا کت ���د: »حس��ی بگوی��ه کس��ت ک��د: هیچ ممکن نیس�فرمای

�تیم می فهمیم.۳۶) االمالی، الشیخ المفید، ص��رب هس��ان ع� ( ما خودم�وا می دهی؟��نیدم فت��ود من ش��اده فرم��ه قت��اقر ب��ام ب��ارک ام� وجود مب عرض کرد بله، فرمود به چه چیزی فتوا می دهی؟ عرض کرد به قرآن،�ده و��ه خوان��ل چگون��نوی جبرئی��ه بش��حنه ک��ودی در آن ص��و نب� فرمود ت�ا��ه« داری، ام��و »علم الدراس� چگونه گفته!! یک حرف را تو نشنیدی، ت�نی��ال می ک��نی و خی� »علم الوراثه« که نداری! شما این کتاب را می بی�وده، آن��ه این را فرم��ته، آن ک��اب را نوش��ادی این کت��ک آدم ع��ه ی� ک�ا می دانیم؛��ا را م� جبرئیلی که آمده چگونه گفته، با چه لحنی گفته، اینه�گ��ه هماهن��اهر آی��ا ظ��د ب��ان می بین� لذا بعضی از روایات هست که انس�ا این� درنمی آید. حضرت می فرماید که این لسان، لسان تعجب است ی

�ه،ٴ تحقیر است یا این آیه، آیهٴآیه، آیه��ا این آی��ت ی��ی اس� بیان جاسوس�دٴآیه��واظب باش��نی م��د«، یع��اء زی� ترحیم است. اگر کسی بگوید: »ج

�د این جمله��د، می گوی��د« را ببین� ٴجاسوس آمد، دیگری که این »جاء زی�ل را��رف جبرئی��وده و ح��ی نب��ر کس��د. اگ��د آم��نی زی��ت؛ یع��ه اس� خبری�ت��د!؟ این اس��ا بکن� نشنیده، حرف خدا را نشنیده، چگونه می تواند معن�وطب به ».��رآن من خ�ما یعرف الق که در بعضی از روایات دارد که »إن

�ه۳۱۲ و ۳۱۱، ص۸) الکافی الشیخ الکلینی، ج��ود آنک��المی(فرم� ، ط اس�ا� گفته خدا بوده، آنکه آورده جبرئیل بوده، آنکه شنیده پیغمبر بوده، اینه�ا� شنیدند که چگونه گفته است؛ اینکه این لسان، لسان مسخره است ی لسان تحقیر است یا لسان تحقیق است یا لس�ان جاسوس�ی اس�ت ی�ا�ده؛� لسان ترحیم است. اآلن ما که با ترحم می گوییم، می گوییم زید آم�ه این� یعنی بیچاره کمک می خواهد، چیزی به او بدهید برود، در حالی ک�رت��ابراین حض��وییم. بن��ه می گ��ه خبری��د« و جمل��اء زی��ا »ج� را هم ب�نی من زحمت��وطب به ».. یع��رآن من خ��رف الق��ا یع�م �د: »إن� می فرمای�ی��ت، کس�ر آن هم هس ���ما آوردم، مفس��رای ش��اب را ب� کشیدم این کت�باح ، هم أعالم��ا هم مص��د، همین! اینه��ا بکن��ما معن��رای ش��ه ب��ت ک� هس�ات ��فینه« نج��ا »س��د، اینه��ر کنی��ایی فک��تند. دری� هدایت و هم نجوم هس می باشند؛ آسمانی فکر کنید، اینها »مصباح الهدایه« می باشند و زمینی�مان و��یرات آس��ت تعب��ند. بازگش��اه« می باش��فینه النج��نی »س��ر بک� فکر ���ک مفس��ه آوردم ی��ابی را ک��ه من این کت��ت ک��ه این اس��نی ب� زمی�د«��اء زی��د »ج� می خواهد؛ این کتاب، کتاب بشری نیست که شما بگویی�نیده،��ه ش� یعنی زید آمد؛ آن که گفته، چگونه گفته و آن که شنیده، چگون

Page 29:  · Web viewشکی نیست که این روش تفسیری قرآن به قرآن، روشی بسیار سازنده تر، مفید و کارآمد و هم چنین استوار

�تیم��ل بیت گف��ه اه��ر…در این کتاب نیست؛ آن که شنیده مائیم که ب� اگ�رده��ده داللت ک�� آم���د � یک روایت معتبری � البته روایت باید معتبر باش�ول��اهر آن را نمی فهمیم و قب��ه ظ��ا هم ک��ت، م��ه این اس��ای آی� که معن�ا� می کنیم، برای اینکه این لفظ را چگونه گفتند که نبودیم تا بشنویم، م

خبریه را می بینیم.ٴظاهر همین جمله

�ر��اال ب� بنابراین اصل چیز دیگری است، آن گاه به نطاق آیه می رسیم؛ ح�ه��ات چگون��ه روای��ه این هم��ی، ب��ته باش��کال داش� فرض شما به آیه اش�دون��اب ب��ه این کت��ت ک� می توانید اشکال داشته باشید؟! معیار این اس�د:��اه کنی��ود.) نگ��بین نمی ش��دون م��ود، همین! این دین ب� مفسر نمی ش

سوره شوری(۲۵ تا ۲۳؛ ذیل آیات ۹۴/ ۷/ ۱۵درس تفسیر ، مورخ