MARAŞ (DİVAL) İŞİNİN GÜNÜMÜZ TEKNOLOJİSİNE UYARLANMASI.

Uzman Mitat KANDEMİR1

ÖZET

Geleneksel el sanatlarımız arasında önemli bir yere sahip olan işlemelerimizin eşsiz bir türü olan Maraş (Dival) işi; Araştırma kapsamında sanat, el sanatları, işleme sanatı ve dival işinin tarihsel gelişimleri incelenmiş, Konya Etnoğrafya Müzesindeki Maraş İşi bir örnek alınarak bilgisayar destekli nakış makinesi için Accurate4 nakış desen sisteminde uygulandı. Günümüzdeki teknolojilerin gelişimi nakış alanını da etkilemiş, geliştirilen bilgisayar destekli nakış makinelerinin kullanımı yoğunlaşmıştır. Böylece daha kısa zamanda, daha ucuza, daha az insan gücü ile üretim sağlanmıştır. Ancak işlemelerin; ticari kaygılarla ve eğitimsiz bireylerce yapılması; sanatsal nitelik taşıyan geleneksel işlemelerimizin özünden uzaklaşmasına ve giderek yozlaşmasına neden olmaktadır. Kendine özgü estetik çizgisi ve teknik özellikleri bulunan Maraş (Dival) İşi tekniğinin günümüzde Bilgisayar Destekli Nakış Programları ile özüne bağlı kalınmadan uygulandığı gözlenmektedir. Bunun çözümü ancak Türk nakışlarının özelliklerini bilen, bunları bilgisayar destekli nakış programlarında uygulayabilmek için gerekli bilgisayar eğitimi almış, bilgisayarlı makinede desen tasarımı ve üretim yapabilecek elemanlarla sağlanabilir. Değişen teknolojiye paralel olarak sanayinin gelişen gereksinimlerine cevap verebilen nitelikli işgücünü yetiştirebilmek için, eğitim programlarının teknolojideki gelişmelere göre sürekli olarak güncellenmesi gereklidir. Araştırmada, Maraş (Dival) İşinin aslına uygun olarak günümüze kazandırılması, bilgisayarlı nakış makinelerinde uygulanması için desen tasarımlarını hazırlama, tüm aşamaları içeren öğretim programı önerisi hazırlama ve benzer çalışmalara örnek oluşturması amaçlanmıştır. Konya etnoğrafya müzesindeki20 adet Maraş (Dival) İşi ürünün fotoğrafları 1 Uzman, Selçuk Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Fakültesi, El Sanatları Tasarımı ve Üretimi Bölümü, Konya mitatkandemir@hotmail.com

çekilmişmiştir. Bu örneklerden özgün bir ürünün üzerinde karar verilerek bilgisayar destekli nakış makinesinde Accurate4 nakış desen sisteminde uygulanmıştır. Yapılan inceleme sonucunda müzede bulunan Maraş (Dival) İşi ürünlerin örtü, uçkur, çevre, pano, masa örtüsü, yastık yüzü, dikdörtgen örtü oluştuğu belirlenmiştir. Ürünlerde en fazla balıksırtı, Düz sargı, Verev sargı, delikli sargı, hasır iğne teknikleri kullanılmıştır. Ayrıca kurt tırtıl yardımcı süsleme malzemeler kullanılmıştır. Ürünlerin işlemesinde kullanılan iplik rengi olarak çoğunlukla sarı sim, sarı tel, mercan rengi kullanılmıştır. Maraş (Dival) işi ürünlerin yarıdan fazlasında sarı sim kullanılmıştır. Maraş (Dival) İşi ürünlerde bezeme konusu olarak büyük çoğunluğunda bitkisel motifler kullanılmıştır. Ürünlerin yarıdan fazlası düzgün tekrarlamalarla yapılan düzenlemelerle işlenmiştir. İncelenen ürünlerden örnek desenler çizilmiştir. Hazırlanan desenlerin Accurate4 Nakış Desen programında Maraş (Dival) İşi iğne teknikleri kullanılarak desen tasarımları yapılmıştır. Hazırlanan desen kalıpları bilgisayarlı nakış makinelerinde denenerek kalıp üzerinde düzeltmeler yapılmış ürüne dönüştürülmüş ve bu programla bilgisayarlı nakış makinelerinde Maraş (Dival) İşi uygulanabileceği sonucuna varılmıştır. Accurate4 Nakış Desen Programında Geleneksel Türk Nakışlarından olan Maraş (Dival) İşinin karakteristik özelliklerinin bozulmadan gelecek nesillere aktarılarak günümüz teknoloji ile bütünleşik olarak sürekliliğinin sağlanması ve nakış sektöründe uygulanarak yaygınlaştırılması, ancak bu eğitimi almış nitelikli bireylerle gerçekleştirilmesi mümkündür.

Anahtar Kelimeler: İşleme, Maraş (Dival) İşi, Accurate4,

ADOPTATION OF MARAŞ (DIVAL) WORK TO TODAY'S TECHNOLOGY

ABSTRACT

Within this research, Maras (Dival) embroidery, which is a unique piece of among our traditional handicrafts, is redesigned in digital media by analyzing the pattern features of the needle techniques of the embroideries in the museum which is located in the center of Konya and by examining the embroideries’ historical development. Have influenced the development of the embroidery area of today's technology, the use of improved computer-aided embroidery machine has intensified. Thus, less time, less expensive, less production is provided by manpower. However, the processing; done by untrained individuals and commercial concerns; to move away from the essence of our traditional processing which leads to increasing corruption and artistic qualities. Located unique aesthetic style and specifications Maras (Dival) today with the work of art Computer Aided Embroidery is observed that the implementation of programs without being bound to the core. The solution to this, but knowing the characteristics of Turkish embroidery, they have received computer training computer aided embroidery required to implement the program, provided with computerized machines in pattern design and production staff to do. In parallel with the changing technology industry can respond to emerging needs in order to train the skilled labor force, it is necessary to be constantly updated according to the developments in technology training programs. In the study. Maras in museums located in the center of Konya (Dival) to reveal the specifications examining work products, Maras (Dival) to gain today according to the original work, computerized preparation of pattern design for application in the embroidery machine, proposal preparation curriculum includes all stages and an example for similar work is intended.

Keywords: Processing, Maras work, Accurate4,

GİRİŞ

Türklerin güzel sanatlar düzeyine çıkarmış olduğu Türk işlemeciliği, tarihi tekstil el sanatları içinde önemli bir yeri bulunmaktadır. Günümüzde ise bu sanat dalının ürünleri yerli ve yabancı ülkelerin müzelerinde, özel koleksiyonlarda yer almaktadır. Günümüzde ev eşyasının yanı sıra gündüz ve gece her saatte giyilebilen gece, abiye hatta spor kıyafetlerde, çanta, kemer, şapka, ayakkabı, terlik, etol, şal v.b. her tür ürün üzerinde yoğun bir şekilde işlemenin kullanıldığı dikkati çekmektedir. Doğum, evlenme, ölüm gibi hayatın üç ana dönemi etrafında kümelenen işlemeler; örf, adet, gelenek, görenek gibi sosyal kurallarla yönlenmektedir. Birçok yöremizde devam eden hediye verme, çeyiz hazırlama, çeyiz serme, sünnet düğünü gibi yollarla yayılarak güncelliğini koruduğu görülmektedir. El işlemeciliğinin turistik değeri fazla olduğundan dolayı ekonomik yönden katkısı önemlidir.

Endüstriyel kalkınma ve kültürel değişmeye paralel olarak el ve makine yardımı ile yapılan işleme sanatı, günümüz teknolojisi ile artık bilgisayarlı makinelerle de yapılabilmektedir. Böylece işleme sanatı bir yandan el sanatları içinde yer alırken, diğer yandan da endüstriyel sanatların içinde de yeni bir kişilik kazandığı görülmektedir. İşleme sanatının ülkemizin, sosyal, kültürel ve ekonomik alanlarda başta olmak üzere önemli bir yeri ve birçok yararı bulunmaktadır (Köklü, 2002, s. 5).

Son yıllarda makine alanındaki teknolojik gelişmeler işleme alanına büyük yenilikler getirmiştir. Mekanik ve otomatik makinelerle kısa sürede ve kolay bir şekilde işlemeler yapılabilmektedir. İnsanların süsleme ve süslenme gereksinimlerini pratik ve ekonomik bir şekilde karşılayan makinede işleme büyük önem kazanmıştır. Teknolojileri ileri ülkelerde işleme, endüstri biçimine dönüşmüştür. Elde yapılan işleme tekniklerinin çoğu özellikleri bozulmadan makinede işlenmekle birlikte makinede işlenebilen yeni yeni tekniklerde geliştirilmektedir (Çırakoğlu, 1994, s. 2).

El sanatı ürünlerinin ülke ekonomisine sağlayabileceği katkılardan bugün tam anlamıyla faydalanılmamaktadır. Oysaki el

sanatları çoğunlukla sermaye girişimi olmadan ve kapital birikimi gerektirmeden istihdam gelişmesinde ve ekonominin rekabet gücünün artırılmasında ev ekonomisine giren mal ve hizmet çeşitlerinin zenginleştirilmesinde önemli bir yer tutan ağırlıklı ekonomik bir faaliyettir (Bilgin, 1993, s. 1-2).

Kaynağı tarihin derinliklerine dayanan ve büyük kültür varlıklarımızdan biri olan el işlemeciliği, geçmişten günümüze kadar varlığını sürdürmüş, zaman içinde en güzel örneklerini vermiştir. El işlemeciliği ise geleneksel el sanatlarımız arasında önemli bir yere sahiptir. Maraş(dival) işi işleme sanatı içinde farklı iğne tekniği ve ihtişamı ile göz doldurmaktadır. Maraş ilimizde yoğun bir şekilde uygulandığından genellikle Maraş işi adı ile bilinen dival işi tekniği; mukavva işi, sim sırma, bastırma ve mıhlama isimleri ile de tanınmaktadır.

Türk geleneklerini ve yaşam tarzını kapsayan bu aktarım çeşitli evreler geçirerek günümüze kadar gelmiştir. Günümüzde ise sosyal hayatımızda ve yaşam koşullarımızda büyük değişimler olmuş, işlemecilik özellikle el işlemeciliği giderek önemini kaybetmeye başlamıştır. Sanayileşme, ekonomi ve kültürel değişmeye bağlı olarak bu sanat dalının çeşitli makinelerle teknoloji alanında yer bulmaya çalıştığını söylemek mümkündür. Bu araştırmada, geleneksel el işlemelerimizden olan dival işi yer almıştır. Araştırma konusu olarak belirlenen Konya Etnoğrafya Müzesinden alınan özgün bir örneğin bilgisayar destekli nakış makinesi için Accurate4 nakış desen sistemin uygulanma ihtiyacı olduğu belirlenmiştir. Maraş (dival) işi, işlemeden önce işleme sırasında ve işlemden sonra işlem basamakları oldukça fazla olan bir işleme tekniğidir.

Maraş (dival) işi öğretilirken öğretim analizinin iyi yapılmış olması öğrencinin ve öğretmenin işini kolaylaştıracaktır. Bu nedenlerle Maraş (dival) işi tekniğinin Bilgisayar destekli nakış makinesinde bir analizinin yapılması bir problem olarak belirlenmiştir. Araştırmanın Konya Etnografya Müzesinde bulunan dival işi tekniğin uygulandığı örneklerin fotoğrafları çekilerek teknik özellikleri

belirlenmiştir. Araştırma 1 adet fotoğraf çekilerek Accurate4 Desen Tasarım Programın da Aslına uygun bir şekilde tasarlanıp bilgisayar destekli Nakış Makinesinde uygulanmıştır.

Yapılan çalışmada, Konya etnoğrafya müzesinde bulunan Maraş (Dival) işi ürünleri incelenerek teknik özelliklerinin belirlenmesi, işlemelerin tanıtılması ve aslına uygun olarak günümüze kazandırılması amaçlanmıştır. Konya Etnoğrafya Müzesinde bulunan 1 adet Maraş (Dival) İşi ürün incelenmiş fotoğrafları çekilerek belgelendirilmiştir. Araştırmada elde edilen eserlerdeki motifler yeniden tasarlanarak yeni uygulama alanlarında çok başlı bilgisayarlı makinada işlenmiştir. Etnoğrafya Müzesinde alınan bir dival işi örneğinin teknikleri tek tek incelenmiş ve bilgisayar destekli makinede uygulanmıştır.

Bu çalışmada öncelikle Geleneksel Türk işlemelerinden tekniği; kullanılan gereç, teknik, özellikleri açılarından incelenerek, belirlenmiştir.

Bilgisayar destekli nakış makineleri için Accurate4 Nakış Desen Sisteminde, Örgün ve Yaygın Eğitim kurumları Nakış öğretiminde yararlanılabilecek Maraş (Dival) İşi Tekniğinin teknik özelliklerine göre desenler hazırlanmıştır.

Yapılan çalışmada, Konya etnoğrafya müzesinde bulunan Maraş (Dival) işi ürünleri incelenerek teknik özelliklerinin belirlenmesi, işlemelerin tanıtılması ve aslına uygun olarak günümüze kazandırılması amaçlanmıştır.

Konya Etnoğrafya Müzesinde bulunan 15 adet Maraş (Dival) İşi ürün incelenmiş fotoğrafları çekilerek belgelendirilmiştir. Araştırmada elde edilen eserlerdeki motifler yeniden tasarlanarak yeni uygulama alanlarında çok başlı bilgisayarlı makinada işlenmiştir.

İncelenen üründen örnek desenler çizilmiştir. Hazırlanan desenlerin Accurate4 Nakış Desen Sisteminde Maraş (Dival) İşi iğne teknikleri kullanılarak desen kalıpları hazırlanmıştır Hazırlanan desen kalıpları bilgisayarlı nakış makinelerinde denenmiş tekrar kalıp üzerinde düzeltmeler yapılarak ürüne dönüştürülmüş ve bu programla

bilgisayarlı nakış makinelerinde Maraş (Dival) İşi uygulanabileceği sonucuna varılmıştır.

Accurate4 Nakış Desen Sisteminde Maraş (Dival) İşi desenlerini hazırlarken Geleneksel Türk Nakışlarından Maraş (Dival) İşinin karakteristik özelliklerinin bozulmadan gelecek nesillere aktarılarak günümüz teknoloji ile bütünleşik olarak sürekliliğinin sağlanması ve nakış sektöründe uygulanarak yaygınlaştırılması, ancak çağdaş program geliştirme ilkelerine uygun olarak hazırlanmış ve sürekli değerlendirilip geliştirilen öğretim programlarıyla eğitilmiş nitelikli bireylerle gerçekleştirilebilir.

Fotoğraf 1. Konya etnoğrafya müzesi 4091 envanter nolu bohça detayı

Fotoğraf 2. Konya etnoğrafya müzesi 4091 envanter nolu bohçanın accurate4 desen tasarım programında çizilmiş hali.

Fotoğraf 3. Konya etnoğrafya müzesi 4091 envanter nolu bohçanın bilgisayarlı makinede işlenmiş hali.

Fotoğraf 4. Konya etnoğrafya müzesi 3564 envanter nolu seccade detayı

Fotoğraf 5. Konya etnoğrafya müzesi 3564 envanter nolu seccadenin accurate4 desen tasarım programında çizilmiş hali.

Fotoğraf 14. Konya etnoğrafya müzesi 3564 envanter nolu seccadenin bilgisayarlı makinede işlenmiş hali.

KAYNAKÇA

BARIŞTA, H.Ö. (1984). Türk İşleme Sanatı tarihi. Ankara: Gazi

Üniversitesi.

BİLGİN, N. (1993). İktisadi Sosyal ve Kültürel Gelişmeler

Açısından Türk Ailesi Paneli. Ankara: G.Ü.M.E.F.

ÇIRAKOĞLU, H. (1994). Makine Nakışları. Ankara: Gazi

Üniversitesi.

ÇIRAKOĞLU, H. (2003). Dünden Bugüne Nakış Makineleri.

Nakışçının Dünyası, İstanbul.

KANDEMİR, Mitat. (2015). Konya Etnoğrafya Müzesindeki

Maraş İşi Bir Örneğin Bilgisayar Destekli Nakış Makineler İçin

Accurate4 Nakış Desen Sisteminde Uygulanması.Ankara

(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)

KÖKLÜ, H. (2002). El İşlemeleri. İstanbul: YA-PA Yayınları.