การคนหาและกภย ภาคปาภเขา

(Wilderness Search and Rescue)

ศนยประสานงานกภยอทยานแหงชาต

สวนจดการการทองเทยว ส านกอทยานแหงชาต

การคนหาและกภย ภาคปาภเขา (Wilderness Search and Rescue)

อ านวยการ : วทยา หงษเวยงจนทร

บรรณาธการ : อนพนธ ภพกก

เรองและภาพ : วาทตย เจรญศร

รปเลมและปก : รชวรรณ ชตนนทกล

พนทอทยานแหงชาตสวนใหญเปนภเขา ทปกคลมไปดวยปาไมหลายประเภท ทงปาดงดบ

อนรกทบ และปาเบญจพรรณ หรอปาเตงรงทคอนขางโปรง ในปจจบนนกทองเทยวทงชาวไทยและ ชาวตางประเทศมความตองการทองเทยวในพนททองเทยวทางธรรมชาต ซงสวนใหญอยในรปแบบของ อทยานแหงชาตเปนอยางมาก กจกรรมนนทนาการหรอกจกรรมการทองเทยวทเขาเหลานนนยม ไดแก การเดนปา การกางเตนทพกแรม การดนก การลองแกง และการขจกรยานเสอภเขา เปนตน บางครง เขาเหลานนไดเขาไปตามเสนทางหรอภมประเทศทไมคนเคย อาจหลงทาง หรอไดรบอบต เหตจากการ ออกไปนอกเสนทาง เชน ตกเขา หรอตดอยในบรเวณทรกทบเตมไปดวยไมหนาม เปนตน นอกจากนอบตเหต และภยพบตตางๆ ท าใหผประสบภยอยในสภาพทหางไกลจากเสนทางคมนาคม ไมสามารถหาต าแหนง ทอย ได ท าใหการชวยเหลอโดยการคนหาและกภยเปนไปไดยาก และหากเนนนานออกไปอาจท าให ผประสบภยไดรบอนตรายเพมมากขนจากอาการบาดเจบ ขาดอาหารและน า หรอถกสตวปาท าราย

การคนหาและก ภย ภาคปาภ เขา จ งมความส าคญในการตอบโตกบปญหาข างตน ส านก อทยานแห งชาต ไดมอบหมายให เจาหนาท ผ เกยวของ ด า เนนการรวบรวมขอมล เรยบเรยง และน า เสนอในลกษณะท เ ข า ใจ ได ง าย เ พอ เปนข อมล ใหศนยประสานงานก ภ ย อทยานแห งชาต หนวยประสานงานกภยอทยานแหงชาต และชดกภยประจ าอทยานแหงชาต น าไปศกษาเพอพฒนา องคความรดานการคนหาและกภย ภาคปาภเขา ตอไป

วทยา หงษเวยงจนทร ผอ านวยการส านกอทยานแหงชาต ธนวาคม 2555

ค ำน ำ

หนา

บทน า 1

บทท 1 หลกการและค าจ ากดความ 2

บทท 2 การจ าแนกความเสยงของการเกดสาธารณภย 4

บทท 3 ขนตอนการคนหา 5

บทท 4 เทคนคการคนหา 7

บทท 5 เทคนคการกภย 14

บทท 6 อปกรณทจ าเปน 21

บทท 7 การปฏบตงานรวมกบอากาศยาน 25

บทท 8 การยงชพในปา 27

บทท 9 ความเสยงในการกภย 32

บทท 10 การใชระบบสารสนเทศภมศาสตรในการคนหาและกภย 34

บทท 11 พฤตกรรมของผสญหาย / หลงทาง 38

บทท 12 การใชสนขในภารกจการคนหาและกภย 41

บทท 13 ท าอยางไรเมอหลงปา 45

บทท 14 ขอมลจากการวจยในอทยานแหงชาตประเทศสหรฐอเมรกา 47

บทท 15 บทสรป 48

เอกสารอางอง 49

ภาคผนวก 51

สารบญ

บ ท น ำ

พนทอทยานแหงชาตสวนใหญมภมประเทศทเปนภเขา ทราบ ถา และหบเหว บางสวนยาก ตอการเขาถงและปกคลมดวยปาไมประเภทตางๆ แมวาแหลงทองเทยวในอทยานแหงชาตจะอยในบรเวณทเขาถงไดงาย แตยงมนกทองเทยวประสบอบตเหต เนองจากสขภาพของนกทองเทยว การดาเนนกจกรรมนนทนาการ ทไมเหมาะสมกบสภาพพนทหรอสภาพของนกทองเทยว การฝาฝนขอหามของอทยานแหงชาต การเดนนอกเสนทางทเจาหนาทจดไว การหลงปา และการทปายตางๆอาจไมชดเจน นอกจากนนยงมปญหาจากอบตเหต บนถนน ถกสตวปาหรอสตวมพษทาราย ประสบภยในเวลากลางคนตลอดจนภยพบตอนๆ นอกจากนอากาศยาน เชน เครองบน และเฮลคอปเตอรทบนผานพนทปาเขาเหลานน อาจมโอกาสเกดอบตเหตตองรอนลงฉกเฉนมายงพนลาง

สงเหลานเปนความทาทายใหเจาหนาทของหนวยประสานงานกภยอทยานแหงชาต และชดกภยประจาอทยานแหงชาตไดปฏบตภารกจตามทหนวยไดรบการกอตงขน เพอเขาทาการคนหาและกภย ทงนเพอชวยผประสบภยเหลานนใหอยรอด และไดกลบบานดวยความปลอดภย หรอถาบาดเจบกขอใหนอยทสด อยางไรกตามภารกจการคนหาและกภยไมสามารถกาหนดผลลพธไดแบบในภาพยนตร ภารกจนมความเสยงมากมายตอผประสบภยและเจาหนาทกภย เอกสารฉบบนเปนการรวบรวมหลกการ เทคนค และวธการทเกยวของกบการคนหาและกภย ภาคปาภเขา เพอเปนขอมลเชงวชาการในการเพมพนองคความรใหผเกยวของ

1

ก า ร ค น ห า แ ล ะ ก ภ ย ภ า ค ป า ภ เ ข า ( W i l d e r n e s s S e a r c h a n d R e s c u e )

ในพนทอทยานแหงชาตหลายแหงเปนปาทบ และ

บ ท ท 1

ภเขาสง หากนกทองเทยวพลดหลงในพนทเหลานนจะยาก ตอการคนหา หากปลอยเวลาใหเนนนานไป ผประสบภย จะไดรบอนตรายมากขน ภารกจทชดกภยประจ าอทยานแหงชาต จะตองด าเนนการคอ การน าผประสบภยจากพนทซงเขาถงยาก มายงพนททเขาถงงาย เพอใหบคลากรทเกยวของกบระบบการแพทยฉกเฉนไดใหความชวยเหลอทางการแพทยตอไป โดยหลกการแลวการกภยควรด าเนนการอยางเรงดวนเพอลดความสญเสย หากผประสบภยไดรบบาดเจบ การขาดน าและอาหาร หรอเครองแตงกายไมอบอนเพยงพอ จะท าใหสถานการณเลวรายลงไปอก

รปแบบของการกภย ไดแก (จาก Wikipedia)

1. การกภยบนภเขา (Mountain rescue) 2. การกภยภาคพนดน (Ground search and rescue) 3. การกภยในเมอง (Urban search and rescue) 4. การกภยทางอากาศและในทะเล (Air – sea rescue) 5. การกภยในการรบ (Combat search and rescue)

จากการพจารณาความเสยงในการเกดสาธารณภย ในอทยานแหงชาต จะครอบคลมอยในรปแบบของการกภย ขอ 1 ถง 3 โดยค าวา Search and Rescue หรอ SAR นน หมายถง การคนหาและกภย ในบางครงอาจจะใชค าวา คนหาชวยชวต หรอคนหาชวยเหลอ หมายถง การชวยชวต ผทประสบภย ใหรอดพนจากภยพบต ระหวางเกดหรอหลงภยพบตเกดขนแลว ซงไมไดจ ากดแคภยบนทองถนน เทานน ซงบางคร งอาจสบสนกบการเกบกศพ หรอ งานชวยเหลอประชาชน (จาก Wikipedia)

การกภยบนภเขา (Mountain rescue) เปนค าทนยมใชกบการกภยบนภเขาสงในโซนเขตอบอน ทตองใชเทคนคการไตเขาชนสงเพอใหความชวยเหลอนกปนหนาผา แตในประเทศไทยภเขามความสงชนนอยกวา แตมการปกคลมของปาไมซงเปนสภาพของโซนเขตรอน

การคนหาและกภยภาคปาภเขา เปนการคนหาและกภยในพนทซงเปนปาและภเขา ความล าบากในการคนหาและกภยในพนทปาและภเขา ท าใหตองใชอปกรณและเทคนค การกภยทตองไดรบการพฒนาใหมความเหมาะสมกบภารกจและสถานการณ บางคร งอาจจ าเปนตองใชอากาศยาน รถยนตขบเคลอน 4 ลอ หรอสนขในการคนหา

ในกรณท เกดเหตการณ ความชวยเหลอในชวง 24 – 48 ชวโมงแรก เปนสงส าคญ ผประสบภยมโอกาส รอดชวตสง เจาหนาทชดกภยจะตองปฏบตงานโดยค านง ถงความปลอดภยของตนเองดวย ในทางปฏบตเมอเกดเหต ความสบสน และขาดการประสานงานทด จะเปนปญหา ตงแตเรมด าเนนการ ดงนน จงควรปฏบต ดงน

1) ให หล ก เล ย งภาวะว กฤต ท อ าจ เก ดข น โ ดย การจดการดานความปลอดภยอยางมประสทธภาพ 2) ลดเวลาทใช ในการปฏบต และลดจ านวนของ การลองผดลองถก โดยมแผนปองกนสาธารณภยและชวยเหลอผประสบภยในภาวะฉกเฉน 3) ใ ห จ ด ท า แ ผ น ต อ บ โ ต ส ถ า น ก า ร ณ ฉ ก เ ฉ น(Emergency response plan) เพอเตรยมพรอมรบมอกบปญหาทอาจเกดขน (Haddock, 1993) และมการฝกซอม ตามแผนนน

หลกการทนกกภยควรทราบ

Pennsylvania Department of Conservation and Natural Resources ไดใหหลก 6 ประการทอาสาสมครกภยควรทราบ ไดแก (จาก http://www.dcnr.state.pa.us/forestry/ searchandrescue/volunteer.aspx)

ก า ร ค น ห า แ ล ะ ก ภ ย ภ า ค ป า ภ เ ข า ( W i l d e r n e s s S e a r c h a n d R e s c u e )

ห ล ก ก า ร แ ล ะ ค า จ า ก ด ค ว า ม

2

บ ท ท 1

1) งานกภยไมใชงานทนาตนเตนหรอเปนงานผจญภย

2) ไมมเวลาท างานทแนนอน 3) บอยคร งท ไมสามารถกลบมายงทท าการหรอ รานอาหารไดทนเวลาอาหาร หรอท พกในเวลากลางคน เมอทมกภยออกปฏบตงาน เขาเหลานนจะตองมความพรอม ท งร างกายและจตใจ บางคร งตองท างานชวงกลางคน หรอตลอด 24 ชวโมง 4) การปฏบต งานตองรบค าส งจากผ บญชาการเหตการณ (Incident Commander in charge) 5) ป จ จ ย ท ส า ค ญ ท ส ด ใ น ภ า ร ก จ ก า ร ค น ห า คอ ความสามารถพเศษท เกดจากการฝกฝนจนเกดความช านาญ 6) การประย กต ใ ช คว ามช านาญ เทคน ค และ มาตรฐานความปลอดภย อยางมออาชพเปนสงจ าเปนใน การกภยทกครง และไดใหค าจ ากดความของอาสาสมครคนหาและกภยวา “เปนความไมเหนแกตวของคนๆหนง ทจะชวยเหลอบคคลอนเมอถงคราวจ าเปน ” ในประเทศสหรฐอเมรกา กรมอทยานแห งชาต(National Park Service) รบผดชอบการคนหาและกภยบนบก/พนทปา (Inland/Wilderness SAR) ไดแก พนทในชนบท หางไกล ยงไมพฒนา หรอไมมถนนเขาถง

ห ล ก ก า ร แ ล ะ ค า จ า ก ด ค ว า ม

3

ก า ร ค น ห า แ ล ะ ก ภ ย ภ า ค ป า ภ เ ข า ( W i l d e r n e s s S e a r c h a n d R e s c u e )

บ ท ท 2

ต ามพระร าชบญญ ต ป อ ง ก น และบร ร เท า

สาธารณภย พ.ศ. 2550 “สาธารณภย” หมายความ วา อคคภย วาตภย อทกภย ภยแลง โรคระบาดในมนษย โรคระบาดสตว โรคระบาดสตวนา การระบาดของศตรพช ตลอดจนภยอนๆ อนมผลกระทบตอสาธารณชน ไมวาเกดจากธรรมชาต มผทาใหเกดขน อบตเหต หรอเหตอนใด ซงกอใหเกดอนตรายแกชวต รางกายของประชาชน หรอความเสยหายแกทรพยสนของประชาชน หรอของรฐ และ ใหหมายความรวมถงภยทางอากาศ และการกอวนาศกรรมดวย (กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย , 2550) ความหมายนคอนขางกวางและครอบคลมสงทอาจเปนอนตรายในพนทอทยานแหงชาต และเปนความหมายตามกฎหมายทเกยวของ

ขอมลดานความเสยงของการเกดสาธารณภย ในพนทเปนสงจาเปนทเจาหนากภยควรทราบ เพอจดเตรยมวสด อปกรณ และเทคนคการกภยทเหมาะสม ความเสยงของการเกดสาธารณภยตางๆในอทยานแหงชาต ไดแก

1) หลงทาง เสนทางเดนเทาในปา หากไมไดใชนาน หรอขาดการบารงรกษา ปลอยใหรกราง และไมมปายบอกทาง หรอถามกชารดทรดโทรม ทาใหนกทองเทยวเดนทางไปนอกเสนทาง เสนทางบางเสน มระยะทางไกล และมอปสรรคมากมาย จาเปนตองมผนาทาง การหลงทางในปา หรอการหลงปานน แมอยไมไกล แตเรอนยอดของตนไมจะบดบงไมใหเหนลกษณะเดนทสาคญในภมประเทศ ดงนน การเดนทางไกลในปาจะตองมแผนท เขมทศ อปกรณหาพกดจากดาวเทยม และอปกรณยงชพ เปนตน การหลงปามกรณหน ง เ ก ดท อทย านแห ง ช าต เ ข า ใหญ น านแล ว นกทองเทยวไดใชโทรศพทเคลอนทโทรมาแจงเจาหนาท ด งน น อปกรณส อสารจ ง เป นส งจ า เปนท ค วรม หาก การชวยเหลอลาชาผประสบภยจะอดโรยจากการทขาดแคลนอาหาร นาดม เจบปวย หรอไดรบอนตรายจากสตวปา เปนตน

2) นาปาไหลหลาก การทฝนตกหนก หรอตกนาน ทาใหนาตามลาธารในปามปรมาณมาก และไหลลงมาอยางรวดเรว โดยเฉพาะเมอมขอนไม และใบไมททบถมกน กลายเปนเขอนตามธรรมชาต เมอปรมาณนามมาก ทาใหเขอนนพงได และนาปรมาณมหาศาล จะทาใหคนทเลนนา หรอเดนขามลานา ไดรบอนตรายได เมอเกดนาปาจะมเสยงดงตามตนนาบนเขา และนามส เขม เพราะตะกอนดน ทละลายอย ในน า บางคร งน าน ไหลเขาไปในถ าทาใหนกทองเทยวทอยภายในถาถงแกความตาย เชน บรเวณ ถาทะล หรอถานาลอดโตนเตย - คลองแปะ อทยานแหงชาตเขาสก เมอวนท 13 ตลาคม 2550 นกทองเทยวชาวตางชาตเสยชวต 8 ราย สาหรบดนโคลนถลม เมอดนบนภเขาอมนาจนมนาหนกมาก อาจไหลลงมาบนชนหน กลายเปนดนโคลนทถลมลงมาทบบานเรอน หรอผคน ทอยตอนลาง เชน กรณดนโคลนถลมหมบานเปยงกอก อทยานแหงชาตดอยฟาหมปก เมอวนท 23 กนยายน 2554 3) ตกนา เชน กรณคนตกแพทอทยานแหงชาตไทรโยค เมอวนท 5 เมษายน 2553 เปนแพทยทหารสองนายจมน าสญหายไป อบต เหตท เก ดระหว างการลองแก ง 4) ตกหนาผา เชน กรณนกทองเทยวตกเขาท วนอทยานภชฟา เมอวนท 13 มกราคม 2551 5) ภยจากสตวปา เชน ถกแตนตอย และ งกด เปนตน 6) อบตเหตทางถนน เปนสงทเกดขนในอทยานแหงชาตทมการทองเทยวหนาแนน เปนภเขาสงชน และ ผวถนนลน 7) อบตเหตของอากาศยาน เชน กรณเฮลคอปเตอร 3 ลา ตกทอทยานแหงชาตแกงกระจาน เมอเดอนกรกฎาคม 2555 8) ภยพบต อนๆ เชน วาตภย ไฟปา แผนดนไหว และคลนสนาม เปนตน

ก า ร จ า แ น ก ค ว า ม เ ส ย ง ข อ ง

ก า ร เ ก ด ส า ธ า ร ณ ภ ย

4

4

ก า ร ค น ห า แ ล ะ ก ภ ย ภ า ค ป า ภ เ ข า ( W i l d e r n e s s S e a r c h a n d R e s c u e )

บ ท ท 3

การคนหาและกภย ม 6 ขนตอน ไดแก

3.1 การรบแจงและการรายงาน (Report)

เมอชดกภยไดรบแจงเหต จะตองหาขอมลทจ าเปนในการชวยชวตขนตน และประสาน/แจงหนวยงานทเกยวของเพอทราบและเรมด าเนนการ

ภาพท 3.1 เมอเจาหนาทไดรบแจงเหตใหด าเนนการตาม ขนตอน

3.2 การวางแผนขนตน (Planning)

เปนการก าหนดวธการปฏบตขนตนตงแตการเขาพนท การคนหา การเขาถง การปฐมพยาบาล และ สงผประสบภยไปยงพนทรองรบ แผนลวงหนาในแตละสถานการณ และจะเปนการปรบแผนทเคยวางไว (ถาม) ใหเขากบสถานการณ หวหนาชดจะตองมอบหมายหนาทใหชดกภยเ พอใหทกคนรหนาท และไปวางแผนในสวนทเกยวของ

3.3 การคนหาและเขาสพนท (Locating)

เปนการเดนทางเขาหาจดเกดเหตสามารถท าไดหลายวธ ตงแตการใช GPS แผนท และเขมทศ ชวยใน การน าทาง และเดนทางโดยทางบก ทางน า ทางอากาศ หรอ

การใชหลายวธ เชน ใชเฮลคอปเตอรสงก าลงออกเดนเทาคนหา หรอใชเรอยาง เปนตน

ภาพท 3.2 การคนหาในพนทอทยานแหงชาตเขาใหญ

3.4 การเขาถง (Access)

เปนการใชเครองมอ และทกษะความช านาญ ในการเขาถงผประสบภยอยางปลอดภย รวมถงการน าชดกภยออกจากพนทดวยความปลอดภยเชนกน เชน การโรยตวจากหนาผาลงไปชวยผบาดเจบดานลาง การวายน า หรอการด าน ากภย พงตระหนกถงความปลอดภยของชดกภยเสมอ

3.5 การชวยเหลอปฐมพยาบาลเตรยมการเคลอนยาย (Stabilization)

เปนการใหการดแลดานการแพทย ณ พนทเกดเหต เพอเตรยมความพรอมกอนทจะน าผประสบภยออกไปสพนทปลอดภย โดยไมมการบาดเจบเพมเตม และไมมอาการ ทรนแรงขน ขนตอนนจะตองใชความรจากการฝก FR (First responder) การปฏบตงานรวมกบหนวยแพทยทอยใกลเคยง ผานระบบการแพทยฉกเฉน (โทร. 1669)

ข น ต อ น ก า ร ค น ห า

5

ก า ร ค น ห า แ ล ะ ก ภ ย ภ า ค ป า ภ เ ข า ( W i l d e r n e s s S e a r c h a n d R e s c u e )

บ ท ท 3

ภาพท 3.3 การปฐมพยาบาลนกทองเทยวชาวญปน ทหลงปา

3.6 การน าสงพนทรองรบหรอพนทรกษาพยาบาล (Transportation)

ท าการเคลอนยายผบาดเจบจากพนทอนตราย ไปยงพนทปลอดภย เพอการรกษาขนสงตอไป เชน การน าออกจากพนทป า เขาไปย งสนามเฮลคอปเตอร เ พอส งตอโรงพยาบาล หรอเคลอนยายมายงถนน

ข น ต อ น ก า ร ค น ห า

6

ก า ร ค น ห า แ ล ะ ก ภ ย ภ า ค ป า ภ เ ข า ( W i l d e r n e s s S e a r c h a n d R e s c u e )