woods_grant - büyük patlama - aklin isyani

8/3/2019 Woods_Grant - Byk Patlama - Aklin Isyani

1/31

Akhn isyam ayrac sanal yaym

kayiplanmn neden oldugu bir bas belasi olarak degerlendirmekteydi. Ancak dururn degismistir,Tersinrnez siirecler olmaksizm yasarn rniirnkiin olamazdi, Cehaletin bir sonucu olaraktersinrnezlige bznel bir olgu goziiyle bakan eski goriise bugiin giiclil bir sekilde rneydanokunmaktadir, Prigogine'e gore tersinrnezlik, gerek rnikroskobik gerekse rnakroskobik, herdiizeyde rnevcuttur. Ona gore, ikinci yasa, yeni bir madde ankupsma yol acar, Denge-disi birdururnda, diizen ortaya cikar. "Denge-disihk, kaostan diizen cikanr.f'[B]

[1] aktaran: E. J. Lerner, The Big Bang Never Happened, s.134.[2] P. Davies, The Last Three Minutes, s.98-9. [Son t I c ; Dakika, Varhk Y., 1999, s.104]I . 3 l aktaran: P. Davies, The Last Three Minutes, s.13. [Son t I c ; Dakika, s.24-25]W M. Waldrop, Complexity, S.33-4.I . s J . J. Gleick, Chaos, s.308. [Kaos, s.365][6] E. J. Lerner, The Big Bang Never Happened, s.139.IzlPrigogine ve Stengers, Order Out of Kaos, S.298. [Kaostan Diizene, S.348]~Disipatif sistemleri Cevreleriyle kiitle ve enerji ahs verisi yaparken, yapi degisimineugrayarak, uzun vadeli global-dengeli yapilar olusturabilen fiziksel-kirnyasal tepki sisternleri. Busisternler, kesintisiz bir sekilde enerji doniistiinirler, bu siirec kendi kendini orgutlemeyi icindebanndinr. (c.n.)[8] Prigogine ve Stengers, Order Out of Kaos, s.148, 206 ve 287. [Kaostan Diizene, s.187, 250 ve336]

9. BUYiJK PATLAMAKozmolojiDiyalektik diisiinmeye ahskm olrnayan bircok insan icin sonsuzluk fikrini kabul etrnek zordur.Sonsuzluk fikri, her seyin bir baslangicmm ve son un un oldugu giinliik nesnelerin sonludiinyasiyla 0 denli uyusmazhk icindedir ki, garip ve aciklanamaz bir sey olarak goriiniir. Dahasi,bu fikir belli bash diinya dinlerinin bircogunun ogretileriyle de uyusmaz, Antik dinlerinbircogunun kendi Yaratihs Efsaneleri vardi, Ortacag Yahudi alirnleri Yaratihs tarihini t.o. 3760olarak belirlemislerdi ve gercekten de Yahudi takvirni bu tarihten baslar, 1658'de, PiskoposUssher evrenin t.o. 4004'te yaratildigmi hesapladi, 18. yiizyil boyunca evrenin en fazla alti ya dayedi bin yasmda oldugu diisiiniildii,Fakat -diye itiraz edebilirsiniz- 20. yiizyil bilirninin biitiin bu Yaratihs efsaneleriyle hicbir ortakyam yoktur! Modern bilirnsel yontemlerle evrenin boyutlarmm ve kokeninin tarn bir tablosunuelde edebiliriz. Ne yazik ki is bu kadar basit degil, Birincisi, rnuazzarn ilerlernelere ragmengozlemlenebilir evren hakkmdaki bilgirniz, bize bilgi saglayan en biiyiik teleskoplarm, radyosinyallerinin ve uzay sondalarmm giiciiyle simrhdir. Ikincisi ve daha da onemlisi, bu sonuclannve gozlemlerin, genellikle salt rnistisizrni andiran son derece spekiilatif bir sekilde yorurnlanrnatarzidir, Yaratihs Efsanesi ("Biiyiik Patlarna") ve on un aynlmaz refakatcisi olan Kiyarnet Giinii("Biiyiik Catirti") iilernine gercekten geri dondiigiimiiz seklinde yaygm bir izlenirn var.Teleskobun icadiyla birlikte, teknolojinin gelisimi evrenin simrlanru yavas yavas hep daha uzagaitti. Aristoteles ve Ptolernaios zarnanmdan beri insanlarm akhrn kusatan kristal kiireler ve dahasiOrtacag dini onyargilannm ilerlerne yoluna diktigi tiirn diger engeller sonunda yikildi,

1220f287


2/31


1755'te Kant, "ada evrenler" olarak adlandirdigi uzak yildiz kiimelerinin varhgmi ongordii, Bunaragmen 1924 gibi gee bir tarihte bile, tiim evrenin, yalmzca 200.000 isik yih capmda oldugu ve-kendi galaksimiz ve iki komsu galaksi olmak iizere- sadece iiC;galaksiden olustugu tahminediliyordu. Daha sonra Amerikah kozmolog Edwin Powell Hubble, Wilson dagmda 100 inclikyeni teleskobunu kullanarak, Andromeda Bulutsusunun kendi galaksimizin cok daha dismdaoldugunu gosterdi. Sonra, ondan daha uzak olan baska galaksiler kesfedildi, Kant'm "adaevrenler" hipotezinin dogrulugu ispat edildi. Boylece evren -insanlarm beyninde- hizla"genisledi" ve daha uzak nesneler kesfedildikce daha da genislemeye devam etti. Bugiin, 200.000isik yih soyle dursun, evrenin on milyarlarca isik yihndan daha genis oldugu diisiiniiliiyor vezamanla bugiinkii hesaplamalarm bile yeterli biiyiikliige hicbir sekilde yaklasmadrgi goriilecektir.Ciinkii evren, Cusa'h Nicolas ve digerlerinin diisiindiigti gibi sonsuzdur. Ikinci Diinya Savasmdanonce evrenin yasmm sadece iki milyar yil oldugu diisiiniiliiyordu. Bu ongorii PiskoposUssher'mkinden biraz daha iyidir. Ancak yine de umutsuz derecede yanhstir, Bugiin biiyiikpatlamacilar arasmda evrenin tahmini yasiyla ilgili siddetli bir tartisma yiiriiyor. Buna dahasonra donecegiz,Biiyiik patlama teorisi gercekten de bir Yaratihs Efsanesidir (tipki ilk Tekvin kitabi gibi). Biiyiikpatlama teorisi evrenin yaklasik 15 milyar yil once meydana geldigini soyler. Bu teoriye gore,bundan once ne evren, ne madde, ne uzay ve ne de zaman vardi, 0 patlama anmda, evrendekitiim maddenin tek bir noktada yogunlasrms oldugu varsayihr, Biiyiik patlama hayranlanmn birtekillik olarak kabul ettigi bu goriinmez nokta, daha sonra oyle bir giicle patladi ki, derhal biitiinevreni doldurdu ve bunun sonucu olarak evren halen genislemeye devam ediyor. Bu arada,"zamamn basladigi" an da bu idi. Bunun bir cesit saka olup olmadigmi merak edecek olursamzbunu akhmzdan cikann, Biiyiik patlama teorisinin anlattigi sey tarn da budur. Adlarmmarkasmda uzun harf dizileri olan iiniversite profesorlerinin biiyiik cogunlugunun gercekteninandigi sey budur. Bilim cevrelerinin bir kesiminin yazilannda mistisizme dogru kayism en acikdelilleri mevcuttur. Son yillarda, en son evren teorilerinin popiiler aciklamasi maskesi altmda,ozellikle biiyiik patlama sozde teorisiyle baglantih olarak her tiirlii dini diisiincenin kacakcihgimyap maya tesebbiis eden bir bilim kitaplan seli gormekteyiz,New Scientist (7 Mayis 1994) "Baslangicta Patlama Vardi" bashkh bir makale yaymladi, Bumakalenin yazan Colin Price, bir bilimci olarak egitim alnus ve cahsmisti, ama simdi bagimsiz bircemaat papazidir, Sunu sorarak baslar: "Biiyiik patlama teorisi kutsal kitaba bu kadar rm ait?Veya baska bir sekilde ifade edelim, Yaratihs hikayesi bu denli bilimsel mi?" Ve kendinden eminbir iddiayla bitirir: "HiC;kimse biiyiik patlama hikayesini Tekvin kitabmm ilk iki boliimiiniinyazarlarmdan daha iyi takdir edemezdi." Bay Price'm kuskusuz dili siircerek de olsa kesin birdogrulukla biiyiik patlama hikiiuesi olarak tammladigi seyin arkasmda yatan mistik felsefenintipik bir ornegidir bu.

Doppler Etkisi1915'te, Albert Einstein genel gorelilik teorisini ileri siirdii. Bundan once yaygm evren goriisii, SirIsaac Newton tarafmdan 18. yiizyilda gelistirilen klasik mekanik modelden tiiretilmisti, Newton'agore evren birtakim degismez hareket yasalarma uyarak tikir tikir isleyen muazzam biiyiikliiktebir saat mekanizrnasi gibiydi. Boyutlan sonsuzdu, ama ozde degismeyen bir evrendi. Bu evrengoriisii tiim diyalektik olmayan, mekanik teorilerin kusurlarmdan nasibini alrmsti, Statikti.1929'da Edwin Hubble yeni bir giiclii teleskop kullanarak, evrenin daha once diisiiniildiigiindeneok daha biiyiik oldugunu gosterdi, Ustelik, daha once gozlemlenmemis bir olguyu da fark etti.Isik, hareket eden bir kaynaktan goziimiize geldiginde frekansmda bir degisim olur. Bu durum,tayf (spektrum) renkleriyle ifade edilebilir. Bir kaynak bize dogru yaklasirken, bu kaynaktancikan l~lgm frekansmm, tayfm yiiksek frekans tarafma (mor renge) dogru kaydigmi goriiriiz,Kaynak biz den uzaklastigmdaysa, tayfm diisiik frekans tarafma (kirrmzi renge) dogru bir kaymagoriiriiz, ilk defa Avusturyah Christian Doppler tarafmdan gelistirilen ve onun ardmdan "DopplerEtkisi" olarak adlandmlan bu teorinin astronomiye biiyiik katkilan vardi, Yildizlar, gozlemcilerekaranhk bir zemin iizerindeki bir isik deseni olarak goriiniir, Bircok yildizm tayfmm kirrmziyadogru bir kayrna gosterdigini fark eden Hubble'm gozlemleri, galaksilerin, uzakliklanyla dogruorantih bir hizla biz den uzaklasmakta oldugu fikrini dogurdu, Hubble evrenin genislediginidiisiinmemis olsa da, bu yasa Hubble Yasasi olarak tanmdi,

1230f287


3/31


Hubble, kirrmziya kayma ile galaksilerin goriinen parlakhklanyla olciilen uzakhklan arasmdakarsihkh bir iliskinin [korelasyon] oldugunu gozlemledi. 0 donemde gozlemlenebilen en uzakgalaksilerin saniyede 25.000 mil hizla uzaklasmakta olduklan ortaya cikti. 1960'larda 200 inclikyeni teleskobun gelisiyle birlikte, saniyede 150.000 mil hizla uzaklasan cok daha uzak nesnelerkesfedildi, "Genisleyen evren" hipotezi bu gozlemlerin iizerinde insa edilmisti, Ustelik, Einstein'mgenel gorelilik teorisinin "alan denklemleri" bu fikre uydurulabilecek bir tarzda yorumlanabilirdi.Bunun uzantisi olarak, eger evren genislediyse, gecmiste daha kiiciik olmasi gerekirdi. Sonne,evrenin tek bir yogun madde cekirdegi olarak baslarms olmasi gerektigi hipoteziydi. Aslmda buHubble'm fikri degildi, Rus maternatikcisi Alexander Friedmann tarafmdan 1922'de ortayaatilrmsn. Daha sonra George Lemaitre ilk defa 1927'de "kozmik yumurta" fikrini ileri siirdii.Diyalektik materyalizm acismdan, siirekli bir denge durumunda, ebediyen degismez, kapah birevren fikri acikca yanhstir, Bu nedenle, boylesi bir evren goriisiiniin terk edilmesi siiphesiz ileribir adimdi,Hubble ve Wirtz'in gozlemleriyle Friedmann'm teorilerine hatm sayihr bir destek verilmisoluyordu. Bu gozlemler evrenin ya da en azmdan evrenin gozlemleyebildigimiz kismmmgenislediginin isareti gibi goruniiyordu. Buna, evrenin, eger uzayda sonluysa, zamanda da sonluolmasi gerektigini -bir baslanqia olmasi gerektigini- kamtlamaya cahsan Belcikah rahipGeorges Lemaitre tarafmdan el konuldu. Boyle bir teorinin Katolik kilisesine getirecegi yararlarher tiirlii siiphenin otesindedir. Bu teori, gecmiste bilim tarafmdan yiiz kizartici sekilde evrendenkovulduktan sonra, simdi Kozmik Ju-ju Man olarak muzaffer bir doniise hazirlanan Yaraticifikrine kapilan ardma kadar acar. "Lemaitre'in teorisinin temel giidiisiiniin, kendi fizigini,Kilisenin hiclikten yaratihs ogretisiyle uzlastirma ihtiyaci oldugunu daha 0 zaman dananlarmstim" diyordu yillar sonra Hannes Alfven.It] Lemaitre daha sonralan Papahk BilimAkademisinin yoneticisi yapilarak odiillendirildi.

Teori Nasil Evrildi"Biiyiik patlama teorisinden" bahsetmek aslmda dogru degildir, Gercekte, her biri basi derttenkurtulmayan en azmdan bes farkh teori vardir, Birincisi, gormiis oldugumuz gibi, 1927'deLemaitre tarafmdan ileri siiriildii. Bu teori, kisa siirede bir dizi farkh temelde ciiriitiildii: genelgorelilik ve termodinamikten tiiretilen hatah sonuclar, kozmik ismlar ve yildizlann evrimihakkmda yanhs teoriler vb. Itibanm kaybeden teori, Ikinci Diinya Savasmdan sonra yeni birbicim altmda George Gamow ve digerleri tarafmdan yeniden canlandmldi, Biiyiik patlamadankaynaklanrms olabilecek cesitli olgulan -maddenin yogunlugu, sicakhk, radyasyon diizeyleri vb.-aciklamak icin Gamow ve digerleri tarafmdan birtakim (yeri gelmisken, bir parca bilimsel"yaratici muhasebecilikten" yoksun olmayan) hesaplar yapildi, George Gamow'un parlak yazimtarzi, biiyiik patlamamn, popiiler hayal giiciinii ele gecirmesini sagladi, Teori bir kez daha,beklenmedik bicimde ciddi sorunlarla yiiz yiize geldi.Sadece Gamow'un modelini degil, onun ardmdan gelen Robert Dicke ve digerlerinin "salmanevren" modelini de gecersiz kilan bircok tutarsizhklar bulunmustu, Robert Dicke'in "salmanevren" modeli, evreni sonu olmayan bir dongiide sahndirarak, biiyiik patlamadan once ne oldugusorununu halletmeye doniik bir girisimdi, Ancak Gamow onemli bir ongoriide bulunmustu; boylemuazzam bir patlama, geride biiyiik patlamanm uzaydaki bir cesit yankisi olarak "fon I1?lmaSI"seklinde bir iz birakmahydi, Bu kehanet, birkac yil sonra teoriyi yeniden canlandirmak icinkullamldi,Basmdan beri bu fikre karst olanlar vardi, 1928'de Thomas Gold ve Hermann Bondi, bir alternatifolarak, daha sonra Fred Hoyle tarafmdan popiilerlestirilen "kararh durum"u ileri siirdii.Genisleyen evreni kabul eden bu yaklasim, evreni "madden in hiclikten arahksiz yaratihsi" olarakaciklamaya cahsti, Bu durumun her an gerceklesmekte oldugu, ancak bugiinkii teknolojiyle farkedilemeyecek kadar yavas bir hizla ilerledigi farzedildi. Bunun anlarm, evrenin esas olarak hepaym kaldigiydi, bu nedenle teorinin adi "kararh durum" teorisi oldu. Boylece sorun daha beter birhal aldi, "Kozmik yumurta"dan hiclikten yaratilrms maddeye! Iki rakip teori on yil boyuncayumruklasip durdu.Bircok ciddi bilimcinin, Hoyle'm maddenin hiclikten yaratildigi hakkmdaki inamlmaz gririisiiniikabul etmeye hazir olmasi gerceginin bizzat kendisi kesinlikle sasirticidir. Sonucta bu teorinin

1240f287


4/31


yanhs oldugu goriildii, Kararh durum teorisi evrenin zamanda ve uzayda homojen oldugunuvarsayrmsti, Eger evren biitiin zamanlar boyunca "kararh durumda" ise, radyo dalgalan yayan bircismin yogunlugunun sabit olmasi gerekirdi, ciinkii uzayda ne kadar ileri dogru bakarsakzamanda 0kadar geriyi goriiriiz, Fakat gozlemler durumun bu olmadignu gosterdi; uzayda nekadar ileri bakildiysa, radyo dalgalarmm siddeti 0kadar biiyiiyordu. Bu kesin olarak evreninsiirekli degisim ve evrim halinde oldugunu karntladi. Her daim aym degildi, Kararh durum teorisiyanhsti,1964'te ABD'de iki gene;gokbilimci, Arnas Penzias ve Robert Wilson'm uzaydaki fon isimasimkesfiyle birlikte kararh durum teorisi oldiiriicii bir darbe aldi, Bu hemen, biiyiik patlamamnGamow tarafmdan ongoriilen "artci yankisi" olarak kabul edildi. Yine de celiskiler vardi,Radyasyonun sicakhgmm Gamow'un ongordiigii gibi 20 Kveya halefi P. J.E. Peebles'mongordiigu gibi 30 OKdegil, sadece 3,5 OKoldugu anlasildi, Bu sonuc goriindiigiinden daha dakotiidiir. Ciinkii bir alandaki enerji miktan sicakhgm dordiincii kuvvetiyle orantih oldugundan,gozlenen radyasyonun enerjisi ongoriilen miktardan aslmda birkac bin kat daha azdi,Robert Dicke ve P. J. E. Peebles teoriyi Gamow'un birakrms oldugu yerden ele aldilar, Dicke,Einstein'm kapah evren fikrine geri doniilebilirse, biiyiik patlamadan once ne olduguna iliskinhassas sorunu halletmenin el altmda hazir bulunan bir yolu oldugunu fark etti. Bu takdirde,evrenin belli bir zaman boyunca genisledigi, daha sonra tek bir noktaya (bir "tekillik") veya onabenzer bir seye e;oktiigii,ve ondan sonra tekrar genisleme durumuna sicradrgi ileri siiriilebilirdi,tipki bir cesit sonsuz kozmik pingpong oyunu gibi. Sorun, Gamow'un, evrenin enerjisini veyogunlugunu, kapah bir evren olusturmak icin gerekli olandan farkh seviyelerde hesaplarmsolmasiydi, Gamow'un hesaplarmda, evrenin yogunlugu asag; yukan bir metrekiip uzay basma ikiatom kadardi; ve biiyiik patlamanm kahntilanrn temsil ettigi varsayilan fon isimasmm ongoriilensicakhgiyla ifade edilen enerji yogunlugu da, 20 oK idi, yani mutlak sifmn 20 derece iistiindeydi.Aslmda Gamow bu rakamlan biiyiik patlamanm agIr elementler ortaya cikardiguu kamtlamakicin saptarmsn, ki bugiin hie;kimse bunu kabul etmiyor. Bu nedenle Dicke bu rakamlan birkenara atrverdi ve kendi kapah evren teorisine uyacak yeni ve aym derecede keyfi rakamlar secti,Dicke ve Peebles, evrenin radyasyonla, en basta da 30 OKsicakhgmdaki radyo dalgalanyla doluolmasi gerektigini ongormiislerdi, Sonralan Dicke, kendi grubunun 10 K'lik bir sicakhkongorusiinde bulunmus oldugunu iddia etti, ki bu rakam onun yaymlanrms eserlerinin hicbirindemevcut degildi ve iistelik bu haliyle bile gozlenen sonuclardan hala yiiz kat fazlasmi ifadeediyordu. Bu durum, evrenin Gamow'un diisiinmiis oldugundan cok daha dagimk ve daha azkiitlecekime sahip oldugunu gosterdi, bu da biiyiik patlama icin gerekli enerjinin neredenkaynaklandigi temel sorununu kizistirdi, Eric Lerner'in isaret ettigi gibi:"Penzias- Wilson kesfi, Peebles-Dicke modelini dogrulamak soyle dursun, kapah sahmm modeliniacikca gecersiz kildi."[z] Boylece biiyiik patlamanm standart model olarak bilinen iiciincii birversiyonu ortaya cikti; siirekli genisleyen acik bir evren.Fred Hoyle bazi aynntih hesaplamalar yapti ve biiyiik patlamanm sadece helyum, doteryum velityum gibi (son ikisi gercekten oldukca nadirdir) hafif elementler ortaya cikarabilecegini ilan etti.Eger evrenin yogunlugu asag: yukan sekiz metrekiipte bir atom ise, bu iie;hafif elementmiktarmm gozlemlenen gercek miktarlara oldukca yakm olmasi gerektigini hesapladi, Bu sekilde,teorinin eski teorilere hie;benzemeyen yeni bir versiyonu ileri siiriildii. Bu, artik ne Lemaitre'inkozmik tsmlarmdan ne de Gamow'un agIr elementlerinden bahsediyordu. Bunun yerine onesiiriilen kamt, mikrodalga fon isimasi ve iie;hafif elementti. Fakat bunlarm hicbiri biiyiikpatlamamn kesin kamtlanrn olusturmaz, Mikrodalga fon isimasmm son derece diizgiin olusuesash bir sorundu. Fondaki sozde diizensizlikler 0kadar kiiciiktiir ki, gozle goriinenden cok dahafazla madde (ve bundan dolayi cok daha fazla kiitlecekim) varolmadigi siirece, budalgalanmalarm galaksilere biiyiiyecek zamam olmayacaktirBaska sorunlar da vardi, ZIt yonlerde ucusan bu madde kmntilannm hepsi birden nasil olmustuda aym sicakhga aym anda ulasmayi basarmisti ("ufuk" sorunu)? Teorinin yandaslan evreninsozde kokenlerini, bir matematiksel miikemmellik modeli olarak, tiimiiyle kusursuz birdiizenlilikte, Lerner'm sozciikleriyle "ozellikleri saf akla uygun diisen simetri Cenneti" kadardiizenli bir model olarak sunarlar. Fakat bugiinkii evren kusursuz olciide simetrik olmaktanbaska her seydir, Diizensiz, celiskili ve "topak topak'fir, Evren hie;de Cambridge'de hakkmda

1250f287


5/31


giizel denklemlerin yazildigi sey degildirl Sorunlardan biri, biiyiik patlamamn neden diizgiin birevren ortaya ctkarmadigidir? Neden ilk basit madde ve enerji uzaya ucsuz bucaksiz bir gaz ve tozbulutu olarak diizgiin bir bicimde yayilmadi? Neden bugiinkii evren bu kadar "topak topak'fir?Biitiin bu galaksiler ve yildizlar nereden geldi? Yani A'dan B'ye nasil gectik? Erken evrenin safsimetrisi bugiin goziimiiziin oniindeki diizensiz evreni nasil ortaya cikardi?

"~i~me"TeorisiBu ve diger sorunlardan kurtulmak icin Amerikah fizikci Alan Guth "sisen evren" teorisinigelistirdi (bu diisiincenin, kapitalist diinyamn enflasyorr" krizinden gecmekte oldugu 1970'lerdeileri siiriilmesi tesadiifi degildir), Bu teoriye gore, sicakhk 0denli hizla diismiistii ki, farkhalanlarm aynsmasi icin ya da farkh taneciklerin olusmasi icin hie; zaman kalmanusti. Farkhlasmaancak daha sonralan, evren daha da genislediginde meydana geldi. Biiyiik patlamanm en sonversiyonu budur. Bu versiyon, biiyiik patlama anmda evrenin, her 10-35 saniyede biiyiikliigimiiikiye katladigi iistel bir genislemeden (bu nedenle "sisme'adi verilir) gectigini iddia eder."Standart model"in daha eski versiyonlan tiim evreni bir greyfurt boyutuna sikistmlrms olaraktahayyiil ederken, Guth daha iyisini yapti, 0, evrenin bir greyfurt gibi baslamadigmi, bir hidrojenatomu cekirdeginden milyarlarca kez daha kiiciik olabilecegini hesapladi, Bu takdirde, ilkhacminin 1090kati bir biiyiikliige (bu da i'den sonra 90 tane sifir demektir) erisene kadarinamlmaz bir hizla -saniyede 300.000 kilometre olan isik hizmdan defalarca kat fazla-genisleyebilirdilBu teorinin icerigine bir bakahm. Bu teori de diger biiyiik patlama teorilerinin hepsi gibi,evrendeki biitiin maddenin tek bir noktada yogunlastigi hipotezinden yola cikar. Buradaki temelhata, evrenin gozlemlenebilir evrene esit oldugunun, ve madden in icinden gectigi tiim farkhevreleri, doniisiimleri ve farkh durumlan hesaba katmaksizm evrenin tiim tarihini lineer bir siirecolarak yeniden kurmanm miimkiin oldugunun tasavvur edilmesidir.Diyalektik materyalizm evreni Einstein ya da Newton gibi statik veya siirekli "denge" durumundabir varhk olarak degil, sonsuz bir varhk olarak kavrar. Madde ve enerji yaratilamaz veya yokedilemez; periyodik patlamalan, genislerne ve daralmalan, itme ve cekmeleri, hayat ve olumiiiceren siirekli bir hareket ve degisim siireci icindedir. Bir veya bircok biiyiik patlama diisiincesiaslmda olmayacak bir sey degildir, Buradaki sorun bambaska bir seydir: sorun, gozlemlenmiskesin bir olgunun (Hubble'm krrrmziya kayisi gibi) mistik bir yorumu ve evrenin yaratihsihakkmdaki dini fikirleri bilimin icine arka kapidan sokma girisimidir,Oncelikle, evrendeki tiim maddenin "sonsuz yogunluga" sahip tek bir noktada yogunlasrmsolmasi gerektigi diisiiniilernez, Bunun ne anl am a geldiginde net olahm. Ilkin, sonlu bir uzayasonsuz miktarda madde ve enerji koymak imkansizdir, Sadece soruyu ortaya atmak bile onuyamtlamak icin yeterlidir. "Ah! der biiyiik patlamacilar, fakat evren, Einstein'in genel gorelilikteorisine gore sonsuz degil, sonludur." Eric Lerner kitabmda Einstein'm denklemlerinin sonsuzsayida farkh evreni miimkiin kildigma isaret eder. Friedmann ve Lemaitre bircok denklemingenisleyen evren sonucuna e;lkhgml gosterdi, Ancak hicbir surette bu denklemlerin hepsi bir"tekillik" durumunu ima etmez. Yine de Guth ve ortaklarmm dogmatik bir bicimde ilerisiirdiikleri varyant budur.Evrenin sonlu oldugunu kabul etsek bile, "tekillik" diisiincesi bizi acik bir sekilde hayali niteliktesonuclara gotiiriir, Gorebildigirniz evrenin ufak bir kosesini evrenin tiimii olarak ele ahrsak -kibu hicbir mantiksal ve bilimsel temeli olmayan keyfi bir kabuldiir- her biri yaklasik 100 milyarana yildiz (bizim giinesimiz gibi) silsilesi iceren, 100 milyardan fazla galaksiden bahsediyoruzdemektir. Guth'a gore, bu maddenin hepsi tek bir protondan daha kiiciik bir yerde yogunlasrmsdurumundaydi, Madde, saniyenin trilyonda birinin trilyonda birinin trilyonda birinin milyardabiri kadar bir siirede, trilyon kere trilyon kere trilyon derece sicakhgmdayken, sadece tek bir alanve sadece bir cesit tanecik etkilesimi vardi, Evren genisleyip sicakhk diistiikce, farkh alanlann, ilkbasitlik durumundan "yogunlasrms" oldugu farz edilir.Boylesi esi benzeri goriilmemis bir genislemeyi harekete gecirecek enerjinin nereden geldigisorunu ortaya cikar, Bu bilmeceyi cozmek icin Guth, bazi teorik fizikciler tarafmdan varhgiongoriilen, ancak en kiiciik bir deneysel kamta bile sahip olmayan, her yerde ve her zaman hazir

1260f287


6/31


bulundugu varsayilan bir kuvvet alamna ("Higgs alam") basvurdu, Eric Lerner su yorumdabulunur:Guth'un teorisinde, bir bosluk icinde bulunan Higgs alam, gerekli tiim enerjiyi hiclikten -exnihilo- iiretir. Onun ortaya koydugu sekliyle evren, Higgs alammn liitfettigi biiyiik bir "bedavaogle yemegi"dir.I.3l

Karanlrk madde?Biiyiik Patlama hipotezinin basi her derde girdiginde, taraftarlan onu terk etmek yerine, onudesteklemek icin yeni ve daha da keyfi kabullerde bulunarak sadece kale direklerinin yerinidegistirirler, Ornegin, teori evrende belli miktarda maddeyi gerektirmektedir. Eger evren,modelin ongordiigii gibi 15 milyar yil once yaratildiysa, goriinmez "karanhk madde"nin yardirmolmaksizm, gozlernledigimiz maddenin Samanyolu gibi galaksiler halinde bir araya gelmesi icinaslmda yeterince zamam olmayacakti, Biiyiik patlama kozmologlarma gore, biiyiik patlamadangalaksilerin olusmasi icin evrende, kiitlecekim yasasi nedeniyle evrenin genislemesine nihai birson verecek yeterli miktarda madde olmasi gerekir. Her uzay metrekiipiinde yaklasik olarak onatomluk bir yogunluk anlamma gelir bu. Gere;ekteyse, gozlemlenebilir evrende varolan maddemiktan asag: yukan on metrekiipte bir atomdur, yani teori tarafmdan ongoriilen miktardan yiizkat daha az.Kozmologlar evrenin yogunlugunu, genislemeyi durdurmak icin gerekli olan yogunlugun bir kesriolarak ifade etmeye karar verdiler. Bu kesre omega adnu verdiler. Boylece eger omega r'e esitse,genislemeyi durdurmak icin bu yeterli olacaktir, Maalesef, gercek oranm 0,01 veya 0,02civarlarmda oldugu gozlemlendi, Gerekli olan madden in yaklasik olarak %99'u nasil olduysa"kaybolmustu", Bu bilmeceyi nasil cozmeli? Cok basit. Mademki teori, madden in oraciktaolmasmi gerektiriyor, omega degeri keyfi bir bicimde i'e yakm tutulur ve sonra kayip madde icincilgin bir arasnrmaya girisilir, Biiyiik patlamanm karsilastigi ilk sorun galaksilerin kokenleriydi,Son derece diizgiin bir fon isimasi nasil olur da boyle "topak topak" diizensiz bir evreni ortayacikarabilirdi? Radyasyondaki sozde "dalgalanmalarm" (anizotropiler), madde YIgmlarmmolusumunun bir yansimasi oldugu, ilk galaksilerin de bu ytgmlarm etrafmda birlestiklerivarsayildi, Ancak, durumun gosterdiginden daha fazla madde ve dolayisiyla daha fazlakiitlecekim varolmadikca, gozlemlenen diizensizlikler galaksilerin olusumundan sorumlututulamayacak kadar kiiciiktii, Kesin soylernek gerekirse, olmasi gereken madde miktarmm%99'u ortalarda goriinmiiyordu."Soguk karanhk madde" fikrinin ise kanstigi yer burasidir, Simdiye kadar hie; kimsenin bu seyigormedigini anlamak onemlidir. Bunun varhgi, teorideki utanc verici bir deligi tikamak icin,sadece on yildan biraz daha uzun bir zaman once ileri siiriildii. Evrenin sadece %1veya z'sigercekten goriilebildiginden dolayi, geri kalan %99 veya daha fazlasmm, hicbir sekilde radyasyonyaymayan, karanhk ve soguk bir goriinmez maddeden ibaret oldugu varsayildi, Boyle gariptanecikler, yapilan on yilhk bir arastirmadan sonra, gozlenmernis olmaya devam ediyorlar. Ancakyine de bunlarm teoride merkezi bir yeri vardir, ciinkii teori onlarm varhgnu gerektirir.Cok siikiir, gozlemlenebilir evrendeki madde miktanru oldukca dogru bir sekilde hesaplamakmiimkiindiir. Bu, her on metrekiip uzay icin asag: yukan bir atomdur. Bu, biiyiik patlamateorisinin gerektirdiginden yiiz kat daha az bir miktardir, Fakat gazetecilerin soylemektenhoslandigi gibi, gerceklerin iyi bir hikayeyi bozmasma izin vermeyin! Eger evrende teoriylebagdasacak kadar madde yoksa, 0 zaman oralarda bir yerde goremedigimiz miithis miktardamadde olmahdir, Brent Tully'nin ifade ettigi gibi, "ne zaman yeni bir gozlern yapilsa yeni birteorinin ortaya e;lktlgml gormek rahatsiz edicidir."Bu asamada biiyiik patlamanm savunuculan, parcacik fizikcileri sahsmda Yedinci SiivariBirliginden yardim istemeye karar verdiler. Yerine getirmek iizere cagnldiklan gorev JohnWayne'in biitiin kahramanhklanrn tam amen golgede birakir, Onun yapmasi gereken sey, tal?eatlasm, Kizilderililer tarafmdan kacmlan talihsiz kadm ve cocuklan bulmakti, Fakatkozmologlar "ic uzay"m esrarlanru arastirmakla mesgul olan meslektaslanrn yardimacagirdiklannda, istekleri biraz daha hirshydi. Onlardan, evrenin diisiincesizce "ortadan kaybolan"% 99'unu veya daha fazlasim bulmalanrn istediler. Bu kayip maddeyi bularnadiklan siirece

1270f287


7/31


denklemleri tutmayacak ve evrenin baslangici hakkmdaki standart teorinin basi belaya girecekti!Bilyilk Patlama Asla Olmadi adh kitabmda Eric Lerner, sonuclan bilimsel dergilerdeyaymlanrms olan ve karanhk madde fikrini tam amen reddeden bir dizi gozlemin hepsiniaynntilanyla aciklar, Tiim kamtlar acikca ortada olmasma ragmen biiyiik patlama taraftarlanhiila, Galileo'nun teorilerinin dogrulugunu test etmek icin teleskopla bakmayi reddeden bilgicprofesorler gibi davranmaya devam ediyorlar. Karanhk madde varolmahdir, ciinkii bizimteorimiz bunu gerektirir!Lerner soyle diyor:Bilimsel bir teorinin testi, ongoriilerin ve gozlemlerin birbirleriyle uyusmasidrr ve biiyiik patlamateorisi bu smavi gecememistir, Evrende 20 milyar yildan daha yash ve 150 milyon isik yihndandaha uzak hicbir nesnenin olamayacagi ongoriisiinde bulunur. Fakat boyle nesneler vardir,Boylesine biiyiik olcekteki evrenin, diizgiin ve homojen olmasi gerektigini soyler, Fakat evrenboyle degildir, Teori, etrafnmzda gordiigiimiiz galaksilerin mikrodalga fonda acikca goriilenufacik dalgalanmalardan meydana gelmesi icin, goriinen maddeden yiiz kat daha fazla karanhkmaddenin olmasi gerektigini soyler, Karanhk maddenin varhgma dair hie;bir kamt yoktur. Veeger karanhk madde yoksa, teori hicbir galaksinin olusamayacagmi soyler, Ama yine de galaksileroraciktadirlar, tiim gokyiiziine yayilrmslardir, Ve bizler de onlardan birinde yasiyoruz.jq]Alan Guth biiyiik patlamaya yapilan itirazlardan bazilanm bertaraf etmekte basanh oldu, fakatteorinin 1?Uana kadar goriilen en hayali ve keyfi versiyonunu ileri siirerek. .. "Karanhk madde"ninne oldugunu soylernedi, fakat sadece kozmologlara on un teorik gerekcesini sagladi, Gercekonemi, kozmoloji ve parcacik fizigi arasmda 0 zamandan beri siiregelen baglantiyr kurmasiydi.Sorun, teorik fizigin genel egiliminin, tipki kozmolojideki gibi, ileri siirdiigii teorilerindogrulugunu kamtlamak icin, pratikte test edilebilecek cok az ongoriide bulunarak, giderek artanolciide a priori matematiksel kabullere basvurmakta olusudur, Ortaya cikan teoriler daha dakeyfi ve hayali bir nitelige sahiptir, ve genellikle bilim-kurgudan baska hicbir seyle ortak yanlanyokrnus gibi goriiniir,Aslma bakarsamz, kozmolojinin yardimma kosan parcacik fizikcilerinin kendilerine ait bolcasorunlan vardi, Alan Guth ve digerleri, dogada kiiciik olcekte isleyen iic temel kuvveti-elektromanyetizma, zayif etkilesim kuvveti (radyoaktifbozunmaya sebep olur) ve giicliietkilesim kuvveti (cekirdegi bir arada tutar ve niikleer enerjinin serbest birakilmasmdansorumludur)- birlestirecek, Biiyiik Birlesik Teoriyi (BBT)~ kesfetmeye cahsiyorlardi, Yiiz yil once,elektrigin ve manyetizmanm bir ve aym kuvvet oldugunu kamtlayan Maxwell'in basansmitekrarlamayi umuyorlardi, Parcacik fizikcileri de, icine diistiikleri zorluklarm cevabim goklerdebulma umuduyla, kozmologlarla bir ittifaka girmeyi cok istiyorlardi, Gercekte biitiin yaklasimlanaymydi, Cozleme yok denecek kadar az basvurarak, kendilerini bir dizi matematiksel modele vegenellikle saf spekiilasyondan yalmzca bir adim otedeki biitiiniiyle keyfi kabullere dayandirdilar,Her biri digerinden daha inamlmaz olan teoriler bol miktarda ve hizh bir bicimde ortaya cikrmsti,"Sisme" teorisi bunlarm hepsinin bir kansnmdir.

imdada Yetisen NotrinoBiiyiik patlama taraftarlarmm kendi konumlarma simsiki sanlmaktaki kararhhgi genellikle engiiliinc perendeleri atmalarma yol aciyor. Kayip "soguk karanhk madde"nin % 99'unu b01?yerearastmrken, evrenin sonsuza kadar genislernesini onlemek icin teorinin gerektirdigi niceliklerebenzer bir sey bulamadilar. 18 Arahk 1993'te New Scientist, Evren Sonsuza Kadar Genisieuecekbashkh bir makale yaymladi, Burada "Cepheus takimyildizmdaki bir grup galaksinin birkac ayonce diisiiniildiigiinden cok daha az goriinmez madde ihtiva ettigi" ve Amerikah gokbilimcilerineskiden ileri surdiigii iddialarm "hatah analizlere dayandigi" itiraf edildi. Arastirmalara harcananyiiz milyonlarca dolan bir tarafa biraksak bile isin ucunda bilimsel sohret yatiyordu, Acaba bugercegin biiyiik patlamayi bu denli bagnazca savunmakla bir baglantisi olabilir miydi? Herzamanki gibi, gorrnek istediklerini gordiiler. Gercekler teoriye uygun olmak zorundaydilTeorinin hayatta kalmasi icin varhgi zorunlu olan "soguk karanhk madde"yi bulmaktaki acikbasansizhk, bilim cevrelerinin daha sorgulayici kesimlerinde rahatsizhga neden oluyordu.

1280f287


8/31


Zamanzmzzzn Bir (:zlgznlzgz mz? manidar bashgiyla 4 Haziran 1994'te yaymlanan New Scientist'inbasyazisi, karanhk madde fikriyle Viktorya doneminin gozden diismiis "eter" kavrarrnm=-tsikdalgalarmm uzayda yol almasma araci olduguna inamlan, goninmez bir ortam-karsilastmyordu:Gdrtinmezdi, her yerde, her an hazir ve nazirdi ve 19. yiizyilm sonlarmda her fizikci ona inamrdi,Fizikcilerin 1!ilgm icinde yayildigi ortam oldugunu diisiindtikleri eterdi bu, ama bu diisiincenin birhayalet oldugu ortaya cikti, Sesten farkh olarak, 1!ilgm, icinde yayilacagi bir ortama ihtiyaciyoktur.Bugiin, 20. yiizyihn sonlarmda, fizikciler Viktorya donemindeki meslektaslanyla goriilmedikolciide benzer bir durumdadirlar, Bir kez daha goriinmez, her yerde ve her an hazir ve nazirbulunan bir seye bel baghyorlar, Bu kez soz konusu olan karanhk maddedir.Bu noktada ciddi bir bilimcinin teoride temelden yanhs bir seylerin olup olmadigmi kendisinesormasi beklenir. Aym basyazi soyle devam ediyor:Kozmolojide serbest parametreler bir yangm gibi her tarafi sanyor. Eger gozlemler teoriyeuymuyorsa, kozmologlar basitce yeni degiskenler eklemekten mutlu goriiniiyorlar. Teoriyi siirekliyamamakla, bazi Biiyiik Fikirlerin iizerinden athyor olabiliriz.Gercekten de oyle. Ama "gerceklerin" engel olmasma izin vermeyin. Sapkasmdan tavsan cikaranbir sihirbaz gibi, birden bire notrinoyu kesfettilerlAtomalti bir parcacik olan notrino, Hoffmann tarafmdan "varhkla yokluk arasmda kararsizdalgalanma" olarak tarif edilir. Diyalektigin diliyle soylemek gerekirse, "Vardir ve yoktur." Boylebir olgu, bir sey ya kendisidir ya da degildir seklinde kategorik bir iddia one siiren ozdeslikyasasiyla nasil bagdastmlabilir? Kuantum mekanigi tarafmdan tammlanan atomalti parcaciklardiinyasmda her adimda tekrar ortaya cikan bu gibi ikilemlerle karsilasildigmda, genellikle,notrinonun kiitlesiz ve yiiksiiz bir parcacik oldugu diisiincesi gibi formiilasyonlara basvurmaegilimi vardir, Hal. bircok bilimci tarafmdan savunulan ilk diisiince, notrinonun kiitlesininolmadigiydi ve elektrik yiikii kiitlesiz varolamayacagma gore bunun kacimlmaz sonucunotrinonun her ikisine de sahip olmadigiydi,Notrinolar son derece kiiciik parcaciklardrr ve bu nedenle saptanmalan zordur. Notrinonunvarhgi ilk defa, cekirdekten yayilan taneciklerin toplam enerji miktarmdaki bir aC;lglizah etmekamaciyla ileri siiriilmiistii, Belli bir enerji miktan kaybolmus goriiniiyordu ve bunun nereye gittigiaciklananuyordu. Enerjinin korunumu yasasi enerjinin ne yaratilabildigini ne de yokedilebildigini ifade ettiginden, bu olgunun baska bir aciklamaya ihtiyaci vardi, idealist fizikciNiels Bohr, 1930'da enerjinin korunumu yasasmi terk etmeye oldukca hazir goriinmesineragmen, bunun icin biraz erken oldugu ortaya ciktil Aradaki fark, daha once bilinmeyen birparcacigm kesfedilmesiyle aciklanrmsti: notrino,Gimes cekirdeginde 15 milyon santigrathk bir sicakhkta olusan ve isik hizryla hareket edennotrinolar gunes yiizeyine iiC;saniyede ulasirlar, Kati madden in icinden goriiniise bakihrsa onuhie etkilemeksizin gecerek seller halinde evrene akarlar. Notrinolar 0kadar kiiciiktiirler ki,diinyamn icinden diimdiiz gecip giderler. Bu ele avuca gelmez tanecikler 0 kadar ufaktirlar ki,maddenin diger bicimleriyle olan etkilesimleri de asgari diizeydedir. Diinyanm icinden ve hattakati kursunun icinden bile hicbir iz birakmadan gecebilirler, Aslmda siz bu satirlan okurken bileviicudunuzdan trilyonlarca notrino geciyor, Bir tanesinin viicudunuzda takih kalabilme ihtimaliihrnal edebilecek kadar az oldugundan endise etmenize gerek yok. Bir notrinonun 100 isik-yihkahnhgmdaki kati kursunun icinden gecebilecegi, sogurulma olasihgmm ise yalmzca % 50 olduguhesaplanrmsti, Bunca zaman saptanamarms olmasmm nedeni de budur. Aslmda, ne kiitlesininne de yiikiiniin olmadigi diisiiniilen ve 100 isik yih kahnhgmdaki kursunun icinden gecebilen bukadar kiiciik bir parcacigm nasil olup da saptanabildigini hayal etmek zordur. Fakat saptanrmstir,Oyle goriiniiyor ki, bazi notrinolar bir inc; kursunun onda biriyle durdurulabiliyorlar. 1956'da,Amerikah bilimciler ustaca bir deneyle bir anti-neutrinoyu yakalamayi basardilar, Ondan sonra1968'de her ne kadar bugiinkii teorilerin ongordiigu miktarm sadece iicte biri kadar olsa da,giinesten gelen notrinolar kesfedildi, Siiphesiz notrino, hem en saptanamayacak ozelliklere

1290f287


9/31


sahipti. Son derece kiiciik olmasi goz oniine ahmrsa, sasirtici degildi bu. Fakat, maddenin entemel ozelliklerinden yoksun bir madde bicimi oldugu fikri acikca celiskiliydi, Nihayet, soruntamamen farkh iki merkez tarafmdan coziime baglanrms gibi goziikiiyor. Ilkin, notrinonunkal?iflerinden biri olan Frederick Reines, 19Bo'de, bir deneyde niitrino sahmmmm varhgimkesfettigini ilan etti. Bu deney, notrinonun bir kiitleye sahip oldugunu gosterebilirdi, fakatReines'm sonuclan kesin sonuclar olarak degerlendirilmedi.

Ne var ki, tamamen farkh bir deney yap an Sovyet fizikcileri, elektron-notrinolannm 40 elektronvolt civarmda bir kiitlesi oldugunu gosterdiler. Bu miktar, bir protonun kiitlesinin 2000'de biriolan bir elektronun kiitlesinin bile sadece 13.000'de biri kadar oldugundan, notrinonun uzunsiire kiitlesinin olmadigma inarnlmasi hemen hemen hie; sasirtici degildir,Son giinlere kadar, bilimsel kuruluslarm genel goriisii, notrinonun ne kiitlesinin ne de yiikiiniinolmadigiydi. Bugiin, birdenbire fikirlerini degistirdiler ve aslmda notrinonun kiitlesi oldugunu-ve iistelik epey bir kiitlesinin oldugunu- ilan ettiler. Bu, Aziz Paul'un Sam'a giderken atmdandiismesinden bu yana yasanan en sasirtici degisimdirl Aslmda boylesi yersiz bir acele, bumucizevi degisimin arkasmdaki giidiiler hakkmda ciddi siipheler uyandirmahdir, Acaba, "sogukkaranhk madde" hakkmda bilgi toplamaktaki apacik basansizhklan yiiziinden umutsuz birduruma diistiiler de, sonunda notrinoya geri donmeye mi karar verdiler? Insan SherlockHolmes'in Dr. Watson'a ne soylernis olabilecegini ancak hayal edebilir!Parcacik arastirrnalan alanmdaki muazzam ilerlemelere ragmen mevcut durum belirsizdir.Yiizlerce yeni parcacik kesfedilmistir, ancak simdiye kadar Mendeleyev'in kimya alanmda yaptigigibi, belli bir diizen getirmeye muktedir tatmin edici hie;b ir genel teori yoktur. Su anda dogamntemel kuvvetlerini dort bashk altmda gruplandirarak birlestirrne cabasi vardir, bu kuvvetlerin herbiri farkh bir diizeyde islev goriir: Kiitlecekim, elektromanyetizma, "zayif" ve "giiclii" niikleerkuvvetler.Kiitlecekim, yildizlan, gezegenleri ve galaksileri bir arada tutarak kozmolojik olcekte isler,Elektromanyetizma, atomlan birbirine baglayarak molekiilleri olusturur, giinesten veyildizlardan gelen fotonlan tasir ve beynin sinapslanru harekete gecirir, Giiclii kuvvet, atomcekirdegindeki proton ve notronlan bir arada tutar. Zayif kuvvet, radyoaktifbozunma sirasmdakararsiz atomlarm doniisiimiinde kendini gosterir, Sozii edilen son iki kuvvetten her ikisi desadece cok kiiciik bir alanda kendini gosterir, Ne var ki, bu diizenlemenin konu hakkmdasoylenebilecek son sozii soyledigini varsaymak icin hicbir neden yoktur, hatta bir bakima keyfi birgoriistiir,Bu kuvvetler arasmda biiyiik farkhhklar vardir, Kiitlecekim madde ve enerjinin biitiin bicimlerineetkirken, guclii kuvvet sadece bir parcacik smrfma etki eder. Ancak kiitlecekim kuvveti, giicliiniikleer kuvvetten yiiz milyon kere trilyon kere trilyon kere trilyon kat daha zayiftir, Daha daonemlisi, neden kiitlecekim kuvvetine ZIt bir kuvvetin olmamasi gerektigi pek acik degildir, oysaelektromanyetizma hem pozitifhem de negatif elektriksel yiik olarak kendini ae;lga vurur.Einstein'm cozmeye ugral?tlgi bu sorun, evrenin dogasi hakkmdaki tiim tartismalarda hayati bironerne sahiptir ve halen coziilmeyi beklemektedir. Her bir kuvvet, neredeyse yirmi farkhparametreden olusan farkh denklem kiimeleriyle aciklamr, Bu denklemler sonuc verir, fakat hie;kimse nedenini bilmez.Biiyiik Birlesik Teoriler ("BBT"ler) den en teoriler, evrenin evriminde maddenin yalmzca gecici bireyre olabilecegi fikrini ileri siirerler. Ne var ki, BBT'lerin protonlarm bozunumu konusundayaptigi ongoriiniin dogrulanmarms olmasi, en azmdan BBT'lerin en basit versiyonunu gecersizkilmaktadir, Kendi kesiflerine bir anlam kazandirrna cabasiyla bazi fizikciler, "siiper simetri"teorileri ("SUSY"ler) gibi, cok daha esrarengiz ve olaganiistii teorilere giristiler, Bu teoriler,evrenin baslangicta dortten fazla boyuta sahip oldugu iddiasmdadir, Bu goriise gore evren,ornegin on boyutta baslarmstir, fakat maalesefbunlarm dordii haric hepsi biiyiik patlamasirasmda cokmus ve bugiin fark edilmeyecek kadar kiiciik bir hale gelmistir,Goriiniise gore bu nesneler, saf uzaydan yogunlasan madde ve enerji kuantasi oldugu varsayilanatomalti parcaciklann bizzat kendisidir. Boylece, evrenin temel olgulanru aciklamak icinyiiriittiikleri bos cabalann icinde bir metafizik spekiilasyondan digerine siiriiklenip duruyorlar.Siiper simetri, evrenin mutlak bir miikemmellik durumuyla basladigmi varsayar. Stephen

1300f287


10/31


Hawking'in sozleriyle, "erken evren daha basitti ve cok daha cekiciydi, ciinkii cok daha basitti."Bazi bilimciler bu tiir mistik spekiilasyonlan estetik nedenlerle hakh cikarmaya bile cahsiyorlar,Mutlak simetrinin giizel oldugu farzedilmektedir. Boylece, kendimizi bir kez daha Platonidealizminin Slg atmosferinde buluruz.Gercekte, dog a mutlak simetriyle karakterize edilemez, celiskilerle, diizensizliklerle, biiyiikfelaketlerle ve siireklilikteki ani kmlmalarla doludur. Bizzat hayatm kendisi bu iddianm kamtidir.Her canh sistemde, mutlak denge oliim anlamma gelir. Burada gozlemledigimiz celiski insanhgmdiisiince tarihi kadar eskidir. Bu, diisiincenin "miikemmel" soyutlamalanyla, gercek maddidiinyayi karakterize eden zorunlu diizensizlikler ve "kusurlar" arasmdaki celiskidir, Biitiin sorun,giizel olsun ya da olmasm maternatigin soyut formiillerinin, kesinlikle gercek doga aIeminilayikiyla temsil etmemesi gerceginden kaynaklamr. Boyle bir seye inanmak birincil onemde biryontem hatasidir ve kacnulmaz olarak yanhs sonuclar cikarmanuza yol acar.

Siirekli BasAgrdarl ya da Hubble SikmtisrBugiin, biiyiik patlama taraftarlan arasmda evrenin tahmini yasi konusunda siddetli bir tartismayiiriiyor. Aslmda, biitiin "standart model" bir kriz icinde. Bilimin en saygm insanlarmm, herkesingozii oniinde centilmence olmayan bir dille birbirlerine saldirdigi giiliinc bir manzaraylakarsilasiyoruz. Ve tiim bu tartismalar Hubble sabiti denilen sey iizerinde doniip duruyor. Bu,evrende nesnelerin hangi hizda hareket ettigini olcen bir formiildiir. Evrenin yasnu ve boyutlanmkesfetmek isteyenler icin biiyiik bir oneme sahiptir. Sorun surada ki, kimse bu sabitin neoldugunu bilmiyor!Edwin Hubble, galaksilerin uzaklasma hizmm bize olan uzakhklanyla dogru orantih oldugunuileri siirdii; yani ne kadar uzaklarsa, 0 kadar hizh hareket ederler. Hubble yasasmda bu, v (hiz) =H x d (uzakhk) olarak ifade edilir. Bu denklemdeki "H" Hubble Sabiti olarak bilinir. Bunuhesaplamak icin, iki seyi bilmemiz gerekir: Belli bir galaksinin uzakhgim ve hizuu, HIZ kirrmziyakayisla hesaplanabilir. Fakat galaksiler arasmdaki uzakhk bir cetvelle olciilemez. Aslmda, boylesimuazzam uzakhklan olcebilen giivenilir bir alet yoktur. Ve giicliik de burada yatar! UzmanlarHubble Sabitinin gercek degeri konusunda bir fikir birligine vararmyorlar, tipki gecenlerdeChannel Four'daki bir TV programmm komik bir sekilde aciga cikardigi gibi:Michael Pierce diyor ki, Hubble Sabiti hie ~iiphesiz 85'tir. GustafTamman 50, George Jacoby 80,Brian Schmidt 70, Michael Rowan Robinson 50 ve John Tonry ise 80 oldugunu iddia ediyor. 50ile 80 arasmdaki fark cok gibi goriinmeyebilir, fakat Evrenin yasi acismdan cok onemlidir bu.Eger Hubble yiiksek bir sayzysa, qokbilimciler en onemli teorilerinin ~iiriitiildiigii bir siirecteolabilirler.Bunun onemi sudur ki, "Hubble" ne kadar biiyiikse, nesneler 0kadar hizh hareket ederler vegecmiste biiyiik patlamanm gerceklestigi diisiiniilen an 0kadar yakmdir, Son yillarda,galaksilerin uzakhgim olcmek icin yeni teknikler uygulandi ve bu da gokbilimcileri eskihesaplanm en bastan gozden geeirmeye sevk etti. Hubble Sabiti hesaplamalan siirekli dahabiiyiik degerleri beraberinde getirdiginden, bu durum bilim cevreleri icinde biiyiik bir saskmhkuyandirdi, Son hesaplar evrenin yasim sadece 8 milyar yil olarak saptar. Bu ise, evrenden dahayash yildizlann varoldugu anlamma gelir! Bu cok goze batan bir celiskidir, iistelik diyalektik birceliski degil, biitiiniiyle sacma bir celiskidir,Aym kitapcikta aktanlan bir pasajda, Carlos Frank 1 ? U yorumu yapiyor:Su halde, Hubble Sabiti ve evrenin yogunlugu oleiirnlerinin ortaya cikardigr gibi, eger yildizlannyasmm evrenin genislerne yasmdan daha biiyiik oldugu anlasihyorsa, 0 zaman ortada gercek birkriz vardir, Geriye sadece tek bir secenek kahr: Evren modelinin dayandmldrgi temel kabulleri birtarafa atmahsimz, Bu takdirde biiyiik patlama teorisinin dayandzgz temel kabullerin bazzlarznz,belki de hepsini bir tarafa bzrakmalzsznzz.I.5lGercekte, biiyiik patlama teorisini dogrulayan neredeyse hicbir deneysel kamt yoktur. Bu teoriyidesteklemek icin yapilan cahsmalann cogu, caprasik ve anlasilmasi zor matematiksel formiilleredayanan biitiiniiyle teorik bir nitelige sahiptir. Bircok akademik sohretin iizerine insa edildigi buteoriyi her ne pahasma olursa olsun korumak amaciyla kale direklerinin yeri siirekli

1310f287


11/31


degistirilerek, onyargiya dayah "biiyiik patlama" sernasiyla gozlemlenebilir kamtlar arasmdakicok sayida celiski orthas edilmektedir.Bu teoriye gore, evrende 15 milyar yildan daha yash hicbir sey olamaz. Ancak bu onermeylecelisen kamtlar vardir, 1986'da Havai Universitesinden Brent Tully, hem en hem en bir milyar isikyih uzunlugunda, iie;yiiz milyon isik yih genisliginde ve yiiz milyon isik yih kahnhgmda biiyiikgalaksi yigmlan ("siiper kiimeler") kesfetti, Boyle muazzam nesnelerin olusmasi icin, 80 iIii 100milyar yil gecmesi gerekirdi, yani "biiyiik patlarnacilann" izin verdiginden dort ya da bel? kat dahauzun bir siire. 0zamandan beri, bu gozlemleri dogrular nitelikte baska sonuclar da eldeedilmistir,New Scientist (5 Subat 1994), Massachusetts Teknoloji Enstitiisiinden Charles Steidel vePasadena'daki California Teknoloji Enstitiisiinden Donald Hamilton'm bir galaksiler kiimesininkesfi hakkmdaki raporunu yaymladi, bu rap or biiyiik patlama teorisi acismdan biiyiik bir anl am asahip:Boyle bir kiimenin kesfi, evrenin kiitlesinin biiyiik bir boliimiiniin gezegenler ve kara delikler gibisoguk, karanhk nesnelerin icinde oldugunu varsayan soguk karanhk madde teorileri acismdanbiiyiik bir sorun anlamma gelir. Bu teoriler erken evrendeki materyallerin "asagidan yukanya"dogru kiimelendigini ileri siirerler, yani ilk once galaksiler olusmus ve ancak ondan sonra bugalaksiler galaksi kiimeleri olusturmak iizere bir araya gelmislerdir,Cokbilimcilerin ilk tepkisi, her zamanki gibi, miinasebetsiz gerceklerin iistesinden gelmek icinteoriye ceki diizen vererek, "kale direklerinin yerini degistirmeye" basvurmaktir, Baltimore UzayTeleskobu Bilim Enstitiisiinden Mauro Giavalisco, "soguk karanhk madde teorisine ince bir ayarcekerek, 3A'liik bir kirrmziya kayistaki ilk galaksi kiimesinin dogumunu aciklamamn miimkiinolduguna inamr. Fakat bir uyanda bulunur. Eger 3,S'lik bir kirrmziya kayisa sahip on kiimebulmus olsaydimz, soguk karanhk madde teorilerini oldiirmiis olurdunuz."Bu muazzam kiimelerden sadece on tane degil cok daha fazlasmm oldugunu ve bunun dazamanla kesfedilecegini daha simdiden dogru kabul edebiliriz. Ve bunlar da, gozlemlenebilirevrenin simrlanmn cok daha otesine yayilan ve sonsuzluga ulasan biitiin maddelerin sadeceonemsiz bir oramm temsil edecektir. Maddi evrene bir smir cekmeye doniik tiim girisimlerbasansizhga mahkfrmdur, Madde hem atomalti olcekte, hem de zaman ve uzayda simrsizdir,

Biiyiik Catrrtr ve Siiper Beyin"Dies irae, dies ilIaSolvet saeclum in favilla."(Celano'lu Thomas, Dies lrae)("0 giin, kiyarnet giinii,kiillere doniisturecek evreni."-Ortacag Kilisesinden bir oliim ilahisi.)Onlar, evrenin baslangici hakkmda hemfikir olmadiklan gibi, nasil son bulacagi konusunda daanlasarmyorlar, kotii bir sekilde son bulacagi konusunda hepsinin hemfikir olmasi haricl Birdiisiince ekoliine gore, genisleyen evren er gee;kiitlecekim kuvveti nedeniyle bir durma noktasmaulasacak, ardmdan her sey kendi iizerine cokerek bir "biiyiik catirti'ya yol acacak ve sonundahepimizi basladigmuz yere, kozmik yumurtanm icine geri gotiirecek, Oyle degil! diye bagmrbiiyiik patlamacilann baska bir ekolii. Kiitlecekim bunu yapabilecek kadar giiclii degildir, Evrenaslmda, hicligin kara gecesinde yitip gidene dek, sonsuzca genislemeye ve "icecek bir corbasi bileolmayan Augustus" gibi incelmeye devam edecektir.On yillar once, Ted Grant, diyalektik materyalizm yontemini kullanarak hem evrenin kokenlerihakkmdaki biiyiik patlama teorilerinin, hem de Fred Hoyle ve H. Bondi tarafmdan ileri siiriilen

1320f287


12/31


alternatifkararh durum teorisinin ciiriikliigiinii gosterdi. Ardmdan, madden in (hiclikten) siirekliolusumuna dayanan kararh durum teorisinin yanhs oldugu goriildii. Biiyiik patlama teorisiboylece hiikmen "kazandi", ve bugiin bile bilimsel cevrelerin cogunlugu tarafmdan savunulmakta.Diyalektik materyalizm acismdan, "zamamn baslangici" veya "maddenin yaratihsi" hakkmdakonusmak son derece sacmadir, Zaman, uzay ve hareket, maddenin ne yaratilabilen ne de yokedilebilen varolus tarzidir, Evren maddeyi ve (aym sey demek olan) enerjiyi siirekli olarakdegistirerek, hareket ettirerek, evrimlestirerek her zaman varolmustur, Maddi evrene bir"baslangic" ve "son" bulmaya doniik her girisim kacmilrnaz olarak basansizhga ugrayacaktir. Pekievrenin kaderine dair Ortacag goriisiine bu tuhaf geri doniis nasil aciklanrnah?Toplumda, politikada ve ekonomide isleyen siireclerle bilimin gelismesi arasmda dogrudannedensel bir baglanti (baglanti ne otomatik ne de dogrudandir, cok daha karmasik bir iliskidir)aramak anlamsizken, bazi bilimcilerin evrenin gelecegine iliskin kotiimser bakis tarzmm da birrastlanti olmadigi ve toplumun bir cikmaza girdigi genel kamsiyla bir sekilde iliskili oldugusonucuna karst cikmak da 0 olciide zordur. Diinyanm sonu yakmdir, Bu yeni bir olgu degildir,Aym kader yiiklii bakis tarzi Roma Imparatorlugunun cokiisii doneminde ve Ortacagm sonundada mevcuttu. Her seferinde, diinyanm bir sona yaklastigi fikri, belirli bir toplumsal sisteminintiikenmis oldugu ve yok olma noktasmda bulundugu gercegini yansitti, Yakm olan diinyamnsonu degil, koleligin ve feodalizmin cokiistiydii.Nobel Odiiliinii kazanan Steven Weinberg'in ilk U r ; Dakika adh eserinden alman asagidaki pasajabakahm:Insanlann, evrenle ozel bir iliskimiz olduguna, insan hayatmm ilk iic dakikaya uzanan birtesadiifler zincirinin neredeyse giiliinc bir sonucu olmadigma, bir bicimde en basmdan itibarentugla iistiine tugla konularak insa edildigimize inanmalan neredeyse karst konulmaz birdiisiiniistiir, Bunu yazarken, tesadiifen, Wyoming iizerinde ucan ve San Francisco'dan Boston'agiden 30.000 fit yiikseklikteki bir ucagm icindeyim, Asagida, yeryiizii cok yumusak ve rahatgoriiniiyor; surada burada tiiy gibi yumusak bulutlar, giines batarken pembeye doniisen kar, birkentten digerine, iilkenin bir tarafmdan obiir tarafmda yayilan yollar. Tiim bunlarm azgmderecede diisman bir evrenin sadece ufak bir parcasi oldugunun farkma varmak cok zor.Bugiinkii evrenin tarif edilemez tuhafhktaki bir ilk kosuldan evrimlestigini ve gelecekte sonsuz birsogukta veya dayamlmaz bir sicakta yok olusla karst karsiya bulundugunu kavramak daha da zor.Evren ne kadar anlasihr goriiniiyorsa, 0 kadar anlarnsizlasiyor. [6]Biiyiik patlama teorisinin dine ve her tiirlii mistik diisiinceye nasil kapi araladigmi gordiik, Bilimve mistisizm arasmdaki farki bulandirmak, zamam 400 yil geri dondiirmektir, Toplumunbugiinkii akildisi ruh halinin bir yansimasidir, Ve bu yaklasim her zaman degismez bir bicimdebastan asag: gerici tabiath sonuclara vanr, ilk bakista belirsiz ve alakasiz goriinen bir soruyu elealahm: "Protonlar bozunur mu?" Soylernis oldugumuz gibi bu, BBT'ler olarak bilinen modernparcacik fiziginin dallarmdan birinin ongoriilerinden biridir. Bunu test etmek icin her tiirliisofistike deney yapildi, Hepsi tam bir fiyaskoyla sonuclandi, Ama yine de aym fikri ileri siirmekteisrar ediyorlar.Aaglda, biiyiik catirti teorisinin savunucularmm yazim tiiriiniin tipik bir ornegi vardir:Son anlarda, kiitlecekim, maddeyi ve uzayi acimasizca ezen tam egemen kuvvet haline gelir.Uzay-zamamn egriligi daha da hizh artar. Uzaym daha biiyiik bolgeleri daha kiiciik hacimleresikisir, Geleneksel teoriye gore, ice doniik patlama, varolan her seyi ezerek ve bizzat uzay vezaman da dahil fiziksel her seyi bir uzay-zaman tekilliginde yok ederek sonsuz olciide giiclii halegelir.Bu sondur.Anladignmz kadanyla "Biiyiik Catirti", yalmzca madden in degil, her !jeyin sonudur. Ciinkiizamamn kendisi biiyiik catirtida sona erer, tipki biiyiik patlamadan once ne oldugunu sormamnanlamsiz olusu gibi, biiyiik catirtidan sonra ne olacagmi sormak da anlamsizdir, Hicbir sey icinyasanacak "sonraki" yoktur; ne hareketsizlik icin zaman vardir, ne de bosluk icin uzay. Biiyiikpatlamada hiclikten gelen evren biiyiik catirnda da hiclikte yitip gidecektir, birkac zilyon: yilhkmuhtesern varhgi bir am bile degildir artik,

1330f287


13/31


Ardmdan gelen soru bilincsiz bir ruh hali klasigidir: "Boyle bir ihtimalden dolayi keyfimizikacirrnah rmyiz?" diye sorar Paul Davies. Belki de ciddi bir cevap bekliyordur! Sonra insanhgmyok olustan kacmabilmesinin cesitli yollan hakkmda spekiilasyonlar yaparak bizi neselendirmeyecahsir. Kacimlmaz olarak, kendimizi ani den din ve bilim-kurgu arasmda bir cesit hayalitopraklarda buluruz.Son anlanrn yasayan ve c;okmekte olan evrendeki bir siiper varhgm, elde kalan sonlu zamandasonsuz farkh diisiince ve deneyime sahip olup olmadigi merak edilebilir.Boylece insanhk son iiC;dakika bitmeden once, kaba maddi varhgmdan siynhr ve kendini birSiiperbeyne doniistiirerek her seyin sona ermesinden kurtulup sag kalabilen bir saf ruh halinegelir.Salmmalar her tarafta daha hizh cokiislere yol actikca, her siiperbeynin zekice davranmasi veiletisimi bir yonden diger bir yone cevirmesi gerekir. Eger bu varhk bu salmmalara ayakuydurabilirse, bizzat bu salmmalar ona diisiince siireclerini isletmek icin gerekli enerjiyisaglayabilir. Dahasi, basit matematiksel modellerde, biiyiik catirtiyla sona eren sonlu siirede,sonsuz sayida sahmm oldugu goriiliir, Bu da, islenmek iizere sonsuz miktarda bilgi ve boylece,hipotez geregi, siipervarhga sonsuz bir oznel zaman saglar, Boylece, fiziksel diinya biiyiik catirtidabeklenmedik bir sona ugrasa bile, zihinsel diinya hicbir zaman son bulmayabilir.[z}lnsamn bu satirlardan bir sey anlamasi icin gercekten de siiper bir beyne ihtiyaci vardirl Yazannsaka yapugiru diisiinmek daha iyi olurdu. Maalesef son giinlerde bu tiir pasajlan bun dan eminolamayacak kadar cok okuduk. Eger Biiyiik Catirti "her seyin sonu" anlamma geliyorsa, dostumuzSiiperbeyni nereye birakiyor? Her seyden once ancak iflah olmaz bir idealist viicutsuz bir beynitasavvur edebilir. Siiphesiz burada eski tip bir beynin degil Siiperbeynin huzurundayiz, Ancakoyle de olsa, bir omuriligin ve bir merkezi sinir sisteminin varhgmm ona yaran olabilecegini: veboylesi bir sinir sisteminin tiim zarafetiyle bir viicuda sahip olmasi gerektigini: ozellikle beyninbiraz acgozlii oldugu ve salt bir fani tarafmdan tiiketilen toplam kalorinin bile cok biiyiik birkisrmm yuttugu bilindiginden dolayi, boyle bir viicudun (bir siiperviicut olsa bile) genelliklebeslenme gibi bazi seylere ihtiyac duyacagmi kabul ederiz. Bir Siiperbeyin mantiken birSiiperistaha sahip olacaktirl Uzgiiniiz ki, biiyiik c;okii~her seyin sonu olacagmdan, bizim talihsizSiiperbeynimiz her halde oliimsiizliiguniin geri kalan kismmda oldukca siki bir rejime girecektir.Son iiC;dakika bitmeden apar topar bir seyler atistirmak icin gerekli zamam bulacak kadar uyamkoldugunu iimit edelim. Ahlaken bizi yiikseklere tasiyan bu diisiinceyle birlikte Siiperbeyindenaynlarak gerceklere geri doniiyoruz,Insan kiiltiirii ve bilimin iki bin yilhk biiyiik ilerlemelerinden sonra, kendimizi tekrar VahiyKitaplarz diinyasmda bulmarmz sasirtici degil mi? Engels yiiz yil once, felsefeye sirt cevirenbilimcilerin kacimlmaz olarak "ruhlar diinyasmi" boylayacagi uyansmda bulunrnustu. Maalesefkehanetinin tiimiiyle dogru oldugu kamtlandi,"Plazma Evren" mi?Standart evren modeli, bizi tam bir bilimsel, felsefi ve ahlaki cikrnaza sokmustu, Teorinin kendisigediklerle doludur. Ama yine de, en basta bir alternatifinin olmarnasi nedeniyle, kotii bir sekildesallanmasma ragmen hala ayaklarmm iizerinde durrnaktadir. Bununla birlikte, bilim diinyasmdabir seyler kipirdaruyor, Biiyiik patlama teorisini reddetmekle kalmayip, sonsuz ve siirekli degisenbir evren fikrinden yola cikan yeni fikirler sekillenmeye bashyor. Bu teorilerden hangisinin hakhcikacagim soylernek icin heniiz cok erken. Ilginc hipotezlerden biri olan "Plazma Evren" hipotezi,Nobel Odiiliinii kazanan Isvecli fizikci Hannes Alfven tarafmdan ileri siiriilmiistii. Teoriyiaynntilanyla ele alamasak da, en azmdan Alfven'in fikirlerinden bazilanndan soz etmek gerektigikamsmdayiz,Alfven laboratuvardaki plazma arastirmalanndan kalkarak evrenin nasil evrimlestiginiincelemeye basladi, Plazma'[ elektriksel olarak iletken sicak gazlardan olusur, Bugiin evrenin%99'unun plazma oldugu biliniyor. Normal gazlarda, elektronlar bir atoma baghyken ve kolaycahareket edemezken, bir plazmadaki elektronlar cok biiyiik sicakhklar nedeniyle atomdankoparlar, boylelikle de serbestce hareket etmeleri olanakh olur. Plazma kozmologlan, "muazzam

1340f287


14/31


elektrik akimlan ve giiclii manyetik alanlar tarafmdan kesilen ve elektromanyetizma ilekiitlecekimin kozmik kontrpuamyla** diizenlenen"[8] bir evren tasavvur ederler. 1970'lerde,Pioneer ve Voyager uzay araclan, Jiipiter, Satiirn ve Uraniis etrafmda plazma filarnanlanyla doluelektrik akimlanmn ve manyetik alanlarm varhgnu saptadilar,Alfven, Anthony Peratt ve digerleri gibi bilimciler, statik degil dinamik olan, fakat zamanda birbaslangic gerektirmeyen bir evren modeli iizerinde ozenle cahstilar, Hubble genislernesi olgusubir aciklarna gerektirir. Fakat bu aciklama icin biiyiik patlama zorunlu degildir, Biiyiik birpatlama siiphesiz bir genislerne yaratir, fakat bir genisleme mutlaka biiyiik bir patlamayigerektirmez. Alfven'in dedigi gibi, aksini iddia etmek, "tiim kopekler hayvan oldugundan, tiimhayvanlar kopektir demek gibi bir seydir." Sorun, evrenin bir noktasmda evrenin bir parcasimngenislemesine yol acan bir patlama fikrinde degildir, Bunda aslmda inamlmaz olan hicbir seyyoktur. Sarun, evrendeki tiim maddenin tek bir noktada yogunlastigr ve bizzat evren ve zamamn,biiyiik patlama adi verilen tek bir anda dogdugu fikridir.Hannes Alfven ve Oskar Klein tarafmdan ileri siiriilen alternatif model, gozlenebilir evreninkiiciik bir kosesinde biiyiik miktarlarda madde ve anti-madde bilesiminin neden oldugu vemuazzam sayida yiiksek enerjili elektron ve pozitron olusturan bir patlamanm olmusolabilecegini kabul eder. Manyetik alanlara hap solan bu parcaciklar, plazmayi yiiz milyonlarca yiloteye siiriiklernisti. "Yaklasik olarak on ya da yirmi milyar yil onceki bu patlama, icindengalaksilerin yogunlasarak olustugu plazmayi disan dogru -Hubble genislemesi- firlatrmstir.Fakat bu, hicbir sekilde maddeyi, uzayi ve zamam yaratan bir biiyiik patlama degildi, Bu sadecebiiyiik bir patlamaydi, evrenin bir parcasmdaki bir patlamaydi, Alfven bu aciklamamn miimkiinolan tek aciklama olmadigmi da itiraf eden ilk kisidir, Onemli olan nokta diye vurgular,biiyiik patlamaya alternatiflerin mevcut olmasidir."Hemen hemen biitiin diger bilimcilerin uzaym icinde hicbir sey olmayan bir bosluk oldugunainandigi bir zamanda, Alfven durumun bu olmadigmi gosterdi, Alfven tiim evreni plazmaakimlanmn ve manyetik alanlarm sardigma isaret etti. Giines lekeleri ve manyetik alanlarkonusunda oncii cahsmalar yapti, Daha sonra, laboratuvarda bir plazmanm icinden bir akimgectiginde, bu akimm manyetik alan cizgileri boyunca hareket edebilmek icin bir filaman seklinialdigim kamtladi, Bu gozlemlerden yola cikarak, aym olgunun uzaydaki plazmada dagerceklestigi sonucuna vardi, Bu, evrenin her yanmdaki plazmanm genel bir ozelligidir, Buyiizden, evreni caprazlamasma kesen dogal olarak olusmus plazma filamanlan boyunca ilerleyenucsuz bucaksiz elektrik akimlan vardir,Madde ve enerji, cok kiiciik ve cok biiyiik olceklerde gozlemlenen filamenter yapilar olusturarakuzayda sikistmlabilir, Ancak aciktir ki enerji zamanda da sikistmlabilir: evren ani, patlamahenerji cikislanyla doludur. Alfven'in iyi bildigi orneklerden biri, giines parlamalan, yani giinesyiizeyindeki ani enerji tahliyeleridir. Bu parlamalar yeryiiziinde manyetik firtmalara neden olanparcacik akmtilan olustururlar, Alfven'in kozmik olaylara iliskin "jenerator" modelleri, enerjinin,parlamalardaki gibi patlayici bir sekilde degil, tipki akilh uslu enerji santrallerindeki gibi tedricennasil iiretilebilecegini gosterdi, Enerjinin patlamah bir sekilde aC;lgacikismm kavramlmasikozmosun dinamiklerinin anahtanydi,Alfven, Kant-Laplace Bulutsu Hipotezinin dogrulugunu karntlarmsti. Simdi, eger yildizlar vegezegenler devasa filamenter akimlarm etkisiyle olusabiliyorsa, tiim giines sistemlerinin de aymyolla olusmarnasi icin hicbir neden yoktur:Siirec yine aymdir, fakat bu sefer cok daha biiyiik olceklidir: bir on-galaktik bulutsunun icindengecen filamanlar plazmayi giinesin ve diger yildizlann yapitasi haline sikistmrlar, Maddebaslangicta bir kez sikistmldigmda, kiitlecekim bir kisim maddeyi bir araya getirecektir, bilhassayavas hareket eden toz ve buz parcaciklanm, ki bunlar daha sonra merkezi bir organmbiiyiiyecegi tohumu olusturacaktir, Dahasi filamanlarm girdap hareketi, daha kiiciiktopaklanmalarm her birine bir acisal momentum saglayacaktir, bu da filamanlar tasiyan yeni vedaha kiiciik bir akim kiimesi ve giines sistemini olusturan yeni bir sikisma dongiisii yaratir,(1989'da, bugiin yaygm kabul goren bu hipotez kesin olarak dogrulandi: bilimciler, belirli birbuluttaki biitiin yildizlann donme eksenlerinin, bulutun manyetik alamyla aym dogrultudaoldugunu -yani acikcasi manyetik alan kontrollii bir yildiz olu~umunu- gozlemlediler.)

1350f287


15/31


Alfven'in teorileri, sadece standart modeli kabul etrnedigi degil, 0zamanlar cok moda olan karadeliklerin varhgmdan bile kusku duydugu icin, kozmologlar tarafmdan elbette reddedildi. Alfven,kozmik ismlan, biiyiik patlamamn kalmtilan olarak degil, elektromanyetik ivmelenmenin iiriiniiolarak dogru bir tarzda aciklarmsti.Boylece, Alfven ve Klein'm senaryolarmda, evrenin sadece -gordiigiimiiz- kiiciik bir boltimii ilkonce cokmiis ve daha sonra da patlarms olacakti, Patlama tekil bir noktadan kaynaklanmaktanziyade, yiiz milyonlarca isik yih genisligindeki cok biiyiik bir bolgeden kaynaklamr ve gelismesiyiiz milyonlarca yil siirer; "evrenin baslangrci" gereksizdir.I2J.Bu ozgiin teorinin dogru olup olmadignu ancak zaman gosterecektir. Alfven'in kendisinin deisaret ettigi gibi, asil onernli olan, biiyiik patlamaya alternatif baska hipotezlerin de miimkiinolusudur, Her haliikarda, bilim tarafmdan en sonunda dogrulanacak evren modelinin, bir uctabir biiyiik patlama diger ucta da bir biiyiik catirtmm bulundugu kapah bir evrenle hicbir ortakyammn olmayacagmdan eminiz. 1609'da teleskobun kesfi astronomi tarihinde kesin bir doniimnoktasiydi. 0 zamandan beri evrenin ufuk cizgisi giderek daha ileriye otelenmistir, Bugiin giicliiradyo teleskoplar uzaym derinliklerini arastmyor, Her gecen giin goriiniirde kesinlikle hicbirsonu olmayan daha biiyiik ve daha uzak nesneler kesfediliyor, Ancak insanhgm sonlu olanatutkusu her seye "son bir snur" koymak icin inatci bir diirtii yaratiyor. Bu olgunun astronomitarihinde tekrar tekrar yinelendigini goriiyoruz,Teknolojinin, evrenin enginligine hie; olmadigi kadar dalabilmemizi sagladigi bir cagda,Yaratihsla baslayan ve uzay, zaman ve maddenin tam amen yok olusuyla son bulan bir sonluevren diisiincesine, bu Ortacag diisiincesine psikolojik bir gerileyise tamkhk etmemiz gercektende ironiktir. Bu noktada gecilmez bir simr cizgisi cizilmektedir, bunun otesini insan akhsorusturmamahdir, ciinkii orada ne oldugunu "bilemeyiz". Bu anlayis, eski haritalann 20.yiizyildaki esdegeridir, bu haritalarda diinyarnn kenarlan sert uyanlarla mimlenirdi: "BuradaCanavarlar var."

Einstein ve Biiyiik PatlamaSon onyillarda, "saf' bilimin, ozellikle de teorik fizigin, yalmzca soyut diisiincenin vematematiksel tiimdengelimin iiriinii oldugu onyargisi derine kok salrmstir. Eric Lerner'in isaretettigi gibi, bu egilimden kismen Einstein sorumluydu. Siki sikiya deneye dayanan ve ardmdanyiiz binlerce bagimsiz gozlemle dogrulanan Maxwell'in elektromanyetizma yasalan veyaNewton'un kiitlecekim yasalan gibi eski teorilerden farkh olarak, Einstein'in teorileri baslangictasadece iki gozlem temelinde dogrulanrmsti: giinesin cekim alanmm yildizlardan gelen 11?lglsaptirmasi ve Merkiir'iin yoriingesindeki kiieiik bir sapma.Gorelilik teorisinin dogrulugunun sonradan anlasilmasi, muhtemelen Einstein kadar dehasiolmayan baskalanmn da, ilerleme kaydetmenin yolunun bu oldugunu kabul etmelerine yol acti,Zaman kaybma yol acan deneylerle ve usandmci gozlemlerle neden canmuzi sikahm ki?Gercekten de, saf tiimdengelim yontemi aracihgiyla gercege giden yolu bulabiliyorsak, nedenduyulanrmzm tarnkhgma bagnnh olahm?Kozmolojiye, neredeyse her seyi dislayan matematiksel hesaplamalara ve gorelilik teorisinedayandmlan biitiiniiyle soyut bir teorik yaklasim egiliminin siirekli arttignu gdriiyoruz.Yaymlanan kozmoloji tez cahsmalanmn yilhk SaYlSl196s'te altrmsken 1980'de bes yiiziin iizerinefirladi, ama bu gelisme neredeyse yalmzca salt teorik cahsmalardaydi: 1980'de yaklasik olarak butezlerin yiizde 9S'i cesitli matematiksel modellere hasredilmisti, "Binachi tipi XI evren" gibi.Yetmislerin ortalannda kozmologlar oyle bir giiven icindeydiler ki, birkac milyar yil oncekizamamn ilk yiiz saniyesinin olaylarmm aynntilanru en ince noktalanna kadartammlayabilecekleri kamsmdaydilar, Teori gitgide efsane niteligine biiriindii; uzak gecmistekiolaylar hakkmda mutlak ve kesin bir bilgi, ama bunlann bugiin gordiigiimiiz evrene nasil yolae;tlgl hususunda art an olciide bulamk bir kavrayis ve gozlemin giderek art an reddedilisi,Einstein'm statik, kapah evreninin zayif noktasi, bu evrenin kiitlecekim kuvveti nedeniylekacimlmaz olarak kendiliginden kendi iizerine cokebilir olusundaydi, Bu sorunun iistesindengelmek icin Einstein "kozmolojik sabit" hipotezini ileri siirdii, bu, kiitlecekim kuvvetine karst

1360f287


16/31


koyan ve boylelikle evrenin e;okmesini engelleyen bir itici kuvvetti. Kiitlecekim ve "kozmolojiksabit" kuvvetler ikilisi tarafmdan sonsuza dek bir denge durumunda tutulan bir statik evrendiisiincesi, bir siireligine -en azmdan Einstein'in son derece soyut ve karmasik teorilerinianladiklanru ilan eden cok az sayida bilimciden- destek gordii.1970'te Science'daki bir makalede, Gerard de Vaucouleur evrendeki nesnelerin biiyiikliikleriarttikca yogunluklanmn azaldignu gosterdi. Mesela bir nesne on kat biiyiidiigiinde, 100 kat dahaaz yogun olacakti, Hubble Genislemesini durdurmaya yetecek bir kiitlecekimin olup olmadiguuortaya koymak icin bilinmesi gereken evrenin ortalama yogunlugunu saptama cabalan acismdan,bunun ciddi anlarnlan vardi, Eger ortalama yogunluk, boyutlarm artmasiyla azahyorsa, bir biitiinolarak evren icin ortalama bir yogunluk tammlamak imkansiz olacaktir, Eger De Vaucouleurhakhysa, gozlenen evrenin yogunlugu, bugiine dek diisiiniilen degerden cok daha az olacak veomega degeri 0,0002 gibi kiiciik bir deger olabilecekti. Bu denli az maddeye sahip bir evrendekiitlecekimin etkileri 0 kadar zayif olacaktir ki, genel gorelilik ve Newton kiitlecekimi arasmdakifark onemsizlesecek ve bu nedenle "klasik kozmolojinin temeli olan genel gorelilik, pratikte ihmtiledilebilecektir!" Lerner soyle devam ediyor: "De Vaucouleur'un kesfi, genel goreliligin -belki sonderece yogun birkac notron yildizmm civan baric- evrenin hicbir yerinde ince bir diizeltmedendaha fazlasi olmadigmi gosteriyor.t'[jo]Einstein'm "gercekte kastettigi" seyi kavramaktaki zorluklar herkesce bilinir. Soyle bir hikayevardir: bir gazeteci ingiliz bilimci Eddington'a, tiim diinyada goreliligi kavrayan iie; insanoldugunun dogru olup olmadigmi sordugunda, su yaruti ahr, "Gere;ekten mi? Uciinciisii kimmis?"Ne var ki, Rus matematikci Alexander Friedmann 1920'lerin baslannda, Einstein'm evrenmodelinin, kozmolojik sabitin degerine ve evrenin "baslangic kosullanna" bagh olarak birazgenisleyen biraz biiziisen sonsuz sayida olasi evrenlerden yalmzca biri oldugunu gostermisti, Bu,Einstein'm denklemlerinden tiireyen tiimiiyle matematiksel bir sonuctu, Friedmann'mcahsmasmm gercek onemi, bu cahsmanm kapah bir statik evren diisiincesini sorgulamasi vediger modellerin de miimkiin oldugunu gostermesiydi,

Notron YrldrzlaraAntik caglardaki yildizlann oliimsiiz ve degismez oldugu fikrinin tersine, modern astronomiyildizlann ve diger gok cisimlerinin de bir tarihi, bir dogumu, yasarm ve oliimii oldugunugostermistir -gene;liklerinde devasa boyutlarda, diisiik yogunluklarda ve kirrruzi renkte;yasarnlanmn ortalarmda mavi, steak ve parlak; yashhklannda da biiziismiis, yogun ve bir kezdaha kirrmzi renkte. Giiclii teleskoplarla yapilan astronomik gozlemlerden, genis bir bilgi birikimielde edilmistir, Yalmzca Harvard'da, ceyrek milyon yildiz, Ikinci Diinya Savasi oncesinde Annie J.Cannon'un cahsmalan sonucunda kirk smrfa aynlrmsti, Bugiin radyo teleskoplarm ve uzayarastirmalannm bir sonucu olarak cok daha fazlasi biliniyor.ingiliz gokbilimci Fred Hoyle yildizlann yasarn ve oliimlerinin aynntih bir incelemesiniyaprmstir. Yildizlar cekirdeklerindeki hidrojen atomlarmm kaynasarak helyum atomlarmadoniismesiyle (fiizyon) ayakta kahrlar. Heniiz yasarmnm baslannda olan bir yildiz, boyut vesicakhkca cok az degisir, Giinesirnizin mevcut durumu budur. Ancak, steak merkezdetiiketilmekte olan hidrojen er ya da gee;helyuma doniisiir. Helyum cekirdekte birikir, ta ki bellibir boyuta ulasana, yani nicelik nitelige doniisene dek. Boyut ve sicakhkta ani bir degisime yolacan dramatik bir degisiklik gerceklesir, Yildiz devasa boyutlarda genislerken yiizeyi lSIkaybeder.Artik bir kirrmzi dey haline gelmistir,Bu teoriye gore, helyum cekirdek biiziisiir ve bu da sicakhgm helyum cekirdeklerinin kaynasarakkarbon olusturabilecegi bir noktaya kadar yiikselmesine ve bu kaynasmanm sonucu olarak dayeni bir enerjinin ae;lga cikmasma yol acar. Ismdikca daha da biiziisiir, Bu asarnada, yildizmyasarm hizla sona dogru yaklasir, ciinkii helyum fiizyonu tarafmdan iiretilen enerji, hidrojenfiizyonu tarafmdan iiretilen enerjiden cok daha azdir, Belli bir noktada, yildizm kendi kiitlecekimalammn cekimine karst yildizm genislernesini siirdiirmek icin gerekli olan enerji eldeedilememeye baslamr, Yildiz hizla biiziisiir, kendi icine coker, hiiziismenin isisryla disa dogrusavrulan dis katmanlarm kalmtilan olan bir gaz halesiyle cevrili bir beyaz ciice haline gelir.Gezegenimsi bulutsularm temeli budur. Yildizlar yavasca soguyarak, artik parlayacak yeterli isiyasahip olmayacaklan bir noktaya ulasmcaya dek uzunca bir siire bu durumda kalabilirler.

1370f287


17/31


Ardmdan kara ciiceler olarak sona ererler.Ne var ki bu tip siirecler Hoyle tarafmdan biiyiik yildizlar icin cizilen senaryoya ktyasla nispetensakindirler. Biiyiik bir yildiz gelismesinin son asamalanna ulasngmda, ki bu durumda ic sicakhgi3-4 milyar derecedir, cekirdekte demir olusmaya baslar, Belli bir asamada sicakhk oyle noktalaraulasir ki, demir atomlan helyum olusturacak sekilde parcalarnrlar. Bu noktada, yildiz bir saniyeicinde kendi icine cokiiverir. Boylesi biiyiik bir hizla c;okii~s iddetli bir patlamaya neden olur ve buda tiim dis materyalleri yildizm merkezinden uzaga dogru firlatip atar. Supernova olarak bilinenve 11.yiizyilda Cinli gokbilimcileri de sasirtan sey budur.Biiyiik bir yildizm kendi agIrhgmm basmci altmda ice dogru cokiisiinii siirdiirmesi durumunda neolacagi sorusu akla gelmektedir. Hayal edilemez kiitlecekim kuvvetleri elektronlan protonlarladolu bir mekana sikisttrabilir. Pauli dislama ilkesi olarak bilinen kuantum mekanigi yasasmagore, bir atomda iki elektron aym enerji durumunda bulunamaz. Notronlara etkide bulunarakdaha fazla cokmeyi engelleyen ilke budur. Bu asamada, yildiz esas olarak notronlardan olusur,notron yildizi denmesinin nedeni de budur. Boyle bir yildiz cok kiiciik bir yancapa sahiptir,muhtemelen yalmzca 10 km ya da beyaz bir ciicenin yancapmm 1/700'ii kadar. Ama yogunlugubeyaz bir ciicenin yogunlugundan 100 milyon kat fazladir ve bu da son derece yiiksektir. Boyle birmateryalle dolu tek bir kibrit kutusu, bir mil capmdaki bir goktasi kadar agIr olurdu.Boylesi hayrete diisiiriicii bir kiitle yogunlasmasma sahip bir notron yildizmm kiitlecekimi,cevresindeki her seyi yutabilirdi. Boylesi notron yildizlannm varhgi iqgz'de Sovyet fizikcisi LevLandau tarafmdan teorik olarak ongoriilmiis ve daha sonralan J. R. Oppenheimer ve digerleritarafmdan aynnnlanyla arastmlrmsti, Birkac sefer boylesi yildizlann varolabileceginden kuskuyadiisiildii, Ne var ki, 1967'de Crab Bulutsusu gibi siipernova kahntilannm icindeki pulsarlannkesfedilisi, pulsarlarm gercekte notron yildizlan oldugu teorisinin dogmasma yol acti. Tiimbunlarda materyalizmin ilkeleriyle uyumsuz hicbir sey yoktur.Pulsarlar, diizenli arahklarla hizh enerji patlamalan sergileyen yildizlardir, Yalmzca bizimgalaksimizde 100.000 pulsarm olabilecegi hesaplanmaktadir ki, bunlarm yiizlercesinin yeribelirlenmistir, Bu giiclii radyo dalgalarmm kaynagmm bir notron yildizi oldugu diisiiniiliiyordu,Teoriye gore, oldukca giiclii bir manyetik alana sahip olmak zorundaydilar, Notron yildizlanmnkiitlecekim alammn etkisindeki elektronlar siirec icerisinde radyo dalgalan seklinde enerjikaybederek ancak manyetik kutuplardan yayilabilirlerdi, Bu kisa radyo dalgalan patlamalan,notron yildizmm donmek zorunda olusuyla actklanabilirdi. 1969'da anlasildi ki, CrabBulutsusundaki soniik bir yildizm 1~lglmikrodalga sinyalleriyle aym hizada kesik kesikparlarnaktaydi. Bu, bir notron yildizmm ilk gozlemlenisiydi. Daha sonra 1982'de hizh bir pulsarkesfedildi, Bu pulsar Crab Bulutsusundaki yildizlardan 20 kat daha hizla sinyal -saniyede 642kez - iiretiyordu. 1960'larda radyo teleskoplarla yeni nesneler kesfedildi: Kuasarlar." On yihnsonlarmda bunlardan 150'si daha kesfedilmisti bile; kirrmziya kaymanm dogru oldugu kabuledilerek bazilanmn dokuz milyar isik yih uzakhkta oldugu hesaplandi, Boylesi muazzam biruzakhkta gozlemlenmeleri, bu nesnelerin normal bir galaksiden 30 ila 100 kat daha parlakolduklan anlamma gelmelidir. Ama yine de kiieiik goriiniiyorlardi, Bu da sorunlar dogurdu, bazigokbilimciler bu kadar uzakta olabileceklerini kabul etmediler.Kuasarlarm kesfi biiyiik patlama teorisine umulmadik bir yardimda bulundu. Son derece giicliikiitlecekim alanlarma sahip olan cokmiis yildizlarm varhgi, dogrudan gozlem aracihgiylacoziilerneyen sorunlar ortaya cikardi, Bu olgu, Einstein'm genel gorelilik teorisinin en tuhafyorumlanm da iceren bir spekiilasyonlar akmtisma kapilan araladi, Eric Lerner'in isaret ettigigibi:Gizemli kuasarlarm romantik cazibesi, hizla gene arastirrnacilan genel goreliligin esrarhhesaplamalarma ve boylelikle de kozmolojik sorunlara, ozellikle de matematiksel niteliktesorunlara cekiverdi, 1964'ten sonra kozmoloji alanmda yaymlanan tezlerin saYISIyukan firladi,ama gelisme neredeyse tamamen salt teorik kisimlar, yani genel gorelilikteki bazi sorunlannmatematiksel olarak smanmasi hususundaydi, vanlan sonuclan gozlemlerle karsrlastirmayadoniik bir cabaya girisilmedi bile. 1964'te, muhtemelen bes kozmoloji tezinden dordii teoriknitelikteydi, oysa on yil once bu oran ancak beste iiC;idi.l n]Varhklan genel gorelilik teorisinin belirli bir yorumundan tiiretilen kara deliklerle, gercekte

1380f287


18/31


gozlemlenmis bulunan notron yildizlan arasmda net bir aynrn yapmak gerekir. Kara delikdiisiincesi, Stephen Hawking gibi otoritelerin yazdiklan aracihgiyla milyonlarca insanm hayaldiinyasmda yer etmistir, Ama yine de kara deliklerin varhgi evrensel olarak kabul edilmemekte vekesin olarak kamtlanarnamaktadir. Roger Penrose, 1973'te BBC Radyo derslerine dayanan birdenemesinde kara delikler teorisini su sekilde tammhyordu:Kara delik nedir? Astronomik arnaclar acismdan, kiiciik, son derece yogun kara bir "cisim" gibidavramr. Ama siradan anlarmyla gercekte bir maddi cisim degildir, Diisiintilebilen bir yiizeyesahip degildir, Kara delik, bir kiitlesel cekim merkezi olarak davranan (tuhafbir sekilde bozulmusda olsa) bos bir uzay bolgesidir. Bir zamanlar orada bir maddi cisim var idi. Ama cisim kendikiitlecekimi altmda ice dogru c;oktii. Cisim kendisini merkeze dogru yogunlastirdikca kiitlecekimalam daha da giiclendi ve kendisini daha fazla cokmekten ahkoymasi zorlasti. Belli bir asamadageri doniissiiz bir noktaya ulasildi ve cisim kendisinin "mutlak olay ufkundan" gecti,Bu konuya tekrar donecegim, ama Uanki amaclanrmz acismdan, kara deligi sirurlayan yiizeyolarak davranan sey mutlak olay ufkudur. Bu yiizey maddi degildir, Uzayda bir ic bolgeyi bir disbolgeden ayiracak sekilde cizilen bir simr cizgisinden ibarettir. i c ; bolge -ki cisim bu bolgeyec;okmiitiir- hicbir maddenin, llgm ya da herhangi tiirden bir sinyalin kendisindenkacamayacagi gercegiyle tammlamr, dis bolge ise sinyallerin ya da maddi parcaciklann ha.la disaleme kacabilmesinin miimkiin oldugu yerdir. Kara deligi olusturmak iizere coken madde,inamlmaz yogunluklara erismek iizere iceride derinliklere diismiistiir, goriiniise bakihrsa, bir"uzay-zaman tekilligi" olarak bilinen seye ulasarak varolmaktan cikrnistir, Bu uzay-zamantekilliginde fiziksel yasalar, bugiin anlasildigi sekliyle, uygulanabilir olmaktan cikar.jjg]

Stephen Hawking1970'de Stephen Hawking, bir kara deligin enerji iceriginin bazen bir atomalti parcacik ciftiiiretebilecegini ve bunlardan birinin kara delikten kacabilecegini ileri siirdii. Bu, hayaledilemeyecek kadar uzun bir siire alacak bile olsa bir kara deligin buharlasabilecegi anlammagelir. Bu goruse gore, kara delik sonunda cok biiyiik miktarlarda gam a isnu yayarak patlayacakti,Hawking'in teorileri bir hayli dikkat cekti, Cok satan eseri Zamamn Kisa Tarihi, BiiyiikPatlamadan Kara Deliklere, kozmolojinin yeni teorilerine kamuoyunun dikkatini belki desimdiye dek yazilan tiim kitaplardan daha fazla ceken bir kitapti, Yazarm kolay anlasihr tarzi,karrnasik diisiinceleri hem basit hem de cekici kilrmsti, Kolay ve zevkli bir sekilde okunuyordu,ama bilim-kurgunun diger cahsmalan da oyleydi, Fakat maalesefbu kitap, kozmoloji hakkmdakipopiiler cahsmalann yazarlan acismdan, miimkiin oldugunca mistik bir tel den calmak vespekiilasyonun azamisine ve olgularm asgarisine dayah en tuhaf teorileri ileri siirmek icin modabir kitap haline gelmis goziikiiyor, Gozlemin yerine neredeyse tiimiiyle matematiksel modellergecirilmistir, Bu diisiince okulunun temel felsefesi Stephen Hawking'in 1;iUforizmasmdaozetleniyor: "Kimse bir matematik teoremiyle gercekten tartisamaz."Hawking, kendisinin ve Roger Penrose'un, genel gorelilik teorisinin "evrenin bir baslangica vemuhtemelen bir sona sahip olmasi gerektigi anlamma geldigini" (matematiksel olarak)kamtladiklanm iddia eder. Tiim bunlarm temeli, genel gorelilik teorisinin mutlak bir dogruolarak almrnasidir. Ama yine de paradoksal bir bicimde, biiyiik patlama anmda genel gorelilikaniden gecersiz hale gelir. Uygulanabilir olmaktan cikar, tipki tiim fizik yasalarmm uygulanabilirolmaktan cikmasi gibi, oyle ki ne tiirden olursa olsun bu patlama am hakkmda hicbir !jeysoylenemez. Hicbir sey, yani en berbatmdan metafizik spekiilasyonlar haric, Ama buna dahasonra deginecegiz,Bu teoriye gore uzay ve zaman, evrendeki tiim maddenin sonsuz kiiciikliikteki tek bir noktaya,matematikcilerin tekillik olarak adlandirdigi bir noktaya yogunlastignu varsayan biiyiikpatlamadan once mevcut degildi, Hawking bu dikkate deger kozmolojik islemin icerdigiboyutlara soyle isaret ediyor:Bugiin biliyoruz ki, galaksimiz modern teleskoplarla goriilebilen birkac yiiz milyar galaksidenyalmzca biridir, her galaksi kendi icinde birkac yiiz milyar yildiz icermektedir ... Bir ucundandigerine yiiz bin isik yih uzunlugunda ve yavasca donrnekte olan bir galakside yasiyoruz;galaksinin spiral kollarmdaki yildizlar merkez etrafmda birkac yiiz milyon yilda bir tur atacak

1390f287


19/31


sekilde donmektedirler. Giinesimiz aslmda siradan, ortalama boyutta, san bir yildizdir ve spiralkollardan birinin ie;kesimlerine yakm bir yerdedir. Diinyamn evrenin merkezinde oldugunudiisiindiigumtiz Aristoteles ve Ptolemaios' tan bu yana hie;kuskusuz epey yol katettik! l!3lAslma bakihrsa, burada sozii edilen cok biiyiik miktarlardaki madde, evrendeki madde miktanhakkmda gercek bir fikir vermiyor. Her an yeni galaksi ve siiper kiimeler kesfedilmektedir vebunun bir sonu da yoktur. Aristoteles'ten bu yana bir bakima cok yol kat etrnis olabiliriz. Amadiger acidan, oyle goriiniiyor ki onun cok gerisindeyiz. Aristoteles asIa, zamanm varolusundanonce bir zamandan bahsetme yanhsmi yapmazdi, ya da tiim evrenin gercekte bir hidiktenyaratzldzgznz iddia etmezdi. Buna benzer diisiinceler bulmak icin, birkac bin yil geriye,Musevi-Babil Yaratihs efsanelerinin e;agma gidilmesi gerekirdi.Ne zaman birileri bu yontemleri protesto etmeye cabalasa, haylaz bir okul ogrencisinin okulmiidiiriiniin odasma siiriiklenmesi gibi, derhal ulu Albert Einstein'm huzuruna cikanhr ve genelgorelilige daha fazla saygi gostermesi gerektigi hakkmda kaskati bir derse tabi tutulur, hie;kimsenin matematik teoremleriyle tartisamayacagi konusunda bilgilendirilir ve usuliine uygunbir sekilde cezalandmlmasi icin evine gonderilir. Temel fark suradadir ki, bircok okul miidiiriicanhdir, Einstein ise olii, Ve bu nedenle kendi teorilerinin bu ozgiin aciklamasi hakkmda biryorumda bulunabilecek durumda degildir, Cercekte, biiyiik patlamaya, kara deliklere vebenzerlerine yapilan bir atif bulmak icin Einstein'm yazilanna bakmak bosunadir, Einsteinbaslangicta felsefi idealizme egilimli olsa da, bilimde mistisizme amansizca karsiydi. Yasarmmnson onyillanm Heisenberg ve Bohr'un oznel idealist goriislerine karst savasmaya harcarms vegercekte materyalist bir tutuma yaklasrmsti, Kendi teorilerinden mistik sonuclar cikanlacagmdankesinlikle cok endise duyuyar olmahydi, Su giizel bir ornektir:Friedmann'm biitiin coziimleri, gecmiste bir zamanda (on ila yirmi milyar ytl once) kornsugalaksiler arasmdaki uzakhgm sifir olmasi gerektigi seklinde bir ozellige sahip. Biiyiik patlamaolarak adlandirdigmuz 0 anda, evrenin yogunlugu ve uzay-zamanm egriligi sonsuz olmahydi,Matematik sonsuz sayilarla tam anlarmyla ugrasamadigmdan, genel gorelilik teorisi (kiFriedmann'm coziimleri bun a dayandmlrmstir), evrende artik kendisinin de islemedigi bir noktaoldugunu ongoriir. Boyle bir noktaya matematikciler tekillik derler. Aslmda biitiin bilimteorilerimiz, uzay-zamanm girintisiz cikmtisiz ve neredeyse diiz oldugu kabuliinedayandmlrmstir, bu nedenle de bu teoriler uzay-zaman egriliginin sonsuz oldugu biiyiik patlamatekilliginde cokerler. Bu demektir ki, biiyiik patlamadan once cesitli olaylar olsaydi bile kimsebunlan daha sonra neler olacagmi belirlemekte kullanamazdi, ciinkii ongoriilebilirlik biiyiikpatlamada cokmiis olacakti, Aym sekilde eger yalmzca biiyiik patlamadan bu yana olanlanbiliyorsak, ki durum budur, ondan daha once neler oldugunu belirleyemeyiz. Bize gore, biiyiikpatlamadan onceki olaylar hicbir sonuca sahip olamazlar, bu nedenle kendilerini modelin dismakoymak ve zamamn biiyiik patlamayla basladigmi soylemek zorundayiz,Bu tip pasajlar, kuvvetle, Ortacag skolastiklerinin entelektiiel jimnastiklerinden birinihatirlatiyor, bir toplu ignenin ucunda dans eden meleklerin sayisi kactir? Bu bir hakaret degil,Eger bir argiimamn gecerliligi kendi ic tutarlzlzgzyla belirlenirse, 0 takdirde Ortacagskolastiklerinin argiimanlan da en az yukandakiler kadar gecerlidir, Bu insanlar aptal degillerdi,hepsi son derece egitimli mantikci ve matematikcilerdi, ortacag katedralleri kadar karmasik vekendine gore kusursuz teorik yapilar dikrnislerdi. Gerekli olan tek sey, onlarm onciillerini kabuletmekti ve ardmdan her sey yerli yerine oturuyordu. Tek sorun ilk onciiliin gecerli olupolmadigiydi, Tiim matematigin ve onun merkezi zaafmm genel bir sorunudur bu. Ve tiim bu teoricok biiyiik agrrhkla matematige dayanmaktadir,"Biiyiik patlama olarak adlandirdignmz anda ... " Ama eger ortada zam an yoksa, ona nasil bir"zaman" atfedebiliriz? Zamanm 0 noktada baslamis olmasi gerektigi soyleniyor, 0 takdirdezamandan once orada ne vardi? Zamanm olmadigi bir andaki zaman! Bu diisiincenin kendisiylecelisik dogasi apacik ortadadir, Uzay ve zaman, madden in varolus tarzidir. Eger ne zaman, neuzay, ne de madde yoksa, ne vardi? Enerji mi? Ama enerji, Einstein'm acikladigi gibi, sadecemaddenin bir baska disavurumudur. Kuvvet alam rm? Ama kuvvet alam da bir enerjidir ve zorlukdevam eder. Zaman dan kurtulmanm yegane yolu biiyiik patlamadan once tek bir seyinvaroldugunu soylernektir: Hiclik.Sorun sudur: Hicbir seyden bir seyler elde etmek nasil miimkiindiir? Eger dinsel olarak

1400f287


20/31


diisiiniilecek olursa sorun yoktur; Tann evreni hiclikten yaratrmstir, Katolik Kilisesinin hidiktenYaratihs ogretisi budur. Hawking bu gercekten rahatsizhk duysa da ondan haberdardir, tipkisonraki satirlannda soyledigi gibi:Bircok insan, zamamn bir baslangici oldugu diisiincesinden, muhtemelen ilahi kudrete samarpatlattigi icin pek hoslanmaz, (Ote yandan, Katolik Kilisesi biiyiik patlama modelini kavrarms ve1951 yihnda bu modelin Incil'le uyum icinde oldugunu resmen aciklarmstir.)Hawking bu sonucu kabul etmek istemez. Ama kacirnlmazdir. Tiim kansikhk, felsefi olarak yanhsbir zaman kavrayismdan cikmaktadir. Bunun sorumlusu kismen Einstein'dir, ciinkii zamamnolciimiinu zamamn kendisiyle kanstirmakla oznel bir unsuru teoriye katrms oldu. Bir kez dahaNewton'un eski mekanik fizigine duyulan tepki asmya kacti, Sorun zamanm "goreli" ya da"mutlak" olup olmadigi degildir, Ele alman temel mesele, zamanm nesnel mi oznel mi oldugudur,zamamn maddenin bir varolus tarzi rm, yoksa zihinde varolan ve gozlemci tarafmdan belirlenentiimiiyle oznel bir kavram rm oldugudur, Hawking U satirlarda acikca oznel bir zaman fikrinibenimser:Newton'un hareket yasalan, uzayda mutlak konum fikrine son verdi. Gorelilik teorisi de mutlakzamam cope atti, Bir cift ikizi diisiinelim, Diyelim ki ikizlerden biri bir dagm tepesinde yasasm,digeri ise deniz seviyesinde. ilk ikiz ikinciden daha hizh yaslanacaktir, Bu nedenle eger tekrarkarsilasirlarsa, biri digerinden daha yash olacaktir, Bu durumda, yas farklan cok az olabilir, amaeger ikizlerden biri yaklasik olarak isik hizmda hareket eden bir uzaygemisiyle uzun bir yolculugagitmis olsaydi bu yas farki cok daha biiyiik olurdu. Geri dondiigiinde, diinyada kalan kardesindencok daha gene; olurdu. Bu ikizler paradoksu olarak bilinir, ama bu, ancak insan zihnininderinlerindeki mutlak zaman diisiincesine sahip olan biri icin bir paradokstur. Gorelilikteorisinde zamamn tek bir mutlak olciisii yoktur, bu kisinin nerede olduguna ve nasil hareketettigine baghdIr?I!1lZamamn olciimiinde oznel bir unsurun bulundugu tartismah bir konu degildir, Zamam, belirli birreferans dizgesine gore olceriz, ki bu dizge bir yerden digerine degisebilir ve degisir de.Londra'daki zaman Sydney'deki ya da NewYork'taki zamandan farkhdir, Ama bu, zamamntiimiiyle oznel oldugu anlamma gelmez. Evrendeki nesnel siirecler ister onlan olcebilelim isterolcemeyelim islemeye devam ederler. Zaman, uzay ve hareket nesnel konulardir ve ne birbaslangiclan ne de bir sonlan vardir,Engels'in bu konuda soylediklerini burada hatirlatmak ilginc olacaktir:Devam edelim. Demek ki zamanm bir baslangici vardi, Peki bu baslangictan once ne vardi? 0siralar kendisiyle ozdes, degismez bir durumda bulunan evren mi? Ve bu durumda, birbiriniizleyen hicbir degisiklik olmadigmdan, daha da ozellesmis bir zaman fikri daha da genel birvarlzk fikrine doniisiir, Ilkin, burada, Bay Diihring'in kafasmda hangi kavramlarm degistigiyle enufak bir sekilde ilgilenmiyoruz. Tartisilan mesele, zaman fikri degil, Bay Diihring'in kendisini hie;de 0 kadar kolay kurtaramadigi qercek zamandir, Ikincisi, zaman kavrarru daha genel bir varhkfikrine ne kadar doniismiis olabilirse olsun, bu bizi bir adim bile ileri gotiirmez, Ciinkii tiimvarhgm temel bicimleri uzay ve zamandir, ve zaman dismda bir varhk, uzay dismda bir varhkkadar biiyiik bir sacmahktan ibarettir.Hegelci "ezeli varhk" ve neo-Schellingci "onceden tasarlanamaz varhk", bu zaman disi varhgakiyasla akilci tasanmlardir, Bu nedenle Bay Diihring cok biiyiik bir ihtiyatla ise girisiyor: ashndabu pekala bir zamandir, ama zaman denilemeyecek bir zaman; zamanm kendisi gercekparealardan olusmaz ve yalmz bizim kavrayisirmz tarafmdan keyfi bir bicimde parcalara aynhr-yalmzca zamamn ayirt edilebilen olgularla gercek doldurulusu sayilabilirlige elverislidir-, bosbir siire YlgIlmasmm ifade ettigi sey tam amen tasavvur edilemezdir. Bu YIgIlmanm ne an

woods_grant - büyük patlama - aklin isyani

Documents