wskaźnik nowoczesności państwa - maj 2008

1

Draft

Wskaźnik Nowoczesności Państwa

Maj 2008

2

Spis treści

Wstęp…………………………………………………………………………………………..4

1. Komponenty Wskaźnika Nowoczesności Państwa………………………………………….5

1.1 Wzrost Gospodarczy

1.1.1 Indeks Wolności Gospodarczej……………………………………….…..5

1.1.2 Indeks Percepcji Korupcji……………………………………………...…7

1.1.3 PKB na pracownika………………………………………………………8

1.1.4 Udział wyrobów wysokiej techniki w eksporcie………………………..10

1.2 Edukacja i nauka

1.2.1 Wydatki na badania i rozwój w odniesieniu do PKB……………….…..12

1.2.2 Udział osób z wykształceniem wyŜszym w społeczeństwie……………13

1.2.3 Absolwenci kierunków technicznych…………………...………………15

1.2.4 Liczba publikacji naukowych……………………………...……………16

1.3 śywotność

1.3.1 Całkowite wydatki na zdrowie jako udział w PKB……………………..18

1.3.2 Wskaźnik zatrudnienia osób starszych (55-64 lata)…………………….20

1.3.3 Liczba praktykujących lekarzy na 100 tys. Mieszkańców……...………21

1.3.4 Średnia długość Ŝycia…………………………………………………...22

2. Metodologia obliczeń………………………………………………………………………24

3. Wyniki…………………………………………………………………………………...…26

Podsumowanie…………………………………………………………………………..……31

Bibliografia……………………………………………………………………………..….…32

3

Autorzy

Koordynator projektu:

Kamil Kryński

Zespół:

Anna Bąk

Andrzej Bernatowicz

Dominika Bosek

Oskar Bury

Anna Grodecka

Marcin Jurek

Kamil Klupa

Aleksandra Krajewska

Tomasz Szela

Tomek Śliwka

4

Wstęp

Koncepcja kapitału ludzkiego obejmuje wiedzę, umiejętności oraz doświadczenie

osób, które są produktywne w wymiarze ekonomicznym. W ramach społeczności

kształtującej państwo, nie jest on utoŜsamiany z dobrem konkurencyjnym, ale wdraŜany

w wiele dziedzin jednocześnie, wpływając pozytywnie na potencjał gospodarczy państwa

(zob. więcej: Romer, 1990). Kapitał ludzki, bazujący na jednostkowych osiągnięciach

i wewnętrznej rywalizacji, jest kluczem to społecznego sukcesu (zob. więcej: Saraceno, 2002)

oraz jest zmienną wejściową i wyjściową w procesie prognozowania rozwoju gospodarczego

(zob. więcej: Grootaert, 1998). Dzięki inwestycjom w edukację, słuŜbę zdrowia i szkolenia

pracownicze moŜe znacząco się zwiększyć w okresie długoterminowym.

Na przestrzeni ostatnich lat podjęto wiele prób skwantyfikowania wartości kapitału

ludzkiego. Największą niewiadomą pozostał odpowiedni dobór danych mikro-

i makroekonomicznych, których konfiguracja umoŜliwi uzyskanie wyniku

odzwierciedlającego rzeczywistość. Neoklasyczna teoria wzrostu wykreowana w połowie

ubiegłego stulecia kładła specjalny nacisk na wykształcenie siły roboczej oraz stopień

innowacyjności jako determinanty rozwoju gospodarczego (zob. więcej: Lucas, 1988; Aghion

et al., 1998). W literaturze przedmiotu, największy nacisk połoŜony jest na edukację i naukę,

jako determinanty wzrostu kapitału ludzkiego. Pod uwagę równieŜ trafiło zdrowie

społeczeństwa, które poprzez mniejszą skalę teoretycznych badań, było pomijane. Obecnie,

liczne badania potwierdzają jego wpływ na rozwój gospodarczy państwa (w szczególności

uwidoczniło się to w dobie transformacji systemowej).

W celu uzyskania przejrzystości, opracowanie zostało podzielone na trzy części.

W pierwszej została przeprowadzona analiza komponentów wskaźnika, z podziałem na trzy

segmenty: wzrost gospodarczy, edukacja i nauka oraz Ŝywotność. Następnie zaprezentowano

metodologię wyliczeń Wskaźnika Nowoczesności Państwa. W ostatniej części zilustrowano

wynik ogólny oraz z podziałem na wcześniej wymienione segmenty.

Podjęta próba wyliczenia kapitału ludzkiego ma na celu zweryfikowanie róŜnic

pomiędzy poszczególnymi państwami Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz

udowodnienie, Ŝe starannie wyselekcjonowane składniki wskaźnika, bezpośrednio wpływają

na potencjał rozwojowy państwa.

5

1. Komponenty Wskaźnika Nowoczesności Państwa

Celem uwierzytelnienia miarodajności przyjętych do Wskaźnika Nowoczesności

Państwa komponentów, zostaną one poddane szczegółowej analizie ekonomicznej.

Trójpodział składników stanowi pierwszy etap badań nad ich wpływem na potencjał

rozwojowy oraz stopień nowoczesności gospodarki. W opracowaniu zilustrowano zmianę

wystandaryzowanych wartości kaŜdego z komponentów w latach 1999 – 2005. Polska została

porównana ze średnią arytmetyczną państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG)1

i unijnych członków z Europy Środkowej określonych nazwą UE-102. Dodatkowo

na wykresach zaprezentowano wartości składników dla Hiszpanii, kraju, o najwyŜszym,

spośród analizowanych państw, stopniu podobieństwa struktury oraz potencjału

gospodarczego do Polski.

1.1 Wzrost gospodarczy

Do segmentu Wzrost gospodarczy zostały przydzielone Indeks Wolności

Gospodarczej, Indeks Percepcji Korupcji, PKB na pracownika oraz udział wyrobów wysokiej

techniki w eksporcie.

1.1.1 Indeks Wolności Gospodarczej

Konkurencyjność instytucjonalna gospodarki jest jednym z czynników decydujących

o moŜliwościach rozwojowych państwa. Z biegiem lat, obok tradycyjnych czynników

produkcji (praca, kapitał i technologia), zaczęto wymieniać zmienne instytucjonalne, jako

czynniki wzrostu gospodarczego. Dzięki temu, dopasowanie modeli do wielkości

empirycznych stało się znaczne większe. Szeregi badań (zob. więcej: Snack and Keefer, 1995;

La Porta, 1998; Acemoglu et al., 2000), w których konstruowano oraz wykorzystywano

indeksy mierzące jakość systemową gospodarki, ukazały ich znaczącą rolę w kształtowaniu

potencjału rozwojowego państwa. Dlatego teŜ, w próbie oszacowania wartości kapitału

1 Wszystkie państwa Unii Europejskiej (bez Malty, Cypru i Luksemburgu) oraz Islandia, Norwegia i Szwajcaria. 2 Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia oraz Węgry.

6

ludzkiego, uwzględniono wskaźnik mierzący szeroko rozumianą wolność gospodarczą –

Indeks Wolności Gospodarczej (Index of Economic Freedom)3.

Wykres 1. Indeks Wolności Gospodarczej* dla Polski, państw UE-10, EOG

i Hiszpanii w latach 1999 – 2005

-1,50

-1,00

-0,50

0,00

0,50

1,00

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Polska

UE-10

EOG

Hiszpania

*WyŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą jakość instytucji.

Źródło: Index of Economic Freedom Report 1999 – 2005, obliczenia własne.

MoŜna zauwaŜyć, Ŝe po znacznym spadku w 2002 i 2003 roku w Indeksie Wolności

Gospodarczej, ocena konkurencyjności gospodarki Polski znajduje się na stabilnym,

aczkolwiek bardzo niskim poziomie (por. wykres 1). Jednocześnie, ocena wolności

gospodarczej państw UE-10 oscyluje wokół znacznie wyŜszej wartości. Natomiast,

konkurencyjność krajów EOG utrzymuje się na niemalŜe niezmienionym poziomie od 2002

roku. Pod koniec lat 90-tych, konkurencyjność systemowa gospodarek Hiszpanii i Polski była

porównywalna. W przeciwieństwie do naszej gospodarki, m.in. dzięki zwiększeniu

efektywności prowadzonej polityki fiskalnej, kraj Półwyspu Iberyjskiego rokrocznie

zwiększał konkurencyjność instytucjonalną.

3 Indeks opracowany przez Heritage Foundation ocenia dziesięć wolności gospodarczych: wolność prowadzenia biznesu, wolność handlu, system podatkowy, efektywność wydatków publicznych, politykę monetarną, wolność inwestycyjną, wolność finansową, ochronę własności prywatnej, wolność od korupcji i elastyczność rynku pracy. Im wyŜsza wartość wskaźnika, tym lepiej oceniona instytucja (zob. więcej: Holmes, 2007).

7

Do czynników, które wpłynęły na niską ocenę konkurencyjności gospodarki Polski

zalicza się ograniczenie wolności prowadzenia biznesu (wzrosły koszt, liczba procedur oraz

czas potrzebny do załoŜenia i zlikwidowania przedsiębiorstwa). Negatywne zmiany zaszły

w efektowności w zarządzaniu dochodem państwa (m.in. wzrost wydatków rządowych

mierzony udziałem w PKB). Z drugiej strony, deregulacji uległa sfera prawna w handlu

międzynarodowym, która mierzona jest m.in. wysokością podatku akcyzowego waŜonego

strukturą importu i eksportu oraz wpływem barier pozataryfowych na wolumen towarów

w handlu zewnętrznym. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe z biegiem lat zintensyfikowano procesy

inwestycyjne (wysoka dynamika wzrostu bezpośrednich inwestycji zagranicznych) oraz

ograniczono zjawisko korupcji.

1.1.2 Indeks Percepcji Korupcji

Wysoki stopień skorumpowania urzędników, akceptowany społecznie nepotyzm oraz

częste łamanie etycznych zasad korporacyjnych stanowią istotną barierę rozwoju otoczenia

biznesowego, a tym samym negatywnie wpływają na wprowadzanie innowacji –

determinanty kapitału ludzkiego (zob. więcej: Kaufmann, 2004) oraz zniechęcają

zagranicznych inwestorów do lokowania kapitału w naszym kraju (zob. więcej: Bevan and

Estrin, 2000)

Indeks Percepcji Korupcji (Corruption Perception Index), publikowany przez

Transparency International, rejestruje skalę zjawiska korupcji w gospodarce, bazując

na wyliczeniach ankietowych kilkunastu niezaleŜnych instytucji4. Spadek jego wartości

odnotowany w Polce świadczy o nieumiejętnej walce władz ze zjawiskiem defraudacji (por.

wykres 2). Na korzyści płynące m.in. z wprowadzenia obowiązku podawania do znajomości

publicznej wielkości majątku osób pełniących wysokiej rangi słuŜbę publiczną oraz

utworzenia organizacji do zwalczania korupcji, naleŜy jeszcze poczekać. Jednocześnie,

w państwach UE-10 rozwój gospodarczy jest ograniczany równieŜ poprzez korupcję,

wynikającą z postkomunistycznej mentalności społeczeństw. Średnia dla państw EOG

przyjmuje znacznie wyŜszą wartość, a dysparytet oceny między Hiszpanią i Polską jest

ogromny, na korzyść państwa z Półwyspu Iberyjskiego.

4 Indeks Percepcji Korupcji ocenia korupcjogenność w sektorze publicznym, przestrzeganie etyki korporacyjnej, skalę nepotyzmu oraz analizuje efektywność działań rządu na rzecz walki z korupcją. Im wyŜsza wartość wskaźnika, tym lepiej oceniona wolność od korupcji (zob. więcej: J. G. Lambsdorff, 2007).

8

Wykres 2. Indeks Percepcji Korupcji* dla Polski, państw UE-10, EOG oraz Hiszpanii

w latach 1999 – 2005

-2,00

-1,50

-1,00

-0,50

0,00

0,50

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Polska

UE-10

EOG

Hiszpania


Źródło: Index of Economic Freedom Report 1999 – 2005, obliczenia własne.

Badania wskazują, Ŝe w polskiej gospodarce zjawisko defraudacji osiąga maksimum

w takich sektorach jak: słuŜba zdrowia, policja, sądy oraz partie polityczne. Przejrzystymi

segmentami są szeroko rozumiana gospodarka komunalna oraz system edukacyjny.

Analizując gospodarki państw Europy Zachodniej, najczęściej ze zjawiskiem korupcji mają

do czynienia politycy. Defraudacja praktycznie nie istnieje w słuŜbie wojskowej, policji oraz

administracji publicznej. Pod koniec lat 90-tych dysproporcja pomiędzy skalą zjawiska

korupcji w naszej gospodarce, a krajami regionu była znikoma. Obecnie Polska postrzegana

jest za jedno z najbardziej skorumpowanych państw EOG. Stabilny poziom wskaźnika

utrzymuje się dla strefy euro, jednak między poszczególnymi gospodarkami występuje duŜa

dysproporcja.

1.1.3 PKB na pracownika

Omawiany wskaźnik w pierwszy rzędzie odzwierciedla poziom produktywności

pracowników. UtoŜsamiany jest on z wartością kapitału ludzkiego, gdyŜ wielkość PKB

danego państwa, wytwarzana przez pojedynczego pracownika, świadczy o jego

9

wykształceniu, umiejętnościach oraz doświadczeniu. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe na prezentowany

wskaźnik wpływa równieŜ poziom rozwoju technologicznego produkcji oraz stopień

mechanizacji pracy.

Wykres 3. PKB na pracownika* w Polsce, państw UE-10, EOG oraz Hiszpanii

w latach 1999 – 2005

-1,20

-1,00

-0,80

-0,60

-0,40

-0,20

0,00

0,20

0,40

0,60

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Polska

UE-10

EOG

Hiszpania


Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, obliczenia własne.

Na podstawie obliczeń moŜna zauwaŜyć, Ŝe w krajach EOG i UE-10 produktywność

siły roboczej wzrasta (por. wykres 3). Największy skok zanotowano w Rumunii i w Estonii,

gdzie w ostatnich latach PKB na pracownika powiększył się ponad dwukrotnie. Taki wzrost

był moŜliwy dzięki zwyŜce potencjału intelektualnego i społecznego ludności tych krajów.

Sytuacja w gospodarce Polski jest bardzo niekorzystna. Nie dość, Ŝe wartość komponentu jest

relatywnie niska, to odnotowywany jest rokroczny spadek.

Państwa Europy Zachodniej charakteryzują się niŜszą dynamiką wzrostu, co wynika

z efektu bazy (wysoki stopień rozwoju gospodarczego). JednakŜe między nimi występują

duŜe dysproporcje w zakresie wielkości PKB na pracownika. Największe fluktuacje moŜna

zaobserwować we Włoszech (niestabilna sytuacja sektora publicznego).

10

1.1.4 Udział wyrobów wysokiej techniki w eksporcie

Komponent mierzy stopień konkurencyjności technologicznej uwzględnionych

w opracowaniu państw. Tworzenie, komercjalizacja i specjalizacja w zakresie produktów

wysokiej techniki jest cechą charakterystyczną nowoczesnych gospodarek o wysokim

poziomie kapitału ludzkiego. To dlatego, Ŝe sektory wysokiej technologii naleŜą do istotnych

czynników potencjału rozwojowego gospodarki, produktywności i dobrobytu, łańcucha

wartości dodanej i dobrze opłacanej siły roboczej. Wysoki udział wyrobów zaawansowanej

techniki5 w eksporcie danego kraju jest powszechnie uwaŜany za kluczowy czynnik

wpływający na potencjał rozwojowy państwa. Im wyŜszy stopień przetworzenia

i zaawansowania technologicznego eksportowanych produktów danego kraju, tym lepsze

perspektywy rozwojowe systemu kształcenia, inwestycji w badania i rozwój (B&R), szeroko

pojętej infrastruktury oraz zdolności przyciągania inwestorów zagranicznych.

Wykres 4. Udział wyrobów wysokiej techniki w eksporcie ogółem* w Polsce, UE-10,

EOG oraz Hiszpanii w latach 1999-2005

-1,20

-1,00

-0,80

-0,60

-0,40

-0,20

0,00

0,20

0,40

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Polska

UE-10

EOG

Hiszpania

*WyŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą jakość instytucji. Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, obliczenia własne. 5 Do omawianych produktów naleŜą wyroby przemysłu aerokosmicznego, komputery i urządzenia biurowe, elektronika i telekomunikacja, farmacja, instrumenty naukowe, maszyny elektryczne i nieelektryczne, wyroby przemysłu chemicznego oraz zbrojenia (OECD STI Working Paper 1997/2).

11

W przypadku Polski uzyskana wartość komponentu z roku na rok maleje (por. wykres

4). Średnią dla państw grupy UE-10 wywindował duŜy udział produktów wysokiej techniki

Czech, Estonii, Słowenii oraz Węgier, gdzie osiągnął wartość przekraczającą 20% eksportu

ogółem. W większości przypadków spowodowany jest on wysokim udziałem eksportu

maszyn i sprzętu transportowego. Między państwami strefy euro, pomimo duŜego udziału

eksportu wyrobów wysokiej techniki w eksporcie, zarysowuje się znaczna dysproporcja

(Włochy – 6,9%, Francja – 19%, Holandia – 22,1%).

Wielkość eksportu wyrobów wysokiej techniki zaleŜy od poziomu rozwoju

gospodarczego (np. Niemcy) - z krajów wysoko rozwiniętych pochodzi przewaŜająca część

eksportu światowego dóbr inwestycyjnych (zob. więcej: Lubiński, 2004), wyposaŜenia

danego kraju w surowce (niski udział eksportu wyrobów high-tech w Norwegii, będącej

wśród pięciu największych na świecie eksporterów owoców morza i ropy naftowej)6 oraz

względnej wielkości gospodarki (małe kraje muszą zwiększać specjalizację produkcji,

na przykład w zakresie wyrobów wysokiej techniki, co przyczynia się często do takiej

struktury eksportu, w której dominują właśnie te wyroby). Istotną rolę odgrywa równieŜ

połoŜenie geograficzne (np. kraje południowe będą z reguły bardziej nastawione na usługi

turystyczne).

1.2 Edukacja i nauka

Do segmentu Edukacja i nauka zostały przydzielone wydatki na badania i rozwój

w odniesieniu do PKB, udział osób z wykształceniem wyŜszym w społeczeństwie, absolwenci

kierunków technicznych oraz liczba publikacji naukowych.

1.2.1 Wydatki na badania i rozwój w odniesieniu do PKB

Wydatki na badania i rozwój, przedstawiane jako procent PKB danego kraju, określają

w jakim stopniu korporacje, uczelnie wyŜsze, organizacje non-profit i rząd danego państwa

zainteresowane są przeznaczaniem środków na badania rozwojowe. Odniesienie wielkości

wydatków na B&R do PKB jest jak najbardziej zasadne, poniewaŜ z oczywistych przyczyn

6 http://www.amb-norwegia.pl/policy/trade/trade/general.htm

12

państwa róŜnią się od siebie wielkością gospodarek.

W literaturze przedmiotu moŜna znaleźć wiele pozycji, które poruszają temat

wydatków na B&R i ich wpływu na ogólny poziom dobrobytu. Podkreśla się, Ŝe wydatki

badawczo-rozwojowe mają szczególne znaczenie w odniesieniu do środków trwałych,

których efektywność uzaleŜnia się od skumulowanych nakładów na działalność badawczo-

rozwojową (zob. więcej: Sztaudynger, 2005).

Wykres 5. Wydatki na badania i rozwój w odniesieniu do PKB* dla Polski, państw

UE-10, EOG oraz Hiszpanii w latach 1999 – 2005

-1,20

-1,00

-0,80

-0,60

-0,40

-0,20

0,00

0,20

0,40

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Polska

UE-10

EOG

Hiszpania


Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, obliczenia własne.

Jednak skoncentrowanie się wyłącznie na technologicznym zaawansowaniu środków

trwałych nie wyczerpuje w całości pozytywnych efektów nakładów na B&R. NaleŜy równieŜ

zwrócić uwagę, Ŝe wydatki na B&R mogą takŜe skutkować powstaniem nowego procesu

produkcyjnego, nowego produktu bądź usługi, a takŜe dostarczać niezbędnych informacji

do osiągnięcia poprzednio wymienionych ulepszeń. Nakłady na B&R są równieŜ jednym

z trzech komponentów wchodzących w skład nakładów na przyszły rozwój (NPR) oraz są

dodatnio skorelowane z wartością PKB per capita (zob. więcej: Zienkowski, 2003). Wydatki

na B&R wpłyną pozytywnie na poziom wiedzy społeczeństwa, a takŜe na umiejętności

13

wykorzystania tej wiedzy i nowoczesnych technologii w praktyce, co przełoŜy się

na efektywniejsze wykorzystanie dostępnych w gospodarce zasobów. Istotnym aspektem

wydatków na B&R jest równieŜ moŜliwość tworzenia nowych miejsc pracy w gospodarce,

co implikuje spadek bezrobocia. NaleŜy jednak zwrócić uwagę na fakt, Ŝe wydatki przyniosą

korzyści w perspektywie długoterminowej. W 2005 roku Polska pod względem wydatków

na B&R prezentowała się o wiele gorzej niŜ średnia dla EOG i UE-10 (por. wykres 5).

Co więcej, w odróŜnieniu do trendu panującego w znacznej większości państw, w naszym

kraju nakłady na badania i rozwój relatywnie są coraz niŜsze, pomimo zobowiązania się

do przestrzegania załoŜeń Strategii Lizbońskiej7. NaleŜy podkreślić, Ŝe wydatki na rozwój

naukowy i innowacyjność są głównymi stymulatorami nowoczesnej gospodarki opartej

na wiedzy8. Gospodarka innowacyjna staje się bardziej konkurencyjna w porównaniu

z innymi gospodarkami, co w dobie globalizacji moŜe okazać się bardzo istotną przewagą

komparatywną.

1.2.2 Udział osób z wykształceniem wyŜszym w społeczeństwie

Wskaźnik ten mierzy liczbę absolwentów na etapie szkolnictwa wyŜszego według

standardów ISCED9 w przeliczeniu na 100 osób spośród populacji w wieku 25-64 lat.

Odniesienie liczby absolwentów do określonego wycinka społeczeństwa, a nie do jego

całości, uzasadniony jest tym, Ŝe państwa mogą róŜnić się między sobą kształtem piramidy

wieku ludności. Przyjmując załoŜenie, Ŝe efektywność gospodarki będzie zaleŜała

w najbliŜszej przyszłości od zakumulowanej wartości wiedzy i umiejętności jej praktycznego

wykorzystania, subwskaźnik ten w najlepszy moŜliwy sposób ukaŜe poziom nowoczesności

danej gospodarki. Kształcenie na poziomie uniwersyteckim zalicza się do inwestycji w kapitał

ludzki, poniewaŜ oczekuje się zyskownego wykorzystania zdobytej wiedzy w przyszłości

(zob. więcej: Domański, 1993). Kapitał ludzki, a więc wiedza i praktyczne umiejętności, tak

jak kapitał zakumulowany w odmiennej formie, jest zasobem, który ma zdolność

do generowania korzyści ekonomicznych dla jego posiadacza i innych uczestników

gospodarowania (zob. więcej: Woźniak, 2004). Istotność zakumulowanego kapitału ludzkiego

7 Zwiększenie do 2010 roku wydatków ogółem na B&R do 3% PKB, z czego 2/3 środków powinno płynąć z sektora biznesowego. 8 Wzrost gospodarczy, restrukturyzacja i bezrobocie w Polsce, ujęcie teoretyczne i praktyczne – materiały z konferencji naukowej. 9 International Standard Classification of Education.

14

dla gospodarki jest odzwierciedlona w endogenicznej teorii wzrostu, która nie zwraca uwagi

na ilość, ale na jakość poniesionych nakładów. Zakumulowana wiedza i umiejętności

praktyczne będą odgrywały fundamentalną rolę w przyszłości, zwłaszcza w czasach rosnącej

konkurencyjności globalnie działających gospodarek.

Wykres 6. Udział osób z wykształceniem wyŜszym w społeczeństwie* Polski, państw

UE-10, EOG i Hiszpanii w latach 1999 – 2005

-1,40

-1,20

-1,00

-0,80

-0,60

-0,40

-0,20

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Polska

UE-10

EOG

Hiszpania


Źródło: Innovation European Scoreboard 1999 - 2005, obliczenia własne.

W Polsce obserwowany jest jednak bardzo silny trend wzrostowy tego wskaźnika

(por. wykres 6). Obecnie przewyŜszył on średnią dla państw UE-10. Wartość dla krajów

grupy EOG jest jednak w dalszym ciągu poza zasięgiem w najbliŜszych latach. Państwem,

nastawionym na stymulowanie społeczeństwa do zdobywania wykształcenia wyŜszego, jest

Hiszpania, która pomimo efektu bazy, zwiększa rokrocznie wartość analizowanego

komponentu.

NaleŜy zwrócić jednak uwagę na fakt Ŝe, ukończenie studiów wyŜszych

w poszczególnych krajach wiąŜe się z koniecznością spełnienia róŜnych wymagań, przez

co absolwenci szkół wyŜszych niekoniecznie legitymują się porównywalną wiedzą

15

i umiejętnościami, co obniŜa efektywne moŜliwości porównywania danych. Mimo to, naleŜy

oczekiwać, Ŝe omawiany wskaźnik dodatnio wpłynie na obliczany Wskaźnik Kapitału

Ludzkiego, poniewaŜ im będzie on wyŜszy, tym większa na rynku pracy będzie liczba

kreatywnych ludzi potrafiących efektywniej zarządzać dostępnymi zasobami. MoŜe on

przynieść natychmiastowe rezultaty, poniewaŜ ludzie nim objęci mają juŜ za sobą pierwsze

doświadczenia na rynku pracy (przynajmniej część z nich).

1.2.3 Absolwenci kierunków technicznych

Wskaźnik ten mierzy liczbę studentów politechnik i uczelni pokrewnych

w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w wieku 20-29. Studenci kierunków technicznych10

w przyszłości decydować będą o wdraŜaniu innowacyjnych rozwiązań i tworzeniu

nowoczesnych technologii. Dlatego teŜ, uwaŜa się, Ŝe wskaźnik relatywnie dobrze

odzwierciedla potencjał gospodarki do przekształcania się w coraz bardziej innowacyjną.

W konsekwencji będzie miał on równieŜ pozytywny wpływ na wartość produktu globalnego

generowanego przez gospodarkę i istotnie poprawi jej konkurencyjność względem innych

gospodarek.

Pomimo, Ŝe Polska w 2005 roku sytuowała się poniŜej średnich dla państw UE-10

i EOG, to udział absolwentów uczelni wyŜszych istotnie rośnie (por. wykres 7). W tym

samym okresie spadek odnotowują państwa EOG. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe ogromną poprawę

odnotowały państwa Europy Środkowej. Udział absolwentów kierunków technicznych

w Hiszpanii, podobnie jak większości krajów Europy Zachodniej, począwszy od 2003 roku,

spada.

10 Według standardów ISCED do kierunków technicznych zalicza się wszelkie odmiany: biologii, chemii, matematyki, informatyki, inŜynierii, robotyki, automatyki i budownictwa.

16

Wykres 7. Absolwenci kierunków technicznych* w Polsce, państwach UE-10, EOG

i Hiszpanii w latach 1999 – 2005

-1,00

-0,80

-0,60

-0,40

-0,20

0,00

0,20

0,40

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Polska

UE-10

EOG

Hiszpania


Źródło: Innovation European Scoreboard 1999 - 2005, obliczenia własne.

Omawiany komponent determinuje stopień nastawienia instytucji publicznych oraz

przedsiębiorstw prywatnych na produkcję opartą na wiedzy. Decydujący wpływ będzie tu

miało efektywniejsze alokowanie zasobów w gospodarce, uzyskane po wdroŜeniu

innowacyjnych rozwiązań. NaleŜy pamiętać, Ŝe efekty będą widoczne w długim terminie.

1.2.4 Liczba publikacji naukowych

W próbach oceny poziomu innowacyjności gospodarki, powszechną praktyką są

odwołania do wskaźników mierzących potencjał naukowy kraju, takich jak liczba publikacji

w renomowanych pismach naukowych. Publikacje są tradycyjnym nośnikiem przekazu

naukowego, dzięki którym naukowcy komunikują swoje osiągnięcia i zdobywają uznanie

w swoich dziedzinach. Koncepcja nauki jako części dobra publicznego jest ściśle powiązana

17

jest z otwartą komunikacją. Publikacje naukowe umoŜliwiają efektywną dyfuzję rezultatów

badań oraz świadczą o skali działalności naukowej kraju.

Wykres 8. Liczba publikacji naukowych* w Polsce, państwach UE-10, EOG

i Hiszpanii w latach 1999 - 2005

-0,60

-0,40

-0,20

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Polska

UE-10

EOG

Hiszpania


Źródło: Science and Engineering Indicators 2008, obliczenia własne.

Charakterystyka Polski w kontekście naszego wskaźnika nie jest optymistyczna (por.

wykres 8). Dla nadania naszemu wskaźnikowi cech jakościowych kraje zostały

sklasyfikowane według liczby publikacji naukowych w przeliczeniu na milion mieszkańców.

MoŜna zauwaŜyć, Ŝe średnia zarówno dla państw UE-10, jak i EOG, znacznie przewyŜsza

wartość dla Polski. Dodatkowo, w analizowanym okresie, nie ma zauwaŜalnej poprawy

wskaźnika, co moŜe świadczyć o bardzo słabej współpracy na linii instytucje naukowo-

badawcze – przedsiębiorstwa prywatne. Publikacja wyników konkursów badawczych,

dokonana przez Europejską Radę Badań Naukowych, ukazała niestabilną kondycję analiz

przeprowadzanych w Polsce (na 9167 wniosków, z Polski wpłynęły zaledwie trzy).

Analizując wartości naszego wskaźnika, sugeruje się jednak umiarkowanie w krytyce.

Tylko w pewnym stopniu świadczy on o niskiej jakości badań w Polsce. Polscy naukowcy są

wysoko cenieni w świecie, często jednak stają w obliczu braku środków na realizację badań

18

lub przewlekłości procedury patentowania w kraju, co skłania ich do wyjazdu za granicę

w poszukiwaniu środowiska bardziej sprzyjającego ich rozwojowi naukowemu.

1.3 śywotność

Do segmentu śywotność zostały przydzielone całkowite wydatki na zdrowie

w odniesieniu do PKB, wskaźnik zatrudnienia osób starszych (55-64 lat), liczba

praktykujących lekarzy na 100 tys. mieszkańców oraz średnia długość Ŝycia.

1.3.1 Całkowite wydatki na zdrowie w odniesieniu do PKB

Wskaźnik obrazujący udział funduszy jako odsetek PKB, przeznaczonych na słuŜbę

zdrowia11 w analizowanych krajach stanowi istotny element badania Ŝywotności ludności

tych państw. Opieka medyczna wpływa na poziom zdrowia społeczeństwa, co ma szczególnie

duŜe znaczenie w początkowych latach Ŝycia (zob. więcej: Drucker, 2007). Zdrowe dzieci

wykazują większą umiejętność przyswajania nowych informacji i umiejętności. Poziom

Ŝywotności wpływa równieŜ na kreatywność pracowników, ich siłę oraz efektywność pracy

(zob. więcej: Hewitt, 2005). Zwraca się równieŜ uwagę na konieczność odpowiedniej opieki

nad kobietami w ciąŜy i noworodkami, a takŜe zapobieganie zbyt duŜej śmiertelności

niemowląt (zob. więcej: Lee, 2007).

Całkowite wydatki definiuje się jako sumę funduszy na promowanie zdrowia

(zapobieganie chorobom), leczenie schorzeń i redukcję przedwczesnych zgonów, opiekę nad

osobami dotkniętymi przewlekłymi chorobami, które wymagają opieki pielęgniarskiej, opiekę

nad osobami niepełnosprawnymi, które wymagają opieki pielęgniarskiej, asystowanie przy

umierających pacjentach tak, aby mogli umrzeć z godnością, dostarczanie i administrowanie

opieką nad zdrowiem publicznym, dostarczanie i administrowanie programami zdrowotnymi,

ubezpieczeniami zdrowotnymi12.

11 http://www.ecosante.org/OCDEENG/411000.html 12 Ogólne wydatki mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa ludności oraz wydatki na kontrolę Ŝywności i higieny, szkolenie personelu medycznego oraz na badania i rozwój związane ze zdrowiem, nie zostały ujęte w omawianym wskaźniku.

19

Wykres 9. Całkowite wydatki na zdrowie* w odniesieniu do PKB dla Polski, państw

UE-10, EOG i Hiszpanii w latach 1999 – 2005

-1,50

-1,00

-0,50

0,00

0,50

1,00

1,50

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Polska

UE-10

EOG

Hiszpania


Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, www.oecd.org, obliczenia własne.

Analiza danych dostarcza optymistycznych wniosków, jeŜeli chodzi o pozycję Polski

w porównaniu do innych krajów Europy (por. wykres 9). Wskaźnik całkowitych wydatków

na zdrowie w 2005 wzrósł do bardzo wysokiego poziomu. Poprawa nastąpiła równieŜ

w grupie państw UE-10. Z drugiej strony, istotne cięcia w wydatkach na słuŜbę zdrowia

w państwach Europy Zachodniej, obniŜyły średnią dla EOG.

Badacze kapitału ludzkiego podkreślają rolę, jaką pełnią wielkość

wydatków na zdrowie. JednakŜe, jest ona powiązana z wykształceniem społeczeństwa, gdyŜ

osoby o lepszym wykształceniu chętniej inwestują we własne zdrowie, wykupując dodatkowe

świadczenia, ubezpieczenia i leki (zob. więcej: Becker, 2007). Wydatki na zdrowie wspierają

rozwój dzieci, a takŜe pozwalają na dłuŜsze zachowanie aktywności zawodowej pracowników

starszych.

20

1.3.2 Wskaźnik zatrudnienia osób starszych (55-64 lata)

Wskaźnik zatrudnienia osób starszych wpływa na poziom kapitału ludzkiego,

poniewaŜ pracownicy w bardziej zaawansowanym wieku charakteryzują się zazwyczaj

wyŜszym poziomem umiejętności (zob. więcej: Laitner et al., 2005). Nagromadzone przez

lata pracy doświadczenia mogą być przekazywane młodszym pracownikom. Wskaźnik

zatrudnienia osób starszych powstaje przez podzielenie liczby zatrudnionych osób w wieku

55-64 lat przez ośrodki badawcze krajów UE w prywatnych gospodarstwach domowych,

z wykluczeniem domów opieki, szpitali. Zgodnie z załoŜeniami ankiety zatrudniony jest

definiowana jako osoba, która w tygodniu, którego dotyczy badanie, przepracowała minimum

jedną godzinę, za co dostała wynagrodzenie lub nie pracowała, ale miała w tym czasie pracę,

w której czasowo była nieobecna13.

Wykres 10. Wskaźnik zatrudnienia osób starszych (55-64 lata)* dla Polski, państw

UE-10, EOG, Hiszpanii w latach 1999 – 2005

-1,60

-1,40

-1,20

-1,00

-0,80

-0,60

-0,40

-0,20

0,00

0,20

0,40

0,60

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Polska

UE-10

EOG

Hiszpania


Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, www.oecd.org, obliczenia własne.

13 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=em014

21

Wartość komponentu dla Polski prezentuje się wyraźnie poniŜej średniej zarówno dla

państw grupy UE-10, jak i EOG (por. wykres 10). Od początku analizowanego okresu

obserwowano spadek wartości wskaźnika. Rekordowo niski poziom omawianego subindeksu

w Polsce ma z pewnością swoją przyczynę w relatywnie niskim poziomie zdrowia populacji

w tym wieku oraz w skłonności do przechodzenia na wcześniejszą emeryturę i rentę.

Przeciętny wiek, w jakim polski pracownik wychodzi z rynku pracy to 59,5 roku w ostatnim

roku analizowanego okresu, podczas gdy w krajach EU-27 średnia za 2006 rok była na

poziomie 61,2 lat14. Tendencja do przedwczesnego opuszczania rynku pracy pogarsza

sytuację na rynku pracy i nadmiernie obciąŜa system świadczeń emerytalnych i rentowych,

a takŜe prowadzi do marnotrawienia zasobów ludzkich i nieefektywnego wykorzystania

potencjału osób starszych. Dlatego naleŜy dąŜyć do zwiększenia tego wskaźnika, co jednakŜe

zaleŜy nie tylko od Ŝywotności pracowników, ale i uregulowań na rynku pracy. W wielu

rozwiniętych krajach przygotowano specjalny program, mający na celu wspieranie

zatrudnienia osób po 50-tym roku Ŝycia.15

1.3.3 Liczba praktykujących lekarzy na 100 tys. mieszkańców

Powszechnie przyjmowanym miernikiem jakości zdrowia danego społeczeństwa jest

oczekiwana długość Ŝycia, stanowiąca takŜe jeden ze składników Human Development Index.

Bada ona długoterminową zaleŜność pomiędzy jej zmianą, a podejmowanymi działaniami.

Celem zweryfikowania efektywności prac rządowych w średnim okresie, pod uwagę została

wzięta liczba praktykujących lekarzy na 100 tys. Mieszkańców. Komponent ten, obrazuje

dostępność opieki medycznej dla ludności danego państwa.

14http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=STRIND_EMPLOI&root=STRIND_EMPLOI/emploi/em021. 15 W Polsce taki projekt nosi nazwę „Solidarność pokoleń”, intensywne prace nad jego stworzeniem trwały od 2004 roku. W lutym 2008 roku Ministerstwo Pracy i Polityki społecznej ogłosiło tekst programu15, który przewiduje m.in. ulgi dla przedsiębiorców zatrudniających starsze osoby oraz zwiększenie wydatków na szkolenia i edukację osób po 50 roku Ŝycia.

22

Wykres 11. Liczba praktykujących lekarzy na 100 tys. osób* w Polsce, państwach

UE-10, EOG oraz Hiszpanii w latach 1999 – 2005

-2,50

-2,00

-1,50

-1,00

-0,50

0,00

0,50

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Polska

UE-10

EOG

Hiszpania


Źródło: European Health for all database (HFA-DB) by WHO Europe, obliczenia własne.

W roku 2005 w Polsce na 100 tys. mieszkańców przypadało niecałych 200 lekarzy.

Średnia dla państw strefy euro wyniosła w tym czasie ponad 330. Począwszy od 2003 roku

wartość komponentu przyznanego Polsce zniŜkuje, co w najbliŜszej przyszłości spowoduje

spadek naszego kraju na ostatnie miejsce w rankingu złoŜonego z uwzględnionych

w opracowaniu państw. W międzyczasie średnia dla państw EOG rośnie, co pozytywnie

świadczy o słuŜbie zdrowia. Spadek wartości wskaźnika jest związany z wstąpieniem Polski

do UE, co wywołało masową migrację zarobkową lekarzy.

1.3.4 Średnia długość Ŝycia

W literaturze przedmiotu, występują liczne badania udowadniające, Ŝe zdrowie

mierzone oczekiwaną długością Ŝycia ma empiryczny wpływ na wielkość produkcji danego

kraju. Pomiar zdrowia, jest utrudniony ze względu na brak narzędzi, pozwalających

obiektywnie je ocenić. Dlatego teŜ, naleŜy mieć na uwadze niedoskonałości tej zmiennej (nie

23

bierze pod uwagi tego, Ŝe wydłuŜenie Ŝycia nie jest równoznaczne z podniesieniem jego

jakości)16.

Wykres 12. Średnia długość Ŝycia* w Polsce, państwach UE-10, EOG oraz Hiszpanii

w latach 1999 – 2005

-1,00

-0,80

-0,60

-0,40

-0,20

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Polska

UE-10

EOG

Hiszpania


Źródło: Główny Urząd Statystyczny, obliczenia własne.

Pamiętając o moŜliwych rozbieŜnościach moŜna przystąpić do opisu otrzymanych

wyników. Po pierwsze warto zauwaŜyć pewną lukę między badanymi nowymi i starymi

krajami członkowskimi EOG (por. wykres 12). Oprócz Słowenii Ŝaden z nich nie przekroczył

progu 75 lat, podczas gdy Ŝaden z pozostałych nie osiągnął rezultatu niŜszego niŜ 76.

Pomiędzy wartością komponentu przyznaną Polsce, a państwami grupy UE-10 nie ma istotnej

róŜnicy. Widoczna jest ona natomiast w relacji ze średnią dla krajów EOG. Świadczy to,

16 RóŜnica ta jest szczególnie zauwaŜalna dla państw skandynawskich. Wprawdzie Islandia i Szwecja mogą poszczycić się bardzo wysokimi wartościami dla średniej długości Ŝycia, jednak przy porównaniu długości Ŝycia w zdrowiu wypadają zdecydowanie gorzej. Przykładowo przeciętny Szwed cieszy się zdrowiem tylko przez 77% swojego Ŝycia, podczas gdy dla Włoch ta wielkość wynosi aŜ 88%.

24

o istotnej róŜnicy w stanie zdrowia pomiędzy państwami postkomunistycznymi, a Europą

Zachodnią. Na szczęście, dynamika wzrostu wartości komponentu jest porównywalna

z pozostałymi krajami regionu. Podobnie jak Czesi i Słoweńcy, na przestrzeni analizowanego

okresu średnia długość Ŝycia wzrosła o trzy lata.

2. Metodologia

Do konstrukcji Wskaźnika Nowoczesności Państwa wykorzystano omówione powyŜej

komponenty (nazywane dalej zmiennymi). Wraz z wprowadzaniem zmiennych zostały one

odpowiednio nazwane: IWG - Indeks Wolności Gospodarczej, IPK - Indeks Percepcji

Korupcji, PKB - PKB na pracownika, TECH - udział wyrobów wysokiej techniki

w eksporcie, PUBL – liczba publikacji naukowych, B&R - wydatki na badania i rozwój

w odniesieniu do PKB, ABS - odsetek absolwentów uczelni wyŜszych w populacji w wieku

20-29 lat, INś - odsetek studentów uczelni technicznych w odniesieniu do globalnej liczby

studentów, ZDR - całkowite wydatki na zdrowie jako udział w PKB, STAR - wskaźnik

zatrudnienia osób starszych (55-64 lata), LEK - liczba praktykujących lekarzy na 100 tys.

mieszkańców, śYĆ – średnia długość Ŝycia

Następnie dla kaŜdego roku nastąpiła standaryzacja zmiennych, według wzoru:

σ

µ−=

xU , gdzie U to zmienna po standaryzacji, x kokretna wartość zmiennej dla danego

państwa, µ to średnia wartość zmiennej zaś σ to odchylenie standardowe zmiennej.

Istotą tego typu standaryzacji jest przypisanie kaŜdej obeserwacji (tu: kaŜdemu

państwu) liczby o ile odchyleń standardowych od średniej się znajduje, z zachowaniem

kierunku zaleŜności (tj. znaku).

Następnie wyliczono oddzielnie dla kaŜdego roku Wskaźnik Nowoczesności Państwa.

PosłuŜono się przy tym metodą głównych składowych (principal components). Ideą tej

metody jest transformacja złoŜonego zestawu zmiennych do mniejszej ilości wymiarów przy

zachowaniu maksymalnej ilości informacji (mierzonej wariancją zmiennych). W tym celu

tworzone są zmienne składowe, które stanowią kombinację liniową zmiennych

25

wejściowych17. Zmienne składowe nie posiadają interpretacji liczbowej, moŜna jednak

interpretować ich zachowanie (np. tendencję w czasie) jak równieŜ porównywać je ze sobą.

PoniewaŜ celem jest skonstruowanie wskaźnika, wybrano spośród wszystkich zmiennych

składowych tę jedną, która pokrywa nawjyŜszy procent wariancji zmiennych wejściowych.

Zmienna ta jest poszukiwanym wskaźnikiem.

Tabela 1. Uzyskane oszacowania parametrów w latach 1999 – 2005

Zmienna/rok 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999

PKB 0,348 0,363 0,356 0,359 0,362 0,371 0,367

TECH 0,292 0,251 0,256 0,262 0,263 0,250 0,281

IWG 0,328 0,283 0,284 0,274 0,259 0,292 0,298

IPK 0,408 0,391 0,390 0,384 0,390 0,396 0,386

ABS 0,339 0,310 0,309 0,294 0,289 0,231 0,200

B&R 0,357 0,355 0,348 0,348 0,342 0,360 0,366

PUBL 0,154 0,172 0,179 0,193 0,213 0,209 0,210

INś. 0,216 0,220 0,219 0,235 0,270 0,271 0,254

ZDR -0,094 0,277 0,280 0,297 0,291 0,292 0,315

LEK 0,102 0,109 0,081 0,057 0,019 0,018 0,006

śYĆ 0,324 0,344 0,351 0,352 0,343 0,338 0,350

STAR 0,289 0,256 0,263 0,255 0,245 0,240 0,209

Źródło: obliczenia własne.

Tabela 2. Pokrycie wariancji przez zmienną składową w latach 1999 – 2005

Rok 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999

Pokrycie wariancji

przez jedną zmienną

składową

44.55% 48,17% 47,96% 47,02% 45,36% 44,01% 45,69%

Źródło: obliczenia własne.

17 Więcej informacji na temat technikaliów zob. np. I.T Jolliffe, Principal Components Analysis, New York 2002.

26

Zatem, przykładowo w roku 2005:

Wskaźnik nowoczesności państwa = 0,348PKB + 0,292TECH + 0,328IWG + 0,408IPK +

0,339ABS + 0,357B&R + 0,154PUBL + 0,216INś – 0,094ZDR +0,102 LEK + 0,324śYĆ +

0,289STAR

Wyniki są zadawalające, w kaŜdym roku pokrycie wariancji jest wysokie – od 44% do

48%. Oszacowania wszystkich (z wyjątkiem jednego) parametrów kombinacji liniowej

wykazują koincydencję – wszystkie są dodatnie a oczekuje się, Ŝe wyŜsze wartości

zmiennych oznaczają wyŜszą nowoczesność państwa. Zasadniczo oszacowania są znacząco

większe od zera co sugeruje, Ŝe wpływ zmiennych na nowoczesność państwa jest znaczny.

Wyjątek stanowią tu wydatki na zdrowie w 2005 roku (są one nawet niekoincydentne) i liczba

lekarzy na 10000 mieszkańców w latach 1999-2003. Prawdopodobnie wynika to nie tyle

z nieistotności tych zmiennych (poniewaŜ mają one uzasadnienie merytoryczne) ale z ich

współliniowości.

3. Wyniki

W pierwszej kolejności przedstawione zostaną wyniki Wskaźnika Nowoczesności

Państwa w poszczególnych segmentach. Takie zestawienie umoŜliwi zweryfikowanie

słabszych i silniejszych stron gospodarki Polski przez pryzmat komponentów

uwzględnionych w opracowaniu państwach. Wartości Wskaźnika Nowoczesnego Państwa dla

wszystkich trzech segmentów potwierdzają duŜe dysproporcje w tych obszarach pomiędzy

naszym krajem a państwami Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

27

Wykres 13. Wskaźnik Nowoczesności Państwa – Wzrost gospodarczy dla Polski,

państw UE-10, EOG oraz Hiszpanii w latach 1999 - 2005

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005Polska

UE-10

EOG

Hiszpania

Źródło: obliczenia własne

Wskaźnik Nowoczesnego Państwa w segmencie Wzrost gospodarczy w bardzo

widoczny sposób ukazuje dysproporcje pomiędzy Polską a resztą krajów naleŜących do EOG.

Co moŜe słusznie budzić większe zaniepokojenie to fakt, Ŝe w zestawieniu z krajami UE-10

Polska równieŜ wypada niekorzystnie. Przedstawione zestawienie pozwala uzasadnić tezę

o niskim stopniu wykorzystania potencjału polskiej gospodarki. Wśród czynników, które

wpływają na niską ocenę konkurencyjności gospodarki Polski na tle państw EOG zalicza się

min.: ograniczenie wolności prowadzenia biznesu (wzrosły koszt, liczba procedur oraz czas

potrzebny do załoŜenia i zlikwidowania przedsiębiorstwa), niska innowacyjność polskiej

gospodarki (potwierdzona wskaźnikiem eksportu opartego na wysokich technologiach)

i odkładana przez kolejne rządy reforma finansów publicznych (np.: brak postępu we

wdraŜaniu budŜetu zadaniowego). Komponenty dla tego segmentu potwierdziły dodatkowo,

Ŝe Polska ciągle postrzegana jest za jedno z najbardziej skorumpowanych państw EOG.

28

Wykres 14. Wskaźnik Nowoczesności Państwa – Edukacja i nauka dla Polski, państw

UE-10, EOG oraz Hiszpanii w latach 1999 - 2005

-3

-2

-1

0

1

2

3

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Polska

UE-10

EOG

Hiszpania


W globalnej gospodarce XXI wieku opartej na wiedzy tylko te firmy, uczelnie,

regiony czy całe kraje odniosą sukces, które będą w stanie zwiększać innowacyjność swojej

produkcji i usług. Jednym z kluczowych determinantów innowacyjności jest kapitał wiedzy

(komponent kapitału intelektualnego). Analiza Wskaźnika Nowoczesnego Państwa

w segmencie Edukacja i nauka zdaje się potwierdzać tezę o dekonwergencji Polski w tym

obszarze na tle państw EOG. Co moŜe bardziej niepokoić, to stabilizacja wskaźnika wokół

wartości duŜo niŜszych w porównaniu z krajami UE-10. Decydujące o ujemnej wartości

wskaźnika okazały się w tym przypadku dane o dramatycznie niskich wydatkach na B&R

i relatywnie niska liczba publikacji naukowych w przeliczeniu na milion mieszkańców. Na

B&R wydajemy niezmiennie od 10 lat około 0.8% PKB, podczas gdy kraje UE-15 wydają

średnio prawie 2.5% PKB a tygrysy azjatyckie prawie 3%.

29

Wykres 15. Wskaźnik Nowoczesności Państwa – śywotność dla Polski, państw

UE-10, EOG oraz Hiszpanii w latach 1999 - 2005

-4

-3

-2

-1

0

1

2

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Polska

UE-10

EOG

Hiszpania


Wynik zestawienia Wskaźnika Nowoczesnego Państwa dla segmentu śywotność

w kontekście Polski jest jednoznacznie negatywny. Wartości wskaźnika na przestrzeni

ostatnich 10 lat zdecydowanie odbiegają od średniej wartości wskaźnika dla krajów EOG i

UE-10. Wartość wskaźnika cechuje się relatywnie duŜą zmiennością, nie moŜna

zaobserwować tendencji wzrostowej. Niski poziom Ŝywotności, która wpływa na

kreatywność pracowników, ich siłę oraz efektywność pracy odzwierciedla niski poziom

kapitału ludzkiego w Polsce. Złe wyniki dla Polski w tym segmencie to pochodne przede

wszystkim niskiego stopnia zatrudnienia osób starszych (55-64 lat) i małej liczby

praktykujących lekarzy na 100 tys. mieszkańców. Z analizy wskaźnika w latach 1995 – 2005

moŜna równieŜ wyciągnąć wniosek o nieskuteczności reform systemu opieki zdrowotnej

przeprowadzonych w latach 1999 i 2003. Zebrane dane są alarmujące i jednoznacznie

wskazują na konieczność dokonania zmian strukturalnych w systemach opieki zdrowotnej

i ubezpieczeń społecznych.

30

Wykres 16. Wskaźnik Nowoczesności Państwa dla Polski, państw UE-10, EOG oraz

Hiszpanii w latach 1999 - 2005

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Polska

UE-10

EOG

Hiszpania


Podsumowując, wyniki przeprowadzonej analizy stawiają jednoznacznie negatywną

diagnozę w zakresie poziomu kapitału ludzkiego w naszym kraju. We wszystkich trzech

omawianych sekcjach Polska wypadła zdecydowanie poniŜej średniej nie tylko dla

Europejskiego Obszaru Gospodarczego, ale takŜe w porównaniu do innych krajów regionu.

Za najbardziej alarmistyczny moŜna uznać fatalny rezultat w segmencie edukacji i nauki.

To on wydaje się wywierać największy wpływ na poziom kapitału ludzkiego i najwięcej

mówi o potencjale rozwojowym naszej gospodarki. Ponadto będzie on jednym z czynników

decydujących o tym, czy nasza gospodarka będzie stymulowana do rozwoju przez bardziej

atrakcyjne warunki do inwestowania i nienasycony rynek wewnętrzny, czy teŜ oprze się na

bardziej trwałych fundamentach jakimi bez wątpienia są innowacyjność i wysoki poziom

kapitału ludzkiego.

31

Podsumowanie

W poniŜszym opracowaniu podjęto próbę stworzenia innowacyjnego Wskaźnika

Nowoczesności Państwa, odzwierciedlającego poziom kapitału ludzkiego w analizowanych

państwach. Poprzez szczegółowe badanie wpływu, wyróŜnionych po starannej selekcji,

komponentów, uzyskano obraz potencjału społecznego. W przewaŜającej większości, Polska

plasuje się na ostatnich pozycjach w rankingu bazującym na uwzględnionych w opracowaniu

państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Tym samym, potencjał kapitału ludzkiego

w naszym kraju jest niewielki, a dominacja państw Europy Zachodniej jest bezapelacyjna.

Pozytywnie naleŜy ocenić fakt, Ŝe wykształcenie społeczeństwa oraz jakość systemu

edukacyjnego znajdują się na relatywnie wysokim poziomie na tle analizowanych państw.

W gestii kolejnych rządów pozostaje prowadzenie polityki na rzecz, z jednej strony,

zatrzymywania osób z wykształceniem technicznym oraz naukowców w Polsce, z drugiej,

zachęcania abiturientów do wybierania obecnie deficytowych kierunków technicznych

i inŜynieryjnych na uczelniach wyŜszych. Pomimo wsparcia finansowego Unii Europejskiej w

ramach aktywizacji rynku pracy i rozwoju kapitału intelektualnego, wyłącznie reformy

wewnętrzne realnie wpłyną na poziom wykształcenia społeczeństwa. Uspójnienie i

deregulacja ram prawno-administracyjnych zachęci potencjalnych przedsiębiorców do

zakładania działalności gospodarczej, a bodźce podatkowe umoŜliwią korzystanie z

innowacyjnych metod produkcji i zarządzania.

Celem zwiększenia konkurencyjności instytucjonalnej Polski, naleŜy oprócz

przeprowadzenia głębokich reform ustawowych, wpłynąć na mentalność społeczeństwa

będącego świadkiem dwóch odmiennych ustrojów polityczno-gospodarczych. W tak młodej

demokracji, jaką jest Polska, na piedestał powinny zostać wyniesione nowe ideały związane

z pozyskaniem wysokiego wykształcenia przy jednoczesnym prowadzeniu zdrowego trybu

Ŝycia.

32

Bibliografia

• Acemoglu D., S. Johnoson and J. A. Robinson, The Colonial Origins of Comparative

Development: An Empirical Investigation, Amercian Economic Review, 2001, Vol.

91, str. 1369 – 401

• Aghion P., Howitt P., Endogenous Growth Theory, MIT Press, 1998

• Becker G. S., Health as human capital: synthesis and extensions, Oxford Economic

Papers 2007 59(3):379-410.

• Bevan A. A. and S. Estrin, The Determinants of Foreign Direct Investment Transition

Economics, William Davidson Institute, Working Paper 342, 2000

• Domański S. R., Kapitał ludzki i wzrost gospodarczy, PWN, Warszawa 1993, str. 22-

23

• Grooteart C., Social Capital: the Missing Link?, The World Bank Social Capital

Initiative Working Paper Nr. 3, kwiecień 1998

• Holmes K. R., E. J. Feulner, M. A. O’Grady, Index of Economic Freedom

(1997,…,2007), The Heritage Foundation, 2008

• Kaufmann D., Corruption, Governance and Security: Challenges for the Rich

Countries and the World, World Bank Institute, 2004/2005

• Knack S., P. Keefer, Institutions and Economic Performance: Cross-Country Tests

Using Alternative Institutional Measures, Economics and Politics, 1995, Vol. 7, str.

207-27

• La Porta R., F. Lopez-de-Silanes, A. Shleifer and R. Vishny, The Quality of

Government, Journal of Law, Economics, and Organization, 1998, Vol.15, str. 222-79

• Laitner J. P., Dmitriy Stolyarov, Technological Progress and Worker Productivity at

Different Ages, WP 2005-107, University of Michigan Retirement Research Center

• Lambsdorff J. G., The Methodology of the Corruption Perceptions Index 2007, TI,

September 2007

• Lee A., corresponding author Andrew Kiyu, Helia Molina Milman, and Jorge

Jimenez, Improving Health and Building Human Capital Through an Effective

Primary Care System, J Urban Health. 2007 May; 84(Suppl 1): 75–85

• Lubiński M. „Analiza koniunktury i badanie rynków”, s. 155, Warszawa 2004

33

• Lucas R. E., On the Mechanics of Economic Development, Journal of Monetary

Economics, Nr. 22, 1988, str 3- 4

• Romer P. M., Endogenous Technological Change, Journal of Political Economy, Vol.

98, Nr 5, 1990, str. 71-101

• Rucker C. J, Robert F. Schoeni, „The Influence of Early-Life Events on Human

Capital, Health Status, and Labor Market Outcomes Over the Life Course " (January

2, 2007). Institute for Research on Labor and Employment. Institute for Research on

Labor and Employment Working Paper Series. Paper iirwps-140-07.

• Sammler G. W., G. Gong, The forces of economic growth, Princeton University Press,

Princeton 2005, str. 52-99

• Saraceno E., Social Capital: Evidence, Findings, Challenges, Conference on Human

and Social Capital and Economic Growth, Bruksela, 17 grudnia 2002

• Sztaudynger J., Wzrost gospodarczy a kapitał społeczny, prywatyzacja i inflacja,

PWN, Warszawa 2005, str. 24-25

• Thirlwall A. P., Growth and development, Palgrave Macmillan, New York 2006, str.

153-164

• Woźniak M. G., Wzrost gospodarczy – podstawy teoretyczne, Wydawnictwo

Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2004 str. 123-126

• Zienkowski L., Wiedza a wzrost gospodarczy, SCHOLAR, Warszawa 2003, str. 15-30

wskaźnik nowoczesności państwa - maj 2008

Documents