wybrane zagadnienia z zakresu post powania …„ska a wybrane... · wykaz skrótów v wykaz...

INSTYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWO CI

Agnieszka Oko ska LL.M.

Wybrane zagadnienia z zakresu post powania egzekucyjnego

w prawie niemieckim

Warszawa 2015

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

Spis tre ci I

Spis tre ci

Wst p ............................................................................................................................ III Wykaz skrótów ............................................................................................................... V Wykaz literatury .......................................................................................................... VIII A. Rodzaje egzekucji i ród a prawa ........................................................................... 1

I. Ekskurs: egzekucja administracyjna .................................................................... 1 1. ród a prawa ................................................................................................... 1 2. Zakres zastosowania VwVG ............................................................................ 2 3. Podstawa egzekucji administracyjnej ............................................................... 2

II. Egzekucja s dowa – kwestie ogólne ................................................................... 3 1. ród a prawa ................................................................................................... 3 2. Nowelizacja ZPO ............................................................................................. 3

B. Organy egzekucyjne .............................................................................................. 4 I. Wprowadzenie .................................................................................................... 4 II. Komornik ............................................................................................................ 4

1. ciwo funkcjonalna ................................................................................. 4 2. ciwo miejscowa .................................................................................... 6

III. d egzekucyjny ................................................................................................. 7 1. ciwo funkcjonalna ................................................................................. 7 2. ciwo miejscowa .................................................................................... 7

IV. d procesowy ................................................................................................... 8 V. d wieczystoksi gowy....................................................................................... 9 VI. Wierzyciel ........................................................................................................... 9 VII. Dyskutowane zmiany w systemie organów egzekucyjnych .................................... 9

1. Zwi kszenie uprawnie komorników ................................................................ 9 2. d jako jednolity organ egzekucyjny ............................................................ 11

C. Status komornika ................................................................................................. 12 I. Regulacja w prawie federalnym ......................................................................... 12 II. Regulacja w prawie krajów zwi zkowych ........................................................... 12 III. Status prawny komornika .................................................................................. 13

1. Wcze niejsze modele statusu komorników .................................................... 13 2. System komorników rewirowych, biuro rozdzielcze ........................................ 14 3. Komornik jako urz dnik s by publicznej ...................................................... 14 4. Nadzór nad komornikami ............................................................................... 15 5. Odpowiedzialno odszkodowawcza za dzia ania komornika ......................... 19

IV. Droga do zawodu komornika ............................................................................. 21 1. Wykszta cenie i do wiadczenie zawodowe ..................................................... 21 2. Inne wymagania ............................................................................................ 22 3. Mianowanie ................................................................................................... 22 4. Liczba komorników ........................................................................................ 24 5. Organizacja komorników ................................................................................ 24

V. Wykonywanie zawodu komornika ...................................................................... 24 1. Zasady ogólne ............................................................................................... 24 2. Organizacja biura .......................................................................................... 25 3. Dochody komornika ....................................................................................... 26

Kraj zwi zkowy ........................................................................................................ 32 4. Stosunek do wnioskodawcy ........................................................................... 33

VI. Praktyka i informacje statystyczne ........................................................................ 34 1. Dzia alno komorników w praktyce ............................................................... 34 2. Informacje statystyczne ................................................................................. 35

VII. Propozycje zmiany statusu komornika ............................................................... 40 1. Projekt „prywatyzacji” dzia alno ci komorników .............................................. 40 2. Projekt liberalizacji systemu rewirów komorniczych ........................................ 42

D. Koszty post powania egzekucyjnego ................................................................... 44 I. Wprowadzenie .................................................................................................. 44 II. Zasady zwrotu kosztów post powania egzekucyjnego mi dzy stronami ............ 44

1. Kwestie wst pne............................................................................................ 44 2. Zakres obowi zku zwrotu kosztów na podstawie § 788 ust. 1 ZPO ................ 44 3. Egzekucja obowi zku zwrotu kosztów............................................................ 46 4. Szczególne zasady zwrotu kosztów ............................................................... 47

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

Spis tre ci II

III. Odpowiedzialno stron wobec pa stwa za koszty egzekucji ............................ 47 1. ród a prawa, ogólna charakterystyka ............................................................ 47 2. nik z tytu u kosztów s dowych ................................................................ 48 3. Koszty egzekucji prowadzonej przez komorników .......................................... 49 4. Koszty egzekucji prowadzonej przez inne organy i rodków zaskar enia ....... 54 5. Zwolnienie od kosztów egzekucji ................................................................... 56

IV. Redukcja kosztów eksmisji – tzw. eksmisja berli ska ........................................ 57 1. Tradycyjna eksmisja ...................................................................................... 57 2. Modele eksmisji pozwalaj ce na redukcj kosztów ........................................ 58 3. Ograniczony wniosek egzekucyjny (§ 885a ZPO)........................................... 59 4. Praktyka egzekucyjna .................................................................................... 61

E. rodki obrony d nika w post powaniu egzekucyjnym ........................................ 62 I. Wprowadzenie .................................................................................................. 62 II. rodki obrony merytorycznej ............................................................................. 62 III. rodki obrony formalnej .................................................................................... 63

1. Skarga na sposób egzekucji (Vollstreckungserinnerung, § 766 ZPO) ............. 63 2. Natychmiastowe za alenie (sofortige Beschwerde, § 793 ZPO) ..................... 67

IV. Ochrona przed egzekucj (§ 765a ZPO) ........................................................... 69 1. Wprowadzenie ............................................................................................... 69 2. Warunki dopuszczalno ci .............................................................................. 69 3. Przes anki ...................................................................................................... 70 4. Rozstrzygni cie s du ..................................................................................... 71 5. Kazuistyka ..................................................................................................... 72 6. Praktyka ........................................................................................................ 76

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

Wst p III

Wst p

Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie ustawowej regulacji wybranych kwestii z zakresu post powania egzekucyjnego w prawie niemieckim oraz ich funkcjonowania w praktyce. Ponadto uwzgl dnione zosta y dyskutowane propozycje gruntownych zmian przepisów post powania egzekucyjnego.

Niniejsze opracowanie obejmuje nast puj ce bloki zagadnie :

1) rodzaje egzekucji (egzekucja s dowa i administracyjna),

2) organy egzekucyjne,

3) status komornika,

4) koszty post powania egzekucyjnego,

5) rodki obrony formalnej d nika.

Niemieckie orzecznictwo i literatura prawnicza s bardzo obszerne. Juris, jedna z najpopularniejszych prawniczych baz danych, zawiera ponad 1 250 000 orzecze

dowych oraz ponad milion informacji bibliograficznych o publikacjach ksi kowych oraz artyku ach w czasopismach i ksi gach pami tkowych. Przepisy post powania egzekucyjnego s komentowane w przynajmniej 13 (!) obszernych komentarzach. Liczba podr czników po wi conych wy cznie post powaniu egzekucyjnemu si ga dziesi ciu. Uwzgl dnienie tych wszystkich róde wykracza oby poza ramy niniejszego opracowania. Tym samym konieczna by a selekcja materia ów, która zosta a oparta na nast puj cych kryteriach:

– w zwi zku z niedawn nowelizacj przepisów post powania egzekucyjnego niniejsza analiza zosta a oparta przede wszystkim na nowszych ród ach, w szczególno ci komentarzach i podr cznikach wydanych w latach 2013–2014;

– przy wyborze artyku ów z czasopism i ksi g pami tkowych szczególn uwag zwrócono na artyku y publikowane przez praktyków i/lub w czasopismach skierowanych do praktyków (np. „Rpfleger” dla referendarzy s dowych czy „DGVZ” dla komorników) oraz na publikacje najbardziej znanych autorów w tej dziedzinie (np. Gaul, Schilken czy Schuschke);

– spo ród orzecze wybrane zosta y przede wszystkim rozstrzygni cia Federalnego Trybuna Sprawiedliwo ci.

Komentarze s cytowane w przypisach w skróconej formie odpowiadaj cej praktyce przyj tej w Niemczech. Wyja nienie skróconej formy cytatów znajduje si w wykazie literatury.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

Wst p IV

W razie konieczno ci przedstawienia regulacji tylko jednego kraju zwi zkowego Republiki Federalnej Niemiec wybrano najwi kszy i najludniejszy kraj zwi zkowy, tj. Nadreni Pó nocn -Westfali .

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

Wykaz skrótów V

Wykaz skrótów

AG Amtsgericht (niemiecki s d odpowiadaj cy s dowi rejonowemu) AO Abgabenordnung (niemiecka Ordynacja podatkowa) art. artyku BBesG Bundesbesoldungsgesetz (niemiecka Ustawa o uposa eniach

urz dników) BeamtStG Beamtenstatusgesetz (niemiecka Ustawa o statusie urz dników i

urz dniczek s by publicznej) BeckRS Beck-Rechtsprechung BGB Bürgerliches Gesetzbuch (niemiecki kodeks cywilny) BGBl. Bundesgesetzblatt (niemiecki dziennik ustaw) BGH Bundesgerichtshof (niemiecki Federalny Trybuna Sprawiedliwo ci) BGHZ Entscheidungen des Bundesgerichtshofs in Zivilsachen (oficjalny

zbiór rozstrzygni BGH w sprawach cywilnych) BR-Drs. Bundesrat-Drucksachen (materia y wy szej izby niemieckiego

parlamentu) BT-Drs. Bundestag-Drucksachen (materia y ni szej izby niemieckiego

parlamentu) BVerfG Bundesverfassungsgericht (niemiecki Federalny Trybuna

Konstytucyjny) BVerwG Bundesverwaltungsgericht (niemiecki Federalny Trybuna

Administracyjny) DB-GvKostG Durchführungsbestimmungen zum Gerichtsvollzieherkostengesetz

(niemieckie Przepisy wykonawcze do ustawy o kosztach komorników)

DGVB Deutscher Gerichtsvollzieher Bund e.V. (niemieckie Stowarzyszenie Komorników)

DGVZ Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung GBO Grundbuchordnung (niemiecka Ustawa o ksi gach wieczystych) GKG Gerichtskostengesetz (niemiecka Ustawa o kosztach s dowych) GVG Gerichtsverfassungsgesetz (niemiecka Ustawa o ustroju

downictwa) GVGA Geschäftsanweisung für Gerichtsvollzieher (niemieckie Zarz dzenie

o czynno ciach komorników) GvKostG Gesetz über Kosten der Gerichtsvollzieher (niemiecka Ustawa o

kosztach komorników) GVO Gerichtsvollzieherordnung (niemieckie Rozporz dzenie o

komornikach) GVVergVO Gerichtsvollzieher-Vergütungsverordnung JBetrO Justizbeitreibungsordnung (niemieckie Rozporz dzenie o ci ganiu

nale no ci s dowych)

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

Wykaz skrótów VI

JMBl. NRW Justizministerialblatt für das Land Nordrhein-Westfalen (Biuletyn Ministerstwa Sprawiedliwo ci kraju zwi zkowego Nadrenia Pó nocna-Westfalia)

jurisPR-MietR

Juris Praxisreport Mietrecht

JZ Juristenzeitung KG Kammergericht LBG NRW Landesbeamtengesetz Nordrhein-Westfalen (Ustawa o statusie

urz dników kraju zwi zkowego Nadrenia Pó nocna-Westfalia) LDG NRW Landesdisziplinargesetz Nordrhein-Westfalen (Ustawa dyscyplinarna

kraju zwi zkowego Nadrenia Pó nocna-Westfalia) LG Landgericht (niemiecki s d odpowiadaj cy polskiemu s dowi

okr gowemu) MDR Monatsschrift für Deutsches Recht OLG Oberlandesgericht (niemiecki s d odpowiadaj cy s dowi

apelacyjnemu) n. nast pny, nast pne nb. numer brzegowy NJOZ Neue Juristische Online-Zeitschrift NJW Neue Juristische Wochenschrift NJW-RR NJW-Rechtsprechungsreport Zivilrecht NVwZ Neue Zeitschrift für Verwaltungsrecht NVwZ-RR NVwZ- Rechtsprechungs-Report NZM Neue Zeitschrift für Mietrecht pkt. punkt RFN Republika Federalna Niemiec RG Reichsgericht (S d Rzeszy) RGZ Entscheidungen des Reichsgerichts in Zivilsachen (oficjalny zbiór

rozstrzygni RG w sprawach cywilnych) Rpfleger Der Deutsche Rechtspfleger RPflG Rechtspflegergesetz (niemiecka Ustawa o referendarzach

dowych) SchlHA Schleswig-Holsteinische Anzeigen ust. ust p VG Verwaltungsgericht (s d administracyjny) VGH Verwaltungsgerichtshof (Trybuna Administracyjny) VollstrVergV Vollstreckungsvergütungsverordnung (niemieckie Rozporz dzenie o

wynagrodzeniach urz dników s by publicznej wykonuj cych zadania z zakresu egzekucji)

VwVG Verwaltungs-Vollstreckungsgesetz (niemiecka Ustawa o egzekucji w administracji)

zd. zdanie ZPO Zivilprozessordnung (niemiecki Kodeks post powania cywilnego)

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

Wykaz skrótów VII

ZRP Zeitschrift für Rechtspolitik ZVG Gesetz über die Zwangsversteigerung und die Zwangsverwaltung

(niemiecka Ustawa o licytacji i zarz dzie przymusowym) ZZP Zeitschrift für Zivilprozess

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

Wykaz literatury VIII

Wykaz literatury

Abramenko, Andrik, Neuerungen des Mietrechtsänderungsgesetzes für Gerichtsvollzieher, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2013, 42–47.

Beck'scher Online-Kommentar ZPO, 12. edycja, Monachium, stan na 15.3.2014 (w przypisach: BeckOK ZPO/autor).

Brox, Hans/Walker Wolf-Dietrich, Zwangsvollstreckungsrecht, 10. wydanie, Monachium 2014.

Bruns, Alexander, Vom Forderungseinzug zum Forderungsmanagement – Neue Aufgaben für Gerichtsvollzieher?, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2010, 24–30.

Damm, Maximilian, Zwangsvollstreckung für Anfänger, 11. wydanie, Monachium 2014.

Detterbeck, Steffen, Allgemeines Verwaltungsrecht, 12. wydanie, Monachium 2014,

Engelhardt, Hanns/App, Michael/Schlatmann, Arne, Verwaltungs-Vollstreckungsgesetz, Verwaltungszustellungsgesetz: VwVG, VwZG, 9. wydanie, Monachium 2011 (w przypisach: Engelhardt/App/autor).

Fischer, Nikolaj, Aktuelle Entwicklungen einer zeitgemäßen Ausbildung des Gerichtsvollziehers, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2014, 49–60.

Fischer, Nikolaj, Auswirkungen der „Mietrechtsänderung” auf Räumungsverfahren und -vollstreckung, Neue Zeitschrift für Mietrecht 2013, 249–260.

Fischer, Nikolaj, Forderungsmanagement oder „Gerichtsvollzug“? – Zur Notwendigkeit einer Reform der Berufsausbildung der Gerichtsvollzieher, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2008, 49–59.

Fischer, Nikolaj, Zwangsräumung bei konkreter Lebensgefahr für den Schuldner, Juris Praxisreport Mietrecht 11/2008 Anm 5.

Gallo, Hans Eckhard/Heinze, Gerhard, Effizienz in der Arbeit der Gerichtsvollzieher?, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2011, 97–100.

Gaul, Hans Friedhelm, Der Gerichtsvollzieher – ein organisationsrechtliches Stiefkind des Gesetzgebers, Zeitschrift für Zivilprozess 1974, 241.

Gaul, Hans Friedhelm, Die erneute Gesetzesvorlage zur Reform des Gerichtsvollzieher-wesens, Zeitschrift für Zivilprozess 2011, 271–316.

Gaul, Hans Friedhelm, Die Verfassungswidrigkeit der Härteentscheidung nach § 765a ZPO wegen Verstoßes gegen den Richtervorbehalt aus Art. 92 GG, Juristenzeitung 2013, 1081–1089.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

Wykaz literatury IX

Gaul, Hans Friedhelm/Schilken Eberhard/Becker-Eberhard Ekkhard, Zwangsvollstreckungs-recht, 12. wydanie, Monachium 2010 (w przypisach: Gaul/Schilken/ Becker-Eberhard/autor).

Gilleßen, Hubert, Die Räumungsvollstreckung und ihre Problembereiche – eine systematische Darstellung (Teil II), Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2006, 165–178.

Glenk, Hartmut, Unverzichtbares Allerlei – Amt und Haftung des Gerichtsvollziehers, Neue Juristische Wochenschrift 2014, 2315–2319.

Goebel, Frank-Michael, Vermittler zwischen Gläubigern und Schuldnern – Defizite in der Arbeit der Gerichtsvollzieher?, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2011, 8–11.

Götze, Roman/Schöder, Anja, Der Gerichtsvollzieher zwischen Selbständigkeit und Weisungsgebundenheit, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2009, 1–9.

Hess, Burkhard, Die Neuorganisation des Gerichtsvollzieherwesens in Deutschland, Baden-Baden 2006 (w przypisach: Hess, Gutachten).

Hess, Burkhard, Rechtspolitische Perspektiven der Zwangsvollstreckung, Juristenzeitung 2009, 662–668.

Jungbauer, Sabine/Blaha, Jeanette/Heinrichsberger, Katharina, Mobiliarzwangs-vollstreckung, 2. wydanie, Heidelberg 2013 (w przypisach: Jungbauer/Blaha/ Heinrichsberger/autor).

Kaiser, Jan, Räumung und Vollstreckungsschutz bei Suizidgefahr, Neue Juristische Wochenschrift 2011, 2412–2414.

Kessel, Karl-Ludwig, Gerichtsvollzieherkostengesetz, Baden-Baden 2012.

Kindl, Johann/Meller-Hannich Caroline/Wolf Hans-Joachim, Gesamtes Recht der Zwangs-vollstreckung, 2. wydanie, Baden-Baden 2013 (w przypisach: Kindl/Meller-Hannich/ Wolf/autor).

Kissel, Otto Rudolf/Mayer, Herbert, Gerichtsverfassungsgesetz, Kommentar, 7. wydanie, Monachium 2013.

Lehmann-Richter, Arnold, Vollstreckung mietrechtlicher Ansprüche nach neuem Recht, Neue Zeitschrift für Mietrecht 2014, 257–262.

Majer, Christian, Räumungsvollstreckung nach den Plänen zur Mietrechtsänderung, Neue Zeitschrift für Mietrecht 2012, 67–72.

Maurer, Hartmut, Allgemeines Verwaltungsrecht, 18. wydanie, Monachium 2011.

Mroß, Stefan, Sachaufklärung in der Zwangsvollstreckung: Ecken und Kanten der Reform – Vorschläge für runde Verfahrensabläufe, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2012, 169–179.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

Wykaz literatury X

Münchener Kommentar zur Zivilprozessordnung: ZPO mit Gerichtsverfassungsgesetz und Nebengesetzen, 4. wydanie, Monachium 2014 (w przypisach: MüKo-ZPO/autor).

Musielak, Hans-Joachim (red.), Zivilprozessordnung: ZPO, 11. wydanie, Monachium 2014 (w przypisach: Musielak/autor).

Nesemann, Urte, Gerichtsvollzieher in Vergangenheit und Zukunft, Zeitschrift für Zivilprozess 2006, 87–108.

Pilz, Stefan, Die historische Entwicklung des Gerichtsvollzieherwesens – Die Entwicklung in Deutschland seit dem 19. Jahrhundert (Teil 2), Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2014, 29–38.

Riecke, Olaf, Die Vollstreckung von Räumungstiteln im Wege der "Hamburger Räumung" – eine echte Alternative zur so genannten preußischen Räumung, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2005, 81–91.

Riecke, Olaf, Räumungsvollstreckung mit vom Gläubiger gestellten Personal und Räumlichkeiten – ein Irrweg oder Kostenersparnis?, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2004, 145–148.

Schilken, Eberhard, Die Eröffnung des Wettbewerbs unter den Gerichtsvollziehern durch Änderung der Gerichtsvollzieherordnung (GVO), Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2011, 1–8.

Schilken, Eberhard, Stellungnahme zu den Vorschlägen der Kommission „Strukturelle Änderungen in der Justiz“ des Deutschen Gerichtsvollzieher Bundes e.V., Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2003, 65–73.

Schmittmann, Jens/David, Peter, Über den Umgang mit Schuldnern, 19. wydanie, Freiburg 2013.

Schönrock, Sabrina, Privatisierung und Wettbewerb der Gerichtsvollzieher, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2011, 57–65.

Schröder-Kay, Julius Hans, Das Kostenwesen der Gerichtsvollzieher, 13. wydanie, Heidelberg 2014 (w przypisach: Schröder-Kay/autor).

Schuschke, Winfried, Aktuelle Probleme zur Räumungsvollstreckung, Neue Zeitschrift für Mietrecht 2012, 209–217.

Schuschke, Winfried, Kostensenkungsmodelle bei der Zwangsräumung sowie Räumungsvollstreckung gegen Mitbewohner, Neue Zeitschrift für Mietrecht 2005, 681–688.

Schuschke, Winfried, Lebensschutz contra Eigentumsgarantie – Zu den Grenzen des § 765a ZPO in der Räumungsvollstreckung, Neue Juristische Wochenschrift 2006, 874–877.

Schuschke, Winfried/Walker, Wolf-Dietrich, Vollstreckung und vorläufiger Rechtsschutz. Kommentar, 5. wydanie, Kolonia 2011 (w przypisach: Schuschke/Walker/autor).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

Wykaz literatury XI

Schwörer, Frank, Der lange Weg zur Förderungspfändung, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2008, 95–102.

Seip, Theo, Reform des Zivilprozesses, Zeitschrift für Rechtspolitik 2000, 452.

Seip, Theo, Überlegungen zur kostenneutralen Verbesserung der Ausbildung und Besoldung der Gerichtsvollzieher unter Berücksichtigung der Übertragung der Forderungspfändung, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2012, 6–8.

Stein, Friedrich/Jonas, Martin (red.), Kommentar zur Zivilprozessordnung: ZPO, 22. wydanie, Tybinga 2013 (w przypisach: Stein/Jonas/autor).

Stolte, Wilhelm, Der Gerichtsvollzieher – Vollstreckungsorgan zwischen Selbständigkeit und Weisungsgebundenheit, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 1987, 97–110.

Streyl, Elmar, Vorprozessuale Strategien zur Streitvermeidung und Vorbereitung eines Mietprozesses, Neue Zeitschrift für Mietrecht 2014, 1–11.

Ulrich, Simon, Suizid als sittenwidrige Härte des § 765a ZPO, Der deutsche Rechtspfleger 2012, 477–487.

Zedel, Andreas, Zur Übertragung der Forderungspfändung gemäß §§ 828 ff. ZPO auf den Gerichtsvollzieher, Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung 2012, 42–45.

Zöller, Richard, Zivilprozessordnung: ZPO, 30. wydanie, Kolonia 2014 (w przypisach: Zöller/autor).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

A. Rodzaje egzekucji i ród a prawa 1

A. Rodzaje egzekucji i ród a prawa

Republika Federalna Niemiec jest pa stwem federalnym (art. 20 ust. 1 Ustawy zasadniczej1). Do stanowienia prawa uprawnione s kraje zwi zkowe, o ile Ustawa Zasadnicza nie przekazuje kompetencji ustawodawczej w danym zakresie federacji (art. 70 ust. 1 Ustawy Zasadniczej). W zwi zku z powy szym kwestie zwi zane z post powaniem egzekucyjnym s uregulowane zarówno w prawie federalnym, jak i w prawie krajów zwi zkowych.

W prawie niemieckim mo na wyró ni dwa rodzaje egzekucji: egzekucj roszcze prywatnoprawnych (egzekucj s dow ) oraz egzekucj roszcze publicznoprawnych (egzekucj administracyjn ). Niniejsze opracowanie dotyczy egzekucji s dowej; egzekucj administracyjn przedstawiono jedynie w zarysie.

I. Ekskurs: egzekucja administracyjna

1. ród a prawa Egzekucja administracyjna jest uregulowana w prawie federalnym oraz w prawie krajów zwi zkowych. Je eli roszczenie publicznoprawne jest egzekwowane przez organ administracji federalnej, zastosowanie znajduje federalna Ustawa o egzekucji w administracji (VwVG)2. Podstaw prawn egzekucji prowadzonej przez organy administracji krajów zwi zkowych stanowi ustawy o egzekucji administracyjnej poszczególnych krajów zwi zkowych lub ustawy szczególne, np. z zakresu prawa porz dkowego3.

Odr bne przepisy obowi zuj w egzekucji zobowi za podatkowych: W odniesieniu do podatków uregulowanych prawem federalnym lub prawem Unii Europejskiej, administrowanych przez organy administracji podatkowej federacji lub krajów zwi zkowych, zastosowanie znajduj przepisy ustawy Ordynacja podatkowa4 (§ 1 ust. 1 AO). Post powanie egzekucyjne jest uregulowane w § 249 i n. AO, które maj pierwsze stwo przed VwVG (§ 1 ust. 3 VwVG).

Grzywny, kary porz dkowe, koszty s dowe i podobne roszczenia s egzekwowane przez organy wymiaru sprawiedliwo ci federacji i krajów zwi zkowych na podstawie Rozporz dzenia o ci ganiu nale no ci s dowych (JBetrO).5.

1 Ustawa Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec z 23.5.1949 r., polskie t umaczenie Schwierskott-Matheson, http://www.de-iure-pl.org/gesetze/recht/verfassung/text/1,1,741,DE,PL,.html. 2 Verwaltungs-Vollstreckungsgesetz z 27.4.1953 r., BGBl. 1953 I 157, ze zm. 3 Maurer § 20 nb. 4; Detterbeck nb. 1008. 4 Abgabenordnung z 16.3.1972 r., tekst jednolity BGBl. 2002 I 3866, 2003 I 61, ze zm. 5 Justizbeitreibungsordnung z 11.3.1937 r., BGBl. III/FNA 365-1.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


2. Zakres zastosowania VwVG

Ustawa o egzekucji w administracji znajduje zastosowanie do egzekucji roszcze publicznoprawnych federacji i osób prawnych prawa publicznego podlegaj cych bezpo redniej kontroli federacji (§ 1 ust. 1 VwVG).

Roszczenia maj charakter publicznoprawny, je eli przys uguj one osobie prawnej prawa publicznego lub zosta y na one przez osob prawn prawa publicznego w ramach wykonywania zada w adczych; do tej kategorii nale : podatki, sk adki, op aty, roszczenia wyrównawcze (np. zwrot kosztów wykonania zast pczego) oraz grzywny (w celu przymuszenia i jako kary pieni ne)6. Osobami prawnymi prawa publicznego w rozumieniu § 1 ust. 1 VwVG s korporacje prawa publicznego maj ce zdolno prawn i zak ady publiczne, które zgodnie z art. 130 ust. 3 Ustawy Zasadniczej podlegaj nadzorowi najwy szych organów federacji lub zosta y powo ane na podstawie ustawy federalnej (art. 87 ust. 2 i 3 Ustawy Zasadniczej)7.

Na drodze administracyjnej egzekwowane s decyzje administracyjne zawieraj ce nakaz lub zakaz okre lonego zachowania, np. nakazuj ce zap at czy rozbiórk budynku albo zakazuj ce prowadzenia okre lonej dzia alno ci8. Ustawa o egzekucji w administracji przewiduje odr bne zasady egzekucji roszcze pieni nych oraz obowi zków dzia ania, zaniechania i znoszenia. Poni ej przedstawione zostan ogólne zasady egzekucji roszcze pieni nych.

3. Podstawa egzekucji administracyjnej

Tytu em egzekucyjnym w egzekucji administracyjnej jest decyzja administracyjna nak adaj ca obowi zek spe nienia publicznoprawnego wiadczenia pieni nego 9 . Warunkami dopuszczalno ci egzekucji s : (1) istnienie decyzji administracyjnej nakazuj cej spe nienie wiadczenia pieni nego, (2) jego wymagalno oraz (3) up yw tygodnia od og oszenia decyzji lub – je eli wiadczenie jest wymagalne pó niej – od chwili jego wymagalno ci (§ 3 ust. 2 VwVG). Przed zarz dzeniem egzekucji d nik jest ponownie wzywany do zap aty w terminie tygodnia (§ 3 ust. 3 VwVG).

Egzekucja administracyjna wiadcze pieni nych wszczynana jest przez wydanie zarz dzenia egzekucyjnego przez organ uprawniony do dochodzenia roszczenia (§ 3 ust. 1 i 4 VwVG). Nie jest ono skierowane do d nika, lecz do organu egzekucyjnego (§ 4 VwVG); ze wzgl du na brak mocy wi cej nie stanowi ono decyzji administracyjnej, lecz akt wewn trzny administracji10. Post powanie egzekucyjne jest 6 Engelhardt/App/Schlatmann/Glotzbach § 1 VwVG nb. 2 i n. 7 Engelhardt/App/Schlatmann/Glotzbach § 1 VwVG nb. 8. 8 Maurer § 20 nb. 6; Detterbeck nb. 1009. 9 Maurer § 20 nb. 9. 10 Maurer § 20 nb. 10; Detterbeck nb. 1015.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


prowadzone na podstawie przepisów o egzekucji zawartych w Ordynacji podatkowej (§ 5 VwVG, patrz pkt 1 powy ej), które s zbli one do regulacji egzekucji s dowej.11

II. Egzekucja s dowa – kwestie ogólne

1. ród a prawa

dowe post powanie egzekucyjne jest uregulowane przede wszystkim w Kodeksie post powania cywilnego (ZPO) 12 , w Ksi dze Ósmej, § 704–1024. Egzekucja z nieruchomo ci przez licytacj lub zarz d przymusowy jest uregulowana w Ustawie o licytacji i zarz dzie przymusowym (ZVG). 13 . W odniesieniu do szczegó owej regulacji czynno ci komorników patrz pkt C.II, do kosztów pkt D.III.

2. Nowelizacja ZPO

Dnia 1 stycznia 2013 r. wesz a w ycie obszerna nowelizacja przepisów ZPO dotycz cych post powania egzekucyjnego, zmieniaj ca m.in. zadania i uprawnienia komornika w ramach ustalania stanu faktycznego (tj. sytuacji maj tkowej d nika), patrz pkt B.II.1.b. Stan prawny przed wej ciem w ycie nowelizacji nie jest przedmiotem niniejszego opracowania.

11 Maurer § 20 nb. 10; Detterbeck nb. 1016. 12 Zivilprozessordnung z 30.1.1877 r., tekst jednolity z 5.12.2006 r., BGBl. I 3202; 2006 I 431; 2007 I 1781, ze zm. 13 Gesetz über die Zwangsversteigerung und die Zwangsverwaltung z 24.3.1897 r., tekst jednolity z 7.12.2011 r., BGBl. 2011 I 2582, ze zm.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

B. Organy egzekucyjne 4

B. Organy egzekucyjne

I. Wprowadzenie

W Niemczech nie zosta powo any jednolity organ egzekucyjny, w ciwy dla wszystkich lub wi kszo ci rodzajów egzekucji s dowej. W ciwo organu egzekucyjnego jest uzale niona od egzekwowanego roszczenia i wybranego przez wierzyciela sposobu egzekucji.

Organami egzekucyjnymi s :

1) komornik (patrz pkt B.II), 2) d egzekucyjny (patrz pkt B.III), 3) d procesowy (patrz pkt B.IV), 4) d wieczystoksi gowy (patrz pkt B.V), 5) wierzyciel (patrz pkt B.VI). Zgodnie z § 802 ZPO w ciwo w post powaniu egzekucyjnym ma charakter

ciwo ci wy cznej.

II. Komornik

Zgodnie z systematyk ZPO komornik jest g ównym organem egzekucyjnym. Je eli egzekucja nie zosta a przekazana s dowi, jest on w ciwy do jej przeprowadzenia (§ 753 ust. 1 ZPO). Niemniej ze wzgl du na coraz mniejsze znaczenie nale cej do

ciwo ci komornika egzekucji z ruchomo ci w porównaniu z egzekucj z wierzytelno ci jego rola uleg a zmianie14. Coraz wi ksze znaczenie ma ustalanie przez niego sytuacji maj tkowej d nika oraz uzgadnianie z nim dobrowolnej sp aty

ugów, np. w ratach (patrz pkt B.II.1.a i b).

1. W ciwo funkcjonalna

Do w ciwo ci funkcjonalnej komornika nale czynno ci w ramach egzekucji roszcze pieni nych wymienione w § 802a ust. 2 ZPO oraz inne czynno ci egzekucyjne

a) Ugodowe za atwienie sprawy (§ 802b ZPO)

Zgodnie z § 802b ust. 1 ZPO komornik powinien w ka dym stanie post powania do ugodowego za atwienia sprawy. Je eli wierzyciel nie wykluczy wyra nie tej

14 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 25 nb. 32.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


mo liwo ci, komornik mo e wyznaczy d nikowi termin zap aty lub wyrazi zgod na zap at w ratach, o ile d nik uprawdopodobni mo liwo ich uiszczenia (§ 802b ust. 2 zd. 1 ZPO). Sp ata ca ego d ugu powinna nast pi w ci gu 12 miesi cy (§ 802b ust. 2 zd. 3 ZPO).

b) Ustalenie stanu faktycznego (§ 802b–§ 802l ZPO)

Zgodnie z § 802a ust. 2 pkt 2 i 3 ZPO komornik mo e odebra od d nika wykaz maj tku (§ 802c–§ 802k ZPO) oraz uzyska informacje o maj tku d nika od osób trzecich, tj. o jego stosunkach pracy od organów rentowych, o kontach bankowych od

ównego Urz du Federalnego ds. Podatków oraz o pojazdach zarejestrowanych na rzecz d nika od Federalnego Urz du ds. Ruchu Drogowego (§ 802l ZPO). Komornik mo e wyst pi z wnioskiem o udzielenie mu ww. informacji, je eli d nik nie spe ni obowi zku z enia wykazu maj tku lub je eli egzekucja z wyjawionego w nim maj tku prawdopodobnie nie doprowadzi do ca kowitego zaspokojenia wierzyciela (§ 802l ust. 1 zd. 1 ZPO). Ponadto wniosek musi by niezb dny do przeprowadzenia skutecznej egzekucji, a egzekwowane roszczenie nie mo e by ni sze ni 500 euro (§ 802l ust. 1 zd. 2 ZPO).

Powy sze uprawnienia sk adaj si na tzw. Sachaufklärung, czyli kompetencje komornika w ramach ustalania stanu faktycznego, tj. sytuacji maj tkowej d nika. Zwi kszenie ich skuteczno ci stanowi o jeden z celów nowelizacji ZPO w 2013 r. (patrz pkt A.II.2).

c) Egzekucja wiadcze pieni nych z ruchomo ci (§ 808–§ 827 ZPO)

Komornik jest organem w ciwym do przeprowadzenia egzekucji wiadcze pieni nych z ruchomo ci przez ich zaj cie i sprzeda (§ 802a ust. 2 pkt 4 ZPO).

d) Wst pne zaj cie (§ 845 ZPO)

Zgodnie z § 845 ZPO komornik mo e na wniosek wierzyciela dokona wst pnego zaj cia wierzytelno ci d nika wobec trzeciod nika. Ostateczne zaj cie wierzytelno ci nale y do w ciwo ci s du egzekucyjnego (patrz pkt B.III.1). W ramach wst pnego zaj cia komornik – na wniosek wierzyciela – informuje

nika i trzeciod nika o zbli aj cym si zaj ciu, wzywa trzeciod nika do powstrzymania si od zap aty d nikowi oraz d nika do powstrzymania si od dysponowania wierzytelno ci (§ 845 ust. 1 zd. 1 ZPO). Zawiadomienie trzeciod nika wywiera skutki zaj cia, je eli ostateczne zaj cie wierzytelno ci nast pi w ci gu miesi ca (§ 845 ust. 2 zd. 1 ZPO).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


e) Egzekucja roszcze o wydanie rzeczy (§ 883–§ 885a ZPO)

Do w ciwo ci komornika nale y tak e egzekucja obowi zku wydania rzeczy ruchomych (§ 883 ZPO) oraz nieruchomo ci (§ 885 ZPO), w tym egzekucja obowi zku opró nienia lokalu (patrz pkt D.IV).

f) Czynno ci pomocnicze

Do zada komornika nale tak e czynno ci pomocnicze w innych rodzajach egzekucji nale cych do w ciwo ci innych organów egzekucyjnych. Przyk adowo, w ramach egzekucji z wierzytelno ci, dla której w ciwy jest s d egzekucyjny (patrz pkt B.III.1), postanowienie o zaj ciu i przekazaniu wierzytelno ci jest dor czane przez komornika d nikowi z urz du, trzeciod nikowi na wniosek wierzyciela (§ 829 ust. 2 ZPO).

Ponadto komornik jest adresatem wszystkich wniosków egzekucyjnych, niezale nie od wnioskowanego rodzaju egzekucji, je eli konieczne jest ustalenie miejsca pobytu

nika (§ 755 ust. 1 ZPO).

2. W ciwo miejscowa

ciwo miejscowa komornika wynika z obowi zuj cego w Niemczech systemu komorników rewirowych (patrz pkt C.III.2). Zgodnie z § 14 ust. 1 Rozporz dzenia o komornikach (GVO) 15 , z zastrze eniem szczególnych uregulowa , w ciwo miejscowa komornika ogranicza si do przyznanego mu rewiru. Tym samym wierzyciel nie mo e wybra komornika wed ug w asnego uznania, lecz musi zwróci si do komornika w ciwego miejscowo16.

Komornik mo e dzia poza swoim rewirem jedynie w zast pstwie w ciwego komornika17 oraz przy wykonywaniu wniosków w trybie pilnym (§ 10 ust. 2 zd. 1 GVO). Wniosek o egzekucj z ony z naruszeniem w ciwo ci miejscowej podlega przekazaniu w ciwemu komornikowi lub s dowi rejonowemu (§ 20 GVO). Jednak e czynno urz dowa nie jest niewa na, je eli komornik dokona jej poza swoim rewirem (§ 14 ust. 2 GVO).

O w ciwo ci miejscowej komornika decyduje miejsce wykonania danej czynno ci egzekucyjnej, czyli np. w odniesieniu do zaj cia ruchomo ci miejsce zamieszkania

nika, gdzie znajduj si jego ruchomo ci18.

15 Gerichtsvollzieherordnung (GVO), opublikowane w Pó nocnej Nadrenii-Westfalii w JMBl. NRW 2013, 211. 16 Brox/Walker nb. 12. 17 Musielak/Lackmann § 753 ZPO nb. 5. 18 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 25 nb. 42.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


III. S d egzekucyjny

d egzekucyjny jest – obok komornika – jednym z najwa niejszych organów egzekucyjnych. Prawo niemieckie i nauka prawa pos uguj si okre leniem „s d egzekucyjny” (Vollstreckungsgericht); pod tym poj ciem rozumiany jest zarówno s d dzia aj cy jako organ egzekucyjny, jak i s d sprawuj cy nadzór merytoryczny nad komornikiem.

1. W ciwo funkcjonalna

d egzekucyjny jest w ciwy dla:

1) egzekucji wiadcze pieni nych z wierzytelno ci pieni nych (§ 828–845, 850–853 ZPO), z innych wierzytelno ci i praw (§ 857–863 ZPO) oraz z roszcze o wydanie rzeczy (§ 846–849, 854–855a ZPO); 2) egzekucji wiadcze pieni nych z nieruchomo ci przez zarz d przymusowy i licytacj (§ 864–866, 869 ZPO, ZVG); 3) przeprowadzenia podzia u sumy uzyskanej w ramach egzekucji wiadcze pieni nych z ruchomo ci (§ 872–882 ZPO); 4) egzekucji z enia przyrzeczenia w miejsce przysi gi na podstawie przepisów prawa materialnego (§ 889 ZPO).

dem egzekucyjnym jest zawsze s d rejonowy (§ 764 ust. 2 ZPO).

Obok zada w zakresie egzekucji s d sprawuje nadzór judykacyjny nad komornikiem przez rozpoznawanie skarg na sposób egzekucji (patrz pkt C.III.4.a). Do jego

ciwo ci nale y tak e rozstrzyganie o ochronie przed egzekucj , w szczególno ci rozpoznawanie wniosków na podstawie § 765a ZPO (patrz pkt E.IV).

Czynno ci s du egzekucyjnego wykonuje – co do zasady – referendarz s dowy (Rechtspfleger). Zgodnie z § 20 ust. 1 pkt 17 Ustawy o referendarzach s dowych (RPflG)19 czynno ci w post powaniu egzekucyjnym uregulowane w Ksi dze Ósmej ZPO zosta y – z wyj tkiem rozstrzygania o skardze na sposób egzekucji (patrz pkt E.III.1.d) – przekazane referendarzowi. Status referendarza s dowego w Niemczech znacznie odbiega od polskiej regulacji. Niemiecki referendarz jest urz dnikiem

dowym wy szego szczebla, który nie uko czy studiów prawniczych, lecz odpowiednie 3-letnie szkolenie przygotowawcze, obejmuj ce studia w wy szej szkole zawodowej (§ 2 ust. 1 RPflG).

2. W ciwo miejscowa

Zgodnie z § 764 ust. 2 ZPO miejscowo w ciwym jest – co do zasady – s d rejonowy, w którego okr gu post powanie egzekucyjne jest lub ma by prowadzone

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


albo konkretna czynno egzekucyjna zosta a dokonana lub ma zosta dokonana. Od tej zasady obowi zuj daleko id ce wyj tki.

Dla egzekucji wiadcze pieni nych z wierzytelno ci pieni nych oraz z innych wierzytelno ci i praw w ciwy jest s d rejonowy w ciwo ci ogólnej d nika (§ 828 ust. 1 i 2 ZPO). S dem w ciwo ci ogólnej jest s d miejsca zamieszkania d nika

cego osob fizyczn (§ 13 ZPO) lub siedziby d nika b cego osob prawn lub jednostk maj zdolno prawn (§ 17 ZPO). W razie braku s du w ciwo ci ogólnej jako organ egzekucyjny dzia a s d, przed który powód móg by wytoczy powództwo na podstawie § 23 ZPO. Zgodnie z § 23 ZPO do rozpoznawania powództw o prawa maj tkowe w ciwy jest s d, w którego okr gu znajduje si maj tek pozwanego maj cego miejsce zamieszkania lub siedzib za granic lub przedmiot, którego dotyczy powództwo. Tym samym w razie braku s du w ciwo ci ogólnej, na podstawie § 828 ust. 2 w zw. z § 23 ZPO, s dem w ciwym dla zaj cia wierzytelno ci d nika wobec trzeciod nika jest s d miejsca zamieszkania lub siedziby trzeciod nika20.

Dla egzekucji wiadcze pieni nych z nieruchomo ci przez zarz d przymusowy lub licytacj w ciwy jest s d rejonowy, w którego okr gu po ona jest nieruchomo (§ 1 ust. 1 ZVG). Jednak e prawo krajów zwi zkowych mo e przewidywa koncentracj w ciwo ci miejscowej przez przekazanie prowadzenia tego rodzaju egzekucji w kilku okr gach s dowych jednemu s dowi rejonowemu, je eli jest to konieczne do przyspieszenia post powania (§ 1 ust. 1 ZVG).

Dla egzekucji z enia przyrzeczenia w miejsce przysi gi na podstawie przepisów prawa materialnego w ciwy jest s d rejonowy, w którego okr gu d nik ma miejsce zamieszkania lub – w razie jego braku – miejsce pobytu; w pozosta ych przypadkach w ciwy jest s d rejonowy, w którego okr gu znajduje si s d procesowy, który rozpoznawa spraw w pierwszej instancji (§ 889 ust. 1 ZPO).

IV. S d procesowy

Podobnie jak w Polsce s dowi procesowemu przekazano niewiele zada w post powaniu egzekucyjnym. Wi kszo z nich dotyczy post powania klauzulowego (§ 724 i n. ZPO), które nie jest przedmiotem niniejszego opracowania.

d procesowy jest organem egzekucyjnym w egzekucji:

1) tytu ów nakazuj cych dokonanie czynno ci, któr mo e wykona tak e inna osoba (§ 887 ZPO), oraz czynno ci, której inna osoba nie mo e wykona za d nika (§ 888 ZPO); 2) tytu ów nakazuj cych d nikowi zaniecha pewnej czynno ci lub nie przeszkadza czynno ci wierzyciela (§ 890 ZPO).

20 Brox/Walker nb. 503.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Rzeczowo w ciwy jest zawsze s d procesowy pierwszej instancji (patrz np. § 887 ust. 1 ZPO).

V. S d wieczystoksi gowy

d wieczystoksi gowy (Grundbuchamt) jest w ciwy dla egzekucji z nieruchomo ci przez wpis hipoteki przymusowej (§ 867, 868 ZPO) albo ostrze enia lub sprzeciwu (§ 893 ZPO). Miejscowo w ciwy jest s d, w którego okr gu po ona jest nieruchomo , do której skierowano egzekucj § 1 ust. 1 Grundbuchordnung (GBO).21

VI. Wierzyciel

W ramach uregulowanej nowelizacj z 2013 r. tzw. eksmisji berli skiej wierzyciel wykonuje pewne czynno ci w post powaniu egzekucyjnym (patrz pkt D.IV.3) i z tego powodu bywa przez niektórych autorów wymieniany w ród organów egzekucyjnych22.

VII. Dyskutowane zmiany w systemie organów egzekucyjnych

Niemiecki system organów post powania egzekucyjnego charakteryzuje znaczne rozproszenie w ciwo ci. W zwi zku z zaobserwowanymi wadami tej regulacji rozwa ane s ró ne sposoby centralizacji post powania egzekucyjnego. W nauce prawa i w ród praktyków dyskutowane s dwa kierunki zmian: zwi kszenie uprawnie komorników lub s du egzekucyjnego. Ustawodawca nie zdecydowa si wprawdzie na realizacj adnego z tych projektów, niemniej ostatnia nowelizacja ZPO (patrz pkt A.II.2) k adzie nacisk na uprawnienia komornika.

1. Zwi kszenie uprawnie komorników

W zwi zku z planami „prywatyzacji” dzia alno ci komorników, rozwa anymi przez kraje zwi zkowe (patrz pkt C.VII.1), Niemiecki Zwi zek Komorników (Deutscher Gerichtsvollzieher Bund e.V.) zleci prof. Hess z Uniwersytetu w Heidelbergu sporz dzenie opinii dotycz cej ww. projektu nowego uregulowania statusu i zada komorników. Jego opinia zosta a przed ona w 2005 r. i opublikowana rok pó niej23. Zgodnie z wynikami tej analizy obecny system przewiduj cy rozproszenie zada w zakresie ustalania stanu faktycznego, egzekucji z wierzytelno ci i egzekucji z

21 Grundbuchordnung z 24 marca 1897 r., BGBl. 1994 I 1114, ze zm. 22 Schuschke NZM 2012, 209 (214). 23 Patrz Hess, Gutachten, 14.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


ruchomo ci pomi dzy kilka organów jest nieefektywny24. Wierzyciel ma do czynienia z wieloma organami egzekucyjnymi, a jego g ównym zadaniem zdaje si by ci e sk adanie nowych wniosków w celu zapewnienia kontynuowania post powania. Rozdrobnienie kompetencji oznacza równie skomplikowany system rodków prawnych przeciwko podejmowanym czynno ciom i rozstrzygni ciom. Koncentracja zada w post powaniu egzekucyjnym i przekazanie ich jednemu organowi by yby bardziej wydajne. Zgodnie z propozycj prof. Hess tym organem powinien by komornik, który podlega by szerokiej kontroli s du.

ród komorników ju od d szego czasu dyskutowana jest zasadno przekazania im zada w zakresie egzekucji z wierzytelno ci, w szczególno ci zajmowania wierzytelno ci pieni nych25, co obecnie nale y do w ciwo ci s du egzekucyjnego (patrz pkt B.III.1). Zdaniem komorników za tym rozwi zaniem przemawiaj nast puj ce argumenty:26

1) skrócenie post powania w przedmiocie zaj cia wierzytelno ci pieni nych z 4–6 tygodni do oko o trzech dni;

2) zwi kszenie bezpiecze stwa prawnego d nika przez nadzór komornika nad sp at d ugu;

3) zmniejszenie obci finansowych d nika przez unikni cie podwójnej egzekucji, prowadzonej jednocze nie przez komornika (z ruchomo ci) i s d (z wierzytelno ci);

4) oszcz dno czasu i kosztów po stronie wierzyciela;

5) unikni cie dwukrotnego badania okre lonych kwestii;

6) oszcz dno ci dla bud etu wymiaru sprawiedliwo ci w odniesieniu do kosztów osobowych (referendarz s dowy, sekretariat) i rzeczowych w wysoko ci oko o 25 milionów euro rocznie (przy wykorzystaniu efektów synergii oko o 48 milionów euro rocznie).

Realizacja tych planów wymaga aby zmian w systemie kszta cenia komorników27, w szczególno ci przez wprowadzenie wymogu uko czenia studiów licencjackich w wy szej szkole zawodowej, co prowadzi oby tak e do ich wy szego zaszeregowania w tabeli wynagrodze (patrz pkt C.V.3.a)28.

24 Ca y akapit za Hess JZ 2009, 662 (665) oraz Hess, Gutachten, 19 i n. 25 Patrz Seip DGVZ 2012, 6 oraz Zedel DGVZ 2012, 42. 26 Za Zedel DGVZ 2012, 42 (43 i n.). 27 Seip DGVZ 2012, 6 (7); Pilz DGVZ 2014, 29 (37 i n.). 28 Pilz DGVZ 2014, 29 (38).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Powy sza propozycja zosta a pozytywnie oceniona przez wi kszo przedstawicieli nauki procesu cywilnego29. Nale y jednak odnotowa g osy krytyczne30. Jej realizacja by a dyskutowana w ramach nowelizacji przepisów post powania egzekucyjnego w 1999 r. 31 . Jednak e przekazanie tych zada komornikom mog oby stanowi przeszkod dla planowanej „prywatyzacji” ich dzia alno ci, za któr opowiada y si wówczas kraje zwi zkowe (odno nie do obecnego stanu tego projektu patrz pkt C.VII.1).

2. S d jako jednolity organ egzekucyjny

Niektórzy przedstawiciele nauki zamiast zwi kszenia uprawnie komorników proponuj wzmocnienie roli s du przez ustanowienie go centralnym organem egzekucyjnym32.

29 Z nowszych wypowiedzi Schilken DGVZ 2003, 65 (68 i n.); Hess, Gutachten, 58 i n. oraz Schwörer DGVZ 2008, 95 i n. 30 Bruns DGVZ 2010, 24 (27 i n.) oraz Goebel DGVZ 2011, 8 (9 i n.). 31 Zedel DGVZ 2012, 42 (45). 32 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 28 nb. 17 i n.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

C. Status komornika 12

C. Status komornika

I. Regulacja w prawie federalnym

Ustawa o ustroju s dów powszechnych (GVG) 33 zawiera jedynie szcz tkow regulacj statusu komorników. Przepis § 154 GVG stanowi, e stosunki s bowe i czynno ci urz dników s by publicznej, którym powierza si dokonywanie dor cze , wezwa i egzekucj (komornicy), zostan uregulowane przez ministra sprawiedliwo ci w odniesieniu do komorników przy Federalnym Trybunale Sprawiedliwo ci 34 oraz przez administracje wymiaru sprawiedliwo ci krajów zwi zkowych w odniesieniu do komorników dzia aj cych przy s dach krajów zwi zkowych. Przepis § 155 GVG reguluje sytuacje, w których komornik jest wy czony od dzia ania ze wzgl du na okoliczno ci, które mog yby prowadzi do powstania w tpliwo ci co do jego neutralno ci.

Z § 154 GVG oraz art. 33 ust. 4 Ustawy Zasadniczej (patrz pkt C.III.3) wynika, e komornicy musz by urz dnikami s by publicznej. Tym samym ich stosunek

bowy jest uregulowany w Ustawie o statusie urz dników i urz dniczek s by publicznej (BeamtStG).35. Powy sza ustawa znajduje wprawdzie zastosowanie do wszystkich urz dników s by publicznej, jednak e zawiera ona jedynie regulacje ogólne. Status urz dników s by publicznej poszczególnych krajów zwi zkowych, w tym komorników, jest szczegó owo unormowany w przepisach wydawanych przez legislatury krajów zwi zkowych, w szczególno ci w ustawach o statusie urz dników krajów zwi zkowych (np. w Ustawie o statusie urz dników Nadrenii Pó nocnej-Westfalii 36 ) oraz w innych ustawach szczególnych (w tym dotycz cych np. post powania dyscyplinarnego, patrz pkt C.III.4.b).

II. Regulacja w prawie krajów zwi zkowych

Zgodnie z § 154 GVG szczegó owe unormowanie statusu komorników zawieraj rozporz dzenia o komornikach. Do ich wydania uprawniony jest ka dy z krajów zwi zkowych, a tym samym mo liwe by oby przyj cie przez ka dy z nich odmiennej regulacji. Jednak e od 1 wrze nia 2013 r. obowi zuje jednolite Rozporz dzenie o komornikach (Gerichtsvollzieherordnung, GVO), którego tre zosta a uzgodniona przez wszystkie kraje zwi zkowe. W razie potrzeby kraje zwi zkowe mog wyda przepisy szczególne modyfikuj ce lub uzupe niaj ce ten akt prawny.

33 Gerichtsverfassungsgesetz z 12.9.1950 r., tekst jednolity z 9.5.1975 r., BGBl. 1975 I 1077, ze zm. 34 Ze wzgl du na ich niewielkie znaczenie praktyczne, niniejsze studium nie dotyczy statusu komorników przy Federalnym Trybunale Sprawiedliwo ci. 35 Gesetz zur Regelung des Statusrechts der Beamtinnen und Beamten in den Ländern (Beamtenstatusgesetz – BeamtStG) z 17.6.2008 r., BGBl. 2008 I 1010, ze zm. 36 Beamtengesetz für das Land Nordrhein-Westfalen (Landesbeamtengesetz – LBG NRW) z 21.4.2009 r., Gesetz- und Verordnungsblatt Nordrhein-Westfalen 2009, 224.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Czynno ci komorników s szczegó owo uregulowane w Zarz dzeniu o czynno ciach komorników (Geschäftsanweisung für Gerichtsvollzieher, GVGA) 37 , które tak e zosta o uzgodnione przez administracje wymiaru sprawiedliwo ci wszystkich krajów zwi zkowych i obowi zuje od 1 wrze nia 2013 r. w jednolitym brzmieniu na terytorium ca ych Niemiec. Celem GVGA jest u atwienie komornikowi zrozumienia przepisów ustawowych (§ 1 II GVGA); tym samym zawiera ono powtórzenia przepisów, podsumowania oraz ugruntowane w orzecznictwie i doktrynie wskazówki odno nie do wyk adni norm post powania egzekucyjnego.

Zarówno GVO, jak i GVGA maj charakter przepisów wewn trznych administracji, a tym samym nie stanowi róde powszechnie obowi zuj cego prawa38. Jednak e komornik jest nimi zwi zany, co wynika z jego statusu urz dnika s by publicznej i zwi zanego z nim obowi zku pos usze stwa (patrz pkt C.III.3 i 4.b)39.

III. Status prawny komornika

1. Wcze niejsze modele statusu komorników

Instytucja komornika zosta a wprowadzona do prawa niemieckiego w 1879 r. wraz z przyj ciem ZPO i GVG40, jednak e szczegó owa regulacja ich statusu ju wówczas nale a do kompetencji krajów zwi zkowych41. W wi kszo ci krajów zwi zkowych pocz tkowo obowi zywa model komorników utrzymuj cych si jedynie z op at egzekucyjnych i wybieranych przez wierzycieli 42 . W pochodz cych z 1874 r. „Motywach GVG” wskazywano na „wielk oczyszczaj si konkurencji” 43 . Jednak e przyznanie wierzycielowi prawa swobodnego wyboru spo ród wielu dzia aj cych w danym okr gu komorników szybko doprowadzi o do powstania niepo danych skutków. Konkuruj cy o dochody z op at egzekucyjnych komornicy prze cigali si w energiczno ci i surowo ci wobec d ników, ponadto panowa a

ród nich korupcja. W nauce prawa surowej krytyce podlega o tak e powi zanie interesów wierzyciela i komornika kosztem ochrony d nika. Wreszcie niektórzy z ówczesnych komorników obiecywali pracownikom kancelarii adwokackich wynagrodzenie w zamian za z enie wniosku egzekucyjnego u nich. Dlatego ju w 1900 r. Prusy i Bawaria wprowadzi y model komorników pobieraj cych sta e

37 Opublikowane w Pó nocnej Nadrenii-Westfalii w JMBl. NRW 2013, 211. 38 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 25 nb. 11. 39 Götze/Schöder DGVZ 2009, 1 (2). 40 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 25 nb. 1. 41 Pilz DGVZ 2014, 29 (35). 42 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 25 nb. 13. 43 Do ko ca niniejszego akapitu za Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 25 nb. 13, Nesemann ZZP 2006, 87 (103 i n.) oraz Pilz DGVZ 2014, 29 (35), wszyscy z odes aniami do starszych opracowa .

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


wynagrodzenie i dzia aj cych w granicach przyznanego im rewiru. Powy szy model komorników rewirowych sprawdzi si w porównaniu z poprzednim i obowi zuje do dnia dzisiejszego. W pi miennictwie krytykowany jest brak jego ustawowej regulacji i oparcie jedynie na przepisach administracyjnych krajów zwi zkowych (patrz pkt 2 poni ej)44. W odniesieniu do projektu jego liberalizacji patrz pkt C.VII.3.

2. System komorników rewirowych, biuro rozdzielcze

Dla systemu komorników rewirowych charakterystyczne jest przydzielenie ka demu komornikowi okre lonego rewiru (§ 10 ust. 1 GVO) przy jednoczesnym wy czeniu mo liwo ci wyboru komornika przez wierzyciela 45 . W zwi zku z powy szym, z zastrze eniem odmiennych regulacji wydawanych przez prezesa s du, ka dy komornik posiada sta siedzib w miejscowo ci, w której znajduje si jego organ

bowy, tj. s d rejonowy (§ 2 ust. 1 GVO).

Rewir komornika pokrywa si z rewirem s du rejonowego, je eli przy danym s dzie powo ano tylko jednego komornika (§ 11 ust. 1 GVO). W pozosta ych przypadkach

dzia wykonuj cy czynno ci nadzorcze (patrz pkt C.III.4.b) przydziela ka demu z komorników okre lony rewir (§ 10 ust. 1 GVO). Przy ustalaniu rewirów bierze si pod uwag równomierny podzia zada oraz wp yw po enia rewiru na podró e

bowe. Wskutek takiego sposobu przydzielania rewirów liczba spraw przypadaj cych na jednego komornika powinna by podobna. Tym samym w Niemczech nie ma wielkich kancelarii komorniczych obs uguj cych tysi ce spraw. Podzia zada jest og aszany w odpowiedni sposób, np. w Internecie lub w siedzibie

du.

Wnioski egzekucyjne mog by sk adane bezpo rednio u komorników. Jednak e § 22 GVO przewiduje powo anie przy ka dym s dzie rejonowym biura rozdzielczego, którego zadaniem jest przekazywanie w ciwemu komornikowi wniosków egzekucyjnych oraz innych przesy ek, które zosta y z one za po rednictwem tego biura.

3. Komornik jako urz dnik s by publicznej

Z § 154 GVG – obok ustawowej definicji komornika – wynika, e jest on urz dnikiem by publicznej w rozumieniu prawa konstytucyjnego46. Konieczno posiadania

przez komorników tego statusu wynika z art. 33 ust. 4 Ustawy Zasadniczej, zgodnie z którym wykonywanie uprawnie w adczych (do których nale y egzekwowanie roszcze ) jako sta e zadanie powierza si z regu y urz dnikom s by publicznej, pozostaj cym w publicznoprawnym stosunku s bowym i stosunku lojalno ci. 44 Gaul ZZP 2011, 271 (279). 45 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 25 nb. 14. 46 MüKo-ZPO/Zimmermann § 154 GVG nb. 1; Kissel/Mayer § 154 GVG nb. 2.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Komornicy s urz dnikami s by publicznej poszczególnych krajów zwi zkowych. Nale oni do s by wymiaru sprawiedliwo ci redniego szczebla. W odniesieniu do wynagrodzenia patrz pkt C.V.3.a. Skutkiem pozostawania przez nich w publicznoprawnym stosunku s bowym jest m.in. w ciwo s dów administracyjnych do rozpoznawania sporów pomi dzy komornikami a ich organem zwierzchnim (patrz pkt 4.b poni ej).

4. Nadzór nad komornikami

W Niemczech – podobnie jak i w Polsce – komornik podlega podwójnemu nadzorowi: nadzorowi judykacyjnemu s du oraz nadzorowi s bowemu.

a) Nadzór judykacyjny

Komornik wykonuje swoje czynno ci samodzielnie i nie podlega kierownictwu s du (patrz pkt C.V.1); jednak e podlega on nadzorowi merytorycznemu s du egzekucyjnego w ramach skargi na sposób egzekucji na podstawie § 766 ZPO (patrz pkt E.III.1). Nadzór sprawowany przez s d ró ni si od nadzoru s bowego: Ten pierwszy dotyczy konkretnej czynno ci egzekucyjnej lub odmowy jej dokonania i obejmuje pe kontrol z punktu widzenia zgodno ci z prawem i celowo ci. 47

Przedmiotem sporów jest kwestia, czy w post powaniu wywo anym skarg na sposób egzekucji s d mo e nie tylko uchyli lub zmieni kwestionowan czynno czy te nakaza wykonanie czynno ci, której wykonania komornik odmówi , lecz tak e udzieli mu wskazówek dotycz cych dalszego post powania w danej sprawie. Wi kszo przedstawicieli nauki opowiada si za dopuszczalno ci takiego dzia ania

du48 . Krytycy tego pogl du wskazuj , e dopuszczenie udzielania wskazówek przez s d prowadzi oby do pozbawienia komornika przys uguj cej mu – jako samodzielnemu organowi ochrony prawnej – mo liwo ci dzia ania na w asn odpowiedzialno 49. Ich zdaniem udzielanie wskazówek jest dopuszczalne jedynie w odniesieniu do czynno ci, przy których wykonywaniu komornikowi nie przys uguje uznanie50.

Mimo e skarga na sposób egzekucji dotyczy dzia ania komornika, nie jest on uprawniony do wniesienia natychmiastowego za alenia przeciwko rozstrzygni ciu

du, sama bowiem ingerencja s du w jego uprawnienia jako organu egzekucyjnego

47 Do ko ca akapitu za Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 25 nb. 18. 48 Gaul ZZP 1974, 241 (252); Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 25 nb. 18; Stein/Jonas/Jacobs § 151 GVG nb. 9; Zöller/Stöber § 766 ZPO nb. 31; Kindl/Meller-Hannich/Wolf/Sternal § 766 ZPO nb. 53. 49 Stolte DGVZ 1987, 97 (100-102) oraz Götze/Schöder DGVZ 2009, 1 (4); patrz te AG Ahrensburg SchlHA 1965, 19. 50 Götze/Schöder DGVZ 2009, 1 (4).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


nie prowadzi do naruszenia jego praw51. Pytanie, czy w drodze wyj tku od powy szej zasady komornik mo e wnie natychmiastowe za alenie, je eli rozstrzygni cie s du dotyczy jego praw zwi zanych z kosztami post powania egzekucyjnego, jest przedmiotem sporu w nauce i orzecznictwie. Zgodnie z przewa aj cym pogl dem, je eli s d egzekucyjny skorygowa na niekorzy komornika sporz dzon przez niego kalkulacj kosztów, jest on uprawniony do wniesienia natychmiastowego za alenia 52 . Jednak e niektórzy autorzy 53 i cz orzecznictwa 54 uznaj , e rozstrzygni cie s du dotyczy praw komornika jedynie po rednio, a tym samym nie mo e on zwalcza go przez wniesienie natychmiastowego za alenia.

W Niemczech nie jest znana regulacja odpowiadaj ca art. 759 § 2 polskiego Kodeksu post powania cywilnego55 . Wykonuj c nadzór merytoryczny, s d mo e dzia jedynie w ramach § 766 ZPO, tj. tylko na skutek skargi na sposób egzekucji, a nie z urz du 56 . Ponadto nie jest on uprawniony do udzielania komornikowi ogólnych wskazówek dotycz cych przysz ych czynno ci egzekucyjnych57.

b) Nadzór s bowy i odpowiedzialno dyscyplinarna

Jako urz dnik s by publicznej komornik podlega nadzorowi s bowemu administracji wymiaru sprawiedliwo ci. Nadzór s bowy nad komornikami sprawuje

dzia s du rejonowego, wykonuj cy czynno ci nadzorcze (§ 1 zd. 3 GVO)58. Jest on bezpo rednim organem nadrz dnym komornika.

Zakres nadzoru s bowego nie jest wyra nie uregulowany59. Zgodnie z pogl dem przewa aj cym w doktrynie konieczne jest rozgraniczenie zakresu nadzoru judykacyjnego s du (w drodze skargi na sposób egzekucji) i nadzoru s bowego. Ten ostatni obejmuje kwestie, które nie zosta y zastrze one dla s du60 . Z tego

51 MüKO-ZPO/K. Schmidt/Brinkmann § 793 ZPO nb. 7. 52 OLG Hamburg NZM 2000 575 (576); LG Wetzlar DVGZ 1995, 127; Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 25 nb. 20; Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 38 nb. 15; MüKO-ZPO/K. Schmidt/Brinkmann § 793 ZPO nb. 7; Kindl/Meller-Hannich/Wolf/Handke § 793 ZPO nb. 11; Musielak/Lackmann § 793 ZPO nb. 4; BeckOK ZPO/Preuß § 793 ZPO nb. 10. 53 Schuschke/Walker/Walker § 793 ZPO nb. 3; Brox/Walker nb. 1258; Schröder-Kay/Gerlach § 5 GvKostG nb. 31 (z wyj tkiem sytuacji, w której s d obci go kosztami post powania wywo anego wniesieniem skargi na sposób egzekucji). 54 Patrz odes ania u Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 25 nb. 20 przypis 92. 55 Ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks post powania cywilnego, tekst jednolity Dz. U. z 2014 r., poz. 101 ze zm. 56 BVerwG NJW 1983, 896 (898); Gaul ZZP 1974, 241 (252); Götze/Schöder DGVZ 2009, 1 (4); Musielak/Lackmann § 766 ZPO nb. 3. 57 Gaul ZZP 1974, 241 (252); Stein/Jonas/Jacobs § 151 GVG nb. 9; Kissel/Mayer § 154 GVG nb. 5. 58 Z regu y jest to prezes lub dyrektor s du rejonowego, Brox/Walker nb. 12. 59 Do ko ca akapitu za Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 25 nb. 8. 60 Patrz te Gaul ZZP 1974, 241 (268).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


wynika, e organ nadzoru s bowego nie jest uprawniony do ingerencji w konkretn czynno egzekucyjn przez wydawanie polece 61 , natomiast mo e po jej zako czeniu i w zwi zku z ni udzieli ogólnych wskazówek na przysz 62.

W orzecznictwie s dów administracyjnych zakres nadzoru s bowego nie zosta ca kowicie wyja niony, niemniej prezentowane stanowisko wydaje si bardziej rygorystyczne. Zgodnie z § 35 BeamtStG urz dnicy s zobowi zani do przestrzegania polece organów nadrz dnych, chyba e przepisy szczególne stanowi , i nie s oni nimi zwi zani i podlegaj jedynie ustawie. W odniesieniu do komorników brak odpowiedniej regulacji ustawowej 63 . Federalny Trybuna Administracyjny pozostawi bez rozstrzygni cia kwesti , czy z przyznanej komornikowi samodzielno ci i uprawnienia do dzia ania na w asn odpowiedzialno wynika niedopuszczalno udzielania mu przez organ nadzoru s bowego polece w odniesieniu do konkretnej czynno ci64. Na tej podstawie Trybuna Administracyjny w Monachium przyj , e z faktu dzia ania przez komornika na w asn odpowiedzialno wynika, i polecenia dotycz ce konkretnej czynno ci egzekucyjnej mog by mu udzielane wy cznie w wyj tkowych sytuacjach, np. gdyby wskutek jego dzia alno ci mog y powsta roszczenia odszkodowawcze wobec pa stwa65.

W tym zakresie sytuacja komornika odbiega od sytuacji innych urz dników s by publicznej, którzy s zwi zani poleceniami organu nadrz dnego w pe nym zakresie, tak e w odniesieniu do konkretnych czynno ci (§ 35 BeamtStG)66.

Wskazówki udzielane przez organ nadzoru mog stanowi akt administracyjny zaskar alny na drodze administracyjnej, je eli dotycz nie tylko wykonywania czynno ci komornika, lecz tak e jego sytuacji prawnej67.

Nadzór s bowy obejmuje organizacj i ogólne prowadzenie spraw, innymi s owy wszystko poza tre ci czynno ci urz dowej68. Kontroli przez prze onego podlega w szczególno ci zachowanie komornika 69 , w tym zachowanie wobec stron 70 , przed anie post powania 71 oraz przestrzeganie przepisów o ochronie danych

61 RG RGZ 140, 423 (429) i 145, 204 (213): zakaz udzielania w drodze s bowej wskazówek dotycz cych konkretnego wniosku egzekucyjnego; patrz te Brox/Walker nb. 1167 oraz Schuschke/Walker/Walker vor § 753 ZPO nb. 2 z dalszymi odes aniami do literatury. 62 Kissel/Mayer § 154 GVG nb. 4. 63 BVerwG NJW 1983, 896 (897); VGH München BeckRS 2010, 46291. 64 BVerwG NJW 1983, 896 (897). 65 VGH München BeckRS 2010, 46291. 66 BT-Drucks. 17/1225, 34. 67 Kissel/Mayer § 154 GVG nb. 7. 68 Götze/Schöder DGVZ 2009, 1 (3). 69 Patrz BGH NJW-RR 2005, 149 (150). 70 Schuschke/Walker/Walker § 793 ZPO nb. 3. 71 Zöller/Stöber § 753 ZPO nb. 15.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


osobowych72. Ponadto komornik podlega nieograniczonemu nadzorowi administracji wymiaru sprawiedliwo ci w odniesieniu do obliczania i poboru kosztów post powania egzekucyjnego73.

W ramach nadzoru s bowego s dzia s du rejonowego wykonuj cy czynno ci nadzorcze lub wyznaczony urz dnik s by wymiaru sprawiedliwo ci wy szego szczebla przeprowadza co kwarta zwyczajn kontrol dzia komornika (§ 72 GVO). Prezes s du mo e zmniejszy liczb kontroli do jednej w roku (§ 73 GVO). Ich celem jest sprawdzenie, czy komornik prawid owo wykonuje czynno ci s bowe (§ 75 GVO). Je eli wyniki kontroli pozwalaj na kwestionowanie prawid owo ci dzia ania komornika, organ nadzoru jest zobowi zany podj odpowiednie kroki (§ 77 GVO). Ponadto przynajmniej raz w roku bud etowym przeprowadzana jest kontrola nadzwyczajna, której zakres jest w szy ni kontroli zwyczajnej i która dotyczy przede wszystkim organizacji i wyposa enia biura komornika (§ 79 GVO).

Nadzór s bowy mo e dzia z urz du lub na skutek skargi na urz dnika (tzw. Dienstaufsichtsbeschwerde). Skarga na urz dnika jest rodkiem prawnym uregulowanym poza ZPO, w drodze którego mo na wnosi o kontrol realizacji obowi zków s bowych przez urz dnika 74 . Na skutek tej skargi – inaczej ni w odniesieniu do skargi na sposób egzekucji (patrz pkt E.III.1.c) – mo liwe jest badanie narusze GVO i GVGA 75 . Je eli komornik jest zdania, e skarga jest nieuzasadniona, mo e na drodze administracyjnej dochodzi jej usuni cia z jego akt.

Skarga na urz dnika jest artobliwie opisywana jako „formlos, fristlos, fruchtlos”, czyli niewymagaj ca okre lonej formy, nieograniczona terminem i nieskuteczna 76 . Jej wniesienie przez wierzyciela jest uznawane za ma o celowe, albowiem najprawdopodobniej b dzie on w przysz ci mia do czynienia z tym samym komornikiem77.

Zarówno nieprawid owo ci wykryte w ramach kontroli, jak i skarga na urz dnika mog skutkowa wszcz ciem przeciwko komornikowi post powania dyscyplinarnego. Post powanie dyscyplinarne przeciwko urz dnikom krajów zwi zkowych jest uregulowane prawem krajów zwi zkowych. Poni sze informacje oparte s na Ustawie dyscyplinarnej Nadrenii Pó nocnej-Westfalii (LDG NRW).78. Regulacje innych krajów zwi zkowych s podobne.

72 VGH Kassel NJW-RR 1999, 857. 73 BVerwG NJW 1983, 896 (898); krytycznie Götze/Schöder DGVZ 2009, 1 (2). 74 Brox/Walker nb. 1167; BeckOK ZPO/Preuß § 766 ZPO nb. 71. 75 Kindl/Meller-Hannich/Wolf/Sternal § 766 ZPO nb. 4. 76 Jungbauer/Blaha/Heinrichsberger/Jungbauer/Heinrichsberger nb. 1412. 77 Jungbauer/Blaha/Heinrichsberger/Blaha nb. 371. 78 Disziplinargesetz für das Land Nordrhein-Westfalen (Landesdisziplinargesetz – LDG NRW) z 16.11.2004 r., Gesetz- und Verordnungsblatt Nordrhein-Westfalen 2004, 624.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


rodkami dyscyplinarnymi przewidzianymi w LDG NRW s nagana, grzywna, zmniejszenie uposa enia, degradacja oraz usuni cie ze s by publicznej (§ 5 ust. 1 LDG NRW). Post powanie dyscyplinarne jest wszczynane przez organ nadrz dny urz dnika (§ 17 ust. 1 LDG NRW), tj. w przypadku komornika przez prezesa s du lub

dziego wykonuj cego czynno ci w zakresie nadzoru. Decyzj o ukaraniu nagan lub grzywn podejmuje bezpo redni prze ony (§ 32 ust. 1 LDG NRW), tj. w odniesieniu do komornika s dzia wykonuj cy czynno ci w zakresie nadzoru, o zmniejszeniu uposa enia decyduje natomiast organ nadzoru redniego szczebla (§ 32 ust. 1 LDG NRW), tj. prezes s du okr gowego (LG) lub wy szego s du krajowego (OLG). W celu ukarania komornika degradacj lub usuni ciem ze s by publicznej konieczne jest wytoczenie tzw. powództwa dyscyplinarnego (§ 35 ust. 1 LDG NRW). Zgodnie z § 32 ust. 2 zd. 1 LDG NRW do jego wniesienia uprawniony jest organ nadzoru redniego lub najwy szego szczebla (tj. administracja wymiaru sprawiedliwo ci kraju zwi zkowego). Jednak e administracja wymiaru sprawiedliwo ci kraju zwi zkowego mo e w drodze rozporz dzenia odmiennie uregulowa w ciwo organów nadzoru (§ 32 ust. 2 zd. 1 LDG NRW). S dem

ciwym do rozpoznania powództwa dyscyplinarnego jest s d administracyjny (§ 45 LDG NRW). Rozstrzygni cie zapada – co do zasady – w formie wyroku wydawanego po ustnej rozprawie (§ 59 LDG NRW) i podlega zaskar eniu do wy szego s du administracyjnego (§ 64, 66 LDG NRW). Od rozstrzygni cia wy szego s du administracyjnego przys uguje rewizja do Federalnego Trybuna u Administracyjnego, je eli zostanie ona dopuszczona przez wy szy s d administracyjny lub Federalny Trybuna Administracyjny (§ 67 LDG NRW).

Zgodnie z orzecznictwem podstaw usuni cia komornika ze s by publicznej mo e stanowi np. zlecenie przelewu rodków z konta s bowego komornika na jego prywatne konto 79 czy te pobieranie zawy onych kwot z tytu u kosztów (np. dor cze ) albo rycza tów na przejazdy80. Zastosowanie tego rodka dyscyplinarnego nie jest natomiast uzasadnione np. w razie opó nionego przekazywania wyegzekwowanych kwot wierzycielom 81 . Znaczne opó nienie w wykonywaniu wniosków (przy jednoczesnym zaniechaniu poinformowania organu nadzoru o nadmiernym obci eniu) mo e prowadzi do zmniejszenia uposa enia o 1/20 przez 2 lata82.

5. Odpowiedzialno odszkodowawcza za dzia ania komornika

Odpowiedzialno odszkodowawcz za dzia ania swoich urz dników ponosi pa stwo. Wprawdzie z regulacji niemieckiego kodeksu cywilnego (Bürgerliches

79 VG Karlsruhe BeckRS 2010, 48458. 80 VG Magdeburg BeckRS 2013, 49617. 81 VG Magdeburg BeckRS 2013, 49617. 82 VG Düsseldorf BeckRS 2009, 34964.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Gesetzbuch, BGB) wynika, e podmiotem odpowiedzialnym jest sam urz dnik, niemniej powy sze unormowanie zosta o zmodyfikowane Ustaw Zasadnicz .

Za naruszenie przez urz dnika obowi zków s bowych wobec osób trzecich przy wykonywaniu urz du publicznego odpowiedzialno ponosi, co do zasady, pa stwo lub jednostka, w której jest on zatrudniony (art. 34 zd. 1 Ustawy Zasadniczej). Roszczenia regresowe wobec urz dnika mog powsta tylko wtedy, je eli szkoda wynika z umy lno ci lub ra cego niedbalstwa, przy czym musz one by dochodzone przed s dami powszechnymi (art. 34 zd. 2 i 3 Ustawy Zasadniczej). Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem powy sze uregulowanie znajduje zastosowanie równie w odniesieniu do komorników 83 . Za ich dzia ania lub zaniechania odpowiedzialno ponosi dany kraj zwi zkowy84.

Roszczenie o naprawienie szkody wyrz dzonej przez organ egzekucyjny powstaje, je eli organ przez swoje zawinione i sprzeczne z przepisami post powania dzia anie lub zaniechanie naruszy swoje obowi zki urz dowe wobec wierzyciela, d nika lub osób trzecich85. Komornik narusza swoje obowi zki urz dowe, je eli jego dzia anie jest sprzeczne z przepisami ZPO lub zgodnymi z ZPO uregulowaniami GVGA86. Ponadto konieczne jest wykazanie winy oraz zwi zku przyczynowo-skutkowego mi dzy naruszeniem obowi zku s bowego a szkod 87.

Odpowiedzialno pa stwa ma charakter subsydiarny, albowiem naprawienie szkody mo e by od niego dochodzone tylko wtedy, je eli poszkodowany nie mo e uzyska go w inny sposób (§ 839 ust. 1 zd. 2 BGB). Ponadto obowi zek naprawienia szkody jest wy czony, je eli poszkodowany umy lnie lub wskutek niedbalstwa nie zapobieg powstaniu szkody przez wniesienie rodka prawnego (§ 839 ust. 2 BGB).

W zwi zku w odpowiedzialno ci kraju zwi zkowego za wyrz dzone przez komornika szkody nie jest on zobowi zany do zawarcia umowy ubezpieczenia od odpowiedzialno ci cywilnej88.

83 Patrz BGH BGHZ 146, 17 (20 i n.) oraz NZM 2009, 275 (276), oba z dalszymi odes aniami. 84 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 25 nb. 56. 85 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 7 nb. 7. 86 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 7 nb. 8. 87 Glenk NJW 2014, 2315 (2318). 88 Patrz wykaz sytuacji, w których istnieje wynikaj cy z prawa federalnego lub prawa krajów zwi zkowych obowi zek zawarcia umowy ubezpieczenia, BT-Drucksache 16/5497, 6 i n.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


IV. Droga do zawodu komornika

1. Wykszta cenie i do wiadczenie zawodowe

Komornik jest urz dnikiem s by wymiaru sprawiedliwo ci redniego szczebla, który dodatkowo uzyska odpowiednie wykszta cenie i z egzamin komorniczy 89 . Szczegó y uregulowane s w rozporz dzeniach poszczególnych krajów zwi zkowych.

Zgodnie ze zbli onymi regulacjami krajów zwi zkowych komornikiem mo e zosta osoba, która: (1) zda a egzamin dla pracowników s by wymiaru sprawiedliwo ci redniego szczebla; (2) sprawdzi a si przy wykonywaniu swoich zada przez okres

przynajmniej dwóch lat; (3) uko czy a 20-miesi czn s przygotowawcz zako czon egzaminem komorniczym90. Istnieje równie mo liwo ubiegania si o dopuszczenie do s by przygotowawczej przez osoby nieb ce urz dnikami

by wymiaru sprawiedliwo ci, niemniej jest to rzadszy sposób91 . Tak e i ten sposób rekrutacji przysz ych komorników jest skierowany do osób niemaj cych wy szego wykszta cenia92. W ostatnich latach w literaturze wskazywano na rosn ce problemy spowodowane niewystarczaj liczb wykwalifikowanych kandydatów na komorników93.

Z powy szego uregulowania wynika, e osoba, która chce zosta komornikiem, musi – co do zasady – uzyska najpierw status urz dnika s by wymiaru sprawiedliwo ci redniego szczebla. W tym celu konieczne jest uko czenie 2-letniego szkolenia

zawodowego i zdanie egzaminu redniego szczebla. O dopuszczenie do tego szkolenia mog si ubiega osoby posiadaj ce tzw. mittlere Reife, tj. wiadectwo uko czenia szko y redniej, zwane te ma matur . Nast pnie konieczne jest uko czenie 20-miesi cznej s by przygotowawczej organizowanej przez administracj wymiaru sprawiedliwo ci danego kraju zwi zkowego. Nie prowadzi ona do uzyskania wy szego wykszta cenia.

Obecny model kszta cenia komorników jest uznawany za jedn z przyczyn ich niewystarczaj cej skuteczno ci (patrz pkt C.VI.1). W zwi zku z powy szym Badenia-Wirtembergia jako pierwszy kraj zwi zkowy podj a prace nad modernizacj systemu kszta cenia komorników przez wprowadzenie wymogu uko czenia 3-letnich studiów licencjackich, obejmuj cych cztery semestry zaj teoretycznych i dwa semestry

89 Fischer DGVZ 2014, 49 (55). 90 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 25 nb. 14 przypis 53. 91 W 2000 r. Seip krytykowa fakt, e komornicy byli powo ywaniu wy cznie spo ród urz dników wymiaru sprawiedliwo ci redniego szczebla, patrz Seip ZRP 2000, 452. 92 Patrz Fischer DGVZ 2008, 49 (51). 93 Fischer DGVZ 2008, 49 (50).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


praktyki 94 . W ich programie maj si znale – obok prawa post powania egzekucyjnego, prawa zobowi za , prawa rzeczowego i kosztów s dowych – tak e podstawy zarz dzania, psychologii, komunikacji oraz technik deeskalacji konfliktów. Uko czenie tych studiów skutkowa oby wy szym uposa eniem ze wzgl du na mo liwo zaszeregowania przysz ych absolwentów w grupach A 9, A 10 i A 11, nale cych do s by wymiaru sprawiedliwo ci wy szego szczebla. Pierwsi studenci maj rozpocz studia ju we wrze niu 2016 r. i zosta mianowani jesieni 2019 r. Dzi ki temu w 2048 r. wszyscy komornicy w Badenii-Wirtembergii mieliby wy sze wykszta cenie.

2. Inne wymagania

Zgodnie z Rozporz dzeniem o szkoleniu komorników i egzaminie komorniczym Nadrenii Pó nocnej-Westfalii95 do s by przygotowawczej mog zosta dopuszczone osoby, które – obok wymaga dotycz cych wykszta cenia i do wiadczenia zawodowego (patrz pkt 1 powy ej) – spe niaj nast puj ce warunki: uko czy y 23. rok ycia, lecz nie uko czy y jeszcze 40. roku ycia, s w stanie sprosta wymaganiom fizycznym zwi zanym z prac komornika oraz yj w uregulowanych stosunkach maj tkowych.

Dalsze wymagania wynikaj z faktu, e komornik jest urz dnikiem s by publicznej. Zgodnie z § 7 BeamtStG (patrz pkt C.I) urz dnikiem mo e zosta osoba maj ca obywatelstwo Republiki Federalnej Niemiec lub innego kraju cz onkowskiego Unii Europejskiej albo Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo pa stwa trzeciego, którego obywatelom Republika Federalna Niemiec lub Unia Europejska zagwarantowa y uznanie kwalifikacji zawodowych, i która daje gwarancj ka doczasowego popierania porz dku prawnego opartego na wolno ci i demokracji. Ponadto kandydat musi by w stanie wykonywa obowi zki urz dnika pod wzgl dem fizycznym, psychicznym i charakterologicznym oraz nie mo e by uprzednio karany.

Komornicy nie s zobowi zani do sk adania o wiadcze maj tkowych.

3. Mianowanie

Po uko czeniu s by przygotowawczej i zdaniu egzaminu komorniczego mo liwe jest mianowanie danego kandydata na stanowisko komornika. Jest ono jednak zale ne od mo liwo ci bud etowych danego kraju zwi zkowego. Je eli w bud ecie nie zosta o przewidziane stworzenie nowych stanowisk urz dniczych dla

94 Patrz informacja prasowa Ministerstwa Sprawiedliwo ci Badenii-Wirtembergii z 11.6.2014 r., http://www.jum.baden-wuerttemberg.de/pb/,Lde/2269565/?LISTPAGE=2251105. 95 Verordnung über die Ausbildung und Prüfung für die Laufbahn des Gerichtsvollzieherdienstes des Landes Nordrhein-Westfalen z 14.3.2005 r., Gesetz- und Verordnungsblatt Nordrhein-Westfalen 2005, 201.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


komorników, wówczas mianowanie nast puje jedynie w ramach powstaj cych wakatów.

Przyk adowo, na dzie 1 maja 2011 r. w Bawarii na mianowanie oczekiwa o 98 osób96, w listopadzie 2012 r. – 78 osób97 . Ze wzgl du na brak rodków na stworzenie dodatkowych rewirów kandydaci musieli oczekiwa na zwolnienie si stanowisk. Zgodnie z informacjami „Zwi zku zawodowego pracowników wymiaru sprawiedliwo ci w Bawarii” mianowanie nast puje obecnie po 7–8 latach od zdania egzaminu98. Kandydaci oczekuj cy na mianowanie wykonuj wszystkie czynno ci komorników jako „starszy sekretarz s dowy dzia aj cy jako komornik” lub „kandydat na komornika po zdanym egzaminie” i otrzymuj ni sze uposa enie (grupa zaszeregowania A 6 lub A 7). Rz d Bawarii planuje stworzenie w latach 2013–2014 odpowiedniej liczby nowych stanowisk i mianowanie wszystkich osób, które zda y egzamin99.

Inne kraje zwi zkowe borykaj si z odmiennymi problemami. Przyk adowo, w Nadrenii Pó nocnej-Westfalii w latach 2010 i 2011 z przyczyn bud etowych nie kszta cono nowych pracowników s by wymiaru sprawiedliwo ci, co uniemo liwi o nie tylko obsadzenie nowych rewirów, lecz tak e powstaj cych wakatów100. Z tego powodu w 2014 r. 78 stanowisk komorniczych pozostawa o nieobsadzonych.

Podobnie jak inni urz dnicy s by publicznej w Niemczech, tak e i komornicy s mianowani na tzw. okres próby. Wynosi on, co do zasady, trzy lata (patrz np. § 39 ust. 3 Rozporz dzenia o szkoleniu i egzaminie komorniczym Nadrenii Pó nocnej-Westfalii101). Po jego up ywie mo liwe jest do ywotnie mianowanie. Urz dnicy krajów zwi zkowych s mianowani przez rz d kraju zwi zkowego (patrz np. § 17 ust. 1 LBG NRW).

96 ród o: odpowied Ministerstwa Sprawiedliwo ci i Spraw Konsumenckich Bawarii na zapytanie pos anki parlamentu kraju zwi zkowego, Bayerischer Landtag, Drucksache 16/8835, https://www.bayern.landtag.de/www/ElanTextAblage_WP16/Drucksachen/Schriftliche%20Anfragen/16_0008835.pdf. 97 ród o: odpowied Ministerstwa Sprawiedliwo ci i Spraw Konsumenckich Bawarii na zapytanie pos a parlamentu kraju zwi zkowego, Bayerischer Landtag, Drucksache 16/13685, https://www.bayern.landtag.de/www/ElanTextAblage_WP16/Drucksachen/Schriftliche%20Anfragen/16_0013685.pdf. 98 BJG Landesnachrichten aktuell, marzec/kwiecie 2012 r., http://www.bjg-ev.de/downloads/BJG_Landesnachrichten_201203_04.pdf. 99 ród o: odpowied Ministerstwa Sprawiedliwo ci i Spraw Konsumenckich Bawarii na zapytanie pos a parlamentu kraju zwi zkowego, Bayerischer Landtag, Drucksache 16/13685, https://www.bayern.landtag.de/www/ElanTextAblage_WP16/Drucksachen/Schriftliche%20Anfragen/16_0013685.pdf. 100 ród o: sprawozdanie Ministerstwa Sprawiedliwo ci Nadrenii Pó nocnej-Westfalii z 28.5.2014 r., Landtag Nordrhein-Westfallen, Vorlage 16/1928, http://www.landtag.nrw.de/portal/WWW/dokumentenarchiv/Dokument/MMV16-1928.pdf. 101 Verordnung über die Ausbildung und Prüfung für die Laufbahn des Gerichtsvollzieherdienstes des Landes Nordrhein-Westfalen z 14.3.2005 r., Gesetz- und Verordnungsblatt Nordrhein-Westfalen 2005, 203, ze zm.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Niezale nie od mo liwo ci usuni cia komornika ze s by publicznej (patrz pkt C.III.4.b) administracja wymiaru sprawiedliwo ci kraju zwi zkowego mo e – nawet bez zgody komornika – zwolni go z wykonywania obowi zków komornika i przenie do s by wymiaru sprawiedliwo ci redniego szczebla102.

4. Liczba komorników

Liczba komorników jest uzale niona od liczby odpowiednich stanowisk urz dniczych przewidzianych przez dany kraj zwi zkowy. Odno nie do liczby dzia aj cych w Niemczech komorników patrz pkt C.VI.2.a .

5. Organizacja komorników

Komornicy nie dysponuj organizacj zawodow podobn do izb adwokackich. Powo anie izb komorniczych by o jednym z postulatów w ramach „prywatyzacji” dzia alno ci komorników (patrz pkt C.VII.1 ).

Dobrowolnym zrzeszeniem komorników jest „Deutscher Gerichtsvollzieher Bund e.V.”, tj. stowarzyszenie rejestrowe „Zwi zek Komorników Niemieckich”, które zosta o za one w 1909 r.103 . Jego celem jest reprezentowanie interesów zawodowych i spo ecznych komorników. Cz onkami DGVB s stowarzyszenia komorników danego kraju zwi zkowego. Stowarzyszenie to wydaje od 1881 r. czasopismo „Deutsche Gerichtsvollzieher Zeitung” (DGVZ).

V. Wykonywanie zawodu komornika

1. Zasady ogólne

Komornik jest organem ochrony prawnej wykonuj cym na wniosek wierzyciela uprawnienia w adzy publicznej na w asn odpowiedzialno 104. Przy wykonywaniu zada w zakresie egzekucji komornik dzia a samodzielnie; podlega on wprawdzie nadzorowi, lecz nie bezpo redniemu kierownictwu s du (§ 1 GVO). W razie braku szczególnych regulacji komornik organizuje wykonywanie swoich zada wed ug

asnego uznania z uwzgl dnieniem na onych na niego obowi zków s bowych (§ 29 GVO).

Komornik wykonuje swój urz d osobi cie; przekazanie wykonania czynno ci bowej innej osobie jest niedopuszczalne, chyba e ustawa wyra nie stanowi

102 Stein/Jonas/Jacobs § 151 GVG nb. 7. 103 Informacje o DGVB pochodz ze strony http://www.dgvb.de/ueber-uns. 104 BGH NJW 1985, 1711 (1714); Kissel/Mayer § 154 GVG nb. 4 i 15.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


inaczej (§ 3 GVO). Niedopuszczalne jest w szczególno ci powierzenie wykonania czynno ci urz dowych personelowi biura komornika (patrz pkt 2 poni ej).

Mimo statusu urz dnika s by publicznej komornik jako organ ochrony prawnej nie podlega regulacji czasu pracy urz dników i – w ramach zgodnego ze swoimi obowi zkami uznania – sam decyduje o ramach czasowych swojej dzia alno ci105. Nie jest on zobowi zany do pracy w wymiarze znacznie przekraczaj cym zwyk y czas pracy pracowników s by publicznej. W razie sta ego nadmiernego obci enia mog powsta zaleg ci, co komornik musi zg osi organowi nadzoru. W tej sytuacji nie ponosi on odpowiedzialno ci za opó nienia w za atwianiu wniosków, albowiem do zada jednostek s by publicznej nale y zapewnienie odpowiedniej liczby personelu w celu umo liwienia urz dnikom wykonywania ich zada .

2. Organizacja biura

Komornik jest zobowi zany do utrzymywania na w asny koszt biura w miejscowo ci, w której ma on swoj siedzib (§ 30 ust. 1 GVO). Za zgod prezesa s du biuro mo e by zlokalizowane w innym miejscu, spe niaj cym warunki okre lone w § 30 ust. 1 zd. 2 GVO. Kilku komorników mo e prowadzi wspólne biuro (§ 30 ust. 1 zd. 3 GVO). Biuro musi by przystosowanie do przyjmowania interesantów i odpowiednio wyposa one (§ 30 ust. 3 GVO). Komornik jest zobowi zany do dy urowania w nim przynajmniej dwa razy w tygodniu (§ 30 ust. 5 GVO).

Komornik jest zobowi zany do zatrudnienia na w asny koszt pracowników biurowych, je eli jest to konieczne dla jego dzia alno ci, przy czym ponosi on odpowiedzialno za ich dzia ania i zaniechania (§ 33 ust. 1 GVO). W zwi zku z tym jest on zobowi zany do ich sta ego i dok adnego nadzorowania (§ 34 ust. 4 GVO). Pracownicy komornika mog wykonywa swoje zadania jedynie w biurze komornika, chyba e zostan przybrani przez niego do wykonywania czynno ci poza biurem (§ 33 ust. 2 zd. 1 GVO). Komornik mo e zleci im jedynie prace biurowe oraz – za zgod organu nadzoru – ksi gowo i obrót p atniczy; natomiast nie wolno mu przekaza im wykonywania czynno ci urz dowych (§ 33 ust. 2 GVO). Pracownicy biura komornika musz by pe noletni, skrupulatni, solidni i bardzo dobrze zaznajomieni ze swoimi zadaniami; ponadto ich stosunki maj tkowe musz by uporz dkowane (§ 34 ust. 1 GVO).

Je eli jest to konieczne, komornik jest zobowi zany do utrzymywania na w asny koszt magazynu rzeczy zaj tych (§ 23 GVO). Ponadto ponosi on koszty materia ów biurowych z wy czeniem znaków zaj cia (§ 36 GVO).

Z tytu u wydatków na utrzymanie biura i zatrudnienie personelu komornikom w wi kszo ci krajów zwi zkowych przys uguje rekompensata (patrz pkt 3.c poni ej).

105 Do ko ca akapitu za BVerfG DGVZ 2008, 102 (103).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


3. Dochody komornika

Na dochód komornika sk ada si przys uguj ce mu jako urz dnikowi s by publicznej uposa enie, udzia w pobranych op atach, zwrot wydatków i rycza tów oraz – w wi kszo ci krajów zwi zkowych – rekompensata kosztów utrzymania biura.

a) Uposa enie

Jako urz dnik s by publicznej komornik otrzymuje uposa enie zgodnie z ustaw o uposa eniu urz dników danego kraju zwi zkowego. W wi kszo ci krajów zwi zkowych komornicy nale do grupy zaszeregowania A 8 lub A 9 (s ba wymiaru sprawiedliwo ci redniego szczebla). Wysoko uposa enia urz dników nie jest jednolita w ca ych Niemczech. Poni ej przedstawiono wysoko wynagrodzenia urz dników grupy A 8 i A 9 w Nadrenii Pó nocnej-Westfalii od 1 stycznia 2014 r.106.

106 ród o: obwieszczenie Ministerstwa Finansów Nadrenii Pó nocnej-Westfalii, Ministerialblatt für das Land Nordrhein-Westfalen 2013, 353.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Tabela 1. Wynagrodzenie zasadnicze (miesi cznie, w euro)

Grupa zaszere-gowania

Rytm 2-letni Rytm 3-letni Rytm 4-letni Stopie do wiadczenia

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 A 8 2149,17 2210,59 2302,71 2394,86 2486,97 2579,15 2640,56 2701,96 2763,41 2824,82 A 9 2287,10 2347,53 2445,86 2544,19 2642,52 2740,86 2808,43 2876,07 2943,66 3011,26

Od powy szego uposa enia pobierana jest jedynie zaliczka na podatek dochodowy; od uposa enia urz dników nie s odprowadzane sk adki na ubezpieczenie zdrowotne, piel gnacyjne, emerytalne i na wypadek bezrobocia. Wysoko podatku dochodowego uzale niona jest od przynale no ci do jednej z sze ciu klas podatkowych, liczby dzieci, rozliczenia razem z ma onkiem itp. Tabela 2 przedstawia wysoko wynagrodzenia (sk adaj cego si z wynagrodzenia zasadniczego i ogólnego dodatku stanowiskowego) przy za eniu, e urz dnik nie pozostaje w zwi zku ma skim, nale y do I klasy podatkowej, nie ma dzieci oraz nie p aci podatku ko cielnego107.

Tabela 2. Wynagrodzenie komornika nale cego do I klasy podatkowej, niep ac cego podatku ko cielnego

Grupa 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 A 8 brutto 2168,38 2229,80 2321,92 2414,07 2506,18 2598,36 2659,77 2721,17 2782,62 2844,03 A 8 netto 1861,82 1904,78 1968,76 2032,26 2095,26 2157,82 2199,18 2240,36 2281,33 2322,07 A 9 brutto 2370,60 2431,03 2529,36 2627,69 2726,02 2824,36 2891,93 2959,57 3027,16 3094,76 A 9 netto 2002,33 2043,85 2110,97 2177,57 2243,54 2309,00 2353,72 2398,15 2442,26 2486,12 Z otrzymywanej kwoty netto urz dnik musi samodzielnie op aci cz sk adki na prywatne ubezpieczenie zdrowotne. Wysoko sk adki jest uzale niona od wybranej taryfy i wynosi oko o 200–600 euro. Ponadto urz dnikom przys uguje dodatek rodzinny i dodatkowe wynagrodzenie (tzw. Weihnachtsgeld, odpowiadaj ce polskiej „trzynastce”).

107 Obliczone przy wykorzystaniu kalkulatora na stronie http://oeffentlicher-dienst.info/.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


b) Udzia w pobranych op atach

Obok uposa enia urz dnika s by publicznej komornikom przys uguje udzia w pobranych przez nich op atach egzekucyjnych.

Stan prawny do wej cia w ycie reformy federalnej z 2006 r.

Do czasu reformy stosunków mi dzy federacj a krajami zwi zkowymi z 2006 r. podstaw prawn udzia u komornika w pobranych op atach stanowi § 49 ust. 1 Ustawy o uposa eniach urz dników (BBesG) 108 oraz wydane na tej podstawie Rozporz dzenie o wynagrodzeniach urz dników s by publicznej wykonuj cych zadania z zakresu egzekucji (VollstrVergV).109.

Zgodnie z § 1 VollstrVergV pracuj cym w terenie komornikom przys ugiwa udzia w wysoko ci 15% w pobranych przez nich op atach za przeprowadzenie egzekucji. Wynagrodzenie za wykonanie jednego wniosku nie mog o, co do zasady, przekracza kwoty 59,82 euro; wyj tkowo, za zgod w ciwego organu, mo liwe by o przyznanie wy szego wynagrodzenia w sprawach trudnych lub czasoch onnych (§ 2 VollstrVergV). Ponadto w rozporz dzeniu przewidziano roczny limit wynagrodzenia przys uguj cego komornikowi w wysoko ci 2.392,85 euro (§ 9 ust. 1 zd. 1 i 2 VollstrVergV). W razie jego przekroczenia komornik otrzymywa 40% nadwy ki (§ 9 ust. 1 zd. 3 VollstrVergV). Znaczenie wynagrodzenia uzyskiwanego na postawie tej regulacji by o dla komorników – ze wzgl du na limit roczny – niewielkie110.

Okres przej ciowy i nowe regulacje

Po przej ciu kompetencji ustawodawczej w tym zakresie z federacji na kraje zwi zkowe § 49 ust. 1 BBesG oraz VollstrVergV pozosta y w mocy do czasu wydania przez kraje zwi zkowe nowych przepisów111. VollstrVergV obowi zuje nadal w np. Bawarii, Berlinie, Brandenburgii i Nadrenii Pó nocnej-Westfalii. Cz krajów zwi zkowych wyda a w asne przepisy dotycz ce udzia u komornika w pobranych op atach. Jednym z przyj tych rozwi za by o przej cie (z niewielkimi modyfikacjami) VollstrVergV, co nast pi o np. w Hamburgu112 i Saksonii-Anhalt113.

108 Bundesbesoldungsgesetz w brzmieniu obowi zuj cym do 31.8.2006 r., BGBl. 2002 I, 3020. 109 Vollstreckungsvergütungsverordnung z 8.7.1976 r. w brzmieniu z 6.1.2003 r., BGBl. 2003 I, 8. 110 BT-Drucks. 17/1225, 35. 111 Schröder-Kay/Gerlach § 1 GvKostG nb. 16. 112 Verordnung über die Vergütung für Beamtinnen und Beamte im Vollstreckungsdienst (Vollstreckungsvergütungsverordnung – VollstrVergVO) z 25.11.2008 r., Hamburgisches Gesetz- und Verordnungsblatt 2008, 400. 113 Verordnung über die Vergütung für Beamtinnen und Beamte im Vollstreckungsdienst des Landes Sachsen-Anhalt (Vollstreckungsvergütungsverordnung des Landes Sachsen-Anhalt – VollstrVergV LSA) z 22.12.2011 r., Gesetz- und Verordnungsblatt des Landes Sachsen-Anhalt 2011, 887.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Szczególna regulacja (tzw. model motywacyjny) zosta a wprowadzona w Badenii-Wirtembergii i przej ta przez niektóre kraje zwi zkowe.

Model motywacyjny (Badenia-Wirtembergia)

Ministerstwo sprawiedliwo ci Badenii-Wirtembergii zdecydowa o si na nowe unormowanie wynagrodzenia komorników i zast pienie wcze niejszych dwóch róde dochodów komorników, tj. udzia u w pobranych op atach egzekucyjnych i rekompensaty kosztów prowadzenia biura, jednym wynagrodzeniem. Celem tego uregulowania jest zmotywowanie komorników do zwi kszenia wydajno ci oraz uproszczenie dotychczasowego systemu. Dzi ki wprowadzeniu jednolitego wynagrodzenia obliczanego na podstawie pobranych op at egzekucyjnych znikn a konieczno sporz dzania przez komorników szczegó owych wykazów poszczególnych kosztów zwi zanych z utrzymaniem biura oraz ich kontroli przez administracj wymiaru sprawiedliwo ci.

Od 1 stycznia 2011 r. w Badenii-Wirtembergii obowi zuje Rozporz dzenie o wynagrodzeniu komorników (GVVergVO). 114 . Zgodnie z jego § 1 komornikom pracuj cym w terenie przys uguje udzia w pobranych przez nich op atach egzekucyjnych oraz rycza tach za sporz dzenie i wydanie dokumentów w wysoko ci:

– do 20 000 euro w roku – 62%,

– od kwoty przekraczaj cej 20 000 euro do 30 000 euro w roku – 65%,

– od kwoty przekraczaj cej 30 000 euro do 50 000 euro w roku – 70%,

– od kwoty przekraczaj cej 50 000 euro w roku – 50%.

Powy sze wynagrodzenie pokrywa równie koszty utrzymania biura komornika (§ 1 ust. 3 GVVergVO).

Nowy model wynagradzania spotka si z pozytywnym przyj ciem ze strony komorników 115 . Zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwo ci Badenii-Wirtembergii przyniós on oczekiwane pozytywne skutki, które mo na zauwa w statystyce dzia alno ci komorników (patrz pkt C.VI.2.c).

Podobny system zosta wprowadzony w Hesji oraz w Kraju Saary. W Hesji udzia komornika w pobranych op atach egzekucyjnych w latach 2013–2014 wynosi 63%116 . W Kraju Saary komornik otrzymuje 65% pobranych w ci gu roku op at

114 Verordnung des Justizministeriums über die Vergütung der Gerichtsvollzieher (Gerichtsvollzieher-Vergütungsverordnung – GVVergVO) z 3.12.2010 r., Gesetzblatt 2010, 1043. 115 Patrz okólnik Stowarzyszenia Komorników Badenii-Wirtembergii z grudnia 2011 r. 116 Patrz § 1 Rozporz dzenia o wynagrodzeniu komorniczek i komorników, Verordnung über die Vergütung der Gerichtsvollzieherinnen und Gerichtsvollzieher (Gerichtsvollzieher-Vergütungsverordnung – GVVergV) z 7.11.2013 r., Gesetz- und Verordnungsblatt 2013, 645.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


egzekucyjnych i rycza tów za sporz dzenie oraz wydanie dokumentów117. Inne kraje zwi zkowe (np. Nadrenia Pó nocna-Westfalia) rozwa aj wprowadzenie tego modelu wynagradzania komorników.

c) Rekompensata kosztów utrzymania biura

Komornik jest wprawdzie zobowi zany do utrzymywania biura na w asny koszt (patrz pkt C.V.2), niemniej celem pokrycia zwi zanych z tym kosztów przys uguje mu rekompensata. Przed reform z 2006 r. (patrz lit. a powy ej) uprawnienie krajów zwi zkowych do wydawania rozporz dze reguluj cych jej wysoko wynika o z § 49 ust. 3 BBesG. Po jego uchyleniu podstaw prawn stanowi odpowiednie regulacje prawa krajów zwi zkowych (zawarte np. w ustawach o uposa eniu urz dników).

Zgodnie z orzecznictwem s dów administracyjnych118 § 49 ust. 3 BBesG mia na celu jedynie rekompensat typowych kosztów utrzymania biura komornika, a nie przyznanie komornikom dodatkowego wynagrodzenia. Tym samym nie przewidywa on wprawdzie adnego konkretnego modelu zwrotu kosztów, niemniej wysoko rekompensaty z tego tytu u musia a by realistyczna. Typizacja kosztów i ich zrycza towany zwrot jest wprawdzie dopuszczalny, jednak e musi on by oparty na rzeczywistych kosztach rzeczowych i osobowych. Z powy szego wynika, e na podstawie § 49 ust. 3 BBesG wykluczone jest przyj cie ca kowicie fikcyjnych kosztów utrzymania biura komornika jako podstawy rekompensaty z tego tytu u.

Obecnie wszystkie kraje zwi zkowe, z wyj tkiem Badenii-Wirtembergii, Hesji oraz Kraju Saary, w których przyznany komornikom udzia w pobranych op atach egzekucyjnych pokrywa równie koszty prowadzenia biura, uregulowa y wysoko i zasady przyznawania rekompensaty kosztów utrzymania biura komornika w odpowiednich rozporz dzeniach. W ród tych regulacji mo na wyró ni dwa modele: procentowy oraz rycza towo-kwotowy.

Pierwszy z powy szych modeli obowi zuje w Brandenburgii, Bremie, Hamburgu, Dolnej Saksonii, Nadrenii Pó nocnej-Westfalii, Nadrenii-Palatynacie, Szlezwiku-Holsztynie i Turyngii. Zgodnie z nim komornikowi tytu em rekompensaty kosztów prowadzenia biura przys uguje okre lona procentowo cz pobranych op at egzekucyjnych oraz ca kwot pobranych z tytu u rycza tu za sporz dzenie i wydanie dokumentów. Udzia procentowy obowi zuj cy w danym roku jest ustalany na ogó co roku, cz ciowo wstecznie. Ponadto wprowadzono maksymaln wysoko kwoty, która – z zastrze eniem odmiennej decyzji odpowiedniego organu – mo e by pobrana z tytu u wykonania jednego wniosku egzekucyjnego, oraz limit 117 Patrz § 1 Rozporz dzenia o wynagrodzeniu komorników, Verordnung über die Vergütung der Gerichtsvollzieher (Gerichtsvollzieher-Vergütungsverordnung – GVVergVO) z 22.11.2012 r., Amtsblatt 2012, 460. 118 Patrz BVerwG NVwZ 2002, 1505 (1506) oraz NVwZ-RR 2005, 214 z odes aniami do dalszych orzecze .

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


roczny rekompensaty. W razie jego przekroczenia komornikowi przys uguje 50% nadwy ki.

Tabela 3. Zestawienie regulacji dotycz cych udzia u w pobranych op atach egzekucyjnych, który przys uguje komornikowi

Kraj zwi zkowy Udzia procentowy Limit op at za jeden wniosek

(euro)

Limit roczny (euro)

2012 2013 2012 2013

Brandenburgia 52,2 56,4 307 16 500 17 800 Brema 46,6 300 19 900 Hamburg 49,4 300 17 000 Dolna Saksonia 48,2 300 18 378 Nadrenia Pó nocna-Westfalia 44,7 brak 17 950 Nadrenia-Palatynat 43,8 306,78 20 400 Szlezwik-Holsztyn 48 300 16 983 Turyngia 54,9 300 18 500

Drugi model przyj y nast puj ce kraje zwi zkowe: Bawaria, Berlin, Meklemburgia-Pomorze Przednie, Saksonia i Saksonia-Anhalt. Wed ug niego na rekompensat sk ada si rycza t na koszty rzeczowe, rycza t z tytu u zatrudniania personelu oraz zwrot kosztów osobowych.

Rycza t na koszty rzeczowe przys uguje w ustalonej wysoko ci bez konieczno ci przedk adania dowodów ich poniesienia. Jest on okre lony w rozporz dzeniu ministerstwa sprawiedliwo ci danego kraju zwi zkowego i mo e podlega corocznej waloryzacji na podstawie indeksu cen towarów i us ug konsumpcyjnych Federalnego Urz du Statystycznego. Ponadto komornik mo e wnioskowa o jego zwi kszenie o 50, 100 lub 150 euro. Rycza t z tytu u zatrudniania pracowników ma pokrywa koszty po rednie zwi zane z wykonywaniem przez komornika zada pracodawcy. W celu pokrycia kosztów wynikaj cych z zatrudnienia personelu biurowego komornikowi przys uguje zwrot wynikaj cych z tego miesi cznych kosztów do wysoko ci kwoty odpowiadaj cej po owie miesi cznego wynagrodzenia przewidzianego w uk adzie zbiorowym pracowników krajów zwi zkowych dla osoby nale cej do 5. grupy zaszeregowania, wraz z nale nymi sk adkami na ubezpieczenie spo eczne i po ow „trzynastej pensji”. W Bawarii w 2012 r. limit zwrotu miesi cznych kosztów personelu wynosi 1.639,74 euro119. Je eli obci enie komornika przekracza 120% lub jest ni sze ni 80%, maksymalna kwota zwrotu

119 ród o: odpowied Ministerstwa Sprawiedliwo ci i Spraw Konsumenckich Bawarii na zapytanie pos anki parlamentu kraju zwi zkowego, Bayerischer Landtag, Drucksache 16/12859, https://www.bayern.landtag.de/www/ElanTextAblage_WP16/Drucksachen/Schriftliche%20Anfragen/16_0012859.pdf.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


kosztów osobowych podlega zmniejszeniu lub zwi kszeniu o 10% za ka de 10% nadmiernego lub mniejszego obci enia.

Tabela 4. Zestawienie przys uguj cego komornikom rycza tu na koszty rzeczowe i rycza tu z tytu u zatrudniania pracowników

Kraj zwi zkowy

Rycza t na koszty rzeczowe (euro/miesi cznie)

Waloryzacja Rycza t z tytu u zatrudniania pracowników (euro/miesi cznie)

Bawaria 878,02 roczna 50 Berlin 1050,00 roczna 50 Meklemburgia-Pomorze Przednie

850 roczna 50

Saksonia 900 brak brak Saksonia-Anhalt 900 brak 25

Zgodnie z informacjami Ministerstwa Sprawiedliwo ci i Spraw Konsumenckich Bawarii przyznany rycza t na koszty rzeczowe jest w wi kszo ci przypadków wystarczaj cy, albowiem wnioski o jego podwy szenie nale do rzadko ci120.

Powy szy model jest krytykowany ze wzgl du na znaczne obowi zki dokumentacyjne komornika i zbiurokratyzowanie.

d) Wydatki i rycza ty

Tytu em rekompensaty za nak ady powsta e przy realizacji wniosków egzekucyjnych do dyspozycji komornika pozostaj pobrane przez niego kwoty z tytu u wydatków i rycza tów wskazanych pod nr 701–714 wykazu kosztów GvKostG (patrz pkt D.III.3.d). Je eli ich pobranie jest z przyczyn niezawinionych przez komornika niemo liwe, wówczas s one mu zwracane z kasy kraju zwi zkowego, z wy czeniem rycza tu za przejazdy (nr 711 wykazu kosztów GvKostG) oraz kosztów podró y (nr 712 wykazu kosztów GvKostG), § 7 ust. 3 GVO. W odniesieniu do ich zwrotu w razie zwolnienia wnioskodawcy od kosztów s dowych patrz pkt D.III.5.b.

Na wniosek komornika organ nadzoru mo e przyzna mu dotacj na poczet kosztów podró y, je eli pobrane w ci gu kwarta u koszty podró y oraz rycza ty za przejazdy nie pokrywaj rzeczywistych kosztów wszystkich koniecznych podró y i wyj

bowych, a komornik prowadzi odpowiedni wykaz wyj i podró y (§ 9 GVO). 120 ród o: odpowied Ministerstwa Sprawiedliwo ci i Spraw Konsumenckich Bawarii na zapytanie pos anki parlamentu kraju zwi zkowego, Bayerischer Landtag, Drucksache 16/12859, https://www.bayern.landtag.de/www/ElanTextAblage_WP16/Drucksachen/Schriftliche%20Anfragen/16_0012859.pdf.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


4. Stosunek do wnioskodawcy

Komornik przeprowadza post powanie egzekucyjne na zlecenie wierzyciela (§ 753 ZPO). Wierzyciel decyduje o jego wszcz ciu, zawieszeniu lub zako czeniu. W tym zakresie komornik musi przestrzega jego polece (patrz np. § 72 ust. 2 zd. 3 GVGA odno nie do uchylenia zaj cia na danie wierzyciela). Ponadto wierzyciel decyduje o tym, do jakich przedmiotów lub praw skierowana jest egzekucja.

Wprawdzie post powanie egzekucyjne jest wszczynane na jego wniosek121, niemniej wierzyciel nie jest upowa niony do udzielania komornikowi polece dotycz cych przebiegu egzekucji. Komornik uwzgl dnia jego wskazówki, je eli nie s one sprzeczne z ustaw lub przepisami s bowymi122, co zosta o wyra nie uregulowane w § 31 ust. 2 GVGA. Ponadto szczególne yczenia wierzyciela dotycz ce sposobu przeprowadzenia egzekucji podlegaj uwzgl dnieniu przez komornika tylko wtedy, je eli nie prowadzi to do powstania dodatkowych kosztów lub trudno ci oraz nie ma negatywnego wp ywu na osi gni cie celu egzekucji (§ 31 ust. 2 GVGA).

Je eli spe nione zosta y przes anki post powania egzekucyjnego, komornik jest zobowi zany do wykonania wniosku i nie mo e odmówi wszcz cia egzekucji, np. z powodu niewielkiej wysoko ci egzekwowanego wiadczenia, sprzeczno ci wszcz cia egzekucji z dobrymi obyczajami czy te ryzyka powstania kosztów egzekucyjnych przekraczaj cych dochodzone roszczenie 123 . W odniesieniu do wniosków o egzekucj wobec d nika nieposiadaj cego maj tku GVGA przewiduje szczególny sposób post powania. Zgodnie z § 32 ust. 1 zd. 1 i 2 GVGA, je eli wierzyciel z wniosek wy cznie o dokonanie zaj cia ruchomo ci d nika, a komornik ma uzasadnione podstawy do przyj cia, e egzekucja b dzie bezskuteczna, wówczas odsy a on niezw ocznie tytu egzekucyjny wierzycielowi wraz z odpowiednim za wiadczeniem oraz informacj , i w celu unikni cia zb dnych kosztów uznaje on wniosek za cofni ty. Przyj cie, e egzekucja b dzie bezskuteczna, jest uzasadnione np. w sytuacji, w której w ci gu ostatnich trzech miesi cy komornik bezskutecznie próbowa dokona zaj cia ruchomo ci d nika, lub je eli d nik z wykaz maj tku, z którego wynika, i nie dysponuje on przedmiotami podlegaj cymi zaj ciu (§ 32 ust. 1 zd. 4 GVGA). Wyj tek od powy szego zachodzi, je eli z okoliczno ci sprawy wynika, e dokonanie zaj cia odpowiada yczeniu wierzyciela (np. w celu przerwania biegu przedawnienia), lub je eli ustalenie trzeciod ników le y w interesie wierzyciela (§ 32 ust. 2 GVGA). Ponadto wniosek podlega wykonaniu, je eli wierzyciel – mimo informacji o oczekiwanej bezskuteczno ci egzekucji – nie zgadza si z jego zwrotem i da przeprowadzenia egzekucji z ruchomo ci124. Tym samym komornik mo e odmówi 121 Tak nale y rozumie u yte w § 753 ZPO poj cie „zlecenie”, patrz Brox/Walker nb. 12 i Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 25 nb. 45. 122 Patrz RG RGZ 161, 109 (115). 123 Schuschke/Walker/Walker § 753 ZPO nb. 10 i Musielak/Lackmann § 753 ZPO nb. 13. 124 AG Freudenstadt DGVZ 1988, 124; Zöller/Stöber § 753 ZPO nb. 14.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


wykonania wniosku egzekucyjnego tylko w wyj tkowych sytuacjach, je eli wierzyciel nie ma adnego prawnie chronionego interesu w egzekucji przeciwko d nikowi, który na pewno nie posiada maj tku. Zgodnie z orzecznictwem komornik mo e np. odmówi wykonania wniosku o zaj cie ruchomo ci przez przeszukanie odzie y

nika i przedmiotów, które ma on przy sobie, je eli jedynym oczekiwanym skutkiem jest skompromitowanie d nika125. Co do skutków zwrotu wniosku z punktu widzenia kosztów egzekucji patrz pkt D.III.3.b .

VI. Praktyka i informacje statystyczne

1. Dzia alno komorników w praktyce

W jednej z najbardziej znanych publikacji dotycz cej egzekucji roszcze skierowanej do praktyków zlecenie egzekucji komornikowi, a tym samym wybór egzekucji z ruchomo ci, jest przedstawiane wprawdzie jako jeden z najszybszych trybów egzekucji, niemniej obarczony znaczn wad : Ze wzgl du na nadmierne obci enie komorników (patrz te pkt 2.b i c poni ej) tok post powania mo e by powolny126. Pomi dzy z eniem wniosku a prób egzekucji mo e up yn od trzech do dziesi ciu miesi cy, w niektórych krajach zwi zkowych nawet wi cej. Za szybsze i bardziej skuteczne uwa ane jest zaj cie wierzytelno ci. Zgodnie z informacjami organów nadzoru prowadzone przez komornika post powania egzekucyjne trwaj od miesi ca do siedmiu miesi cy127.

Skuteczno dzia komorników bywa kwestionowana w literaturze128. Jako jedno ze róde ich niewystarczaj cej efektywno ci wskazywany jest obowi zuj cy model ich kszta cenia 129 . Droga do zawodu komornika stanowi jedynie obszerne doskonalenie zawodowe, co skutkuje jednym z najni szym poziomów wykszta cenia i kompetencji komorników w Unii Europejskiej130.

Sami komornicy zwracaj uwag na ich nadmierne obci enie131. Ponadto w latach 1999–2009 kwota ci gni tych nale no ci spad a wprawdzie o 10,9%, jednak e ich zdaniem wynika to przynajmniej w cz ci z dramatycznego spadku liczby wniosków o wszcz cie post powania egzekucyjnego przez komorników: w 1999 r. z ono

125 LG Karlsruhe DGVZ 1988, 43; AG Passau DGVZ 1974, 190. 126 Schmittmann/David nb. 186. 127 BT-Drucks. 17/1225, 34. 128 Goebel DGVZ 2011, 8. 129 Pilz DGVZ 2014, 29 (38). 130 Pilz DGVZ 2014, 29 (38) z powo aniem na informacje DGVB. 131 Gallo/Heinze DGVZ 2011, 97.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


9 474 269 wniosków, w 2009 r. ju tylko 6 432 821132. Dane dotycz ce dzia alno ci komorników w latach 2011 i 2012 wskazuj , e liczba wniosków egzekucyjnych kierowanych do komorników nadal maleje (patrz pkt 2.a poni ej). Jako przyczyn tego spadku komornicy wskazuj wzrost liczby post powa upad ciowych oraz konkurencj ze strony firm windykacyjnych133.

Z punktu widzenia bud etu pa stwa dzia alno komorników jest deficytowa, op aty egzekucyjne bowiem nie pokrywaj jej kosztów. Tym samym konieczne jest subwencjonowanie dzia alno ci komorników w Niemczech kwot w wysoko ci oko o 198 milionów euro rocznie134.

2. Informacje statystyczne

a) Sytuacja personalna i dzia alno komorników w Niemczech

W tabeli 5 przedstawiono informacje statystyczne dotycz ce sytuacji personalnej i dzia alno ci komorników w latach 2011 i 2012135.

Tabela 5. Informacje statystyczne dotycz ce sytuacji personalnej i dzia alno ci komorników w latach 2011 i 2012.

132 Gallo/Heinze DGVZ 2011, 97 (98). 133 Gallo/Heinze DGVZ 2011, 97 (98 i n.). 134 BT-Drucks. 17/1225, 2. 135 ród o: DGVZ 2013, 23 i 2014, 27, na podstawie danych administracji wymiaru sprawiedliwo ci krajów zwi zkowych lub OLG. W powy szej tabeli przedstawiono jedynie wybrane dane.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Kraj zwi zkowy

Liczba komorników* Liczba wniosków**

Kwota wyegzekwowanych nale no ci*** cznie czy ni Kobiety

2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011

Badenia- Wirtembergia

516,68 529,10 364 369 196 200 829 288 867 131 196 504 610,52 201 580 204,25

Bawaria 689,77 707,49 462 473 272 279 854 949 898 216 212 568 613,31 218 190 901,38 Berlin 267,00 261,00 124 125 143 136 308 159 322 407 46 489 925,35 45 225 673,53 Brandenburgia 135,88 136,00 76 79 60 57 149 889 159 150 32 494 493,01 32 949 494,37 Brema 31,75 31,75 22 22 10 10 49 330 51 696 6 985 686,26 7 658 242,32 Hamburg 99,00 97,00 62 61 37 36 126 596 127 443 22 124 132,59 22 647 981,47 Hesja 325,88 326,09 223 229 113 114 409 087 434 456 98 072 797,09 96 462 267,21 Meklemburgia-Pomorze Przednie

81,00 80,00 34 36 47 44 113 354 114 908 22 460 270,76 21 588 168,61

Dolna Saksonia 394,96 397,75 307 312 93 93 513 124 551 403 106 605 135,22 109 410 759,80 Nadrenia Pó nocna-Westfalia

1 011,98 1 042,80 616 769 463 343 1 371 390 1 413 365 290 928 391,01 305 002 873,96

Nadrenia-Palatynat

194,44 200,65 168 173 27 27,97 297 491 311 969 64 651 322,92 67 834 791,88

Kraj Saary 62,00 62,00 45 45 17 17 69 257 72 389 14 717 731,08 14 770 427,06 Saksonia 209,04 207,65 131 131 82 83 278 174 287 871 42 109 196,25 44 999 897,80 Saksonia-Anhalt

144,75 147,75 88 88 57 60 173 390 181 979 27 693 630,92 270 748 311,67

Szlezwik- 148,70 149,70 101 104 49 50 190 822 201 535 37 672 477,15 38 130 031,05

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Holsztyn Turyngia 112,78 121,17 48 53 66 69 131 087 137 116 24 073 755,24 25 057 292,53 Niemcy 4 425,61 4 498,22 2 871 3 069 1 732 1 618,97 5 865 387 6 133 034 1 246 152 168,68 1 279 257 318,89

Obja nienia:

* W przeliczeniu na pe ny etat.

** Wnioski egzekucyjne i inne wnioski (bez wniosków o dor czenie dokumentów, odebranie przyrzeczenia czy dokonanie wst pnego zaj cia).

*** Suma nale no ci wyegzekwowanych na rzecz stron obejmuje tylko te kwoty, które zosta y pobrane przez komornika i przekazane wierzycielowi. Na jej wielokrotno mo na oszacowa kwoty, które zosta y zap acone wierzycielowi przez d nika lub trzeciod nika w zwi zku ze wszcz ciem post powania egzekucyjnego.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Na podstawie powy szych danych mo liwe jest okre lenie, ilu mieszka ców danego kraju zwi zkowego lub Niemiec przypada o na jednego komornika w 2012 r.

Tabela 6. Liczba ludno ci przypadaj ca na komornika w 2012 r.

Kraj zwi zkowy Liczba komorników Liczba

ludno ci*

Liczba ludno ci na komornika

(w zaokr gleniu) Badenia-Wirtembergia 516,68 10 569 111 20 456

Bawaria 689,77 12 519 571 18 150 Berlin 267,00 3 375 222 12 641

Brandenburgia 135,88 2 449 511 18 027 Brema 31,75 654 774 20 623

Hamburg 99,00 1 734 272 17 518 Hesja 325,88 6 016 481 18 462

Meklemburgia-Pomorze Przednie

81,00 1 600 327 19 757

Dolna Saksonia 394,96 7 778 995 19 696 Nadrenia Pó nocna-

Westfalia 1 011,98 17 554 329 17 347

Nadrenia-Palatynat 194,44 3 990 278 20 522 Saara 62,00 994 287 16 037

Saksonia 209,04 4 050 204 19 375 Saksonia-Anhalt 144,75 2 259 393 15 609

Szlezwik-Holsztyn 148,70 2 806 531 18 874 Turyngia 112,78 2 170 460 19 245 Niemcy 4 425,61 80 523 746 18 195

* ród o: „Statistik-Portal” Federalnego Urz du Statystycznego, liczba ludno ci na podstawie „Cenzusu 2011”.

Na podstawie powy szych danych mo liwe jest równie ustalenie, ile wniosków egzekucyjnych przypada o na jednego komornika w 2012 r. oraz jak kwot ci gn w tym roku przeci tny komornik.

Tabela 7. Dane dotycz ce pracy komorników 2012 r.

Kraj zwi zkowy Liczba

komorników

Liczba wniosków o egzekucj na

komornika (w zaokr gleniu)

Kwota ci gni tych

nale no ci na komornika (euro, w zaokr gleniu)

Badenia-Wirtembergia 516,68 1605 380 322 Bawaria 689,77 1239 308 173 Berlin 267,00 1154 174 120

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Brandenburgia 135,88 1103 239 141 Brema 31,75 1554 220 022

Hamburg 99,00 1279 223 476 Hesja 325,88 1255 300 948

Meklemburgia-Pomorze Przednie

81,00 1399 277 287

Dolna Saksonia 394,96 1299 269 914 Nadrenia Pó nocna-

Westfalia 1 011,98 1355 287 484

Nadrenia-Palatynat 194,44 1530 332 500 Kraj Saary 62,00 1117 237 383 Saksonia 209,04 1331 201 441

Saksonia-Anhalt 144,75 1198 191 320 Szlezwik-Holsztyn 148,70 1283 253 346

Turyngia 112,78 1162 213 458 Niemcy 4 425,61 1325 281 577

b) Sytuacja komorników w Nadrenii Pó nocnej-Westfalii

Informacje dotycz ce wyników pracy komorników w Nadrenii Pó nocnej-Westfalii s publikowane przez Ministerstwo Sprawiedliwo ci tego kraju zwi zkowego. Poni ej przedstawiono wybrane dane dotycz ce lat 2012 i 2011136.

Tabela 8. Dane dotycz ce pracy komorników w Nadrenii Pó nocnej-Westfalii w latach 2011 i 2012

2011 2012 Liczba komorników 1042 1011 Obci enie w % 109% 108% Kwota wyegzekwowanych nale no ci – cznie 305 002 874 290 928 391 – w przeliczeniu na komornika 292 709 287 763 Wnioski egzekucyjne 1 413 365 1 371 390

W 2012 r. obci enie komornika w Nadrenii Pó nocnej-Westfalii wynosi o 109%. Jednak e jest ono obliczane wed ug klucza ustalonego w 1965 r., który do dnia dzisiejszego podlega jedynie niewielkim modyfikacjom, a ponadto nie obejmuje czynno ci, które zosta y przekazane komornikowi na podstawie ostatniej nowelizacji

136 ród o: Ministerstwo Sprawiedliwo ci Nadrenii Pó nocnej-Westfalii, http://www.justiz.nrw.de/WebPortal/Gerichte_Behoerden/zahlen_fakten/statistiken/justizgeschaeftsstatistik/gerichtsvollzieher/index.php. W powy szej tabeli przedstawiono jedynie wybrane dane.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


ZPO (patrz pkt A.II.2)137 . Z tego powodu jego przydatno jest kwestionowana, a rzeczywiste obci enie komorników uznawane za wy sze.

c) Sytuacja komorników w Badenii-Wirtembergii

Od 1 stycznia 2011 r. w Badenii-Wirtembergii obowi zuje nowy model wynagradzania komorników (patrz pkt V.3.b). Zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwo ci tego kraju zwi zkowego informacje statystyczne dotycz ce dzia alno ci komorników potwierdzaj jego pozytywny wp yw na skuteczno egzekucji 138. Ze sprawozdania z dzia alno ci komorników w 2011 r. wynika, e:

– kwota wyegzekwowanych nale no ci wzros a o 11,5 milionów euro do 201,6 milionów, tj. o 6%;

– liczba wniosków egzekucyjnych spad a o 3,1%;

– powy szy wynik zosta osi gni ty przez mniejsz liczb komorników: 529 w porównaniu do 540 w 2010 r.;

– obci enie komornika wynosi o rednio 117,9%;

– ka dy z komorników móg zatrzyma rednio 64% pobranych op at egzekucyjnych;

– deficyt finansowy w bud ecie kraju zwi zkowego zosta w tym zakresie zredukowany.

Ponadto z porównania kwot ci gni tych przez komorników w poszczególnych krajach zwi zkowych wynika, e komornicy w Badenii-Wirtembergii w 2012 r. wyegzekwowali najwy sz kwot nale no ci w przeliczeniu na komornika (patrz pkt 2.a powy ej).

VII. Propozycje zmiany statusu komornika

1. Projekt „prywatyzacji” dzia alno ci komorników

W 2007 r. kraje zwi zkowe Dolna Saksonia, Badenia-Wirtembergia, Hesja i Meklemburgia-Pomorze Przednie wnios y pod obrady Bundesrat, izby federalnej niemieckiego parlamentu, projekt ustawy reformuj cej status komorników 139 . Jej 137 ród o: sprawozdanie Ministerstwa Sprawiedliwo ci Nadrenii Pó nocnej-Westfalii z 28.5.2014 r., Landtag Nordrhein-Westfallen, Vorlage 16/1928, http://www.landtag.nrw.de/portal/WWW/dokumentenarchiv/Dokument/MMV16-1928.pdf. 138 Patrz informacja prasowa Ministerstwa Sprawiedliwo ci Badenii-Wirtembergii z 31.5.2012 r. (http://www.jum.baden-wuerttemberg.de/pb/,Lde/2008231/?LISTPAGE=2008832) oraz z 22.8.2012 r. (http://www.jum.baden-wuerttemberg.de/pb/,Lde/2008451/?LISTPAGE=2008832). 139 Projekt ustawy z 20.6.2007 r., BT-Drucks. 15/5727.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


ównym celem by a „prywatyzacja” dzia alno ci komorników, tj. zniesienie systemu komorników b cych urz dnikami s by publicznej i przekazanie zada w zakresie egzekucji podmiotom prywatnym dzia aj cym na w asny rachunek. Komornicy mieliby uzyska status zbli ony do wolnego zawodu. Ponadto, zgodnie z projektem ustawy, wierzyciel móg by wybra komornika spo ród komorników dzia aj cych na obszarze

ciwo ci danego s du krajowego (LG, odpowiednik polskiego s du okr gowego), co mia oby doprowadzi do powstania konkurencji mi dzy komornikami, a tym samym do zwi kszenia ich skuteczno ci. Nadzór nad komornikami mia yby sprawowa nowo powo ane izby komornicze. W zwi zku z utrat statusu urz dnika

by publicznej przez komorników kraje zwi zkowe nie ponosi yby odpowiedzialno ci odszkodowawczej za ich dzia ania lub zaniechania (patrz pkt C.III.5). Podmiotem odpowiedzialnym by by komornik, który mia jednocze nie zosta zobowi zany do zawarcia umowy ubezpieczenia od odpowiedzialno ci odszkodowawczej.

W zwi zku w powy szymi zmianami i celem umo liwienia komornikom pokrycia kosztów ich dzia alno ci konieczne by oby podniesienie op at egzekucyjnych. W ocenie wnioskodawców reformy koszty egzekucyjne wzros yby oko o 3,13 razy.

Dopuszczalno przekazania wykonywania zada w post powaniu egzekucyjnym podmiotom prywatnym by a kwestionowana ze wzgl du na art. 33 ust. 4 Ustawy Zasadniczej (patrz pkt C.III.3) 140 . W zwi zku z powy szym wymienione kraje zwi zkowe zaproponowa y zmian Ustawy Zasadniczej przez wprowadzenie nowego art. 98a, zgodnie z którym egzekucja orzecze s dowych oraz wykonywanie innych zada komornika mog w drodze ustawy zosta przekazane osobom, które nie nale do s by publicznej141.

Podczas obrad w 2007 r. projekt zmiany statusu komorników nie uzyska poparcia rz du federalnego, w jego ocenie bowiem wykonywanie zada w post powaniu egzekucyjnym musi – ze wzgl du na ochron praw podstawowych obywateli – nale do kompetencji urz dników s by publicznej142 . Ponadto przyj cie tego projektu skutkowa oby znacznym wzrostem kosztów post powania egzekucyjnego. Projekt nie by przedmiotem dalszych obrad, a w 2009 r. koniec kadencji parlamentu i obowi zuj ca zasada dyskontynuacji doprowadzi y do zamkni cia prac nad nim.

W 2010 r. te same kraje zwi zkowe ponownie wnios y projekt zmiany Ustawy Zasadniczej143 i projekt Ustawy o statusie komorników144. Tym razem stanowisko rz du federalnego by o przychylne 145 . Niemniej tak e i ten projekt nie uzyska 140 Tak Gaul ZZP 2011, 271 (282 i n.), którego zdaniem nawet wprowadzenie art. 98a Ustawy Zasadniczej by oby niewystarczaj ce. 141 Projekt ustawy z 1.3.2007 r., BR-Drucks. 149/07. 142 Za cznik nr 2 do projektu ustawy z 20.6.2007 r., BT-Drucks. 15/5727, 110. 143 Projekt ustawy z 3.2.2010 r., BR-Drucks. 48/10. 144 Projekt ustawy z 24.3.2010 r., BT-Drucks. 17/1225. 145 Za cznik nr 2 do projektu ustawy z 24.3.2010 r., BT-Drucks. 17/1225, 109.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


wymaganego poparcia w parlamencie i prace nad nim zosta y zako czone wraz z zako czeniem kadencji parlamentu w 2013 r. Ze wzgl du na brak wystarczaj cego poparcia dla proponowanej reformy nie nale y spodziewa si zmiany statusu komorników w najbli szej przysz ci146.

Powy sze plany spotka y si z niezbyt przychylnym przyj ciem w pi miennictwie. Jedynie kilku autorów, m.in. Hess, opowiedzia o si za przekazaniem wykonywania zada komorników podmiotom prywatnym147.

W nauce kwestionowano przede wszystkim konieczno przekazania zada w post powaniu egzekucyjnym podmiotom prywatnym i postulowano reform istniej cego systemu bez pozbawiania komorników statusu urz dników s by publicznej148. Ponadto wskazywano na negatywne do wiadczenia z obowi zuj cym do 1900 r. systemem „wolnych” komorników (patrz pkt C.III.1) i zagro enia wynikaj ce z utraty neutralno ci przez komornika149. Niektórzy autorzy kwestionuj tak e za enie, e przekazanie tych zada podmiotom prywatnym prowadzi do zwi kszenia skuteczno ci egzekucji 150 . Ponadto za trudne do zaakceptowania uznawano zniesienie odpowiedzialno ci pa stwa za dzia ania i zaniechania komorników 151 oraz ryzyko dla d nika, wynikaj ce np. z wielokrotnego przeszukania jego mieszkania przez kilku konkuruj cych ze sob komorników152.

2. Projekt liberalizacji systemu rewirów komorniczych

W zwi zku z niepowodzeniem projektu zmiany statusu komorników Ministerstwo Sprawiedliwo ci Badenii-Wirtembergii w lipcu 2010 r. opracowa o projekt reformy post powania egzekucyjnego stanowi cy rozwi zanie po rednie pomi dzy obecnym systemem a „prywatyzacj ” dzia alno ci komorników. Jego celem by o umo liwienie konkurencji mi dzy komornikami. Zgodnie z t propozycj zmianie mia yby ulec przepisy GVO reguluj ce tzw. system komorników rewirowych (patrz pkt C.III.2).

ciwo komorników przy danym s dzie rejonowym mia aby obejmowa ca y obszar w ciwo ci tego s du, a wnioskodawca móg by wybra komornika, do którego skieruje wniosek o egzekucj . Tym samym komornicy przy danym s dzie rejonowym konkurowaliby mi dzy sob .

146 Pilz DGVZ 2014, 29 (36 i n.). 147 Hess JZ 2009, 662 (666); szczegó owa analiza w Hess, Gutachten, 33 i n. 148 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 1 nb. 24. 149 Nesemann ZZP 2006, 87 (93 i n.); Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 1 nb. 25; Schönrock DGVZ 2011, 57 (63). 150 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 1 nb. 25. 151 Gaul ZZP 2011, 271 (295). 152 Gaul ZZP 2011, 271 (313).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Powy sza propozycja spotka a si z pozytywnym przyj ciem ze strony adwokatów153. Stanowisko doktryny i komorników by o bardziej krytyczne. Przede wszystkim zwracano uwag na ryzyko koncentracji znacznej liczby wniosków u poszczególnych komorników (w tym dzia aj cych wspólnie w ramach jednego biura) i spadek liczby wniosków sk adanych u tych komorników, którzy s mniej surowi wobec d nika lub mniej dyspozycyjni (np. ze wzgl du na prac w niepe nym wymiarze czasu pracy), a tym samym zagro enie niezale no ci komorników154. Wprowadzenie konkurencji mi dzy komornikami skutkowa oby zagro eniem praw d nika 155 . Poza tym, zdaniem niektórych autorów, projekt narusza konstytucyjn zasad finansowania urz dników s by publicznej, zgodnie z któr musz oni dysponowa wynagrodzeniem zapewniaj cym im bezpiecze stwo prawne i finansowe, gwarantuj cym ich niezale no oraz standard ycia odpowiadaj cy piastowanemu urz dowi 156 . Problemy z koordynacj zbiegu dzia alno ci kilku komorników stanowi yby zagro enie nie tylko dla d nika, lecz tak e – przez zmniejszenie efektywno ci egzekucji – dla wierzyciela157.

Ministerstwo Sprawiedliwo ci Badenii-Wirtembergii zrezygnowa o z powy szego projektu i zdecydowa o si na reform systemu wynagradzania komorników (patrz pkt V.3.b powy ej).

153 Patrz stanowisko Stowarzyszenia Adwokatów Badenii-Wirtembergii (Anwaltsverband Baden-Württemberg im Deutschen AnwaltVerein e.V.) z 20.9.2009 r. 154 Schilken DGVZ 2011, 1 (7); Schönrock DGVZ 2011, 57 (64 i n); podobnie Gaul ZZP 2011, 271 (315). 155 Schilken DGVZ 2011, 1 (6 i n.); podobnie Gaul ZZP 2011, 271 (315). 156 Schönrock DGVZ 2011, 57 (64). 157 Schilken DGVZ 2011, 1 (6).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

D. Koszty post powania egzekucyjnego 44

D. Koszty post powania egzekucyjnego

I. Wprowadzenie

W odniesieniu do kosztów post powania egzekucyjnego w Niemczech wyró nia si trzy kategorie zagadnie : (1) zasady zwrotu kosztów post powania egzekucyjnego mi dzy stronami, (2) odpowiedzialno stron post powania egzekucyjnego za koszty i wydatki w post powaniu egzekucyjnym wobec pa stwa oraz (3) odpowiedzialno stron post powania egzekucyjnego wobec ich pe nomocników procesowych 158 . Ostatnia kwestia nie jest przedmiotem niniejszego opracowania.

II. Zasady zwrotu kosztów post powania egzekucyjnego mi dzy stronami

1. Kwestie wst pne

Koszty post powania egzekucyjnego nie nale do kosztów post powania rozpoznawczego i nie s obj te rozstrzygni ciem o kosztach procesu159. Tym samym konieczna jest szczególna regulacja ich zwrotu. Zgodnie z § 788 ust. 1 zd. 1 ZPO

nik ponosi koszty egzekucji, je eli by y one niezb dne w rozumieniu § 91 ZPO. Przepis § 788 ust. 1 ZPO ma charakter normy ogólnej, odst pstwa od niej przewiduje § 788 ust. 3 i 4 ZPO (patrz pkt 4 poni ej).

W szczególnych sytuacjach zwrot kosztów post powania egzekucyjnego mo e przys ugiwa d nikowi od wierzyciela, np. je eli wierzyciel z wniosek o przeprowadzenie niedopuszczalnych lub nieuzasadnionych czynno ci egzekucyjnych i d nik by zmuszony do podj cia obrony przed nimi160.

2. Zakres obowi zku zwrotu kosztów na podstawie § 788 ust. 1 ZPO

Na podstawie § 788 ust. 1 ZPO zwrotowi podlegaj koszty, które spe niaj ce cznie nast puj ce dwa warunki161: po pierwsze maj one charakter kosztów egzekucji oraz

niezb dne w rozumieniu § 91 ZPO.

158 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 46 nb. 1. 159 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 46 nb. 6. 160 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 46 nb. 8. 161 BGH NJW 2005, 2460 (2461).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


a) Koszty egzekucji

Zwrotowi na podstawie § 788 ust. 1 ZPO podlegaj tylko te koszty, które zosta y poniesione bezpo rednio w celu przygotowania lub przeprowadzenia egzekucji; nie

natomiast zwracane te koszty, których zwi zek z egzekucj jest jedynie po redni162. Kosztami egzekucji nie s równie koszty dzia , które nie mia y na celu doprowadzenia do zaspokojenia egzekwowanego roszczenia163.

b) Konieczne koszty

Zwrotowi podlegaj jedynie konieczne koszty egzekucji w rozumieniu § 91 ZPO, tzn. koszty, które by y niezb dne do celowego dochodzenia praw i obrony. Zgodnie z orzecznictwem Federalnego Trybuna u Sprawiedliwo ci do niezb dnych nale y zaliczy te koszty, które ponosz ca je osoba przy rozs dnej ocenie sytuacji w chwili ich wydatkowania mog a obiektywnie uzna za niezb dne164.

Do niezb dnych kosztów nie zalicza si kosztów niedopuszczalnej, bezcelowej czy przedwczesnej egzekucj 165 . Koszty egzekucji niedopuszczalnej, bezcelowej lub przedwczesnej ponosi wierzyciel166. Egzekucja jest przedwczesna, je eli wierzyciel nie zakre li d nikowi terminu na dobrowolne spe nienie wiadczenia lub wszcz egzekucj przed jego up ywem. 167 W odniesieniu do wiadcze pieni nych do zakre lonego terminu na dobrowolne spe nienie wiadczenia wierzyciel powinien doliczy czas konieczny na przelew i zaksi gowanie nale no ci na jego koncie.

Dobrowolne spe nienie wiadczenia przez d nika po wszcz ciu post powania egzekucyjnego nie oznacza, i d nik nie jest zobowi zany do zwrotu kosztów168. Spe nienie wiadczenia nie oznacza, e poniesione przez wierzyciela koszty nie by y konieczne. Przyk adowo, je eli wierzyciel z y wniosek o egzekucj wiadczenia pieni nego po up ywie terminu na jego dobrowolne spe nienie i czasu koniecznego na dokonanie przelewu, a komornik podejmie prób zaj cia ruchomo ci, wówczas koszty zaj cia s uznawane za niezb dne, nawet je eli d nik jeszcze przed prób zaj cia zleci przelew nale no ci, albowiem w chwili z enia wniosku egzekucyjnego (tj. w chwili powstania obowi zku zap aty kosztów) wierzyciel móg uzna te koszty

162 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 46 nb. 11 z dalszymi odes aniami. 163 BGH NJW 2005, 2460 (2461). 164 Patrz ostatnio BGH NJW 2012, 3789 (3790) z odes aniami do wcze niejszego orzecznictwa. 165 Musielak/Lackmann § 788 ZPO nb. 7 oraz Kindl/Meller-Hannich/Wolf/Kessel § 788 ZPO nb. 13. 166 Schmittmann/David nb. 220. 167 Do ko ca akapitu za Musielak/Lackmann § 788 ZPO nb. 7 oraz Kindl/Meller-Hannich/Wolf/Kessel § 788 ZPO nb. 13. 168 KG NJW-RR 1987, 192; Schmittmann/David nb. 220.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


za niezb dne; rozstrzygni cie o kosztach by oby odmienne, gdyby w chwili sk adania wniosku wierzyciel wiedzia o zleconym przez d nika przelewie169.

3. Egzekucja obowi zku zwrotu kosztów

a) Egzekucja razem z roszczeniem

Koszty post powania egzekucyjnego s egzekwowane razem z roszczeniem (§ 788 ust. 1 zd. 1 ZPO). W tej sytuacji wierzyciel przedk ada organowi egzekucyjnemu kalkulacj kosztów i zgodnie z § 104 ust. 2 ZPO jest zobowi zany j uprawdopodobni 170. Organ egzekucyjny bada, czy wskazane koszty s kosztami egzekucji i czy by y niezb dne, a tak e sprawdza kalkulacj pod wzgl dem rachunkowym. W tym celu mo e on wezwa wierzyciela do przed enia dok adnego wykazu kosztów i dowodów ich poniesienia. Przyk adowo, formularz wniosku o wydanie postanowienia o zaj ciu wierzytelno ci d nika wobec trzeciod nika umo liwia wnioskowanie (przez zakre lenie odpowiednich kratek) o obj cie zaj ciem np. dotychczasowych kosztów egzekucyjnych na podstawie za czonego wykazu kosztów lub kosztów ustalonych na podstawie § 788 ust. 2 ZPO (patrz lit. b poni ej).

Je eli organ egzekucyjny uzna, e koszty wykazane przez wierzyciela w przed onej kalkulacji nie spe niaj wymienionych przes anek (patrz pkt 2 powy ej), wówczas nie s one ci gane wraz z roszczeniem. Kalkulacja kosztów sporz dzona przez komornika podlega zaskar eniu w drodze skargi na sposób egzekucji (patrz pkt E.III.1), s du egzekucyjnego – w drodze natychmiastowego za alenia (patrz pkt E.III.2).

b) Odr bne ustalenie kosztów egzekucji

Niezale nie od opisanego powy ej sposobu dochodzenia kosztów wierzyciel mo e wnie o ich odr bne ustalenie i egzekwowa je na podstawie tego rozstrzygni cia (§ 788 ust. 2 ZPO). Odr bne ustalenie kosztów jest konieczne tak e wtedy, gdy wyj tkowo przys uguj one d nikowi (patrz pkt 1 powy ej).

enie wniosku o odr bne ustalenie kosztów mo e by z punktu widzenia wierzyciela celowe, je eli jego roszczenie o zwrot kosztów nie zosta o zaspokojone w drodze wnioskowanej czynno ci egzekucyjnej i chce on unikn problemów z wykazaniem kosztów tej czynno ci w razie pó niejszego kontynuowania egzekucji171.

169 LG Münster NJW-RR 1988, 128. 170 Do ko ca akapitu za Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 46 nb. 24. 171 Schmittmann/David nb. 221.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Dla odr bnego ustalenia kosztów w ciwy jest s d egzekucyjny, w którego okr gu dana czynno egzekucyjna zosta a podj ta, a w razie zako czenia post powania egzekucyjnego – s d, w którego okr gu podj to ostatni czynno egzekucyjn (§ 788 ust. 2 zd. 1 ZPO).

4. Szczególne zasady zwrotu kosztów

a) Koszty po uchyleniu tytu u (§ 788 ust. 3 ZPO)

Zgodnie z § 788 ust. 3 ZPO koszty post powania egzekucyjnego s zwracane nikowi, je eli tytu stanowi cy podstaw egzekucji zosta uchylony. Mo e to mie

miejsce np. wskutek uwzgl dnienia wniesionego przez d nika rodka zaskar enia lub wniosku o wznowienie post powania. Jednak e dla zastosowania tej regulacji tytu musi zosta uchylony z tego powodu, e ju w chwili powstania kosztów egzekucyjnych roszczenie by o nieuzasadnione lub powództwo niedopuszczalne172. W razie pozbawienia tytu u egzekucyjnego wykonalno ci z powodu zdarze , które nast pi y po jego powstaniu, § 788 ust. 3 ZPO nie znajduje zastosowania173. W tej sytuacji zwrot kosztów nast puje na zasadach ogólnych (patrz pkt 1 i 2 powy ej).

b) Zwrot kosztów na zasadzie s uszno ci (§ 788 ust. 4 ZPO)

Koszty pewnych post powa w ramach egzekucji mog zosta przez s d na one w ca ci lub w cz ci na wierzyciela, je eli z przyczyn szczególnych, maj cych swoje ród o w zachowaniu wierzyciela, odpowiada to zasadzie s uszno ci. Do spraw obj tych powy sz regulacj nale m.in. post powanie o udzielenie ochrony przed egzekucj (§ 765a ZPO, patrz pkt E.IV) oraz post powanie w przedmiocie zaj cia wierzytelno ci d nika wobec trzeciod nika (§ 829 ZPO).

III. Odpowiedzialno stron wobec pa stwa za koszty egzekucji

1. ród a prawa, ogólna charakterystyka

Odpowiedzialno stron post powania egzekucyjnego za jego koszty wobec pa stwa wynika w odniesieniu do kosztów egzekucji prowadzonej przez s dy z Ustawy o kosztach s dowych (GKG),174 , natomiast w odniesieniu do kosztów

172 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 46 nb. 29. 173 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 46 nb. 29. 174 Gerichtskostengesetz z 5.5.2004 r., tekst jednolity BGBl. 2014 I 154.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


egzekucji prowadzonej przez komornika z Ustawy o kosztach komorników (GvKostG).175.

Bardziej szczegó owe unormowanie kosztów post powania prowadzonego przez komornika oraz wyja nienia do poszczególnych regulacji GvKostG zawieraj Przepisy wykonawcze do ustawy o kosztach komorników (DB-GvKostG) 176 , do których wydania uprawnione s kraje zwi zkowe. Podobnie jak GVO i GVGA (patrz pkt C.II), tak e i DB-GvKostG zosta y przyj te przez wszystkie kraje zwi zkowe w jednolitym brzmieniu i nie stanowi ród a powszechnie obowi zuj cego prawa.

Niemieckie ustawy o kosztach charakteryzuje specyficzna struktura. Sama ustawa zawiera unormowania w formie paragrafów i reguluje kwestie ogólne, np. definicje i zasady ponoszenia kosztów. Obszerniejsz cz tych ustaw stanowi za czniki, które zawieraj wykaz kosztów w formie tabeli, w której poszczególne koszty s usystematyzowane w grupy, wskazana jest podstawa ich poboru i wysoko w euro. Dzi ki numeracji mo liwe jest szybkie odnalezienie w ciwej pozycji. Ponadto tabela mo e zawiera wyja nienia dotycz ce poszczególnych pozycji.

Koszty post powania egzekucyjnego uregulowane w GKG i GvKostG mo na podzieli na op aty i wydatki. Wysoko op at jest niezale na od wysoko ci roszczenia, maj one bowiem w wi kszo ci charakter op at sta ych. Op aty nie s pobierane za przeprowadzenie post powania egzekucyjnego jako ca ci, lecz za poszczególne czynno ci egzekucyjne, np. zaj cie rzeczy lub roszczenia, pozbawienie posiadania i wprowadzenie w posiadanie czy zbycie rzeczy.

2. D nik z tytu u kosztów s dowych

Podobnie jak w post powaniu rozpoznawczym, tak e w post powaniu egzekucyjnym obowi zuje zasada, e d nikiem z tytu u kosztów jest wnioskodawca (§ 22 ust. 1, § 26 GKG, § 13 ust. 1 pkt 1 GvKostG), albowiem post powanie zosta o wszcz te z jego inicjatywy177. Wraz z nim d nikiem solidarnym z tego tytu u jest d nik egzekucyjny, jednak e jedynie w odniesieniu do niezb dnych kosztów egzekucji (patrz pkt II.2 powy ej), § 29 pkt 4 GKG, § 13 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 GvKostG.

Je eli d nik jest niewyp acalny, ci gni cie od niego kosztów post powania egzekucyjnego jest niemo liwe. W tej sytuacji koszty egzekucji, w tym zaliczki na poczet wydatków, ponosi wierzyciel.

175 Gesetz über Kosten der Gerichtsvollzieher (Gerichtsvollzieherkostengesetz – GvKostG) z 19.4.2001 r., BGBl. 2001 I 623. 176 Opublikowane w Pó nocnej Nadrenii-Westfalii w JMBl. NRW 2001, 149. 177 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 46 nb. 2.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


3. Koszty egzekucji prowadzonej przez komorników

a) Op aty i wydatki

Dzia alno komornika prowadzi do powstania kosztów, do których nale op aty i wydatki (§ 1 ust. 1 GvKostG). Wierzycielem z ich tytu u nie jest komornik, lecz kraj zwi zkowy 178 . Tym samym s one pobierane na rzecz kasy kraju zwi zkowego (Pkt 1 DB-GvKostG). Komornikowi przys uguje udzia w pobranych op atach (patrz pkt C.V.3.b i c). W zwi zku z tym jest on zobowi zany wst pnie obliczy jego wysoko i zatrzyma go; jednak e komornik mo e nim dysponowa dopiero po przekazaniu odpowiedniemu organowi tej cz ci op at, która przys uguje krajowi zwi zkowemu (§ 7 ust. 1 GVO).

Za wykonanie wniosku egzekucyjnego pobierana jest jednorazowa op ata na podstawie danej pozycji wykazu kosztów (§ 10 ust. 1 GvKostG). W razie ponownego zlecenia komornikowi wykonania tej samej czynno ci, op ata jest pobierana osobno za ka czynno (§ 10 ust. 1 GvKostG). Za czynno ci wykonywane w nocy, sobot , niedziel lub wi to pobierana jest op ata w podwójnej wysoko ci (§ 11 GvKostG).

Z tytu u wydatków komornikowi przys uguj rycza ty lub zwrot rzeczywi cie poniesionych kosztów (patrz lit. d poni ej).

b) Sposób ich obliczania i ponoszenia

Wraz ze z eniem wniosku powstaje roszczenie o zap at op aty egzekucyjnej179. Jest ono wymagalne, je eli wniosek zosta wykonany (i to niezale nie od wyniku dzia ania komornika180) lub post powanie spoczywa d ej ni 12 miesi cy (§ 14 GvKostG). Wydatki s wymagalne natychmiast po ich poniesieniu (§ 14 GvKostG), tj. z chwil ich zap aty na rzecz osób trzecich lub z chwil realizacji odpowiedniej podstawy powstania wydatków181. Je eli post powanie trwa d ej (np. ze wzgl du na p atno w ratach), op aty mog by pobrane zaliczkowo tak e przed ich wymagalno ci (Pkt 3 ust. 5 DB-GvKostG).

Z punktu widzenia kosztów za wykonany jest uznawany tak e wniosek, który zosta cofni ty lub którego wykonanie jest niemo liwe ze wzgl du na istniej ce przeszkody (§ 3 ust. 4 zd. 1 GvKostG), np. mier d nika czy niemo liwo ustalenia jego adresu182 . Identyczne skutki jak cofni cie wniosku ma nieuiszczenie zaliczki na 178 BGH BGHZ 146, 17 (24). 179 Kessel § 3 GvKostG nb. 20. 180 Kessel § 3 GvKostG nb. 22. 181 Kessel § 14 GvKostG nb. 2. 182 Kessel § 3 GvKostG nb. 23.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


poczet kosztów egzekucji (patrz lit. c poni ej) oraz brak sprzeciwu wnioskodawcy przeciwko zwrotowi wniosku egzekucyjnego przez komornika z powodu braku maj tku d nika (patrz pkt C.V.4), § 3 ust. 4 zd. 4 i 5 GvKostG. Dzi ki tej regulacji koszty tych wniosków s równie wymagalne na podstawie § 14 GvKostG.

Koszty s pobierane przez komornika, który wykona wniosek (§ 5 ust. 1 zd. 1 GvKostG). Niezw ocznie po nadej ciu ich wymagalno ci komornik powinien – w odniesieniu do ka dego wniosku egzekucyjnego osobno – sporz dzi rachunek kosztów, który powinien zawiera odpowiednie przepisy prawa, wskazanie podstawy poboru kosztów, opis wydatków, kwoty ustalonych op at i wydatków oraz ewentualnych zaliczek (Pkt 7 ust. 1 DB-GvKostG). Rachunek jest przesy any

nikowi z tytu u kosztów s dowych (z regu y wierzycielowi) wraz z pouczeniem o mo liwo ci jego zaskar enia.

Sporz dzona przez komornika kalkulacja kosztów mo e zosta skorygowana, je eli nie zapad o jeszcze rozstrzygni cie s dowe (§ 5 ust. 2 GvKostG). Powy sza kalkulacja mo e zosta zaskar ona skarg na sposób egzekucji (patrz pkt E.III.1) przez d nika z tytu u kosztów egzekucyjnych oraz fiskus reprezentowany przez rewizora okr gowego (§ 5 ust. 2 zd. 1 GvKostG).

Je eli d nik z tytu u kosztów egzekucyjnych nie ui ci ich w terminie, jest on z regu y ponowne wzywany do zap aty (Pkt 9 ust. 1 DB-GvKostG). W razie bezskuteczno ci ponownego wezwania komornik sk ada wniosek o ich przymusowe ci gni cie w kasie s dowej w ciwej ze wzgl du na miejsce zamieszkania lub siedzib

nika z tytu u kosztów egzekucyjnych (Pkt 9 ust. 2 DB-GvKostG). ci gni cie tych kosztów nast puje na podstawie JBetrO (patrz pkt A.I.1).

c) Zaliczka na poczet kosztów egzekucji

Przepis § 4 GvKostG statuuje uprawnienie komornika do wezwania wnioskodawcy do uiszczenia zaliczki na poczet kosztów egzekucji. Mo e ona obejmowa przewidywan op at i wydatki. Wezwanie do uiszczenia zaliczki jest wprawdzie uprawnieniem komornika 183 , niemniej do jego obowi zków s bowych nale y uwzgl dnianie interesu pa stwa w uzyskaniu dochodów z op at egzekucyjnych, co przemawia za poborem zaliczki, chyba e koszty zostan z pewno ci uiszczone po wykonaniu wniosku184. Ponadto komornik jest zwi zany DB-GvKostG, a tym samym powinien za da uiszczenia zaliczki, je eli nie zachodzi aden z uregulowanych w tych przepisach wyj tków185. Je eli pobrana zaliczka oka e si niewystarczaj ca, komornik wzywa wnioskodawc do uiszczenia dalszej zaliczki (§ 4 ust. 2 GvKostG).

183 Kessel § 4 GvKostG nb. 1. 184 Schröder-Kay/Gerlach § 4 GvKostG nb. 3. 185 LG Konstanz DGVZ 2001, 45 (46); LG Frankenthal DGVZ 2004, 187; AG Leipzig DGVZ 2009, 169 (170).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Wnioskodawca jest zobowi zany do uiszczenia zaliczki na poczet przewidywanych kosztów wnioskowanej czynno ci egzekucyjnej, przy czym organ egzekucyjny mo e uzale ni dokonanie czynno ci od jej wniesienia (§ 4 ust. 1 zd. 1 i 2 GvKostG). Na zarz dzenie komornika, które uzale nia dokonanie czynno ci od uiszczenia zaliczki,

nikowi z tytu u kosztów egzekucyjnych oraz fiskusowi przys uguje rodek zaskar enia, tj. skarga na sposób egzekucji (§ 5 ust. 3 w zw. z ust. 2 GvKostG). W praktyce skarga d nika z tytu u kosztów egzekucyjnych nie dotyczy samej konieczno ci uiszczenia zaliczki, lecz jej wysoko ci.

Przed uiszczeniem zaliczki lub dalszej zaliczki komornik nie mo e rozpocz ani kontynuowa czynno ci egzekucyjnych 186 . Wraz z daniem zaliczki komornik poucza wnioskodawc , e wniosek zostanie zrealizowany dopiero po jej uiszczeniu, oraz i jest on uznawany za cofni ty, je eli zaliczka nie wp ynie do ko ca miesi ca kalendarzowego nast puj cego po miesi cu, w którym wys ano wezwanie do uiszczenia zaliczki (Pkt 3 ust. 2 DB-GvKostG). W odniesieniu do uprawnienia komornika do poboru op at od wniosków, które s uznawane za cofni te, patrz lit. b powy ej.

Od obowi zku uiszczenia zaliczki zwolniony jest s d oraz osoby, którym przys uguje zwolnienie od kosztów s dowych (§ 4 ust. 1 zd. 3 GvKostG). Ponadto, na podstawie Pkt 3 ust. 1 DB-GvKostG, zaliczka nie powinna by – co do zasady – pobierana w odniesieniu do wniosków organów administracyjnych, korporacji, zak adów i fundacji prawa publicznego, nawet je eli nie przys uguje im zwolnienie od kosztów z mocy prawa (patrz pkt 5 poni ej), oraz tych wniosków, których opó nione wykonanie prowadzi oby do powstania po stronie wnioskodawcy niepowetowanej szkody.

d) Wysoko przyk adowych kosztów

Poni ej w tabelach przedstawione zosta y wybrane pozycje wykazu kosztów (na podstawie za cznika do GvKostG).

Tabela 9. Podstawy poboru op at i ich wysoko (w euro)

Nr Podstawa poboru op aty Op ata (w euro)

Dzia drugi Egzekucja

200 Czynno urz dowa na podstawie § 845 ust. 1 zd. 2 ZPO (wst pne zaj cie)

16,00

205 Dokonanie zaj cia [ruchomo ci] Obok tej op aty pobierany jest ewentualnie dodatek na podstawie nr

26,00

186 Schröder-Kay/Gerlach § 4 GvKostG nb. 8 z odes aniami do orzecznictwa.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


500 207 Próba polubownego za atwienia sprawy (§ 802b ZPO) 16,00 221 Odebranie lub przyj cie ruchomo ci przez komornika, który

przyst pi do egzekucji

20,00 240 Pozbawienie posiadania nieruchomo ci lub statku wpisanego do

rejestru oraz wprowadzenie w posiadanie (§ 885 ZPO)

98,00 241 Je eli w protokole nale y udokumentowa widoczne ruchomo ci, a

dla sporz dzenia zdj komornik pos uguje si sprz tem elektronicznym (§ 885a ust. 2 ZPO) [patrz pkt IV.3 poni ej], wówczas op ata na podstawie nr 240 zwi ksza si do

108,00 260 Odebranie od d nika wykazu maj tku na podstawie § 802c, 802d

ust. 2 lub § 807 ZPO

33,00 Dzia trzeci

Zbycie 300 Licytacja, sprzeda lub zbycie w inny sposób zgodnie z § 825 ust. 1

ZPO: – rzeczy ruchomych, – p odów, które nie zosta y jeszcze od czone od ziemi, – wierzytelno ci i innych praw maj tkowych

52,00 310 Udzia w licytacji prowadzonej przez osob trzeci (§ 825 ust. 2

ZPO)

16,00 Dzia czwarty

Czynno ci szczególne 440 Zasi gni cie informacji od jednego z organów wymienionych w

§ 755, 802l ZPO [§ 755 ZPO dotyczy ustalenia miejsca pobytu d nika i uprawnia komornika do zasi gni cia odpowiednich informacji od organów meldunkowych, z centralnego rejestru cudzoziemców, od organów rentowych oraz od Federalnego Urz du ds. Ruchu Drogowego; w odniesieniu do mo liwo ci zasi gni cia informacji o maj tku d nika na podstawie § 802l ZPO patrz pkt B.II.1.b powy ej; op ata jest pobierana za ka dy wniosek o udzielenie informacji osobno (§ 10 ust. 2 zd. 3 GvKostG)]

13,00

Dzia pi ty Dodatek za czas

500 Dodatek za czas, je eli jest on przewidziany w odniesieniu do danej op aty, o ile wykonanie czynno ci zgodnie z tre ci protoko u trwa o

ej ni trzy godziny, za ka kolejn rozpocz godzin

20,00 Dzia szósty

Czynno ci niezrealizowane Uwaga wst pna nr 6: Op aty na podstawie niniejszego dzia u s pobierane, je eli czynno , której wykonanie przez komornika zosta o zawnioskowane, nie zosta a wykonana z przyczyn prawnych lub z powodów, które nie dotycz osoby komornika ani nie s zale ne od jego decyzji.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


W szczególno ci dotyczy to sytuacji, w której zgodnie z protoko em brak przedmiotów podlegaj cych zaj ciu lub d nik dysponuje jedynie przedmiotami, które nie podlegaj zaj ciu na podstawie § 803 ust. 2, § 812, 851b ust. 4 zd. 3 ZPO.

602 604

Niezrealizowane: pozbawienie posiadania (nr 240) czynno ci wskazane pod nr 205–221, 250–301, 310, 400, 410 i 420

32,00 15,00

Tabela 10. Podstawa powstania wydatków i ich wysoko (w euro)

Nr Podstawa powstania wydatków Wysoko (w euro)

Dzia siódmy Wydatki

700

704

707

708

710

711

Rycza t za sporz dzenie i wydanie dokumentów: 1. w postaci kopii i wydruków, a) które zosta y sporz dzone na wniosek lub przes ane faksem, b) które zosta y sporz dzone, gdy wnioskodawca nie za czy do swojego pisma odpowiedniej liczby kopii, – za ka stron z pierwszych 50 – za ka kolejn stron – za ka stron z pierwszych 50 w kolorze – za ka kolejn stron w kolorze Kwoty zap acone osobom, którym zlecono otworzenie drzwi lub pojemników, oraz osobom, które zosta y przybrane do przeszukania d nika Kwoty zap acone osobom trzecim za transport osób, rzeczy lub zwierz t, przechowanie rzeczy lub zwierz t, karmienie zwierz t, nadzór nad rzeczami oraz zebranie plonów Op aty nale ne organom administracji publicznej w Niemczech z tytu u wykonywania ich zada w asnych oraz zwrot wydatków przys uguj cy tym organom [Powy sza pozycja obejmuje w szczególno ci op aty przys uguj ce organom, do których komornik zwraca si z wnioskiem o udzielenie informacji w celu ustalenia miejsca pobytu d nika lub informacji o maj tku d nika.] Rycza t za korzystanie przez komornika z w asnych rodków transportu w celu przewozu osób lub rzeczy, za ka dy przejazd Rycza t za przejazdy w celu wykonania wniosku, o ile wydane na podstawie § 12a GvKostG rozporz dzenie nie stanowi inaczej – stopie 1: do 10 kilometrów – stopie 2: 10–20 kilometrów

0,50 0,15 1,00 0,30

w pe nej wysoko ci

w pe nej wysoko ci

w pe nej wysoko ci

6,00

3,25 6,50

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


713

716

– stopie 3: 20–30 kilometrów – stopie 4: 30–40 kilometrów – stopie 5: powy ej 40 kilometrów Rycza t za sporz dzenie dokumentacji fotograficznej w formie elektronicznej (§ 885a ust. 2 zd. 2 ZPO) [patrz pkt D.IV.3 poni ej] Rycza t na inne wydatki – za ka dy wniosek

9,75 13,00 16,25 5,00

20% nale nych kosztów, min. 3,00 euro, max. 10,00

euro

Tabela 11 przedstawia przyk adow kalkulacj kosztów zaj cia ruchomo ci.

Tabela 11. Przyk adowa kalkulacja kosztów zaj cia ruchomo ci

Op ata za zaj cie, nr 205 wykazu kosztów GvKostG 26,00 euro Rycza t za przejazd (przyj ta odleg : 15 km), nr 711 wykazu kosztów GvKostG

6,50 euro

Rycza t za sporz dzenie i wydanie dokumentów (2 kserokopie), nr 700 wykazu kosztów GvKostG

1,00 eurp

Rycza t na wydatki (20% nale nych kosztów, przynajmniej 3,00 euro, maksy-malnie 10,00 euro), nr 716 wykazu kosztów GvKostG

6,70 euro

Suma 40,20 euro

ród o: Damm nb. 221.

Z powy szego wynika, e ani warto egzekwowanego roszczenia, ani warto zaj tego przedmiotu nie maj wp ywu na wysoko kosztów egzekucji.

4. Koszty egzekucji prowadzonej przez inne organy i rodków zaskar enia

Koszty egzekucji prowadzonej przez s d egzekucyjny wynikaj z GKG (patrz pkt 1). Ich wysoko okre lana jest na podstawie warto ci przedmiotu sporu, chyba e ustawa stanowi inaczej (§ 3 ust. 1 GKG). Wyj tki od tej zasady obowi zuj np. w post powaniu egzekucyjnym, w którym wi kszo op at ma charakter op at sta ych.

W sprawach cywilnych op aty s wymagalne z chwil wniesienia powództwa, wniosku, rodka prawnego lub z enia odpowiedniego o wiadczenia do protoko u sekretariatu s dowego (§ 6 ust. 1 zd. 1 GKG). Szczególne zasady obowi zuj w egzekucji z nieruchomo ci przez licytacj lub zarz d przymusowy (§ 7 GKG). Je eli czynno zwi zana jest z konieczno ci poniesienia wydatków, wnioskodawca jest zobowi zany do uiszczenia odpowiedniej zaliczki, przy czym s d powinien uzale ni dokonanie czynno ci od jej zap aty (§ 17 ust. 1 GKG).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Z zastrze eniem wyj tków uregulowanych w GKG lub przepisach szczególnych powództwo, wniosek lub rodek prawny podlega, co do zasady, dor czeniu drugiej stronie dopiero po uiszczeniu przez powoda (wnioskodawc ) kosztów s dowych. W post powaniu egzekucyjnym zosta o to wyra nie uregulowane w § 12 ust. 6 GKG. Zgodnie z tym przepisem wnioski o dokonanie przez s d czynno ci w post powaniu egzekucyjnym podlegaj rozstrzygni ciu dopiero po uiszczeniu op aty s dowej i wydatków na poczet kosztów dor czenia. Szczególne zasady obowi zuj w egzekucji z nieruchomo ci przez licytacj lub zarz d przymusowy (§ 16 GKG).

Poni ej w tabeli 12 przedstawione zosta y wybrane pozycje wykazu kosztów (na podstawie za cznika do GKG).

Tabela 12. Podstawa poboru op aty w post powaniu egzekucyjnym oraz jej wysoko

Cz 2: Post powanie egzekucyjne na podstawie ZPO, post powanie upad ciowe i podobne post powania

Nr Podstawa poboru op aty Op ata (w euro)

Ust p pierwszy: Post powanie egzekucyjne na podstawie ZPO Dzia pierwszy: Post powanie w pierwszej instancji

2111 Post powanie w przedmiocie wniosku o dokonanie przez s d czynno ci w post powaniu egzekucyjnym na podstawie § 829 ust. 1 [zaj cie wierzytelno ci], 835 [przekazanie wierzytelno ci wierzycielowi], 839, 846–848 [zaj cie wierzytelno ci o wydanie rzeczy], 857 [zaj cie innych wierzytelno ci], 886–888 i 890 ZPO [egzekucja tytu ów nakazuj cych dokonanie czynno ci, któr mo e wykona tak e inna osoba, oraz czynno ci, której inna osoba nie mo e wykona za d nika, a tak e tytu ów nakazuj cych d nikowi zaniecha pewnej czynno ci lub nie przeszkadza czynno ci wierzyciela]

20,00 2112 Post powanie w przedmiocie wniosku o udzielenie ochrony przed

egzekucj na podstawie § 765a ZPO [patrz pkt E.IV ]

20,00 Dzia drugi: Za alenia

Rozdzia pierwszy: Za alenia 2121 Post powanie w przedmiocie pozosta ych za ale , które nie s

zwolnione od op at na podstawie przepisów szczególnych W razie odrzucenia lub oddalenia za alenia [Op ata na podstawie niniejszej pozycji jest pobierana m.in. od natychmiastowego za alenia, patrz pkt E.III.2.]

30,00

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


5. Zwolnienie od kosztów egzekucji

a) Z mocy prawa

Od ponoszenia kosztów egzekucji zwolnione s nast puj ce podmioty publiczne: federacja, kraje zwi zkowe oraz korporacje prawa publicznego i zak ady publiczne, które zgodnie z bud etem federalnym lub bud etem kraju zwi zkowego s administrowane na rachunek federacji lub kraju zwi zkowego. W odniesieniu jednak do egzekucji obowi zku wydania nieruchomo ci lub statku s one zwolnione od wydatków tylko wtedy, je eli nie przekraczaj one kwoty 5000 euro (§ 2 ust. 1 zd. 1 GKG, § 2 ust. 1 zd. 1 GvKostG). Ponadto w pewnym zakresie od kosztów egzekucji zwolnione s organy pomocy spo ecznej (§ 2 ust. 2 GvKostG).

Zwolnienie wierzyciela od kosztów post powania egzekucyjnego nie wyklucza mo liwo ci pobrania przez komornika tych kosztów z kwoty uzyskanej ze zbycia ruchomo ci d nika (§ 2 ust. 4 GvKostG). Tym samym komornik jest uprawniony do pobrania kosztów egzekucji z kwoty uzyskanej z licytacji ruchomo ci lub uiszczonej przez d nika187. Odno nie do zwrotu wydatków komornikowi, je eli ich pobranie od strony by o niemo liwe, patrz pkt C.V.3.d.

b) Na podstawie decyzji s du

Zgodnie z § 114 ZPO strona, która ze wzgl du na sytuacj osobist i maj tkow nie jest w stanie ponie kosztów procesu, mo e na wniosek uzyska zwolnienie od obowi zku ponoszenia tych kosztów. Zwolnienie od kosztów uzyskane w toku post powania rozpoznawczego nie obejmuje post powania egzekucyjnego, jest ono bowiem traktowane jako nowe post powanie, a tym samym konieczny jest nowy wniosek o zwolnienie od kosztów188.

Zwolnienie od kosztów w post powaniu egzekucyjnym oznacza, e kasa kraju zwi zkowego mo e dochodzi zwrotu kosztów czynno ci komornika od osoby zwolnionej tylko zgodnie z zasadami okre lonymi w postanowieniu s du, tj. tylko w razie rozstrzygni cia o ich uiszczeniu w ratach lub z maj tku strony (§ 122 ust. 1 pkt 1, § 120 ZPO).

Od osoby, która zosta a zwolniona od kosztów post powania egzekucyjnego, komornik nie pobiera op at i wydatków (§ 60 ust. 1 GVO). Odno nie do zwrotu wydatków komornikowi, je eli ich pobranie od strony by o niemo liwe – patrz pkt C.V.3.d, przy czym w przypadku zwolnienia strony od kosztów na podstawie decyzji s du z kasy kraju zwi zkowego zwracane s równie koszty podró y (nr 712

187 Kessel § 2 GvKostG nb. 10. 188 Schmittmann/David nb. 225.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


wykazu kosztów GvKostG) w pe nej wysoko ci oraz po owa rycza tu za przejazdy (nr 711 wykazu kosztów GvKostG).

IV. Redukcja kosztów eksmisji – tzw. eksmisja berli ska

1. Tradycyjna eksmisja

Tradycyjna egzekucja obowi zku opró nienia lokalu przebiega w Niemczech w ten sposób, e – o ile d nik sam nie opu ci lokalu – komornik pozbawia go posiadania i wprowadza wierzyciela w posiadanie lokalu (§ 125 ust. 1 zd. 1 GVGA). D nik traci posiadanie np. w razie odebrania mu wszystkich kluczy lub wstawienia nowego zamka bez wydania mu kluczy189. Wprowadzenie wierzyciela w posiadanie lokalu nast puje z regu y przez wydanie mu kluczy.

Zgodnie z § 885 ust. 2 ZPO ruchomo ci, które nie stanowi przedmiotu egzekucji, podlegaj usuni ciu z lokalu przez komornika i mog zosta wydane d nikowi lub w razie jego nieobecno ci jego pe nomocnikowi, doros emu cz onkowi rodziny, osobie zatrudnionej u rodziny d nika lub doros emu sta emu wspó lokatorowi. Komornik nie ma obowi zku przetransportowania tych rzeczy do innego lokalu, np. nowego mieszkania d nika (§ 125 ust. 4 zd. 8 GVGA). Na wniosek d nika komornik mo e dokona tego transportu, je eli jego koszt nie przekracza kosztów, które powsta yby wskutek transportu tych ruchomo ci do magazynu komornika i ich przechowania (§ 125 ust. 4 zd. 8 GVGA).

Je eli adna z wymienionych osób nie jest obecna przy eksmisji lub wszystkie odmawiaj przyj cia ruchomo ci, komornik nie jest uprawniony do pozostawienia ich ani na gruncie prywatnym, ani na gruncie publicznym190. W tej sytuacji transportuje je na koszt d nika do magazynu komornika lub zapewnia ich przechowanie w inny sposób (§ 885 ust. 3 zd. 1 ZPO). Wyj tkowo dopuszczalne jest natychmiastowe zniszczenie rzeczy, których przechowanie oczywi cie nie le y w interesie d nika (§ 885 ust. 3 zd. 1 ZPO). Ocena tej kwestii nast puje z uwzgl dnieniem mo liwo ci dalszego korzystania z rzeczy z punktu widzenia obiektywnej osoby trzeciej; powy sze przes anki podlegaj w skiej interpretacji (§ 125 ust. 5 zd. 3 GVGA). Oczywisty brak interesu d nika w przechowaniu rzeczy mo e z regu y zosta przyj ty w odniesieniu do mieci (§ 125 ust. 5 zd. 4 GVGA), które – w celu unikni cia nadmiernych kosztów dla wierzyciela – mog zosta od razu przetransportowane na wysypisko191. Powy sza regulacja jednak nie pozwala na pozbycie si wprawdzie bezwarto ciowych i tym samym niemo liwych do zbycia w ramach egzekucji rzeczy, np. mocno zu ytych, ale wci u ytecznych mebli, u ywanej odzie y czy pami tek 189 Przebieg eksmisji na podstawie Schuschke NZM 2005, 681 i n. 190 OLG Hamburg NJW 1966, 2319 (2320). 191 Dotyczy to np. z omu, starych opon i oleju, OLG Zweibrücken DGVZ 1998, 8 (9), starych maszyn i samochodów, AG Leverkusen DGVZ 1996, 44 i n.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


osobistych192. Tym samym znaczna cz ruchomo ci d nika b dzie podlega a przechowaniu przez komornika.

Przeprowadzenie eksmisji w ten sposób jest zwi zane z wysokimi kosztami, w tym kosztami przechowania, na poczet których wierzyciel musi ui ci zaliczk (§ 125 ust. 5 zd. 6 GVGA). Zaliczka powinna wystarczy na pokrycie kosztów transportu (wraz z kosztami opakowania i kosztami tragarzy) oraz kosztów krótkotrwa ego przechowania rzeczy 193 . Tym samym przeci tna eksmisja wymaga uiszczenia zaliczki w wysoko ci oko o 3000–3500 euro194.

2. Modele eksmisji pozwalaj ce na redukcj kosztów

W zwi zku opisanymi powy ej wysokimi kosztami w praktyce pojawi y si nowe sposoby egzekucji eksmisji, pozwalaj ce na zmniejszenie kosztów ponoszonych przez wierzyciela.

Jednym z nich by a tzw. eksmisja hamburska, która przebiega a w dwóch etapach195. W pierwszym – komornik pozbawia d nika posiadania, pozostawiaj c w lokalu jego ruchomo ci. W sporz dzanym, najcz ciej w obecno ci przedstawiciela przedsi biorstwa spedycyjnego, protokole komornik odnotowywa , które ruchomo ci podlegaj zniszczeniu, a które przechowaniu. Sam transport ruchomo ci d nika przez przedsi biorstwo spedycyjne (z regu y bez udzia u komornika) nie nast powa od razu, dzi ki czemu, je eli w mi dzyczasie d nik poinformowa komornika o nowym miejscu zamieszkania, mo liwe by o zlecenie transportu ruchomo ci bezpo rednio pod wskazany adres. Ten sposób post powania pozwala na unikni cie kosztów magazynowania ruchomo ci d nika, a tak e obni koszty transportu, firma spedycyjna bowiem mog a go dokona w wybranym przez ni terminie. Niemniej ze wzgl du na ryzyko odpowiedzialno ci odszkodowawczej odmowa przeprowadzenia „eksmisji hamburskiej” przez komornika w razie sprzeciwu

nika by a uznawana za uzasadnion 196 . Ponadto zwracano uwag , e ten sposób dzia ania oznacza naruszenie przez komornika obowi zku obecno ci w lokalu podczas eksmisji, co mo e by kwestionowane przez s dziego sprawuj cego nadzór nad komornikiem197.

192 Schuschke NZM 2005, 681 (682). 193 Schuschke NZM 2005, 681 (683). 194 Majer NZM 2012, 67 (68, przypis 6: zaliczka w odniesieniu do 3-pokojowego mieszkania wynosi z regu y oko o 3500 euro); patrz te Streyl NZM 2014, 1 (7), wed ug którego same koszty transportu ruchomo ci d nika z regu y przekraczaj 3000 euro; w post powaniu prowadzonym przez BGH pod sygnatur I ZB 135/05, NJW 2006, 3273, dana przez komornika zaliczka wynosi a 6500 euro. 195 Za Riecke DGVZ 2005, 81 (83 i n.) und Gilleßen DGVZ 2006, 165 (173 i n.). 196 Schuschke NZM 2005, 681 (685). 197 Gilleßen DGVZ 2006, 165 (174).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Kolejnym modelem eksmisji by a tzw. eksmisja frankfurcka. Charakteryzowa a si tym, e podczas post powania egzekucyjnego podejmowano próby zmniejszenia kosztów eksmisji dzi ki udzia owi wierzyciela w jej wykonaniu, np. przez przeprowadzenie transportu przez jego personel, zlecenie go ta szemu spedytorowi lub przechowanie ruchomo ci w dost pnych komornikowi pomieszczeniach wierzyciela198. Powy szy sposób spotka si jednak z krytyk w pi miennictwie199.

Najbardziej rozpowszechnionym modelem by a tzw. eksmisja berli ska, która w 2013 r. zosta a w zmodyfikowanej formie przej ta do ZPO (patrz pkt 3 poni ej)200. W jej ramach, przed egzekucj eksmisji, wierzyciel podnosi , e zgodnie z § 562 BGB przys uguje mu ustawowe prawo zastawu na wszystkich znajduj cych si w lokalu ruchomo ciach, tak e tych, które nie podlegaj zaj ciu. Celem powo ania si na prawo zastawu by o umo liwienie wierzycielowi ograniczenia wniosku egzekucyjnego do wprowadzenia go w posiadanie lokalu – bez konieczno ci usuni cia ruchomo ci

nika – co prowadzi o do zmniejszenia zaliczki na poczet kosztów eksmisji do 10–20% zwyk ej kwoty. Usuni cie ruchomo ci dokonywane by o przez wierzyciela w ramach zbycia przedmiotu zastawu lub „usuni cia gratów”. Orzecznictwo s dów ni szych instancji w odniesieniu do dopuszczalno ci eksmisji berli skiej by o niejednolite201 , jednak e w 2006 r. zosta a ona zaakceptowana przez Federalny Trybuna Sprawiedliwo ci202.

3. Ograniczony wniosek egzekucyjny (§ 885a ZPO)

Model wzorowany na eksmisji berli skiej zosta w 2013 r. wprowadzony do ZPO. Zgodnie z § 885a ust. 1 ZPO wierzyciel mo e ograniczy swój wniosek egzekucyjny do dania pozbawienia d nika posiadania lokalu i wprowadzenia wierzyciela w jego posiadanie. W porównaniu z wcze niejsz praktyk ustawodawca rozszerzy zakres zastosowania eksmisji berli skiej, albowiem ograniczony wniosek egzekucyjny jest dopuszczalny niezale nie od tego, czy wierzyciel powo uje si na prawo zastawu na ruchomo ciach d nika znajduj cych si w lokalu.

Przy wykonywaniu takiego wniosku egzekucyjnego komornik jest zobowi zany udokumentowa w protokole sporz dzanym zgodnie z § 762 ZPO widoczne ruchomo ci, które w chwili egzekucji znajduj si w lokalu (§ 885a ust. 2 zd. 1 ZPO). Dokumentacja nie musi spe nia wymogów pe nej inwentaryzacji (§ 129 ust. 2 zd. 2 GVGA). Przy jej sporz dzaniu komornik mo e robi zdj cia w formie cyfrowej (§ 885a ust. 2 zd. 2 ZPO). 198 Za Gilleßen DGVZ 2006, 165 (174 i n.); powy szy sposób eksmisji zosta zaakceptowany np. przez AG Frankfurt a.M. NZM 2004, 359. 199 Krytycznie w odniesieniu do tego sposobu eksmisji Gilleßen DGVZ 2006, 165 (174) i Schuschke NZM 2005, 681 (685); sceptycznie te Riecke DGVZ 2004, 145 (148). 200 Opis na podstawie Riecke DGVZ 2004, 145 (147 i n.) oraz Schuschke NZM 2005, 681 (684). 201 Patrz np. odes ania u Schuschke NZM 2005, 681 (684). 202 BGH NJW 2006, 848 i n.; 3273 i n.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Powy sza regulacja obowi zków komorników jest krytykowana ze wzgl du na znaczn odpowiedzialno na on na nich oraz oceniana jako ród o przysz ych sporów, dotycz cych w szczególno ci zagini cia niewielkich przedmiotów, np. telefonów komórkowych, Ipodów, bi uterii czy kopert z gotówk 203.

Zgodnie z § 885a ust. 2 zd. 1 ZPO obowi zki dokumentacyjne komornika ograniczaj si do widocznych ruchomo ci. Zdaniem niektórych powy sze sformu owanie nie obejmuje zawarto ci szuflad i szaf204. Podobn regulacj zawiera § 129 ust. 2 zd. 4 i 5 GVGA, zgodnie z którym komornik nie jest zobowi zany do otwierania pojemników, szaf i szuflad oraz wydobywania ich zawarto ci. Powy szy pogl d jest jednak – zw aszcza z punktu widzenia problemów zwi zanych z niewielkimi przedmiotami – przez wielu autorów odrzucany na rzecz stwierdzenia, e komornik jest zobowi zany do udokumentowania wszystkich rzeczy, do których ma swobodny dost p205.

Po wprowadzeniu wierzyciela w posiadanie lokalu jego opró nienie, a nast pnie zbycie lub wyrzucenie ruchomo ci nale y do zada wierzyciela. Je eli przys uguje mu prawo zastawu na tych ruchomo ciach, np. jako wynajmuj cemu (§ 562 i n. BGB), rozporz dzenie nimi mo e nast pi na podstawie przepisów o zbyciu przedmiotu zastawu (§ 1233 i n. BGB), co z regu y oznacza sprzeda w drodze licytacji publicznej przez komornika lub zawodowych licytatorów206.

Ponadto mo liwe jest rozporz dzenie ruchomo ciami na podstawie § 885a ZPO. Wówczas wierzyciel jest uprawniony od usuni cia ruchomo ci z lokalu w dowolnym czasie i jest zobowi zany do ich przechowania (w wybranym przez niego miejscu); jednak e mo e on natychmiast zniszczy rzeczy, których przechowanie oczywi cie nie le y w niczyim interesie (§ 885a ust. 3 zd. 1 i 2 ZPO). W odniesieniu do powy szych dzia wierzyciel odpowiada za szkody wyrz dzone d nikowi umy lnie lub przez ra ce niedbalstwo (§ 885a ust. 3 zd. 3 ZPO). Obni enie standardu odpowiedzialno ci odszkodowawczej wierzyciela jest krytykowane jako „zaproszenie” do lekkomy lnego obchodzenia si z ruchomo ciami d nika, zw aszcza je eli te czynno ci s wykonywane przez osoby trzecie207.

Ruchomo ci przechowywane przez wierzyciela mog zosta przez niego sprzedane z zastosowaniem przepisów o rzeczach z onych do depozytu, je eli d nik nie za da ich wydania w terminie miesi ca (§ 885a ust. 4 zd. 1 i 2 ZPO), co

203 Schuschke NZM 2012, 209 (213). 204 Fischer NZM 2013, 249 (259). 205 Lehmann-Richter NZM 2014, 257 (261); aprobuj co Musielak/Lackmann § 885a ZPO nb. 5; podobnie Abramenko DGVZ 2013, 42 (46: konieczno otwierania szafek i szuflad) i Zöller/Stöber § 885a ZPO nb. 4 (rzeczy znajduj ce si w otwartych pojemnikach i szafach s dost pne, tym samym komornik powinien otwiera drzwi szaf, lecz nie mo e przeszukiwa pojemników). 206 Schuschke NZM 2012, 209 (213). 207 Schuschke NZM 2012, 209 (214); krytycznie tak e Majer NZM 2012, 67 (71).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


w odniesieniu do wi kszo ci rzeczy oznacza licytacj publiczn 208. Wierzyciel nie jest uprawniony do zatrzymania kwoty uzyskanej z licytacji, lecz musi z j do depozytu; niemniej mo e on skierowa do niej egzekucj swoich pozosta ych roszcze , np. kosztów egzekucji209. Ruchomo ci, których nie uda o si zby , mog zosta zniszczone (§ 885a ust. 4 zd. 4 ZPO).

Zgodno § 885a ZPO z Ustaw Zasadnicz bywa kwestionowana, poniewa na podstawie tego przepisu wierzyciel wykonuje czynno ci, które nale do uprawnie

adczych pa stwa, a tym samym s zastrze one dla urz dników s by publicznej (patrz pkt C.III.3). Wprawdzie cz ciowe przekazanie tych zada innym podmiotom jest w pewnych granicach dopuszczalne, niemniej zosta y one w tym przypadku przekroczone, przede wszystkim ze wzgl du na fakt, e wierzyciel nie jest podmiotem neutralnym i dzia a we w asnym interesie 210 . Jednak e inni autorzy opowiadaj si za zgodno ci tej regulacji z Ustaw Zasadnicz 211.

4. Praktyka egzekucyjna

Jeszcze przed wprowadzeniem § 885a ZPO eksmisja berli ska by a najpopularniejsz form egzekucji eksmisji212; nowelizacja nie powinna spowodowa zmniejszenia jej popularno ci.

W praktyce egzekucja na podstawie § 885a ZPO jest zalecana tym wierzycielom, którzy nie przewiduj natychmiastowego ponownego wynaj cia lokalu lub dysponuj mo liwo ci przechowania ruchomo ci d nika w innym miejscu 213 . Pozosta ym sugerowane jest przekonanie d nika do dobrowolnej wyprowadzki, np. przez uiszczenie pewnej kwoty gotówk przy wydaniu kluczy w dniu wyprowadzki214.

208 Schuschke NZM 2012, 209 (214). 209 Schuschke NZM 2012, 209 (214). 210 Schuschke NZM 2012, 209 (214). 211 Lehmann-Richter NZM 2014, 257 (260). 212 Schuschke NZM 2012, 209 (213). 213 Streyl NZM 2014, 1 (7). 214 Tak Streyl NZM 2014, 1 (7), który – bazuj c na wysoko ci kosztów transportu ruchomo ci do nowego lokalu w tej samej miejscowo ci – sugeruje zap at kwoty pomi dzy 500 a 1.000 Euro, zgodnie z powiedzeniem, i lepszy okropny koniec ni okropno bez ko ca.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

E. rodki obrony d nika w post powaniu egzekucyjnym 62

E. rodki obrony d nika w post powaniu egzekucyjnym

I. Wprowadzenie

W prawie niemieckim – podobnie jak i w prawie polskim – rodki obrony w post powaniu egzekucyjnym mo na podzieli na rodki obrony merytorycznej (patrz pkt II poni ej) oraz rodki obrony formalnej (patrz pkt III poni ej). Ze wzgl du na jego szczególny charakter poza tym podzia em pozostaje wniosek o ochron przed egzekucj (Antrag auf Vollstreckungsschutz, § 765a ZPO, patrz pkt IV poni ej).

Odr bny system rodków zaskar enia obowi zuje w post powaniu o nadanie klauzuli wykonalno ci. Nie s one obj te niniejszym opracowaniem.

Ponadto szczególne przepisy obowi zuj w odniesieniu do rozstrzygni referendarza s dowego. Zgodnie z § 11 ust. 1 RPflG przeciwko jego rozstrzygni ciom przys uguj rodki prawne dopuszczalne zgodnie z ogólnymi przepisami post powania, czyli m.in. skarga na sposób egzekucji, np. przeciwko postanowieniu o zaj ciu roszczenia d nika wobec trzeciod nika (patrz pkt B.III.1), albo natychmiastowe za alenie, np. na jego rozstrzygni cie o wniosku o udzielenie ochrony przed egzekucj (patrz pkt IV.4). Wyj tek od powy szej zasady przewiduje § 11 ust. 2 RPflG. Na podstawie tego przepisu, je eli zgodnie z ogólnymi przepisami post powania przeciwko rozstrzygni ciu nie przys uguje rodek prawny, a zosta o ono wydane przez referendarza s dowego, wówczas dopuszczalna jest skarga na orzeczenie referendarza s dowego. Ze wzgl du na niezbyt cz ste zastosowanie tego rodka w post powaniu egzekucyjnym nie jest on obj ty niniejszym opracowaniem.

II. rodki obrony merytorycznej

Do rodków obrony merytorycznej w post powaniu egzekucyjnym nale :

1) powództwo opozycyjne (Vollstreckungsgegenklage, § 767 ZPO), umo liwiaj ce nikowi podnoszenie zarzutów materialnoprawnych dotycz cych dochodzonego

roszczenia (np. spe nienia wiadczenia, potr cenia);

2) powództwo przeciwko tytu owi egzekucyjnemu (Titelgegenklage), zwane te powództwem opozycyjnym per analogiam – powództwo o ukszta towanie, umo liwiaj ce d nikowi podniesienie zarzutu niewa no ci tytu u egzekucyjnego, np. je eli zawarte w akcie notarialnym stanowi cym tytu egzekucyjny o wiadczenie o poddaniu si egzekucji jest nieskuteczne; powy sza sytuacja nie jest wyra nie uregulowana w ZPO i wymaga odpowiedniego stosowania przepisów o powództwie opozycyjnym;

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


3) przys uguj ce w wyj tkowych sytuacjach powództwo o zaniechanie egzekucji i ewentualne odszkodowanie na podstawie przepisów prawa materialnego o czynach niedozwolonych (§ 826 BGB);

4) przys uguj ce osobie trzeciej powództwo ekscydencyjne (Drittwiderspruchsklage, § 771 ZPO), tj. powództwo o stwierdzenie niedopuszczalno ci egzekucji z konkretnego przedmiotu, do którego osobie trzeciej przys uguje prawo uniemo liwiaj ce jego zbycie.

rodki obrony merytorycznej nie s obj te zakresem niniejszego opracowania.

III. rodki obrony formalnej

Do rodków obrony formalnej d nika w post powaniu egzekucyjnym nale :

1) skarga na sposób egzekucji (Vollstreckungserinnerung),

2) natychmiastowe za alenie (sofortige Beschwerde).

1. Skarga na sposób egzekucji (Vollstreckungserinnerung, § 766 ZPO)

Uregulowana w § 766 ZPO skarga na sposób egzekucji stanowi podstawowy rodek zaskar enia w post powaniu egzekucyjnym. Nie ma on charakteru dewolutywnego ani – celem unikni cia przewlekania egzekucji – nie prowadzi do wstrzymania post powania.

a) Przedmiot skargi

Skarga na sposób egzekucji jest dopuszczalna, je eli organem egzekucyjnym jest komornik lub s d egzekucyjny. Przys uguje ona na:

1) czynno ci egzekucyjne komornika lub referendarza s dowego,

2) odmow wykonania wnioskowanej czynno ci przez komornika,

3) kalkulacj kosztów sporz dzon przez komornika.

Do czynno ci egzekucyjnych nale dzia ania lub zaniechania przy egzekucji roszcze , które s podejmowane przez organ egzekucyjny na wniosek wierzyciela bez wys uchania d nika, a tym samym bez rozwa enia i uwzgl dnienia okoliczno ci danej sprawy215. Od nich nale y odró ni orzeczenia s dziego lub referendarza, przeciwko którym przys uguje rodek odwo awczy w postaci natychmiastowego za alenia (patrz pkt 2 poni ej). Rozstrzygni cia zapadaj po wys uchaniu stron 215 Ca y akapit na podstawie Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 37 nb. 25, Brox/Walker nb. 1176 i n. oraz Musielak/Lackmann § 766 ZPO nb. 11.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


i rozwa eniu ich interesów. Powy sze rozgraniczenie pomi dzy zakresem zastosowania skargi na sposób egzekucji (§ 766 ZPO) i natychmiastowego za alenia (§ 793 ZPO) stanowi pogl d dominuj cy w doktrynie, mimo odosobnionych g osów krytyki216.

Tym samym rodkiem prawnym przeciwko czynno ciom egzekucyjnym komornika jest zawsze skarga na sposób egzekucji, natomiast w odniesieniu do s du egzekucyjnego istotny jest sposób jego dzia ania.

b) Warunki dopuszczalno ci

Skarga na sposób egzekucji jest ma o sformalizowanym rodkiem zaskar enia, który nie jest ograniczony wieloma warunkami.

Przede wszystkim nie jest konieczne z enie wniosku wraz z uzasadnieniem; wystarczaj ce jest wskazanie, przeciwko jakiej czynno ci jest ona skierowana. Skarga mo e zosta z ona w formie pisemnej lub do protoko u sekretariatu

dowego (§ 569 ust. 2 i 3 ZPO per analogiam). Nie jest ona ograniczona adnym terminem i mo e by wniesiona do ko ca post powania egzekucyjnego. Ponadto skar cy musi mie interes w udzieleniu mu ochrony prawnej, którego brak np. w razie mo liwo ci z enia przez wierzyciela wniosku o usuni cie b dów217 lub w razie zako czenia post powania egzekucyjnego218.

Podmiotem uprawnionym do jej wniesienia jest ka dy, kto zarzuca naruszenie przepisów post powania chroni cych równie jego prawa 219 , czyli np. d nik, wierzyciel czy cz onkowie rodziny d nika w odniesieniu do narusze przepisów o wy czeniu pewnych ruchomo ci spod zaj cia.

Skarga nie podlega op acie s dowej220.

c) Zasadno

Skarga przys uguje na sposób egzekucji (§ 766 ust. 1 ZPO), a tym samym mo na w niej podnosi jedynie naruszenia przepisów post powania. Zarzuty oparte na naruszeniu prawa materialnego nie prowadz do uwzgl dnienia skargi221.

216 Patrz odes ania wskazane w Brox/Walker nb. 1180 przypis 16. 217 BGH NJW-RR 2008, 1163. 218 BGH NJW-RR 2010, 785. 219 Musielak/Lackmann § 766 ZPO nb. 18 i n. 220 Kindl/Meller-Hannich/Wolf/Sternal § 766 ZPO nb. 68. 221 Patrz np. BGH NJW-RR 2010, 281.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Skarga jest uzasadniona, je eli w chwili rozstrzygni cia o niej (1) nie by y spe nione ogólne lub szczególne przes anki post powania egzekucyjnego (np. wierzyciel lub

nik nie zosta wystarczaj co dok adnie wskazany w tytule egzekucyjnym) lub (2) kwestionowana czynno egzekucyjna zosta a podj ta z naruszeniem przepisów post powania (np. w razie zaj cia przedmiotu wy czonego spod egzekucji).

W ramach skargi na sposób egzekucji czynno ci komornika podlegaj kontroli z punktu widzenia zgodno ci z prawem i celowo ci222. Post powanie nie ogranicza si przy tym do badania zarzutów podniesionych przez skar cego223. Skarga jest uzasadniona, je eli komornik naruszy przepisy prawa post powania egzekucyjnego. Zgodnie z pogl dem przewa aj cym w doktrynie, do przepisów w rozumieniu § 766 ZPO nale jedynie powszechnie obowi zuj ce normy prawne, co oznacza, e w ramach skargi na sposób egzekucji badaniu nie podlega przestrzeganie przez komornika obowi zuj cych go regulacji administracyjnych, tj. GVO i GVGA (patrz pkt C.II)224. Ich naruszenie mo e by podnoszone w trybie skargi na urz dnika (patrz pkt C.III.4.b).

d) Post powanie; w ciwo s du, rozstrzygni cie

Do rozpoznania skargi na sposób egzekucji w ciwy jest s d egzekucyjny, w którego okr gu czynno zosta a podj ta (§ 764 ust. 2 ZPO). Rzeczowo w ciwy jest s d rejonowy (§ 764 ust. 2 ZPO), funkcjonalnie s dzia, a nie referendarz s dowy (§ 20 ust. 1 pkt 17 RPflG).

Zarówno komornik jak i s d egzekucyjny dzia aj cy przez referendarza s dowego mog w trybie samokontroli uwzgl dni skarg 225. S d mo e np. uchyli zaj cie wierzytelno ci d nika wobec trzeciod nika. Natomiast komornik mo e w trybie samokontroli dokona czynno ci, której zaniechanie lub odmowa jest przedmiotem skargi, oraz skorygowa kalkulacj kosztów. Nie mo e natomiast uchyli dokonanej czynno ci bez odpowiedniego rozstrzygni cia s du.

Post powanie wywo ane skarg na sposób egzekucji jest prowadzone jako post powanie kontradyktoryjne mi dzy skar cym i drug stron . Skar cym mo e by d nik, wierzyciel lub osoba trzecia, drug stron wierzyciel lub d nik 226 . Komornik jako organ egzekucyjny nie jest jego uczestnikiem227, a tym samym jego

222 BGH NJW-RR 2005, 149 (150). 223 BeckOK ZPO/Preuß § 766 ZPO nb. 38. 224 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 37 nb. 10; Kindl/Meller-Hannich/Wolf/Sternal § 766 ZPO nb. 4; Musielak/Lackmann § 766 ZPO nb. 22; BeckOK ZPO/Preuß § 766 ZPO nb. 11; odmiennie Glenk NJW 2014, 2315 (2316). 225 Ca y akapit za Kindl/Meller-Hannich/Wolf/Sternal § 766 ZPO nb. 43 i n. oraz BeckOK ZPO/Preuß § 766 ZPO nb. 50 i n. 226 BeckOK ZPO/Preuß § 766 ZPO nb. 35. 227 BGH BGHZ 170, 243 (246); NJW 2004, 2979 (2981).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


wys uchanie nie jest konieczne228. Zgodnie z pogl dem wi kszo ci autorów, s d mo e z urz du za da przed enia akt post powania egzekucyjnego lub z enia wyja nie przez komornika229. Prezentowane jest równie dalej id ce stanowisko, zgodnie z którym s d jest nie tylko uprawniony, lecz zobowi zany do takich dzia 230.

ZPO nie przewiduje terminu instrukcyjnego na za atwienie skargi.

W post powaniu ze skargi na sposób egzekucji rozstrzygni cie zapada w formie postanowienia (§ 764 ust. 3 ZPO). Zgodnie z § 128 ust. 4 ZPO orzeczenia s du nieb ce wyrokami mog zosta wydane bez rozprawy, co oznacza, e wyznaczenie rozprawy w celu rozpoznania skargi na sposób egzekucji nie jest konieczne. W razie wyznaczenia rozprawy postanowienie s du podlega ustnemu og oszeniu (§ 329 ust. 1 zd. 1 ZPO).

W razie uwzgl dnienia skargi s d mo e wyda nast puj ce rozstrzygni cia231:

1) uzna zaskar on czynno lub post powanie egzekucyjne za niedopuszczalne, 2) uchyli zaskar on czynno egzekucyjn , 3) nakaza komornikowi dokonanie okre lonej czynno ci egzekucyjnej, 4) uchyli lub zmieni sporz dzon przez komornika kalkulacj kosztów. Odno nie do dopuszczalno ci udzielenia komornikowi przez s d wskazówek co do dalszego post powania w danej sprawie – patrz pkt C.III.4.a.

Postanowienia s du, na które przys uguje natychmiastowe za alenie (patrz pkt 2 poni ej), s z urz du dor czane wszystkim uczestnikom post powania (§ 329 ust. 3 ZPO).

ZPO nie zawiera ogólnej regulacji dotycz cej tre ci postanowie , a tym samym konieczno ci ich uzasadniania, albowiem ze wzgl du na ich ró norodno by oby to niemo liwe 232 . W nauce i orzecznictwie przyjmuje si , e tre postanowienia pozostawiono uznaniu s du. Niemniej jest ono ograniczone konieczno ci realizacji zasady pa stwa prawa. Na tej postawie, w celu zapewnienia stronom prawa do wys uchania przez s d oraz prawid owego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwo ci, uzasadnienie postanowienia, które podlega zaskar eniu, jest konieczne. Uzasadnienie musi umo liwia stronie ocen zasadno ci wniesienia rodka zaskar enia, a s dowi odwo awczemu kontrol wydanego rozstrzygni cia. Tym

228 BeckOK ZPO/Preuß § 766 ZPO nb. 36. 229 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 37 nb. 63; BeckOK ZPO/Preuß § 766 ZPO nb. 37. 230 Musielak/Lackmann § 766 ZPO nb. 26. 231 BeckOK ZPO/Preuß § 766 ZPO nb. 56 i n. 232 Ca y akapit za BeckOK ZPO/Bach § 329 ZPO nb. 30 i n.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


samym postanowienie rozstrzygaj ce o skardze na sposób egzekucji podlega uzasadnieniu z urz du233.

Na rozstrzygni cie s du o skardze na sposób egzekucji przys uguje natychmiastowe za alenie (patrz pkt 2.a poni ej, równie odno nie do ogranicze jego dopuszczalno ci przeciwko rozstrzygni ciom o kosztach post powania).

e) Krytyka

Zgodnie z pogl dem niektórych autorów obecna regulacja skargi na sposób egzekucji jest niezbyt udana234. Jej rozpoznanie nast puje w trybie, który zosta ukszta towany na podobie stwo post powania rozpoznawczego jako post powanie mi dzy dwoma stronami, tj. wierzycielem i d nikiem. Krytycy obecnej regulacji proponuj ukszta towanie skargi jako post powania z wniosku podmiotu, którego prawa zosta y naruszone przez niezgodne z prawem dzia ania organu egzekucyjnego. W tej sytuacji przeciwnikiem skar cego by oby pa stwo.

Zdaniem innych autorów powy sza krytyka jest nieuzasadniona, a jej autorzy ignoruj stosunek komornika i s du egzekucyjnego. Wed ug nich komornik jest organem wymiaru sprawiedliwo ci dzia aj cym w ramach struktury s downictwa, którego dzia anie podlega kontroli s du235.

2. Natychmiastowe za alenie (sofortige Beschwerde, § 793 ZPO)

Natychmiastowe za alenie stanowi rodek odwo awczy o charakterze suspensywnym i dewolutywnym236.

a) Przedmiot za alenia

Natychmiastowe za alenie przys uguje przeciwko orzeczeniom s dziego lub referendarza s dowego, które mog by wydane w post powaniu egzekucyjnym bez rozprawy. Do tych orzecze nale w szczególno ci:

1) rozstrzygni cie o skardze na sposób egzekucji (patrz pkt 1.d powy ej), 2) rozstrzygni cie wniosku o zezwolenie na przeszukanie mieszkania d nika na podstawie § 758a ZPO,

233 MüKO-ZPO/K. Schmidt/Brinkmann § 766 ZPO nb. 51; Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 37 nb. 70. 234 Ca y akapit za MüKO-ZPO/K. Schmidt/Brinkmann § 766 ZPO nb. 3; aprobuj co Musielak/Lackmann § 766 ZPO nb. 1. 235 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 37 nb. 7. 236 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 38 nb. 1; Brox/Walker, nb. 1250.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


3) rozstrzygni cie wniosku o ochron przed egzekucj na podstawie § 765a ZPO (patrz pkt IV.4). Przeciwko rozstrzygni ciu o kosztach post powania egzekucyjnego natychmiastowe za alenie dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy warto przedmiotu zaskar enia przekracza 200 euro (§ 567 ust. 2 ZPO).

b) Warunki dopuszczalno ci

Natychmiastowe za alenie mo e zosta z one w formie pisemnej lub do protoko u sekretariatu s dowego zarówno w s dzie pierwszej instancji, jak i w s dzie odwo awczym (§ 569 ust. 3 w zw. z ust. 1 ZPO). Inaczej ni skarga na sposób egzekucji jest ono ograniczone terminem, zgodnie bowiem z § 569 ust. 1 zd. 1 i 2 ZPO musi zosta wniesione w terminie dwóch tygodni od dor czenia zaskar onego orzeczenia. Interes w uzyskaniu ochrony prawnej istnieje do chwili zako czenia post powania egzekucyjnego.

Podmiotami uprawnionymi do jego wniesienia s strony post powania w pierwszej instancji oraz osoby trzecie, je eli rozstrzygni cie s du pierwszej instancji narusza przepisy post powania, które chroni równie ich prawa, czyli np. cz onkowie rodziny

nika w odniesieniu do narusze przepisów o wy czeniu pewnych ruchomo ci spod zaj cia 237 . Co do dopuszczalno ci wniesienia natychmiastowego za alenia przez komornika patrz pkt C.III.4.a.

Przy wnoszeniu natychmiastowego za alenia nie obowi zuje przymus adwokacki238. W razie odrzucenia lub oddalenia podlega ono op acie sta ej w wysoko ci 30 euro (nr 2121 wykazu kosztów stanowi cego za cznik nr 1 do GKG; patrz pkt D.III.1).

c) Zasadno

Natychmiastowe za alenie jest uzasadnione, je eli zaskar one orzeczenie by o niedopuszczalne lub nieuzasadnione.

d) Post powanie – w ciwo s du, rozstrzygni cie

Je eli s d, którego orzeczenie zosta o zaskar one, uzna je za zasadne, mo e uwzgl dni je w trybie samokontroli; w przeciwnym wypadku jest on zobowi zany do niezw ocznego przed enia akt sprawy s dowi odwo awczemu (§ 572 ust. 1 ZPO).

dem w ciwym do rozpoznania natychmiastowego za alenia jest s d nadrz dny nad s dem, który wyda zaskar one orzeczenie (§ 72 GVG), czyli s d krajowy (LG).

237 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 38 nb. 14. 238 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 38 nb. 11.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


Rozstrzygni cie zapada, co do zasady, w sk adzie jednego s dziego zawodowego (§ 568 ZPO) i ma form postanowienia. W post powaniu przed s dem krajowym obowi zuje przymus adwokacki.

Za alenie do Federalnego Trybuna u Sprawiedliwo ci na postanowienie s du odwo awczego przys uguje tylko wtedy, gdy zostanie ono dopuszczone przez s d rozpoznaj cy za alenie (§ 574 i n. ZPO). Za alenie podlega dopuszczeniu, je eli sprawa ma fundamentalne znaczenie lub jej rozstrzygni cie jest konieczne do rozwoju prawa albo w celu zapewnienia jednolitego orzecznictwa (§ 574 ust. 2 ZPO). Rozstrzygni cie s du odwo awczego o odmowie dopuszczenia za alenia do Federalnego Trybuna u Sprawiedliwo ci nie podlega zaskar eniu.

IV. Ochrona przed egzekucj (§ 765a ZPO)

1. Wprowadzenie

Zgodnie z § 765a ust. 1 zd. 1 ZPO, na wniosek d nika, s d egzekucyjny mo e uchyli w ca ci lub w cz ci czynno egzekucyjn , zakaza jej lub czasowo j zawiesi , je eli – przy uwzgl dnieniu potrzeby ochrony praw wierzyciela – ze wzgl du na szczególne okoliczno ci czynno stanowi dolegliwo nie do pogodzenia z dobrymi obyczajami.

Powy szy wniosek jest rodkiem prawnym szczególnego rodzaju, umo liwia bowiem udzielenie d nikowi ochrony nawet wtedy, gdy egzekucja prowadzona jest zgodnie z prawem239 . Przepis § 765a ZPO zawiera klauzul generaln ochrony d nika i stanowi tym samym uzupe nienie innych norm ochronnych. Jego celem jest umo liwienie uwzgl dnienia konstytucyjnie chronionych praw podstawowych w post powaniu egzekucyjnym240. Ma on charakter subsydiarny w stosunku do innych rodków ochrony d nika241.

2. Warunki dopuszczalno ci

Do z enia tego wniosku uprawniony jest jedynie d nik. Z wyj tkiem egzekucji obowi zku opró nienia lokalu (patrz ni ej) nie jest on ograniczony terminem. Podobnie jak skarga na sposób egzekucji (patrz pkt III.1 powy ej) mo e on zosta

ony na pi mie lub do protoko u sekretariatu s dowego.

W przypadku egzekucji obowi zku opró nienia lokalu powy szy wniosek jest celowy dopiero po up ywie terminu odroczenia eksmisji orzeczonego na podstawie § 721

239 Brox/Walker nb. 1471. 240 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 43 nb. 6; MüKO-ZPO/Heßler § 765a ZPO nb. 2. 241 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 43 nb. 12; MüKO-ZPO/Heßler § 765a ZPO nb. 13.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


ZPO 242 . Termin ko cowy na jego z enie up ywa 2 tygodnie przed ustalonym terminem eksmisji, chyba e okoliczno ci stanowi ce jego podstaw powsta y pó niej lub d nik bez swojej winy nie móg zg osi wniosku w terminie (§ 765a ust. 3 ZPO). Celem tego ograniczenia jest uniemo liwienie nadu ywania prawa przez

ników wskutek z enia tego wniosku w ostatniej chwili, co prowadzi oby do bezcelowo ci kosztów poniesionych na przygotowanie eksmisji (np. kosztów transportu ruchomo ci)243. W literaturze brakuje zgody w kwestii, czy w wyj tkowych sytuacjach, w których niedopuszczalno tego wniosku prowadzi aby do szczególnego zagro enia praw podstawowych d nika (np. w razie ci kiej choroby lub bezpo redniego zagro enia samobójstwem), mo liwe jest tak e jego pó niejsze wniesienie244.

3. Przes anki

Zgodnie z § 765a ust. 1 ZPO powy szy wniosek jest uzasadniony, je eli ze wzgl du na szczególne okoliczno ci czynno egzekucyjna stanowi dla d nika dolegliwo sprzeczn z dobrymi obyczajami oraz brak przynajmniej porównywalnego interesu wierzyciela.

Przy rozstrzygni ciu tego wniosku konieczne jest rozwa enie interesów d nika i wierzyciela. Ponadto nale y uwzgl dni nast puj ce okoliczno ci: rodzaj i ród o egzekwowanego roszczenia, przedmiot egzekucji, termin egzekucji i skutki jego przesuni cia, proporcjonalno , zachowanie d nika i okoliczno ci zwi zane z jego osob , skutki czynno ci egzekucyjnych oraz mo liwo uzyskania pomocy przez

nika 245 . Przepis § 765a ust. 1 ZPO – jako norma szczególna – podlega rygorystycznej wyk adni246.

a) Szczególne okoliczno ci

Sformu owanie „szczególne okoliczno ci” oznacza, e d nik musi by nara ony na dolegliwo ci, które przekraczaj dolegliwo ci zwi zane z ka dym post powaniem egzekucyjnym 247 . Ponadto § 765a ust. 1 ZPO nie dotyczy sytuacji wyra nie

242 Na podstawie § 721 I ZPO s d z urz du lub na wniosek d nika mo e odroczy eksmisj o rozs dny okres. czny okres odroczenia nie mo e by d szy ni rok (§ 721 V ZPO). 243 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 43 nb. 42. 244 W orzecznictwie i doktrynie dominuje pogl d dopuszczaj cy taki spó niony wniosek, patrz np. Kindl/Meller-Hannich/Wolf/Bendtsen § 765a ZPO nb. 66; Musielak/Lackmann § 765a ZPO nb. 20; krytycznie BeckOK ZPO/Ulrici § 765a ZPO nb. 6.3. 245 MüKO-ZPO/Heßler § 765a ZPO nb. 41 i n.; Kindl/Meller-Hannich/Wolf/Bendtsen § 765a ZPO nb. 39. 246 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 43 nb. 12. 247 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 43 nb. 13; MüKO-ZPO/Heßler § 765a ZPO nb. 39; Kindl/Meller-Hannich/Wolf/Bendtsen § 765a ZPO nb. 40.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


unormowanych w przepisach post powania egzekucyjnego 248 . Tym samym na podstawie tej normy nie jest mo liwe np. podwy szenie kwoty wolnej od zaj cia, gdy ta kwestia zosta a wyczerpuj co uregulowana w § 850 i n. ZPO.

b) Nie do pogodzenia z dobrymi obyczajami

Ze sformu owania „nie do pogodzenia z dobrymi obyczajami” wynika, e do uwzgl dnienia powy szego wniosku nie wystarczy, i interes d nika przewa a nad interesem wierzyciela lub egzekucja jest nies uszna 249 . Ze wzgl du na swój wyj tkowy charakter § 765a ZPO mo e znale zastosowanie tylko wtedy, gdy w konkretnym wypadku post powanie wierzyciela prowadzi do niemo liwego do zaakceptowania skutku 250 , innymi s owy istnieje ra ca dysproporcja interesów

nika i wierzyciela w przeprowadzeniu egzekucji251.

Przy ocenie tego nale y uwzgl dni konstytucyjnie gwarantowane prawa d nika, w tym ochron godno ci ludzkiej, wolno osobist , prawo do ycia i nienaruszalno ci cielesnej oraz zasad proporcjonalno ci252.

c) Interes wierzyciela

W ramach analizy interesów wierzyciela nale y uwzgl dni jego interes w egzekucji roszczenia, który podlega ochronie na podstawie art. 14 Ustawy Zasadniczej (ochrona w asno ci). Co do zasady, interesowi wierzyciela jest przypisywane wi ksze znaczenie i tylko w razie spe nienia powy szych przes anek mo liwe jest uwzgl dnienie wniosku o ochron przed egzekucj 253. Ponadto nale y uwzgl dni fakt, e wierzyciel mo e mie szczególny interes w egzekucji roszczenia, np. gdy chodzi o kwoty konieczne do jego utrzymania, jak w przypadku roszcze alimentacyjnych254.

4. Rozstrzygni cie s du

Do rozstrzygni cia o tym wniosku w ciwy jest s d egzekucyjny dzia aj cy przez referendarza s dowego (§ 765a ust. 1 ZPO, § 764 ZPO, § 20 ust. 1 Nr 17 RPflG). Dopuszczalno przekazania tego rozstrzygni cia referendarzowi jest

248 Musielak/Lackmann § 765a ZPO nb. 4. 249 BeckOK ZPO/Ulrici § 765a nb. 15.1; Musielak/Lackmann § 765a ZPO nb. 5. 250 BGH BGHZ 44, 138; MDR 2011, 195; NJW 2013, 3312 (3314). 251 AG Bielefeld, BeckRS 2012, 20012. 252 MüKO-ZPO/Heßler § 765a ZPO nb. 5; Musielak/Lackmann § 765a ZPO nb. 5. 253 MüKO-ZPO/Heßler § 765a ZPO nb. 42; Musielak/Lackmann § 765a ZPO nb. 9. 254 BeckOK ZPO/Ulrici § 765a ZPO nb. 14.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


kwestionowana w literaturze, jest to bowiem dzia alno orzecznicza zastrze ona dla dziów 255 . Przeciwko rozstrzygni ciu referendarza przys uguje natychmiastowe

za alenie (patrz pkt III.2 powy ej).

Zgodnie z § 765a ust. 1 ZPO, je eli wniosek jest uzasadniony, s d mo e:

1) uchyli czynno egzekucyjn w ca ci lub w cz ci, np. przez uchylenie zaj cia rachunku bankowego; w literaturze postulowane jest stosowanie uchylenia czynno ci egzekucyjnej jako ostatecznego rodka, tj. wy cznie w sytuacjach, w których niemo liwe jest unikni cie szczególnej dolegliwo ci dla d nika w inny sposób256;

2) zakaza (planowanej) czynno ci egzekucyjnej, przy czym powy szy zakaz powinien by ograniczony terminem257; mo e mie np. posta zakazu wykonania eksmisji do ko ca roku szkolnego lub do czasu (bliskiej) przeprowadzki d nika do nowego lokalu;

3) zawiesi tymczasowo czynno egzekucyjn ; w ten sposób jej skutki (np. zaj cie) pozostaj w mocy, natomiast dalsze kroki (np. sprzeda ) s odroczone.

Wszystkie powy sze rozstrzygni cia mog zosta po czone z na eniem na nika pewnych obowi zków, np. podj cia leczenia czy poszukiwania nowego

mieszkania258.

5. Kazuistyka

Przepis § 765a ZPO stanowi podstaw bardzo bogatej kazuistyki. W niniejszym opracowaniu przedstawione zostan pokrótce ogólne tendencje w orzecznictwie, ze szczególnym uwzgl dnieniem eksmisji.

a) Kwestie ogólne

Do okoliczno ci, które nie stanowi podstawy uwzgl dnienia wniosku o ochron przed egzekucj , nale np.:

1) niewielka wysoko egzekwowanego roszczenia; w tej sytuacji dolegliwo wynika z post powania egzekucyjnego jako ca ci, a nie z konkretnej czynno ci, ponadto tak e prawa wierzycieli niewielkich kwot zas uguj na ochron 259 ; tym 255 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 27 nb. 17 i n.; za niekonstytucyjno ci tej regulacji opowiada si w szczególno ci Gaul JZ 2013, 1081 i n. 256 MüKO-ZPO/Heßler § 765a ZPO nb. 89. 257 MüKO-ZPO/Heßler § 765a ZPO nb. 88. 258 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 43 nb. 50 i 53, z dalszymi odes aniami do orzecznictwa. 259 MüKO-ZPO/Heßler § 765a ZPO nb. 5; BeckOK ZPO/Ulrici § 765a ZPO nb. 12; Musielak/Lackmann § 765a ZPO nb. 8.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


samym cenne przedmioty mog zosta sprzedane w cel zaspokojenia niewielkiego roszczenia260;

2) interesy ogó u lub osób trzecich; jednak e sfera interesów d nika obejmuje jego bliskich261;

3) fakt, e przeprowadzenie czynno ci egzekucyjnej skutkowa oby konieczno ci ubiegania si przez d nika o wiadczenia pomocy spo ecznej, albowiem istnieje ustawowe roszczenie o przyznanie tych wiadcze , a wykonywanie zada w zakresie pomocy spo ecznej nale y do pa stwa, a nie wierzyciela262 ; zgodnie jednak z odosobnionym pogl dem jednego z komentatorów powy sze stanowisko nie zas uguje na aprobat , gdy regulowanie prywatnych d ugów po rednio przy wykorzystaniu rodków publicznych jest niedopuszczalne263.

Do okoliczno ci, które mog stanowi podstaw uwzgl dnienia wniosku, nale :

1) okoliczno , e ze wzgl du na niejasny stan prawny zaj tego przedmiotu by by on sprzedany za bezcen264;

2) dysproporcja zachodz ca w sytuacji, gdy egzekucja prowadzi jedynie do wyrz dzenia d nikowi szkody bez mo liwo ci uzyskania zaspokojenia przez wierzyciela, np. w razie zaj cia konta, na które wp ywaj jedynie kwoty wolne od zaj cia, a które skutkowa oby wypowiedzeniem umowy rachunku bankowego 265 ; jednak e przeciwko przyznaniu ochrony w takim przypadku mia by przemawia fakt, e wypowiedzenie umowy rachunku bankowego skutkuj ce znaczn dolegliwo ci

by oby niewa ne, co d nik powinien podnosi w stosunku do banku, a nie wobec wierzyciela266.

b) Egzekucja obowi zku opró nienia lokalu

Przepis § 765a ZPO znajduje zastosowanie tak e do egzekucji obowi zku opró nienia lokalu, chocia ze wzgl du na istnienie innych przepisów chroni cych

260 BeckOK ZPO/Ulrici § 765a ZPO nb. 17.2. 261 BGH NZM 2010, 915 (916), zgodnie z którym wniosek na podstawie § 765a ZPO mo e by uzasadniony w przypadku zagro enia samobójstwem d nika lub cz onka jego rodziny. 262 BGH BGHZ 161, 371 (374); MDR 2011, 195; NJW 2008, 1742 (1743); OLG Zweibrücken NZM 2002, 925 (926). 263 MüKo-ZPO/Heßler § 765a ZPO nb. 36. 264 BGH NJW-RR 2012, 398 (399: niejasno ci odno nie do istnienia obci nieruchomo ci). 265 OLG Frankfurt a.M. 15.7.1999, 26 W 28/99, Baza danych Juris; LG Essen NJW-RR 2002, 483; LG Berlin Rpfleger 2006, 329 i n.; LG Koblenz Rpfleger 2006, 420. 266 LG Frankfurt Rpfleger 2006, 209; AG Hannover, 22.1.2009, 705 M 56287/08, Baza danych Juris; Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 43 nb. 17; Kindl/Meller-Hannich/Wolf/Bendtsen § 765a ZPO nb. 46; Brox/Walker nb. 1479.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


nika (np. § 721 ZPO, patrz pkt 2 powy ej) konieczne jest istnienie szczególnej sytuacji uzasadniaj cej przyznanie ochrony przed egzekucj 267.

Ryzyko bezdomno ci czy te konieczno szybkiej przeprowadzki nie s – zgodnie z dominuj cym pogl dem – okoliczno ciami wystarczaj cymi do uwzgl dnienia wniosku o ochron przed egzekucj , gdy interesy najemcy s odpowiednio chronione w prawie materialnym i procesowym, a zapobieganie bezdomno ci jest zadaniem pomocy spo ecznej, a nie wierzyciela268. Eksmisji mog jednak sta na przeszkodzie nast puj ce okoliczno ci:

1) choroba zagra aj ca yciu d nika269,

2) zagro enie ycia d nika wskutek eksmisji270,

3) w odniesieniu do d nika w podesz ym wieku istnienie powa nego zagro enia dla zdrowia spowodowanego utrat znajomego otoczenia 271 oraz wynikaj ca z wieku i chorób zmniejszona zdolno percepcji i zdolno dostosowania si do nowej sytuacji272;

4) nieoczekiwane i nag e zerwanie umowy najmu nowego mieszkania przez nowego wynajmuj cego273,

5) fakt, e eksmisja d nika maj cego czwórk dzieci ucz szczaj cych do szko y lub przedszkola mia aby nast pi na krótko przed ko cem roku szkolnego do jeszcze nieustalonego miejskiego o rodka dla bezdomnych274,

267 Musielak/Lackmann § 765a ZPO nb. 15. 268 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 43 nb. 14; MüKO-ZPO/Heßler § 765a ZPO nb. 58; BeckOK ZPO/Ulrici § 765a ZPO nb. 17.3; Musielak/Lackmann § 765a ZPO nb. 15, wszyscy z dalszymi odes aniami; OLG Oldenburg NJW 1961, 2119; OLG Zweibrücken NZM 2002, 760; inaczej AG Siegburg BeckRS 2013, 7446: dwie przeprowadzki samotnej matki 10-letniego dziecka konieczne ze wzgl du na wyznaczon na 28 marca eksmisj , podczas gdy d niczka wynaj a od 1 maja nowe mieszkanie, i zwi zane z tym koszty uzasadniaj odroczenie eksmisji. 269 BGH NJW 2004, 49 (50: zdiagnozowana mia yca t tnic, zagro enie wylewem lub mierci w wyniku zatrzymania kr enia w razie eksmisji); NJW 2009, 3440 (3441: niewydolno serca); NJW-RR 2011, 1452 (1453: chory na bia aczk d nik, aktualnie leczony chemoterapi , u którego eksmisja skutkowa aby zaostrzeniem si depresji i mia aby negatywny wp yw na przebieg leczenia); uwzgl dnienia wniosku nie uzasadnia natomiast neurodermia i ADHD syna d niczki, OLG Rostock NJOZ 2003, 863 (864). 270 BVerfG NJW-RR 2014, 583 (584: 98-letnia d niczka, mieszkaj ca od 47 lat w przedmiotowym mieszkaniu; wykonanie eksmisji grozi oby niewydolno ci uk adu kr enia i pog bieniem si poczucia zagubienia). 271 BGH NJW 2009, 3440 (3441: 99-letnia d niczka, cierpi ca m.in. na niewydolno serca i post puj demencj ). 272 BVerfG NJW 1998, 295 (296: 99-letni d nik, mieszkaj cy od 38 lat w przedmiotowym mieszkaniu, który po przeprowadzce nie by by w stanie samodzielnie funkcjonowa ). 273 BeckOK ZPO/Ulrici § 765a ZPO nb. 17.3; Musielak/Lackmann § 765a ZPO nb. 15. 274 OLG Köln NJW-RR 1995, 1163.

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


6) wykazanie przez d nika, e w najbli szym czasie b dzie dysponowa nowym lokalem275,

7) niedawny lub bliski poród d niczki276,

8) rzeczywiste ryzyko samobójstwa osoby dotkni tej eksmisj .

Podstaw udzielenia ochrony przed egzekucj mo e stanowi nie tylko ryzyko samobójstwa d nika spowodowane chorob psychiczn , lecz tak e tzw. samobójstwo bilansowe, zwane te samobójstwem z wyboru, u którego podstaw le y wolna decyzja samobójcy podj ta po rozwa eniu jego sytuacji 277 . Zastosowanie § 756a ZPO w przypadku istnienia ryzyka samobójstwa doczeka o si wielu orzecze Federalnego Trybuna u Konstytucyjnego, Federalnego Trybuna u Sprawiedliwo ci oraz s dów instancyjnych. Ze wzgl du na niemo liwo przedstawienia tej judykatury w ca ci poni ej zaprezentowane zostan nowsze tendencje w orzecznictwie oraz dominuj cy pogl d w doktrynie.

Je eli d nik wskazuje na istnienie ryzyka samobójstwa, konieczne jest dok adne rozwa enie sprawy, aby zapobiec nadu yciu prawa przez d nika 278 . W tym przypadku ci ar dowodu nie spoczywa na adnej ze stron, lecz konieczne jest ustalenie stanu faktycznego przez s d dzia aj cy z urz du; z regu y wymagane jest zasi gni cie opinii bieg ego, w szczególno ci z zakresu psychiatrii lub psychologii klinicznej279. Sporz dzenie opinii mo e zosta zlecone tak e w ciwemu organowi administracji ochrony zdrowia, który zgodnie z regulacjami danego kraju zwi zkowego by by w ciwy na podstawie przepisów o ochronie zdrowia psychicznego280. Po stwierdzeniu istnienia ryzyka samobójstwa nale y ustali stopie jego prawdopodobie stwa. Zgodnie z nowszym orzecznictwem konieczne jest rzeczywiste i powa ne ryzyko samobójstwa 281 . Do udzielenia ochrony przed egzekucj nie wystarczy, e zgodnie z opini bieg ego nie mo na wykluczy samobójstwa d nika, konieczne jest bowiem wykazanie z wystarczaj cym prawdopodobie stwem, jakiej reakcji d nika mo na si spodziewa w odniesieniu do jakich czynno ci egzekucyjnych, oraz wskazanie mo liwo ci terapii282. Ponadto referendarz powinien zawiadomi s d opieku czy w celu rozwa enia zasadno ci

275 MüKo-ZPO/Heßler § 765a ZPO nb. 57 ze szczegó owym zestawieniem orzecznictwa. 276 OLG Frankfurt Rpfleger 1981, 24; LG Hannover, 16.9.2013, 52 T 54/13, Baza danych Juris (ochrona w okresie 6 tygodni przed i 8 tygodni po porodzie); LG Wuppertal DGVZ 1995, 41 i n. (do 5 dni po porodzie ze wzgl du na brak odpowiednich stara o nowy lokal); LG Bonn DGVZ 1994, 75 (do 8 tygodni po porodzie). 277 BVerfG NJW-RR 2001, 1523 (1524). 278 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 43 nb. 14. 279 BVerfG NZM 2012, 245 (248); Ulrich Rpfleger 2012, 477 (486); Kaiser NJW 2011, 2412. 280 Schuschke NJW 2006, 874 (876). 281 Kaiser NJW 2011, 2412 (2413) z odes aniami do orzecznictwa. 282 Ulrich Rpfleger 2012, 477 (486).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci


ustanowienia opieki nad d nikiem 283 . Je eli z opinii bieg ego wynika powa ne ryzyko samobójstwa, a na enie na d nika obowi zku podj cia leczenia jest niewystarczaj ce, organy administracji ochrony zdrowia powinny wyst pi do

ciwego s du o skierowanie d nika na przymusowe leczenie w o rodku zamkni tym284. W razie podj cia tych czynno ci celowe jest zawieszenie egzekucji do czasu uzyskania przez s d od tych organów informacji, e post powanie mo e by kontynuowane bez bezpo redniego zagro enia dla ycia d nika285. W l ejszych przypadkach nale y rozwa przeprowadzenie eksmisji w obecno ci lekarza-neurologa lub psychiatry albo urz dnika administracji ochrony zdrowia286.

6. Praktyka

Przepis § 765a ZPO znajduje zastosowanie przede wszystkim w odniesieniu do eksmisji287. Liczba wniosków o ochron przed egzekucj uzasadnianych gro cym samobójstwem d nika wzros a znacz co w ostatnich latach 288 . W zwi zku w powy szym w orzecznictwie i pi miennictwie pojawiaj si g osy wskazuj ce na istnienie problemu nadu ywania § 765a ZPO289. Zgodnie z pogl dem Federalnego Trybuna u Sprawiedliwo ci ogólnie wiadomo, e zamiar samobójstwa mo e by pozorowany w celu nieuzasadnionego uzyskania ochrony przed egzekucj ; jednak e samo podejrzenie, i d nik pozoruje zamiar samobójstwa, nie zwalnia s du z obowi zku przeprowadzenia post powania dowodowego290.

Linia orzecznicza w odniesieniu do § 765a ZPO zmieni a si w ci gu ostatnich kilkunastu latach 291 . We wcze niejszych orzeczeniach Federalnego Trybuna u Konstytucyjnego wi ksz wag przypisywano interesom d nika; w ostatnich latach mo na jednak zauwa bardziej wywa one stanowisko, przejawiaj ce si np. na eniem na zagro onego samobójstwem d nika pewnych obowi zków, w szczególno ci podj cia leczenia czy te poszukiwania nowego mieszkania (patrz pkt 4 powy ej). Tak e w orzecznictwie Federalnego Trybuna u Sprawiedliwo ci mo na zaobserwowa bardziej surow lini , zgodnie z któr nie mo na przerzuca na wierzyciela zada ogó u, w tym pomocy spo ecznej i ochrony przed bezdomno ci (patrz pkt 5.b powy ej).

283 Schuschke NZM 2012, 209 (216); Ulrich Rpfleger 2012, 477 (486). 284 Schuschke NJW 2006, 874 (877); Ulrich Rpfleger 2012, 477 (486); Kaiser NJW 2011, 2412 (2413). 285 Schuschke NJW 2006, 874 (877). 286 Kaiser NJW 2011, 2412 (2413). 287 Mroß DGVZ 2012, 169 (170). 288 Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 43 nb. 14; Schuschke NZM 2012, 209 (215). 289 LG Essen BeckRS 2010, 30565; Fischer jurisPR-MietR 11/2008 Anm. 5; Kaiser NJW 2011, 2412 (2413: cz ste symulowanie i instrumentalizowanie ryzyzka samobójstwa). 290 BGH NJW-RR 2011, 423 (424). 291 Ca y akapit na podstawie Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 43 nb. 6 i n., nb. 14 oraz Schuschke NZM 2006, 874 (875 i n.).

Instytut Wym

iaru Sprawiedliwoci

wybrane zagadnienia z zakresu post powania …„ska a wybrane... · wykaz skrótów v wykaz...

Documents