yaşlı diyabetik hastanın beslenme tedavisi•karaciğer ve böbrek yetmezliği •koah...
TRANSCRIPT
Prof.Dr. Neslişah Rakıcıoğlu
Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü
49. Diyabet Kongresi 20 Nisan 2013, Antalya
Yaşlı Diyabetik Hastanın
Beslenme Tedavisi
Yaşlı bireyin beslenme durumuna etki edebilecek faktörlerin iyi değerlendirilmesi
gereklidir
TBT KİŞİYE ÖZGÜ OLMALIDIR
Yaşlıda Beslenme Durumunu Etkileyen Faktörler
FİZYOLOJİK
DEĞİŞİKLİKLER
•Tat ve koku alma azalır
•Tükrük salgısında azalma (çiğneme ve yutma güçlüğü)
•Midenin boşalma hızı yavaşlar
•Mide asit salgısı azalır
•Pankreasın salgıları azalır
•İnce barsaklardan besin ögelerinin emilimi azalır
FİZİKSEL
NEDENLER
•Diş kaybı, takma diş kullanma
•Çiğneme güçlüğü
•Görme kaybı
PSİKOLOJİK
NEDENLER
•Demans
•Depresyon
•Stresli yaşam koşulları
•Yalnız yaşama,
•Yalnız yemek yeme
KRONİK HASTALIK/ HASTALIKLAR
•Kalp-Damar Hastalıkları
•Karaciğer ve böbrek yetmezliği
•KOAH
•Osteoporoz
•Hipertansiyon
SOSYO-EKONOMİK NEDENLER
•Kültürel, yöresel alışkanlıklar
•Hatalı beslenme alışkanlıkları
•Düşük kaliteli diyet tüketme
•Gelir azlığı
•Yiyeceğe ulaşamama
•Yiyecek hazırlama ve saklama zorlukları
•Hijyenik olmayan ortamlar
•Sıcak besin tüketememe
Yaşlı bireyin beslenme durumunun iyi değerlendirilmesi gereklidir
TBT KİŞİYE ÖZGÜ OLMALIDIR
Fiziksel testler
Besin Tüketim Durumu
Antropometrik Ölçümler
Biyokimyasal bulgular
Hikaye alınması
DİYETİSYEN DOKTOR HEMŞİRE
FİYOTERAPİST PSİKOLOG
ECZACI
YAŞLI
METABOLİK KONTROLÜN SAĞLANMASI
Diyabetik yaşlılarda beslenme tedavisinin hedefleri:
Kan şekerinin hedeflenen değerlerde tutulması
İdeal vücut ağırlığının
korunması
Mevcut hastalıkların etkin tedavisi
Besin ögeleri yetersizliği, malnütrisyonu önlemek
Lipid,lipoprotein profili ve kan basıncının
iyileştirilmesi
Yaşam kalitesi, güvenliğinin sağlanması
Glisemik kontrol hedeflerine ulaşmada yetişkinlere göre daha esnek olunması ve bireye
özgü kriterlerin kullanılması gereklidir.
Diabetes Care 2013;36(suppl 1):S11-S66.
“Besin, yaşam için esensiyel bir bileşendir. Kabul edilmeyen, lezzetsiz bir diyetin tüketilmesi, besin ve sıvı alımını azaltabilir. Bunun sonucunda ağırlık
kaybı ve yetersiz beslenme ve sağlığın olumsuz etkilenmesi ile sonuçlanabilir”
ENERJİ VE MAKRO BESİN ÖGELERİ
GEREKSİNMELERİ
ALINAN ENERJİ
HARCANAN ENERJİ
İdeal vücut ağırlığı korunur
Şişmanlık veya zayıflık önlenir
AZALIR Gençlere göre %20-30 daha düşüktür
Metabolik hızın azalması
Sedentar yaşam şekli
25-35 kkal/kg/gün
ENERJİ GEREKSİNMESİ
70 yaş üzerindeki yaşlılarda fazla ağırlık en azından %20 olmadıkça, ağırlık azaltılması
yoluna gidilmemelidir.
Ağırlık kaybı: 250-500 g/hafta
Ağırlık kaybı
Glisemik kontrol Hipertansiyon Hiperlipidemi
Diabetes Care 2008;31 (suppl 1):S61-S78. Diabetes Care 2006;29:2140-57.
+ Fiziksel Aktivite
Ağırlık kaybı başlangıç ağırlığının %5-7’si kadar olmalıdır
EGZERSİZİN ÖNEMİ
Maksimal aerobik kapasitedeki gerilemeyi belirgin azaltabilir
Santral obeziteyi azaltır
Kardiyovasküler risk profilini iyileştirir
Yaşa bağlı kas kaybını yavaşlatır
Fiziksel performansı ve fonksiyonu geliştirir Daibetes Care 2012;25:1-15
Clinical Nutrition 2010;29:170-174 Diabetes Care 2008;31 (suppl 1):S61-S78 Diabetes Care 2006;29:2140-57
Egzersizin olası riskleri;
• Kardiyak iskemi
• Kas-iskelet sistemi yaralanmaları
• İnsülin veya insülin salgılatıcı kullanan ilaç ile tedavi edilen hastalarda hipoglisemiye neden olabilir
Diabetes Care 2008;31 (suppl 1):S61-S78.
Yürüyüş en popüler ve en uygulanabilir aerobik
egzersiz türüdür
Mümkünse haftada 3 kez direnç egzersizi
yapılmalıdır
Canadian J Diabetes 2008;32 (Suppl 1):S181-S186
Şişman diyabetik yaşlılar için;
19
Enerji alımı azaldığı için
günlük multivitamin takviyesinin yapılması
uygun olabilmektedir (C)
Diabetes Care 2008;31 (suppl 1):S61-S78. Diabetes Care 2006;29:2140-57.
Yaşlı bireyin TBT sininin yeniden değerlendirilmesi gereklidir
<6 ay sürede, %10 istem dışı ağırlık kaybı veya kazanımı
Int. J Diabetes Mellitus 2009;1:26-31 Clin Geriatr Med 2008;24: 503-513
İSTEM DIŞI AĞIRLIK KAYBI VE KAZANIMI DEĞERLENDİRİLMELİDİR
Daibetes Care 2012;25:1-15
İstenmeyen ağırlık kaybı
Sarkopeni Kemik
mineral yoğunluğu
Beslenme yetersizliği
ENERJİNİN KARBONHİDRAT, YAĞ VE PROTEİNDEN GELEN ORANLARI
Karbonhidratlar
Yağlar
Proteinler
%55-60 < %30
%15-20
Basit şeker ve nişasta tüketiminde aşırı azaltılmanın yapıldığı “düşük karbonhidratlı diyetler” önerilmemektedir
Öğünün tatlı açısından konsantre olmaması veya şeker içermemesi konusunu destekleyen kanıt yoktur (E)
Clinical Nutrition 2010;29:170-174 Diabetes Care, 2008; 31(Suppl 1): S61-S78
Diabetes Care 2006;29:2140-57
Leceğini göstermektedir
Bakımevlerindeki diyabetik yaşlıların
kan glikoz düzeylerini kontrol etmede; uygun ilaç tedavisinin yanı sıra normal diyet
almaları, ancak “karbonhidratların tüketim miktarı” ve “zamanlamaya” dikkat etmeleri
önerilmektedir.
Beslenme tedavi planı, “uygun besin seçimi”
konusundaki eğitimi içermelidir
Emli grubu tahıllar
Tufts University 2002 Int J Diabetes mellitus 2009;1:26-31.
“Karbonhidrat Sayım Yöntemi” “Değişim listeleri”
Karbonhidratların
ana öğün ve ara öğünlerdeki miktarları önemlidir
KARBONHİDRAT
ANA VE ARA ÖĞÜNLERDEKİ TOPLAM CHO
MİKTARI KAYNAĞINDAN
ÖNEMLİDİR
Diabetes Care 2008; 31(Suppl 1): S61-S78 Diabetes Care 2006;29:2140-57
ÖĞÜN SAYISI NASIL OLMALIDIR?
• Tip 1 diyabetli yaşlılarda insülinin türüne göre ana ve ara öğün saatleri düzenli olmalıdır
(3 ana öğün+ 3 ara öğün)
• Tip 2 diyabetli yaşlılar öğün atlamamalıdır. Bireye göre ara öğün sayısı düzenlenmelidir.
HİPOGLİSEMİ
DÜŞME VE KIRIKLAR
Diabetes Care 2013;36 (suppl 1) S11-S66 Diabetes Spectrum 2003;21:176-82
Mİ, İNME, BİLİŞSEL FONKSİYON
BOZUKLUĞU
• Karbonhidrat türünün seçilmesinde glisemik indeks/glisemik yük ve diyet posasının dikkate alınması gereklidir.
• Kan şekerinin regülasyonunda, «glisemik indeksi düşük» diyetler tercih edilmelidir.
Clinical Nutrition 2010;29:170-174
Yaşlı bireylerde «glisemik indeksin» önemi ile ilgili verilerdeki belirsizlik halen devam
etmektedir
Posa: 25-30 g/gün veya 14g/1000 kkal
• Çözünen posa;
Kan glikozu ve insülin düzeylerini azaltır
Kan kolesterol düzeylerini düşürür
• Çözünmeyen posa;
Kabızlığın önlenmesinde yarar sağlar
J Am Diet Assoc. 2010;110:1852-1889 Arch. Gerontol. Geriatr. Suppl. 1 (2009) 61–69
POSAYI ARTTIRMANIN YOLLARI ??
Kuru baklagil yemekleri haftada en az 2-3 kez tüketilmeli
Her gün ekmek-tahılların en az yarısının tam tahıl ürünlerinden oluşması
Sebze ve meyve tüketimi arttırılmalıdır
ENERJİNİN KARBONHİDRAT, YAĞ VE PROTEİNDEN GELEN ORANLARI
Karbonhidratlar
Yağlar
Proteinler
%55-60 < %30
%15-20
YAĞLAR
Doymuş yağlar %7-10 (A)
Çoklu doymamış yağ alımı ~%10 (C )
Kolesterol 200-300mg/gün (A)
Trans yağ asitlerinin tüketimi en aza indirilmeli (B)
Diabetes Care 2002;25:169-181
Balık, haftada en az iki kez tüketilmelidir
ω-3 Yağ Asitleri
MİKRO BESİN ÖGELERİ GEREKSİNMELERİ
Enerji gereksinmesindeki azalmanın yanında, diğer besin
ögelerine olan gereksinme azalmaz
Diabetes Care 2012;25:1-15 J Am Dent Assoc. 2007;138(4):493-497
Maturitas 2001;38:75-82
Diyabetik yaşlılar besin ögesi yetersizlikleri riski altındadır
Bireysel beslenme planlanırken, tüm besin ögesi
gereksinmelerini karşılayacak şekilde besin seçimi yapılmalıdır
• Yaşlı diyabetik bireylerde; B12 vitamini, folat, C vitamini, D vitamini, kalsiyum, çinko ve magnezyum yetersizliklerine rastlanabilir.
• Potasyum, magnezyum, çinko ve krom gibi minerallerin yetersizliğinin karbonhidrat intoleransına yatkınlığı arttırdığı bilinmektedir.
• Mg, Zn ve C vitamini, E vitamini gibi antioksidan vitaminlerin verilmesi glisemik kontrolü iyileştirmiştir.
• Uzun dönemde güvenlik açısından kanıt yetersizliği nedeniyle; E vitamini, C vitamini, karoten gibi antioksidan besin ögelerinin rutin suplemantasyonu önerilmemektedir.
Canadian J Diabetes 2008;32 (suppl 1):S181-S186
B12 VİTAMİNİ
B6 VİTAMİNİ
FOLAT
Yetersizliğinde;
Anemi riskinin artması
Kan homosistein düzeyinde artma
Bilişsel fonksiyonda bozulma*
* Psychosomatic Medicine 2006;68:547–554
Yetersiz sıvı tüketimi dehidrasyon ve konstipasyona
neden olabilir
İLAÇ
BESİN
DİYABETİK ENTERAL FORMULA
Fiziksel ve mental bozukluklar nedeniyle yeme sorunları varsa
Normal diyet ile glisemik kontrol sağlanamıyorsa
Stres faktörleri varsa
Hastanade yatıyorsa
Malnütrisyonlu
Diyabetik yaşlı ağızdan yeterince beslenemiyorsa, enerji alımının azaldığı
durumlarda multivitamin ve mineral suplemantasyon düşünülebilir
Int. J Diabetes mellitus 2009;1:26-31 Diabetes Care, 2008; 31(Suppl 1): S61-78
J Am Diet Assoc. 1991; 91:1418-1422
Eğitimin etkisini arttırmada;
Öğretme şekli ve programları yaşlıya göre
düzenlemelidir
Yaşlı yakınları veya bakıcıları eğitilmelidir
EĞİTİM
J Am Diet Assoc. 1991; 91:1418-1422
Yaşlanmaya bağlı değişiklikler
(görme-işitmede azalma,reaksiyon zamanı ve
hafızada azalma)
Psikolojik, sosyal değişiklikler
(yalnızlık, sevdiği yakınını kaybetme)
Depresyon,demans vb. hastalıklar
Maddi güçlükler
EĞİTİM
“Yaşlılarda fonksiyonel kayıplar ve görme
sorunları durumu güçleştirmektedir”
• Kan glikozunun izlenmesi öğünün planlamasını kolaylaştırır
• 45-70 yaş insülin tedavisi görmeyen tip 2 diyabetik hastalarda haftada iki gün ana öğünden önce ve 1 saat sonrasında kan şekerinin bireysel olarak izlenmesi HbA1C belirgin şekilde azaltmıştır (%1) .
YAŞLININ KENDİNİ İZLEME
Diabetes Care 2002;25:1928-1932
Beslenme tarama testi kullanılarak, rutin olarak beslenme durumu taranmalıdır
JAMA 2012;13:497-502
YAŞLI DİYABETİKLERDE TAKİP
Yaşlının beslenme durumunun çok iyi
değerlendirilmelidir
TBT uygulanırken yaşlanmaya bağlı olarak gelişen beslenmeyi etkileyecek faktörlere dikkat edilmelidir
TBT kişiye özel olmalı, metabolik kontrolün sağlanmasında daha esnek olunmalıdır. Beslenme rehberi diyabetik yaşlının klinik gereksinmelerine cevap verecek, ancak öğünden hoşlanma durumunu azaltmayacak şekilde doğru dengelenmiş olmalıdır
SONUÇ
