YZKLER N EFENDISI Yzk g n alt nda ya ayan Elf Krallar 'na Yedisi ta tan saraylar nda Cce Hkmdarlar'a Dokuz Yzk lml nsanlar'a, lecekler ne yaz k Bir Yzk glgeler iindeki Mordor Diyar 'nda Kara taht nda oturan Karanl klar Efendisi'ne Hepsine hkmedecek B ir Yzk, hepsini o bulacak Hepsini bir araya getirip karanl kta birbirine ba layacak Glgeler iindeki Mordor Diyar 'nda Iindekiler YAYINCININ NOTU 9 SUNU "EVR LM BiR YAPITA NSZ" 11 NSZ, Hobbttler ve Di er Baz Meseleler Hakk nda 15 Birinci Kitap I DRT GZLE BEKLENEN DAVET 35 II GEM N GLGES 61 m KAFADAR 89 IV MANTARLARA IKAN KEST RME YOL 114 V SU ORTAKLARI ORTA YA IKIYOR 128 VI YA LI ORMAN 141 VII TOMBOMBADlL'lN EViNDE 157 VIII HYK Y AYLALARINDA SiS 171 IX SIRAYANAf/D/LL/HANINDA 187 X ^YOLGEZER 203 XI KARANLIKTA BiR BIAK 218 X I NEHiR GE D NE KAI 242 iKiNCi KiTAP I NiCE BULU MALAR 267 U ELROND'UNDVANI 291 III YZK GNEYE GiDiYOR 330 IV KAR ANLIKTA YOLCULUK 356 V KHAZAD-DMKPRS 386 VI LOTHLRlEN 399 VII GALADRlEL'lNAYNASI 423 VIII LRlEN'EVEDA 440 IX ULU NEHiR 455 X KARDE LiK DA ILIYOR 472 YAYINCININ NOTU Yzklerin Efendisi, Tolkien' n kitaba yazd Ek'lerden birinde de belirtti i gibi, K rm z Kitap'tum yap lm bir "eviri". Her ne kadar Orta Dnya'n n nc a ' nda Elfler, Hobbitler, insanlar ve Cceler bir Ortak Lisan konu uyorlard ysa da, bu lisan n zellikleri rktan rka ve blgeden blgeye de i iyor. Tm bu zelliklerin "ingilizce'ye evrilmesi", Tolkien gibi bir dilbilimcinin ony llann alm . Ayn zellikleri bozmadan Trke'ye evirmek daha da zor. Zorluklar n birincisi, isimler konusunda. Birok isim zaten Ortak Lisan'da de il, kahramanlar n zgn dillerinde. Dolay s yla Elfe bir isim zaten ingilizce'ye evrilmemi , Elfe kalm . Biz de bu kurala uyduk. Ancak baz isimler, zellikle de Hobbitlerin soyadlar ingilizce'ye evrilmi ; biz de yapabildi imiz kadar yla bu soyadlar Trke'ye evirdik. Ayn ey yer isimleri iin de geerli. Bu yzden, rne in, ngilizce'ye Brandywine olarak evrilen Baranduin, Trke'de Brend badesi oldu. Ayn ekilde, hanc Barliman Butterbur, Arpa-dam Kaymakprz; Buckland ise Erdiyar olarak evrildi. Bir de Yzklerin Efendisi'nin yay nlanmas ndan sonra ingiliz kltrne yerle mi olan terimler var. rne in, Frodo Baggins'in k l c n n ad "Sting" ("an i nesi"). Ancak bir ingiliz rock y ld z da kendisine bu ad seti, bu adla nlendi (Sting'in eskinden ingilizce retmeni oldu u ve Yzklerin Efendisi'ni ok sevdi i biliniyor); bu yzden Sting' "i ne" diye evirmeyi tercih etmedik. Bunun gibi birka rnek d nda metinde ingilizce'ye benzeyen isimler, okuyucuyu aldatmamah. rne in Sam Gamgee, bir ingiliz ad olan "Samuel"den k salt lan bir ad de il, tersine "Samwise"dan k salt l yor; bunu evirmeye kalksayd k, Samwise Efendi'ye "yar m ak ll " demek zorunda kalacakt k; o yzden "Sam" olarak kald . Orta Dnya'n n halklar farkl leheler konu uyor. rne in Elfler

10.- YZK KARDE L olduka resmi ve a dal , byk lde "Shakespeare dnemi" tngiliz-cesi ile konu urken, Rohirrimlerdaha da eski bir ingilizce'ye sahipler. Trke'de Elf lehesini daha ziyade "Lisan- Osman" ile kar larken, gebe, at s rt nda ya ayan Rohirrimler'in lehesini daha bir "Orta Asya" Trkesi ile kar lamay setik. SUNU "EVR LM B R YAPITA NSZ"

"One book to charm them ali and in gladness bina them..."' Bir ocuk filminin son sekans nda, bana ok yak n gelen bir cmle duymu tum: "iki tr hikye vard r," diyordu filmin esrarengiz sihirbaz . "Gerek hikyeler, ve gerek olmas gereken hikyeler. Bu izledi iniz ikinci tr hikyelerdendi." J.R.R. Tolkien'm klt eseri Yzklerin Efendisi'nde ikinci tr hikyelerden biri, belki de en gzeli anlat lmakta. Peki ama, nedir bana ve daha yz ksur bin okuyucuya "Frodo Baggins'le sekiz yol arkada n n yks gerek olmal yd " dedirten? ok mutlu bir dnyada m ya yorlar, olaylar ok mu keyifli, "ke ke bu maceralar benim ba mdan geseydi" diye mi d nyor insan? Hi de il. Yzklerin Efendisi'nin izdi i Middle-Earth yani Orta Dnya'n n bir topya olmad kesin. En az bizim d dnyam z kadar zor ve karma k bir yer oras da. Olaylar deseniz, en korkusuz okuyucunun duda n uuklat r. Kendi ad ma, yknn kahramanlar ndan en ansl s n n bile yerinde olmak istemezdim. Gene de, btn iyi fantezi ykleri gibi, Yzklerin Efendisi de gerek olmal yd . Basan h bir fantezi eserinin okuyucuda bu tad b rakmas n n san r m iki nedeni var. Birincisi, bildi imiz gerekli i ask ya al p bir sre iin yknn temel varsay mlar na inanmay kabul etti imiz andan * Deniz Erksan' n bu yaz s ilk kez Metis eviri 'nin 1991 Bahar tarihli 15. say s nda, "evrilmemi Yap tlara nszler" blmnde yay nlanm t . Ayn yaz y bu kez "evrilmi Bir Yap ta nsz" olarak yay nlamaktan mutluluk duyuyoruz, -y.n. 1. Bunu a klamayaca m, ama size by yapt m tahmin etmi sinizdir. 12 YZK KARDE L f) itibaren, olaylar zaten gerektir. Her ey iyi gitmeyebilir, herkes mutlu sona ula mayabilir, ya da Yzklerin Efendisi'nde oldu u gibi zaferin bedeli ok yksek olabilir; fakat byle ba layan bir yk ancak byle srebilirdi diye d nrz. ikinci ve ok daha nemli sebebiyse, Tolkien insano lunun zaman n ve mekn n d na kma, kendisi d nda ak ll varl klarla ileti im kurma ihtiyac yla a klamakta. Bu yle derin bir ihtiya ki, tarih boyunca anlat lm tm masallar n, tm mitlerin kayna n olu turuyor. Zaman ve mekn n tesine geip, bulundu umuz yere d ar dan bakmak; bize benzemeyen canl larla al veri e girip dnya zerindeki bilin sahibi tek rk olman n yaln zl ndan kurtulmak... Belki bu perspektif, bu al veri , bu k yaslama sayesinde insano lu bir rk olarak kendisini ve kozmik dzendeki yerini anlayabilecektir. Bu anlamda yaln z fantazi de il, bilimkurgu da bu tarih kadar eski dile e cevap vermekte. Ve gene bu anlamda Yzklerin Efendisi fantazi trnn kusursuz bir rne i. Arka planda hemen hibir edebiyat rnyle mukayese kabul etmeyecek zenginlikte bir tarih ve co rafya var. Zaman n ve mekn n d na ad m atan okuyucu kendisini bu zenginli in ipulanyla donat lm Orta Dnya'da buluyor. Bizim bildi imiz Dnya buras , ama "gne in ve dnyan n ok daha gen oldu u bir zaman." nc a ' n n sonuna'yakla an Orta Dnya bir yanda Elf, Cce, Hobbit, Ent, tnsan ve Bycleriyle, di er yanda Ork ve Trol gibi "hilkat gari-beleri"yle, hepsinin gerisinde de varl klar sezilen Vala ve Maia'larla bilinli canl lar ynnden sonsuz bir e itlili e sahip, te bu fonun nnde drt Hobbit, iki nsan, bir Byc, bir Elf ve bir Cce'den olu an dokuz ki ilik topluluk, Orta Dnya'y Yz n Efendisi Sauron' dan kurtarmak iin umutsuz bir yolculu a k yor. Birinci ve kinci a lar'da neler olmu , Eldarin, yani Yksek Elfler niin Orta Dnya'da srgnde, Bycler insan de ilse nedir, umutlar ve yakar lar neden denizin tesine Bat 'ya yneltiliyor? Btn bu sorular n cevab n vermiyor Yzklerin Efendisi? Bunlar sadece hikyenin burada ba lamad n ve burada bitmeyece ini sezdiren usuz bu2. Tolkien fantazi edebiyat konusundaki gr lerini "On Fairy-Stories" adl makalesinde kapsaml bir ekilde anlat yor. 3. Bu sorular n cevab ve daha ba ka ykler iin, Tolkien' n lmnden sonra yay nlanan Silmarillioria bakman z gerek. Silmarillion Birinci a anlat yor. 13 SUNU caks z bir dokunun ipular . Kitab n bize anlatt , yknn yaln zca bir blm. Ama bu kadar bile, mtevaz hobbit Frodo Baggins'in "Sauron'un planlar n bo a karmak iin herkesten ok al an" Byc Gandalf, yurtsuz kral

Aragorn ve di er arkada lar n n yard m yla sonuca ula t rd yolculu u Aray Edebiyat (Quest Literatre) trnn klasik rnekleri aras na dahil etmek iin yeterli. Hayranlar na "bu yk gerek olmal yd " dedirten de, bu Aray ' n (yani sembolik anlamda ruhan olgunla ma srecinin) itenli i belki de. Yzklerin Efendisi belki bu yzden bir klt. Tolkien' n ocuk kitab Hobbit'le kendi yaratt dillerin gerisine kurdu u mitoloji aras nda bir kpr olu turan ve yaz m tam on yedi y l sren bu kitap, ilk yay mland 1954 y l ndan benim elimdeki nshas n n ait oldu u 1968 y l na kadar yaln zca ingiltere'de tam 38 kere bas lm . Amerika Birle ik Devletleri'nde 60'l y llar n renci hareketleri erevesinde yle gl bir yank uyand rm ki, kampslerde "Frodo ya yor" ya da "Cumhurba kan aday m z Gandalf gibi rozetler grlr olmu . ** Bu kadar yo un bir ilgi kar s nda edebi evreler de tepkisiz kalmam tabii. Fantazi teriminin henz yerle medi i o ilk y llarda ancak "mitoloji" diye tan mlanabilen Yzklerin Efendisi, ele tirmenleri Tolkien hayranlar ve Tolkien d manlar diye ikiye blm ve bu kampla ma zerinden say s z makale ve kitaba konu olmu . Akademik tart malar yle dzeylere var yor ki, kahkahalarla glmemek imkns z. Bir yanda Tolkien severler Yzklerin Efendisinin muhte em bir edebi yap t oldu unu sylyor, Jung'un teorilerinden destek alan psikolojik zmlemeler yap yor, derin alegorik anlamlar kar yorlar. Oysa Tolkien ok a k bir dille Yzklerin Efendisi'nin alegori olmad n belirtmekte. "Varl n sezecek kadar ya lan p bezdi imden bu yana, alegorinin her trl tezahrnden btn kalbimle nefret ederim," diyen Tolkien'a gre, alegori, yazar da okuyucuyu da kk d ren bir slup. Yzklerin Efendisi ise bir tarih yks. Kar kamptaki ele tirmenler bu tavra iyice fkeleniyorlar elbette. Yzklerin Efendisi bir alegori olsa, mesela ikinci Dnya Sava 'n sembolize etse, tuhaf tuhaf yarat klar n olmayacak maceralara girip kmas n anlay la kar layabilecekler belki de. Gelgelelim iinde ** Bu arada, nl ingiliz rock ark c s Sting'in ad n Frodo'nun k l c ndan, nl new age toplulu u Shadowfax'in ise ad n Gandalf m at ndan (Glgeyele: Shadowfax) ald n hat rlamakta yarar var. -y.n. 14 YZK KARDE L ya ad m z dnyayla do rudan paralellik kurmaya yana mayan bu hikye, d dnya iin bir anlam ta mayarak gnahlar n en by n i liyor. Yani koskoca Profesr Tolkien, bin ksur sayfa boyunca resmen "Ka Edebiyat " yap yor. tyi kt bir hayalgc olan ve grd her sat rda ille kendi s trajedilerinin yans mas n aramayan okuyucu, Yzklerin Efendisi'nin gndelik hayat m z iin bir anlam ta y p ta mad na kendisi karar verecektir. Bana sorarsan z, Orta Dnya d dnya iin anlaml m bilmem, ama daha anlaml oldu u kesin. Ka edebiyat sulamas ise yazar n umurunda bile de il. Ka szc ne haks z yere olumsuz anlam yklendi i gr nde Tolkien: "Kendini hapiste bulan bir insan kalk p evine gitmek istedi diye onu nas l kmseyebiliriz? Ya da, kaam yorsa bile duvarlar ve gardiyanlar d nda bir eylerden sz etmesi su mu? Mahkm onu gremese de, d ar daki dnya hl gerektir." Bir ba ka deyi le, hapisten kamakla kavgadan kamay birbirine kar t rmamak gerek. nk t pk Thore-au'nun inzivaya ekilmesi gibi, "gerek Ka o u zaman i renme, fke, itham ve Isyan'la el ele gider". Her fantazi severin iten ie hissetti i gere i de en iyi Tolkien zetliyor: "Ka ihtimali en ok kimi tela land r r? Kimi olacak, gardiyanlar !" Deniz Erksan, stanbul 1991 NSZ Hobbitler Hakk nda Bu kitap byk lde hobbitler hakk ndad r ve okuyucu kitab n sayfalar ndan onlar n zelliklerinin biro unu ve tarihlerinin de biraz n kartabilir. Bu konuda daha fazla bilgi iin, Hobbit ad alt nda yay nlanm olan Bat mdan K rm z Kitab 'ndan al nan sekilere bakabilirsiniz. Oradaki yk, dnya ap nda n kazanm ilk hobbit olan Bilbo taraf ndan yaz lan K rm z Kitap' n ilk blmlerinden bir araya getirilmi tir ve Do u'ya gidip dnd yolculu u konu ald iin Gittim ve Dndm ad n ta maktad r. Bu macera daha sonra, burada anlat lan o a ' n byk hadiselerinde btn hobbitleri ba layacak olan bir macerad r. Bununla beraber, kimileri o ilk kitaba sahip olmayabilir; birok ki i de daha ilk ba ndan bu tuhaf halk hakk nda daha ok ey renmek isteyebilir, i te bu okurlar iin burada, hobbit irfan ndan nemli say labilecek noktalar zerine birka not bir araya getirilmi ve ilk macera k saca hat rlat lm t r. Hobbitler pek kendilerini gstermeseler de kadim bir halkt r. Eskiden imdikine nazaran daha kalabal klard ; nk ban , huzuru ve iyi srlm topra ok severler: Hobbitlerin en ok sevdikleri u rak yerleri dedi toplu, gzelce ekilip biilmi k rl k yerlerdi. Alet kullanmada maharetli olmalar na ra men demirci krkleri, su de irmenleri veya el dokuma tezghlar ndan daha karma k makinalardan anlamazlard ; hl anlamazlar ve sevmezler. Eski gnlerde dahi, "Byk

Ahaliden" -bize byle derlerdi- genellikle uzak dururlard ; imdi ise korkuyla kendilerini bizden sak nmaya ba lam lard r ve art k hobbitleri bulabilmek ok zordur. Kulaklar delik, gzleri keskindir ve yap olarak kilo almaya msait olmalar na ve gereksiz yere acele etme e ilimleri olmamas na ra men yine de hareketlerinde evik ve marifetli16 YZK KARDE L dirler. Her eyden nce, kar la mak istemedikleri iri halktan biri pa tavats zca yollar na karsa h zla ve sessizce kaybolma sanat na sa hiptirler ve bu sanat o kadar geli tirmi lerdir ki insanlara byclk gibi gelebilir. Fakat asl nda hobbitler hibir zaman, hibir e it b yyle u ra mam lard r; bu ele gemezlikleri de tamamen soya e kim, idman ve toprak ile olan yak n bir dostlu un onlara bah etmi ol du u, daha iri ve daha hantal rklar taraf ndan taklit dahi edilemeyen profesyonelce bir hnerden kaynaklanmaktad r. nk bunlar ccelerden de ufak tefek, minik bir halkt r; yani ccelerden daha k sa boylu say lmasalar da, pek o kadar sa lam yap l ve t knaz de illerdir. Boylan hobbitten hobbite de i ir, bizim llerimize gre 60 santim ile 120 santim aras ndad r. Gnmzde bir metreye pek nadiren ula maktad rlar; fakat kendi sylediklerine gre art k klmeye ba lam lard r, eski gnlerde daha uzun boylu imi ler. K rm z Kitap'a gre II. sengrim'in o lu Bandobras Took (Bo akk-reten) bir buuk metre kadarm ve ata bile binebiliyormu . Btn hobbit kay tlar nda onu sadece eskinin iki nl ahsiyeti geebilmi tir; fakat bu ilgin olay, zaten bu kitapta anlat lacakt r. Bu yklerle ilgisi olan Shire'l Hobbitlere gelince, bar ve refah gnlerinde onlar mutlu bir halk idi. Ba ta san ve ye il olmak zere canl renkler giymeyi sever, fakat ayaklar n n kselemsi tabanlar oldu u ve zerleri genellikle kahverengi olan salan gibi s k k v rc k tylerle kapl bulundu u iin ok nadiren ayakkab kullan rlard . O yzden aralar nda pek geli memi olan tek zanaat kundurac l kt ; fakat uzun ve maharetli parmaklara sahiptiler ve birok kullan l , zarif e ya yaparlard . Yzleri genellikle gzelden ziyade ne eli, ablak, gzleri parlak, yanaklan k rm z , dudaklan her an glmeye, yemeye ve imeye haz r olurdu. S k s k ve gnlden glerler, her zaman iin basit akalardan ho lan rlar, (ve imkn bulduka) gnde alt n yemek yerler, ierlerdi. Dost canl s yd lar, partilere ve cmerte hediyeler al p vermeye bay l rlard . Zamanla uzakla m olmalar na ra men hobbitler ile aram zda bir akrabal k oldu u a kt r: Bize ciflerden hatta ccelerden daha yak nd rlar. Hobbitler eskiden insanlann dillerini konu urlarm kendi Usullerince ve genellikle insanlar n ho land klar eylerden ho lan r, ho lanmad klar ndan ho lanmazlarm . Fakat aram zdaki akrabal n tam olarak ne oldu unu bu zamandan sonra bulmak mmkn de ildir. Hobbitlerin ba lang c art k kaybolmu ve unutulmu olan Eski 17 NSZ Gnler'e dayan r. Sadece cifler hl o yitip giden zamanlar n kay tlar n saklarlar ve detlerine gre de neredeyse sadece tamam yla kendi tarihleriyle ilgilenirler ki bunun iinde insanlar ok az grnr, hob-bitlerin ise hi sz edilmez. Yine de, di er halklann onlar n varl n fark etmesinden epey y llar ncedir hobbitlerin Orta Dnya'da sessiz sakin ya amakta oldu una phe yok. Ve sonu olarak dnya say lamayacak kadar garip yarat klarla dolu oldu u iin bu minik halk pek de nemli grlmemi tir. Fakat Bilbo ve varisi Frodo'nun zaman nda aniden, kendi istekleri d nda hem nemli hem de nl oluverip Ariflerin ve Ulular n akl n kar t rm lard r. O gnler, yani Orta Dnya'n n nc a art k oktan geride kald , k talann ekilleri de i ti; ama hobbitlerin ya am olduklan blgeler hi ku ku yok ki hl bulunduklar yerlerdir: Eski Dnya'n n kuzey bat s , Deniz'in do usu. Bilbo'nun ya ad dnemde, hobbitlerin as l yurtlar na dair bilgiler tamamen unutulup gitmi ti. renme sevgisi ( ecerelerine ait bilgiler hari) aralannda yayg n olmaktan ok uzakt ; ama yine de eski aileler aras nda kendi kitaplann inceleyen, hatta ciflerden, ccelerden ve insanlardan eski zamanlar ve uzak diyarlarla ilgili malumat toplayan birka ki i km t r. Kendi kay tlan Shire'a yerle melerinden sonra ba lam t ; en eski efsaneleri de Gezginlik Gnleri'nden pek geriye uzanmaz. Yine de bu efsanelerden, garip szckleri ve detlerinden, di er birok de i ik halk gibi hobbitlerin de uzak gemi te bat ya do ru geldi i a kt r, lk ykleri, Andu-in'in yukar vadilerinde, Koca Ye ilorman' n saaklar n n alt ile Dumanl Da lar aras nda oturduklar bir zamandan dem vurur adeta. Daha sonra da lardan zorlu ve tehlikeli bir gei yaparak Eriador'a neden gelmi lerdir, art k bilinmez. Kendi ykleri, lkede insanlann o ald ndan, gelip orman karartan ve ad n dn tren bir glgeden sz eder. Daha da lar a madan nce hobbitler de i ik soya ayr lm gibidirler: K layaklar, lkenler ve Samanpostlular. K layaklar daha esmer, daha kk ve k sa, sakals z ve izmesiz hobbitlermi ; elleri ve ayaklar dzgn, hnerliymi ; yksek yerleri ve da yamalann se-verlermi . lkenler daha csseli, daha a r yap l ym ; eleri ve ayaklan daha

iriymi ; ovalar ve nehir k y lar n tercih ederlermi . Saman-postlulann tyleri ve ciltleri daha a k renkliymi ve di erlerine nazaran daha uzun ve inceymi ler; onlar a alan ve ormanl k lkeleri ok 18 YZK KARDE L severlermi . Kadim zamanlarda K layaklar' n ccelerle ok al veri i varm ve uzun sre da lar n eteklerinde ya am lar. Bat ya en nce gelenler onlar olmu ; di erleri hl Yabaneller'de oyalan rken onlar Eriador zerinden F rt naba 'na kadar uzanm lar. Bunlar hobbitlerin en normal, en tipik rnekleri ve en kalabal k olanlar ym . Bir yere yerle ip atalar n n tneller ve delikler iindeki ya ay biimlerini muhafaza etmeye en ok e ilimi olan da bunlarm . lkenler uzun sre Ulu Nehir Anduin'in k y lar nda oyalanm lar ve insanlardan daha az ekiniyorlarm . Onlar da K layaklar'dan sonra bat ya gelmi ler ve Grltlsu'yu izleyerek gneye inmi ler; Orada, Tharbad ile Garpeli s n n aras nda epey bir zaman ya ay p, neden sonra yeniden kuzeye g etmi ler. Say ca en kk soy olan Samanpostlular kuzey kolunu olu turuyormu . Di er hobbilere nazaran ciflerle daha dosta geiniyorlarm ve el i ili inden ok dilde ve mzikte maharet gsteriyorlarm ; eskiden beri iftilikten ok avc l ktan ho lan rlarm . Aynkvadi'nin kuzeyindeki da lar gemi ler ve Akp nar Nehri'nden a a ya inmi ler. K sa bir sre sonra Eriador'da onlardan nce oraya gelmi olanlarla kar m lar fakat biraz daha cesur ve maceraperest olduklar ndan K layak ve lgen klanlar aras nda s k s k lider ve reis konumuna gelmi ler. Bilbo'nun zaman nda dahi, Tooklar ve Erdiyan'n n Efendileri gibi byk ailelerde Samanpostlu soyunun gl kan kendisini gsteriyordu. Eriador'un bat topraklar nda, Dumanl Da lar ile Mavi Da lar aras nda hobbitler hem insanlar hem de elfleri bulmu lard . Gerekten de Dnedain'den, yani Deniz'i a p Bat il'den gelen insanlar n krallar ndan arta kalan bir k s m burada ya yordu; fakat h zla azalmaktayd lar, onlara ait olan Kuzey Krall topraklan gn be gn yabana kan maktayd . Gelenler iin bol bol yer vard ve ok gemeden hobbitler dzenli topluluklar halinde yerle meye ba lam t , ilk yerle im merkezlerinin o u daha Bilbo'nun zaman nda oktan kaybolmu ve unutulmu tu; fakat nem kazanan ilklerden biri, zamanla klse de varl n korumay ba arm t ; buras Shire' n k rk mil kadar do usuna d en Bree ve etraf ndaki Tokay Orman idi. Ku kusuz bu ilk gnlerde hobbitler yaz y renmi ler ve bu sanat ok daha nce ciflerden renmi olan Dnedain tarz nda yazmaya ba lam lard . Yine o gnlerde daha nce hangi dili kullan yorlarsa 19 NSZ onu unutmu lar ve ondan sonra hep Westron ad verilen Arnor'dan Gondor'a kadar krallar n lkelerinde ve Belfalas'tan Mavi'ye kadar btn sahillerde geerli olan Ortak Lisan' kullanm lard . Yine de aylar n ve gnlerin kendi isimleri ve gemi ten kalan byk bir ah s isimleri birikimine ilaveten, kendilerine ait birka kelimeyi al koymu lard . Bu s ralarda hobbitler aras nda, y llar dikkate al nmaya ba lad ka efsane, tarih halini alm t r. nk nc a ' n bin alt yz birinci y l nda Samanpostlu karde ler Marko ile Blanko, Bree'den yola km lard ve Fornost'taki* yksek kral n izniyle arkalar nda ok say da hobbitle kahverengi nehir Baranduin'den gemi lerdi. Kuzey Krall 'n n gl gnlerinde in a edilmi olan Ta yay Kprs'n a p, kar k y da nehir ile Irak Yaylalar aras ndaki topraklar n tamam n kendi yerle im blgeleri olarak ilan etmi lerdi. Tek ykmllkleri ise Koca Kpr'y ve di er trn kprlerle yollar bak ml tutmak, kral n habercilerinin yolunu amak ve kral n egemenli ini kabul etmekti. Byle ba lam t Shire Hesaplar ; nk (hobbitlerin takt klar isimle) Brendibadesi'nin geilmesi Shire' n ilk y l kabul edilmi ve di er btn y llar buna gre hesaplanm t .** Bat l Hobbitler yeni topraklar na ilk gr te vurulup burada kalarak k sa bir sre sonra insanlar n ve ciflerin tarihlerinden silinmi lerdir. Grn te hl szde teba olduklar bir kral vard ama asl nda onlar kendi reisleri taraf ndan idare ediliyor ve d dnyada olanlarla hi ilgilenmiyorlard . For-nost'ta Angmar' n Byc Hkmdar ile yap lan son sava a kadar, insanlara ait hibir kay tta gemese de, kendi iddialanna gre kral desteklemek iin birka oku yollam lard . Fakat o sava ta Kuzey Krall son bulmu tu; sonra da hobbitler topra mlkiyetlerine geirip, giden kral n hkimiyeti yerine reisleri aras ndan Reis semi lerdi. Orada bin y l boyunca sava lardan pek rahats z olmam lard ve Kara Musibet'ten (S. H. 37) sonra Uzun K 'ta ya anan byk felakete ve onu takip eden al a kadar mreffeh ya ay p o alm lard . O karanl k dnemde binlercesi yok oldu fakat Yokluk Gnleri (1158-60) bu yknn anlat ld zamanlarda oktan geip gitmi ti ve hobbitler ye* Gondor kay tlar na gre bu, yz y l sonra Arvedui ile son bulan Kuzey soyunun yirminci ki isi II. Argeleb idi. ** Bylece elflerin ve Dnedain'in hesab na gre nc a ' n gnleri, Shire hesaplanna 1600 eklenerek bulunabilir. YZK KARDE L 20

niden bollu a al m lard . Toprak zengin ve m fikti ve onlar geldiklerinde uzun zamandan beri terk edilmi oldu u halde eskiden gzel ekilip biilmi oldu u anla l yordu; bir zamanlar kral n orada birok iftli i, dan tarlalar , ba lan ve ormanlar vard . Irak Yaylalar'dan Brendibadesi Kprs'ne kadar k rk fersah, kuzey avlaklar ndan gneydeki batakl klara kadar da elli fersah uzan yordu topraklar . Hobbitler, Reislerinin yetki alan n olu turan bu der-li toplu i blgesine Shire ad n verdiler. Ve dnyan n bu ho k eci- inde derli toplu ya ama i lerine iyice dal p, d ar da karanl k eylerin harekete geti i dnya ile ilgilerini gitgide kaybettiler; yle ki, sonunda bar ve bereketin Orta Dnya'n n de i mez bir kural ve akl selim sahibi her ahalinin hakk oldu unu zanneder oldular. Muhaf zlar hakk nda zaten pek az olan bilgilerini ve Shire'daki uzun bar mmkn k lan tm o abalan ya unutmu lard ya da hat rlamazdan geliyorlard . Asl nda korunuyorlard ama bunu hat rlar na getirmeyi b rakm lard . Hibir zaman, hobbitlerin hibir rk savac olmam t r ve kendi aralannda hi sava mam lard r. Eski z?rnanlarda, elbette, zorlu bir dnyada hayatta kalabilmek iin sava mak zorunda kalm lard ; fakat Bilbo'nun zaman nda bu kadim bir tarih olmu tu. Bu yk ba lamadan nce son ve asl nda Shire s n rlan iinde ya anm olan tek sava da art k hat ralardan silinmi ti: Bu, S. H. 1147'de ya anan, Bandobras Took'un ork istilas n bozguna u ratt Ye iltarlalar Sava 'd r. klim bile daha l ml olmu , o bembeyaz k aylar nda Kuzey s n rlannda dolanan kurtlar sadece dedelerin masallar nda kalm t . Yani, Shi-re'da hl bir miktar silah stoku olmas na ra men bunlar daha ok yadigr olarak kullan yor, ocaklann zerine, duvarlara as l yor ya da Uh Kaz n'daki mzede toplan yordu. Mzeye Belek Evi deniyordu; nk hobbitlerin art k kullan m olmayan fakat atmaya k yamad kla-n eylere hep belek ismi verilirdi. Evleri beleklerle dolup ta maya pek elveri liydi ve elden ele dola an hediyelerin o u da bu cinstendi. Her eye ra men, rahatl k ve bar bile bu halk n a lacak lde sa lam yap l kalmas n engelleyememi ti. Asl na bak lacak olursa hobbitlerin gzn korkutmak veya ldrmek pek kolay olmazd ; gzel eylerden ylesine b kmadan usanmadan zevk almalar n n nedeni, belki de mecbur kal nca pekl da bunlars z yapabilecek olmalar yd ; bir de kederden, d mandan ve iklimden kaynaklanan zahmetlerle onlan iyi tan mayan ve gbeklerinden ve besili yzlerinden daha deri21 NSZ nine bakmayanlan hayrette b rakacak lde iyi ba edebilmeleriydi. Kolay kolay tart maya girmeyen ve ya ayan eyleri zevk olsun diye ldrmeyen hobbitler k eye s k nca ok yi it olurlard ve zorda kal nca silahlanm beceriyle kullan rlard . Keskin gzl olduklanndan ve hedefi a rmad klar ndan ok iyi okuydular. Sadece ok ve yay da de il. E er hobbitin biri bir ta almak iin e ilirse, izinsiz arazilerine giren btn hayvanlann gayet iyi bildikleri gibi siper almakta fayda olurdu. Eskiden tm hobbitler yerdeki deliklerde ya ard , ya da yle oldu unu zannediyorlard ve hl kendilerini en ok o tr yerle im yerlerinde rahat hissederler; fakat zaman iinde di er ev biimlerini de geli tirmeye mecbur olmu lard r. Asl nda Bilbo'nun zaman nda Shire' da, genellikle en zenginler ve en fakirler eski detlere uyuyorlard . Fakirler, gerekten de sadece birer delik olan, ya da ya tek pencereli ya da penceresiz, en ilkel biimiyle oyuklarda ya amaya devam ediyordu; te yandan hali vakti yerinde olanlar eskinin basit ukurlannaan ok daha konforlu kovuklar in a ettiriyordu. Fakat bu geni ve kollara ayr lan tneller (ya da onlar n deyimiyle iyin'ler) iin gerekli alanlar her yerde bulunmuyordu; bylece hobbitler nfuslar artt ka dzlklerde ve alak arazilerde yer zerinde evler yapmaya ba lam lard . Hatta Hobbitky ve T k kazas veya Ak Meralar'daki Shire' n en byk kazas Ul Kaz n gibi tepelik blgelerde ve eski kylerde bile gerek ah ap olsun, gerek tu la veya ta , bir sr ev yap lm t . Bunlar zellikle de irmenciler, demirciler, urganc lar, araba yap mc lar gibi meslek erbab taraf ndan tercih ediliyordu; nk hobbitlerin daha deliklerde ya ad klar zamandan beridir, baraka ve atlyeler yapma al kanl klar vard . iftlik evleri ve samanl k in a etme detinin ilk nce Brendibadesi boyunda bulunan Batak'ta ba lad sylenir. Bu taraflann hobbitleri, yani Do udirhem'den olanlar daha iri ve a r ayakl olurlar, amurlu havalarda da cce izmeleri giyerlerdi. Fakat damarlannda daha ziyade lken kan akard ve gerekten de bu, o unun enesindeki ince sakallardan da belli olurdu. Hibir K layak ve Samanpostlu'nun yznde sakal n izine bile rastlanmazd . Asl nda Batak, Erdiyar ve daha sonra i gal ettikleri Nehir'in do u taraf ndaki topraklann halk n n o u daha sonralan gneyden Shire'a gelmi lerdi ve Shire' n ba ka hibir yerinde rastlanmayan garip isimleri ve tuhaf szcklerinin biro unu muhafaza etmi lerdi. NSZ 22 YZK KARDE L

23 Di er birok meslek gibi yap c l k mesle ini de Dunedain'den alm olmalar muhtemeldir. Fakat hobbitler bu mesle i do rudan, genlik zamanlar nda insanlar n retmeni olan ciflerden de renmi olabilir. nk Yksek Soya sahip cifler, o zamanlar henz Orta Dnya'y terk etmemi lerdi ve hl bat da, uzaktaki Gri Limanlar'da ve Shire yak nlar nda ba ka ba ka yerlerde ya yorlard . Bat s n rlar n n gerisindeki Kule Tepeleri'nde hat ralardan silinmi zamanlardan kalma Elf Kulesi hl grlebiliyordu. Mehtapta uzaktan parlarlard . En yksek olan en uzakta, ye il bir tepeci in zerinde tek ba na dururdu. Bat dirhem'de ya ayan hobbitler, o kulenin tepesinden De-niz'in grlebilece ini sylerlerdi; fakat herhangi bir hobbitin o kuleye t rmand da duyulmu de ildi. Gerekten de Deniz'i grm olan veya Deniz'de yolculuk yapm olan ok az say da hobbit vard ; geri dnp grdklerini anlatanlar n say s daha da azd . Hobbitlerin o u nehirlere ve kay klara bile derin bir ku kuyla bakard ve aralar nda yzme bilene pek rastlanmazd . Shire'da geirdikleri zaman boyunca ciflerden gitgide daha az sz edilir oldu; ciflerden korkmaya ve ciflerle ili kisi olanlara tekin gzle bakmamaya ba lad lar; Deniz ise aralar nda korkun bir szck, lmn bir ni an gibi kullan l yordu ve zamanla yzlerini bat daki tepelerden evirdiler. Yap c l k mesle i ister ciflerden ister insanlardan gelmi olsun, hobbitler bunu kendi usullerince kullan yorlard . Kuleler falan yapmaya kalk m yorlard . Evleri genellikle uzun, alak ve konforlu olurdu. En eski olanlar , ot veya saman daml veya imle kapl damlan ve kavisli duvarlar olan, yin'ler'm taklitlerinden ba ka bir ey de ildi. Geri bu dnerrt Shire' n ilk y llar na aitti; hobbit yap c l ccelerden al nan veya kendi icat ettikleri aletler sayesinde geli erek ok zaman nce de i mi tir. Yuvarlak pencerelerin hatta kap lar n tercih edilmesi hobbit mimarisinin garipliklerinin en belli ba l kal nt lar ndan biridir. Shire'h Hobbitler'in evleri ve delikleri genellikle geni olur ve byk aileleri bar nd r rd . (Bilbo ve Frodo Baggins gibi bekr olanlara pek ender rastlan rd ; zaten bu ikisinin ciflerle olan dostluklar ve birok di er gariplikleri de az rastlanan trdendi.) Byk yinler'de ya ayan Tooklar'da veya Brendi Kona 'nda ya ayan Brandybucklar'da grld gibi bazen birka ku ak akraba (nispeten) huzur iinde atadan kalma tek ve bol tnelli bir konakta ya ard . Her halkrda btn hobbitler aile ba lar na merakl yd ve akrabal klar n n hesab n byk bir titizlikle tutarlard . Say s z dallan olan uzun ve dikkatle meydana getirilmi aile a alan izerlerdi. Hobbitlerle ilgilenirken kim kimin akrabas d r ve akrabal k dereceleri nedir bilmekte yarar vard r. Bu yklerde anlat lan zamanda ya am olan en nemli ailelerin, nemli yelerini kapsayan bir soy a ac izmek bile imkns z olurdu. Bat s n rlar K rm z Kitab 'n n sonundaki ecere a alar kendi ba lar na kk birer kitap say l r ve hobbitler d nda herkes bunlar son derece s k c bulur. Titizlikle haz rlanm oldu u srece, hobbitler byle eylere bay l rlard : Haka geli tirilmi , hi eli kisi olmayan, zaten bildikleri eylerle dolu kitaplara sahip olmak ok ho lar na giderdi. Pipo Otlar Hakk nda Eski hobbitlerle ilgili anlat lmas gereken bir konu da, son derece a rt c bir detleridir: Byk ihtimalle Nicotiana trlerinden olan ve kendilerinin pipo otu ya da yapra ad n verdikleri bir otun yaprakla-nn kil veya tahta pipolannda yakarak duman ilerine ekerlerdi. Bu garip al kanl n, ya da hobbitlerin tercihan syledikleri ekliyle bu "sanat n" kayna , s rlara kan m durumdad r. Bu konuda eski a lardan gelen tm bilgiler (daha sonra Erdiyan Efendisi olacak olan) Meriadoc Brandybuck taraf ndan derlenmi tir ve hem Meriadoc, hem de Gneydirhem'in ttn bu kitapta anlat lacak olan tarihte bir yer tuttu undan Shire' n Ot Bilgileri adl kitab n n nszndeki mtalaalar n burada tekrarlamakta fayda var. "Bu," der, "bizim oldu unu kesin olarak iddia edebilece imiz bir icatt r. Hobbitlerin ilk ne zaman pipo imeye ba lad klar bilinmez, btn efsanelerde ve ailelerin gemi lerini ilgilendiren yklerde bu oldu u gibi kabul edilmi tir; nk a lar boyunca Shire halk kimi kt, kimi gzel e it e it ot imi tir; fakat herkes Gneydirhem'den Uzundipli Tobold Boynuzfleyen'in, Shire Hesab 'na gre 1070 y llar nda, ikinci sengrim zaman nda kendi bahelerinde gerek pipo otunu yeti tirmi oldu u konusunda hemfikirdir. Memleketimizde yeti tirilen en kaliteli otlar, zellikle de Uzundip Yapra , Ya l Tobi ve Gney Y ld z diye bilinen cinsler hl o yreden gelir. "Ya l Tobi'nin bu otu nereden buldu u hi anlat lmaz nk l24 YZK KARDE L d gne kadar bunu saklam t r. Kendisi ifal otlar hakk nda ok ey bilirmi , fakat bir gezgin de ilmi . Genli inde s k s k Bree'ye gitti i sylenir fakat Shire d nda gitti i en uzak yerin de buras oldu u kesindir. O yzden -en az ndan art k tepenin gney yamalar nda bol bol yeti en- bu otu Bree'den renmi olmas muhtemeldir. Bree' li Hobbitler pipo otu ien ilk hobbitler olduklar n iddia ederler. Zaten her eyi, "gmenler" diye adland rd klar Shire halk ndan nce yapt klar n iddia ederler hep; fakat bu kez, san r m bu iddialar nda hakl olabilirler. Cceler ve bu kadim drt yol

a z ndan hl gelip geen Kolcu, Byc ve gezginler gibi di er ahali aras nda gerek otun iim sanat n n, yak n yzy llarda Bree'den yay lm oldu u kesindir. Sanat n yuvas ve merkezi de bylece, zaman n tesinden beri Kaymakp-rz slalesi taraf ndan i letilen, Bree'deki eski S rayan Midilli han olarak saptanabilir. "Sonu olarak gneye kendi ba ma yapt m yolculuklar sonucu yapt m gzlemler, otun kendisinin dnyan n bize ait olan blmne has olmad , a a Anduin'den kuzeye geldi i ve buraya da ilk olarak Bat il insanlar taraf ndan Deniz zerinden getirilmi oldu u konusunda beni ikna etmeye yetti. Bu ot Gondor'da bol bol yeti mektedir; ot burada, hibir zaman yabani halde bulunmad ve sadece Uzundip gibi l k ve korunakl yerlerde yeti ebildi i Kuzey'dekinden daha gr ve daha bykr. Gondor'lu tnsanlar ota tatl galenas ad n takm t r ve ie inin kokusu iin ota k ymet verirler. O topraklardan, Elendi!' in geli i ile gnmze kadar geen uzun yzy llar boyunca Ye il Yol zerinden ta nm olmal d r. Fakat Gondor'lu Dnedain dahi bizi bu konuda takdir eder: Otu pipoya ilk koyanlar hobbitler olmu tur. Bycler bile bunu bizden nce ak l edememi tir. Geri benim tan d m bir byc bu sanat ele alarak, akl n koydu u btn di er konularda oldu u gibi bu i te de tam bir usta olmu bulunmaktad r." Shire Dzeni Hakk nda Shire drt e it blgeye ayr lm t ; daha nce de sz edildi i gibi, Kuzey, Gney, Do u ve Bat Dirhemler; bunlar da yine kendi ilerinde, bu tarihin ya and zamanlarda bu isimlere art k kendi topraklan d nda da rastlanmas na ra men kimisi hl belli ba l eski ailelerin 25 NSZ isimlerini ta yan, ailelere ait topraklara ayr l rd . Hemen hemen btn Tooklar hl Tukeli'nde ya yorlard ama bu Bagginsler ve Bof-finler gibi di er birok aile iin geerli de ildi. Dirhemler d nda da Do u ve Bat S n rlar vard : Erdiyan (I. 138-9) ve Shire'a S. H. 1462 y l nda eklenen Bat s n n. O devirlerde Shire'da pek bir "hkmet" yoktu. o unlukla aileler kendi i lerini kendileri hallediyorlard . Yiyecek yeti tirmek ve bunlar yemek zamanlann n o unu al yordu. Genellikle di er konularda agzl de il, son derece cmert olurlard , fakat hallerinden memnun, l ml kimseler olduklar iin mlkleri, iftlikleri, i likleri ve kk apl ticaretleri nesiller boyu de i meme e ilimi gsterirdi. Elbette ki Shire' n kuzeyinde, uzaklarda Fornost'taki, ya da onlann deyimiyle Norbury'deki yksek kral ile ilgili kadim detler devam ediyordu. Fakat yakla k bin y ld r kral yoktu ve Kral n Norbury'sini bile otlar brm t. Yine de hobbitler vah i halklarla, (troller gibi) kt eylerin kraldan hi haberdar olmad klar n sylerlerdi. Onlar btn kkl kanunlar n eskilerin krallar na atfediyorlard ; genellikle bu kanunlara kendiliklerinden uyuyorlard nk (onlar n deyi iyle) Kurallar hem kadim hem de adildi. Took slalesinin uzun zamand r sekin bir slale oldu u do ruydu; nk birka yzy l nce Reislik grevi (Ya l er'lerden) onlara gemi ve Tooklar' n by o gn bugndr bu rtbeyi ta m t . Reis Shire idare meclisinin ba kan , Shire erlerinin ve hobbit silahl kuvvetlerinin komutan yd , fakat erler ve silahl kuvvetler sadece acil durumlarda toplan rd ki bu da ok uzun zamand r hi olmuyordu ve Reislik de ismen mevcut bir payeden ba ka bir ey de ildi art k. Took ailesi gerekten de hl zel bir sayg gryordu, nk hem kalabal k hem de ok zengindiler ve her nesilde garip al kanl klara hatta macerac bir yap ya sahip, gl ki ilikli bireyler karma e ilimleri vard . Bununla beraber son zellikler genel olarak pek tasvip edilmeseler bile art k (zenginlerde) bir miktar ho gryle kar lan yordu. Yine de aile reisine Tuk diye hitap etme gelene i devam etmi ve gerekti inde de ismine bir rakam eklenmi tir: ikinci Isengrim gibi rne in. Bu tarihlerde Shire' n tek gerek resmi grevlisi Ul Kaz n'da (veya Shire'da) yedi y lda bir, Ak Meralar'daki K vrak'ta kurulan Serbest Panay r'da, yani Yazortas 'nda seilen Belediye Reisi idi. Belediye Reisi olarak hemen hemen tek grevi s k aral klarla tekrarlanan Shire bayramlannda verilen ziyafetlere ba kanl k etmekti. Posta Ami26 YZK KARDE L ri ve Kolluku Ba memuriyetleri belediyeye ba l yd ; yani hem Ulak Servisi'ni hem de Nbetiler'i idare ediyordu. Bu ikisi Shire' n yegne memuriyetleriydi; Ulak bu iki memuriyet aras nda daha kalabal k ve daha me gul olan yd . Hobbitlerin hepsinin okur yazar olmas gibi bir ey mevzubahis olmad halde, okur yazarl olanlar, k sa bir yry mesafesinde oturmayan btn arkada lanna (ve akrabalar aras ndan setiklerine) durmadan mektup yazarlard . Kolluku, hobbitlerin polislere ya da polise benzer yegne grevlilerine verdikleri isimdi. Elbette niformalar yoktu (byle eyler bilinmezdi), sadece apkalar nda bir tyleri olurdu; uygulamada polisten ok birer k r bekisine benzerler, insanlardan ziyade srden ayr lan hayvanlarla ilgilenirlerdi. Btn Shire'da, i i lere bakmak zere her Dirhem'de er tane olmak zere sadece on iki Kolluku vard , ihtiyaca gre de i en ve biraz daha kalabal k olan bir topluluk da "hudutlar kollamak" amac yla kullan l r, bunlar byk olsun kk olsun herhangi bir Yabanc 'n n sorun karmamas n temin ederlerdi.

yknn ba lad s rada Hudutular -onlara byle denirdi- byk lde artm t . Hudutlarda veya hudutlar geen garip tipler ve yarat klar hakk nda bir sr rapor ve ikyet vard : Her eyin olmas gerekti i ve uzun y llar ncesinin masallar yla efsaneleri hari her zaman olageldi i gibi olmad yolundaki ilk i aretti bu. ok az buna kalak asm t , hatta Bilbo'nun bile henz bunun neyin habercisi oldu u hakk nda bir bilgisi yoktu. O unutulmaz yolculu un zerinden altm y l gemi ti ve yz ya n a anlar na pek s k rastlanan hobbitler iin bile ya l biri say l rd art k; yine de yan nda getirdikleriyle hl nemli bir servete sahip oldu u a kt . Ne kadar oldu unu kimselere belli etmiyordu, hatta en gzde "ye eni" Frodo'ya bile. Ve bulmu oldu u yz hl bir s r olarak sakl yordu. Yzk'n Bulunu u Hobbit'te de anlat lm oldu u gibi, gnn birinde Bilbo'nun kap s na Byk Byc, Gri Gandalf kagelmi ti, yan s ra on cce ile birlikte: Bunlar krallar n soyundan Thorin Me ekalkan ile srgndeki on iki arkada ndan ba kas de ildi. Onlarla birlikte yola koyulmu tu Bilbo bir Nisan sabah , Shire Hesab na gre 1341 y l nda, byk bir 27 NSZ hazinenin, yani Da ' n, ta uzaklarda, Do u'da, Vadi'deki Erebor'un alt ndaki Krallar' n cce hazinelerinin pe inde, bir yandan kendi de kendine hayret ederek. Maceralar ba ar ya ula m , hazineyi koruyan ejderha yok edilmi ti. Yine de, her ey olup bitmeden nce Be Ordular Muharebesi yap lm , Thorin can vermi , birok kahramanl klar gsterilmi ti; fakat yolda bir "kaza" meydana gelmemi olsayd olanlar tarihi pek ilgilendirmeyecek veya nc a ' n vakayinamelerinde k sa bir nottan ba ka bir yer edinmeyecekti byk bir ihtimalle. Yabaneller'e do ru giderken topluluk yksek bir geitte orklann sald r s na u ram t ; bylece Bilbo bir sre da lar n derinlerinde kara ork madenleri iinde kaybolmu ve burada aresizlik iinde el yordam yla yolunu bulmaya al rken eline tnelin zemininde duran bir yzk tak lm t . Yz cebine atm t . O zaman bu tamamen bir tesadf gibi gelmi ti ona. D ar ya kmak iin yolunu ararken Bilbo da lar n kklerine, art k daha fazla ilerleyemeyece i yerlere kadar inmi ti. Tnelin dibinde, klardan ok uzak so uk bir gl vard ve suyun iindeki kayalardan bir adada Gollm ya yordu. Gollm i ren, kk bir yarat kt : Soluk parlak gzlerle etraf gzetleyip, uzun parmaklar yla kr bal klar yakal yor ve onlar i i yiyor, koca yass ayaklann krek gibi kullanarak kk bir kay kla dola yordu. Kolayca yakalay p bo azlayabilece i her canl y , orklar bile yerdi. ok ok uzun y llar nce, Gollm hl kta ya arken eline gemi olan gizli bir hazinesi vard : Takan ki iyi grnmez yapan alt n bir yzk. Sevdi i tek eydi o, onun "k ymetli"siydi ve Gollm onunla konu urdu, yan nda olmad zamanlarda bile. nk avland veya madenlerdeki orklan gzetlemek istedi i zamanlar hari adas nda bir delikte emniyet iinde sakl yordu yz n. E er kar la t klar nda yzk yan nda olsayd belki de Bilbo'ya hemen sald r rd ; ama yan nda de ildi ve stelik hobbit elinde, k l gibi kulland bir elf b a tutuyordu. O yzden zaman kazanmak iin Gollm Bilbo'yu bir Bilmece oyununa davet etti; e er Bilbo soraca bilmecenin cevab n bilemezse onu ldrp yiyecekti; ama e er Bilbo onu yenerse o zaman o da Bilbo'nun isteklerine boyun e ecek, onu bu tnellerden geirerek d ar kartacakt . Karanl kta btn midini yitirmi bir halde kaybolmu oldu undan ve ne ileri ne geri k p rdayabildi inden, Bilbo Gollum'un oyun davetini kabul etti; birbirlerine birok bilmeceler sordular. Sonunda 28 YZK KARDE L zeks ndan ziyade (anla ld zre) daha ok bir ans eseri, Bilbo oyunu kazand ; nk sonunda soracak bilmece bulamay nca ve eline de bulup unutmu oldu u o yzk gelince, ba nvermi ti: Cebimde ne var? Bu soruya Gollm cevap hakk talep etti i halde, cevap verememi ti. Yetkililer'in sorulan son sorunun Oyun'un kat kurallar na gre sadece bir "soru" mu yoksa bir "bilmece" mi oldu u konusunda de i ik fikirlere sahip olduklar bir gerektir; fakat herkes, soruyu kabul edip bir cevap bulmaya al t na gre, Gollum'un kendini verdi i szle ba lad konusunda hemfikirdir. Bilbo da onu, szn tutma konusunda s k t rm t ; nk verilen bu tr szler kutsal say lsa ve eskiden en kt eyler bile bu szleri tutmamaktan korksa bile bu yap kan yarat n sznde durmayaca n tahmin etmi ti. Fakat karanl kta geirdi i yzy llardan sonra Gollum'un gnl de kararm t ; gnlnde ihanet vard . Gollm s v arak, Bilbo'nun varl ndan haberdar olmad , karanl k sular zerinde pek uzakta bulunmayan adas na dnm t. Burada durdu unu zannediyordu yz nn. Art k ok ac km t , k zg nd da; bir kez "k ymetli"sini alsa hibir silahtan korkmas na gerek kalmayacakt . Fakat yzk adada de ildi; kaybetmi ti, gitmi ti. Ac ve tiz l neler olup bitti ini anlamam olsa da Bilbo'nun tylerini diken diken etmi ti. Bylece sonunda Gollm bir tahminde bulunabilmi ti, ama ok geti. Cebinde nesi var? diye ba r yordu. Hobbiti ldrp "k y-metli"sine kavu mak iin btn h z yla geri dnerken gzlerindeki k ye il bir alev halini alm t . Bilbo tam zaman nda grd bu tehlikeyi; krkriine sudan uzaktaki geitlerden birine kat ve bir kez daha ans eseri kurtuldu. nk ko arken elini cebine sokmu ve yzk de parma na geivermi ti. Bylece

"h rs z" kamas n diye k kapatmak iin onu grmeden yan ndan geip giden Gollm olmu tu. Bilbo, kendi kendine konu up "k ymetli"si hakk nda sylenen Gol-lum'u yorgun arg n izlemi ti; sonunda bu konu madan Bilbo bile gerekleri tahmin edebilmi ve iine karanl ktan kurtulup kaabilme midi d m t: Bu ola anst yz kendisi bulmu tu ve orklarla Gollum'dan kaabilirdi. Sonunda madenlerin alt kap lar na, da lar n do u taraf na a lan gzden rak bir kap n n nnde durdular. Burada Gollm etraf kollay p dinleyerek pusuya yatt ; Bilbo'nun da iinden onu k l c yla kesmek geldi. Fakat ac ma duygusu engel oldu Bilbo'ya; kamak iin tek 29 NSZ midi olan yz al koysa bile, onu kullanarak savunmas z haldeki bu kt yarat ldremezdi. Sonunda cesaretini toplayarak karanl kta Gollum'un zerinden s rad ve d man n n nefret ve aresizlik hayk r lar onu izlerken geitten ko arak kamaya ba lad : H rs s, h rs s! Baggins! Sonsuzlara kadar nefret edicess! Olaylar Bilbo'nun arkada lar na ilk anlatt eklinin byle olmamas ilgin bir gerektir. Onun anlatt ykde, oyunu kazan rsa Gollm kendisine bir arma an vermeye sz vermi ti: Fakat Gollm adaya gidip bu eyi arad nda hazinesinin orada olmad n fark etmi ti: Bu ey ok ok nce ona ya gnnde verilmi sihirli bir yzkt. Bilbo bunun kendi buldu u yzk oldu unu tahmin etmi ti ve oyunu zaten kazanm oldu u iin ona sahip olmak Bilbo'nun hakk yd . Fakat s k k bir durumda oldu u iin bu konudan hi sz etmemi ve dl olarak arma an yerine Gollum'un kendisine k yolunu gstermesini sa lam t . Bu yky Bilbo an lar nda da byle kaydetmi ti ve bunu, Elrond'un Divan 'ndan sonra dahi hi de i tirmemi oldu u anla lmaktad r. Anla lan yk K rm z Kitap'ta da muhtelif kopyalar nda ve zetlerinde oldu u gibi bu ekilde gemi tir. Fakat kopyalar n biro u, phesiz ki gere i kendileri de renmi olduklar halde ya l hobbit taraf ndan yaz lm olan herhangi bir eyi bozmaya pek gnll olmayan Frodo veya Samwise' n notlar ndan kart lan gerek yky de ierir (alternatif olarak). Bununla beraber Gandalf duydu u andan itibaren Bilbo'nun ilk yksne inanmam ve yz merak etmeye devam etmi ti. Zamanla, bir vakit dostluklar n zorlayan uzun sreli sorgu suallerden sonra Bilbo'dan gerek yky renmi ti; byc gere in nemli oldu una inan yordu. Bilbo'ya bunu a klamasa da, ayn zamanda daha ilk ba ndan iyi yrekli hobbitin do ruyu sylememi olmas n nemli ve rahats z edici bulmu tu: Bu onun al kanl klar na olduka ters d yordu. "Arma an" fikri tamamen hobbitvari bir icat say lmazd gene de. Daha sonra itiraf etti ine gre bunun ilham n Bilbo, Gollum'a kulak misafiri olunca duydu u eylerden alm t ; nk Gollm gerekten de yzk iin "do um gn arma an m" demi ti birok kez. Bunu da Gandalf garip ve ku ku uyand r c bulmu tu; fakat bu konudaki gere i daha uzun y llar zemeyecekti, bu kitapta da anlat ld gibi. YZK KARDE L NSZ 30 31 Bilbo'nun daha sonraki maceralar hakk nda burada daha fazla bir ey sylenmesine gerek yoktur. Yz n yard m yla kap daki ork nbetilerden kam ve arkada lar na kat labilmi ti. Maceras boyunca yz , zellikle arkada lar na yard m etmek iin birok kez kullanm fakat mmkn oldu u srece yz arkada lar ndan gizlemi ti. Evine geri dndkten sonra Gandalf ile Frodo hari kimseye bir daha yzkten bahsetmemi ti; Shire'da ba ka kimse yz n varl ndan haberdar de ildi, ya da yle zannediyordu. Sadece Frodo'ya yapm oldu u Yolculuk'un yazmakta oldu u yksn gstermi ti. K l c Sting'i oca n n zerine asm t Bilbo; ccelerin Ejderha hazinesinden ona arma an olarak verdikleri p harika z rh da mzeye, daha do rusu Ul Kaz n'daki Belek Evi'ne geici olarak vermi ti. Fakat k n kmaz 'nda bir ekmecede yolculuklar nda giymi oldu u eski pelerin ile ba l saklam t ve yzk, ince bir zincirle emniyete al narak cebinde kalm t . k n kmaz 'ndaki evine elli iki ya nda (S. H. 1342) Haziran ay n n 22'sinde dnm t ve yz on birinci ya kutlamalar iin (S. H. 1401) haz rl klara ba lay ncaya kadar Shire'da Bay Baggins geri dnd nden beri pek kayda de er bir ey olmam t , t te tam bu noktada, bu tarih kitab ba lamaktad r. SHlRE KAYITLARI HAKKINDA B R NOT nc a ' n sonunda Shire'm Yeniden Birle mi Krall a dahil olmas na neden olan byk olaylarda hobbitlerin stlendikleri rol, ilerinde kendi tarihlerine kar daha kapsaml bir ilginin uyanmas na neden olmu tur ve o gne kadar daha ok szl olan detleri toplanarak yaz lm t r. Byk aileler Krall k'ta meydana gelen olaylarla byk lde

ilgiliydi ve bu aileye mensup ki ilerin byk bir blm kadim tarihleri ve efsaneleri ara t r yordu. Drdnc a ' n ilk yzy l n n sonunda Shire'da ok say da tarihi kitap ve kay t bulunan birok ktphane bulabilirdiniz. Bu koleksiyonlar n belki de en bykleri Byk yinler'de, Brendi Kona 'nda ya da Kuledipleri'ndeydi. nc a ' n sonuna ait bu anlat lar daha ok Bat mdan K rm z Kitab 'ndan al nm t r. Yzk Muharebesi'nin bu en nemli kayna na bu ismin verilmesi, eserin uzun sre Bat mdan Bekileri Kumralbalalar'm oturdu u Kuledip-leri'nde kalmas ndand r. Asl nda bu eser Bilbo'nun yan nda Aynkva-di'ye gtrm oldu u ahsi gnl yd. Frodo bunu, notlarla dolu bir sr sayfayla birlikte Shire'a geri getirmi ve S. H. 1420-1 y llar nda sayfalann Sava anlat lanyla doldurmu tur. Fakat bunlara ilaveten, Bilbo'nun kendisine ayr l arma an olarak verdi i, byk bir ihtimalle tek bir byk k rm z kutuda saklanan, k rm z deriyle birbirine ba lanm koca cilt daha vard . Bu drt byk cilde Bat mda--r 'nda erhler, ecereler ve Birlik'in hobbit yelerini ilgilendiren birok di er konunun eklenmi oldu u bir be incisi ilave edilmi ti. zgn K rm z Kitap muhafaza edilememi ama birok kopyas yap lm t r, zellikle de Efendi Samwise' n slalesinin kullan m iin, ilk cildinin. En nemli kopyan n ise ayn bir yks vard r. Bu kopya Byk yinler'de muhafaza ediliyordu fakat byk bir ihtimalle Pe-regrin'in torununun torununun ricas yla Gondor'da yaz lm ve S. H. 1592'de (F. H. 172) tamamlanm t . Gneyde yaz lan kopyas na u not eklenmi tir: Kral n Ktibi Findegil bu kitab IV 172'de bitirmi tir. Bu Minas Tirith'teki efin Kitab 'n n t pk kopyas d r. O kitap ise Kral Elessar' n ricas zerine Periannathlann K rm z Kitab 'ndan elde edilmi ve kendisine IV 64 y l nda Gondor'a ekildi inde Reis Peregrin taraf ndan getirilmi tir. Bylece Reis'in Kitab , K rm z Kitap'tan yap lan ilk kopya olmu tur ve daha sonra kart lan veya kaybolan k s mlar n o unu da kapsamaktad r. Minas Tirith'te kitaba birok ilaveler ve zellikle isimler, kelimeler ve elf dillerinden yap lan al nt lar konusunda dzeltmeler yap lm ve Sava ' n yks d nda kald iin Aragorn ile Ar-wen'in yks'nn zetlenmi bir e itlemesi eklenmi tir. yknn tmnn, Kral gtkten bir sre sonra Vekilhar Faramir'in torunu Barahir taraf ndan yaz ld sylenmektedir. Fakat Findegil'in kopyas n n en byk nemi Bilbo'nun "Elfe'den eviriler"ini de kaps yor olmas ndan kaynaklan r. 1403 ile 1408 aras nda Aynkvadi' de bulunan hem canl , hem yaz l btn kaynaklardan yararlan larak haz rlanan bu cildin byk bir beceri ve bilgi rn oldu u sylenmektedir. Fakat bunlar Frodo taraf ndan pek kullan lmad klar ndan ve hemen hemen tamamen Eski Gnler ile ilgili olduklar ndan bu konuda burada ba ka bir ey sylenmemektedir. Meriadoc ile Peregrin byk ailelerinin ba na getikleri ve bir yandan da Rohan ve Gondor ile ba lar n devam ettirdiklerinden, ErYZK KARDE L 32 BR NC K TAP ehir ve T k kazas 'ndaki ktphanelerde K rm z Kitap'ta bulunmayan birok ey mevcuttur. Brendi Kona 'nda Eriador ve Rohan tarihiyle ilgili birok eser bulunmaktayd . Bunlar n bir k sm Meriadoc' un kendisi taraf ndan bir araya getirilmi veya ba lanm eserlerdi. Ama Meriadoc Shire'da daha ok Shire 'm Ot Bilgileri ve Shire ile Bree' deki takvim ile, Ayr kvadi, Gondor ve Rohan'daki takvimleri birbiriyle k yaslayan Y llar n Hesab olarak bilinen eserleriyle tan n rd . Ayn zamanda Shire'daki Eski Kelimeler ve (simler adl k sa bir bilimsel inceleme de yazm , yer adlar ndaki eski unsurlar ve belek kelimesinde oldu u gibi baz "shire kelimeleri" ile Rohirrim lisan aras ndaki akrabal ortaya kartarak bu alana zel bir ilgi gstermi tir. Byk yinler'de kitaplar, geni kapsaml tarihler iin byk bir nem ta d halde Shire halk n n daha az ilgisini ekmi tir. Bunlardan hibiri Peregrin taraf ndan yaz lmam t r ama hem o, hem de ard llar Gondor ktipleri taraf ndan yaz lm birok el yazmas n toplam lard r: zellikle de Elendil ve varisleriyle ilgili tarih ve efsane zet-leriyle kopyalar n . Sadece burada, Shire'da Nmenor tarihi ve Sau-ron'un uyan ile ilgili geni kapsaml malzeme bulunabilir. Y llar n yks byk bir ihtimalle, Meriadoc'un toplam oldu u malzemenin yard m yla Byk lyin'de bir araya getirilmi tir. Geri verilen tarihlerin o u tahminidir, zellikle de ikinci a ile ilgili olanlar; ama gene de bunlar dikkate de erdir. Meriadoc'un, birka kez ziyaret etmi oldu u Aynkvadi'den yard m veya bilgi alm olmas ok byk bir ihtimaldir. Elrond ayr lm oldu u halde o ullan Yksek Elf Hal-k 'n n bir k sm yla Aynkvadi'de kalm lard r. Celeborn'un, Galadriel ayr ld ktan sonra buraya gidip ya ad sylenir; fakat onun da nihayet Gri Limanlar' n yolunu tuttu u ve bylece Eski Gnler'in Orta Dnya'daki son canl tan n n da buralardan ayr lm oldu u gnn tarihi, hibir yerde gememektedir. BLM I DRT GZLE BEKLENEN DAVET

k n kmaz 'ndan Bay Bilbo Baggins k sa bir sre sonra yz on birinci ya gnn debdebeli bir davet ile kutlayaca n ilan etti inde Hobbitky'de byk bir heyecan ya anm ve sylentiler al p yrm t. Bilbo hem ok zengin hem de acayip biriydi; ayr ca tuhaf bir biimde ortadan yokolup beklenmedik bir ekilde geri dn nden beri, yani altm y ld r, Shire' n merak konusuydu. Yolculuklar ndan al p getirdi i servet yresel bir efsane halini alm t bile; ya l lar ne derse desin hemen hemen herkes k n kmaz 'ndaki Tepe'nin a z na kadar define dolu tnellerle rl oldu una gerekten inan yordu. Ve btn bunlar Bilbo'yu nl yapmaya yetmezmi gibi, ayan hayret bir zelli i daha vard : Bitmek nedir bilmeyen dinli i. Zaman, ak p gitse de Bay Baggins'e pek etki etmiyor gibiydi. Doksan ya nda, elli ya ndaki halinden pek farkl grnmyordu. Doksan dokuz ya nda ona ya m gstermiyor demeye ba lad lar; fakat ya lanm yor demek daha isabetli olurdu. Ba lar m sallay p byle bir eyin haddinden fazla iyi oldu unu syleyenler de vard ; bir ki inin, hem (rivayete gre) bitmek tkenmek bilmeyen bir servete, hem de (grn te) ebedi bir genli e sahip olmas haks zl kt . "Bunun hesab n verecektir," diyorlard . "Bu tabii bir ey de il, sonu selamet olmaz." Fakat henz bir bela gelmemi ti Bay Baggins'in ba na ve Bay Baggins paradan yana eli a k biri oldu u iin hobbitlerin o u onun garipliklerini ve talihli olmas n ho grmeye haz rd . Akrabalar yla ili kisini kar l kl ziyaretler seviyesinde tutmu tu (elbette ki Torba-Kyl Bagginsler hari), ayr ca yoksul ve nemsiz hobbit aileleri aras nda da bir sr sad k hayran vard . Ama gen kuzenlerinden baz la-n yet inceye kadar hi yak n arkada olmam t . 36 YZK KARDE L Bu kuzenlerin en by ve Bilbo'nun en gzde kuzeni gen Fro-do Baggins idi. Bilbo doksan dokuz ya ma geldi inde Frodo'yu evlat edinip onu varisi yapm ve bundan sonra ya am m srdrmesi iin k n kmaz 'na getirmi ti; bylelikle sonunda Torbakyl Baggins-ler bozguna u ram oluyorlard . Bilbo ile Frodo'nun ya gn ayn gne denk geliyordu: Eylln yirmi ikisine. "Frodo, en iyisi sen de gel burada ya a evlat," demi ti Bilbo bir gn, "o vakit ya gnlerimizi rahatl kla birlikte kutlayabiliriz." O zamanlar Frodo daha ara y llann-dayd ; bu, hobbitlerin ocukluk y llan ile re it olduklar otuz ya aras nda, ba lar nda kavak yellerinin esti i yirmili ya lar d r. Aradan on iki y l daha gemi , Bagginsler k n kmaz 'nda her y l son derece canl geen ifte ya gn davetleri vermi lerdi; fakat art k bu gz, olduka beklenmedik bir eylerin tasarlanmakta oldu u anla l yordu. Bilbo yz on bir ya na basacakt ; 111, bu bir hayli il gin bir say ve bir hobbit iin son derece sayg n bir ya t (Ya l Took j bile sadece 130 ya na ula abilmi ti) ve Frodo otuz , 33 ya ndaj olacakt , bu da nemli bir say d r: "r tne erme" zaman . l Hobbitky ile Suba 'nda, eneler durmak nedir bilmeden maya ve yakla makta olan davetin sylentileri tm Shire'da gezinme-1 ye ba lad . Bay Bilbo Baggins'in gemi i ve ki ili i bir kez daha mu- ,j habbetlerin ba konusu halini ald ve ya l lar aniden hat ralar n n k y-1 mete bindi ini fark ettiler. Kimsenin, Babal k olarak bilinen ihtiyar Ham Gamgee kadar pr dikkat kesilmi dinleyicileri olamazd . Babal k, Suba yolunda k-" k bir han olan Sarma k'tu, hakl bir salahiyetle konu up duruyor-* du; nk tam k rk y ld r k n kmaz 'ndaki baheye o bak yordu! ve daha nce de ayn i te al an ya l Holman'a yard m etmi ti. Ar kendisi ya land ve mafsallar sertle meye ba lad iin i in o unu en kk o lu Sam Gamgee stlenmi ti. Baba o ul, her ikisi d bir kez daha dinlemeye haz rd lar. "Eh, yle diyorlar," dedi Babal k. " imdi bak n z: Bay Drogo, fukara Bayan Primula Brandybuck ile evlenmi ti. Primula bizim Bay Bilbo'nun anne taraf ndan birinci dereceden kuzeni olur (annesinin Ya l Took'un en kk k z olmas dolay s ylan) ve Bay Drogo da ikinci dereceden kuzeni olur. Bylece Bay Frodo onun bir nesil alttan hem birinci, hem de ikinci dereceden kuzeni olmu oluyor, bizde yle denir ya, hesab sizden. Bay Drogo i tah na pek d kn oldu u, kay npederi ihtiyar Gorbadoc'un Brendi Kona 'nda da hep mkellef sofralar kuruldu u iin, evlendikten sonra s k s k kay npederinin kona na yat l misafir gidermi ; gene byle bir misafirlikte Brendiba-desi'nde kay a binmi ; kans da kendisi de boolup gitmi ler, zavall Bay Frodo da ocuk ba yla kalakalm ." "Benim duydu uma gre, ak am yeme inden sonra, mehtapta su38 YZK KARDE L 39 DRT GZLE BEKLENEN DAVET ya a lm larm ," dedi ya l Noakes, "kay k da Drogo'nun a rl ndan batm ." "Ben de kad n n onu suya itti ini, onun da kad n kendisiyle birlikte suya ekti ini duydum," dedi Hobbitky'n de irmencisi Kumluki- i. "Her duydu una inanma Kumluki i," dedi de irmenciden pek ho lanmayan Babal k, "itmekten, ekmekten konu man n lemi yok. Sen bela aramadan yerli yerinde olursan da, kay k dedi in yeterince tehlikelidir zaten. Her neyse: Sonunda bizim Bay Frodo, hem ksz hem de btn o garip Erdiyarl lar aras nda mahsur kalakal p her nas lsa Brendi Kona 'nda bym . Dediklerine gre Konak da handan betermi hani. Ya l Efendi Gorbadoc'un orada hep birka yzden fazla akrabas olurmu . Bay Bilbo, delikanl y do rudrst bir halk aras na getirip gelivermekle yapt iyilik kadar by n yapmam t r imdiye kadar. "Hem bylece o Torbakyl Bagginsler de gnlerini grm oldular. Vaktiyle Bay Bilbo burdan gidip ld diye duyuldu unda, bunlar k n kmaz kendilerine kald diye heveslenmi lerdi. Scnra bizimki kageliyor ve onlar kovuyor; stelik ya yor babam ya yor; u i e bak n, bir g d m bile ya lanm grnmyor! Sonra birdenbire bir de varis kart yor ortaya, btn k tlar da yoluyla yordam yla haz rlat yor. Art k Torbakyl Bagginsler, k n kmaz 'n ryalar nda bile gremezler hay rl s yla." "Oraya, epey bir miktar para istiflenmi diye duymu lu um var," dedi Bat dirhem'deki Ul Kaz n'dan bir i iin gelmi olan bir yabanc . "Duydu uma gre sizin u tepenin st k sm tnellerle delik de ik-mi , hepsine de a z na kadar alt n, gm ve z ynatla dolu sand klar istiflenmi ." "O halde sen benim diyece imden fazlas n duymu sun," diye cevap verdi Babal k. "Ben z ynat falan bilmem. Bay Bilbo'nun eli boldur; grnd kadar, paradan yana bir eksi i de yok; ama ben tnel kaz ld n duymad m. Bay Bilbo'yu geri dnd zaman grm tm; bu altm y l ncesinin, benim delikanl oldu um zamanlar n hikyesidir. Ya l Holman' n yan na rak olarak gireli pek olmad yd (babam n kuzeni olmas dolay s yla rak gittiydim) o da sat zaman , ellem baheden geip oray buray i nemesin, etrafa bakarak olay m da ona yard m edeyim diye beni k n kmaz 'na getirdiydi. Birdenbire ne grelim, btn o karga an n tam ortas nda Bay Bilbo bir midilli, dev gibi birka boha, birka da sand k ile Tepe'den yukar kagelmesin mi? Yknn k sm kllisi, da lan bile alt ndand r dedikleri o yabanc yerlerden toplanm definelerle doluydu mutlak; ama yle tneller dolduracak kadar bir ey yoktu. Geri benim Sam bu konulan daha iyi bilir. Habire k n kmaz 'na girip k yor. Bay l yor eski zamanlar n hikyelerine, Bay Bilbo'nun da btn hikyelerini dinliyor. Bay Bilbo ona harfleri de gsterdi - kt bir niyetle de il ama, yanl anlamay n. Umar m sonu da kt gelmez. "Elfler ile Ejderhalar m, diyorum ona. Lahanalarla patatesler, seninle bana daha ok yara r. Gidip burnunu senden daha byklerin i ine sokma, yoksa boyundan ok byk bir belaya bula rs n, diyorum. Ba kalar da bu szmden kendine hisse karsa fena olmaz," diye ekledi, yabanc ile de irmenciye bir bak atarak. Fakat Babal k dinleyicilerini ikna edemezdi. Bilbo'nun servetinin efsanesi, gen hobbit neslinin akl na art k iyice nak olunmu tu.

"iyi ho da, herhalde getirdi i o ilk servete durmadan bir eyler ekleyip duruyordur," diye savundu de irmenci, genel d nceyi dile getirerek. "S k s k evinden ayr l yor. Sonra onu ziyaret edip duran u yak ks z tiplere bir bak n: Geceleri gelen cceler, sonra o ya l gezgin hokkabaz Gandalf falan. Sen ne dersen de, Babal k, k n kmaz garip bir yer ve evin ahalisi evden de garip." "As l sen ne dersen de, Bay Kumluki i; kay klan ne kadar bilirsen, bu konudan da o kadar anlars n ancak," diye cevab yap t rd Babal k. De irmenciye art k iyice siniri kalkm t . "E er bu gariplikse, bizim buralara daha ok gariplik laz m gelir. Pek uzaklarda olmayan birileri var ki, duvarlar alt ndan yap lm bir oyukta ya asa bile arkada na bir bakra bira smarlamak akl na gelmez. Ama k n kma-z 'ndakiler hrmete lay k eyler yap yorlar. Bizim Sam herkesin davete a r laca n ve gelen herkese arma anlar, dikkatinizi ekerim, arma anlar, verilece ini sylyor - bu iinde oldu umuz aydan bahsediyoruz." Eyll ay ndayd lar; yle bir eyll ki eylllerin en gzeli. Bir iki gn sonra, davette havai fi ek gsterileri olacak ve dahas , hemen hemen bir as rd r, hatta Ya l Took ld nden beri Shire'da byle bir gsterinin grlmemi oldu u hakk nda bir sylenti (byk bir ihtimalle olaylara vak f Sam taraf ndan) yay ld . Gnler geti ve O Gn yakla t . Bir ak am, acayip denklerle dolu 40 YZK KARDE L acayip grn l bir yk arabas Hobbitky'e girip k n kmaz ' ndaki Tepe'yi zahmetle t rmanmaya ba lad . Bu i e a ran hobbitler, a zlan bir kar a k, lambalar n ayd nlatt kap lar ndan at arabas n seyre koyuldular. Arabada garip ark lar syleyen d arl kl ki iler vard : Uzun sakall , uzun kukuletal cceler. Bunlardan birka k n kmaz 'nda kald . Eylln ikinci haftas nda ba ka bir at arabas da gnn ortas nda, Brendibadesi taraf ndan, Suba 'ndan geerek geldi. Arabay ya l bir adam tek ba na kullan yordu. Uzun gri bir cbbe giymi , sivri ulu yksek mavi bir apka ve gm rengi bir boyun atk s takm t . Uzun beyaz bir sakal ve apkas n n kenar ndan ta an orman gibi ka lar vard . Kk hobbitocuklar btn Hobbitky boyunca, ta tepenin stne kadar at arabas n n ard ndan ko tular. Tahmin ettikleri gibi, araban n yk havai fi eklerdi. Ya l adam Bilbo' nn n kap s nda yklerini bo altmaya ba lad : Her biri, iri k rm z bir G harfi T ve elf rn f. ile i aretlenmi , e it e it, boy boy havai fi ek vard arabada. i aret Gandalf n i aretiydi elbette ki; ya l adam da, Shire'deki n daha ok ate , duman ve k konusundaki becerilerinden kaynaklanan Byc Gandalf tan ba kas de ildi. As l i i ok daha zor ve tehlikeliydi ama Shire halk bu konuda hibir ey bilmiyordu. Onlar iin Gandalf, Davet'teki e lence kaynaklar ndan biriydi. Hobbito-cuklann heyecan da bundand zaten. "En byk G!" diye ba r t lar; ya l adam glmsedi. Gandalf Hobbitky'de ancak arada bir grld ve hibir zaman uzun sreli kalmad halde, ocuklar n bir gz a inal vard ; fakat ne onlar, ne de en ya l lar n haricindeki yeti kinler onun havai fi ek gsterisini grm lerdi - bu gsteriler art k efsanele mi bir gemi e aitti. Ya l acb .i Bilbo ve ccelerin baz lar n n da yard m yla ykn indirmeyi bitirince Bilbo etrafa birka kuru da tt . Seyredenler epey hayal k r kl na u ram lard , ne bir maytap, ne de bir fi ek km t ortaya. "Da hn bakay m hemen!" dedi Gandalf. "Zaman gelince istedi iniz kadar greceksiniz." Sonra Bilbo ile birlikte ieriye girip gzden kayboldu; kap da arkalar ndan kapand . Kk hobbitler bir sre bo ubo una kap ya bak p durdular, sonra davet gn bir gelse diye sab rs zlanarak s v t lar. 41 DRT GZLE BEKLENEN DAVET k n kmaz 'n n iinde Bilbo ile Gandalf kk bir odan n bat ya, baheye bakan a k penceresinin kenar na oturmu lard . Ak a-mstnn ilerleyen saaeri parlak ve huzur doluydu. iekler k rm z k rm z ve aln rengi parl yorlard : Aslana zlar , gnebakanlar, toprak duvarlar n zerine yay lm , yuvarlak pencerelerden ieri burunlar n uzatan latin iekleri. "Bahen ne kadar parlak grnyor!" dedi Gandalf. "yle," dedi Bilbo. "Gerekten de baheme ok d knmdr; baheme ve aziz, emektar Shire' n tmne. Yine de bir tatile ihtiyac m oldu unu d nyorum." "Tasar lar nda kararl m s n yani?" "Kararl y m. Karar m aylar nce verdim ve hi de i tirmedim." "ok iyi. Ba ka bir ey sylemeye hacet yok. Tasarlad n eylere -tasarlad n her eye ama, hat rlatmak gibi olmas nsad k kal; her eyin hem senin, hem de hepimiz iin en iyisi olmas n dilerim." "Umar m. Ama ne olursa olsun per embe gn iyi vakit geirmeyi planl yorum, e lenip kk akam yapmay ." "Acaba glen kim olacak?" dedi Gandalf ba n sallayarak. "Grece iz," dedi Bilbo. Ertesi gn, ba ka arabalar da t rmand Tepe'yi, ard ndan ba ka arabalar. Yerli esnaf bu i e homurdanmaya

ba layabilirdi, ama hemen o hafta Hobbitky, Suba ve civardan tedarik edilebilecek her trl erzak, e ya ve lks eyler iin k n kmaz 'ndan sipari ler sel gibi akmaya ba lad . Herkesin hevesi artt ; takvimdeki gnleri i aretlemeye, sab rs zl kla postac y gzleyip davetiye beklemeye koyuldular. ok gemeden davetiyeler de ya maya ba lad ve Hobbitky pos-tahanesi kilitlendi, Suba postahanesi bo uldu, gnll yard mc postac lar i e a r ld . Tepe yukar , Te ekkr ederim, mutlaka gelece im mesaj n n birbirinden kibar yzlerce e itlemesini ta yan, durmayan bir postac ak olu tu. k n kmaz 'n n bahe kap s na bir ilan as ld : DAVETLE iLGiSi OLMAYANLAR GlREMEZ. Asl nda Davetle ilgisi Olan ya da ilgisi varm gibi yapanlar bile ieri nadiren al n yorlard . Bilbo ok me guld: Davetiyeler yaz yor, cevaplar i aretliyor, arma anlar paketliyor ve kendi kendine gizli baz haz rl klar yap yordu. Gandalf n oraya geli inden beri, gzlerden uzak durmaya ba lam t . Hobbitler bir sabah uyand klar nda, Bilbo'nun n kap s n n gne42 YZK KARDE L yindeki byk ay r n ad rlar iin kullan lan ipler ve direklerle dolu oldu unu grdler. Yola do ru inen e ime zel bir giri blm kesilip a lm , buraya geni basamaklar ve byk beyaz bir kap yap lm t . ay r n yan nda bulunan lansamas S rakovuklan'ndaki aile drt gz kesilmi ti, hobbitlerin o u da onlara g ptayla bak yordu. Ya l Babal k Gamgee art k bahede al yor gibi yapmaktan bile vazgemi ti. ad rlar ykselmeye ba lad . ad rlar n aras nda zellikle ok byk bir ad r vard ; o kadar bykt ki, ay rdaki a a oldu u gibi ad r n iinde kal yor ve tm azametiyle bir k ede, eref masas n n ba- ucunda ykseliyordu. Btn dallar na fenerler as lm t . Bir ey daha vard ki bu a atan da cazipti (hobbitler iin, tabii): ay r n kuzey k esine kurulmu , muazzam bir a k hava mutfa . k n kmaz 'na yerle en ccelere ve tm o di er tuhaf ahaliye ek olarak, bir de civardaki btn han ve a evlerinden ak n ak n a lar gelmi ti. Heyecan doruk noktas na vard . Sonra hava bulutlamverdi. Bu, ar amba gn olmu tu, partinin arifesinde. Endi e korkun bir boyuttayd . Derken, per embe gn, eylln yirmi ikisi, nihayet geldi att . Gne ykseldi, bulutlar yok oldu, bayraklar zld ve e lence ba lad . Biibo Baggins buna bir davet demi ti ama asl nda birbirine harmanlanm bir e lenti e itlemesiydi bu. Yak n civarda ya ayan hemen hemen herkes a r lm t . Kazara ok az birka ki i gzden kam t ama her halkrda onlar da geldi inden, bu pek bir ey de i tirmiyordu. Shire' n ba ka yerlerinden de birok ki i a r lm t ; hatta s n rlar n d ndan bile birka ki i vard . Bilbo davetlileri (ve fazlal klar ) bizzat kendisi, yeni beyaz kap da kar lad . Girene kana -bu ikinciler, arkadan k p dola p kap dan tekrar girenler oluyordu- hediyeler da tt . Hobbitler kendi ya gnlerinde ba kalar na hediye verirler. detlerine gre, pek pahal , hele hele bu durumda oldu u gibi de bol keseden hediyeler de ildir verdikleri; ama fena bir sistem de ildir bu. Normalde Hobbitky ve Suba 'nda hergn birilerinin ya -gndr, yle ki bu yrelerdeki her hobbit, en az haftada bir, en az ndan bir hediye alma ans na sahiptir. Yine de hediyelerden usanmazlar. Bu sefer ise hediyeler ola anst gzellikteydi. Hobbitocuklar o kadar heyecanland lar ki bir sre iin az kals n yemek yemeyi bile unutuyorlard . Benzerini mrleri boyunca grmemi olduklar oyun43 DRT GZLE BEKLENEN DAVET caklar vard ; hepsi ok gzel ve baz lar besbelli sihirli oyuncaklar. Hakikaten de oyuncaklar n biro u bir y l nceden smarlanm ve ta Da ile Vadi'den gelmi ti ve gerek cce i iydi. Btn konuklar tek tek kar lan p, sonunda herkes kap dan girince ark lara, danslara, mzi e, oyunlara ve elbette ki yiyecek ile ieceklere geildi. ayn resmi yemek vard : len yeme i, be ay ve ak am yeme i. Fakat len yeme i ile be ay n di er zamanlardan ay ran tek zellik, bu zamanlarda btn konuklar n oturup birlikte yemek yemeleri idi. Di er zamanlarda ise -on birler nnden, havai fi ek gsterilerinin ba lad alt buu a kadar mtemadiyen- sadece yiyip ien bir sr ki i vard . Havai fi ekler Gandalf a aitti: Onlan sadece getirmekle kalmam , bizzat kendisi tasarlay p yapm t ; ayr ca zel efektleri, kurgulu fi ekleri ve roket filolar n da kendisi ate liyordu. Fakat bunlar n yan s ra bir sr fi ek, bonbon fi e i, kaynanaz r lt lar , maytaplar, me aleler, ccemumlar , elff skiyeleri, gulyabanihomurtular ve gkgmbrt-leri de cmerte da t lm t etrafa. Hepsi de muhte emdi. Gandalf in sanat ya yla birlikte ilerlemi ti do rusu. K v lc m saan ku lar n tatl tatl ak y lar n and ran roketler vard . Kara duman gvdeli ye il a alar vard : Dallan, btn bir bahar n bir anda f k r gibi a yor ve parlayan dallar, hayretler iindeki hobbitlerin zerine, k saan ve yukar do ru evrilmi yzlere de meden hemen nce tatl kokular salarak yok oluveren iekler dkyordu. P r ldayarak a alar n iine do ru uan kelebek f skiyeleri vard ; ykselip kartal veya yelken am gemi veya uan bir ku u srs biimi alan rengrenk alev stunlar vard ; k rm z bir f rt na ve bardaktan bo an rcas na ya an san bir

ya mur vard ; meydan muharebesinde sava an bir ordunun hayk r gibi bir hayk r ile aniden havaya f rlayan ve tekrar yzlerce k zg n y lan gibi t slayarak su iine d en bir gm m zrak orman vard . Ve Bilbo'nn erefine, son bir srpriz daha vard ; aynen Gandalf in umdu u gibi, hobbitleri a n derecede a rtan bir srpriz... I klar snd. Byk bir duman ktlesi ykseldi. Bu ktle uzaktan grlen bir da biimim ald ve zirvesi parlamaya ba lad . Ye il ve al alevler f k rt yordu, iinden bir ejderha uuverdi - gerek boyutta de il, ama korkun derecede gere e benzeyen bir ejderha: A z ndan alevler ykseliyor, gzlerinde im ekler ak yordu; bir kkreme duyuldu ve ejderha tam kez im ek gibi kalabal n zerinden geti. Herkes ba n e di, biro u da yzDRT GZLE BEKLENEN DAVET 45 YZK KARDE L 44 koyun yere kapand . Ejderha ekspres bir tren gibi gelip geti, bir takla att ve kulaklar sa r eden bir patlamayla Suba zerinde infilak etti. "Bu, ak am yeme i iin bir i aret!" dedi Bilbo. O sanc ile korkulu hava aniden yok oldu ve yzkoyun yatmakta olan hobbitler aya a f rlad lar. Herkese yetecek mkellef bir sofra vard ; yani zel aile yeme ine a r lmam herkese. Bu zel davet, iinde a a bulunan o byk ad rda veriliyordu. Davetli say s on iki dzine ile s n rland r lm t (Hobbitler taraf ndan bir Grosa denen say yd bu, geri bu say n n ki i saymada kullan lmas pek mnasip say lmazd ); davetliler (Gandalf gibi) akraba olmayan birka zel dosta ilaveten, Bilbo ve Frodo ile akrabal olan aileler aras ndan seilmi ti. Konuklar n aras nda, ebeveynlerin izniyle orada bulunan birok gen hobbit de vard ; nk hobbitler, ge yatma konusunda ocuklar na msamahal davran rlar, zellikle de ucunda bedava bir yemek imkn varsa. Gen hobbitleri bytmek iin gerekten de bol yemek gereklidir. Bagginslerle Boffinler, bir sr de Took ile Brandybuck; birka Grubb (Bilbo Baggins'in bykannesi taraf ndan akrabalar ), birka Chubb (Took bykbabas n n akrabalar ) ve Bar naklardan, Toluklar-dan, Belku aklardan, Porsukevlerden, yiki ilerden, Boynuzfleyen-lerden ve Aya kibirlilerden zenle seilip davet edilmi bir grup vard . Bunlar n baz lar Bilbo'nun sadece uzak akrabalar yd ve baz lar Shire' n uzak k elerinde oturuyor olduklar ndan Hobbitky'e daha nce hemen hemen hi gelmemi lerdi. Torbakyl Bagginsler de unutulmam t . Otho ile kar s Lobelia da davetteydi. Bilbo'dan ho -" lanmaz, Frodo'yu hi sevmezlerdi ama davetiye hem yald zl kalemle yaz lm t , hem de o kadar a aal yd ki bu davetiyenin geri evrilemeyece ini d nm lerdi. Ayr ca kuzenleri Bilbo, geen y llar iinde yemek konusunda son derecede ustala m ve sofras da etrafa n salm t do rusu. Yz k rk drt davetlinin hepsi, her ne kadar evsahibinin (ka n lmaz bir ey olan) yemek sonras nutkundan korkuyorlarsa da, ho bir davet beklentisi iindeydi. Nutkuna iir dedi i eylerden paralar katma e ilimi vard Bilbo'nun; bazen de, bir iki kadehten sonra, esrarengiz gezisinin sama sapan maceralar ndan bahsetmeye ba lard . Davetliler hayal k r kl na u ramad lar: Son derece ho bir ziyafet, hatta ok dolu bir e lenceydi: Zengin, bereketli, e itli ve uzun sreli bir e lence. Daveti takip eden haftalarda btn civardaki erzak al m-sat m hemen hemen durdu; fakat etraftaki dkknlar n, kilerlerin ve depolar n o unun sto unu Bilbo'nun yemek servisi tketmi oldu u iin buna nem veren olmad . Ziyafetten sonra, (ya da hemen hemen ziyafetten sonra) Nutuk ba lad . Mamafih misafirlerin o u art k o latif a amadayd ; yani "k eleri doldurma" ad n takt klar ho grl bir havaya girmi lerdi. En sevdikleri ikilerini yudumluyor, en sevdikleri yemeklerden pleni-yorlard ; korkular n unutmu lard . Her eyi dinlemeye ve her nokta i aretinde tezahrat etmeye haz rd lar. Sevgili millet, diye ba lad Bilbo bulundu u yerde aya a kalkarak. "Konu ! Konu ! Konu !" diye ba rd herkes ve bunu koro halinde tekrarlamaya devam etti; belli ki kendi szlerine kendileri kulak asm yordu. Bilbo yerini terk etti, gidip kland r lm a ac n alt ndaki bir sandalyenin zerine kt . Lambalar n Bilbo'nun glmseyen yzne d yordu; i lemeli ipek yele indeki alt n d meler parlamaktayd . Bir eli havada, di erini pantolonunun cebine sokmu , ayakta, herkesin grebilece i bir yerdeydi. Aziz Bagginsler ve Boffinler, diye yeniden ba lad , ve aziz Took-lar, Brandybucklar, Grubblar, Chubblar, Bar naklar, Boynuzfleyen-ler, Toluklar, Belku aklar, lyiki iler, Porsukevler ve Aya kibirliler, "AyakLAR kibirliler!" diye ba rd ya l ca bir hobbit ad r n arkas ndan. Ad elbette ki Aya kibirli idi ve tam ad n n hobbitiydi; ayaklan hem byk, hem de fevkalade tylyd ve her ikisi birden masan n zerinde duruyordu. Aya kibirliler, diye tekrarlad Bilbo. Ayn zamanda, nihayet k n kmaz 'na tekrar ho geldiniz diyebildi im iyi yrekli Torbakyl Baggins'lerim. Bugn benim yz on birinci do um gnm: Bugn yz on bir ya nday m.' "Ya as n! Ya as n! Daha nice y llara!" diye ba r p masalar ne e iinde yumruklad lar. Bilbo harika gidiyordu do rusu. Bu, tam

onlar n ho una giden cinsten bir eydi: A k seik ve k sa. Umar m hepiniz en az benim kadar e leniyorsunuzdur. Kulaklar sa r eden bir tezahrat. Evet (ve hay r) hayk r lar . Borazan, boru, flt ve di er mzik aletlerinin grltleri. ad rda, daha nce de belirtilmi oldu u gibi bir sr gen hobbit mevcuttu. Yzlerce mzikli fi ek da t lm t . Fi eklerin biro unun zerinde VADl i areti vard ; bu hobbitlerin o u iin bir ey ifade etmiyordu ama hepsi bunlar n fevkalade olduklar konusunda hemfikirdi. Fi eklerde mzik aletleri sakl yd , kk ama mkemmel yap lm , byleyici ezgilere sahip mzik aletleri. Hatta bir k ede gen Tooklar' n ve BrandybuckJar' n 46 YZK KARDE L DRT GZLE BEKLENEN DAVET 47 bir k sm , (zaten gerekli olan eyleri a k seik bir ekilde sylemi oldu una gre) Bilbo Amca'mn sznn bitti ini zannederek ani bir ilhamla bir orkestra kurmu , canl bir dans ezgisine ba lam lard . Efendi Everard Took ile Bayan Melilot Brandybuck ellerinde zillerle bir masan n zerine karak Co kuhalkas 'n oynamaya koyuldular: Gzel, ama ziyadesiyle de hareketli bir danst bu. Fakat Bilbo szn tamamlamam t . Yak n ndaki bir k n elinden borusunu kaparak kere bayku gibi ttrd. Grlt yat t . Sizi ok tutmayaca m, diye hayk rd . Btn meclisten bir alk t r koptu. Sizleri belli bir Ama iin bir araya toplad m. Bunu syleyi tarz ndaki bir ey, oradakiler zerinde bir etki yaratm t . Hemen hemen tam bir sessizlik hkim oldu etrafa; bir iki Took da kulaklar n diktiler. Asl nda ayr Ama nedeniyle! Her eyden nce, hepinizden ne kadar ok ho land m , yz on bir y l n bylesine mkemmel ve ayan takdir hobbitler aras nda ya amak iin ok k sa bir sre oldu unu sylemek iin. Mthi bir onay galeyan . inizden en az yans n , arzulad m n yans kadar bile tan m yorum; ve yar n zdan az m hak etti inizin ancak yar s kadar sevebiliyorum. Bu pek beklenmeyen ve biraz da anlamas zor bir eydi. Orada burada birka alk sesi oldu ama o unluk ne dendi ini ve bunun bir kompliman olup olmad n kartmaya al yordu. kinci amac m, ya gnm kutlamakt . Tekrar tezahrat. Asl nda ya gnMZ demeliyim. nk elbette, bugn varisim ve ye enim Frodo'nun da ya gn. Bugn r tne ve veraset hakk na eri iyor. Ya l lar taraf ndan birka ilgisiz alk ; genler taraf ndan da "Frodo! Frodo! Bizim kerata Frodo!" hayk r lar . Torbakyl Bagginsler ise ka lar n atarak "veraset hakk na eri iyor" ile neyin kastedildi ini d nmeye koyulmu tu. kimiz birlikte yz k rk drt say s na ula yoruz. Sizin say n z da bu harikulade toplama uysun diye ayarland : Aff n za s narak, bir Grosa. Hi tezahrat yok. Bu maskaral kt . Konuklar n biro u, zellikle de Torbakyl Bagginsler, belli ki, ayn bir paketteki mallar gibi gerekli olan say y tamamlamak iin a r ld klar n d nerek al nm lard . "Bir Grosa ha! Terbiyesizce bir tabir." Ayn zamanda, e er fi tarihine de inmeme msaade buyurursan z, bugn benim bir varilin iinde Uzun Gl'deki Esgaroth'a var m n y ldnm; geri o zaman ya gnm oldu u gere i akl mdan km t . O zamanlar sadece elli bir ya ndayd m ve ya gnleri o kadar nemli gelmiyordu bana. Gene de, ziyafet mkemmeldi, o zamanlar ok tm oldu um ve sadece "tok te ekkr ederib," diyebildi im halde bunu hat rl yorum. Simdi bunu daha dzgn bir biimde tekrarlayabilirim: Verdi im bu kk ziyafete geldi iniz iin ok te ekkr ederim. nat bir sessizlik. Hepsi art k bir ark veya bir e it iirin an meselesi olmas ndan korkuyor ve s k l yordu. Neden konu may b rak p, onun sa l na imelerine izin vermiyordu sanki? Fakat Bilbo ne ark syledi, ne de iir okudu. Bir an iin durdu. ncs ve sonuncusu, dedi, bir ey LAN edece im, ilan szc n o kadar yksek sesle ve o kadar ani sylemi ti ki, ayakta durabilecek kadar ay k olan herkes yerinde dikildi. Daha nce de sylemi oldu um gibi yz on bir y l sizlerin aras nda geirmek iin k sa bir sre oldu u halde bunun SON oldu unu bildirmekten mteessirim. Gidiyorum. MD ayr l yorum. HO A KALIN! A a ya bir ad m att ve yok oldu. Gzleri kr edici bir k parlam ve btn konuklar gzlerini k rp t rm lard . Gzlerini at klar zaman Bilbo grnrde yoktu. Yz k rk drt tane dillerini yutmu hobbit, sessiz sedas z oturuyordu. Ya l Odo Aya kibirli ayaklar n masadan indiririp yere vurdu. Bunu l bir sessizlik takip etti, derken birdenbire, birka derin i eki ten sonra btn Bagginsler, Boffinler, Tooklar, Brandybucklar, Grubblar, Chubblar, Bar naklar, Toluklar, Belku aklar, Porsukevler, lyiki iler, Boynuzfleyenler ve Aya ki-birliler hep bir a zdan konu maya ba lad . Genelde herkes akan n kt bir zevk rn oldu u ve konuklan girdikleri oktan kurtarabilmek iin daha ok iecek ve yiyecek ge-x-rekti i konusunda hemfikir olmu tu. "Deli. Hep sylemi imdir," sz belki de en ok tekrarlanan yorumdu. Tooklar bile (birka hari) Bil-bo'nun davran n n sama sapan oldu unu d nyordu. O anda biro u Bilbo'nun yok

olu unu maskaral k trnden bir gsteri olarak cabul etmi ti. Fakat ya l Rory Brandybuck o kadar emin de ildi. Ne ilerleyen ya , ne de muazzam bir ak am yeme i onun akl n glgelemeye yetmemi ti; gelini Esmeralda'ya: "Bu i in iinde bir bit yeni i var ekerim! Korkar m bu ka k Baggins gene i ba nda. Aptal ihtiyar. Ama bize ne? Kay nt y gtrmedi ya, sen ona bak," dedi ve arab bir kere daha dola t rmas iin Frodo'ya seslendi. DRT GZLE BEKLENEN DAVET 49 YZK KARDE L 48 Tek bir sz bile sylemeyen tek ki i Frodo olmu tu. Bir sre iin Bilbo'nun bo sandalyesi yan nda sessiz sedas z oturup btn szleri ve sorulan duymamazl a geldi. Elbette ki nceden bildi i halde bu akaya pek e lenmi ti. Konuklar n hiddetli a k nl klar na glmemek iin kendisini zor tutuyordu. Fakat ayn zamanda derinden derine rahats z hissetti kendini: Aniden ya l hobbiti ne kadar ok sevdi ini fark etmi ti. Konuklar n o u yemeye, imeye ve Bilbo Baggins'in gemi teki ve imdiki tuhafl klar n konu maya devam etti; yaln z Torbakyl Bagginsler h mla k p gitmi lerdi bile. Frodo art k davetten uzakla mak istiyordu. Yeniden arap getirilmesini emretti; sonra aya a kalk p sessizce kendi kadehini Bilbo'nun sa l na dikti ve ad rdan szlp ayr ld . Bilbo Baggins'e gelince; o daha konu mas n yaparken cebindeki alt n yz ellemeye ba lam t bile: Bunca y ld r bir s r olarak saklad sihirli yz . A a inerken yz parma na geiriverdi ve bir daha Hobbitky'de hibir hobbit taraf ndan grlmedi. Bilbo ne eli bir ekilde oyu una geri yrd, bir an durup yznde bir tebessmle byk ad rdaki grlty pat rt y ve ay r n di er yerlerinden gelen keyif seslerini dinledi. Sonra ieri girdi. Davet giysilerini kard , katlad , i lemeli ipek yele ini ince bir k da sararak kald rd . Sonra aceleyle eski ve stnden dklen bir esvab giyerek belini y pranm deri bir kemerle s kt . Kemerine, eski psk siyah deri k n nda duran k sa bir k l ast . Naftalin kokulu kilitli bir ekmeceden eski bir pelerin ve kukuleta kartt . Bunlar sanki ok de erli eylermi gibi kilitli tutulmu lard ama o kadar yamal yd lar ve o kadar sand k lekesi olmu lard ki gerek renklerini tahmin etmek bile zordu: belki koyu ye il olabilirlerdi. Bu giysiler Bilbo'ya gre epey bykt. al ma odas na geti, byk bir kasadan eski kuma paralar na sar lm bir k n ve deriyle ba l bir el yazmas ald ; bunlara ilaveten de byk, kabar k bir zarf. Kitap ile k m orada duran ve hemen hemen a z na kadar dolmu olan a r bir torban n stne t kt . Zarf n iine yz ile yz n ince zincirini koydu ve zarf kapat p zerine Frodo'nun ismini yazd . Zarf nce mine raf n n zerine b rakt fakat sonra aniden geri ald ve cebine soktu. Tam o anda kap a larak Gandalf h zla ieri girdi. "Hah!" dedi Bilbo. "Gelip gelmeyece ini merak ediyordum." "Seni gzle grnr bir ekilde buldu uma memnun oldum," diye cevaplad byc bir sandalyeye oturarak. "Seni yakalay p son birka kelam etmek istedim. San r m her eyin ok mkemmel ve tam senin planlad n gibi yrd n d nyorsundur?" "Evet, aynen yle," dedi Bilbo. "Geri o im ek srpriz oldu: brleri bir yana, beni olduka a rtt . Senin kendinden katt n bir eydi bu san r m?" "yleydi. Bunca y ld r ak ll l k edip yz gizli tuttun; senin ani yok olu unu konuklar na a klayabilecek ba ka bir ey sunman n do ru olaca n d ndm." "Bylelikle de, benim akam bozacak bir ey. Sen her eye burnunu sokan ya l bir i gzars n," diye gld Bilbo, "ama herhalde en do rusunu sen bilirsin, her zamanki gibi." "yle, bir eyi bildim mi, do rusunu bilirim. Fakat tm bu olanlar hakk nda pek emin de ilim. Art k bitim noktas na vard her ey. Sen akan yapt n ve tan d klar n n o unu korkutup al nmalar na ve dokuz gn hatta muhtemelen doksan dokuz gn boyunca tm Shire'da konu acak bir konunun kmas na neden oldun. Daha da ileri gidecek misin?" "Evet, gidece im. Bir tatile ihtiyac m oldu unu hissediyorum, ok uzun bir tatile, sana daha nce de sylemi oldu um gibi. Byk bir ihtimalle de srekli bir tatil: Geri dnece imi sanm yorum. Daha do rusu dnmeye niyetim yok, btn i lerimi ayarlad m. "Ya land m Gandalf. Gstermiyorum ama bunu gnlmn ta derinliklerinde hissediyorum. Ya n gstermezmi l" diye homurdand . "Yahu, kendimi incelmi hissediyorum, bir yerde gerilmi gibi, bilmem anl yor musun: Aynen byk bir para ekme e srlm az bir miktarda tereya gibi. Byle bir ey do ru olamaz. Bir de i ikli e veya, ne bileyim, bir eylere ihtiyac m var." Gandalf merakla ve ilgiyle bakt ona. "Evet, bu pek do ru grnmyor," dedi d nceli d nceli. "Evet, her ey bir yana, san r m senin yapt n plan gene de en iyisi."

"Eh, zaten her halkrda ben karar m verdim. Da lan tekrar grmek istiyorum Gandalf - da lar ; sonra da huzura erece im bir yer bulmak. Huzur dolu sessiz bir yer, akrabalar n beni gzetlemedikleri, ortal birbirine katan ziyaretilerin kap ziline a lmad bir yer. Kitab m bitirebilece im bir yer bulabilirim. Kitab m iin gzel bir son tasarlad m: ve mrnn sonuna kadar mutluluk iinde ya ad ." Gandalf gld. "Umar m yle olur. Fakat her nas l biterse bitsin r 52 YZK KARDE Lt l den k yor btn bunlar? Yzk benim, yle de il mi? Onu buldum ve e er onu al koymasayd m Gollm beni ldrecekti. O ne derse desin, ben h rs z de ilim." "Sana hibir zaman h rs zs n demedim ki," diye cevap verdi Gan-dalf. "Ayr ca ben de h rs z de ilim. Seni soymaya de il, sana yard m etmeye al yorum. Bana gvenmeni isterdim, eskiden oldu u gibi." Arkas n dnd, glge geti. Tekrar klp ya l , k r bir adam oldu, iki bklm ve kayg l bir adam. Bilbo elleriyle gzlerini kapatt . "zr dilerim," dedi. "Fakat kendimi ok garip hissettim. Asl nda art k onun derdiyle u ra mamak benim iin de bir rahatlama olacak. Son zamanlarda hi akl mdan kmaz olmu tu. Bazen onun beni izleyen bir gz oldu unu hissediyordum. Ve durmadan onu tak p ortadan yok olmak istiyordum, d nsene; veya emniyette mi de il mi diye bakmak iin cebimden kart p duruyordum. Kilitli tutmay denedim, ama cebimde olmad m rahat edemedim bir trl. Nedenini bilmiyorum. Ve bir trl karar veremiyorum." "O halde benim karanma gven," dedi Gandalf. "Ben karar m verdim. Git ve onu arkanda b rak. Ona sahip olmaktan vazge. Fro-do'ya ver onu, ben Frodo'ya gz kulak olurum." Bilbo bir sre iin gergin ve karars z durdu. Sonra derin bir i ekti. "Tamam," dedi biraz zoraki. "yle yapaca m." Omuzlar n silke-rek, daha ok mahcubiyetle glmsedi. "Ne de olsa, btn bu davetin alt ndaki neden oydu asl nda: Bir sr do umgn hediyesi vererek, bir yerde onu da ayn anda vermeyi daha kolay k lmak. Sonuta bu, i i kolayla t rmad fakat btn yapt m haz rl klar yabana gtrmek yaz k olur. Byle bir ey akay da bozar." "Asl nda bu olayda benim grebildi im yegne manay ortadan kald r r," dedi Gandalf. "Pekl," dedi Bilbo, "bu da di erleriyle birlikte Frodo'ya gidecek." geirdi. "Benim de hemen harekete gemem gerekiyor gerekten de, yoksa birileri beni yakalayacak. Ho akal n dedim, bir kez daha bunu tekrarlamaya dayanamayaca m." Bohas n alarak kap ya do ru davrand . "Yzk hl cebinde," dedi byc. "Aa, yleymi !" diye ba rd Bilbo. "Vasiyetim ve di er belgeler de cebimde kalm . En iyisi sen bunlar al da benim yerime veriver. En emniyetlisi byle olur." 53 DRT GZLE BEKLENEN DAVET "Hay r, yz bana verme," dedi Gandalf. " minenin zerindeki rafa koy. Frodo gelinceye kadar onun iin en emniyetli yer oras . Onun gelmesini bekleyece im." Bilbo zarf kartt fakat tam saatin yan na koyaca s rada eli aniden geriye do ru ekildi ve paket yere d t. Bilbo daha paketi yerden alamadan byc e ilerek paketi kapt ve yerine koydu. Hobbitin yznde arabuk gelip geen bir k zg nl k nbeti grnd tekrar. Sonra bu grnt aniden yerini ferahl a ve bir tebessme b rakt . " te bu kadar," dedi. " imdi gitme zaman ." Birlikte hole kt lar. Bilbo bastonluktan, en sevdi i bastonu seti; sonra bir sl k ald . cce, me gul olduklar ayr odadan karak geldiler. "Her ey haz r m ?" diye sordu Bilbo. "Her ey paketlenip etiketlendi mi?" "Hem de her ey," diye cevap verdiler. "Eh, yleyse harekete geelim!" n kap dan d ar ya ad m n att Bilbo. Gzel bir geceydi, kapkara gk y ld zlarla beneklenmi ti. Havay koklayarak yukan bakt . "Ne byk bir zevk! Tekrar gitmek, tekrar ccelerle birlikte yollara d mek ne byk bir zevk! Senelerdir zlemini duydu um ey i te buydu! Ho akal n!" dedi, eski evine bak p, kap ya do ru e ilerek selam verirken. "Ho akal Gandalf!" " imdilik ho agit Bilbo. Kendine iyi bak! Yeterince ya l s n, hatta belki yeterince ak ll s nd rda." "Sen kendine iyi bak! Ben art k hibir eyi umursam yorum. Beni hi merak etme! u anda, en az her zamanki kadar mutluyum, bu da az bir ey say lmaz. Fakat zaman geldi. Sonunda benim de ayaklar m yerden kesildi!" diye ekledi ve sonra alak bir sesle, sanki kendi kendine sylenirmi gibi, karanl n iinde yava bir ark tutturdu: Yol hi bitmez, uzar gider Ba lad kap dan Az gittik uz gittik ama Gcm yettike yola devam Bacaklar m yorulsa da

Yrrm varana dek anayola Yollarla i ler birle ir orada Bilmem yolculuk sonra ne yana 54 YZK KARDE L Durdu, bir an sessiz kald . Sonra ba ka bir sz sylemeden ay rlardaki ve ad rlardaki klarla seslere arkas n dnerek pe indeki yolda yla uzun yoldan a a do ru h zla yrd. A a daki itin alak yerinden atlad ve k rlara vurup t pk otlar aras ndaki bir h rt gibi geceye kar t . Gandalf bir sre daha onun arkas ndan bakarak durdu karanl kta. "Gle gle sevgili Bilbo - bir dahaki kar la mam za kadar!" dedi yava a ve tekrar ieri girdi. Az sonra ieri giren Frodo onu karanl kta, derin d ncelere dalm bir halde buldu. "Gitti mi?" diye sordu. "Evet," diye cevap verdi Gandalf, "sonunda gitti." "Ke ke... yani, bu ak ama kadar her eyin sadece bir aka olmas n ummu tum," dedi Frodo. "Ama iimden bir ses onun gerekten gitmeye niyetli oldu unu sylyordu. Ciddi konulan hep akaya vururdu zaten. Ke ke daha nce gelseydim de onu u urlasayd m." "Bence o gerekten de, sonunda sessizce szlp gitmeyi tercih ediyordu," dedi Gandalf. "Fazla akl n tak lmas n, yi olacakt r - art k. Sana bir paket b rakt , i te orada!" Frodo zarf mine raf n n zerinden ald , bakt ama amad . "Zarf n iinde vasiyetnamesi ile di er belgeleri bulacaks n san r m," dedi byc. "Art k k n kmaz 'n n efendisi sensin. Sonra, zannedersem bir de alt n yzk bulacaks n." "Yzk!" diye hayk rd Frodo. "Onu bana m b rakt ? Neden acaba? Yine de, i ime yarayabilir." "Belki yarar, belki yaramaz," dedi Gandalf. "Yerinde olsam onu kullanmaya kalkmazd m. Bunu bir s r olarak gizler, saklard m! Art k yat yorum." k n kmaz 'n n efendisi olarak Frodo btn konuklara gle gle demeyi kendisine s k c bir grev bildi. Daha imdiden garip olaylar hakk nda sylentiler ay ra yay lm t bile ama Frodo sadece, eminim yar n sabah her ey a a kavu acakt r, diyordu. Gece yar s na do ru nemli konuklar iin arabalar geldi. T ka basa doymu ama hi mi hi tatmin olmam hobbitleri yklenip teker teker gzden kayboldular. Daha nceden ayarlanm oldu u gibi bah vanlar gelip, istemeden geri kalm olanlar da elarabalanyla gtrdler. Gece yava yava geti gitti. Gne uyand . Hobbitler de epeyce 55 DRT GZLE BEKLENEN DAVET gecikerek onu takip ettiler. Sabah ilerledi. Grevliler gelip (verilen emirlere gre) ad rlar , masalar , sandalyeleri, ka klar , b aklar , i eleri, tabaklan, fenerleri, saks ieklerini, ekmek k r nt lar n , maytap k tlann , unutulmu antalan, eldivenleri, mendilleri, yenmemi yemekleri (bunlar ok az yer tutuyordu) toplamaya ba lad lar. Daha sonra ba kalar da geldi (emir d ): Bagginsler ile Boffinler, Toluklar, Tooklar ve yak nlarda oturan ya da yak nlarda kalan di er davetliler. Gn leni bulup davette en ok doymu olanlar bile d an kacak kadar kendini toplad nda, k n kmaz 'nda byk bir kalabal k olu mu tu; davetsiz, ama beklenen bir kalabal k. Frodo yznde bir tebessm ile, ama olduka yorgun ve endi eli bir halde basamakta beklemekteydi. Her ziyaretiyi kar l yordu ama, daha nce sylemi oldu undan ba ka syleyebilece i bir ey yoktu. Btn sorgu ve suale verdi i cevap sadece uydu: "Bay Bilbo Bag-gins buradan gitti; benim bildi im kadanyla, btn btn gitti." Misafirlerden bir k sm m, Bilbo onlara bir "mesaj" b rakt iin eve buyur ediyordu. erde holde, e it e it paketlerden, k nlardan ve minik mobilya paralar ndan olu an byke bir y n vard . Her paran n zerine bir etiket ba lanm t . u trden bir sr etiket vard : Bir emsiyenin zerinde, ADELARD TOOK'a, ZAT-1 L LER NE mahsus, Bilbo'dan yaz yordu. Adelard etiketlenmemi epey emsiye gtrm t zaman nda. Byk bir p sepeti zerinde, DORA BAGGlNS'e, UZUN bir mektupla man n an s na, Bilbo'dan sevgilerle, yaz yordu. Dora Drogo' nn k z karde i ve Bilbo ile Frodo'nun ya ayan en ya l kad n akraba-s yd ; doksan dokuz ya ndayd ve yar m yzy ldan daha fazla bir sredir, nasihat zerine nasihat yaz p dururdu. Alt n bir dolma kalem ve mrekkep hokkas n n zerinde, M LO BARINAKLAR'a, i ine yarayaca umuduyla, B.B.'den, yaz yordu. Mi-lo imdiye kadar hibir mektuba cevap yazmam t . Yuvarlak d bkey bir aynan n zerinde, ANGELJCA 'ya, Bilbo Am-ca'dan, yaz yordu. Angelica gen bir Baggins idi ve kendi yzn gzel buldu u da pek a ikrd . (Bo ) bir kitapl n zerinde: HUGO BELKU AK'm koleksiyonu iin, katk da bulunan bir dosttan, yaz yordu. Hugo bol bol kitap dn alan ama geri vermeye pek yana mayan biriydi. Bir kutu gm ka n zerinde: LOBEL A TORBAKYL BA -

r YZK KAR