A) NESEB .................................................................................................................................. 4 1 Farkl Renkteki ocuk Hakkndaki Hkm: .............................................................. 4 2Nesebin Sbt Yollan: ................................................................................................. 4 a) Yatak: ............................................................................................................................. 4 b) stilhfik: .......................................................................................................................... 7 c) Beyyne: ......................................................................................................................... 7 d) Kiflik: ........................................................................................................................... 7 3 Veled-i Zinann stilhk ve Vris Klnmas Hakkndaki Hkm: ......................... 11 4- Kur'a e Nesebin Tayini: ............................................................................................. 12

B)HDNE ............................................................................................................................... 13 1- Hz. Peygamber'ln (s.a.) Hidne Konusundaki Hkmleri: .......................................... 13 3- ocuk zerinde Velayet: ............................................................................................. 15 4- limlerin Bu Konudaki htilflar: .............................................................................. 16 5 Hidne Hakknn Evlilik Sebebiyle Decei Hakkndaki htilflar: ...................... 21 6 ocua Bakacak Kimsede Aranacak artlar: ........................................................... 23 7 Hidne Konusunda mamlarn Grleri: ................................................................ 26

C) NAFAKA ............................................................................................................................ 36 1 Evlilik Nafakas: ....................................................................................................... 36 a) Hz. Peygamberin (s.a.) Kadnlara Kar Nafaka Mkellefiyeti Hakkndaki Hkmleri: .......................................................................................................................................... 36 b) Nafakann Zamanla Dp Dmemesi: ..................................................................... 41 c) Nafakann Para le Takdiri: .......................................................................................... 44 d) Hz. Peygamberin (s.a.) Kocann NafakaYkmlln Yerine Getirememesi Durumunda, Kadnn Kocasndan Ayrlmasna mkn Veren Hkm le gili Rivayetler: .......................................................................................................................................... 44 e) Hz. Peygamberin (s.a.) Bin Talkla Boanan Kadnn Nafaka ve Mesken Hakknn Bulunmadna Dair Kur'an'a Uygun Hkm: ................................................................. 49 f) Ftma bt. Kays Hadisine Yneltilen Eski ve Yeni Tenkitler: ..................................... 51 9) Tenkitlerin Aslszl: ................................................................................................. 53 2 Akraba Nafakas: ...................................................................................................... 56

D) RAD (ST HAHAMLII) ............................................................................................ 60 1St Emmenin Sonulan: ............................................................................................. 60 2 St Baba (Leben-i Fahl): .......................................................................................... 65 3 St Dede, St Day ve Teyze: .................................................................................. 67 4Evlenmeyi Haram Klan Emmenin Says ve Nitelii: .............................................. 68 5 - Evlenmeyi Haram Klan Emmenin Ya:.................................................................... 70

E) DDET (HZ. PEYGAMBER'N (S.A.) DDET KONUSUNDAK HKMLER) ......... 76 1 ddetln eitleri : ...................................................................................................... 76 2 (Kar') Kelimesinin Yorumlar: ................................................................................. 79 a) Kar Kelimesinin Yorumu Konusundaki Grler:....................................................... 79 1. Kar'dan Maksat Hayzdr Gr : ............................................................................... 79 2. Kar'dan Maksat Temizliktir Gr: ............................................................................ 79 b) Grlerin Delilleri: ..................................................................................................... 80 1. Kardan Maksat Hayzdir Grnn Delilleri: ............................................................ 81 2 . Kar'dan Maksat Temizliktir Grnn Delilleri: ...................................................... 85 a leri Srlen Deliller : ............................................................................................... 85 b Birinci Gre Cevaplar: .......................................................................................... 87 c) Deerlendirme ve Tercih: ............................................................................................ 91 1. Kar'dan Maksat Temizliktir Grne Ait Delillerin Tenkidi: .................................... 91 2. Delillerimize kar yaplan itirazlarn cavaplan: .......................................................... 95

5 Cariyenin ddeti: ....................................................................................................... 99 6 Hayzdan Kesilen ve Henz Hayz Grmemi Kalnn ddeti:............................. 102 7Vefet ddeti: .............................................................................................................. 105 8 Boanma iddeti: ...................................................................................................... 106 9 Hul Sonucu Ayrlmada ddet: .............................................................................. 110 10Vefet ddetinin Yeri: .............................................................................................. 111 11 Hz. Peygamber'in (s.a.) Kocas len Kadna Yapmasn Emrettii Hususlar: ..... 116 12 Hz. Peygamberin (s.a.) istlbra konusundaki Hkmleri: a) stibrnn genel hkmleri: ...................................................................................................................... 123 b) mm Veledin ddeti: ............................................................................................... 126 c) stibrnn Sresi: ........................................................................................................ 127 d) Cariye le Cins liki: ................................................................................................ 129 e) Hamile Kadnla lgili Baz Hkmler: ....................................................................... 130 f) stlbr Yapmakta Olan Cariyeden Cins liki Dnda Yararlanma: ......................... 133 g) stbr Sresinin Balangc: ...................................................................................... 134 h) Hayzdan Kesilmi ve Henz Hayz Grmemi Kadnlarn sttbrs: ....................... 134

A HZ. PEYGAMBER'N (S.A.) SATII HARAM OL NESNELER HAKKINDAK HKMLER ........................................................................................................................ 136

1 Genel Olarak: .......................................................................................................... 136 2 ki Alm-Satm: .................................................................................................... 136 3 l (Murdar) Hayrann Satlmas: ......................................................................... 137 a) Yann Satlmas: ...................................................................................................... 137 b) Hayvan Dksnn Gbre Olarak Kullanlmas: ........................................................ 139 c) l (Murdar) Hayvann Satlamayacak Aksam: ....................................................... 139 4 Domuz Alun-Satm: .............................................................................................. 142 5 Put Sat: ................................................................................................................ 142 6Yenilmesi ve ilmesi Haram Nesnelerin Paras: ..................................................... 142

B) HZ. PEYGAMBERN (S.A.) KPEK VE KED PARASI, FAHE, , HACAMATI VE DL CRETLERYLE LGL HKMLER ................................................................... 144

1 Kpek Alm-Satun: ............................................................................................... 144 2 Kedi Alm-Satun: .................................................................................................. 146 3 Fahienin creti: .................................................................................................... 147 4 arabn Sat ve Tanmasnn HaramUgi: .............................................................. 150 5 Khinin creti: ........................................................................................................ 151 6 Hacamatnn creti: .............................................................................................. 153 7 Dl creti: ............................................................................................................... 154

C) Hz. PEYGAMBERN (s.a.) NSANLARIN ORT. KULLANDIKLARI SUYUN SATIINI YASAKLAMASI KONUSUNDAK HKMLER .......................................... 155

1 Genel Olarak: ......................................................................................................... 155 2 Yamur ve Kuyu Sulan: ......................................................................................... 156 3 htiya Fazlas Sular: .............................................................................................. 157 4 Kuyu ve Kaynaklarn Sat: .................................................................................. 158 5Nehirler ve Dereler: .................................................................................................. 159

D) Hz. PEYGAMBER'IN (s.a.) ELDE BULUNMAYAN MALI SATMAKTAN MEN ETMES ................................................................................................................................. 159 KONUSUNDAK HKM .................................................................................................. 159 E) HZ. PEYGAMBERN (S-A.) TA ATIMI, GARAR, MLMESE VE MNABEZE SATILARI ........................................................................................................................... 163 HAKKINDAK HKMLER ............................................................................................. 163

1 Ta Atm Sat: ..................................................................................................... 163

2 Garar Sat (Beyul-Garar): .................................................................................... 163 3 Mlmese ve Mnbeze Satlar: .......................................................................... 164

F) HZ. PEYGAMBERN (S.A.) TOPRAA GML VE AKAB. SEBZE VE MEYVELERN SATIIYLA LGL HKMLER .......................................................... 164

1 Topraa Gml Sebze ve Meyveler ...................................................................... 164 2 Misk Kedisi erisinde Miskin Sat: .................................................................... 165

G) ST VE TNLERN SATII .......................................................................................... 165 1 Samal Hayvann Kiralanmas: .............................................................................. 165 2 Memedeki Stn Sat: .......................................................................................... 168 3 Hayvann stndeki Tnn Sat: ........................................................................ 169

A) NESEB

1 Farkl Renkteki ocuk Hakkndaki Hkm:

ocuun farkl renkte domas durumunda, nesebinin kocaya katlmas hakkndaki hkm: Sahihayn*.a sabit olduu zere; bir adam Hz. Peygamber'e (s.a.) gelerek, sanki onu (ocuu) reddetmek ister gibi, "Gerek u ki, karm siyah bir ocuk dourdu." dedi Hz. Peygamber (s.a.) ona: Senin develerin var m ? buyurdu. Adam: Evet, dedi. Hz. Peygamber E s.a.): Ne renkteler ? diye sordu. Adam: Krmz, dedi. Hz. Peygamber (s.a.): Peki ilerinde boz olan var m? diye sordu. O: Evet, dedi Hz. Peygamber (s.a.): , Peki o renk ona nerden geldi ? diye sordu. Adam: Belki de ya Raslallah; bir soyuna ekmitir, dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber: O halde, ite bu da belki bir soyuna ekmitir, buyurdu.1 Bu hadiste u incelikler vardr: Sual ve fetva isteme eklinde olduu zaman ta'riz (ima) den dolay iftira cezas (had) gerekmez. Bu hadisten, karlkl mnakaa, sz kavgas srasnda bile yaplan ta'riz (dolayl zina isnadn)dan had gerekmez, hkmn karan kimse isabetsiz bir neticeye ulamtr. Zira nice imalar (ta'rizler) vardr ki, ak ifadelerden daha iyi anlalr ve daha ok ineleyicidir, daha byk bir azap verir. Szn almas, ak bunlarn zikrettikleri ihtimalleri ortadan kaldrr ve szn maksada delletini kafi hale getirir. Hadisten, sadece kuku ile lina ve ocuun reddine gidilmesinin caiz olmayaca hkm de kar. Yine hadisten, hkmlerin elde edilmesi esnasnda darbmesel kullanlabilmesi, benzerlerin benzerlere kyas edilebilmesi neticesi de kmaktadr. Buhar, bu hadise: "Soru sorana iyi anlatabilmek iin, Allah'n hkmn aklad belli bir asla (maksun aleyh), baka bir asl benzeten hakknda bb" adyla balk koymu ve bu hadisle birlikte: "Ne dersin? ayet annenin borcu olsayd da..." hadisini de zikretmitir. 2

2Nesebin Sbt Yollan:

ocuun yataa aidiyeti, cariyenin yatak olmas ve babasnn lmnden sonra istilhk edilen kiinin durumu hakknda Hz. Peygamber'in (s.a.) hkm: Sahihayn'da. Hz. ie (r.a.) anlatr: Sa'd b. Eb Vakkas ile Abd b. Zem'a bir ocuk hakknda mnakaa ettiler . Sa'd: "Ya Raslullah! Bu ocuk benim kardeim Utbe b. Eb Vakkas'n oludur. Olu olduunu bana vasiyet etti. Ona benzeyiine bak!" dedi. Abd b. Zem'a da: "Bu benim kardeimdir ya Rasulallah! Babamn dei zerinde, onun cariyesinden domutur." iddiasnda bulundu. Derken Raslullah (s.a.) ocua bakt ve Utbe'ye apak benzediini grd. Bunun zerine: "O senindir ya Abd! ocuk yatak sahibinindir. Zniye de ta (mahrumiyet) vardr. Sen de ondan ka (rtn) ya evde bt. Zem'a!" buyurdu. Bir daha evde onu asla grmedi.3 Bu hadis, ocuun yataa aidiyeti ve cariyenin de yatak olabilecei konusunda bir asl olmaktadr. Ayrca; "yatak" delili ile benzerlik arasnda bir atma durumunda, yatak delilinin tercih edileceine, neseb ahkmnn blnebilirlik zellii gstererek bir cihetten sabit olurken, baka bir cihetten sabit olmayacana ki buna baz fakihler, iki hkm arasnda bir hkm tabirini kullanrlar bulunmaktadr. Hadiste bunlardan baka "kiflik" sanat olduuna ve dinde bir yeri bulunduuna iaret de vardr. 4

a) Yatak:

Nesebin yatakla sbtu konusunda mmetin icm vardr. Nesebin sabit olma yollar: 1) Yatak, 2) stilhk, 3) Beyyine, 4) Kiflik ilmi olmak zere drt eittir. lk zerinde ittifak vardr. Mslmanlar, nikhla yatan sabit olaca hakknda gr birlii ierisinde olmakla birlikte, odalk (teserr) durumunda da "yatak" hkmnn doup domayaca hakknda ihtilf etmilerdir. mmetin byk ounluu odalk edinmenin de yatak hkmn douracan sylemiler ve yukardaki sahh olan Hz. ie hadisini delil olarak kullanmlar ve demilerdir ki: Hz. Peygamber (s.a.), ocuun Zem'a'ya ait olduuna hkmetmi, onun yatak sahibine ait olduunu aklam ve bunu, ocuu Zem'a'ya hkmediinin illeti olarak gstermitir. Hkmn sebeb ve mahalli, cariye hakkndadr. Dolaysyla, onu hadisin kapsamndan kararak, sadece hi zikri gemeyen hr kadnlara yormak caiz deildir. Bu durum, Sri' Tel'nm dikkate ald ve sarih olarak hkm kendisine balad eyi ilga etmek ve hkmn konulu sebebi olan mahalli ortadan kaldrmak olur.

1 Buhri, 68/26 : Mslim, 1500. Ebu Hureyre'den.

2 Buhr, 97/12.

bn Kayyim el-Cevziyye, Zadul-Mead, klim Yaynlar: 6/11-12. 3 Buhr, 44/6 ve daha baka yerler ; Mslim, 1457 ; Muvatta, 2/739.

4 bn Kayyim el-Cevziyye, Zadul-Mead, klim Yaynlar: 6/12-13.

Sonra, ayet bu hadis vrid olmasayd, o zaman bu hkm, Allah tarafndan insanlarn hakkaniyetle hkmde bulunmalar iin indirilen kstasn (mzan) bir gerei olurdu. Bu kstas, iki benzer ey arasn eit tutmak ilkesidir. nk odalk, hem fizik anlamda, hem hakikaten, hem de hkmen hr kadn gibi yataktr. Kadnlndan istifde, ocuk elde etme gibi, hr kadn ne iin isteniyorsa, cariye de onun iin istenir. Eskiden olsun, imdi olsun insanlar teden beri ocuk edinmek ya da onlarn kadnlklarndan istifde etmek amacyla odalk cariyelere rabet etmektedirler. Hr kadn ne iin "yatak" diye isimlendirilnise, ayn mna eit olarak odalk cariyede de vardr. Dourduu bu ilk ocuk, istilhk olmadka, efendinin nesebine de katlmaz. Bu durumda "yatak" olma hkm ile deil, "istilhk" yoluyla katlm olur. Bundan sonra douraca ocuklar ise, efendi tarafndan redddilmedike artk onun nesebine ait olur. u halde Haneflere gre, cariyenin dourduu ocuk, kendisinden nce efendinin nesebine katlan bir ocuk bulunmadka, onun nesebine "yatak" hkmyle ilhak olunmamaktadr. Oysa ki, Hz. Peygamber (s.a.) ocuu Zem'a'ya ilhak etmi ve nesebini ondan sabit klmtr. Bu cariyenin, bundan nce Zem'a'dan ocuk dourduu asla bilinmemektedir. Hz. Peygamber (s.a.) de byle bir soru sormam, aklama istememitir. Haneflere kar olanlar yle derler: Bylesi bir ayrm hakknda ne Kitap'tan ne de snnetten bir temel (asl) yoktur. Ashbtan bir haber de bulunmamaktadr. er' kaidelerin, usln gerektirecei bir ey de deildir. Hanefler ise yle diyorlar: Biz cariyenin yatak olduunu tmden inkr etmiyoruz. Ancak o zayf bir yataktr. Bu konuda o, hr kadnn gerisindedir. Bu itibarla, cariyenin efendiden dourmak , efendinin de Istilhkta bulunmak (kendi nesebine katmak) suretiyle, kendisi sebebiyle zad edilebilecei bir hususun bulunmas gerekir, ondan sonra douraca ocuklarn ise, red durumu olmadka efendiye (artk yatak hkmyle) katlacan syledik. Birinci ocuk ise, istilhk durumu olmadan, efendinin nesebine katlamaz. (Aralarnda fark olduu indir ki) siz de yle diyorsunuz: "Efendi cariyesinden olan bir ocuu kendisine istilhkta bulunsa, daha sonraki douraca ocuklar, yeniden istilhkta bulunmadka, efendiye ilhak edilmezler. Zevce ise byle deildir." Aralarndaki fark udur: Nikh akdi sadece cins mnasebet ve kadnn "yatak" klnmas amacyla yaplr. Cariyeyi satn almak ise yle deildir. nk onunla cimda bulunmak, onu yatak klmak amac; cariyeyi mlkiyet yoluyla edinmeye tbi durumundadr. Bu yzden de cariyenin, kendisiyle ilikide bulunmas haram olan kimselerin mlkiyetine girmesi mmkndr. Nikhta ise byle bir durum szkonusu deildir. Sonra Hz. Peygamber (s.a.) ocuu Abd'a kar sadece karde olarak ilhak etmitir. nk o ocuun nesebini (karde olarak) kendisine katma isteinde bulunmu, Hz. Peygamber (s.a.) de onu "babasnn yata olduu iin deil, onun istilhkyla" kendisine ilhak etmitir. ounluk ulem yle diyorlar: Cariye, kendisiyle cimda bulunulmusa, hakikaten de. hkmen de o yataktr. Onun yatak oluunda, nceden efendiye bir ocuk dourmu olmas artn ileri srmek, er'an dikatte alndna dair delil bulunmayan bir eyi art olarak ileri srmek demektir. Hz. Peygamber (s.a.) byle bir art Zem'a'nn yata hakknda aramamtr. Hz. Peygamber'in (s.a.) aramad bir art aramak, dinde re'yle hkmetmek olur. "Cariye cinsel iliki iin edinilmez." sznz anlamak mmkn deil! nk tartma konusu odalk ve yatak edinilmek suretiyle kendisiyle ilikide bulunulan ve zevce gibi veya daha da deerli klnan cariye hakkndadr; st kardei ya da bir baka sebepten kendisine haram olan cariye deildir. "Zem'a'nm onunla cimda bulunduu sabit deildir ki, ocuk kendisine ilhak edilsin." sznzn cevab bize dmez. Aksine ocuun Zem'a'ya ait olduuna hkmedene ve oluna: "O senin kardeindir." diyene (Hz. Peygamber'i (s.a.) kasdediyor) der. "Onu karde olarak ilhak etti. nk (Abd) onu istilhkta bulundu." eklindeki sznz ise btldr. Zira istilhkta aranan artlar vardr. ayet vrislerin tamam ikrarda bulunmuyorlarsa, bu durumda ikrarda bulunann ikrar ile ilhak karar alnamaz; lenin yatanda doduuna dair ikrarda bulunanla birlikte, onlardan iki kiinin de ehdette bulunmas gerekir. Burada ikrarda bulunan Abd ile btn vrisler ikrarda bulunmuyorlard. Mesel Hz. Peygamber'in (s.a.) ei ve Abd'n kzkardei olan evde validemiz, onu ikrar etmemi, onun nesebinin kendilerinden olduuna dair istilhkta bulunmamtr. Hatta kardei Abd ile ikrarda bulunmu olsayd bile, nesebin sbtu istilhk ile deil "yatak" hkmyle olurdu. Zira Hz. Peygamber (s.a.), nesebin ilhakna dair hkmnn hemen akabinde, hkmn [letini "ocuun yataa alt olduu" eklinde tasrih buyurmu ve bylece hem bu olay, hem de dier olay iine alacak genel bir hkme iarette bulunmutur. Sonra cariyenin yatak oluunun sbtunun cima eden veya cima edenin vrisleri tarafndan yaplan ikrarla olmas, nesebin katlmas iin yeterlidir. nk Hz. Peygamber (s.a.), onu Abd'n: "O babamn ocuudur, yata zerinde domutur." szne dayanarak ilhakta bulunmutur, demek mmkn deildir. Zira Zem'a, Hz. Peygamber'in kaynpederidir, kz kentli nikhlar altndadr. Bu durumda Hz. Peygamber'e, nesebin ilhak sebeplerinden olan yatak hkmnn mevcudiyetinin sabit olmamas makul deildir. Bizim: "Efendi, cariyesinden olan bir ocuu istilhkta bulunduu zaman, daha sonra doacak ocuklar, yeniden bir ikrar bulunmadka, kendi nesebine katlmaz." eklindeki szmz aleyhimize delil olarak kullannza gelince; bu konuda man Ahmed'in tbilerine alt iki grr bulunmaktadr ki, birincisi budur. kincisi ise, yeniden ikrarda bulunmasa bile onun nesebine katlr eklindedir. Birinci gr tercih eden yle demitir: "Efendi doumdan sonra istibrda bulunmu ve ona yanamam olabilir; dolaysyla yatak olma hkm istibr ile ortadan kalkar. Netice itibaryla da birinci ocuktan sonra doan ocuklar yeni batan, onunla ilk ocukta olduu gibi cimda bulunduunu belirtmedike, kendisine katlmazlar." kinci gr tercih edenler ise yle

derler: "nceden onun yatak olduu sabit olmutur. Asl olan ise, izle edici aksi bir durum olmadka "yatak"ln devamdr. Zira bu "stilhkta bulunmadka, onunla ilikide bulunduunu itiraf etse bile ocuk kendisine katlmaz." sznzn benzeri deildir." Bundan daha sakat bir itiraz da yledir: "Abd'a onu karde olarak ilhak etmedi, onu onun klesi yapt. Bu yzden de eklinde temlik lam ile syledi. "O senindir." yani senin klendir, demektir." Bu itiraz teyid sadedinde de. hadisin baz rivayetlerinde: "O sana ait bir kledir." ifadesinin bulunduunu belirtmi ve yle demilerdir: Aynca Hz. Peygamber (s.a.). evde validemize ondan rtnmesini emretmiti. Eer kardei olsayd byle bir emirde bulunmazd. Bu da onun Sevde'ye yabanc biri olduunu gstenir. "ocuk yataa aittir." buyruu ise ocuun nesebinin Zem'a'ya nisbet edilmediine bir iarettir. Yani: Bu cariye onun yata deildi. Zira cariye yatak olmaz. ocuk ise ancak yataa aittir. Buna gre Hz. Peygamber'in Sevde'ye ondan rtnmesini emretmesi doru olur. Bunu hadisin baz tariklerinde yer alan: "Ondan rtn, nk o senin iin bir karde deildir." ifadesi de tekid eder. Bunlar sonu alarak: "u halde biz hadis ve Hz. Peygamber'in hkmnden yana, sizden daha anslyz." demilerdir. Cumhur yle diyor: te imdi sz kzt ve kemerin halkalar (kancalan) birbirleriyle karlat. Allah'tan yardm dileyerek diyoruz ki: "Hz. Peygamber (s.a.) onu Abd'e karde olarak ilhak etmedi, onu ona kle kld." sznz Muhammed b. smail el-Buhar'nin, Sahih'inde rivayet ettii: "O senindir. O senin kardeindir ey Abd b, Ze'ma!"5 ifadesi reddetmektedir. Hem lam harfi temlik iin deil, sadece tahsis iindir. sznzdeki gibi. =O sana ait bir kledir." lafzna gelince; o asla sahih deildir, btl bir rivayettir. Hz. Peygamber'in evde validemize, ondan rtnmesi emrine gelince; bu ya ihtiyat ve takva zere verilmi bir emirdir, nk ocuun Utbe'ye olan s.k benzerlii bir phe dourmaktadr, ya da her iki tarafa da riyetle, her iki delil e amel etmi olmak iindir. nk yatak, nesebin ona katlmas iin bir delildir, bir bakasna olan benzerlii de, ocuun yatak sahibinden reddini gerektirmektedir. Hz. Peygamber (s.a.) bu durumda ocuun bir nesebi konusunda, daha gl olmas hasabiyle yatak delilini kulland. ocukla evde arasnda mahremiyetin sbtu konusunda da, ocuun Utbe'ye benzerlii delilini altrd. Bu en gzel, en ak ve vazh hkmlerdendir. Nesebin sbtunun her adan olmas diye bir zaruret yoktur. Mesel, zina eden kimseyle zina mahsl ocuk arasnda haramlk ve cz'iyet konusunda neseb hkmleri sabit iken, miras, nafaka, velilik vb. konularda sabit deildir. Bazen bir mniden dolay, neseble ilgili baz hkmler domamaktadr ve bu eratte oktur. Dolaysyla ocukla evde validemiz arasmda, Utbe'ye olan benzerlik engelinden dolay mahremiyet hkmnn ortaya kmamas yadrganamaz. Bu izah, tam fkh bir izahtr. Bylece Hz. Peygamber'in: "O senin kardein deildir..." sznn de ayet sahih farzetsek mnas aklk kazanm olur. Kald ki, bu sz sahih deildir. Hadisiler onun zayf olduunu sylemilerdir. Abd'e buyurduu: "O kardeindir." sz karsnda byle zayf bir sze aldracak deiliz. Eer Hz. Peygamber'in (s.a.) bu szlerinin eitli rivayetlerini toplar ve "O kardeindir." szn "ocuk yataa aittir. Zina edene ta vardr." szyle karartnrsak. onlarn yaptklar te'villerin sakat olduu ortaya km; hadisin, aksi dorultuda sarih olduu ve onlarn te'vilerine herhangi bir ekilde ihtimali bulunmad anlalm olur. Bu meselede bizimle tartanlara amamak elde deil. nk, onlar sadece akitle zevceyi yatak sayyorlar, isterse eler arasnda dou ile bat aras kadar uzaklk olsun, doacak ocuu yatak sahibine ilhak ediyorlar, br taraftan gece gndz defaatle cirnda bulunduu odaln yatak kabul etmiyorlar. Bu olacak ey deildir! Fukah, zevcenin ne ile "yatak" hkmn alacanda ihtilf etmilerdir: gr vardr: Birincisi: Bizzat akitle zevce "yatak" olur. Bir araya gelmedikleri bilinse, hatta nikh akdini kyd ayn mecliste boasa bile durum deimez. Bu gr Ebu Hanife'ye aittir. kincisi: Cima imknyla birlikte akitle olur. mam afi ve Ahmed'in grleri de byledir. ncs: Akitle birlikte kesin olarak tahakkuk eden cima ile olur; olup olmad htimli bulunan cima imkn zevcenin "yatak" hkm alabilmesi iin yeterli deildir. eyhlislm bn Teymiye'nin tercih ettii gr de budur. bn Teymiye yle demitir: "mam Ahmed; Harb rivayetinde buna iarette bulunmutur. Zira bir rivayette o: Bir kimse elmadan nce karsn boasa ve kadn bir ocuk doursa, koca ocuu inkr etse, lina ihtiya duyulmadan ocuk reddedilmi olur, demitir." Sahih ve kesin olan gr ite budur. Yoksa koca cadnla herhangi bir ilikide bulunmadan, sadece uzak bir imknn varlyla, onunla gerdee girmeden kadn nasl "yatak" hkmn alabilir? Gerek rfte, gerekse dilde, gerdee girmeden nce, kadn "yatak" saylr m? Kans ile gerdee girmeyen, onunla ilikide bulunmayan, bir araya gelmeyen kimseye, sadece imkndan hareketle, doacak ocuun nesebi nasl ilhak edilebilir? eriat byle bir hkm getirir mi? Cimda bulunabilme imkn, deten bu iin mmkn olmamasyla kesilebilir. Dolaysyla kadn, akit yannda kesin zifaf (cima) olmakszn "yatak" olmaz. Tevfik ancak Allah'tandr. Buna mam Ahmed, Harb rivayetinde temas etmitir. Haribeli mezheb ve kavidinin gerei de budur. En iyi bilen Allah'tr. Cariyenin neyle "yatak" hkmn alaca konusunda da ihtilf etmilerdir: Cumhur ulem ancak cins mnsebetle "yatak" hkmn alabilecei grndedirler. Sonraki baz Mliki limleri ise: "Hizmet iin deil de. sadece cimda bulunma amacyla satn alman, mesel hl karnesiyle sadece odalk iin arzuland

5 Buhri, 64/52.

anlalan yksek fiatl cariyeler, bizzat satn alma iiyle yatak hkmn alrlar." demilerdir. Dorusu hem cariye, hem de hr kadn, cinsel iliki olmadka yatak hkm alamazlar. Buraya kadar anlattklarmz, kendisiyle nesebin sabit olduu drt eyden biriyle yani "yatak" ile ilgiliydi. 6

b) stilhfik:

lim ehli, babann istilhkta (ocuun nesebini kendi nesebine katmak) bulunabileceinde ittifak halindedirler. Dedeye gelince; eer baba hayatta ise, onun istilhkta bulunmasnn bir etkisi yoktur. Eer baba hayatta deilse ve kendisi de tek vrisse, bu durumda dedenin istilhkta bulunmas sahihtir ve ikrarda bulunduu kimsenin nesebi sabit olur. Eer tek vris olmaz ve dier vrisler onu tasdikte bulunurlarsa, yine ayn ekilde nesebi sabit olur. Aksi takdirde kendisi iki ahitten biri olmadka, ocuun nesebi sabit olmaz. Kardein istilhkta bulunmas konusundaki hkm, aynen dedenin istilhkta bulunmas durumunda olduu gibidir. Bu konudaki genel prensip udur: "Mala yalnz basma vris olan kimsenin nesebi, ister tek kii olsun, ister bir grup, sadece ikraryla sabit olur." Bu mam Ahmed ile mam afi'nin mezheplerinin konuyla ilgili esasm tekil eder. nk vrisler lnn yerine gemekte ve onun yerini almaktadrlar. Bazlar bu prensibe bir itiraz ynelterek yle demilerdir: Eer btn vrislerin nesebin ilhakna dair grbirlii etmeleri, nesebi isbat edecek olsayd, lnn cimda bulunduu bir cariyeden ceninin (hamlin) reddi konusunda gr birlii etmeleri ve onun nesebini red konusunda ilhak durumunda olduu gibi lnn yerini almalar da caiz olurdu. Ne dersiniz? Bu itiraz bizi balamaz. Zira biz btn vrislerin ittifakndan szediyoruz. Cenin de vrislerden birisidir. u halde btn vrisler, onun reddi konusunda gr birlii etmi deillerdir. Soru: Siz nesebin sbtu iin btn vrislerin ikrarn art kouyorsunuz. Burada ikrarda bulunan sadece Abd'dr, evde validemiz Abd'in kardei olduu halde ikrarda bulunmamtr. Buna ramen Hz. Peygamber (s.a.) ocuu istilhk talebi neticesinde Abd'e ilhak etmitir. Dolaysyla burada kardein istilhkta bulunabileceine ve nesebin onun ikraryla sabit olabileceine bir delil vardr. Yine kardelerden sadece birisinin istilhkmn yeterli bulunduuna delil bulunmaktadr. Cevap: evde validemiz inkr etmemiti. Abd onu istilhkta bulunmu. evde validemiz ise, onun istilhkn sktla {onayla) karlamt. Validemizin hkm; onunla halvette bulunmas, onu grmesi ve kardei olmas gibi hususlarda kendisine de sirayet eden bu durum karsndaki skt ve ikrar, kardei Abd' tasdiki, onun ikrar ettii eyi ikrar demek olur. Aksi takdirde derhal ona tepki gsterir ve yalanlard. Bylece onun rzas ve sktla (ikrar) karlamas, tasdiki yerine gemitir. Tabi bu izah ondan sarih bir ikrarn bulunmad duruma gredir. Olay zel bir olaydr. Karde, dede veya baka biri, her vakit, mverrislerinin (miras brakan) ikran durumunda kendisine katlabilecek olan kimsenin nesebini istilhkta bulunsalar, kar kan bir vris yoksa nesebi sabit olur. stilhk, nesebin sbtunu gerektirir, vrislerden kar kanlarn tepkisi de sbta mnidir. Hkm gerektirici bulunur, herhangi bir mni de mevcut olmazsa, gerekli olan hkm netice olarak ortaya kar. Ancak burada baka bir ey daha var: Mirasa konan kimsenin ikran ve istilhk, acaba lnn halefi olduuna dair bir ikrar m. yoksa ehdet mnas m tamaktadr? Konu ihtilafldr. mam Ahmed ve mam afi'nin mezhepleri, halef olduuna dair bir ikrar eklindedir ve dolaysyla istilhkta bulunann dil olmas, hatta mslman olmas bile art deildir. Aksine faslan da, dindarn da istilhk sahih olur. Mlikler ise, bunun bir ehdet ikrar olduunu, dolaysyla ahitlerde aranan artlarn bulunmas gerektiini sylemilerdir. bnu'l-Kassr, mam Mlik'in mezhebinin: "Vrisler neseb ikrarnda bulunurlarsa, o onlara katlr, isterse dil olmasnlar." eklinde bulunduunu nakletmitir. Oysa ki, bilinen bunun aksidir. 7

c) Beyyne:

ki ahidin onun olu olduuna veya yata olan zevcesinden ya da cariyesinden doduuna ehdette bulunmas lzmdr. Buna, vrislerden iki kiinin ahitlikte bulunmalar durumunda ise, dierlerinin inkrna baklmaz ve neseb sabit olur. Bu konuda htilf olduu bilinmemektedir. 8

d) Kiflik:

Hz. Peygamber'in (s.a.) hkm ve uygulamas, kiflik ilminin dikkate alnaca ve ona istinaden neseb ilhaknda bulunulaca dorultusundadr. Sahhayn'da Hz. ie validemiz anlatr: Raslullah (s.a.) bir gn, sevinli, yznn hatlar parlar bir halde yanma girdi ve: "Baksan a! Demin Mdlicli Mcezziz, Zeyd b. Harise ile sme b. Zeyd'e bakt da: 'phesiz

6 bn Kayyim el-Cevziyye, Zadul-Mead, klim Yaynlar: 6/13-18.

7 bn Kayyim el-Cevziyye, Zadul-Mead, klim Yaynlar: 6/18-19.

8 bn Kayyim el-Cevziyye, Zadul-Mead, klim Yaynlar: 6/20.

bu ayaklar birbirinden (meydana gelmijtir.' dedi." buyurdu9 Hadiste grld zere Hz. Peygamber (s.a.), Ktfin. sznden dolay sevinmitir. Eer kar grte olanlarn syledii gibi, o kehnete benzer, cahiliye devri inanlarndan olsayd, Hz. Peygamber (s.a.) sevinmez, ondan dolay taaccp gstermezdi ve Mcezziz'in sz bir nevi kehnet olarak mtla edilirdi. Hz. Peygamber'den (s.a.) khini tasdik eden kimseler hakknda korkutucu haberler sabittir. mam afi yle der: "Hz. Peygamber (s.a.) onu ilim olarak kabul etmitir ve onu mnker (kt) grmemitir. Eer o hata olsayd, mutlaka ona tepki gsterir, yasaklard.-nk bu gibi szlerde iffetli kadnlara zina isnad ve neseplerin reddi anlamlar bulunmaktadr." Hem Hz. Peygamber (s.a.) sahih hadiste kiiliin shhati ve dikkate alnacam bizzat tasrih buyurmu ve linda bulunan kadnn ocuu hakknda: "Eer yle yle bir ocuk dourursa, o Hill b. meyye'nindir. Yok yle yle bir ocuk dourursa, o da erk b. Sehma'nndr." demitir. Kadn, isnadda bulunulan adama benzer tipte bir ocuk dourunca da: "Eer (lin) yeminleri olmasayd, benimle o kadn arasnda bir macera olurdu.10' buyurmutur. Bu, benzerlii dikkate almaktan baka bir ey midir? Zaten kiflik de bu deil midir? nk kif, benzerlik almetlerini srer, kime ulandna bakar ve kime benziyorsa ocuun ona ait olduuna hkmeder. Hz. Peygamber (s.a.) benzerlii dikkate alm ve sebebini aklamtr. Bu yzdendir ki, mm Seleme: "Kadn ihtilam olur mu?" dediinde, Efendimiz ona: "Benzerlik de nerden oluyor ya!" buyurmutur.11 Sahih bir hadiste: "Erkein suyu kadnn suyundan nce gelirse ocuk erkee benzer; kadnn suyu erkein suyundan nce gelirse, ocuk kadna benzer."12' buyurmulardr. Bu, benzerliin er'an ve hilkaten itibara alndna dair Hz. Peygamber'den sabit bir snnettir. Hem eriat, hem de yaratl kurallarna dayand iin, kendisiyle hkmde bulunulan yollarn en gls olmaktadr. Bu yzden de rid halifeler kiflik ile hkmde Efendimiz'e tbi olmulardr. Sad b. Mansr, Sfyn Yahya b. Sad Sleyman b. Yesr senediyle yle nakleder: "Hz. mer devrinde, ayn temizlik sresi ierisinde iki adam bir kadnla cima etmiti. Kif: ocuun oluumunda her ikisi de birden mterektirler; demi. Bunun zerine Hz. mer ocuu ikisine birden nisbet etmitir. "13 e-a"b: "Hz. Ali: O ikisinin oludur. kisi de birden (5nun babalandr. Birbirlerine vris olurlar, dedi." diye rivayette bulunur. Bunu da Sad b. Mansr zikretmitir. el-Esrem, isnadyla birlikte Sad b. Mseyyeb'den nakleder: ki adam ayn temizlik sresi ierisinde bir kadnla cima ederler. Kadn hamile kalr ve her ikisine de benzer bir ocuk dourur. Durum Hz. mer'e intikl eder. O kifleri arr. Adamlar bakarlar ve: "Her ikisine de benziyor.' derler. Hz. mer de ocuu her ikisine birden ilhak eder ve birbirlerine vris klar. Bu konuda Hz. mer ve Hz. Ali'ye muhalefet eden bir sahabnin olduu bilinmemektedir. Dahas Hz. mer bu hkm Medine'de vermiti ve yannda Muhacirler ve Ensr bulunuyordu; ilerinden hibir kimse bu hkm yadrgayp tepki gstermemiti. Hanefler ise yle derler: Kiflik konusunda zerimize ok geldiniz. Ama unu biliniz ki, kiflikle hkmde bulunmak sadece benzerlik, zan ve tahmin zerine dayanmak olur. Malm olduu zere, bazen ocuk yabanc birisine benzer de akrabalara benzemez. Siz sme ve Zeyd olayn zikrediyor, br taraftan kars siyah renkte bir ocuk douran adama Hz. Peygamberin onu reddetmesine izin vermedii olayn unutuyorsunuz. Hz. Peygamber (s.a.), o olayda benzerliin msbet ya da menf bir etkisi olmadn gstermitir. Eer benzerliin bir etkisi olsayd, Hnda bulunan kadnn ocuu hakknda onunla iktifa eder, lina gerek duymaz, ocuun doumunu bekler, sonra da kime benziyorsa, ona ilhak ederdi. Bylece lina ihtiya kalmazd. Hatta kocaya benzedii takdirde ocuun reddi sahh olmazd. Oysaki sahih snnet, ocuun, kendisine benzese bile linda bulunan kocadan reddedildiine aka dellet etmektedir. Zira Hz. Peygamber (s.a.):"Kadna bakn! Eer yle yle bir ocuk dourursa o Hill b. meyye'nindir." buyurmu ve bunu Hndan ve ocuun reddinden sonra sylemitir. Buradan da anlalmtr ki, ocuk tarif edilen benzerlikte dosa bile, nesebi ondan sabit olmayacaktr. ocuun ona benzer ekilde domas sadece kocann yalan ya da doru olduuna dellet etmi olacakr, yoksa nesebin ona katlacana dair bir delleti yoktur. sme ve Zeyd olayna gelince; bunlarn renkleri ayn ayn olduu iin mnafklar sme'nin Zeyd'den olmadn sylyorlar, yatak hkmyle yetinmiyorlard. Allah ve Rasl'nn, sme'nin Zeyd'in olu olduu eklindeki hkmne itimad etmiyorlard. Kifin buna dair ahitlii, Allah ve Rasl'nn hkmne uygun dnce, Hz. Peygamber (s.a.) bu uygunluktan ve mnafklar yalanlam olmasndan dolay sevindi. Yoksa kif

9 Buhri, 62/17 ; Mslim, 1459. el-Mdlic: Mdlic b. Mrre b. Abdimenf b. Kinne*ye nisbet olmaktadr. Kiflik ilmi bunlarla,

Esedoullanna ait bulunuyor ve Araplar bunu byle kabul ediyorlard. Hfiz bn Hacer yle der: Kiflik, sahih olun kavle gre sadece onlara has deildi. Yezid b. Hnn, feriz babnda Sad b. Mseyyeb'e ulaan sahih bir rivayette, Hz. mer'in de klf olduunu bildirir ve olay'zikreder. Bilindii zere Hz. mer, ne Mdliclidir, ne de EsedouHarndandr. O KureyUdir. Abdrrezzak'n Musormefinde (13837), bn Srin'in Hz. mer'in kif olduunu itiraf ettii rivayeti vardr. 10

Bu lfz Ahmed'e aittir (2131). Ayncabk. Ebu Davud, 2256 ; Taylisi, 2667. Buhar'nin lfz: "Eer Allah'n kitabnn lin hkmleri infaz edilmemi olsayd, benimle bu kadn arasnda bir macera vard." eklindedir. 11

Buhri, 3/50; Mslim, 313. 12

Buhri, 60/1. 13

Rvilerl sikadr. Ancak Sleyman b. Yesr, Hz. mer'e yetiememitir. Bununla birlikte, biraz sonra gelecek el-Esrem rivayeti ile glenmektedir.

onun nesebini isbat etmi deildir. Bu olayda kifin szyle nesebin isbatna delil olacak bir ey bulunmamaktadr. Benzerliin dikkate alndndan bahseden hadislerin mnas ite budur. Bu hadislerde sadece kiflik dnda baka bir yolla sabit olan nesebe dayanarak benzerlie itibar edilmitir. Biz de zaten bunu inkr etmiyoruz. Hz. mer'le Hz. Ali'nin hkmlerine gelince; Hz. mer'le lgili olannda ihtilf vardr: Ondan hem sizin zikrettiiniz rivayet edilmitir. Hem de: "Kif kendisine: 'Her ikisi de ocukta mterektirler.' deyince ocua: 'Onlardan hangisini dilersen ona tbi ol (onu baba kabul et).'14 demi ve kifin szne itibar etmemitir." rivayeti vardr. Benzerlikle nasl hkmedebilirsiniz? Vrislerden birisi bir karde ikrarnda bulunsa, dierleri de onu inkr etseler, benzerlik de mevcut olsa, bununla nesebi isbat etmiyor ve: "Vrisler onun ikrn zerine ittifak etmezlerse neseb sabit olmaz." diyorsunuz. Bu bir eliki deil midir? Hadis limleri yle diyorlar: in en tuhaf olan, kiflikle hkm&meyi tepkiyle karlayp, bunun bir tahmin ve kalbe doma ile hkmde bulunma olduunu syleyenlerin; elerden birisi en uzak douda, dieri de en uzak batda olmas ve asla bir araya gelmemeleri durumunda, doacak ocuun nesebini, kesin olarak birisine ait olmad halde , her ikisine de birden ilhak eden kimseler olmasdr. Biz ise, ocuu er'an ve hilkaten muteber olan benzerlik esasna dayanan kifin szyle ilhakta bulunuyoruz. Bizim bu yaptmz zann- galibe, ar basan gre ve uzman kiinin szyle ortaya kan ak bir emareye dayanmaktadr ve (tazmin vb. gibi durumlarda) kymet takdirinde bulunan kiilerin szleriyle amel etmekten de daha kabule ayandr. Sonra pek ok erl hkmn ak emarelere, zann- gliblere bina edildii de inkr edilebilir mi? ocuun yabanclara benzeyip, akrabalarna benzememesinin mevcudiyeti, her ne kadar bir gerekse de ok nadirdir, hkmler ise ok ve glib olan eyler iin konulur. "Ndir, yok hkmndedir." Kars siyah ocuk douran adamla ilgili olay aslnda sizin aleyhinize bir delildir. nk o hadis, Yce Allah'n insanlar yaratndaki snnet-i ilhsinin benzerlik esas zerine olduuna ve aksinin phe douracana, insann doasnda byle bir durumun inkrnn mevcudiyetine delildir. Ne var ki, buna kendisinden daha gl olan "yatak" delili kar koymu, bylece iki delil tearuz etmitir. Tabi ki hkm daha gl olan delil dorultusunda olacaktr. Biz de, dierleri de ayn ekilde "sahih yatak mevcut iken, kiflikle veya benzerlikle hkme gidilemeyeceini" sylyoruz. Sonra, ak benzerliin kendisinden daha gl olan "yatak" deliline muhalefeti yadrganacak bir ey deildir. Asl yadrganmas gereken ey, bu ak delile hibir ey (delil) olmakszn muhalefet etmektir, Llmn benzerlik zerine takdim edilmesi ve Hnla birlikte benzerliin ilgsna gidilmesi de yine ayn ekilde iki delilden daha gl olan, zayf olan zerine takdim etmek kablindendir. Bu, muarz bir delil bulunmadnda benzerlikle amel edilebileceine mni deildir. Mesel "beyyine", zilyedlik ve beret-i asliyye zerine takdim edilir. Ama beyyine bulunmadnda bunlarla da amel edilir. sme'nin Zeyd'den olan nesebinin kiflikle sabit olmad konusunda, biz de ayn eyi sylyoruz. Kiflik burada, yatak deliline uygunluk arzeden baka bir delildir, diyoruz. Hz. Peygamber'in sevinmesi. neelenmesi ve yznn glmesi, neseb delillerinin birbirini te'yid etmesi ve oalmas yzndendir; yoksa nesebin sadece kifin szyle isbat edilmi olmasndan deildir. Bu sevin, hakkn emarelerinin, delillerinin ortaya kmas ve oalmas sebebiyle doan sevin kablindendir. Eer kiflik delil olmaya elverili olmasayd, Hz. Peygamber (s.a.) onunla ferahlanp sevinmezdi. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.) haklan delillerinin oalp birbirlerini teyit ettiklerini grdnde ferahlk duyar, sevinir, onlan ashabna haber verir, onlar haber veren kimselerden iitmelerini severdi. nk deliller oalp birbirini destekledike, insann tasdik ve iman artar, nee ve sevin duyar. Yce Allah kullarn yle yaratmtr. Bu hem eriatn, hem de yaratl kanununun zerinde ittifak ettii bir hkmdr. Tevfik Allah'tandr. Hz. mer'den rivayet edilen, "Onlardan hangisini dilersen, ona tbi ol (onu baba kabul et)." szne gelince, bunun sahih olarak Hz.mer'den rivayet edildii bilinmemektedir. Sahih olsa bile o zaman, ondan nakledilen baka bir gr olmu olur. nk bizim zikrettiimiz haber son derece sahihtir.'15 Kald ki, Hz. mer'in sz kifin sznn iptali konusunda sarih de deildir. Sarih olsa bile, ancak burada olduu gibi, ocuun iki babadan olduunu sylemeleri durumuna has olur. Nitekim mam afi ve ona katlanlar byle demektedirler. Vrislerden birisinin bir karde ikrarnda bulunup, dierlerinin inkr konusuna gelince, onun nesebi sadece ikrarla sabit olmamaktadr. Ancak ortada kifin sznn dayana olan bir benzerlik de varsa, dierlerinin inkrna baklmaz. Biz kiflii sadece Mdlicoullarma hasretmiyor, kifin birden fazla olmas artn da aramyoruz. Aksine sahih olan gre gre, bu bir haber olduu iin (hadis rivayetlerinde de olduu gibi) bir kiinin bildirmesi de yeterlidir. mam Ahmed'den: "Bu bir ehdettir; dolaysyla en az iki kifin bildirmesi ve ahitlikte olduu gibi, ehdet lfznn zikredilmesi arttr." eklinde bir baka rivayet daha vardr. Soru: Hz. mer'den gelen nakle gre, o ocuu iki babaya ilhak etmitir. Acaba kifler ocuu iki babaya ilhak etseler, siz de her ikisine birden ilhak eder misiniz? Yoksa sadece birisine mi ilhak edersiniz? Eer iki babaya

14 Muvatta, 2/740. Rvileri sikadr. Ancak hadis munka'dr.

15 Belki de yazarn murad, hadis her iki tariki ile de yani Sleyman b. Yesr tariki ve Sad b. el-Mseyyeb tarikiyle de son derece sahihtir,

seklindedir.

ilhak hkmn benimsiyorsanz, acaba bu M says le snrl m, yoksa daha fazla da olsalar, onlara hep birden ilhak edilebilir mi? Buradaki kendilerine ilhak edilen iki kiinin hkm ebeveyn hkm mdr? Yoksa, hkmleri baka mdr? Cevap: Bu konu ilim ehli arasnda tartmal bir konudur. mam afi: "ki babaya ilhak olunmaz ve bir kiinin ancak tek bir babas olur. Kifler ne zaman iki babaya ait olduunu sylerlerse, szleri itibardan der." demitir. ounluk limler: "Hayr, iki babaya ilhak olunabilir." demiler ve sonra ihtilf etmilerdir. mam Ahmed, Mhenn b. Yahya rivayetinde: " kiiye de ilhak edilebilir." demitir, el-tyunl sahibi (ibn Kudme) der ki: "Bu szn gerei olarak kiflerin ocuu ilhak ettii kimseler ok da olsalar, ocuk onlara ilhak edilir. nk iki kiiye ilhak caiz olunca, daha oa ilhak da caiz olur." Ebu Hanife'nin gr de byledir. Ancak o, kiflikle hkmetmernektedir. O, ok da olsalar topluca iddiada bulunanlara ilhakta bulunmaktadr. Kad (smail): "ten fazlasna ilhak edilmemesi gerekir." demitir. Muhammed b. Hasan'n gr de byledir. bn Hmid ise: "kiden fazlasna ilhak edilmez." der. Ebu Yusuf un gr de budur. Birden fazlasna ilhak etmeyen kimseler (afi vb.) yle diyorlar: Snet-i ilh bir ocuun tek babas ve tek bir annesi olmas eklinde cereyan etmektedir. Bu yzden de sadece, "falan olu falan" ve "falan kz filan" denilir. ayet, "falan ve filann olu u kimse" denilseydi, bu kt bir sz olurdu. nk, zina isnad anlam tard. Bu yzden de kyamet gnnde: "Falan olu falan nerede?" denilir. Keza "Bu, falan olu falann yadigr." denir. Bir ocuun iki babaya nisbet edildii asla grlm deildir. ki kiiye nisbet edilebilecei grnde olanlar; Hz. mer'in szn ve sahabenin bunu sktla karlamasn delil olarak gstermilerdir. Bunlara gre ocuk, erkekle kadnn suyundan dllendii gibi, iki adamn suyundan da dllenilebilir. Sonra Ebu Yusuf: "Haber sadece iki babaya ilhak hakkndadr, dolaysyla hkm sadece iki kiiye ilhaka hasredilir" demitir. Kad (smail) ise yle der: "ten bakasna ilhak edilemez. nk mam Ahmed "" demitir. Asl olan birden fazlasna ilhak edilmemesidir. Hz. mer'in sz, annenin suyu ile dllenmesi durumunda iki kiiye ilhak edilebileceine dellet etmektedir. yleyse kiinin suyu ile dllenebileceine de dellet eder. Daha fazlas ise phelidir." ten fazlasna ilhak edilebilecei grnde olanlar ise yle diyorlar: ocuun iki ve erkein suyundan yaratlmas caiz olursa, drt, be... kiinin suyundan yaratlmas da caiz olur. Sadece e hasretmenin bir izah yoktur. Ya ok da olsa ilhak benimsemek, ya da 'birden fazlasna ilhak caiz deildir' demek gerekir. Bu iki grten baka gr olmamaldr. En iyisini Allah bilir. Soru: Rahim, erkein suyunu iine alp da, Allah ondan ocuu yaratmay murad ettiinde, ona sapasalam yapmakta ve bozulmayacak ekilde onu tamamlamaktadr. Bu durumda bir bakasnn suyu nasl girebilir? Cevap: kincisinin suyunun birincisinin ulat jrere ulamas ve onlarla btnlemesi imknsz deildir. Aynen ocuun ebeveynin suyundan dllenmesinde olduu gibi, biri dierinin suyundan nce gelebilir ve buna ramen, ikincinin suyunun, birincinin suyunun ulat yere varmas imknsz deildir. deten de bilinir ki, hamile kadnla devaml cimada bulunulursa ocuk bir engel olmadka tonbul olmaktadr.16 Bu sebebten Yce Allah, hayvanlar gebe kaldnda erkeklerinin zerlerine kmalarna imkn vermeme, aksine ilikiden son derece kanma gdsn onlara yerletirmitir. mam Ahmed: "kincinin cim ocuun iitmesini, grmesini artrr." demitir. Hz. Peygamber (s.a.) hamile kadnla cim "ekin sulama"ya benzetmitir. Sulamann ocuun bnyesinde ziyadelik douraca malumdur. En iyi bilen Allah'tr. Soru: Hadis, ocuun istilhk hkmne ve "ocuun yataa ait olduu"na dellet etmitir. Peki, muarz "yatak" delilinin olmad bir durumda, zina eden kimsenin bir ocuu kendi nesebine katmas hakknda ne dersiniz? Nesebi ona katlr m ve ocuk iin nesep ahkm sabit olur mu? Cevap: Bu konu nemli bir konudur ve ilim ehlinin konu ile ilgili ihtilflar vardr: shak b. Rhyeh: "Zinadan doan ocuun meru bir yatakta doup da sahibinin iddias bulunmamas durumunda, zina eden kimse bendendir diye iddia ederse ocuk kendisine katlr." demi ve Hz. Peygamber'tn (s.a.): "ocuk yataa aittir." szn, daha nce de getii gibi, zina edenle yatak sahibinin ocuk zerinde ekimeleri durumuyla ilgili olarak sylemitir eklinde te'vil etmitir. Bu Ha.san el-Basr'nin grdr. Bu gr ondan isnadyla birlikte shak rivayet etmi ve: "Bir kadnla zina eden bir adam, kadndan doan ocuun kendisine ait olduunu iddia etse, zina cezas vurulur ve ocuk onun olur." demitir. Bu Urve b. Zubeyr ve Sleyman b. Yesr'm da grleridir. Onlarn: "Her kim ki, bir ocua olum diye gelir, anasyla zina ettiini sylerse, o ocuu da baka hibir kimse iddiada bulunmazsa, o oludur." dedikleri zikredilir. Sleyman, Hz. mer'in cahiliye devrinde doan ocuklar slm dneminde iddiada bulunan kimselere ilhakta bulunmasn delil olarak kullanr. Grld gibi bu gr, hem gl, hem de aktr. Cumhurun elinde "ocuk yataa aittir..." hadisinden baka delil yolstur. Bu grn sahipleri de zaten o hadisle ilk amel edenlerdir. Sahih kyas da bunu gerektirmektedir. nk baba zina eden iki kiiden birisidir. ocuk anneye ilhak edilip, ona nisbet edilince; anne ile ocuk birbirlerine varis olunca, zina

16 Bu mlhaza doru olmaktan uzaktr. nk mhadeler gsteriyor ki, cenin hamile kadnn rahatl ve fazla besin almas, hareket

etmemesi neticesinde iman olmaktadr, isterse hamilelik boyu kocas hi cimda bulunmasn. Hayvanlarn gebe iken iftlemeden uzak durmalar da bunun bir delilidir. nk Yce Allah onlarn tabiatna sadece oalmak iin iftleme arzusunu yerletirmitir. Zira iftleme cismi zayf drr ve kuvvetini azaltr. Oysaki hayvan insanln hizmetine mde klnmtr, insan ise, Allah, hikmetle tasarrufta bulunmas iin kendi aklyla babaa brakmtr.

etmesine ramen, annesinin akrabalar ile ocuk arasndaki nesep sabit olunca, her iki znnin sularndan vcut bulmu olunca, her ikisi de onun ocuklar olduunda ittifak edince, bir bakas da iddiada bulunmuyorsa, ocuu (zina eden) babaya ilhak etmek iin ne engel vardr? Bu tam bir kyastr. Nitekim (sroullanndan) Creyc, annesi obanla zina eden ocua: "Baban kim? Ey ocuk!" demi. O da "Falan oban." demiti.17 Bu bir keramet olarak Allah tarafndan konuturulmutu. Allah'n konuturmasnda, yalann tiulunmas mmkn deildir. Soru: Peki bu konuda Hz. Peygamber'den (s.a.) sadr olmu bir hkm var mdr? Cevap: O'ndan konuyla ilgili iki hadis rivayet edilmitir. imdi pnlan arzedeceiz: 18

3 Veled-i Zinann stilhk ve Vris Klnmas Hakkndaki Hkm:

Ebu Davud, Snen'de bn Abbas hadisinde Hz. Peyganber'in yle buyurduunu nakletmitir: "slm'da zina yoktur. Kim cahiliye dneminde zina etmise (doan ocuk) onun asabesine katlmtr. Kim gayr meru yoldan bir ocuun kendisine ait olduunu iddia ederse, ocuk ona, o ocua vris olamaz."19 Hadisin metninde ifadesi gemektedir ve kelimesi zina demektir. el-Asma bu kelimenin sadece cariyelerle zina iin kullanldn, hr kadnlar iin kullanlmadn syler. nk cariyeler efendileri iin kotururlar ve onlar iin para kazanrlard. zerlerine konulmu, efendilerine demeleri gereken belli bir mebla olurdu. slm ge*di ve cariyelerin zina yoluyla efendileri iin para kazanmalar durumunu iptal etti. Bu yolla doacak ocuklarn neseblerini tanmad. Ama cahiliye devrinde olup bitenleri deitirmedi, onlarn neseplerini tand. el-Cevher ise: "Erkek hakknda zina etti, demek iin tabiri kullanlr. Bunun hr kadm ve cariye iin kullanld da olur. Cariye iin ise zel olarak tabiri kullanlr." der. Ancak bu hadisin isnadnda mehul bir rvi vardr. O yzden hadis hccet olamaz. Yine SnerCde, Amr b. uayb babas dedesi tarikyla yle rivayet edilir: Hz. Peygamber (s.a.), ismi ile arld babasndan sonra ve vrislerin iddias zerine nesebi istilhk edilen kimseler iin (yle) hkmetmitir: "Cariyeden doan her bir kimse, eer cariye hamile kald cima srasnda (babann) mlknde idiyse, istilhkta bulunann (vrisler) nesebine katlr. Daha nce taksim edilen mirastan bir hakk bulunmaz. Taksim edilmemi bir miras varsa, ondan payn alr. Bu durumda kendisine nisbet edilen baba (hayatta ve) ocuu inkr ediyorsa, ocuk onun nesebine katlmaz. Eer ocuk cima srasnda sahip olmad bir cariyedense veya zina ettii hr bir kadndan ise, ocuk ona katlmaz ve vris olamaz. sterse ad ile arlan kimse, bizzat ocuun kendisinden olduunu iddia etsin, dinlenmez. O ocuk bir veled-i 2:inadr. ster hr kadndan, ister cariyeden olsun farketmez." Baka bir rivayette, "O veled-i zinadr; ister hr olsun, ister cariye, anas tarafndan nesebi sabit olur. Bu slm'n ilk yllarnda olan istilhk olaylaryla ilgilidir. slm'dan nce taksim edilen mallar artk gemitir. "20 Bu hadisin isnadna hadisiler tarafndan yneltilen eletiriler vardr. nk hadis Muhammed b. Rid el-Mekhl'nin rivyetlerindendir. Cahiliye devrinde birok kimsenin fuhu yapan cariyeleri vard. Bunlardan birisinin, baka biri ile de fuhu yapm cariyesi ocuk dourduu zaman, bazen efendi ocua sahip kar, bazen de zina ettii adam iddia eder ve aralarnda anlamazlk kard. Sonunda slm geldi ve Hz. Peygamber (s.a.) ocuun efendiye ait olduuna hkmetti. nk o yatan sahibiydi. Zina edeni ise mahrum brakt. Hadis baz durumlar iermektedir: Birincisi: ocuk vrislerin iddias zerine kendisine isnad edilen babasnn lmnden sonra istilhk edilmise baklr; eer ocuk babann cima ettii srada sahibi olduu bir cariyeden domusa, babann vrislerinin istilhkta bulunmalaryla ocuk is'Cilhk tarihinden itibaren onlarn nesebine katlr. Daha nce taksim edilen mirasta hakk bulunmaz. nk taksim srasnda oulluk hkm henz mevcut deildi. Taksim edilmeyen mirastan ise payn alr. nk hkm, mirasn taksiminden nce sabit olmutur. Dolaysyla kendi payna hak kazanr. Bu, bir miras zerinde taksimden nce mslman olan kimsenin durumuna benzer. Ulemann iki grnden birisine gre, ona da taksim edilir. mam Ahmed'den gelen iki rivayetten biri de byledir, Miras taksim edildikten sonra mslman olacak olsa, bir hakk bulunmaz. Burada nesebin sbtu, mirasa nisbetle aynen slm'a girmek hkmndedir. "Kendisine nisbet edilen baba (hayatta ve) ocuu inkr ediyorsa, ocuk onun nesebine katlmaz." sz vrisler arasndaki anlamazln hkmn aklamaktadr. Birinci surette, babann vrislerinin ocuu istilhkmdan bahsedilmektedir. Burada ise, vrisler istilhkta bulunmakta, baba ise inkr etmektedir. Bu durumda ilhak edilememektedir. nk vrislerin, kendisinden halef olduklar asl, inkr etmektedir. Onun inkanyla birlikte ilhak mmkn deildir.

17 Uzun bir hadisin parasdr. Bk. Buhri (Fethu'1-Br) , 6/344, 348 ; Mslim, 2550 ; Ahmed, 2/436.

18 bn Kayyim el-Cevziyye, Zadul-Mead, klim Yaynlar: 6/20-27.

19 Ebu Davud, 2264 ; Ahmed, 3416. Senedi zayftr.

20 Ebu Davud, 2265, 2266. Senedi hasendir.

Bu babann mlik olduu cariyeden ocuun domas durumuyla ilgilidir. ocuun, sahip olmad bir cariyeden veya zina ettii hr bir kadndan domas durumunda ise, ilhak ve veraset hkm szkonusu deildir. sterse bizzat cimda bulunan baba, o ocuun kendisinden olduunu iddia etsin, farketmez. ocuk veled-i zinadr. Nesebi babadan sabit olmaz. Hr ya da cariyeden domas hkm deitirmez. Bu, ounluk ulemann, shak ve onun gibi dnenlerin: "Eer iddia etse bile ocuk zina edene ilhak edilmez. Aralarnda veraset cereyan etmez. O veled-i zinadr. Hr olsun, cariye olsun, ancak ana tarafndan nesebi sabit olur." demelerine kar kullandklar bir delildir. "slm ncesi gerekletirilen mal taksimleri ise artk gemitir." Bu hadis shak b. Rhyeh ve onun grnde olanlar reddetmektedir. Ancak senedinde Muhammed b. Rid vardr. Biz Amr b. uayb hadisini delil olarak kabul ediyoruz. Hadis onunla (Muhammed b. Rid) muallel olmaz. Eer bu hadis sabitse (ki cumhur yle dnmektedir) o takdirde, gereiyle hkmetmek ve ona dnmekten baka yol yoktur. Aksi takdirde shak ve onun gibi dnenlerin grlerini kabul etmek gerekir. Yardm ancak Allah'tan dilenir. 21

4- Kur'a e Nesebin Tayini:

Ebu Davud ve Nes'nin Snen'lerinde Abdullah b. el-Halil hadisinde Zeyd b. Erkam yle anlatr: Hz. Peygamber'in yannda oturuyordum. Yemen'den bir adam geldi ve yle dedi: Yemenli kii Hz. Ali'ye geldiler ve ayn temizlik sresinde ilikide bulunduklar bir kadndan doan ocuk zerinde aralanndaki anlamazl kaldrmak zere, huzurunda muhakeme oldular. Hz. Ali ilerinden ikisine: "unun iin ocuktan vazgein." dedi. Onlar galeyana geldiler. Sonra dier ikisine: "unun iin ocuktan vazgein." dedi. Onlar da galeyana geldiler. Daha sonra dier ikisine: "unun iin ocuktan vazgein." dedi. Onlar da galeyana geldiler. Bunun zerine Hz. Ali onlara: "Siz zorluk karan ve anlamaya yanamayan ortaksnz. Aranzda kur'a ekeceim. Kur'a kime karsa, ocuk ona ait olacaktr ve zerine dier iki orta lehine diyetin te ikisini demesi gerekecektir." dedi. Aralarnda kur'a ekti ve ocuu kur'a kana hkmetti. Bunu duyunca Hz. Peygamber (s.a.) yle gld ki, az dileri gzkt.'22 Hadisin isnadnda Yahya b. Abdullah el-Kind el-Eclah vardr. Onun hadisi hccet olarak kullanlmaz. Ancak Ebu Davud ile Nes bu hadisi Zeyd b. Erkam'dan rivayet eden Abdu Hayr'a kadar hepsi de sika olan rviler zincirleriyle rivayet etmilerdir. Hadisin metni yle: Hz: Ali Yemen'de iken, ayn temizlik sresi ierisinde bir kadnla ilikide bulunan adam getirildi. Hz. Ali, ikisine unun lehine ocuu ikrarda bulunup bulunmayacaklarn sordu. Onlar "Hayr!" dediler. Byle byle hepsine sordu. Her bir iki kiiye sorduunda "Hayr!" dediler. Sonunda aralarnda kur'a ekti ve ocuu kur'a isabet eden kimseye hkmetti ve ona diyetin te ikisini demesini emretti. Rvi diyor ki: "Bu olay Hz. Peygamber'e (s.a.) anlatld. O az dileri grnnceye kadar gld."'23' Bu hadis Zeyd b. Erkam'n drlmesi suretiyle Abdu Hayr'dan rivayet edilmitir, dolaysyla mrseldir diye tenkid edilmitir. Nes: "Bu daha dorusudur." der. Bu daha alacak bir eydir! nk bu hadisten Zeyd b. Erkam'n drlmesi onu mrsel yapmaz. Zira Abdu Hayr, Hz. Ali'ye yetimi ve ondan hadis dinlemitir. Hz. Ali ise olayn kahramandr. Farzedelim ki, Zeyd b. Erkam'm senedde zikri yok, bu durumda hadisin mrsellii de nereden gelecek? Ancak yle denebilir: Abdu Hayr, Hz. Peygamber'in (s.a.) gln grmemitir. Hz. Ali ise o srada Yemen'dedir. Hz. Peygamber'in (s.a.) gln seyreden ancak Zeyd b. Erkam veya baka bir sahabdir. Abdu Hayr, Hz. Peygamber'in (s.a.) gln seyreden sahabnin ismini zikretmemitir. Dolaysyla hadis mrseldir. Cevap: u halde hadisin Abdu Hayr ve Zeyd b. Erkam kanalyla muttasl olduu sabittir. Bu muttasl hadisi, "sika rvinin ziyadesi makbuldr" diyerek tercihte bulunann durumu aktr. Hfz va zabt daha kuvvetli rvinin rivayetini tercih eden de, kendisi asndan hakldr. Hz. Ali ona olay anlatmtr. Bu durumda hadis nihayet mrsel olur. Hadisin baka yoldan muttasl olarak rivayet edilmesi onu glendirir. Sonra fukaha bu hkm hakknda ihtilf etmilerdir: tshak b. Rhyeh hkm benimsemi ve: "ocuk davasnda snnet budur." demitir. afi'nin kadm (eski) mezhebi de byleydi. mam Ahmed'e gelince; ona bu hadis sorulmu, o kifier hadisini buna tercihle: " Kifler hadisi bana daha sevimli geliyor." demitir. Burada iki husus vardr: Birincisi: Neseb ahkmna kur'ann girmesi. kincisi: Kur'a kenidisine kan kimse zerine dier iki orta lehine diyetin te ikisini demesi zorunluluu. Kur'a: Kendisinden baka beyyine, ikrar, katilerin beyan gibi bir tarafn tercihini gerektirecek bir delil bulunmadnda kur'aya bavurulabilmektedir. Bu durumda hak sahibinin kur'a ile belirlenmesine gidilmesi uzak deildir. Zira kur'a, davada tercih sebeplerinden olmak zere bavurulabilecek en son aredir. Herhangi bir karine ve emare ile sabit olmayan emlk davalarnda kur'ann yeri olduuna gre, sadece kifin szne msteniden gizli bir benzerlikle hkmde bulunulabilen nesep davalarnda ncelikli olarak bulunur. Diyet iine gelince, gerekten izah ok zordur. Zira burada diyeti gerektirecek bir husus yoktur. Burada szkonusu olan, sadece kur'arun dierine kmasyla, nesebinin kendisine katlmasnn artk imknsz hale gelmesidir. Bu durumda yle denebilir: kiiden her birinin ilikisi, ocuun kendisine ait klnmas iin

21 bn Kayyim el-Cevziyye, Zadul-Mead, klim Yaynlar: 6/27-29.

22 Ebu Davud, 2269 ; Nes, 6/183 ; Ahmed, 4/374. Senedi zayftr.

23 Ebu Davud, 2269 ; Nes, 6/183 ; Ahmed, 4/374. Senedi zayifhr

uygun bir sebeptir. Her birisi kadnla ilikide bulunmak suretiyle, dier ikisinin nesebin kendilerine katlmasna imkn veren durumlarn ortadan kaldrmtr. Ancak ocuun hangisinden olduu da bilinmemektedir. Kur'a ocuu birisine ait klnca, dier ikisinin nesebini ortadan kaldrm gibi oldu ve bu ocuun itlaf gibi kabul edildi. Her de bir baba yerine kondu. ocuk zerindeki itlaf edenin hakk, diyetin te biriydi. Madem ki ocuk kendisine dnd, yleyse iki kiinin paylarna den ksm demesi gerekecekti ki, bu da her biri iin te bir diyet oluyordu. Bundan daha gzel bir baka izah da yledir: Kur'a kendisine kan kimse, kadnla cinsel ilikide bulunmak ve ocuu kendisine katmak suretiyle, ocuu sanki onlara nisbetle itlaf etmiti. zerine kymetini demesi vcib oldu. ocuun er'an kymeti de onun diyetidir. Dolaysyla onlara ocuun kymetinin te ikisini demesi gerekti ki, bu da te iki diyettir. Bu aynen kii arasnda mterek olan bir klenin, ortaklardan biri tarafndan itlaf edilmesine benzemektedir. nk bu durumda itlaf eden, dier iki ortana klenin te iki deerini demek durumundadr. Hr bir ocuun kur'a hkmyle dier ikisine nisbetle itlaf, aralarnda mterek olan klenin itlaf gibidir. Bunun bir benzeri de ashabn, cariyenin ocuklarnn efendi aleyhine hr olmalarna sebep olan kimseye, ocuklarn bedellerini efendi lehine tazmin etme ykmlln getirmeleridir. nk o ocuklar aslnda kle olacaklard. Dolasiyla bu imkn izle eden kimse onlarn bedelini tazmin etmelidir. Bu son derece latif ve ince bir kyastr. Fukahann yapm olduu kyas ve benzetmeler zerinde oka dnldnde, bunun onlardan ok daha gl, tutulan yol bakmndan daha gzel, yaklam bakmndan daha ince olduu grlr. Elbette Hz. Peygamber (s.a.) bouna glmemitir. Bu hadisle, kifler hadisi arasnda bir elikinin olmad da sylenebilir. Eer kif mevcutsa, onunla amel etmek gerekecektir/lger kif yoksa veya iin iinden kamazlarsa, o zaman da kur'a yoluyla neticeye varmak gerekir. En iyi bilen Allah'tr. 24

B)HDNE

1- Hz. Peygamber'ln (s.a.) Hidne Konusundaki Hkmleri:

Ebu Davud, Snen'de Amr b. uayb babas dedesi senediyle yle nakleder: Dede Abdullah b. Amr el-s anlatr: Bir kadn gelerek: "Ya Raslallah u oluma karnm yuva, gsm eme, kucam ise kundak olmutur. imdi ise babas beni boad ve ocuu benden ekip almak istiyor." dedi. Hz. Peygamber (s.a.): "Evlenmediin srece o ncelikle sana aittir." buyurdu.25a) Sahihayn'da, Ber b. zib hadisinde anlatlr: Hz. Hamza'nn kz hakknda Hz. Ali, Cafer ve Zeyd anlaamadlar. Hz. Ali: "Ben daha ok hak sahibiyim, o benim amcamn kzdr." dedi. Cafer: "(Hayr,) amcamn kzdr, teyzesi de nikhm altndadr." dedi. Zeyd de: "O benim kardeimin kzdr." dedi. Hz. Peygamber (s.a.), teyzesi lehine hkmetti ve:"Teyze anne yerindedir." buyurdu. 26 Snen sahipleri Ebu Hureyre'den rivayet ederler Buna gre Hz. Peygamber (s.a.), bir ocuu babas ile annesi arasnda muhayyer brakmtr.27 Tlrmiz, hadisin sahih olduunu syler. Yine Snen sahipleri rivayet ederler: Ebu Hureyre anlatr: Bir kadn geldi ve: "Ya Raslallah! Gerek u ki, kocam ocuumu alp gtrmek istiyor. O bana Ebu Inebe kuyusundan su getirmeye balad ve bana yaran dokundu." dedi. Hz. Peygamber (s.a.) onlara: "ocuk zerine kur'a ekin!" buyurdu. Kocas: "Benim ocuum zerinde bana kar kim hak iddia edebilir ki?" dedi. Hz. Peygamber (s.a.) ocua: "Bu baban, bu da annen! Hangisini istersen onun elini tut." buyurdu. ocuk da annesinin28elini tuttu. Kadn ocuunu ald gitti. Tirmiz: Hadis, hasen-sahihtir, demitir. Nes'nin Snen'inde, Abdulhamid b. Seleme el-Ensr babas dedesi senediyle rivayet edilmitir. Rvi dede mslman olmu, kans ise slm' kabul etmemiti. Koca, bali olmam kk bir ojlunu getirdi. Hz. Peygamber (s.a.) babay bir tarafa, anneyi de dier tarafa oturttu. Sonra ocuu muhayyer brakt ve: "Allah'm, onu doruya hidyet et!" buyurdu.29ocuk babasna gitmiti. Ebu Davud'un rivayetinde ise yledir: Dedem Rfi' b. Sinan anlatt: Kendisi mslman olmu, kans ise slm'a girmekten kanmt. Kadn, Hz. Peygamber'e (s.a.) geldi ve: "Benim kzm. O henz yeni stten kesilmi ya da yle bir ey." dedi. Rfi' de: "Benim kzm." dedi. Hz. Peygamber (s.a.) Rfi'e: "Sen bir keye otur!" kadna da: "Sen de baka bir keye otur!" buyurdu. Sonra da ocuu aralarna oturttu. Daha sonra onlara:" ocuu (kendinize) arn!" buyurdu. ocuk annesine meylediyordu ki, Hz. Peygamber (s.a.): "Allah'm, onu doruya

24 bn Kayyim el-Cevziyye, Zadul-Mead, klim Yaynlar: 6/29-32.

25 Buhri, 53/6. Mslim'de yoktur. Tirmz, 1905 ; Ebu Davud, 2278; Ahmed, 720, 931 ; Beyhak, 8/6. Hz. Ali'den. mam Ahmed (2040), bn

Abbas'tan da pu mnada rivayette bulunmutur. 26

Buhri, 53/6. Mslim'de yoktur. Tirmz, 1905 ; Ebu Davud, 2278; Ahmed, 720, 931 ; Beyhak, 8/6. Hz. Ali'den. mam Ahmed (2040), bn Abbas'tan da pu mnada rivayette bulunmutur. 27

Tirmiz, 1357 ; Ebu Davud, 2277 ; bn Mce, 2351 ; Nesi, 6/175, 176 ; f, 2/422 ; Ahmed, 7346 ; Abdrrezzak, 12611 ; Beyhak, 8/3 . bn Hibbn (1200), Hkim ve bnu'l-Kattn, sahih kabul etmilerdir. 28

Tahrici bir nceki hadiste geti. Tirmiz'nin sz nceki hadisin rivyetiyle ilgilidir. nk onun tahric ettii hadis bir ncekidir. Bu ise Ebu Davud ve Nes'nin lfzdr. 29

Nes, 6/185. Abdulhamid, babas ve dedesi bilinmemektedirler.

hidyet30buyur!" dedi. ocuk da babasna meyletti. ocuu babas ald. 2 Bu Hadislerin Deerlendirilmesi: Birinci hadis, ulemann bu konuda Amr b. uayb'a ihtiya duyduklar ve burada onu delil olarak kullanmak zorunda kaldklan bir hadistir. Hadis hep Amr b. uayb etrafnda dnmektedir ve evlilikle hidne hakknn deceine dair Hz. Peygamberden (s.a.) gelen bundan baka bir hadis bulunmamaktadr. Drt imam ve dierleri bu gr benimsemilerdir. Hadiste Amr, dedenin Abdullah b. Amr olduunu tasrih etmitir. Bylece, "Dededen maksat belki uayb'm babas Muhammed'dir, dolaysyla hadis mrsel olur." diyenlerin szleri yanl olur. uayb'n, dedesi Abdullah b.Amr'dan hadis iittii de sahihtir. Bu itibarla, "Hadis munkat'dr." diyenlerin sz de boa kar. Buhari, Sahih'i dnda onun hadislerini delil olarak kullanm ve hadisinin sahih olduunu beyan etmi ve: "Abdullah b. Zbeyr el-Humeyd, Ahmed, shak ve Ali b. Abdullah onunla ihticcda bulunuyorlard. Onlardan sonra kim var?!" demitir. shak b. Rhyeh de: "Bizce o, Eyyb Nfi' bn mer silsilesi gibidir." demitir. Hkim, Ulmu'l-Hads'de, onun hadisinin shhati zerinde ittifak bulunduunu sylemitir. Kadnn: "Karnm ona yuva... olmutu." eklindeki sz, kadnn yaklamn ortaya koymaktadr. Ona gre ocuun oluumunda nasl ki bu husus yalnzca kendisine hastr ve babann herhangi bir itiraki yoktur, yleyse ocuk da kendisine has olmaldr. Kadn, babann katlmad ve sadece kendisine has olan bu aidiyette, fetva talebinde bulunduu ve koca ile mahkemelik olduklan konunun da kendisine ait olduuna dellet bulunduuna iaret etmi oluyordu. Bu hadiste, mna ve illetlerin itibara alndna, bunlarn hkmlere etki ettiine ve hkmlerin bunlara balandna bir delil bulunmaktadr. Bunun byle olduu saduyu sahibi herkes iin, hatta kadnlar iin bile ak ve ortadadr. Kadnn ortaya koyduu ve hkmn balanmas iin sebep kld vasf Hz. Peygamber (s.a.) kabulle karlam ve zerine neticesini bina etmitir. Eer kadnn ileri srd vasf btl olsayd, Hz. Peygamber (s.a.) onu ilga ederdi. Aksine hemen akabinde, hkm onun zerine bina eylemesi, onun hkmndeki tesirini ve onun sebebi olduunu gsteren bir delildir. Hadisle, gib zerine hkm verilebileceine istidlalde bulunulmutur. nk hadiste babann hazr bulunduundan ya da savunmada bulunduundan sz edilmemitir. Dorusu hadiste buna bir dellet yoktur. nk bu bir ferd olaydr. Eer baba hazr idiyse, durum aktr. Yok gib idiyse, kadn sadece fetva talebinde bulunmak iin gelmitir ve Hz. Peygamber (s.a.) de sorusunun gerekli cevabm vermitir. Aksi takdirde (bu bir kaza tasarrufu olsayd) sadece kadnn: "Kocam beni boad..." szne itimatla koca aleyhine ocuun kendisine hkmedilmesine gidilmezdi. Hadise gre, elerin ayrlmas ve aralarnda da bir ocuun bulunmas durumunda, hidne hakknda anne, babadan nce gelmektedir. Ancak annede, babaya tercihini mni bir durum, ya da ocukta muhayyerliini gerektirecek bir vasf olmamaldr. Bu konuda bir tartma olduu bilinmemektedir. Hz. Peygamber'in (s.a.) halifesi Ebu Bekir hidne konusunda Hz. mer aleyhine hkmetmi ve hibir kimse buna tepki gstermemitir. Hz. mer halife olduunda, o da aynsyla hkmetmitir. Mlik, Muvatta'da Yahya b. Sad'den nakleder, o Kasm b. Muhhammed'i yle derken iitmitir: "Hz. mer'in nikahnda Ensr'dan bir kadn vard. Olu sm' dourmutu. Sonra Hz. mer ondan ayrld. mer, Kba'ya geldi. Olu sm' mescidin avlusunda oynar buldu. Kolundan tuttu ve bineinin zerine nne koydu. ocuun ninesi ona yetiti ve Hz. mer'le ekiti. Sonunda Hz. Ebu Bekir'e geldiler. Hz. mer: "Olum!" dedi. Kadn:"Olum!" dedi. Bunun zerine Hz. Ebu Bekir, mer'e: "ocukla kadn arasndan ekil!" dedi. Hz. mer bir daha31stelemedi. bn Abdilber yle der: "Bu hem munkat* hem de muttasl tarkleri bulunan mehur bir haberdir. lim adamlar bu haberi kabulle karlamlardr. Hz. mer'in szkonusu sm'n annesi olan zevcesi, Cemile bt. Asm b. Sabit b. Eb'l-Aklah el-Ensr'dir." Yine o yle diyor: "Bu haberde Hz. mer'in grnn farkl olduuna da delil vardr. Ancak o meseleyi, hkm ve ici yetkisini elinde bulunduran Hz. Ebu Bekir'e intikl ettirmitir. Daha sonra kendi halifelik dneminde ise, Hz. Ebu Bekir'in gr dorultu sunda fetva verip hkmde bulunmu, ocuk henz kk, gayr- mmeyyiz bulunduu srece Hz. Ebu Bekir'in grne muhalefet etmemitir. Bu konuda Hz. Ebu Bekir'le Hz. mer'e ashbtan muhalif birinin bulunduu da bilinmemektedir." Abdrrezzak, bn Creyc'den nakleder. Ona da At el-Horasn haber vermitir. O da bn Abbas'tan nakleder: Hz. mer, kars olan olu sm'n annesini boamt. Onunla Muhassir'de karlat, ocuunu tayordu. ocuk stten kesilmi ve yryordu. Hz. mer ocuu kadndan ekip almak iin elinden tuttu ve ekti. Kadn '.kar koydu, yle ki ocuu incitti ve ocuk alad. Hz. mer: "Oluma ben senden daha ok hak sahibiyim." dedi. Sonunda Hz. Ebu Bekir'in huzurunda dava oldular. Hz. Ebu Bekir, ocuun kadna ait olduuna hkmetti ve: "Onun kokusu, yata, kuca ocuk iin senden daha hayrldr. Sonunda byr, kendi kararn kendisi verir." dedi. Muhassir, Kba ve Medine arasnda bir pazar yeridir32 Yine Abdrrezzak, es-Sevr sim krime kanalyla yle rivayet eder: Hz. mer'in kars, Hz. Ebu Bekir'in huzurunda Hz. mer'le dava oldu. mer onu boamt. Hz. Ebu Bekir: "Anne daha efkatli, daha nazik,

30 Ebu Davud, 2244. Senedi hasendir.

31 Muvatto, 2/767,768 ; Beyhak, 8/5. Rvtleri sikadr. Ancak Kasm b. Muhammed, Hz. mer'e yetimemitir.

32 Musannef, 12601. '

daha merhametli, daha hisli ve duyguludur. Evlenmedii srece ocuu zerinde ncelik hakk vardr," dedi.33 Yine o Ma'mer'den nakletmitir. Ma'mer, Zhryi yle derken iitmitir: "Gerek u ki, Hz. Ebu Bekir ocuk hakkndaki davada Hz. mer aleyhine, ocuun annesi lehine hkmetmi ve: 'Evlenmedii srece annesi ocuuna daha ok hak sahibidir.' demitir."34 Soru: Rivayet farkllk gstermektedir. Acaba Hz. mer'le, nce annesi daha sonra da ninesi olmak zere tartma ayn ayn iki defa m olmutur? Yoksa olay ikisinden birisi ile Hz. mer arasnda bir kez mi vuku bulmutur? Cevap: Fazla farketmez. nk eer lehine hkmedilen anne ise, zaten mesele yoktur. Eer nine ise, Hz. Ebu Bekir'in onun lehine hkmde bulunmas anne lehine ncelikle hkmedeceini gsterir. 35

3- ocuk zerinde Velayet:

ocuk zerinde velayet iki trldr: . 1) Babann anneye ve anne tarafna tercih edildii velayet tr. Bunlar mal ve nikh velayetidir. 2) Annenin baba zerine tercih edildii velayet tr. Bunlar da hidne ve emzirme velayetidir. Ebeveynden her birisi, kendilerine verilen bu haklarda, ocuun maslahat gznnde tutularak dierine tercih edilmi, ebeveynden hangisi o konuyu daha iyi stlenebilecekse velayet ona tevdi edilmi ve bylece ocuun ihtiyac en iyi ekilde karlanmtr. Kadnlar, ocuklarn terbiyesi konusunda daha bilgili, daha becerikli, daha sabrl ve merhametli, vakitleri de daha msait olduu iin hidne hususunda anne, babaya tercih edilmitir. ocuun evlilii konusunda da, erkekler onun karlarn gzetmede, ihtiyatl davranmada daha ileri grl ve muktedir olduklarndan, bu konuda da baba, anneye tecih edilmitir. Dolaysyla hidne konusunda annenin babaya, evlilik ve ml konularla ilgili velayette de babann anneye tercihi, eriatn stn meziyetlerindendir ve ocua kar gsterdii ihtiyat tedbiri ve onu kollamasnn tabi bir neticesidir. Bu giriten sonra soruyoruz: Hidne konusunda anne, baba zerine ocua babadan daha yakn oluu, yani annelii sebebiyle mi tercih edilmitir? Yoksa kadnlarn terbiye iinden daha iyi anlamalan, ocua erkekten daha iyi bakabilmeleri, yani kadnl sebebiyle mi tercih edilmitir? Bu konuda limlerimizin iki gr bulunmaktadr: Her ikisi de Hanbe mezhebinde mevcuttur. Bunlarn neticesi asabe kadnlarnn, annenin akrabalarna tercih edilip edilmeyecei konusunda ortaya kar. Mesel annenin annesiyle babann annesi; baba bir kzkarde ile anne bir kzkarde; teyze ile hala; annenin teyzesi ile babann teyzesi; anne tarafndan olan hala ve teyzelerle baba tarafndan olar. hala ve teyzeler bir araya gelseler hangisi tercih edilir? Konuyla ilgili olarak mam Ahmed'den iki rivayet vardr: Birincisi: Annenin akrabalar babann akrabalarna tercih edilir, eklindedir. kincisi ise ki delil bakmndan daha gldr ve eyhlislm bn Teymiye'nin tercihidir, babann akrabalarnn tercih edilmesi dorultusundadr. el-Hrak'nin Muhtasarnda zikrettii gr de budur ve yle demitir: "Baba bir kzkarde, anne bir kzkardeten ve teyzeden daha nce gelir. Babann teyzesi annenin teyzesinden daha nce gelir. Buna gre babann annesi, annenin annesine tercih edilir. Nitekim mam Ahmed iki rivayetten birisinde byle demitir." Yine bu rivayete gre, babann erkek akrabalar da annenin erkek akrabalarndan nce gelir. Baba bir karde, anne bir kardeten, amca daydan nce gelir. Bu tabi, "Annenin erkek akrabalarnn da hidne konusunda haklan vardr." grne gredir. Kald ki, bu noktada mam Ahmed ve mam afi'nin mezheplerinde ikier vecih bulunmaktadr: 1) Hidne hakk ancak asabeden ve mahrem olan erkeklerle, vris olan ya da asabe veya bir vrisle ona bal olan kadnlar iin szkonusudur. 2) Onlarn da hidne haklar vardr. Getirilen detaylar (tefin bu vecih zerinedir. Ayn zamanda bu Ebu Hanife'nin grdr. Bu, hidne konusunda baba tarafnn anne tarafndan stn olduuna, annenin sadece kadn oluundan dolay tercih edilip, annelik cihetinin ncelikli oluundan olmadn gsterir. Zira eer anne taraf ar basacak olsayd, o zaman anne tarafndan olan hem erkekler hem de kadnlar baba tarafndan olan erkek ve kadnlara tercih edilecekti. Erkekleri ittifakla tercih edilmediine gre, kadnlar da yle olacaktr. Aralarnda ayrm gerektirecek bir fark yoktur. Yine erl esaslar ve kaideler miras, nikh velayeti, lm velayeti vb. konularda babann akrabalanmn tercih edileceini gstermektedir ve hibir hkmde annenin akrabalarnn babann akrabalarna tercih edildii grlmemitir. Dolaysyla hidne konusunda onlar tercih edenler, delilin gerei haricine km olur. Dorusu udur: Anne sadece, kadnlarn ocuklara kar daha efkatli, terbiye konusunda daha tecrbeli ve sabrl olduklan iin tercih edilmitir. Buna gre, babaanne anneanneden, baba bir kzkarde anne bir kzkardeten, hala teyzeden daha nce gelir. Nitekim mam Ahmed iki rivayetten birisinde bunu aklamtr. Yine buna gre babaanne, babann babas zerine, annenin babaya tercihi gibi tercih edilecektir.

33 Musannef, 12600.

34 Musannef, 12598. .

35 bn Kayyim el-Cevziyye, Zadul-Mead, klim Yaynlar: 6/33-37.

Bu anlaldysa diyebiliriz ki, bu furu arasnda eliki bulunmayan dzenli ve istisnas olmayan bir esasdr. Akrabalk ciheti ayn olur ve derece de bir olursa, kadn erkek zerine tercih olunur. Buna gre, kzkarde erkek kardeten, hala amcadan, teyze daydan, nine dededen nce gelecektir. Bu esasn k yeri de annenin babaya tercih edilmesidir. Eer akrabalk ciheti farkl olursa, o takdirde babann akrabal, annenin akrabalna tercih edilecek ve baba bir kzkarde, anne bir kzkardeten, hala teyzeden, babann halas teyzesinden... nce gelecektir. te salkl yaklam ve doru kyas budur. slm kadlarnn efendisi reyh de ayn ekilde hkmetmitir. Nitekim Vek, Musanne/inde Hasan b. Ukbe'den, o da Sad b. el-Hris'ten nakletmitir ki: "Amca ile day, bir ocuk iin reyh'in huzurunda muhakeme oldular. reyh ocuun amcaya ait olduuna hkmetti. Days: Ben ona kendi malmdan harcayacam.' deyince, reyh ocuu bu kes: ona verdi. 36

4- limlerin Bu Konudaki htilflar:

Bu konuda baka trl bir gre sahip olanlar, elikiden kendilerini kurtaramazlar. Misli: mam ve bir rivayette Ahmed'in anneanneyi babaanneye tercih etmeleridir. Sonra mam afi zahir mezhebinde, mam Ahmed de kendisinden nakledilen beyannda: "Baba bir kzkarde anne bir kzkardee tercih edilir." demilerdir ve bylece kyas terketmilerdir. Ebu Hanife, el-Mzen ve bn Sreye ise kyas bozmayarak: "Anne bir ktzkarde baba bir kzkardee tercih edilir. nk o anne ile, baba bir kzkarde ise baba ile yaklamaktadr. Anne babaya tercih edilince, onun kanalyla yakn olanlar da, baba vastasyla yakn olanlara tercih edilir." demilerdir. Ancak bunlarn .tenakuzu ncekilerinkinden daha da byktr. yle ki: Birinci gr sahipleri, babann yaknln annenin yaknlna tercih etme konusundaki usul ve kyas dorultusunda yrmler ve anneanne ile babaanne konusunda onlara muhalefet etmilerdir. Bunlar ise iki yerde kyas terketmiler ve eriatn arka plna att yaknl ne geirmiler; ne geirdii yaknl da arka plna atmlardr. Her yerde tercih de etmemiler, ayn olmalarna ramen bir yerde ne almlar, baka bir yerde arka plna atmlardr. Mesel, mam afi'nin, mezheb-i cedidinde, baba bir kzkardei anne bir kzkardee tercih ederken, teyzeyi halaya tercih etmesi byledir: Anneannenin babaanneye tercihi konusundaki kyas muttarid (dzenli) klm ve bunun neticesinde anne bir kzkardele teyzenin, baba bir kzkardele halaya tercihi gerekmitir. Ayn ekilde mam Ahmed'in tbilerinden, teyzeyi halaya tercih edenler de, baba bir kzkardei anne bir kzkardee tercih etmiler ve elikiye dmlerdir. Nitekim Kad (smail) ile arkadalar ve bn Kudme'nin szleri byledir. Burada yle denilebilir: Teyze anne kanalyla, hala da baba kanalyla yakn olmaktadr. Annenin babaya tercih edilmesi gibi, onun kanalyla yakn olanlar da tercih edilirler. Hz. Peyganber'in (s.a.) de beyan buyurduu gibi; Teyzenin anne yerinde olmas" konuya daha da aklak getirir. Hala ise baba yerinde olur. Cevap: Daha nce, annenin babaya tercih sebebinin anneliin daha gl olduunu ve anne tarafndan ncelikli oluu olmadn, aksine onun kadn oluu olduunu izah etmitik. Buna gre bir hala ile bir teyzenin mevcudiyeti durumunda bakyoruz: Hidne konusunda annenin tercihini gerektiren mna (kadnl) her ikisinde de vardr. Ayrca hala iki akrabalktan daha gls olan baba tarafndan yakn olmaktadr. Hz. Peygamber'in (s.a.), Hz. Hamza'nn kzn teyzesine verip: "Teyze annedir." buyurmas, ona kar ayn derecede baba tarafndan baka bir talibin bulunmamas sebebiyledir. tiraz srdrlerek yle denilebilir: "ocuun halas vard ve o, Hamza'nn kz kardei Safiyye bt. Abdulmuttalip'ti, o srada Medine'de mevcuttu. Hicret etmi, Hendek savama katlm, iinde bulunduu kale etrafnda dolaan bir yahudiyi ldrmt. Hz. mer'in halifelii zamanna kadar da yaamt. Buna ramen Hz. Peygamber (s.a.) teyzeyi ona tercih etmitir. Bu durum, anne tarafnn, baba tarafna tercihine dellet eder." Cevap: Bu ancak Hz. Safiyye'nin talepte bulunmas ve ocuun kendisine verilmesini istemesi ve buna ramen Hz. Peygamber'in (s.a.) onun lehine hkmetmeyip teyzeyi ona tercih etmesi durumunda, sizin sylediinize bir delil olabilir. ocua bakmaktan ciz oluundan dolay onun kendisine verilmedii de dnebilir. nk Hz. Safiyye H. 20 senesinde yetmi yanda vefat etmitir. Bu durumda Hz. Peygamber'in (s.a) hkm srasnda elli ksur yalarnda olur. Dolaysyla ocua bakmaktan ciz olduu iin onu terketmi, alabilecei halde istememi olmas muhtemeldir. Hidne kadnn hakkdr, terkettii zaman dierlerine intikl eder. Ksaca, hadis teyzenin halaya tercihine, ancak ve ancak Hz. Safiyye'nin yeenini talep ettii, onun bakmn stlenmeyi istedii, buna ramen Hz. Peygamber'in (s.a) teyzeyi ona tercih ettii sabit olursa dellet eder. Byle bir durum da yoktur. Bu elikilerden birisi de udur: mam Mlik, anneanneyi babaannneye tercih edince, bundan sonra da teyzeyi babaya ve babaanneye tercih etmitir. Onun tabileri de teyzenin teyzesinin bunlara (baba ve babaanne) tercihi konusunda ihtilf etmilerdir. ki vecihten birisine gre: Teyzenin teyzesi bizzat ocuun babas ve babaannesine tercih edilir. Bu son derece uzaktr. Ne kadar uzak da olsa annenin akrabalar bizzat baba ve onun yaknlar zerine nasl tercih edilebilir? Kald ki baba ve onun akrabalar ocuklara kar, annenin akrabalarndan daha efkatlidirler ve onun karlarn daha iyi gzetirler. nk ocuun onlarla hibir ilgisi yoktur, kendilerine de nisbet edilmez ve ondan tamamen yabancdrlar. ocuun nesebi ve velayeti baba tarafndan olan akrabalarna

36 bn Kayyim el-Cevziyye, Zadul-Mead, klim Yaynlar: 6/37-39.

aittir. Onlar daha ok hak sahibidirler. Zira ocuun kilesidirler ve cumhur ulemaya gre nafakasndan da sorumludurlar. Aralarndaki akrabalk ne kadar uzak da olsa, asabe yoluyla aralarnda miras cardir. Annenin akrabal isse byle deildir. Bunlar onun akrabalnda szkonusu deildir. Aralarndaki miras durumu ise, ancak anneleriyle furundan ilk derece yani oullar arasnda szkonusudur. Bu durumda bu akrabalk nasl olur da, bizzat baba ve onun tarafndan oan yaknlarna tercih edilebilir? zellikle de teyzenin teyzesinin bizzat babaya ve babaanneye tercih edileceini sylemek nasl mmkn olabilir? Bu sz er' esaslar ve kaidelerle asla badamaz. Bunun bir benzeri de, iki rivayetten .birisinde mam Ahmed'den gelen; "anne bir kzkarde ile teyzenin de babaya tercih edilecei" eklindeki grtr. Bu da son derece uzak ve kyasa muhaliftir. Bu grn delili udur: "Her ikisi de, babaya tercih edilen anne vastasyla yakndrlar, dolaysyla babaya tercih olunurlar." Bu doru deildir. nk anne, baba ile ayn derecede olunca, hidne konusunda daha becerikli, daha sabrl ve daha muktedir olmas sebebiyle bir imtiyaz kazanm ve babadan nce bu hak kendisine verilmitir. Baba ile birlikte anne bir kzkarde ve teyze:ain durumu yle deildir. nk aralarnda yaknlk bakmndan eitlik yoktur. Bir ocua babasndan daha yakn hi kimse yoktur. Bu durumda, baba zerine karsnn kz ya da kzkardei nasl tercih edilebilir? Allah (c.c). bunlara ocua kar babasnn efkatinden daha m ok efkat vermitir? Sonra mam Ahmed'in tabileri, imamn sznn yorumu hususunda vecih olarak ihtilaf etmilerdir: 1 mam onu, "kadnl" sebebiyle baba zerine tercih etmitir. Buna gre hidne konusunda kadnlar btn erkeklere tercih edilirler. Yukar doru teyzenin teyzesi, teyzenin teyzesinin teyzesi, kzkardein kz babaya tercih edilir. 2 Teyze ve anne bir kzkarde baba tarafndan yakn deillerdir. Bunlar hidne hakkna sahip kimselerdir. u halde hidne hakkna sahip kadnlar, btn erkeklere tercih edilirler. Ancak baba vastasyla yakn olan kadnlar bundan haritirler. Onlar babaya tercih olunmazlar. nk bu kadnlar babann furu olmaktadrlar. Bu vecihe gre babaanne, kzkarde ve hala, babaya tercih olunamamakta, anneanne, teyze ve anne bir kzkarde ise tercih olunmaktadr. Bu da son derece zayftr. Zira anne tarafndan olan uzak akrabalarn babaya ve babaanneye tercihini gerektirmektedir. Bilindii zere baba, baba bir kzkardee tercih edildiine gre, anne bir kzkardee ncelikli olarak tercih edilmesi gerekir. nk baba bir kzkarde, anne bir kzkardeten nce gelmektedir. Dolaysyla bizzat babaya nasl tercih edilebilir? Bu ak bir tenakuzdur. 3 Anne tarafndan olan kadnlar babaya, annelerine ve baba tarafndan olan dierlerine tercih edilirler. Bu grteker diyorlar ki: Bir adamla ayn derecede olan her kadn, o adama tercih olunur. Kadn tarafndan yakn olan, erkek tarafndan yakn olana tercih edilir. Ayn derecede olan anne, babaya tercih olunduu iin, anne bir kzkarde baba bir kzkardee, teyze de halaya tercih edilmitir. Bu gr, Ebul-Berekt bn Teymiye'nin Muharrar'nda kaleme ald ve mam Ahmed'in beyann bu ihtimale indirgedii malmatn bir arzdr. Bu rivayet mamn, "baba bir kzkardein anne bir kzkardee ve teyzeye; babann teyzesinin annenin teyzesine tercih edileceine" dair olan beyanlarna ters dmektedir. el-Hrak, Muhtasar'ma bundan bakasn da almamtr. Sahih olan da budur. O (ihtimalleri) bn Akil, anneanne ile babaanne hakkndaki iki rivayetten tahrc etmitir. Ancak imamn beyan, el-Hrak'nin zikrettiidir. el-Muharrar yazarnn naklettii rivayet ise zayftr ve tercihe ayan deildir. Bu yzden de onun furu ve neticeleri daha da zayftr. Oysa ki mam Ahmed'in mezhebindeki dier beyanlar byle deildir. mam Ahmed'in baz tabileri bu konuyla ilgili bir kaide koymular ve: "Her bir asabe kendisinden daha uzak olan kadnlara tercih edilir, kendisinden daha yakn olan kadnlardan da sonra gelir. Ayr derecede olmalar durumunda da iki vecih vardr.1* demilerdir. Bu kaideye gre baba, babaanneye, anneanneye ve beraberinde olan kimselere tercih edilir. Erkek karde, kzna ve halaya tercih edilir. Amca, babann halasna tercih edilir. Babaanne babann dedesine tercih edilir. Babann babasna tercihinde iki vecih vardr. Baba bir kzkardein, baba bir erkek kardee tercihinde iki vecih vardr. Halann amcaya tercihinde iki vecih vardr. Dorusu: Ayn derecede olmalar durumunda kadnn tercih edilmesidir. Nitekim ayn derecede olan anne ve babadan, anne tercih edilmektedir. Ayn derecede bulunan erkein, kadna tercihinin bir anlam yoktur. Eitlik yannda, kadnda ocuun baklp yetitirilmesi, terbiye edilmesi konusunda tercihini gerektirecek gl sebepler vardr. Erkek kardele kzkardein kzlar hakknda ihtilaf edilmitir. Acaba bunlar, teyze ve halalara tercih edilebilir mi? Yoksa aksi mi olur? ki vecih vardr: Yaklamlar yle: Teyze ve hala, anne ve babaya karde olmalar vastasyla yakn olurlar. Kz ve erkek kardelerin kzlar ise babaya, onun ocuu olmalar yoluyla yakn olurlar. Karde kzlarn tercih edenler, oul olmann karde olmadan stn olduunu gznnde tutmutur. Ama bu yaklam gzel deildir. Aksine doru olan, iki sebepten dolay hala ve teyzenin karde kzlarna tercih edilmeleridir: Birincisi: Bunlar ocua, kardeinin kzlarndan daha yakndr. nk hala babasnn kzkardeidir. Kardein kz ise babasnn olunun kzdr. Ayn ekilde teyze de annesinin kzkardei iken, anne ya da baba bir kzkarde, anne ya da babasnn kznn kzdr. Dolaysyla hala ve teyzenin ocua bu bakmdan daha yakn olduklarnda bir kuku yoktur.

kincisi: Eer bu grte olanlar, prensiplerine istisna getirmezlerse, o takdirde kzkardein kznn kzn ne kadar aaya inerse insin anne yerinde olan teyzeye tercihi gibi asla nne duramayaca bir neticeye ulaacaklardr ki, bu son derece yanltr. Eer bu sadece kzkardein kzna tahsis edilecek olsa, o zaman da elil olacaktr. mam Ahmed'in tabileri, dede ile baba bir kzkardeten hangisinin daha ncelikli olduu konusunda da ihtilf etmilerdir. Mezhep "dedenin baba bir kzkardeten daha nce gelecei" eklindedir. Kad (smail) el-Mcerred'de, "baba bir kzkardein daha ncelikli olduuna dair bir vecih" bulunduunu nakletmitir. Bu daha nce geen mam Ahmed'in beyam zerine tbilerince yaplan tevilden (ihtimal) birisine gre vriddir. nce geen esasn doruluunu aklayan hususlardan birisi de onlarn yle demeleridir: "Anneler ve onlarn cihetinden olanlar bulunmad zaman hidne asabeye intikl eder ve srayla mirasta olduu gibi en yakn olanlar dierlerine tercih olunurlar." Bu kyasa uygundur. Onlara yle denilebilir: Peki buna karabet (yaknlk) konusunda da uyup, asabede yaptnz gibi, gl ve ar basan yaknl zayf ve merch olan yaknlk zerine tercih etseydiniz ya! Yine, size gre kzkardeler hakknda sahih olan onlardan, nce anne baba bir olanlar, sonra baba bir olanlar, daha sonra da anne bir olanlar tercih olunurlar. Bu dorudur, usle ve kyasa da uygundur. Ancak buna annenin yaknlnn babann yaknl zerine eklenecei eklindeki szleri ilve edilince tenakuz domakta ve o elikili problem arzeden fer meseleler ortaya kmaktadr. Yine; baba ve dedenin annelerinin, teyze ve anne bir kzkarde zerine tercih edileceini sylemilerdir ki, doru ve seri esaslara uygun olan da budur. Ancak bu, annenin annelerini babann anneleri zerine tercih etmeleriyle elikilidir. Yine teyze ile anne bir kzkardein baba zerine tercihiyle de eliki arzeder. Nitekim mam Ahmed'den gelen bir rivayet ile mam afi'nin kadm kavli yledir. phesiz bu gr esasa (asl) daha uygundur. Ancak usl kaidelerine kyasla son derece uzaktr. Yine bu grlerine istisna getirmeleri durumunda anne bir kzkardelerin, baba bir kzkardelere tercihi gerekecektir. Nitekim Ebu Hanife, el-Mzen ve bn Sreye bunu benimsemilerdir. Yine istisna getirmeme neticesinde teyzenin kznn baba bir kzkardee tercihi gerekecektir d, Zfer de bunu almtr. Bu ayn zamanda Ebu Hanife'den de rivayet edilmitir. Ancak Ebu Yusuf bunu iyi bulmam ve ounluk ulema gibi, baba bir kzkardei tercih etmi, Ebu Hanife'nin grnn de byle olduunu sylemitir. Yine esaslarnn temilinden teyze ile anne bir kzkardein babaanneye tercihi gerekecektir. Bu son derece uzak ve zayftr. Zfer bunu benimser. Ebu Hanife'nin talebelerini sakndrd ve: "Zfer'in kyaslarn almaynz. Eer onun kyaslarn alrsanz helli haram, haram da hell klm olursunuz." dedii kyaslardan birisi de budur. mam Ahmed'in tbilerinden bazlar hidne bahsini bir kaide iine yerletirmeye almlar ve bununla elikiden kurtulabileceklerini sanmlar ve yle demilerdir: Hidne konusunda itibar nce annelie, sonra babala, daha sonra da mirasadr. Bu yzdendir ki baba bir kzkarde, anne bir kzkarde ile teyzeye tercih olunur. nk varis olma bakmndan onlardan daha kuvvetlidir, drdnc olarak da "idl" yani yakn olma, intisab etmedir. Bu yzden de teyze halaya tercih olunur. nk teyze anne araclyla, hala ise baba araclyla yakn olmaktadr. el-Mustev'ib yazarnn tuttuu bu yola gre, hidne iin sebep olmak zere sras ile u drt ey zikredilmitir: Annelik, babalk., miras ve idl. Bu yol da elikileri ve er' kaidelerden uzaklamay artrmaktan baka bir ie yaramamtr ve yollarn en ktlerinden birisidir. Bu yolun fesad, sakat neticeleri gerektirmesi ile anlalmaktadr. nk eer anneliin babala tercihinden, anne cihetinden olanlarn babaya ve baba cihetinden olanlara tercihi kast ediliyorsa, o takdirde daha nce zikri geen ve yanll ifade edilen, anne bir kzkardele, teyzenin kznn baba ve babaanne zerine; teyzenin hala zerine; annenin teyzesinin baba ve babaanne zerine; anne bir kzkarde kzlarnn babaanne zerine tercihleri gerekecektir. Eer; annenin bizzat kendisi baba zerine tercih edilir demeyi kastetmise bu dorudur. Ancak bu tercihe esas olan husus nedir? Anne ve anne cihetinden olanlarn babaya ve baba. cihetinden olanlara ncelikli olular mdr? Yoksa erkekle ayn derecede olmas durumunda, anne ve anne cihetinden olanlarn kadnl mdr ve erkekle ayn dere