zbatimi i planit kombetar për perafrimin e legjislacionit ...ibeca.al/pages/docs/inpail/mati rbmp...

Plani Pilot i Menaxhimit te Basenit te Lumit Mat - 1 -

Komisioni i Komunitetit Europian, për

dhe ne emer te Qeverise Shqiptare,

Ref.: EuropeAid/124909/C/SER/AL

Zbatimi i Planit Kombetar për Perafrimin e Legjislacionit Mjedisor ne Shqiperi

Plani i Manaxhimit te Basenit te Lumit Mat

15 Shtator 2010

Ky raport u pergatit nga udheheqesi i grupit te punes për Grontmij ׀ Carl Bro me inisiativen dhe financimin e Bashkimit Europian CARDS 2006.Gjetjet, konkluzionet dhe interpretimet te shprehura ne kete document jane vetem te Grontmij ׀ Carl Bro dhe ne asnje menyre nuk mund te mirren për te pasqyruar opinionet dhe politikat e Komisionit Europian.


Komisioni i Komunitetit Europian, për dhe ne emer te Qeverise Shqiptare

Ref.: EuropeAid/124909/C/SER/AL

Zbatimi i Planit Kombetar për Perafrimin e Legjislacionit Mjedisor ne Shqiperi

Komponenti D: Plani Pilot i Manaxhimit te Basenit te Lumit Mat

Falenderim: Drejtuesi i grupit deshiron te shprehe mirenjohjen e tij te gjithë personave dhe eksperteve nga te gjitha Institucionet dhe aktoret e perfshire ne grumbullimin e te dhenave dhe informacioneve si dhe te gjithë personave dhe organizmave qe mbeshteten zhvillimin e ketij Raporti. Falenderime te vecanta kalojne për Ministrine e Mjedisit Pyjeve dhe Administrimit te Ujerave si dhe stafit te saj te eksperteve.


TABELA E PERMBAJTJES Faqe

PERMBLEDHJE 7

HYRJE 13

1 DIREKTIVA KUADER E UJIT (2000/60/BE) 14

2 PERSHKIMI I BASENIT TE LUMIT MAT 15

2.1 Rrethi Basenit te Lumit Mat 15

2.2 Struktura organizative per menaxhimin e rrethit te basenit lumor 18

2.3 Klima 18

3 KATEGORIZIMI I TRUPAVE UJORE SIPËRFAQËSORE DHE NENTOKESOR 20

3.1 Kategorizimi i trupave ujore sipërfaqësore ne BE 20 3.1.1 Hedhja ne harte e trupave ujore sipërfaqësore 21 3.1.2 Llojet e trupave ujore sipërfaqësore 21 3.1.3 Llojet e lumenjve dhe elementet cilësore biologjike 22 3.1.4 Llojet e liqeneve dhe elementet cilësore biologjike 23 3.1.5 Elementet cilësore, gjendja ekologjike dhe vlerat e parametrave limit ne

Lumenj 25 3.1.6 Elementet cilesore, gjendja ekologjike dhe vlerat e parametrave limite ne

liqene 25

3.2 Kategorizimi i trupave ujore sipërfaqësore ne Basenin e Matit 26 3.2.1 Kategorizimi i lumenjve 26 3.2.2 Kategorizimi i liqeneve 29 3.2.4 Karakterizimi i lagunave 30

3.3 Kategorizimi i trupave nentokesore ne BE 30 3.3.1 Kategorizimi sasior 30 3.3.2 Kategorizimi kimik 30

3.4 Kategorizimi i trupave ujore nëntokësorë ne Basenin e Matit 32 3.4.1 Kategorizimi sasior 32 3.4.2 Kategorizimi kimik 33

4 PRESIONI DHE NDIKIMI I AKTIVITETIT NJEREZOR 36

4.1 Ndotja pikesore 36 4.1.1 Ndotja shtepiake 36 4.1.2 Furnizimi me uje dhe kanalizimet 38 4.1.3 Industria dhe hidro-energjia 42 4.1.4 Marrja e zhavorreve 43 4.1.5 Minierat 44 4.1.6 Hedhjet e ngurta 47 4.1.7 Pikat e nxehta 47

4.2 Burimet e shpërndara 49 4.2.1 Perdorimi i tokes 49


4.2.2 Bujqesia, rritja e kafsheve dhe ujitja 52 4.2.3 Peshkimi dhe akuakultura 55

5 PERMBYTJET 56

6 IDENTIFIKIMI DHE SKICIMI I ZONAVE TE MBROJTURA 57

7 VLERESIM I RISKUT NE PLANIN E MANAXHIMIT TE BASENI LUMOR 59

7.1 Gjendja mjedisore dhe masat baze 59

7.2 Gjendja mjedisore dhe masat suplemantare 60

8 GJENDJA E TRUPAVE UJORE DHE ZONAT E MBROJTURA 61

8.1 Gjendja sasiore e ujrave sipërfaqësore 61 8.1.1 Ndryshimet klimatike dhe gjendja sasiore e ujrave sipërfaqësore 62

8.2 Gjenda kimike e ujrave sipërfaqësore 63 8.2.1 Lumenjtë 63 8.2.2 Sektoret e lumit te modifikuar 64 8.2.3 Liqenet 66

8.3 Gjendja sasiore dhe kimike e ujrave te nentokes 66

8.4 Gjendja e zonave te mbrojtura 67

9 VENDOSJA E RRJETEVE TE MONITORIMIT DHE PROGRAMET 69

9.1 Monitorimin vëzhgues 69 9.1.1 Ujrat siperfaqesore 69 9.1.2 Ujrat e nentokes 73

9.2 Monitorimi Operacional 74

9.3 Monitorimi Investigues 74 9.3.1 Lumenjtë, lagunat dhe ujerat bregdetare 74 9.3.2 Liqenet 75 9.3.3 Ujrat e nentokes 75

10 ANALIZA EKONOMIKE E PERDORIMIT TE UJIT 76

10.1 Kerkesa për sherbimet e ujit 76 10.1.1 Perdorimet e resurseve ujore ne basenin e lumit Mat 76 10.1.2 Furnizimi publik me uje për nevoja shtepiake, tregeti, industri dhe

institucione te tjera 77 10.1.3 Rikuperimi i kostos dhe qendrueshmeria financiare e shoqatave te ujit. 83 10.1.4 Parashikimi i kërkesës ne te ardhmen për furnizimin publik me uje 85 10.1.5 Nxjerrje te tjera te ujit (puse, burime, ujra sipërfaqësore ) për shtepiaket

dhe perdorime te ngjashme 86 10.1.6 Uji për industrine 86 10.1.7 Perdorimi i ujit për bujqesine 86 10.1.8 Fuqia elektrike hidrike 87 10.1.9 Peshkimi 87


10.2 Rikuperimi i kostos, përballueshmëria 88

11 PROGRAMI I MASAVE 91

11.1 Masat Kryesore 91

11.2 Permbledhje e masave baze qe lidhen me direktivat 94

11.3 Masat Suplementare 97

11.4 Plani i Përgjithshëm i masave 98

12 MARREVESHJET INSTITUCIONALE EKZISTUESE PER MENAXHIMIN E UJIT 100

13 INFORMIMI PUBLIK DHE KONSULTIMI 101

14 PLANIFIKIME TE METEJSHME DHE REKOMANDIME 102

15 REFERENCA 103

ANEKSI 1: INFORMACION SHTESE MBI KLIMEN 104

ANEKSI 2: UJRAT SIPERFAQESORE – GJENDJA KIMIKE, LUMENJTE 106

ANEKSI 3: UJRAT E NENTOKES, GJENDJA KIMIKE 112

ANEKS 4: PROJEKTET E HEC-EVE 114


Lista e shkurtimeve BE Bashkimi Europian LRU Ligji Shqiptar mbi Rezervat Ujore KKU Keshilli Kombetar i Ujit RRBL Rreth Baseni Lumor MBL Menaxhimi i Basenit Lumor ABL Agjensia e Basenit Lumor KBL Keshilli i Basenit Lumor DKU Direktiva Kuader e Ujit


PERMBLEDHJE

Kjo përmbledhje, si dhe plani pilot i menaxhimit te basenit te lumit Mat, u përgatit për dy qëllime: • Për te përgatitur një plan menaxhimi te basenit lumor, për sa është e mundur, ne përputhje

me kërkesat e përgjithshme te Direktivës Kuadër te Ujit (DKU) • Për te bere rekomandime dhe te shërbejnë si udhëzues për autoritet zbatuese ne mënyrën

si te fillojnë procedurat dhe te gjenerojnë informacionin e nevojshëm për përgatitjen e planeve te ardhshme te menaxhimit te pellgjeve lumore ne Shqipëri.

Kjo përqasje është ndjekur si ne përmbledhjen qe vijon si edhe me vone ne planin pilot te menaxhimit për Basenin e Matit. Direktiva Kuadër e Ujit Qëllimi i DKU është te ndërtoje një kuadër për mbrojtjen e ujërave sipërfaqësore te brendshme, ujërave ndërmjetës, ujërave te bregdetit si dhe ujërave nëntokësorë (Neni 1). Objektivat specifike mund te përpunohen me tej si:

• Mbrojtje e sistemit ujor dhe tokësor dhe nevojat për ujë te këtyre sistemeve • Mbështetje për përdorimin e qëndrueshëm te ujit me ane te mbrojtjes afatgjate te resurseve

ujore • Përmirësimi i mjedisit ujor me ane te masave specifike për zvogëlimin progresiv te

shkarkimeve, emetimin dhe mbetjet e substancave prioritare, dhe me ane te një ndalimi te plote te emetimeve te substancave prioritare te rrezikshme

• Reduktimi i ndotjes dhe përmirësimi i cilësisë se ujërave nëntokësorë • Zbutja e pasojave dhe masat ne lidhje me përmbytjet dhe thatësira

Instrumenti kryesor për te përmbushur objektivat e DKU, për çdo vend anëtar te BE, është përgatitja dhe zbatimi i planit menaxhues te basenit lumor, për çdo basen lumor brenda kufijve kombëtare, siç përshquhet ne Nenin 13 te DKU. Përmbajtja e detajuar e planit te menaxhimit te çdo baseni lumor përshquhet ne Aneksin VII te DKU dhe komponent kryesore te planit kane te bëjnë me:

• Përshkimi i karakteristikave te basenit lumor • Vlerësimi i presionit mbi ujërat sipërfaqësore dhe nëntokësorë dhe ndikimi i tyre mbi

mjedisin dhe resurset natyrore • Projektimi i sistemit te monitorimit te cilësisë se ujit • Përcaktimi i objektivave specifike cilësore për te gjitha llojet e trupave ujore • Analiza ekonomike e përdorimit te ujit, ndotjes se ujit dhe menaxhimit ujor • Zhvillimi i një plani për menaxhimin ujor dhe zbutja e ndikimit te pa-favorshëm mjedisor • Përfshirja e palëve te interesuara, pjesëmarrja e publikut dhe përhapja e informacionit • Krijimi i një strukture administrative për menaxhimin e baseneve lumore.

Megjithatë, plani pilot per Rreth Basenin e Lumit Mat nuk ndjek ne mënyre strikte përmbajtjen e detajuar te planit te menaxhimit te pellgut lumor siç përshkruhet ne Aneksin VII. Një arsye është se përgatitja e planeve te menaxhimit për basenin lumor dhe zbatimi i DKU është një aktivitet kompleks, e cila për vendet anëtare është programuar për një periudhe 15 vjeçare deri ne 2015. Ne te njëjtën kohe DKU pranon se plani do te përgatitet ne disa faza kohore te ndara. Kjo përqasje nuk është zbatuar për përgatitjen e planit te MBL për Basenin e Lumit Mat. Ne plan te gjitha fazat e ndara janë kompresuar në një dhe janë strukturuar me qellim qe te nxisin një diskutim për procedurat e planifikimit dhe për te përhapur informacionin qe kërkohet për përgatitjen e një plani te plote menaxhimi te basenit lumor. Kategorizimi i basenit lumor Një nga hapat e pare ne hartimin e planit te menaxhimit te basenit lumor është përcaktimi dhe përshkimi i basenit lumor, përfshi këtu edhe një analize te karakteristikave te tij, një rishikim te ndikimit te aktivitetit te njeriut mbi gjendjen e ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësorë duke përfshire gjithashtu një analize ekonomike te përdorimit te ujit. (Neni 3, 5, 6 dhe pjesërisht neni 4, 7 dhe 8 te DKU)


Ne planin e menaxhimit te Basenit te Lumit Mat kategorizimi (kategorizimi) i trupave ujore është bere ne kapitullin 3. Një rishikim i ndikimit te aktivitetit te njeriut mbi gjendjen e ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësorë është kryer ne kapitullin 4, ndërsa një vlerësim ekonomik i përdorimit te ujit është përgatitur ne kapitullin 10 se bashku me projeksionin ne te ardhmen te përdorimit te ujit. Ne kapitujt e tjerë përmbytjet dhe zonat e mbrojtura janë përfshire gjithashtu si pjese e karakterizimit te basenit lumor. Gjithë këta kapituj qe trajtojnë karakterizimin e basenit lumor janë ne kontekstin e planit qe konsiderohet si përshkim i përgjithshëm. Megjithatë, për kategorizimin e trupave ujore një numër ndërhyrjesh baze duhen kryer. Kategorizimi i llojeve te trupave ujore Kategorizimi i llojeve te trupave ujore dhe metodologjia e përdorur për përcaktimin “gjendje e mire ekologjike” në ujërat sipërfaqësore dhe “gjendje e mire sasiore dhe kimike” për ujërat nëntokësore, është thelbi ne te gjithë procesin e hartimit te planit. Arritja e një “gjendje e mire ekologjike dhe kimike” për te gjithë trupat ujore ne BE, është edhe qëllimi i DKU. Ne planin e menaxhimit te basenit te lumit Mat vetem procedurat qe duhet te zbatohen për kategorizimin e trupave ujore jepen për lumenjtë, liqenet dhe rezervuarët nëntokësorë. Katër kategori Evropiane lumenjsh mund te identifikohen, dhe vetëm një kategori liqeni dhe me saktë karakterizohet si liqene artificiale. Për rezervuarët e nëntokës, bazuar ne kriterin e prurjes, mund te kufizohen vetëm dy magazinime, ne pjesën fushore bregdetare. Por ka pak njohje lidhur me kategorizimin sasior dhe kimik te rezervuarëve nëntokësorë ne pjesën me te madhe te Basenit te Matit. Një pjese e kategorizimit për trupat ujorë zë dhe përcaktimi i elementeve cilësore për te gjitha llojet e çdo trupi ujor. Llojet e trupave ujore do te kategorizohen ne lidhje me 4 elemente te ndryshëm cilësorë qe respektojnë cilësinë e mire (niveli më i ulet i cilësisë se mire te ujit). Është bere dallim mes: elementeve cilësore biologjike, elementeve cilësore fiziko-kimike, elementeve hidro-morfologjike dhe ndotësve specifike duke ju referuar në mënyre të veçante substancave të rrezikshme dhe atyre prioritare te listuara ne Aneksin IX dhe X te DKU. Te gjitha llojet e trupave ujore sipërfaqësore te përshkuara ne planin e menaxhimit të basenit te lumit Mat janë kategorizuar nga vlerat cilësore biologjike kufi dhe fiziko kimike për një gjendje te mire ekologjike (kriteri i cilësisë se ujit) qe duhet arrirë. Rezervuarët e ujërave nëntokësorë përgjithësisht kategorizohen nga kriteri sasior bazuar ne kapacitetin e prurjes te nëntokës dhe gjeologjinë. Presioni dhe ndikimi i aktivitetit te njeriut Ne përputhje me kërkesat e DKU presioni dhe ndikimi i aktivitetit të njeriut përcaktohen ne lidhje me burimet pikësore dhe burimet e shpërndara (përhapura). Burimet ndotëse pikësore Burimet ndotëse pikësore përshkruhen nen titullin e ndotësve shtëpiakë, industrisë dhe energjisë ujore (hidrocentralet), nxjerrjen e materialeve inerte, minierat, mbeturinat e ngurta dhe pikat e nxehta. Ne ketë listim jo te gjithë burimet ndotëse mund te përcaktohen ne mënyre strikte si burime pikësore. Ndotja me e madhe ne Basenin e Matit vjen nga vetë banorët që për vitin 2009 rezultojnë të jenë 290.000 vete. Densiteti i popullsisë është me i larte ne pjesën qëndrore dhe pjesën bregdetare te basenit. Nuk ka impiante trajtimi. Ne ketë basen operojnë 8 (kompani) te furnizimit me ujë dhe kanalizimeve (Shoqata te ujit). Në basen nuk ka shume industri, por jepet një liste e industrive ekzistuese dhe atyre të mëparshme duke shtuar edhe 2 hidrocentralet. Nxjerrja dhe marrja e materialeve inerte është problemi kryesor në pjesën e poshtme të Basenit te Matit. Janë 35 kompani me licence që operojnë ne nxjerrjen materialeve inerte dhe ka mundësi që të ketë edhe të tjera të palicencuara.


Minierat e kromit dhe bakrit në disa hapësira janë akoma ne veprimtari në ketë basen. Minierat e kromit kryesisht janë vendosur në pjesën jug-lindore të basenit në lidhje me masivin e Bulqizes. Përpunimi i metaleve akoma kryhet ne Burrel dhe Elbasan. Vendet e rastësishme të hedhjes së mbeturinave është problemi më i madh në pellgun e Matit si kudo ne Shqipëri. Vendet e hedhjes së mbeturinave mund të shikohen në mënyre më të përshtatshme si burime të shpërndara ndotjeje. Megjithatë zyrtarisht ka 6 vende për hedhjen e mbeturinave te ngurta ne Rubik, Rreshen, Burrel, Lac, Mamurras dhe Pilan. Një liste me 9 vendet më të ndotura te mëparshme dhe ekzistuese brenda basenit përcaktohet duke mbuluar burime ndotje nga grumbullime pesticidesh, shkrires për prodhimin e metaleve dhe mbeturina nga grumbuj mbeturinash te krijuara nga aktiviteti i minierave. Burimet e shperndara te ndotjes Burimet e shperndara pershkuhen nen titullin e perdorimit te tokes, bujqesise dhe pyjeve. Me shume se 50% e siperfaqes brenda basenit te Matit mbulohet nga pyjet. Me pak se 10% e siperfaqes është e kultivuar dhe kryesisht ne pjesen fushore te bregut. Zonat e mbrojtura nuk jane burim ndotje, por sipas kerkesave te DKUduhet te identifikohen dhe te vendosen ne harte si pjese e kryerjes se kategorizimit te basenit. Ne basen ndodhen 6 zona te mbrojtura kryesisht ne hapsirat kufizuese te basenit. Ne perputhje me legjislacionin shqiptar dy nga to jane klasifikuar si parqe kombetare. Analiza ekonomike e perdorimit te ujit Te zbatosh nje plan manaxhimi te basenit duhet pranosh se do te shpenzosh para’. Nje pjese esenciale e planit te MBL dhe vendimmarrjes është kryerja e vleresimit financiar për zbatimin e ketij planit dhe aftesia e mundesia e popullsise për te finacuar kostot për te siguruar qe plani te mund te zbatohet. DKU kerkon qe te behet nje analize ekonomike për basenin lumor si pjese e planit MBL (Neni 5, Aneksi III), dhe qe ky plan manaxhimi i Basenit lumor duhet te permbaje nje permbledhje te kedsaj analize ekonomike dhe perdorimin e parimeve ekonomike për ti drejtuar vendimet ne menyre qe te arrihen objektivat e DKU. Duhen zbatuar principe ekonomike ne kater aspekte kryesore, dhe pikerisht:

• Vleresimi i kërkesës për uje dhe vleresimi i tij për perdorimet alternative (Neni 5) • Identifikimi dhe rigjenerimi i kostove shoqeruar me sherbimet e ujit duke patur parasysh

principet e pageses për ndotesit si dhe perdorimin efikas te ujit (Neni 9) • Perdorimi i metodes ekonomike te vleresimit si guide ne vendimet për manaxhimin e

resurseve ujore (Neni 11) • Perdorimi i instrumentave ekonomike për te arritur objektivat për DKU, perfshi ketu edhe

perdorimin e cmimeve nxitese dhe mekanizmat e tregut (Neni 11) Ne planin pilot te MBL te Matit është kryer nje analize gjithë perfshirese bazuar ne kerkesat e direktivave te DKU. Analiza perfshin nje permbledhje te perdorimit te burimeve ujore ne basen. Bazuar ne informacionin nga kompanite e ujit është paraqitur ne menyre permbledhese mundesia për lidhjen me rrjetin e furnizimit me uje dhe kanalizimet. Eshtë vleresuar konsumimi i ujit shtepiak si dhe derdhja e pagesave ne baze te faturimeve te ujit për te vleresuar burimet ekonomike te mundshme ne sektorin e ujit. Se fundmi jane aplikuar kriteret e mundesise për vleresimin e kapacitetit te banoreve për te financuar sherbimet e e ardheshme te ujit, duke supozuar nje shtim te konsiderueshem te nevojave për financim.


Vleresimi i riskut ne planin MBL Logjika dhe metodologjia e perdorur për kategorizimin e trupave ujore dhe futja e parametrave te vlerave kufi (kriteri i cilësise se ujit) për klasifikimin e gjendjes se mire ekologjike për ujërat sipërfaqësore dhe gjendjes kimike për ujërat netokesore, nder te tjera nenkupton kryerjen e vleresimit te riskut. Vleresimi i riskut duhet bere për te identifikuar trupat ujore sipërfaqësore ose rezervuaret nëntokësorë qe rrezikojne për te mos arrire se paku statusin e mjedit ekologjik te mire ose statusin kimik brenda periudhes se planifikimit (Aneksi II, seksioni 1.5). Metodologjia e perdorur është krahasimi i vlerave te parametrave te matur nga programet ne vazhdim (monitorim mbikqyres) me vlerat limite te parametrave te zbatuara për gjendje te mire mjedisore ose kimike. Programet e matjeve jane perdorur ketej e tutje për trupat ujore ne risk qe nuk arrijne statusin mjedisor te mire, bazuar ne vleresimin e riskut. Ne vazhdim te vleresimit te riskut programe specifike monitoruese do te vendosen ne menyre qe te shikohet efekti i zbatimit te programit te masave (monitorim operacional). Ne se nuk kuptohet pse nje trup ujor nuk ka nje status te mire ekologjik, mund te zbatohet nje program investigues monitorimi. Vleresimi i riskut, statusi i trupit ujor dhe monitorimi Ne plan gjithashtu është percaktuar edhe gjendja sasiore e lumenjve ne basen. Rrjedhja ujore specifike për tete nen-pellgjet, pjese e basenit te lumit Mat varjon nga 29 deri ne 48 l/s për km2 dhe volumi total i rrjedhjes është 3.250 milion m3. Gjendja kimike e ujërave te lumenjve është monitoruar ne lidhje me 10 parametra ne tri stacione për disa vjet dhe nuk ka asnjë matje te vetme qe te tregoje se vlerat limite te gjendjes kimike te mire nuk janë origjinale. Si pasoje kjo do te thotë se uji lumit nuk është ne rrezik për te mos arritur te paktën statusin e gjendjes se mire kimike. I njëjti përfundim nxirret edhe nga matjet ekzistuese te gjendjes kimike për ujërat e nëntokës. Megjithatë gjendja sasiore e ujërave te nëntokës nuk mund te vlerësohet pasi këto te dhëna nuk janë vene ne dispozicion për përgatitjen e planit pilot te MBL. Për rezervuaret e Ulzes dhe Shkopetit gjithashtu nuk janë vene ne dispozionion te dhënat e kohëve te fundit. Megjithate, gjate përgatitjes se planit te MBL na janë paraqitur shume qëndrime mbi gjendjen e keqe sasiore dhe kimike te ujrave te nentokes vecanerisht ne rezervuarin nentokesor te Lezhes ne pjesen e bregdetit. Meqenese nuk ekziston dokumentacion i hollesishem logjika e DKU është te filloje nje program investigativ monitorues mbi kete subjekt. Ne planin pilot për basenin e Matit është bere një përcaktim mbi programin e monitorimit mbikëqyrës, operacional dhe investigues dhe si te përdoren ato ne lidhje me trupat ujore ne risk për te mos arritur statusin e ujit te mire sipas objektivave te planit. Programi i masave Programi i masave ne nje plan manaxhimi lumor përgjithësisht është çështja kryesore, pasi masat qe pershkuhen jane ato qe nevojiten për te arritur statusin e gjendjes se mire ekologjike sipas objektivave gjithëperfshires te direktives dhe objektivave specifike për trupat ujore dhe zonat e mbrojtura. Eshtë nje program me kosto dhe gjithashtu një program ekonomik i diskutueshem i cili duhet te mbështetet dhe te ketë si sfond supozimin e besueshmërisë për vendimarresit politike. Kjo do te thote se analiza e riskut e mos arritjes se statusit te mire ekologjik duhet te verifikohet nëpërmjet monitorimit se paku një ose dy vjet, ne se ky risk nuk do te mund te verifikohet direkt para se te sigurohet marrja e vendimit për programin e masave. Meqenese, nga te dhenat ekzistuese për basenin e lumit Mat, nuk mund te tregohet se risku i mos arritjes se statusit te gjendjes se mire te ujit, ekziston ne trupat ujore, atehere një program i fokusuar masash nuk mund te hartohet. Ne rastin kur për trupat ujore ekzistojne paqartesite lidhur me riskun, monitorimi duhet te prese rezultatet e monitorimit investigues për se paku një ose dy vjet. Me ketë sfond programi i masave i treguar ne planin pilot te Basenit te Matit është shume i përgjithshëm dhe do ti duhet te prese rezultatet e monitorimit përpara se sa ai te detajohet dhe te fokusohet. Kjo situate ka qene edhe për vendet anëtare te BE dhe duhet te jete edhe për ketë version te planit MBL. Ky është edhe rasti i Shqipërisë ne lidhje me implementimin e programit te masave baze.


Masat baze Siç përcaktohet edhe ne Aneksin VI, Pjesa A e DKU, programet e masave duhet te përfshijnë se paku masat e kerkuara për implementimin e 11 direktivave te tjera si parakusht për implementimin e DKU. Asnjë nga keto direktiva nuk është zbatuar plotësisht ne Shqiperi dhe për kete arsye ato nuk do te adresohen ne ketë version te programit te masave për basenin lumor te Matit. Është menduar se implementimi i masave lidhur me këto direktiva do te adresohet ne proceset e mëtejshme dhe ne përputhje me afatet kohore siç është rene dakort ne negociatat me Komisionin e BE. Megjithatë nen masat baze ne planin pilot te MBL vëmendje e veçante i është kushtuar Direktivës se Ujërave te Ndotura Urbane pasi kjo direktive është përcaktuar mire ne lidhje me specifikimet e kërkesave dhe kostove dhe njihet si direktiva me e kushtueshme për tu implementuar. Ndërlikimi i implementimit te kësaj direktive përshkruhet me tutje ne detaje ne Shtojcen: Uji dhe higjiena (kanalizimet). Masa plotësuese Masat plotesuese te cilat mund te kihen parasysh ne se gjendja e mire ekologjike, kimike dhe sasiore për trupat ujor sipërfaqësore dhe nëntokësorë nuk ka gjasa te arrihet, përcaktohen ne nenet 11.4 dhe Aneksin VI pjesa B te DKU. Përcaktimi i masave plotësuese ne programin e masave, si nje plotesim ndaj masave baze, ka kuptim vetëm ne se te dhënat dhe te tjera informacione tregojne se trupa ujore specifike janë ne risk për te mos arritur gjendjen e mire, dhe kjo nuk mund te tregohet me te dhënat ekzistuese te basenit lumor te Matit. Para se te merren vendimet për një program te plote te masave duhet bere implementimi i masave baze ne lidhje me 11 direktivat e tjera dhe monitorimi duhet te kryhet për te paktën një ose dy vjet. Programi i përgjithshëm i masave Megjithate, bazuar ne problemet specifike qe u ndeshen gjate përgatitjes te këtij plani një liste e përgjithshme e masave te propozuara mund te konturohet sic tregohet ne tabelen me poshtë.


Kategoria Masat Rregullimi i kufijve te Basenit te Matit duke perfshire Qarkun Kurbin dhe Lezhe Rregullimi dhe dixhitalizimi i kufijve mes Qarqeve, Komunave dhe Bashkive Ngarkimi qarte i pergjegjesive dhe alokimi i resurseve te nevojshme Autoritetit te Basenit ne Lezhe Te qartesohen pergjegjesite mes Prefektures, Qarkut, Bashkise dhe Kompanive te ujit Te futen trajnimet ne manaxhimin e pellgut lumor për Autoritetet e Basenit ne Lezhe dhe tjeter. Adoptimi i kerkesave për 11 direktivat lidhur me implementimin e DKU

• Direktiva mbi Ujin per Larje (76/160/EEC) • Direktiva mbi Habitatet (92/43/EEC) • Direktiva mbi Zogjte (79/409/EEC) • Direktiva mbi Ujin e Pijshem, (80//778/EEC) e ndryshuar • Direktiva Mbi aksidentet e medha (Seveso (96/82/EC)) • Direktiva mbi Vleresimin e Ndikimit ne Mjedis (85/337/EEC) • Direktiva mbi Llumrat e Ujerave te zeza (86/278/EEC) • Direktiva mbi Trajtimin e Ujerave te Ndotura Urbane

(91/271/eEEC) • Direktiva e Nitrateve (91/676/EEC) • Direktiva mbi Kontrollin dhe Parandalimin Integruar te Ndotjes

e (96/61/EC) Riorganizimi i kompanive te ujit ne njesi te medha Rishikim i tarifave për sherbimet e ujit Vleresimi i limiteve për kapacitetet financuese për sherbimet e ujit ne basenin e Matit Pervijimi dhe kategorizimi i trupave ujore sipërfaqësore dhe magazinimeve nenujore Percaktimi i vlerave limit te parametrave te gjendjes sasiore, kimike dhe ekologjike për te gjitha llojet e trupave ujore. Vazhdimi i monitorimit vrojtues sic pershkuhet ne kete plan Fillimi i programit te monitorimit investigativ sic pershkuhet ne kete plan për te gjitha llojet e trupave ujore qe mendohet te jene ne risk për te mos arritur statusin e gjendjes se mire. Pas dy vitesh monitorim investigativ ri-vleresim i te gjthe trupave ujore te supozuara ne risk për mos arritjen e statusit se gjendjes se mire Fillimi i nje programi monitorimi investigues për pikat e nxehta sic pershkuhet ne kete plan Pas dy vitesh monitorim investigativ ri-vleresim i te gjthe pikave te nxehta te supozuara Bazuar ne informacionet e reja nga monitorimet vëzhguese dhe investiguese gjate dy viteve te behet nje analize e riskut për te gjithë trupat ujore Parashiko nje grup te ri masash te nevojshme për te arritur statusin e gjendjes se mire te ujit ne trupat ujore

Ligjore dhe institucionale Ekonomike Teknike

Fillimi i një programi monitorimi operacional ne trupat ujore ne risk pas implementimit te masave për te pare efektin e implementimit te masave


HYRJE

Per pershtatjen e ardheshme me kerkesat e Direktives Kuader te Ujit (DKU) te BE Shqiperia duhet te pergatise planet e manaxhimit për qarqet e baseve lumore qe jane ngritur ne vend. Ne përputhje me legjislacionin e BE Ligji Shqiptar i Resurseve Ujore (LRU) kërkon qe, ne përputhje me Nenin 10 te DKU, për cdo pellg ujembledhes te përgatitet nje plan baseni lumor. Ky plan ne disa aspekte është i krahasueshëm me planin e menaxhimit ujor te basenit siç specifikohet nga DKU e BE. Megjithatë, procedurat për përgatitjen e draftit, rishikimin dhe aprovimin e planeve, te cilat mund te jene percaktuar me ane te rregullave specifike, nuk janë adoptuar akoma dhe deri tani nuk është përgatitur ndonjë plan menaxhimi te resurseve ujore te basenit. Ne mënyre qe te mbështetet zhvillimi i nje metodologjie për përgatitjen e planit te menaxhimit te basenit lumor, u përgatit një plan pilot menaxhimi për basenin e lumit Mat si pjese e një projekti ne vazhdim: Implementimi i Planit Kombëtar për Përafrimin e Legjislacionit Mjedisor ne Shqipëri. Gjate pergatitjes se nje Plani pilot te MBL është fituar eksperience ne aspekte te ndryshme te zhvillimit te planit te menaxhimit te basenit lumor dhe planifikimit te integruar te basenit lumor. Këto aspekte përfshijnë:

• Identifikimi i burimeve te informacionit dhe te dhënave (“çfare te dhënash mund te gjenden dhe ku”)

• Ngritja e nje organizimi dhe skuadre për përgatitjen e planit • Zhvillimi i standardeve, objektivat (cilësia kimike/ekologjike e ujit, përdorimi i ujit,

përmbytjet, zonat e mbrojtura, shkarkimet e ujrave te ndotur dhe derdhja e mbeturinave, parandalimi i ndotjes ambientale aksidentale, kontrolli i riskut mjedisor)

• Analiza ekonomike • Përfshirja e palëve dhe e publikut te gjere • Zhvillimi i interpretimit te medotes se te dhënave • Analiza e beshllëqeve te te dhënave

Per pergatitjen e nje plani manaxhimi te basenit lumor te Matit, ne perputhje me DKU, ekzistojne nje sere boshlleqesh ne informacion. Si rrjedhim gjate dokumentit, vazhdimisht i është referuar DKU dhe përgjithësisht është pergatitur me nje medote keshilluese për pergatitjen e versionit tjetër te këtij plani ose te planeve te tjerë qe do te bëhen sipas kritereve te praktikave Evropiane. Si pasoje e kësaj metode këshilluese dokumenti përmban nje numër teknikash te detajuara si dhe rekomandime, te cilat normalisht nuk përfshihen ne nje plan menaxhimi te basenit lumor.


1 DIREKTIVA KUADER E UJIT (2000/60/BE)

Qëllimi gjithëpërfshirës i DKU është mbrojtja ose përmirësimi e gjendjes ekologjike, kimike dhe fizike e ujërave sipërfaqësore dhe gjendja e mire sasiore dhe kimike e ujërave nëntokësorë, si dhe te siguroje një përdorim te qëndrueshëm te ujit. Qëllimi i DKU është te ndërtoje nje kuadër për mbrojtjen e siperfaqeve te ujërave te brendshëm, ujërave kalimtare, ujërave te bregdetit dhe ujërave nëntokësorë (Neni 1) Objektivat specifike mund te shtjellohen me tej si:

• Mbrojtja e sistemit tokesor dhe ujor, dhe masat për plotesimin e nevojat ne uje te ketyre sistemeve

• Perkrahja e perdorimit te qendrueshem te ujit me ane te mbrojtjes afat-gjate te resurseve ujore

• Permiresimi i mjedisit ujor me ane te masave specifike për reduktimin progresiv te shkarkimeve, derdhjeve dhe hedhjeve te substancave prioritare, si dhe me ane te ndalimit total te derdhjeve te substancave te rrezikshme

• Reduktimi i ndotjes se ujrave nëntokësorë dhe përmirësimi i cilësise se ketyre ujrave

• Zbutja e pasojave dhe masat për parandalimin e plotave dhe thatesirave.

Për te permbushur objektivat e DKU, instrumenti gjithëperfshires i planifikimit është pergatitja dhe implementimi i nje plani menaxhimi te basenit lumor për çdo qark te basenit lumor brenda kufijve tokësor kombëtar te cdo vendi antar te BE siç percaktohet ne Nenin 13 te DKU. Përmbajtja e detajuar e planit te menaxhimit për çdo basen lumor pershkuhet ne Aneksin VII te DKU dhe komponentët kryesore te planit i referohen:

• Përshkimi i karakteristikave te basenit lumor • Vlerësimi i presionit mbi ujërat sipërfaqësore dhe nëntokësor dhe ndikimi i tyre ne

mjedis dhe resurset natyrore • Hartimi i sistemit te monitorimit te cilësisë se ujërave • Zhvillimi i objektivave specifike cilësore për te gjitha llojet e trupave ujore • Analiza ekonomike e përdorimit te ujit, ndotjes se ujit dhe menaxhimit te ujit • Zhvillimi i një plani për menaxhimin e ujit dhe zbutjen e ndikimit te pafavorshëm te

mjedisit • Përfshirja e palëve, pjesëmarrja e publikut dhe përhapja e informacioni • Krijimi i një strukture administrative për menaxhimin e basenit lumor

Megjithatë, ky plan pilot nuk ndjek ne mënyre strikte përmbajtjen e detajuar te një plani menaxhimi te basenit lumor siç përshkruhet ne Aneksin VII. Përgatitja ne nje shkalle te plote te planit te menaxhimit te basenit lumor do te kërkonte afërsisht 6 vite pune te një specialisti, dhe kjo hapësire kohore nuk ka qene disponibel. Ne te njejten kohe DKU pranon qe plani do te pergatitet ne faza te ndryshme kohore si nje sfond për vendimet qe do mirren dhe komunikim me publikun. As kjo nuk ka qene e mundur. Plani është ngjeshur dhe strukturuar me nje perqasje konceptuale për te iniciuar nje procedure diskutimesh dhe informacione te kerkuara për pergatitjen e nje plani te plote manaxhimi te basenit lumor. Pergatitja dhe zbatimi i DKU është nje aktivitet kompleks dhe vendeve anëtare ne vitin 2000 ju dhanë 15 vite deri ne 2015 për përgatitjen dhe zbatimin e planeve te menaxhimit te baseneve lumore. Por koncepti i planit ne DKU është i thjeshte dhe logjik. Se pari i duhet dhëne përgjigje një pyetje: Ku jemi ne? – duke bere nje pershkim, përcaktim dhe kategorizim te situatës ekzistuese te basenit lumor dhe te bëjmë një projeksion për atë se çfarë mund te ndodhe ne te ardhmen ne lidhje me ujin (Neni 3, 5, 6 dhe pjeserisht neni 4, 7 dhe 8)


Se dyti i duhet dhëne përgjigje pyetjes: Çfare duam te arrijmë? - duke ngritur objektiva mjedisore për zhvillimet e ardhshme (Neni 4) Se treti i duhet dhëne përgjigje pyetjes: Si te arrijmë atë çka duam? - duke ngritur nje program masash dhe duke shpërndare resurset e nevojshme ekonomike për financimin e programit dhe ne te njëjtën kohe te shikohet si implementohet programi me një suaze te përshtatshme institucionale (Neni 9, 120, dhe 11). Plani pilot për Basenin e Matit është përgatitur me këto përqasje te përgjithshme. 2 PERSHKIMI I BASENIT TE LUMIT MAT

2.1 Rrethi Basenit te Lumit Mat

Baseni i Lumit Mat është një nga shtate basenet lumore te Shqipërisë. Te shtatë basenet lumore janë treguar ne Figurën 3.1.

Figura 3.1 Basenet lumore te Shqipërisë

Baseni i Lumit Mat shtrihet ne pjesën veriore te rajonit malor qendror te Shqipërisë dhe ndahet ne veri dhe lindje nga Baseni i Lumit Drin, nga malet.


Malet gjithashtu ndajnë Basenin e Lumit Mat nga Basenet e Lumenjve Ishmi, Erzeni dhe Shkumbini. Sistemi lumor i Basenit te Matit arrin brigjet e Adriatikut nëpërmjet një korridori te ujërave kalimtare dhe fushës bregdetare te Fushe Kuqes. Si dokumentacion per pregatitjen e këtij plani, Rreth Baseni i Lumit Mat mendohet te mbuloje, si hapësirën ekzistuese te basenit lumor te Matit gjithashtu edhe pjesën bregdetare te qarkut te Lezhës dhe Kurbinit. Kështu hapësira e Rrethit te Basenit te Lumit Mat (RRBLM) u propozua te mbuloje gjithë rrethet Mat, Mirdite, Lezhe dhe Kurbin dhe pjesërisht rrethet Puke dhe Bulqizë, dhe një pjese te vogël te Rrethit Shkodër. Kufijtë e Basenit te Lumit Mat dhe Rrethit te Basenit te Lumit Mat, lumenjtë kryesore dhe vendbanimet me një numër banoresh mbi 400 tregohen ne Figurën 3.2. Duhet theksuar se kufijtë e Basenit te Matit nuk ndjekin ekzaktesisht kufijtë administrative te Rrethit. Nje argument per te perfshire Rrethet e Lezhes dhe Kurbinit ne rajonin e Basenit te Lumit Mat eshte se shtresat e buta me ujembajtje te larte te ujerave nentokesore, ne zonen bregdetare, jane te bashkelidhura dhe do te ishte e pershtatshme te menaxhoheshin si nje burim i njejte dhe i vetem, duke qene se kufijte e shtresave ujembajtese nentokesore shtrihen pertej kufijve ujendares te ujerave siperfaqesore te pellgut ujembledhes te lumit Matit. Gjithsesi, perfshirja e Rrethit te Lezhes ne rajonin e Basenit te Lumit Mat do te thote qe planet e ardhshme per MBL per rajonin e Basenit te Lumit Mat duhet te perfshijne gjithashtu planifikimin per Lumin Drin te Lezhes. Ne kete plan pilot te menaxhimit te lumit per rajonin e Basenit te Matit, Lumi Drin i Lezhes eshte trajtuar vetem ne menyre siperfaqesore duke qene se nevojiten sqarime te metejshme ne lidhje me kufijte e Rrethit te Matit.


Figura 3.2 Rrethi Basenit te Lumit Mat me kufijtë administrative dhe vendbanimet


2.2 Struktura organizative per menaxhimin e rrethit te basenit lumor

Akoma nuk eshte vendosur nje strukture organizative per menaxhimin e rajonit te Basenit te Lumit Mat (RRBL). Megjithate ne baze te Ligjit 1996 mbi Burimet Ujore, Keshillat e Baseneve Lumore jane vendosur si “autoritete lokale pergjegjese per menaxhimin e burimeve ujore ne basenet e pershtatshme”. Keshilli i Basenit ka fuqi ligjore dhe varet nga Sekretariati teknik i Keshillit Kombëtar te Ujit (shih kapitullin 12 per me shume detaje). Cdo keshill baseni ka njesine e tij administrative (te ciles i referohet si nje agjensi). Ne vijim te krijimit te Keshillit te Basenit te Lumit Mat ne vitin 2002, eshte krijuar edhe nje Agjensi e Basenit te Lumit Mat. Kjo Agjensi e ka selinë ne Lezhe dhe punon nen varesi te prefekturës se Lezhës dhe mbikëqyret nga Këshilli i Basenit te Ujit me 9 anëtare. Detyrat e Agjensise paraqiten ne Pjesen e III-te te rregullores kryesore te Ligjit Mbi Rezervat Ujore (LRU). Agjensia e Basenit te Lumit Mat ka 2 punonjës, te cilët kryesisht merren me licencat për nxjerrjen e materialeve inerte si dhe lejet ne nxjerrjen e ujërave nëntokësorë ne rrjedhjen e poshtme te Basenit te Matit. Por pershtypja eshte se ato kane mangësi ne pajisjet kryesore si dhe mbi te dhenat dhe informacionet, dhe nuk kane asnjë lloj eksperience ne fushen e menaxhimit te basenit lumor. Gjithashtu nuk ka ne dispozicion asnjë mjet per vlerësimin afat gjate per identifikimin e rreziqeve mjedisore ose vendim marrjen e qendrueshme ne menaxhimin e ujit (apo nxjerrjen e zhavorrit). Ne ketë moment, nuk është ndërmarrë planifikimi dhe menaxhimi, ne kontekstin e DKU. Përgatitja e këtij plani pilot për menaxhimin e Basenit te Matit duhet te shihet me ketë sfond.

2.3 Klima

Baseni i Matit karakterizohet nga nje klime e ndryshueshme persa i takon rreshjeve dhe temperaturës. Zona bregdetare, me nje lartesi deri ne 180 m mbi nivelin e detit, ka nje klime Mesdhetare me vere te nxehte dhe te thate. Temperatura mesatare e veres është 23-24 0C. Dimri ne onen e bregdetit është i lagesht. Verehen temperatura edhe nen 0 0C. Zona kodrinore me lartesi deri 600 m mbi nivelin e detit ka temperature mesatare e cila është 3-4 °C me e ulet se ajo e zones bgregdetare, me temperatura nen zero grade gjate muajt te dimrit. Zona malore, me lartesi me te medha se 800m mbi nivelin e detit, karakterizohet nga nje klime kontinentale me reshje qe luhaten nga 1 200 -1 750 mm/vit. Temperatura me a larte verehet ne muajin Korrik 25 °C; dhe temperatura minimale gjate muajve te dimrit luhatet nga 0–20 °C. Ne Tabelen 3.1 dhe 3.2 paraqiten temperaturat mesatare dhe reshjet vjetore ne perkatesisht 4 dhe 5 stacione meteorologjike. Tabela 3.1: Temperatura mesatare (ºC) ne Basenin e Matit

Stacioni Lartesia (m) Jan Shk Mar Prl Maj Qer Kor Gush Sht Tet Nen Dhj Vjet

Fshat K. 390 6 6.2 8.3 11.7 16 13 23 23 19 13 10 6.1 12.9 Bize 1200 -3.2 -2.4 0.2 4.5 10 12.5 16.4 14.3 12 6.7 2.9 -1.4 5.9 Lena M 1000 1 2.3 4 8.4 13.9 16.6 19.1 19.1 15.6 10.8 6.8 2.6 10 Burrel 150 5.5 5.9 8.3 11.7 16.1 20.3 22.7 23 19 12.7 9.5 6.2 13.4


Table 3.2 Reshjet mesatare (mm) për periudhen 1951 – 1990 Stacioni Lartesia

(m) Jan Shk Mar Prl Maj Qer Kor Gush Sht Tet Nen Dhj Vjet

Lezhe 174 148 138 121 98 78 38 54 94 152 190 175 1463 Burrel 150 142 130 116 107 86 60 42 47 78 113 161 159 1240 Fshat K. 390 159 154 128 115 108 73 47 70 95 118 185 181 1430 Bize 1200 191 170 153 147 137 79 50 67 134 185 240 194 1750 Bulqize 635 130 136 108 104 84 68 38 60 60 100 172 173 1230 Lena M 1000 178 161 140 132 117 79 43 51 88 141 226 196 1550

Ne Baseni e lumit Mat ekziston nje lidhje mes rrjedhjes lumore ne nen-pellgjet lumore, reshjeve dhe siperfaqes se ketyre nen-pellgjeve me perjashtim te disa pellgjeve qe karakterizohen nga formacione karsti ne perberjen e tyre. Përgjithësisht gjeologjia e basenit perbehet nga formacione gelqerore dhe ultrabazike (magmatike). Tablloja ne pjesen me te madhe te basenit mund te cilesohet si malore, pervec fushes bregdetare ne rrjedhen e poshtme te Milotit. Për informacione te metejshme mbi klimen referojuni Aneksit 1.


3 KATEGORIZIMI I TRUPAVE UJORE SIPËRFAQËSORE DHE NENTOKESOR

3.1 Kategorizimi i trupave ujore sipërfaqësore ne BE

Një nga elementet kryesore ne përgatitjen e planit te menaxhimit te basenit lumor dhe për te bere përcaktimin fillestar te qarkut te basenit lumor ne përputhje me kërkesat e DKU është i lidhur ngushte me “kategorizimin e llojeve te trupave ujore” (përshkruhet ne Aneksin II te DKU) Kategorizimi i llojit te trupit si dhe metodologjia e zbatuar për përcaktimin “gjendje e mire ekologjike” për ujërat sipërfaqësore dhe “gjendje e mire kimike” për ujërat nëntokësor ujor është shtylla e gjithë procesit te planifikimit. Arritja e statusit “gjendje e mire ekologjike dhe kimike” për te gjithë trupat ujore ne BE është qëllimi kryesore i DKU e cila është kërkesë për te gjitha vendet anëtare te BE. Ne direktive përkufizimi normativ e një gjendje te mire ekologjike për trupat ujore sipërfaqësore përcaktohet si gjendje kur: “elementet cilësore biologjike tregojnë nivele te ulëta te shtrembërimit qe rezulton nga aktiviteti njerëzor, dhe devijojnë pak nga ato normale dhe ne kushte te patronditura”. (Aneksi V seksioni 1.2, tabela 1.2). Ky përkufizim duhet te shihet ne kontekstin qe Aneksi V parashikon përcaktime normative për 5 klasifikime te gjendjes ekologjike :

• Gjendje e larte ekologjike • Gjendje e mire ekologjike • Gjendje e moderuar ekologjike • Gjendje e varfër • Gjendje e keqe

Gjendja e larte ekologjike i referohet kushteve te patronditura dhe mund ti referohet kushteve reference ne trupat ujore (shiko me vone). Gjendja me e ulet sesa e mire është klasifikuar si e moderuar, e varfër ose e keqe dhe përgjithësisht nuk do te pranohet pas 2015 ne vendet anëtare te BE. Shpejt apo vone gjendja e mire ekologjike do te kërkohet për trupat ujore ne Shqipëri, ne se ajo do te vazhdoje te ketë si qellim anëtarësimin ne BE. Per te gjitha qellimet praktike pika kyçe e planit te menaxhimit te ujit ne BE është përcaktimi i kufijve (vlerat limite) ne mes gjendjes se mire dhe te moderuar ekologjike ose gjendjes kimike për te gjithë llojet kombëtare te trupave ujore dhe te kujdesesh qe nje gjendje mbi këto vlera limite te mund te arrihet ose te ruhet. Meqenëse procesi i përcaktimit te gjendjes se mire ekologjike ose gjendjes se mire kimike nuk është bere ne Shqipëri seksionet ne vazhdim percaktojne se si te behet kjo ne përputhje me kërkesat e DKU. Ne Aneksin V përcaktohet se gjendja ekologjike do te përcaktohet duke ju referuar katër elementeve:

• Elementeve cilesore biologjike • Elementeve cilesore Fiziko-kimike • Elementeve Hidro morfologjike • Ndotësit specifik duke ju referuar ne mënyre te veçante substancave prioritare dhe

te rrezikshme ne Aneksin IX dhe X te DKU

Duhet te permendet se percaktimi normativ i gjendjes se mire ekologjike i referohet vetem elementeve biologjike ndërsa elementet kimike dhe morfologjike shikohen si mbështetje për te arritur gjendje cilësore te mire biologjike për trupat ujore sipërfaqësore. Ne Shqiperi ky është problemi kryesore meqenese monitorimi i parametrave biologjike nuk perfshihet ne programet e rregullta te monitorimit dhe jo me metodat standarde te rregulluara për te vlerësuar gjendjen e cilësisë biologjike ne përputhje me kërkesat e DKU. Për ketë arsye ne ketë plan pilot i është kushtuar vëmendje disa metodave te monitorimit biologjik. Megjithate është nje rruge e gjate mes fjaleve ne percaktimin normativ te gjendjes se mire ekologjike dhe fakteve empirike dhe parametrave qe mund te monitorohen, kontrollohen dhe vlerësohen me nje perqasje te përbashkët nga vendet anëtare te BE. Kategorizimi i trupave ujore është hapi i pare baze ne kete përqasje.


Ne kapitujt ne vazhdim është shpjeguar vetem percaktimi i pergjithshem për kategorizimin e llojeve te trupave ujore dhe devijimet nga përqasja e përgjithshme do te përmenden shkurt vetëm atëherë kur duhet. Kjo ka lidhje për shembull me nje trup ujor artificial dhe tepër i modifikuar dhe vlerësimin e gjendjes ekologjike për ketë lloj trupi ujor. Ne Basenin e Matit jane paraqitur lloje liqenesh artificiale: Rezervuaret e Shkopetit dhe Ulzes , te cilet jane modifikuar pasi ne liqen është futur krapi kinez. Ne fushën bregdetare ne rrjedhën poshtë Milotit ka një rrjet te dendur kanalesh te cilat kategorizohen si trupa uje-kalimtare artificiale te modifikuar.

3.1.1 Hedhja ne harte e trupave ujore sipërfaqësore

Shqipëria si nje vend kandidat, qysh ne vitin 2003 ka filluar te raportoje mbi gjendjen e liqeneve dhe lumenjve ne Agjencinë Mjedisore Evropiane ne Kopenhagen, por nje identifikim i gjere dhe hedhje ne harte e te gjithë trupave ujore ne Shqipëri nuk është bëre. Identifikimi i trupave ujore duhet bere ne përputhje me CIS (Common Implementation Strategy-Strategjia e Perbashket e Implementimit SPI), dokumentin Udhëzues no.2: Identifikimi i trupave ujore. Rezultati i kësaj detyre është qe çdo trup ujor do te duhet te identifikohet me një Kod BE_CD. Identifikimi duhet te plotësohet me një harte GIS e cila me saktësi tregon vendin e çdo trupi ujor te koduar. Harta duhet te përdoret për kategorizimin e trupave ujore dhe përcaktimin e gjendjes ekologjike dhe gjithashtu do te përdoret ne komunikimin dhe koordinimin me BE për planifikimin e menaxhimit te baseneve lumore ne Shqipëri. Si pjese e këtij plani pilot për menaxhimin e basenit lumor nuk është tentuar te identifikohen dhe te hidhen ne harte te gjithë trupat ujore ne Basenin e Matit. Jane percaktuar vetëm degët kryesore te lumenjve ne nen-pellgjet dhe kjo jo bazuar ne hedhjen ne harte dhe ne kodimin e tyre siç do te kërkohet ne te ardhmen. Kodimi dhe hedhja ne harte duhet bere zyrtarisht nga Agjencia Mjedisore ose nga autoriteti i basenit me ane te pikës fokale për Shqipërinë dhe ne koordinim me Agjencinë Evropiane te Mjedisit ne Kopenhagen. 3.1.2 Llojet e trupave ujore sipërfaqësore

Kategorizimi i trupave ujore mund te behet sipas dy sistemeve: Sistemi A dhe Sistemi B. (Aneksi II i DKU). Sistemi A është sistemi qe duhet zbatuar për te raportuar ne BE për llojet e trupave ujore. Por ne përcaktimet e meposhteme sistemi B është aplikuar për planin pilot te menaxhimit te basenit te lumit Mat. Kjo kryesisht pasi edhe Greqia dhe Italia aplikojnë sistemin B dhe Shqipëria gjendet ne te njëjtin eko-rajon si këto dy vende (shih Aneksi XI te DKU). Ne ketë mënyre Shqipëria do te ketë mundësi te përdore pjese nga puna e këtyre dy vendeve për te vendosur vlerat e parametrave mjedisore ne gjendjen ekologjike te trupave ujore – ne se ne te ardhmen do te përdoren te njejtat metoda monitorimi. Për me tepër sistemi B ka fleksibilitet ne përcaktimet tipologjike dhe mund te përfshije gjithashtu kategorizimin qe lidhet me sistemin A. Për kategorizimin e trupave ujore, Shqipëria bën pjese ne eko-rajonin: Helenik te Ballkanit perëndimor se bashku me Greqinën ne lidhje me trupat ujore te brendshëm si lumenjtë dhe liqene. Ne lidhje me ujërat kalimtare dhe bregdetare, Shqipëria i takon eko-rajonit: Deti Mesdhe te cilit padyshim i takon edhe Italia. Hapi i pare ne përcaktimin e kategorive te ujërave sipërfaqësore është dallimi mes

• Lumenjve • Liqeneve • Ujërave kalimtare • Ujërave bregdetare • Ujërave sipërfaqësore artificiale dhe te modifikuara shume


Meqenese liqenet natyrore ne kete basen mungojnë, kryesisht si kategori te trupave ujore do ti adresohemi lumenjve. Ujërat kalimtare dhe bregdetare përbejnë vetëm nje pjese te vogël te basenit dhe si rrjedhim i kompleksitetit hidrologjik dhe te mungeses se monitorimit sistematik ne zone, dhe këtyre ujerave do ti adresohemi si pjese e një analize me te gjere te hapësirës bregdetare te Shqipërisë. Ne basen ekzistojne dy rezervuare artificiale te medhenj, Shkopeti dhe Uleza. Ato jane diga për prodhimin e energjisë elektrike dhe do te drejtohen si një tip ujor artificial i modifikuar. Zona bregdetare e Lezhes dhe Kurbinit karakterizohen nga nje rrjet i dendur i skemave ujitëse dhe kanaleve drenazhuese, te cilat gjithashtu tipizohen si trupa ujore artificiale dhe te modifikuar. Rekomandime Një rekomandim është qe numri i kategorive te trupave ujore sipërfaqësore, te mbahet i ulet, për te shmangur një përpjekje te hollësishme ne përcaktimin e kushteve referuese ne gjendjen ekologjike te moderuar mire ose te larte. Kjo do te kufizoje gjithashtu përpjekjet e nder-kalibrimit te vlerave te parametrave me vendet fqinje brenda eko-rajonit ku Shqipëria bën pjese.

3.1.3 Llojet e lumenjve dhe elementet cilësore biologjike

Kategorizimi i trupave ujore sipërfaqësore ne Basenin e lumit Mat ne vazhdim do te behet duke u bazuar ne Vendimin1 te Komisionit BE (2008/915/EC) për nder-kalibrimin e gjendjes ekologjike si baze për percaktimin e vlerave limite te gjendjes ekologjike ne lumenj. Nder-kalibrimi per lumenjtë Mesdhetare, është bazuar ne llojet e lumenjve te perbashket treguar ne Tabelen 4.1. Greqia dhe Italia sebashku kane te njëjtën kategori lumenjsh dhe është e qarte se edhe lumenjtë ne basenin e Matit mund te karakterizohen në te njeten kategori. Per cdo nga kater kategorite e lumenjve, elementet cilesore biologjike, ne lidhje me faunen invertebrore bentike, u nder-kalibruan me qellim përcaktimin e kufijve mes gjendjes ekologjike te mire/moderuar dhe te larte/mire, për te siguruar një përcaktim te cilësisë biologjike. Ne ketë rast është bere duke u bazuar ne faunen invertebrore bentike ne katër llojet e lumenjve. Tabela 4.1 Llojet e lumenjve Mesdhetare

Lloji kategorizimi i lumit Pellgu km2

Lartesia m Gjeologjia Regjimi rjedhjes

R-M1 Perrenj te lartesise mesatare 10 – 100 200 – 800 Mikse Shume sezonale R-M2 Perrenj te ultesires 10 - 1000 <400 Mikse Shume sezonale R-M4 Perrenj malor 10 – 1000 400 – 1500 Jo-silicil Shume sezonale

R-M5 Perrenj te perkohshem te ultesires 10 – 100 < 300 Mikse Te perkohshem

Detyra me nder-kalibrimin është llogaritja e vlerave për te ashtuquajturen Raporti cilësise Ekologjike (RCE) perkufizuar si: vlere kufi/ vlere reference. Vlerat reference janë vlerat me te larta për tu monitoruar me nje metode specifike ne nje lloj trupi ujor reference për percaktimin e gjendjes se larte ekologjike – te pa trazuar dhe pa ndonje shtrembërim ose ndikim nga aktiviteti njerëzor. Vlerat kufi janë vlerat aktuale te monitoruara me një metode specifike ne kufirin mes gjendjes ekologjike te Larte/Mire si dhe si kufi mes gjendjes ekologjike te Mire/Moderuar. Kufiri i fundit i referohet përgjithësisht kushteve qe duhen arrire ne te gjithë trupat ujore sipërfaqësore ne vendet anëtare te BE deri ne 2015.

1 Vendim i Komisionit, date 30 Tetor 2008 i cili vendos ne vijim te Direktives 2000/60/EC te Parlamentit dhe te Keshillit Europian, klasifikimin e vlerave te sistemit te monitorimit te vendeve antare si nje rezultat i ushtrimit te nder – kalibrimit.


Metoda e aplikuar si ne Itali dhe Greqi, për monitorimin elementet cilësore biologjike, bazohet ne monitorimin lidhur me indeksin e faunes invertebrore bentike. Kjo do te thotë qe është bazuar ne mostrat e klasave ose specieve te faunes invertebrore bentike për vlerësimin e përbërjes dhe sasisë. Indeksi i monitorimit i aplikuar për invertebroret është: STAR nder-kalibrim Indeksi i Perbashket Metrik. (STAR ICMi). Rezultatet e nder-kalibrimit mund te përmblidhet siç tregohet ne Tabelën 4.2, referuar llojeve te lumenjve përcaktuar ne Tabelën 4.1

Tabela 4.2 Llojet e lumenjve dhe kufijte RCE për invertebroret

Lloji i lumit dhe vendi

Raporti cilësise Ekologjike RCE

Larte/Mire Kufiri

Mire/moderuarkufiri

R-M1 Greqi 0.95 0.71 R-M1 Itali 0.97 0.73 R-M2 Greqi 0.94 0.71 R-M2 Itali 0.94 0.70 R-M4 Greqi 0.96 0.72 R-M4 Itali 0.94 0.70 R M5 Itali 0.97 0.73

Rezultatet e nder-kalibrimit tregojne se vlerat e RCE jane te njejtat, si për llojin e lumenjve ashtu edhe mes vendeve. Kjo tregon se vlera indeks e monitoruar duhet te përsëritet edhe ne Shqipëri ne se aplikohet i njëjti indeks dhe përcaktohet i njëjti lloj lumi. Rekomandime Bazuar ne procesin e nder-kalibrimit me pjesmarrjen e Greqise dhe Italise rekomandohet qe Shqiperia te pranoje te njëjtën tip-lloj lumi si Italia dhe Greqia dhe ne te njeten kohe te fusë indeksin STAR ICMi si standart kombëtar ne programet e reja monitoruese për përcaktimin e gjendjes mjedisore te lumenjve ne lidhje me cilesine biologjike. Indeksi i faunes bentike ka qene për shume vite indeksi me shume i zbatuar për percaktimin e cilësise biologjike ne lumenjtë ne vendet antare te BE dhe sot është nje kërkesë e DKU. Ne se zbatohen tregues te tjere do te jete humbje kohe për kalibrimin e indekseve te tjera te vlerave me kufij te tjere cilesore biologjike ne DKU. Procesi i nder-kalibrimit referuar Vendimit2 te Komisionit BE (2008/915/EC) zgjati kater vjet. Vetem indeksi i faunes invertebrore bentike është tashme nder-kalibruar ne Itali dhe Greqi, por nder-kalibrimi është ne vazhdim dhe do te vazhdoje për te tjere parametra, shiko nen rekomandimet.

3.1.4 Llojet e liqeneve dhe elementet cilësore biologjike

Kategorizimi i llojeve te trupave ujore, persa i perket liqeneve, ne vazhdim do te behet gjithashtu bazuar Vendimin e Komisionit BE (2008/915/EC) mbi nder-kalibrimet e gjendjes ekologjike si sfond për percaktimin e kufirit te vlerave limit ne liqene. Liqeni Mesdhetare ne lidhje me Basenin e Matit u bazua ne një tip liqeni te përbashkët treguar ne Tabelen 4.3.

2 Vendim i Komisionit, date 30 Tetor 2008 i cili vendos ne vijim te Direktives 2000/60/EC te Parlamentit dhe te Keshillit Europian, klasifikimin e vlerave te sistemit te monitorimit te vendeve antare si nje rezultat i ushtrimit te nder – kalibrimit.


Tabela 4.3 Tipi Mesdhetar i liqenit

Lloji kategorizimi i Liqenit Lartesia m

Thellesia Mesatare

M

Alkalinitetimeq/l

Madhesia Liqenit Km2

L-M8 Rezervuare, i thelle, i gjere, gelqerore, pellgu < 20 000 km2 0 - 800 > 15 > 1 > 0,5

Si Greqia dhe Italia kane te njejtin tip liqeni dhe është e qarte se edhe Rezervuaret e Ulzes dhe Shkopetit ne pellgun e Matit mund te karakterizohen me kete percaktim. (shiko me vone) Elemente cilesore biologjike qe jane nder-kalibruar ishin parametrat phytoplankton tregues te biomases referuar vlerave mesatare te vleres ne zonen euphotike për chlorophyll a, volumin bio total dhe perqindjen e Cyanobacteria. Rezultatet e nder-kalibrimit tregohen ne Tabelen 4.4a-c referuar tipit te liqenit treguar ne Tabelen 4.3. Tabela 4.4a: Tipi i Liqenit, RCE dhe vlerat e parametarve kufi për chlorophylla

Lloji Raporti cilesor Ekologjik RCE Chlorophyll a koncentrimi ug/l Kufijte Mire/moderuar Kufijte Mire/moderuar

L-M8 0,43 4.2 – 6.0 Tabela 4.4b: Tipi i Liqenit, RCE dhe vlerat e parametarve kufi për biovolumet

Lloji Raporti cilesor Ekologjik RCE 3 Biovolimu Total mm3/l Kufijte Mire/moderuar Kufijte Mire/moderuar

L-M8 0,36 2.1 Tabela 4.4c Lloji Liqenit, CRE dhe vlerat e parametarave kufi për % e Cyanobacteria

Lloji Raporti cilesor Ekologjik4 RCE Cyanobacteria % Kufijte Mire/moderuar Kufijte Mire/moderuar

L-M8 0,72 28.5 Duhet te theksohet se vetem kufijve mes gjendjes ekologjike e moderuar dhe e mire ju është adresuar duke treguar se vlerat e parametarve i referohen vlerave me te larta te gjendjes se mire ekologjike qe kerkohen ne 2015. Rekomandime Bazuar ne procesin e nder-kalibrimit ne Greqi dhe Itali për te tre parametrat, chlorophyll a, bio-volumet totale te phytoplankton dhe % e Cyanobacteria, rekomandohet qe edhe Shqipëria te përshtate te paktën te njëjtën tip liqeni si Italia dhe Greqia dhe ne te njëjtën kohe te fusë te paktën një nga parametrat ne programet e monitorimit për kategorizimin e gjendjes ekologjike te liqeneve. Deri tani ne Itali dhe Greqi janë nder-kalibruar vetëm vlerat e tre parametrave, por nder-kalibrimi vazhdon dhe për elementet e cilësinë biologjike dhe do te perfshije gjithashtu perberjen dhe sasine e te tjere flores ujore si dhe perberjen dhe sasine e faunes peshk dhe perberjen dhe sasine e faunes jovertebrore bentike (te tabanit). Duke pervetesuar te njejtin tip liqeni Shqiperia do te perfitoje nga nder-kalibrimet e metejshme te ketyre elementeve te tjere cilesore biologjike ne te ardhmen.

3 Llogaritur si CRE = (100 – vlera kufi / 100 – vlera reference) 4 Llogaritur se CRE = (100 – vlera kufi/ 100 – vlera reference)


3.1.5 Elementet cilësore, gjendja ekologjike dhe vlerat e parametrave limit ne Lumenj

Ne DKUn gjendja e mire ekologjike do te perkufizohet ne baze te parametrave biologjike. Parametrat kimike, fizike dhe hidro-morfologjike konsiderohen vetem si mbeshtetes për zhvillimin dhe ruajtjen e gjendjes se mire biologjike. Megjithate, kalibrimi i vlerave te parametrave biologjike me vlerat limite për gjendje te mire biologjike dhe te tjera klasifikime nuk jane kryer ne Shqiperi dhe ne vendet antare te BE akoma është ne vazhdim. Ne kete situate është e nevojshme te zbatohet parametrat kimike dhe disa te tjerë fizike për te përcaktuar vlerat limite te kufijve, bazuar ne vlerësimin e eksperteve. Ne Tabelën 4.5 nje sere vlerash te parametrave limite me shume te zbatuara ne lumejte është treguar me duke vene theksin ne parametrat kimike. Vlerat e indeksit STAR ICMi jane diskutuar tashme ne lidhje me tabelen 4.2. Tabela 4.5 Vlerat limite te Parametrat Kimike dhe biologjike ne Lumej

Parameter limit values Parameters Njesia Gjendje e Larte

Gjendje e Mire

Gjendje e

Moderuar

Gjendje e Varfer

Gjendje e Keqe

Elementet kimike Dissolved O2 mg/l >7 >6 >5 >4 <3BOD5 mg/l < 2 < 3,5 < 7 < 18 > 18pH (acid) > 6,5 > 6 pH (alkaline) < 8,5 < 9 NH4 mg/l <0,05 <0,3 <0,6 <1,5 >1,5NO2 mg/l <0,01 <0,06 <0,12 <0,3 >0,3NO3 mg/l <0,8 <2 <4 <10 >10PO4 mg/l <0,05 <0,10 <0,2 0,5 >0,5Total-P mg/l <0,1 <0,20 <0,4 <1 >1 Elemente Biologjike

Fauna invertebrore Benthic

Indeksi STAR ICMi

CRE >0.95 >0.72 <0.72

Parametrat më tregues jane O2 i tretur dhe BOD5 pasi ato me shpesh mund te lidhen me vlerat CRE ne treguesit biologjike. Ky nuk është domosdoshmërish rasti i komponentëve nitrogjene, por mineralizimi dhe transformimi i komponenteve nitrogjene si dhe shpejtesia me te cilën ndodh, varet nga sasia e përqendrimit te oksigjenit ne lumenj dhe për ketë arsye mund te shprehe tregues me te njetin ndjeshmeri. Perqendrimet e Nitrogjenit tregojne gjithashtu nivelin e sasise se nitrogjenit nga materiali ngurte dhe rrjedhja. Perqendrimet e komponentit te phosphorous dhe vecanerisht P-Totale jane treguesit cilesore kimike ne liqene ne se nuk ka matje biologjike. Por ato perfshihen edhe ne listen për lumejte për te treguar nivelin e transportit te fosforit dhe vleresimin e riskut ne sistemin e lumenjve kur poshte rrjedhjes gjenden rezervuare apo liqene. 3.1.6 Elementet cilesore, gjendja ekologjike dhe vlerat e parametrave limite ne liqene

Kalibrimi i vlerave te parametrave biologjike me vlerat kufi limite për gjendjen e mire biologjike ne liqene nuk është kryer ende ne Shqiperi dhe është akoma ne proces edhe ne vendet antare te BE. Ne kete situate është e nevojshme te zbatohen parametrat kimike dhe disa fizike për te identifikuar vlerat kufi bazuar ne gjykimin e ekspertit. Ne Tabelën 4.6 janë treguar një sere vlerash te parametrave limite me te përdorur ne liqene. Vlerat për chlorophyll-a, biovolume total dhe Cyanobacteria janë diskutuar tashme ne lidhje me Tabelen 4.4a-c


P- Totale është treguesi kimik më i perdorur për cilesine ne liqene. Arsyeja është se fosfori shume shpesh është faktori i kufizimit te rritjes ne popullsine e algave ne liqene ose ne trupa te tjere te ndenjur me një kohe qëndrimi hidraulike me shume se një dite. Rritja dhe densiteti i algave reflektohet ne matjen e përqendrimit te klorofilit, bio-volumi i alges dhe % e volumit te Cyanobacteria. Tabela 4.6 Vlerat limte te Parametrave Kimike dhe biologjike ne liqene

Nesia Vlerat limite te Parametrave Parametrat Gjenga

e Larte Gjendje e

Mire Gjendje e Moderuar

Gjendje e

Varfer

Gjendje e Keqe

Eleentet kimike Total-P mg/l <0,030 <0,060 <0,4 <1 >1Elemente Fizike Transparenca (Thellesia Secchi)

m 7 >3 <3

Elementet Biologjike Chlorophyll-a ug/l <4.2 –

6.0>4.2 –

6.0

Chlorophyll-a EQR >0.43 <0.43 Biovolumi Total, algae mm3/l <2.1 >2.1 biovolume Total, algae EQR <0.36 >0.36 Cyanobacteria % <2,85 >2,85 Cyanobacteria EQR <0.72 >0.72

Ato mund te interpretohen. Rekomandohet qe se paku nje nga elementet biologjike duhet perfshire ne programet e monotorimit ne te ardhmen. Matja e elementit biologjike qe kerkon më pak kohe, është clorofili a, meqenese ajo behet me procedura standarte ne nje laborator kimik, ndersa bio-volumi i alges dhe % e Cyanobacteria bazohet ne një kohe qe duhet për numërimin dhe matjet ne mikroskop nga specialisti biolog. 3.2 Kategorizimi i trupave ujore sipërfaqësore ne Basenin e Matit

3.2.1 Kategorizimi i lumenjve

Hartografimi dhe kodimi i lumenjve ne basenin e Matit nuk është ndermarre si pjese e pergatitjes se ketij plani pilot, sic pershkuhet ne seksionin 4.1.1. Por është kryer një kategorizim i përgjithshëm i lumenjve apo segmenteve te lumenjve bazuar ne kategorizimin enen-pellgjeve. Terreni dhe nen-pellgjet kryesore ne basenin e Matit tregohen ne Figurën 4.1. Nen-pellgjet janë përcaktuar ne lidhje me nënte vendmatjet ekzistuese hidrometrike. Kjo do te thotë qe një stacion monitorimi përfaqëson piken me lartësi me te vogël ne çdo nen-pellg. Te nëntë nen-pellgjet janë emëruar sipas degës kryesore te lumit te nën-pellgut. Dega kryesore e lumit te Matit është Lumi i Fanit qe e ka origjinën e tij ne veri lindje te basenit, ndërsa vete Mati rrjedh nga jug-lindja e basenit, shiko Figurën 4.1. Sipërfaqja e basenit te Matit, para se te takohet me Lumin Fan është 1330 km2. Baseni i Lumit Fan ka një siperfaqe prej 1080 km2 dhe sipërfaqja e pjese se bregdetit duke përfshire pjesën e lumit pas bashkimit me lumin Fan deri ne detin Adriatik është 590 km2. I gjithë qarku i basenit lumor mbulon nje siperfaqe prej 2993 km2. Duhet theksuar se pjesa e bregut qe permbytet ka nje popullate me densitet relativisht te larte me nje impakt njerëzor me te larte se ne pjesen e brendeshme te basenit. Por pjesa e bregut perfaqeson vetem 15% te gjithë sipërfaqes te Qarkut te Basenit te Lumit Mat. Burimi kryesor i Lumit Mat është Mali Kaptines ne nje lartesi prej afersisht 1870 m mbi nivelin e detit. I gjithë pellgu ujëmbledhës i Lumit te Matit ka nje sipërfaqe prej 2445 km2 dhe nje lartësi mesatare prej 746 m. Mati ka nje gjatësi prej 144 km.


Lumi i Fanit përbehet nga dy dege, Fani Madh dhe Fani Vogël. Fani Madh ka nje siperfaqe ujembledhese rreth 540 km2 dhe është afersisht 77 km i gjate. Lartesia mesatare është afersisht 700 m. Burimi i tij rrjedh nga nje sipërfaqe me një lartësi prej 1400 m mbi nivelin e detit. Lugina e lumit Fani Madh është afersisht 60 km e gjate dhe rrjedh nga veri-lindja drejt jug-perëndimit. Ne piken ku takohet me Lumin Fan i Vogël lugina gjendet ne nje lartësi prej 180 m mbi nivelin e detit.


Figura 4.1 Nen-pellgjet dhe lumenjtë kryesore ne Basenin e Matit

Pellgu ujëmbledhës i Lumit Fani Vogël ka nje siperfaqe prej 415 km2 dhe Lumi ka nje gjatesi prej 55 km. Pellgu shtrihet ne nje lartesi mesatare prej 734 m. Burimet e Fani Vogel gjenden rreth 1860 m mbi nivelin e detit. Fani Madh dhe Fani Vogël bashkohen afër Rrëshenit. Bazuar ne këto karakteristika te pellgjeve ujëmbledhëse te gjithë lumenjtë dhe segmentet lumore te rrjedhjes se sipërme te stacionit te monitorimit te Milotit përshkruhen duke ju referuar tipit Mesdhetar: R-M1, R-M2, R-M4 dhe R-M5 siç tregohet ne Tabelën 4.1. Kjo do te thotë se gjendja ekologjike dhe kimike e mire do te arrihen ne përputhje me vlerat limite te treguara ne Tabelën 4.5.


3.2.2 Kategorizimi i liqeneve

Trupat ujore artificiale te medhenj sic jane rezervuaret e Ulzes dhe Shkopetit mund te konsiderohen edhe si liqene ndonëse niveli i tyre i ujit luhatet shume dhe ne brigjet e tyre ndodh fenomeni i erozionit. Me i madhi nga te dy eshte Rezervuari i Ulzes, Figura 4.1, i cili formohet nga nje dige artificiale ndërtuar për prodhimin e energjisë elektrike. Ne kontekstin e DKU ata jane gjithashtu liqene te modifikuar biologjikisht pasi ne te është futur dhe përhapur krapi Kinez. Gjendja e liqenit nuk mund te karakterizohet duke ju referuar gjendjes se mire ekologjike kur “elementet cilesore biologjike tregojne nivele te ulta te shtremberimit qe jane si rezultat te aktivitetit njerezor, dhe devijojne pak nga ato normalisht te shoqeruara me kushte te patrazuara”. Për ketë tip liqeni te modifikuar, zbatohet shprehja: potencial i mire ekologjik. Kjo gjendje nuk prefshim vlerësimin e gjendjes biologjike, por pritet qe te menaxhohet me qellim arritjen e gjendjes se paku te mire kimike, siç përshquhet ne nenin 4 (iii) dhe seksionin 1.2.5 te aneksit V te DKU. Thellësia e liqenit varjon gjate vitit por do te kategorizohet si një liqen i thelle pasi mund te arrije një thellësi rreth 60 m. Lloji i liqeneve i korrespondon tipit Mesdhetar: LM8 treguar ne Tabelën 4.3 qe kërkon gjendje te mire kimike dhe fizike ne përputhje me vlerat limite, siç tregohet ne Tabelen 4.6. 3.2.3 Kategorizimi i trupave ujore artificiale

Ne zonën bregdetare te qarkut te Lezhes dhe Kurbinit ekziston nje rrjet i dendur i skemave ujitëse, kanaleve drenazhuese, si dhe rezervuareve. Kanalet drenazhuese përgjithësisht shkarkojnë ne det ose ne lagunat e bregut. Për keto trupa ujore nuk ka te dhëna sasiore apo cilësore. Rezervuaret ujore jane shperndare neper te gjithe rajonin lumor. Liqeni me i madh eshte ai i Shkopetit, i cili ka nje rezervuar me kapacitet afërsisht 6 milion meter kub. Tabela 4.6/a: Vendodhja dhe kapaciteti i rezervuareve te ndryshem

Rezervuaret Vendodhja Capaciteti ujembledhes (000/m³)

Troshan Komuna Blinisht 90 Fishta “ 433 Kallmet Komuna Kallmet 2.044 Patalej Komuna Kolsh 110 Kashnjet Komuna Ungrej 428 Zheja Bashkia Mamurras 268 Vinjoll Komuna Milot 200 Shkopet lake “ 6.000 Malaj 1 Bashkia Rreshen 2.300 Malaj 2 “ 700 Tarazh “ 200 Sheshajve “ 700 Geziq “ 245 Perlat Komuna Kthelle 225 Prosek “ 415 Keto rezervuare pervec perdorimit per ujitje, sherbejne edhe si rezervuare per akuakulturen per prodhimin e peshkut Krap kinez (vecanerisht te ballgjerit te bardhe, amurit dhe H.nobilis)


3.2.4 Karakterizimi i lagunave

Pergjate bregdetit ndodhen disa laguna bregdetare: Merxhan (300 ha), Kune (800 ha), Vain (1500 ha), dhe Patok (2200 ha). Te gjitha lagunat kane karakteristika te njejta gjeomorfologjike me sedimente te bute te pjeses fundore mbi argjila kompakte dhe materiale organike. Thellësia e tyre varion nga 0.3 - 1.5m, kripshmeria 15-40°/00, temperatura varion nga 5-32°C dhe masa e oksigjenit te tretur eshte 2.8 mg/l. Keto laguna vleresohen per nivelet e tyre te larta te biodiversitetit, gjithashtu edhe per interesin ekonomik ne lidhje me turizmin, peshkimin, gjuetine etj. Ne vecanti laguna e Patokut qe ndodhet ndermjet dy grykave te lumenjve Droj dhe Mat, sherben si nje zone e rendesishme ushqyese per breshkat e ujit te rrezikuara globalisht. Uji i lagunave eshte i pasur me peshq, ku me shume spikat barbuni dhe ngjala, dhe akuakultura praktikohet tradicionalisht ne lagunat bregdetare. I gjithe sistemi i lagunave mund te jete subjekt i stresit prej ndryshimeve klimatike, dhe me shume apo me pak, kercenohet ne periudhen afat gjate nga sedimentimi, mbushja e kanaleve me balte dhe mungesa okazionale e oksigjenit prej hipertrofimit, gjithashtu edhe nga ndotja industriale dhe familjare.

3.3 Kategorizimi i trupave nentokesore ne BE

Ne magazinimet nëntokësorë gjendja e mire karakterizohet nga dy elemente: sasiore dhe gjendja kimike. 3.3.1 Kategorizimi sasior

Gjendja sasiore ne DKU perkufizohet nga niveli i ujrave nëntokësorë. Ne gjendjen e mire sasiore niveli i ujrave te nentokeseshte i qendrueshem dhe rezervat nuk tejkalohen nga mesatarja shumevjecare e normes se nxjerjes (Aneksi V, seksioni 2.1.2). Prandaj gjendja do te karakterizohet bazuar ne matjet-monitorimet e vazhdueshme gjate vitit duke patur parasysh luhatjen sezonale te nivelit te ujit dhe ri-mbushjet. Për te kryer kategorizimin e gjendjes sasiore te nivelit te ujërave nëntokësorë ne Basenin e Matit, këto matje nuk janë vene ne dispozicionin tone. Por për gjendjen sasiore ekzistojne vetem dy kategori: E mire ose e keqe, ne kuptimin qe rezervat nënujore ne terma afatgjata ne perspektive ose rimbushen duke ju përgjigjur kështu nxjerrjes - ose jo. Ne rast se gjendja karakterizohet si e keqe, kjo gje duhet raportuar ne planin e menaxhimit ujor dhe duhet adresuar ne programet e masave. 3.3.2 Kategorizimi kimik

Kategorizimi i depozitave te ujrave nëntokësorë dhe vendosja e vlerave limite te parametrave për gjendjen e mire kimike, kerkon nje vleresim se si rezervat do te perdoren dhe si kontribuon kjo ne gjendjen ekologjike te ujrave sipërfaqësore ne varesi te intensitetit te infiltrimit te ujërave nëntokësorë ne shtratin e lumit.


Ne Tabelen 4.7, nje sere vlerash kufi te parametrave jane listuar dhe plotesuar me normativat Shqipetare. Për implementimin e DKU kerkohet gjithashtu qe nje numer direktivash te tjere te implementohen. Dy nga to jane direktiva e Ujrave nëntokësorë 2006/118/EC dhe Direktiva e Ujrave te Pijshem 98/83/EC. Direktiva e Ujrave nëntokësorë permban vetem vlera te parametrave për nitratet dhe pesticidet, por thotë qe nje numer tjeter parametrash duhet te monitorohen ne se shikohet e përshtatshme (ne tabelen 4.7 shenuar me *). Kjo do te thotë se parametrat duhen zgjedhur dhe planifikuar ne se aktivitete ekzistuese ose te mëparshme tregojnë ndikim te mundshëm ne rezervat e ujërave nëntokësorë. Ne se ujë do te perdoret si uje i pijshem ose do te perdoret ne procesin e ushqimit, atehere duhen zbatuar vlerat limite te direktives për Ujërat e Pijshem. Për vleresimin e riskut ne trupat e ujrave nëntokësorë ne gjendje te mire, zbatohen parametrat nga Direktiva e Ujrave te Pijshem, shiko seksionin 9.1. Duhet shenuar se normativat shqiptare për cilesine e ujrave nëntokësorë nuk pajtohen me vlerat limite ne Direktiven e BE.

Tabela 4.7 Objektivat cilesore te BE dhe Shqiptare për ujin e pijshem dhe ujërat e nentokes

Parametri

Njesia

Direktiva e Ujrave

nëntokësorë 2006/118/EC

Direktiva e Ujrave te Pijshem 98/83/EC

Normat Shqipetare Mati

Basin

Nitrat mg/l 50 50 25 Nitrat potasiumi mg/l 0.5 5 Pesticide μg/l 0,1 0,1 Pesticide (total) μg/l 0,5 0,5 Arsenik ug/l * 5.0 Kadmium ug/l * 5 5 Plumb ug/l * 10 Merkur ug/l * 1 Nikel ug/l 20 50 Zink ug/l 3000 100-3000 Kromium ug/l 50 50 Baker mg/l 2.0 0.1-1.5 Potasium mg/l 12 Trikloroetilen μg/l * 10 (sum) Benzol ug/l 1.0 PAH ug/l 0.1(sum) Alumin ug/l 200 Amonium mg/l * 0,5 0.05 Percueshmeri uS cm-1 3000 Klor mg/l * 250 25 Manganez ug/l 50 20-50 Sulfate mg/l * 150 25 Klostridium

perfringens no./100

ml 0

pH 6.5-8.5 Magnez mg/l 20 Kalcium mg/l 75


3.4 Kategorizimi i trupave ujore nëntokësorë ne Basenin e Matit

Kategorizimi si sasior edhe kimik për trupat ujore nentokesor ne Basenin e Matit jane te lidhur pasi shtresezimi gjeologjik si dhe mineralizimi i formacioneve gjeologjike reflektohen ne kapacitetin prodhues dhe transmetues te akuiferit dhe mund te jape shkak për rritjen e kategorizimit kimik me permbajtje te larte minerale ne nen-toke.

3.4.1 Kategorizimi sasior

Ne Figuren 4.2 është treguar skicimi i nen-tokes dhe nje pershkim i pergjithshem i kapacitetit te pritshem te prodhimit. Formacionet me prodhimtari te larte jane te lidhura ngushte me gelqeroret dhe formacionet karstike si dhe me depozitimet sedimentare aluviale ne ultesiren e bregut. Nje shperndarje e gjere e rezervuareve ne basen nuk është bere. Por dihet se te pakten ekzistojne dy rezervuare nëntokësorë, respektivisht akuiferi i Fushe Kuqe dhe ai i Lezhes, te dy te lokalizuar ne zonen e bregut dhe ne koridorin ku Lumi i Matit rrjedh ne Detin Adriatik. Te dy akuiferet perbehen nga shtresa te quaternarit me trashesi nga 150 deri 280 m. Sedimentet e zhavorreve formojne shtresa qe jane te ndare nga shtresa sedimentesh argjilore. Baseni sedimentar ne qender te Basenit te Matit si dhe zonat me shkembinj intruzive karakterizohen nga nje prodhimtari ujore te vogel deri te mesme.


Figura 4.2 Kategorizimi sasior i kapacitetit te prodhimit te ujrave nëntokësorë ne lidhje me perberjen e nen-tokes

Ne DKU ujërat sipërfaqësore dhe nëntokësorë konsiderohen si nje dhe si e njejta rezerve ujore dhe do te menaxhohen brenda te njetit kufi. Meqenëse akuiferi i Fushe Kuqes dhe Lezhes shtrihen larg korridorit dhe kufijve ekzistues te Basenit te Matit duhet konsideruar rishikimi i kufirit te basenit dhe te përfshije ne basenin e Matit pjesën me te madhe te zonës se bregut poshtë rrjedhjes se Milotit. 3.4.2 Kategorizimi kimik

Ne figuren 4.3 jane skicuar dhe treguar, ne konteksin rajonal, formacionet gjeologjike brenda basenit. Duket se formacionet kryesore gjeologjike janë reflektuar ne te njëjtën model siç jane përcaktuar për nen-token dhe kapacitetin mbajtës.


Figura 4.3 Gjeologjia brenda Basenit te Lumit Mat

Nje nga cështjet kryesore te gjeologjise ne basenin e Lumit Mat i takon masivit5 te Bulqizes i cili ne harten gjeologjike percaktohet si Jurassic mesatar pyroxen dhe dunit qe perfshin kufijte e Basenit te Matit. Pyroxenet dhe dunitet jane nen mineralizim dhe kane nje perberje te larte kromi i cili është dhe ka qene qellimi i aktivitetit te minierave. Kjo mund te reflektohet ne karakteristikat kimike si te ujërave sipërfaqësore dhe atyre nëntokësorë. Ne pjesën me jugore te basenit pyroxenet dhe dunitet nga masivi i Bulqizes kufizohen nga karbonatet dhe dolomitet nga Trias-Jura i eperm duke i dhe shkak nje zone karstike plot me burime uji dhe ujra nëntokësorë. Pjesa me veriore ka me pak karbonate ne formacionet gjeologjike. Zona dominohet nga ultra bazike eruptive andesitik basalt, te cilet jane kompakte dhe pak te çare dhe kapaciteti transmetues paraqitet ne figurën 4.2

5 Shembull: H. Beshku, A. Dobi, V. Gjoni dhe A. Pirdeni Gjeologji, Petrologji dhe mineralizim i chromit te Masivit ultramafik te Bulqizes te

Kongresit te XVII te Shoqates Gjeologjike Karpatian – Ballkan, Bratislave, 1 – 4 Shtator 2002.


Kapaciteti i larte prodhues është i lidhur ngushte me depozitat aluviale Holocene te cilat jane me origjine si marine edhe te ujërave te ëmbla ne zonen tranzite te grykederdhjes se Matit dhe ne ketë menyre janë nen influencën e klorideve dhe electroliteve marine. Pjesa e ultësirës ne rrjedhjen e poshtme te Milotit vetëm pjesërisht është adresuar ne ketë plan, pasi te dhënat për gjendjen si sasiore edhe kimike janë te kufizuara. Megjithatë, i vetmi informacion i disponueshem ne gjendjen kimike te ujërave nëntokësorë ne basen, i referohen kësaj zone dhe për ketë arsye do te përdoren ne vlerësimet e mëtejshme.


4 PRESIONI DHE NDIKIMI I AKTIVITETIT NJEREZOR

4.1 Ndotja pikesore

Ndotja pikesore percaktohet ne lidhje me shkarkimet e percaktuara si nga tubacionet, sistemi i kanalizimeve ose nga shkarkime te ujrave te tjera te ndotura pikesore nga industria, impiantet e trajtimit, sistemi i ujrave te shiut, sistemi i filtrimit nga vendet e plehrave, regullimi i digave etj. Meqenese nuk ka impiant trajtimi me sistemin e kanalizimit dhe shume nga industrite dhe ndermarjet jane mbyllur pa u pastruar, shumica e ndotjes ne Basenin e Matit mund te karakterizohet ne mneyre korrekte si ndotje e shperndare nepermjet infiltrimit te kanaleve te hapur, jo mire te përcaktuar, dhe nga hendeqet nga ku rrjedh dhe kullon nga vendet e dikurshme te prodhimit. Per arsye praktike ky seksion perfshin me pak ndotje te mirë percaktuara nga burime pikesore edhe pse sot ato me korrektesisht do ti referhoheshim si burime te ndotjes jo-pikesore. Nje rast i vecante ne kete konteks lidhet me hedhjet e mbeturinave, ku sot ato gjenden gjithandej dhe vetem ne nje numer shume te pakte vendesh te organizuara për hedhurinat. Kjo praktike reflektohet ne grumbullime mbeturinash pergjate brigjeve te lumit. 4.1.1 Ndotja shtepiake

Te dhenat e popullsise Qarqet dhe pjeserisht Prefekturat ose si pjese e se teres, paraqitur brenda kufijve te Qarkut te Basenit te Matit jane listuar ne Tabelen 5.1

Tabela 5.1: Qarqet dhe Prefekturat Qarku Prefektura Drenon

Lezha Lezhe ne Mat dhe det Mirdite Lezhe ne Mat Kurbin Lezhe Ne Mat dhe det Mat Diber Ne Mati Bulqize (part) Diber Ne Mati Puke (part) Shkodra Ne Mati

Ne 2001 Qarku i Basenit te Lumit Mat kishte 234346 banore (Regjistrimi 2001). Nje pamje e pergjithshme mbi komunat dhe bashkite e basenit te Matit tregohet ne Tabelen 5.2. Kjo tabele tregon gjithashtu te dhenat te regjistrimit te popullsise, qe jane siguruar nga Ministra e Puneve te Brendeshme për vitin 2009.


Tabela 5.2: Te dhena mbi popullsine ne Qarkun e Basenit te Lumit Mat

Shenim: *) Nuk ka te dhena per vitin 2009

**) Popullsia e regjistruar perfshin edhe banoret qe kane migruar ne ate vend

Emri i komunes ose bashkise

Qarku Siperfaqja (km2)

Regjistrimi 2001

M.P.B 2009**)

1 Burrel B Mat 0.8 12123 17355 2 Klos B Mat 127.3 10489 10559 3 Derjan K Mat 57.6 2612 4459 4 Gurre K Mat 68.6 4373 4173 5 Baz K Mat 49.6 3367 3329 6 Komsi K Mat 109.4 6093 5285 7 Lis K Mat 85.6 4984 5065 8 Macukull *) K Mat 90.6 3453 3453 9 Rukaj K Mat 42.3 4293 4133 10 Suc K Mat 46.3 3609 3479 11 Ulez K Mat 74.1 2064 2151 12 Xiber K Mat 84.6 3727 3826 13 Martanesh K Bulqize 168.3 3546 2616 14 Lezhe B Lezhe 2,5 14420 27096 15 Balldre K Lezhe 72,6 7203 10804 16 Blinisht K Lezhe 40,8 4238 5597 17 Dajc K Lezhe 36,6 5183 6836 18 Kallmet K Lezhe 38,3 5493 6771 19 Kolsh K Lezhe 45,2 4943 6510 20 Shengjin K Lezhe 56,1 3572 11485 21 Ungrej K Lezhe 116.8 3840 3130 22 Shenkoll K Lezhe 40.4 8894 15048 23 Zejmen K Lezhe 34.7 6713 8919 24 Lac B Kurbin 14,1 19424 30080 25 Mamurras B Kurbin 71,8 17676 22549 26 Fushe Kuqe K Kurbin 60,8 6129 8622 27 Milot K Kurbin 143.3 11163 12072 28 Rreshen B Mirdite 154.1 11447 16505 29 Rubik B Mirdite 128.5 6842 8055 30 Fan B Mirdite 172.0 5702 5157 31 Kacinar *) B Mirdite 87.9 2916 2916 32 Kthelle K Mirdite 88.4 3653 5508 33 Orosh K Mirdite 150.9 3966 3403 34 Selite *) K Mirdite 106.2 2530 2530 35 Fushe Arrez B Puke 33.6 4090 4865 36 Qafe Mali *) K Puke 145.3 3762 3762 37 Gjegjan K Puke 147.5 5814 4830

TOTAL 2993.5 234346 302933


Figura 5.1: Densiteti i Popullsise ne Basenin e Matit

4.1.2 Furnizimi me uje dhe kanalizimet

Ujrat e ndotura Aktualisht ne basenin e Matit, nuk ka impiant trajtimi te ujrave te ndotura. Pranohet se te gjitha ndotjet e ujeshme derdhen direkt ne mjedis, por nuk ka te dhena mbi presionin specifik te derdhjeve te ujrave te ndotura ne cilesine e ujrave sipërfaqësore, nëntokësorë dhe te tokes.


Furnizimi me uje Furnizimi me uje nga magazinimet e nentokes paraqet nje presion ne rezervat e ujrave nëntokësorë ne zonen e bregut, dominuar nga nje prodhimtari e larte zhavorroresh dhe depozitave aluviale, shiko Figuren 4.2. Zona është e dendur me popullsi dhe gjendet brenda kufijve te Basenit te Matit, rajon dominues ekonomik. Magazinimet me prodhimtari me te larte ndahen nga Lumi i Matit me magazinimet e Fushe Kuqes te lokalizuara ne jug te Lumit dhe akuiferit te Lezhes ne veri te lumit. Ne akuiferin e Fushe Kuqes shumica e puseve kane nje kapacitet prej 800 l/s. Ne akuiferin e Lezhes dy puset kryesore kane kapacitet prej 600 dhe 160 l/s. Akuiferi i Fushe Kuqes është më shume i shfrytezuari ne Shqiperi. Ujërat nga te dy akuiferet perdoren për furnizim me uje te popullsise ne Durres, Lezhe, Milot and Laç, si dhe për furnizimin me uje te afersisht 50 fshatrave. Nje numer i vogel çpimesh jane te shperndara gjithandej ne basen, sic tregohen ne Figuren 4.2. Qindra puse perdoren për perdorim privat si dhe për qellime bujqesie dhe industrie. Shumica e ketyre puseve kane nje kapacitet te vogel (me pak se 1 l/s). Nuk ka tregues mbi nje presion te forte ne rezervat e ujrave te nentokes me perjashtim te zones fushore te bregut. Më shume se 400 puse gjenden ne zonen e bregut, ne komunat e Shenkoll, Zejmen dhe Fushe Kuqe. Autoritetet lokale kane 42 puse ne pune për furnizimin me uje, me nje kapacitet afersisht 2116 l/s. Gjithashtu ka edhe 14 rezervuare artificiale (diga) ne perdorim për furnizimin me uje, qe gjenden ne qarkun e Lezhes dhe Mirdite. Tabela poshte jep nje pamje te pergjithshme te perdorimit te ujrave nëntokësorë ne zonen fushore bregdetare te Matit

Zona Furnizimi me uje Ujitje Puse Private

Ne veri te Matit ( Rrile) 300 l/s 500 l/s 1100 l/s Ne jug te Matit (Fushe Kuqe ) 1150 l/s - 200 l/s

Ndermarrja e ujit Ndermarrja e ujit mbulojne me sherbimin e tyre nje pjese te popullsise se basenit te Matit për furnizimin me uje dhe kanalizimet sic tregohet ne Figuren 5.2


Figura 5.2: Komunat dhe Bashkite, qe sherbehen nga ndermarrjet e ujit


Te dhenat e ndermarrjeve te ujit qe operojne ne Basenin e Matit tregohen ne Tabelen 5.3, 5.4 dhe 5.5. Duhet te theksojme se shifrat ne kete tabele i referohen te gjithë siperfaqes se sherbimit te ndermarrjeve, te cilat pjeserisht mund te shtrihen jashte kufijve te basenit te Matit. Tabela 5.3: Te dhenat mbi furnizimin me uje dhe kanalizimet te shoqatave (1)

Emri Ndermarrjes No.

Lidhjeve kanalizime

Komunat ne zonen e sherbimit ne Qarkun e Basenit te Matit

Puke fshat 78 Qafe Mali, Gjegjan Rubik UK Sh.A 484 Rubik Mirdite UK Sh.A 1016 Rreshen, Selite, Orosh Fushe Arrez UK Sh.A 507 Fushe Arrez

Burrel UK Sh.A 3110 Burrel, Lis Kurbin U Sh.A 0 Milot, Mamurras, Lac Kraste UK Sh.A. 375 Martanesh Lezhe UK Sh A 27664 Lezhe, Balldre, Shengjin Durres UK Sh.A Fushe Kuqe

Tabela 5.4: Te dhenat mbi furnizimin me uje dhe kanalizime te shoqatave (2)

Sherbimi Popullsia Emri i ndermarrjes Furnizim

me uje kanalizimeZona e

sherbimit Urbane Rurale Puke fshat Po Po Rural 0 12000Rubik UK Sh.A Po Po Urban/rural 2365 166Mirdite UK Sh.A Po Po Urban 8276 813Fushe Arrez UK Sh.A Po Po Urban 3824 917Burrel UK Sh.A Po Jo Urban/rural 18200 4060Kurbin U Sh.A Po Jo Urban/rural 41439 23715Kraste UK Sh.A. Po Po Urban/rural 2150 1450Lezhe UK Sh A Po Po Urban/rural 34625 1600

Table 5.5: Te dhenat mbi furnizimin me uje dhe kanalizime te shoqatave (3)

Te dhenat e tabeles 5.3-5.5 do te shfrytezohen ne versionin e fundit te planit te menaxhimit për vleresimin e ndotjes pikesore nga shtepiat dhe si informacion për vleresimin e kostos për futjen e trajtimeve te ujit. Nuk është bere perpjekje për vleresimin e impaktit nga ndotjet shtepiake apo presionit ne rezervat e ujrave te nentokes ne brendesi te basenit ne kete version te planit. Sasia e ndotjes nga mbetjet urbane mund te përcaktohet duke përdorur vlerat e mëposhtme per 1 PE6:

o Nevoja Biokimike per Oksigjen (NBO5) = 60g/person/dite. o Total Azot (TN) = 11 g/person/dite. o Total Fosfor (TP) = 2.8 g/person/dite.

6 PE: Person Ekuivalent. Vlera te pergjithshme te aplikueshme ne vendet e BE.

Emri i ndermarrjes Furnizimi me uje urban Rural Kanalizimet

urbane Rural

Puke fshat 0 2350 0 250Rubik UK Sh.A 1932 115 1920 0Mirdite UK Sh.A 5261 813 5261 0Fushe Arrez UK Sh.A 1681 244 1679 0Burrel UK Sh.A 18200 4060 15162 0Kurbin U Sh.A 39297 2148 0 0Kraste UK Sh.A. 2150 250 2150 0Lezhe UK Sh A 26064 1600 26064 1600


Vihet re se sasia organike e vleresuar prej 60 g/person/dite i korrespondon nje ekuivalenti te popullsise (PE), sic eshte përcaktuar ne Direktiven 91/271/EEC. Sasia e P-Total, N-Total dhe BOD5 dhe konsumi i ujit ne basen mund te llogaritet sic tregohet ne tabelen 5.6. Duke supozuar nje rrjedhje vjetore prej 3,250 mil. m3/vit (shiko seksionin 9.1) impakti ne koncentrimin e N, P dhe BOD 5 mund te llogaritet sic tregohet ne tabelen 5.7. Megjithate ky supozim nuk është korrekt pasi shumica e P, N dhe BOD5 nga burimet shtepiake do te mbahet ne toke ose do te transormohet gjate transportit ne sistemin e lumit. Dhe për me teper nje rrjedhje ujore prej 3,250 mil. m3/ vit mund te monitorohet vetem ne pjesen e poshteme te Lumit te Matit. Por ne versionin e fundit te planit ky vleresim do te kerkohet brenda nen-pellgjeve për te vleresuar se si te ruhet ose arrihet gjendje e mire kimike me nje program masash.

Tabela 5.6: Ngarkesa ditore dhe vjetore nga 1 PE dhe ngarkesa totale nga 234.000 njerez qe jetojne ne basen 1 PE Dite Vit 234,000 PE/vit

Tot-P 2.8 g 1.0 kg 234 t

Tot-N 13,7 g 4,4 kg 1029 t

NBO5 60 g 21,9 kg 5124 t

Konsumimi ujit 273 l 50 m3 11,7 mil. m3

Table 5.7: Llogaritja e kontributit ne koncentrim

Llogaritja konceptuale e kontributit te koncentrimit mesatar ne lumin Mat

Tot-P 0.072 mg/l

Tot-N 0.317 mg/l

NBO5 1.577 mg/l

Konsumimi i ujit 0,4% te rrjedhes se poshtme vjetore

4.1.3 Industria dhe hidro-energjia

Disa nga industrite ne Basenin e Lumit Mat nuk mund te citohen si burime pikesore ndotje, pasi ato nuk jane me ne funksionim por ato mund te paraqesin rrezik ndotje. Por disa ndermarje ekzistuese mund te listohen sic tregohen ne tabelen 5.8. Ndotja nga minierat, marrja e zhavorreve apo hedhjet e mbeturinave ne basenin e Matit listohen te ndara ne tabelat e meposhteme Tabela 5.8: Industrite dhe vendndohja ne Basenin e Matit

Industri/Prodhimet vendndodhja Perpunim tubash hekuri Rubik Grumbullim karburantesh dhe gazi

7 vende

Asfalt Milot Vere, raki Rreshen Pulari Rreshen Peshkim 5 vende ne Fushe Kuqe dhe Kurbin

Ne basenin e lumit Mat ndodhen gjithashtu edhe 2 hidrocentrale, Ulza dhe Shkopeti.


Hidrocentrali i Ulzes ndodhet ne afersi te qytetit te Lezhes. Impianti eshte ndertuar ne vitin 1952 dhe eshte nje nga impiantet me te vjetra qe operon nen varesine e Korporates Elektroenergjitike Shqiptare sh.a, dhe qe ka nevoje per nje rehabilitim urgjent. Hidrocentrali i Shkopetit ndodhet afersisht 25 km siper grykes se lumit. Ka filluar funksionimin ne vitin 1963, se bashku me hidrocentralin e Ulzes ne sistem kaskade. Te dhenat mbi keto vepra tregohen ne Tabelen 5.9. Table 5.9: Hidrocentralet ne Basenin e Matit

Emri Kapaciteti Instaluar (MW)

Prodhimi vjetor (GWh)

Volumi grumbullues

(Mm3)

Viti i fillimit

Ulza 25 120 240 1957 Shkopeti 24 90 15 1965

Kapaciteti i instaluar i dy impianteve shkon ne 3.3% te kapacitetite instaluar ne Shqiperi dhe prodhimi arrrin ne 3.8% te prodhimit total te hidro-electricitetit ne vend. Se fundmi jane aprovuar nje numer projektesh per ndertimin e hidrocentraleve te vogla/mesme. Lista e ketyre projekteve eshte paraqitur ne Aneksin IV.

4.1.4 Marrja e zhavorreve

Nje sasi e madhe zhavorresh nxirret nga shtrati i lumit ne rrjedhjen e poshteme te bashkimit te lumit te Fanit me lumin e Matit. Lejet për marrjen e zhavorreve aktualisht jane kryesisht për materiale ndertimi për rrugen e re nga Tirana ne kufi me Kosoven afer Kukesit. Rruga ndjek shtratin e lumit Mati dhe Fani i Vogel. Marrja e zhavorreve ka nje ndikim te madh ne karakteristikat hidro-morfologjike te shtratit te lumit deri aty sa mund te konsiderohet dhe te kategorizohet si “lume i modifikuar i pa afte te ruaje nje diversitet biologjik natyror dhe si rrjedhim pengon nje gjendje te mire ekologjike”. Ne basenin e Matit jane 35 kompani qe nxjerrin zhavorre me licence. Prodhimi i tyre është afersisht 1,200,000 m3/vit zhavorre dhe rere. Vendndodhjet e kompanive tregohen ne tabelen 5.10. Tabela 5.10: Kompanite e licencuara ne marrjen e zhavorreve ne Basenin e Matit

Efektet e supozuara te ndikimit ne mjedis nga nxjerrja e zhavorrit jane duke u rritur. Keto ndikime perfshijne: humbje apo degradim te habitatit natyror te shumezimit te peshqve dhe te habitatit ku rriten peshqit e rinj; pengim te migrimit; zgjerim te kanalit, ceketira dhe pellgje; humbje te qendrueshmerise hidrologjike te shtratit; humbje e struktures hauz/rrjedhe e shpejte; rritje e turbullires dhe transportit te sedimentit; rritje te erosionit te bregut dhe/ose renie te rrymes se shtratit; dhe humbje apo degradim te habitatit riparian. Nga ana tjeter nxjerrja e zhavorrit eshte nje burim i rendesishem ekonomik duke qene se eshte materiali kryesor ne industrine e ndertimit. Gjate procedures se vleresimit te aplikimit per leje per nxjerrjen e zjavorrit, Agjensia e Basenit Lumor duhet te siguroje qe nxjerrja do te ndermerret mbi nje baze te qendrueshme dhe jo vetem ne lidhje me burimet e zhavorrit (ritmi dhe volumi i nxjerrjes duhet te rregullohen ne menyre te kujdesshme), por gjithashtu edhe ne lidhje me impaktet ne mjedis.

Komuna Lumi Numri i kompanive Zejmen Mati 5 Rubik Fani 10 Milot Mati 7 Milot Fani 1 Fushe Kuqe Mati 3 Shenkoll Mati 3 Tale Mati 1 Òrosh Fani 1 I panjohur, nuk ka te dhena 4


Ne nje skenar te thjeshte menaxhimi per nxjerrjen e zhavorrit, me qellim pakesimin e impakteve, para se te leshohet leja, duhet te kryhen vleresimet e ndikimit ne mjedis ku i kushtohet me shume rendesi:

o Studimeve biologjike per te vendosur te dhena mjedisore standarte si dokumentacion per te vleresuar impakte te mundshme mjedisore, dhe per te pershkruar masat zbutese per te shmangur ose minimizuar impaktet mjedisore negative.

o Monitorim te operimeve te lejuara dhe justifikim te impakteve mjedisore ne perputhje me lejen.

o Te sigurohet, si pjese e lejes, qe kostot per rivendosjen dhe zbatimin e monitorimit afat gjate dhe programin e restaurimit per zonat ku aplikohet nxjerrja e zhavorrit, te paguhen nga kontraktori.

Ne Rasfik (Qarku Mirdite) ka nje gurore gelqere, qe prodhone rreth 1000 m3 për vit. Vend ndodhjet e nxjerrjeve dhe lejet e minierave tregohen ne Figuren 5.3 4.1.5 Minierat

Minierat kane qene nje aktivitet ekonomik i rendesishem ne basenin e Matit, ne qarkun e Matit, Mirdite, Bulqize dhe Puke. Megjithate shkalla e veprimtarise, vecanerisht e kromit dhe xeherorit te bakrit, dhe perpunimi i ketyre metaleve behet shume me pak se para viteve 1990. Ne total 215 kompani jane ose kane qene ne veprimtari me licence për shfrytezim ose kerkim. Me shume te licencuarat (rreth 162) kane te bejne me minierat e xeherorit te kromit. Materiale te tjera te pa perpunuara perfshijne xeherorin e bakrit, bazalt, gelqerore, kuarc, mermer dhe granite. Disa kompani perpunojne xeheroret ne baker te paster (4 kompani) dhe krom te paster (8 kompani). Perhapja e mbetjeve minerare ne basenin e lumit Mat eshte shume e madhe ne terma te volumit te mbetjeve sic eshte treguar ne tabelen e meposhtme: Tabela 5.10/a: Pirgjet e mbetjeve minerare dhe dampa mbetjesh ne basenin e lumit Mat

Grumbullime te mbetjeve te Kromit nga minierat

(m3 )

Grumbullime te mbetjeve te Bakrit nga minierat (m3 )

Dampa mbetjesh te xeherorit nga prodhimi i bakrit

(m3 ) 6,673,700 4,819,700 3,358,300

Disa aspekte te prodhimit te bakrit dhe kromit dhe kercenimit mjedisor te shkaktuar nga mbetjet e ngurta nga aktivitetet e minierave jane paraqitur me poshte. Bakri Disa nga minierat, fabrika te pasurimit ose te rafinimit jane mbyllur qysh ne 1990 dhe te tjera punojne akoma me kapacitet te kufizuar. Ne basenin e Lumit Mat nxjerrja e xeherorit te bakrit ndodh ne Gurth, Perlati, Rubik, Spaç, Lak-Rosh, Paluca dhe Qafe Bari me nje prodhim prej 226,000 ton/vit. Fabrikat e pasurimit ne Fushe Arrez dhe Reps (te dy ne basenin e lumit Mat) jane akoma ne pune por me kapacitet te vogel. Impianti ne Fushe Arrez ka nje kapacietet perpunimi prej 110,000 ton lende te pare ne vit. Ky proces perdor nxjerrjen nepermjet pluskimit duke përdorur ekstrakte te vajit te pishes. Qe nga viti 2004, nepermjet këtij procesi jane prodhuar afërsisht 200 mije ton materiali minerar.


Figura 5.3: Vendndodhja e nxjerrjes se zhavorreve dhe minierat ne basenin e Matit

Shumica e rrezikut te ndotjes ne minierat e bakrit vjen nga fabrikat e pasurimit. Ujërat e ndotura marrin vetem nje para-trajtim ne basene te vogla sedimentimi dhe normalisht vendoset ne vendet e depozitimit te materialeve inerte, ku edhe kontribuon ne formimin e kullimit. Ne fabriken e pasurimit ne Rep, për shembull, nje pjese e depozitimit është derdhur ne lumin e Fanit te Vogel, për shkak te përmbytjeve te medha dhe mbeturinave te nje kanali shkarkimi qe ishte supozuar te largonte ujërat e plotores nga depozita. Vetem impianti metalurgjik i bakrit është akoma ne operim ne Laç, afer grykëderdhjes se lumit Mat. Ujërat e ndotura nga kjo fabrike derdhet direkt ne detin Adriatik. Ujërat e ndotura te fabrikes trajtohen vetem pjesërisht (neutralizim, sedimentim). Me pare trajtimi kryhej ne kombinim me ujërat e ndotura te nje fabrike super-fosfati, e cila nuk është me ne pune. Ne tre vende ne basenin e Matit ku ndodhen grumbullime te bakit nga minierat, eshte vlerësuar nga eksperte kombëtar te minierave se rreziku i ndotjes se ujit eshte i larte. Ne rastin e dampave me mbetje minerare te bakrit, 8 vende ne basenin e Matit jane vlerësuar si vende me rrezik te larte. Shtate grumbullime te mbetjeve minerare te bakrit, te gjitha ne basenin e Lumit Mat, jane klasifikuar si vende me rrezik mesatar per sa i perket ndikimeve te ujit. Nga grumbullimet e tjera me mbetje nga minierat ne basenin e Matit, 12 vende jane vlerësuar si vende me rrezik te ulet7. 7 Burimi: Inventari i Emetimeve per Emetimet ne Uje ne Shqiperi, projekti StEMA 2008


Te gjitha dampat me mbetje xeherori jane klasifikuar si vende me rrezik te larte ose mesatar persa i perket ndotjes te ujit. Bakri ashtu si kromi, eshte nje metal transitor reagjent dhe edhe pse ne pergjithesi paraqet shkalle te ulet rreziku per njerëzit, ne trupat ujore eshte shume toksik per peshqit, ne veçanti per peshqit e rinj. Aftesia e bakrit per te ndervepruar me materiet organike, te përdorura si materiale ushqyese per peshqit, bivalvet dhe peshqit qe ushqehen me ane te filtrimit, gjithashtu kontribuon ne ndërfutjen e tij ne zinxhirin ushqimor. Ashtu si per ferronikelin dhe per kromin, impakti i sakte mbi ujerat siperfaqesore i liksiviateve qe rrjedhin nga dampat minerare dhe nga venddepozitimet e mbetjeve ne afersi te minierave te bakrit kane nevoje per nje investigim me te thelle. Nivelet e përmbajtjes se bakrit dhe mbetjeve te tjera minerare te matura ne kollonen e ujit, ne indet e flores dhe te faunes dhe ne sendimentet e depozituara duhet te krahasohet me vlerat standarte te kontrollit per te matur shtrirjen dhe perqendrimin e ndotesve. Mbetjet e ngurta te bakrit nga minierat jane agresive per shkak te permbajtjes se larte te sulfurit. Duke u bazuar ne matjet e kryera dhe modelet e bilancit te masave, eshte shkarkuar ne det nje sasi bakri prej 50 tonesh nga baseni i lumit Mat. Si rrjedhohe jane gjetur ne delten8 e lumit Mat vlera te larta te bakrit dhe te nikelit. Kromi Xeherori kromit (FeCr2O4) eshte nje nga mineralet me te rendesishme ne Shqiperi. Deri ne vitin 1990, Shqiperia ishte vendi i trete ne bote per sa i perket prodhimit dhe eksportit te xeherorit te Kromit. Xeherori i Kromit gjendet ne damare me trashesi te ndryshme ne formacionet gjeologjike ultrabasike te masivit te Bulqizes prej afërsisht 350 km2, e cila ndodhet pjesërisht ne brendësi te basenit te Matit dhe eshte ne rang botëror, nje nga depozitat me te medha te mineraleve te kromit. Ne metalurgji, kromi eshte përdorur per veshjet, si pigment bojrash, per eresimin e xhamit, per regjien e lekurave dhe per kromatimin dhe diskromatimin ne reagentet pastrues dhe oksidues. Kromi eshte nje metal tranzicioni reaktiv me nje shkalle te gjere valencave, nga te cilat me te zakonshmet jane +2, +3 dhe +6. Ne pergjithesi, ne valencen +3 eshte i qendrueshem, por ne valencen +6 elementi eshte shume reaktiv dhe kriperat e tij acide jane reagente shume te fuqishem oksidues. Xeherori i kromit ne Shqiperi, per disa dekada eshte nxjerre me nje intensitet te larte, duke përdorur ne pjesen me te madhe te rasteve, teknologji te vjetra. Si rrjedhoje e procesit te nxjerrjes se kromit ne Shqiperi, jane mbledhur sasi te medha te materialeve te ngurta si grumbull te mbetjeve te dherave te nxjerra. Ne basenin e lumit Mat nxjerrja e xeherori te kromit aktualisht kryhet ne Kraste-Bater dhe Klos (140,000 ton/vit). Fabrikat e pasurimit ne Kraste-Bater dhe Klos ne basenin e Lumit Mat operojne akoma por me kapacitet te vogel. Kompleksi metalurgjik ne Burrel është mbyllur qysh ne 2008. Gjate vitit 2004, te gjitha mbetjet e ngurta te kromit te cilat gjenden ne afersi te minierave perkatese jane inspektuar per te percaktuar me saktesisht vendodhjen e tyre, sasite dhe perberjen kimike te materialit qe ndodhet ne vendet e grumbullimit. (Demi, 2005). Analizat e mineraleve te kryera tek mostrat e marra nga keto mbetje tregojne qe grumbullimet jane perbere nga 3 – 5% olivina, piroksen rombik dhe minerale kromi. Ne formen e tyre aktuale dhe gjendjen e oksidimit ato nuk konsiderohen te jene nje rrezik i madh mjedisor. Megjithatë cdo grumbull duhet te investigohet me thelle per sa i perket impaktit qe mund te kete ne mjedisin përreth duke u përqendruar vecanerisht ne zonat qe ndodhen shume afer me grumbullin e mbetjeve. Ky investigim mund te behet duke ekzaminuar rrenjet, kercellin dhe gjethet e bimeve, indet organike te kafsheve dhe bio indikatore te tjere ne afërsi te vendit dhe duke i krahasuar me mostrat e kontrollit per te identifikuar zhvillimet jo normale.

8 Prof. Dr Genc Demi, UT Tirana, Shqiperi


4.1.6 Hedhjet e ngurta

Hedhjet e ngurta kudo e ne cdo vend, është problemi me i madh ne Basenin e Matit, si kudo ne Shqiperi. Hedhjet e ngurta mund te konsiderohen si nje burim i shperndare ndotje ne Shqiperi. Megjithatë ekzistojne ne menyre zyrtare 6 vende për hedhjet e ngurta Rubik, Rreshen, Burrel, Lac, Mamurras dhe Pilan. Shkarkimet dhe rrjedhjet e kullimeve te ketyre vendeve te grumbullimeve, mund te kontribuojne ne ndotjen e ujrave sipërfaqësore dhe ujrave nëntokësorë. Vendet e hapësirave kritike ku mbetjet e ngurta shkaktojne ndotje te ujit duhet te hidhen ne harte ne menyre qe te mirren masa zbutje. 4.1.7 Pikat e nxehta

Duke u nisur nga informacioni i grumbulluar për ndotjet pikesore, sic referohen ne kete plan, mund te identifikohen nje numer pikash te nxehta, problematike9. Pikat e nxehta te identifikuara paraqesin risk te larte ndotje dhe mund te listohen sic tregohet ne Tabelen 5.11. Ne Figuren 5.4 tregohet vendndodhja e pikave te nxehta me te rendesishme si dhe grumbullimet e mbeturinave. Tabela 5.11: Grumbullimet e mbeturinave dhe pikat e nxehta me te medha, aktivitetet dhe gjendja

Vendndodhja e pikave te nxehta Aktivitete Ekzistuese dhe te mbyllura Gjendja

Pikat e nxehta ne Prefekturen Lezhe

Rubik Shkrirje Bakri Mbyllur ne 1998 Lac Fabrike fertilizimi Mbyllur ne 2000 Lac Shkrirje Bakri Mbyllur Rreshen Grumbullim Pesticidesh Skadim Rheshen Vend mbetjesh Reps Vend mbetjesh Kurbnesh Vend përqendrimi Bakri dhe

mbetjesh

pikave te nxehta ne Prefekturen Diber Burrel Shkrirja e Ferrokromit Mbyllur me 2008 Pikave te nxehta ne Prefekturen Shkodra

Fushe Arrez Miniere bakri Grumbullim Mbeturinash Lac, Mamurras, Pilan (veri te Milot), Rubik, Rreshen, Burrel

9 Reference: Vleresimi i mjedisit pas confliktit, Shqiperi, UNEP, 2000, dhe keshillim nderkombetar per investigimin paraprak te nje numri te

zonave te nxeta mjedisore, Aneks II, Aneks III, Aneks XII and Aneks XVII. UNDP, 2008


Figura 5.4: Pikat e nxehta te riskut për ndotjen e mjedisit


4.2 Burimet e shpërndara

4.2.1 Perdorimi i tokes

Pjesa me e madhe e tokes është me pyje te kombinuara me kullota. Kultivimi i te mbjellave ndodh vetem ne tokat e rrafshta ne zonen e bregut. Harta e përdorimit te tokes paraqitet Figuren 5.5. Ne Tabelat 5.12 dhe 5.13, jepet nje pamje e te dhenave mbi përdorimin e tokes ne basenet e 8 degeve kryesore te Lumit te Matit. (shiko Figuren 5.5).

Figura 5.5: Mbulesa Bimore dhe përdorimi i tokes


Tabela 5.12: Mbulesa bimore dhe përdorimi i tokes ne nen-pellgjet e lumit Mat

Nen-pellgjet Siperfaqja ha

Perdorimi tokes %

Milot 0 Kullota 0,0 Milot 2918 Shkurtre dhe/ose shoqeruar me bime

barishtore 18,7

Milot 10526 Pyje 67,4 Milot 1512 Hapësira te hapura me pak ose aspak

vegjetacion 9,7

Milot 655 Hapësira Heterogjene bujqesore 4,2 Milot Total 15611 100,0 Urake 5831 Pyje 38,8 Urake 1905 Hapësira te hapura me pak ose aspak

vegjetacion 12,7

Urake 853 Hapësira Heterogjene bujqesore 5,7 Urake 6327 Shkurtre dhe/ose shoqeruar me bime

barishtore 42,1

Urake 119 Toke e punueshme 0,8 Urake Total 15035 100,0 Mati Shkopet 12972 Shkurtre dhe/ose shoqeruar me bime

barishtore 29,1

Mati Shkopet 21569 Pyje 48,4 Mati Shkopet 1619 Hapësira te hapura me pak ose aspak

vegjetacion 3,6

Mati Shkopet 5929 Hapësira Heterogjene bujqesore 13,3 Mati Shkopet 2254 Kullota 5,1 Mati Shkopet 183 Bime Permanente 0,4 Mati Shkopet 29 Toke e punueshme 0,1 Mati Shkopet Total

44554 100,0

Fani Rubik 2572 Hapësira Heterogjene bujqesore 9,8 Fani Rubik 8323 Shkurtre dhe/ose shoqeruar me bime

barishtore 31,6

Fani Rubik 1569 Hapësira te hapura me pak ose aspak vegjetacion

6,0

Fani Rubik 36 Bime Permanente 0,1 Fani Rubik 13801 Pyje 52,5 Fani Rubik Total

26302 100,0

Fani i Vogel 11497 Shkurtre dhe/ose shoqeruar me bime barishtore

35,7

Fani i Vogel 1880 Hapësira Heterogjene bujqesore 5,8 Fani i Vogel 16462 Pyje 51,2 Fani i Vogel 2335 Hapësira te hapura me pak ose aspak

vegjetacion 7,3

Fani i Vogel Total

32175 100,0

Fani i Madh 8922 Shkurtre dhe/ose shoqeruar me bime barishtore

30,6

Fani i Madh 2090 Hapësira te hapura me pak ose aspak vegjetacion

7,2

Fani i Madh 2225 Hapësira Heterogjene bujqesore 7,6 Fani i Madh 15778 Pyje 54,2 Fani i Madh 96 Bime Permanente 0,3 Fani i Madh Total

29111 100,0


Breg 770 Hapësira te hapura me pak ose aspak vegjetacion

5,9

Breg 7749 Pyje 59,4 Breg 3821 Shkurtre dhe/ose shoqeruar me bime

barishtore 29,3

Breg 713 Hapësira Heterogjene bujqesore 5,5 Breg Total 13053 100,0 Mati Shoshaj 27008 Shkurtre dhe/ose shoqeruar me bime

barishtore 39,5

Mati Shoshaj 1344 Hapësira te hapura me pak ose aspak vegjetacion

2,0

Mati Shoshaj 6682 Hapësira Heterogjene bujqesore 9,8 Mati Shoshaj 31955 Pyje 46,8 Mati Shoshaj 1227 Kullota 1,8 Mati Shoshaj 108 Bime Permanente 0,2 Mati Shoshaj Total

68324 100,0

Breg Marine 12552 Shkurtre dhe/ose shoqeruar me bime barishtore 21.5

Breg Marine 5070

Hapësira te hapura me pak ose aspak vegjetacion 8.69

Breg Marine 22920 Hapësira Heterogjene bujqesore 39.28 Breg Marine 10756 Pyje 18.43 Breg Marine 637 Kullota 1.09 Breg Marine 618 Bime Permanente 1.06 Breg Marine 5209 Toke e punueshme 8.94 Breg Marine 590 Fabrike Urbane 1.01 Marina bregdetare Total

58353

100,0

Totali i madh 302517


Tabela 5.13: Perdorimi i Tokes ne basenin e Lumit Mati - Permbledhje Siperfaqe,

ha Kategorite e përdorimit te tokes % e totalit

94338 Shkurre dhe/ose shoqeruar me bime barishtore 31.2 134427 Pyje 44.4

18215 Hapësira te hapura me pak ose aspak vegjetacion 6.0 44430 Hapësira Heterogjene bujqesore 14.7 4119 Kullota 1.4 1041 Bime Permanente 0.3 5357 Toke e punueshme 1.8

590 Fabrike Urbane 0.2 302517 Totali Madh 100

4.2.2 Bujqesia, rritja e kafsheve dhe ujitja

Ky seksion ekzaminon presionet nga bujqësia, kopshtaria, fermat e kafsheve, brenda basenit te lumit. Rreziqet me te medha nga keto aktivitete jane te lidhura me ndotjen organike dhe inorganike kryesisht nga NBO, azoti dhe fosfori te cilet mund te shkaktojne deoksigjenimin dhe eutrofikimin e ujerave siperfaqesoreqe ndikon ne pakesimin e rezervave te peshkut, humbje te biodiversitetit si dhe ndotje te burimeve ujore nentokesore duke penguar nje përdorim te ujit per qellime jetesore. Praktikat bujqesore mund te kontribuojne ne problemet e ndotjes te ujit shkaktuar nga rrjedhja e nutrienteve dhe kimikateve bujqesore. Tabela ne vijim paraqet nje permbledhje te perdorimit te plehrave te ndryshem me permbajtje azoti dhe fosfori ne basenin e lumit Mat. Informacioni mbi përdorimin e plehrave eshte marre nga Statistika Vjetore 2005.

Vegetation and land use cover, %

31.2

1.41.80.3

0.2

6.0

44.4

14.7Scrub and/or herbaceousvegetation associationsForests

Open spaces w ith little or novegetationHeterogeneous agriculturalareasPasture

Permanent crops

Arable land

U b f b i


Tabela 5.13/a: N and P nga plehrat – Perdorimi i plehrave me Azot dhe Fosfor (ton plehra dhe ekuivalent ton te N dhe P)

Ne vitin 2005, 4.7 mije ton pleh azotik eshte përdorur ne basenin e Matit me nje përmbajtje afërsisht of 1.8 mije ton azot. Ndotesit kryesore per sa i perket rritjes se kafsheve jane NBO, azoti dhe fosfori. Vlerësimi i mases perkates se ndotjes mund te bazohet ne faktoret e emetimit, duke marre ne konsiderate eksperiencen lokale dhe te dhenat e paraqitura ne literature10. Bazuar ne te dhenat e bagëtive te marra nga Statistika Vjetore Bujqesise (2000), STEMA11 ka vlerësuar sasine totale te A dhe F prodhuar nga kafshet si vijon me poshte:

Tabela 5.13/b

Kategoria e kafsheve Sasia totale e N (ne ton per vit)

Sasia totale e P (ne ton per vit)

Lope 3.917 1.306 Derra 391 249 Dhen/dhi 2.037 793 Shpend 1.706 1.280 Kuaj 508 221 Total nga bagetite 8.559 3.849

Sasia totale e azotit dhe fosforit e prodhuar apo e aplikuar nga burimet e lartpermendura mund te permblidhen sic tregohet ne tabelen 5.13/c: Tabela 5.13/C Total N (ton/vit) Total P (ton/vit) Total nga pleherat (ton) 1.872 134 Total nga bagetite (ton) 8.559 3.849 Sasia totale (ton) 10.431 3.981

10 Sipas vlerësimit te referencave te disponueshme, sasite e prodhimit te paraqitura me poshte jane përdorur per vlerësimin e sasive te prodhuara nga rritja e bagëtive:

Kategoria e kafsheve Total N (kg/t PM./dite) Total P (kg/t PM./dite)

Dhen/dhi 0,41 0,07

Derra 0,48 0,14

Lope 0,45 0,05

Shpende 0,33 0,22

Mendohet qe per cdo kategori kafshesh, pesha mesatare (P M), sipas eksperiences nderkombetare dhe lokale eshte: a) Dhen/dhi 60 kg; b) Derra 80kg; c)

Lope 450 kg; d) Shpende 2.5.

11 STEMA: Inventari i emetimeve per emetimet ne uje ne Shqiperi.

Azot Ure (ton) 2464 permban 46% N (ton) 1133 Nitrat amoniumi (ton) 2140 permban 34.5% N (ton) 738 Ton Azot te aplikuara 1872 Super Fosfat (ton) 1897 permban 7.07% P (ton) 134 Total fosfor i aplikuar 134


Pervec azotit qe vjen nga ujerat e zeza te familjeve (shihni tabelen 5.6), mund te vlerësohet qe rreth 10 mije ton azot vijne nga aktivitetet bujqesore dhe përdorimit te plehrave. Duke supozuar nje mesatare te humbjes difuzive te azotit prej 20% ne vit ne trupat ujore humbja mund te llogaritet ne afërsisht 2000 ton/vit. Nje shifer prej 20% humbje eshte adoptuar nga burimet nderkombetare, por per shkak te nje kombinimi te vendit malor ne Shqiperi dhe reshjeve te renda te shiut gjate sezonit te lagesht, duke kontribuar ne nje erozion ekstrem. Shifra per humbjet difuzive te azotit mund te jene me shume se 20%. Pervec fosforit qe vjen nga familjet (shihni tabelen 5.6), mund te vlerësohet qe nje total prej 4 mije tonesh fosfor nga aktivitetet bujqesore dhe përdorimit te plehrave. Duke supozuar nje mesatare te humbjes difuzive te fosforit prej 10% ne vit ne trupat ujore humbja mund te llogaritet ne afërsisht 400 ton/vit. Nje shifer prej 10% humbje eshte adoptuar nga burimet nderkombetare, por per shkak te nje kombinimi te vendit malor ne Shqiperi dhe reshjeve te renda te shiut gjate sezonit te lagesht, duke kontribuar ne nje erozion ekstrem. Shifra per humbjet difuzive te fosforit mund te jene me shume se 10%. Bazuar ne keto llogaritje dhe supozime rritja e pritshme ne mesataren vjetore te perqendrimeve ne trupat ujore te azotit dhe fosforit, mund te vleresohet sic tregohet ne tabelen 5.13/d. Rrjedha e poshtme vjetore ne Lumin Mat eshte monitoruar ne 3,250 mije m3/vit, shih seksioni 8.1. Tabela 5.13/d Azot Fosfor Lende ushqyese te gjeneruara nga bujqesia

10,000 ton 4,000 ton

Humbje difuzive e ushqyesve 20 % ose 2,000 ton 10% ose 400 ton Mesatare vjetore e rrjedhes se poshtme 3,250 mije m3/vit 3,250 mije m3/vit Rritja e llogaritur e perqendrimeve 0.615 mg/l 0,123 mg/l Perqendrimet mesatare te monitoruara12 0.15 – 0.35 N03-N, mg/l 0.01 – 0.02 Tot-P, mg/l Nga tabela mund te vihet re se ose sasite e ushqyesve te gjeneruara brenda bujqesise ose humbja difuzive e perdorur ne menyre te shpeshte jane mbivleresuar shume. Alternativisht te gjitha burimet qe gjenerojne humbje te lendeve ushquese jane vendosur ne rrjedhen e poshtme te stacionit te monitorimit ne Milot. Perqendrimet mesatare te Azotit dhe te Fosforit ndodhen ne te gjitha stacionet e rrjedhave te siperme te Milotit ne afersi te perqendrimeve natyrore te gjendura ne ujerat nentokesore te pa ndotura. Ujitja Ujitja ne shkalle te madhe është praktikuar ne zonat fushore te Qarkut te Lezhes dhe Kurbinit, ku operojne 2 skema te medha ujitje, respektivisht: Mat-Lezhe me nje kapacitet 5 m3/s dhe Mat-Kurbin me nje kapacitet 15 m3/s. Nje skeme e madhe ujitje ekziston ne pjesen e siperme te basenit te Matit, Mat-Klos me nje kapacitet prtej 2 m3/s. Ne pjesen e siperme te basenit, ka edhe shume skema te tjera te vogla por shumica e tyre nuk funksionojne. Siperfaqa e përgjithshme e hapsiren qe ujitet është afërsisht 21,000 ha. Ne përgjithësi ujërat sipërfaqësore perdoren për ujitje me lumin Mati dhe Fani si burimet kryesore. Ne pjesen e siperme te basenit te Matit jane ndertuar rezervuare për qellime ujitje. Eshtë vlerësuar se volumi total i ujit i përdorur për ujitje është afërsisht i barabarte me 60 million m3 ne vit.

12 Shihni tabelen 9.3


Pronari i skemave te ujitjes është shteti shqiptar, dhe operimi dhe mirëmbajtja e skemave kryhet nga Shoqatat e Perdoruesve te Ujit ( te cilat jane te ngritura). Shteti shqiptar është pergjegjes për çeshtje te lejeve për zhvillimin e skemave te ujitjes. Ne përgjithësi përdoruesit e skemave te ujitjes paguajne vetem për kostot operacionale dhe mirëmbajtjen e skemave. Ato nuk paguajne për ujin qe marrin për ujitje.

4.2.3 Peshkimi dhe akuakultura

Peshkimi, per qellime tregtare, kryhet ne liqenet e Ulezes dhe Shkopetit, ku jane aktive rreth 25 peshkatare, dhe gjithashtu ne pjesen e rrjedhes se poshtme te Lumit Mat ndodhen dy rezervuare bujqesore (Bejn dhe Shqefen). Peshkohen kryesisht speciet e krapit (vecanerisht bellgjeri, amuri). Shumimi i peshqve ne liqenin e Ulzes dhe te Shkopetit behet nje here ne vit. Rritja e troftes kryhet ne zonen e Fshatit dhe Bulqizes nga dy kompani. Akuakultura tradicionalisht praktikohet brenda lagunave bregdetare. Speciet kryesore te gjendura ne laguna jane barbuni (M chepalus., Liza spp., Chelon labrosus); levrek deti (Dicentrarchus labrax), ngjala (Anguilla anguilla), krap deti (Sparus aurata) dhe sardele (Atherina hepsetus). Ne pergjithesi, vihet re se peshqit e ujerave te ëmbla po rriten ne numer speciesh, bollek dhe shpërndarje. Megjithatë, ne pergjithesi impaktet e tyre nuk jane përcaktuar mire ne sasi ne terma mjedisor apo ekonomik dhe menaxhimi aktual per te zvogëluar impaktet e tyre eshte i limituar dhe ka mungese drejtimi. Nuk ka asnje informacion nese peshkimi si nje aktivitet ekonomik ose gjendja natyrore e peshqve ne lumenj dhe liqene eshte prekur nga gjendja aktuale e burimeve ujore ne basenin e lumit Mat.


5 PERMBYTJET

Përmbytjet jane nje problem i shpeshte ne Rreth Basenin e Matit. Zonat qe permbyten ndodhen pergjate bregut te detit Adriatik, afer grykëderdhjes se gjithë lumenjve nga Drini ne Vjose. Harta e përmbytjeve te vitit 1962-1963 tregon se kjo hapësire zë kryesisht token e kultivuar, por gjithashtu edhe qendren urbane te Lezhes, Lushnjes dhe Fierit. Kronikat dhe vrojtimet e kryera tregojne se gjate 150 viteve te fundit kane ndodhur përmbytje te medha ne vitet, 1854, 1860, 1905, 1937, 1962-63, 1970-71 dhe 1992. përmbytjet e 1962-63 renditen te tretat ne liste, me nje periudhe perseritje afërsisht 50 vjet. Gjate ketyre përmbytjeve sipërfaqja nen uje arrinte 8, 000 ha ne basenin e lumit Mat e cila u gjend nen ujra për 10 dite Disa permbytje ne zonen fushore bregdetare si pasoje e kombinimit te rreshjeve te rembyeshme, stuhive dhe baticave te larta nga deti jane me te shpeshta vecanerisht 15 vitet e fundit. Intensifikimi i ngjarjeve te tilla vleresohet si indicator i ndryshimeve klimatike ne Shqiperi13. Ata kane sjelle deme ne infrastrukture, ne sistemet bujqesore te pompimit dhe te drenazhimit (p.sh. Shtator 2001). Erozioni bregdetar ka qene shume agresiv. Nje tjeter permbytje ne zonen e grykederdhjes dhe ne zonen e bregdetit ndodhen edhe së fundmi ne Janar 2010. Ngjarja ishte rezultat i baticave shume te larta, ererave perendimore te forta, kombinuar me plota ne lumin Mat, por jo te jashtëzakonshme për rrjedhjen e Matit në ate periudhë viti. Shkaqet kryesore te përmbytjeve jane karakteri morfologjik dhe kushtet klimatike te zones (ciklonet, te cilat paraprihen nga stuhi). Vlen per tu përmendur qe efektet e kushteve jo te favorshme klimatike disa here perkeqesohen per shkak te kanaleve me nivel uji te larte dhe qe jane te mbajtura keq dhe/ose nga mos funksionimi i stacioneve te pompave (si ne rastin e përmbytjes se shtatorit te vitit 2002) te cilet nuk e zbrazin te gjithe ujin e shirave ashtu sic duhet. Adoptimi i mirëmbajtjes se përshtatshme dhe permiresimi i masave, ne baze te analizes se multi – kritereve dhe ne bashkëpunim te ngushte me programet/projektet ne vazhdim, mund te reduktoje efektet e përmbytjeve. Keto mund te perfshijne por nuk limitohen nga:

o Identifikimi i gjendjes se diges dhe permiresimi i sistemit te drenazhit dhe kanaleve me nivel te larte uji, vecanerisht rritja e kapacitetit te stacionit te pompimit; dhe përfundimisht ndertimi i strukturave te reja ne te dyja brigjet e lumit;

o Reduktimi i erozionit nepermjet ripyllëzimit, ndertimit te moleve te vegjel ne pjesen e siperme te perrenjve malor.

o Zbatimi i Sherbimit te lajmerimit te permbytjeve me qellim njoftimin e popullates mbi situaten e mundshme te rrezikut;

13 Projekti “Identifikimi dhe implementimi i masave pergjegjese per Adaptim ne deltat e Lumit Drini – Mati ” MSP GEF/UNDP, www.ccalb.org


6 IDENTIFIKIMI DHE SKICIMI I ZONAVE TE MBROJTURA

Pergjate kufijve te qarkut te Matit dhe sipas legjislacionit Shqiptar, ndodhen gjashte zona te mbrojtura. Përqasja për te përcaktuar dhe menaxhuar zonat e mbrojtura ne Shqiperi përcaktohet ne Ligjin e Zonave te Mbrojtura14. Ligji rregullon mbrojtjen e gjashte (6) kategorive te zonave te mbrojtura. Sipas Ligjit, zonat ne rrezik degradimi shpallen zona te mbrojtura, ne kategorite e manaxhimit te meposhtem (IUCN, 1994):

o Kategoria I: Saktesisht rezervate natyrore / rezervate shkencore o Kategoria II: Parqe kombetare o Kategoria III: Monumente te Natyres o Kategoria IV: rezervate/hapësira me menaxhim Naturor për habitatet dhe speciet o Kategoria V: Peisazhe te mbrojtuar o Kategoria VI: Zona te mbrojtura për menaxhim natyror te resurseve /zonave te mbrojtura me

përdorim te shumëfishte.

Kategorizimi I zones, gjendja dhe niveli I mbrojtjes për cdo hapesire është bazuar ne kriterin e Qendres Boterore te Ruajtjes se Natyres. Nuk ka te beje vetem me mbrojtjen e natyres dhe nuk perputhet me kërkesat e BE por mbrojtjen e natyres sic pershkuhet Direktiven e habitateve 92/43/EEC dhe Direktiven e Zogjve, 79/409/EEC. Zbatimi i ketyre dy direktivave nder te tjera do te behet si sfond për zbatimin e DKU. Zonat e mbrojtura Shqiptare qe perfshijne habitatet dhe speciet e percaktuara nuk paraqiten ne rrjetin e perbashket te “Natura 2000” për ruajtjen e biodiversitetit ne Europe. Shqiperia nuk ka dhene kontribute te rendesihme për vendet e “Natura 2000” dhe listimi I speciave te rralla ka nevoje për mbrojtje ne Europe ne te ardhmen. Ne zonat e izoluara malore te basenit te Matit pritet qe raste te shumta te natyres unike do te krijohen si rrjedhoje e zbatimit te legjislacionit te BE mbi mbrojtjen e natyres. Zonat e mbrojtura ne kufijte e qarkut te basenit te Matit jane paraqitur ne tabelen e meposhtme: Tabela 5.13/e: Zonat e mbrojtura

Emri i zones Vendodhja (rrethi) Kategoria Siperfaqja (ha) Bjeshka e Oroshit Mirdite VI 4.700 Lure Diber II 1.280 Berzane Lezhe IV 880 Patok-Fushe Kuge Kurbin IV 2.200 Qafe Shtame Kruje II 2.000 Kune Lezhe IV 800 Vain Lezhe IV 1.500

14 Ligji nr. 8906. Ligji per Zonat ne Mbrojtje, 06.06.2002.


Figure 7.1: Zonat e mbrojtura ne rreth Basenin e Lumit Mat


7 VLERESIM I RISKUT NE PLANIN E MANAXHIMIT TE BASENI LUMOR

Logjika dhe metodologjia pas se ciles kryhet kategorizimi i trupave ujore si dhe futja e vlerave kufi te parametrave për klasifikimin e gjendjes ekologjike për ujërat sipërfaqësore dhe gjendjen kimike dhe sasiore për ujërat nëntokësorë, është nder te tjera për te bere vlerësimin e riskut. Vlerësimi i riskut behet për te identifikuar trupat ujore siperfaqesor ose nentokesoir ne rrezik për mos arritjen e gjendjes mjedisore ose kimike se paku te mire brenda periudhes se planit (Aneksi II, seksioni 1.5). Metodologjia është krahasimi i vlerave te parametrave te matur nga programet e vazhdueshem te monitorimit (vrojtim monitorim) me vlerat limite te parametrave qe aplikohen për gjendje te mire mjedisore. Ne kete krahasim parametri me klasifikim cilësor me te ulet është vendimtar për klasifikimin e te gjithë trupit ujor. Vleresimi i reziqeve ne basenin ujor te lumit Mat nga ndryshimet klimatike, qe lidhen me ndryshimin e rritjes se temperatures dhe te pakesimit te reshjeve. Keta faktore lidhen me sasine dhe cilesine e ujrave siperfaqesore dhe nentokesore ne basen duke ndikuar drejpersedrejti ne klasifikimin e gjendjes ekologjike te ujerave sipas DKU Pas kësaj zbatohen masat për ato trupa ujore ne rrezik për mos arritjen e gjendjes se mire ekologjike, bazuar ne vlerësimin e riskut. Ne vijim te vleresimit te riskut programe te veçanta monitorimi duhet te ndertohen për te pare efektin e implementimit te programit te masave (monitorim operacional). Ne se nuk kuptohet pse nje trup ujor nuk mund te arrije nje gjendje te mire ekologjike atehere zbatohet nje program investigues monitorimi. Për përcaktimet me qellim monitorimin vrojtues, operacional dhe investigues i referohesh DKU neneve 8 dhe Aneksit V pika 1.3.1, pika 1.3.2 dhe pika 1.3.3 respektivisht). Logjika dhe metodologjia bazuar ne vlerësimin e riskut zbatohet për ndertimin e programit te nevojshem te monitorimit ne Basin e lumit Mat si dhe për përcaktimin e programit te masave, shiko seksionin 12. Megjithatë është e veshtire, sic tregohet edhe me poshte, qe nisur nga programet ekzistuese disponibel për kete studim, te identifikohet ndonje mase për ujërat sipërfaqësore apo nëntokësorë te cilat i tejkalojne vlerat e parametrave për gjendjen e mire ekologjike, sic përcaktohen ne tabelent 4.5 për lumenjtë, tabelen 4.5 për liqenet, dhe tabelen 4.7 për trupat ujore nentokesor ne kete dokument. Për me teper programet e monitorimit kane qene për nje periudhe kohe te shkurter ose me nderpreje. Kjo do te thote se nuk është e mundur te behet vlerësimi për te pare tendencat për gjendjen e trupave ujore. Vleresimi i ndotjes dhe impakti ne gjendjen e ujrave ne Basnin e Matit nuk është i dokumentuar mire dhe shpesh është i bazuar ne supozime dhe nuk mund dhe nuk do te zbatohet për te marre vendime te kushtueshme ne se cila mase dhe cili program investimi duhet te zbatohet. Ne vend te kësaj duhet te dizenjohet nje program monitorimi investigues me qellim te caktuar qe te vazhdoje se paku nje vit (shih Aneksin V ne DKU pika 1.3.2) ne menyre qe te kemi nje konkluzion mbi ndotjen dhe impaktet e tjera sic pershkuhet ne seksionet me poshte. Se si zbatohet vlerësimi i riskut për te përgatitur programin e masave pershkuhet ne nenin 11 te DKU. Si pjese e kësaj metodologjie, është bere nje dallim mes masave baze-themelore dhe atyre suplementare.

7.1 Gjendja mjedisore dhe masat baze

Masat baze jo domosdoshmerisht kane te bejne me gjendjen e mire ekologjike ne trupat ujore, por ato nuk lihen jashte (neni 11 pika 2 dhe Aneksi VI Pjesa A). Zbatimi i masave baze- themelore është çeshtje pajtimi me BE qe duhet arritur si pjese e procesit te pergjithshem te pranimit. Neni 11 permban nje liste te masave qe i referohen praktikave te përgjithshme te menaxhimit te ujrave. Keto praktika priten qe te kontribuojne ne arritjen e gjendjes se mire ekologjike, pa ju adresuar direkt gjendjes, dhe masat themelore duhen zbatuar pavarësisht ne se gjendja e mire e ujit është arritur apo jo ne trupat ujore, shiko seksionin 12.


Ne princip masat baze perfshijne te gjitha masat qe dalin nga zbatimi i 11 Direktivave percaktuar ne Aneksin VI. Pjesa A e DKU. Keto direktiva “sfond ose baze” nuk jane zbatuar ne Shqiperi akoma dhe për kete arsye është me pak evidente te ndjekesh gjithë keto direktiva si sfond për përgatitjen e programit te masave ne Planin e menaxhimit te basenit te Matit- me përjashtim parashikimin e disa vlerësimeve te përgjithshme te kërkesave qe lidhen me koston e implementimit te direktivave me te kushtueshme. Per kete basen eshte e rendesishme te mbahen parasysh edhe indikatoret e ndryshimeve klimatike per te bere nje vleresim me te sakte te gjendjes mjedisore te basenit dhe per te percaktuar masa baze adaptuese per te ruajtur gjendjen e mire ekologjike te ujerave sipas kerkesave te direktivave te DKU 7.2 Gjendja mjedisore dhe masat suplemantare

Masat ”suplemantare“ jane ato qe jane projektuar pervec masave baze me qellim arritjen e objektivave për gjendje te mire ekologjike ne trupat ujore ( artikulli 11 i DKU pika 4). Ne Aneksin VI tregohet nje liste jo- ekslusive te masave suplementare. Nga nje kend vështrim parimor mungesa e proves se vlerat limite te parametrave për gjendjen e mire ekologjike ne trupat ujore nuk jane arritur, do te thote se nuk ka argumenta metodologjike për te adresuar masa suplementare ne programin e masave. Per kete basen eshte e rendesishme te mbahen parasysh edhe indikatoret e ndryshimeve klimatike per te bere nje vleresim me te sakte te gjendjes mjedisore te basenit dhe per te percaktuar masa baze adaptuese per te ruajtur gjendjen e mire ekologjike te ujerave sipas kerkesave te direktivave te DKU


8 GJENDJA E TRUPAVE UJORE DHE ZONAT E MBROJTURA

8.1 Gjendja sasiore e ujrave sipërfaqësore

Baseni i lumit Mat mund te pershkuhet ne lidhje me stacionet hidrometrike te monitorimit ato ekzistuese dhe tashme te mbyllura qe mbulojne prurjen për 14 siperfaqe te nen-pellgjeve. Për qellime te manaxhimit ujor dhe për monitorimin e ardhshem keto nen-pellgje jane organizuar ne 8 nen-pellgje. Ne Tabelen 9.1, tregohen disa nga karakteristikat e ketytre 8 nen-pellgjeve. Nga keto stacione monitorimi pruja është matur periodikisht për nje periudhe te gjate kohore. Stacionet monitoruese hidrometrike dhe kufijte e nen-pellgjeve tregohen ne Figuren 9.1, ku tregohen qarte vendet e stacioneve monitoruese kimike dhe te ujrave te nentokes, ato ekzistuese dhe ato te mbyllurat. Tabela 9.1 Baseni i Lumit Mati dhe karakteristikat e nen-pellgjeve

Nen-pellgjet Siperfaqja (km2 )

Lartesia mesatare (m)

Moduli i rrjedhjes (l/s për km2)

Mati Shoshaj 684 924 38.4 Urake 150 1229 29.0 Milot 160 784 44.3 Mati Shkopet 457 960 46.7 Fani I Vogel 322 876 41.9 Fani I Madh Bukmire 291 802 39.5 Fani I Madh Breg 132 680 44.9 Fani Rubik 265 695 44.5

Per periudhen 1951-1985, lumi i Matit ka nje prurje mesatare vjetore prej 103 m³/s, nga te cilat 60 m³/s i takojne rrjedhjes se basenit te vete Matit dhe 43 m³/s vjen nga baseni i lumit Fan. Infiltrimi i ujrave nëntokësorë perfaqeson 30 % te rrjedhjes vjetore, ndersa rrjedhja sipërfaqësore kontribuon me 70 %. Rrjedhja maksimale lidhet me rreshjet dhe shkrirjen e debores. Prurja maksimale me probabilitet nje here ne 100 vjet është ne madhesine prej 3100 m3/s. Prurja specifike është 40 l/s.km² dhe koeficienti i rrjedhjes 0.75. Keto vlera i takojne te dy lumenjve Mati dhe Fani. Disa nga karakteristikat kryesore mund te listohen si me poshte: o Volumi i prurjes vjetore: 3,250 million m³ , o Prurja specifike: 40 l/s për km², o Raporti mes muajit me te laget (Dhjetor) dhe muajit me te thate (Gusht) mund te shprehen me

faktorin 10, o Nje here ne 10 vjet prurjet e kalojne rrjedhjen mesatare me faktorin 25 o Kapaciteti grumbullues i rezervuarit te Ulzes është rreth 240 million m³ (afersisht 15% e rrjedhjes

vjetore te Matit). Bazuar ne vleresimin e resurseve ujore, me baze vjetore, qe mberrijne ne fushen e bregut poshte Milotit, nuk duket se ka ndonje presion mbi sasine e ketyre resurseve ujore. Bazuar ne nje sere supozimesh konsumimi maksimal nga perdoruesit shtepiake mund te vleresohet me më pak se 0.2 % e rrjedhjes mesatare te matur poshte Milotit, siç pershkuhet ne seksionin 5.1.2 dhe tabelen 5.7.


Figura 9.1: Stacionet monitorues te lumit ne basenin e lumit Mat për gjendjen ekologjike, hidrometrine dhe ujërat e nentokes

Bazuar ne informacionin ekzistues mbi prodhimin e hidrocentraleve, kapaciteti i rezervuarit te Ulzes perfaqeson afersisht 15% te resurseve qe mberrijne ne fushen bregdetare poshte Milotit. Nuk ka gjasa qe ndonje here prodhimi hidro energjitik te mund te paraqese ndonje presion ne resurset disponibel, pasi maksimumi i grumbullimit te rezervave ujore ndodh gjate dimrit te vone dhe gjate pranveres kur rrjedhja arrin vlerat maksimale. Perdorues te tjere te ujit ne basen si industria, jane te kufizuar pasi vetem pak konsumues te medhenj indusriale te ujit gjenden ne basenin e lumit Mat. Nje analize e shpejte tregon se perdorimi aktual i resurseve ujore nuk paraqet risk persa i perket gjendjes sasiore te reservave te ujrave sipërfaqësore edhe ne se do te konsiderojme për te ardhmen nje zhvillimin i cili do te bazohet ne perdorimin e ujit. 8.1.1 Ndryshimet klimatike dhe gjendja sasiore e ujrave sipërfaqësore

Vendet antare te BE duhet te marrin ne konsiderate ndikimin e mundshem te ndryshimeve klimatike ne trupat ujore ne menaxhimin e baseneve lumore, nga viti 201515. Studime te fundit, kryer ne fushen e ndryshimeve klimatike ne Shqiperi16 tregojne se ngjarjet ekstreme, te intensifikuara ne dekadat e fundit, ndikojne ne ekonomine shqiptare. Ne nje perspektive te gjate ndryshimet klimatike dhe ngjarjet ekstreme mund te ndikojne ne Shqiperi me me pak reshje, ndryshime ne shpërndarjen e reshjeve gjate vitit, intensifikimin e ngjarjeve ekstreme (përmbytjet, thatesirat)ne rritje te temperatures dhe ngritje te nivelit te detit:17:

o Rritje ne frekuence te eventeve ekstreme te motit (reshje te shumta shiu, rrezik i mundshem i përmbytjeve, ere e forte, thatësi)

o Pakesim te shkarkimeve, si vjetore ashtu edhe sezonale dhe ndryshime ne shpërndarjen e reshjeve gjate vitit.

15 CIS Documenti Udhezues Nr. 24 mbi Menaxhimin e Bazenit Lumor ne nje klime te ndrushueshme

16 Projekti “Identifikimi dhe implementimi i masave pergjegjese per Adaptim ne deltat e Lumit Drini – Mati ” MSP GEF/UNDP, www.ccalb.org

17 Sfidat e Energjise dhe Mjedisit ndaj sigurise. Programi I NATO-se per paqe dhe siguri. Springer Verlag. ISBN 978-1-4020-9451. 2009.


o Rritje te temperatures dhe ritje ne nivelin e detit. Skenaret e ndryshimeve klimatike te zhvilluar per zonen qe perfshin edhe basenin e Matit parashikojne qe reshjet vjetore do te zvogëlohen me 2.6-5.4% dhe temperatura mesatare vjetore do te rritet me 0.9-1.1 °C për periudhen deri ne 2030. Impakti pritet te rritet pergjate shekullit 21. Nje zvogëlim i njejte ne prurjet e lumit nga 3.6 deri ne 7.6% dhe nga 8.5 deri ne 16% pritet te perkatesisht ne vitet respektove 2030 dhe 2050. Impakti i ndryshimeve klimatike pritet te kete ndikim te madh ne resurset ujore ne nje perspektive deri ne 2100. Ne kete menyre kjo mund te ndikoje ne sektorin e energjise qe për Shqiperine qe sot është me shume se 90% i varur nga energjia e ujit. Ndikimi i mundshem i ndryshimit te klimes perfshin:

o Rritje te kerkeses per energji per freskim. o Reduktimi furnizimit me uje. o Reduktimi i gjenerimit te energjise. o Probleme te cilesise se ujit (rritje e sasise se kripes dhe e numrit te algave)

Ne versionin e fundit te planit te manaxhimit për basenin e lumit Mat i duhet kushtuar nje vemendje me e madhe parashikimeve te ndryshimeve klimatike dhe efektit te mundshme ne zhvillim. Diskutimet mbi ndryshimet klimatike dhe rritjen e nivelit te detit mund te ngrihen ne te ardhmen si pergjigje e ngjarjeve te permbytjeve ne zonen e bregdetit rreth grykederdhjes se lumit Mat. Megjithate keto ngjarje mund te shikohen ne konteksin se argjinaturat ne pjesen e poshteme te rrjedhjes pergjate brigjeve te lumit jane demtuar si rezultat i marrjes se materialeve inerte pa u perpjekur qe te restaurohet. Ne versionet e planit te menaxhimit per Basenin e Lumit Mat nje vëmendje e veçante duhet t’i kushtohet ndikimit te ndryshimeve klimatike dhe masave per adaptim per te permiresuar rigjallërimin e shoqerise nga ndryshimet klimatike. 8.2 Gjenda kimike e ujrave sipërfaqësore

8.2.1 Lumenjtë

Aktualisht ne pellgun e lumit Mat, jane ne pune18 vetem 4 stacione te monitorimit te cilesesise se ujit. Informacioni mbi keto stacione paraqitet ne Tabelen 9.2 dhe figuren 9.1. Table 9.2: Te dhena mbi stacionet ekzistuese te monitoring te cilësise se ujit ne lumin Mat

Stacionet Monitoruese Rajoni Gjatesi Gjeresi Gjatesi

(km) Pozicioni (m)

Sip. Pellgut (km2 )

Fani Madh (Nderfan) Rreshen N 41° 40' 51'' EO19° 52' 54'' 76,9 702 542 Fani Vogel (Bukmir) Rreshen N 41°46' 55'' EO 19° 52' 22’’ 54,5 734 415 Mati (Milot) Milot N 41° 41' 02'' EO 19° 43' 52'' 46.5 2441 Mati (Shoshaj) Mirdite N 41° 41' 00'' EO 19° 43' 52'' 78.6 963 646

Ne basenin e Matit shumica e rrjedhjeve ujore jane trupa ujore natyrore. Si rrjedhim gjendja ekologjise se paku e mire duhet te arrihet ne lidhje me vlerat limite te treguara ne Tabelen 4.5. Por pasi nuk ka matje për parametrat biologjike, risku i mos arritjes se gjendjes se mire ekologjike duhet vleresuar bazuar ne parametrat e gjendjes kimike. Ne Tablen 9.3 tregohet monitorimi i gjendjes kimike ne 4 stacionet për vitin 2007. Tregohen edhe rezultatet e tjera për gjithë periudhen nga 2002 -2008. Te dhenat jane raportuar ne Agjencine e Mbrojtjes se Mjedisit ne BE ne Kopenhagen si pjese e mareveshjes se para-pranimit mes BE dhe Shqiperise.

18 Filluar nga projekti StMA t: Forcimi I Sistemit te Monitorimit te Mjedisit ne Shqiperi Programi Cards i BE, 2008


Analiza e riskut për mos arritjen e gjendjes se mire kimike si sfond për identifikimin e elementeve qe do te perfshihen ne programin e masave, siç percaktohet ne seksionin 8, nuk shton ndonje informacion specifik. Krahasimi mes vlerave limit për gjendje te mire kimike treguar ne Tabelen 4.5 dhe rezultateve te monitorimit treguar ne Tabelen 9.3 si dhe rezultatet e minitorimit perfshire Aneksin 2 nga 2002-2008, tregon se asnje matje e vetme nga afersishte 1000 matje është poshte kufijve limite mes gjendjes kimike te modruar dhe te mire dhe se nuk ka tendenca qe te tregojne se gjendja kimike ne sistemin lumeor është ne perkeqesim. Bazuar ne te dhenat disponibel për pergatitjen e ketij dokumenti konkluzioni i vleresimit te riskut është qe nuk ka tregues se gjendja e mire ekologjike ne Lumin Mat nuk mund te arrihet ne stacionet e monitorimit siper rrjedhjes se Milotit dhe për kete arsye nuk kerkohen masa rregulluese. Megjithate, nje dobesi e kombinuar me procedurat ekzistuese te zbatuara ne lidhje me programin e monitorimit është qe, rrjedhja lumore nuk është e monitoruar ne menyre simultane me kampionet e matjeve te parametrave kimike, qe do te thote se koncentrimi i parametrave kimike nuk mund te korigjohen ne lidhje me efektin e hollimit. për me teper programi i monitorimit nuk perfshin p.sh. monitorimin e metaleve si kromin dhe bakrin, qe mund te gjenden ne perqendrimet pertej kufijve te para-caktuar te gjendjes se mire kimike si pasoje e minierave ekzistuese apo jo ne perpunimin e metaleve qe kane patur aktivitet ne basen. Megjithate, meqenese nuk ka te dhena te monitorimit, logjika thote te mirren te dhena për kete vleresim duke projektuar nje program investigues për metalet sic percaktohet ne seksionin 8 dhe si propozohet ne seksionin 10. 8.2.2 Sektoret e lumit te modifikuar

Pjesa poshte rrejedhjes se lumit Mat dhe Fan mund te konsiderohet si e modifikuar rende si rezultat i nxjerrjes dhe marrjes intensive te zhavorreve dhe reres. Qellimi i gjendjes për keta trupa ujor mund te jete se paku nje gjendje ekologjike potencialisht e mire. Meqenese për keta sektore lumore, nuk ka matje specifike apo percaktime për gjendjen ekzistuese ekologjike apo kimike dhe meqe monitorimi i treguesve biologjike nuk jane te perfshire ne programin e monitorimit, nuk është e mundur te vleresosh as shtrirjen e modifikimit as gjendjen ekologjike. Analiza e riskut ne keta sektore perfshin monitorimin e parametrave biologjike si sfond për te vleresuar si te arrihet gjendja e mire ekologjike.


Tabela 9.3 Monitorimi ne Lumin Mati ne 2007, shiko gjithashtu Aneksin 2

Parametrat Njesia No. I

kampineve Vlera Vlera Vlera Emri Stacionit mesatare Maximale Min.

Fani Madh (Nderfan) BOD5 mg/l O2 4 1,04 1,60 0,45 CODMn mg/l O2 5 0,78 1,04 0,44 Oksigjen mg/l O2 5 8,91 9,98 8,16 Nitrit mg/l N 5 0,00 0,01 0,00 Ortofosfat mg/l P 5 0,01 0,02 0,01 Fosfor mg/l P 5 0,02 0,03 0,01 pH pH 5 8,25 8,45 8,04 Amoniak mg/l N 3 0,02 0,02 0,01

Ngopje me oksigjen % 5 99,72 111,50 89,10

Nitrat mg/l N 3 0,27 0,35 0,16Fan Vogel(Bukmir) BOD5 mg/l O2 4 0,67 0,95 0,33 CODMn mg/l O2 5 0,80 1,44 0,48 Oksigjen mg/l O2 5 8,28 9,10 6,93 Nitrit mg/l N 5 0,00 0,00 0,00 Ortofosfat mg/l P 5 0,01 0,02 0,01 Fosfor mg/l P 5 0,01 0,02 0,01 pH pH 5 8,28 8,45 7,94 Amoniak mg/l N 3 0,01 0,02 0,01


Nitrat mg/l N 3 0,20 0,21 0,18Mati (Milot) BOD5 mg/l O2 5 1,01 2,00 0,45 CODMn mg/l O2 6 0,76 1,08 0,21 Oksigjen mg/l O2 6 8,64 9,50 7,84 Nitrit mg/l N 6 0,00 0,01 0,00 Ortofosfat mg/l P 6 0,01 0,02 0,01 Fosfor mg/l P 6 0,02 0,02 0,01 pH pH 6 8,34 8,56 8,03 Amoniak mg/l N 4 0,02 0,02 0,01


Nitrat mg/l N 4 0,13 0,15 0,10Mati (Shoshaj) BOD5 mg/l O2 5 1,54 2,55 0,39 CODMn mg/l O2 6 0,90 1,20 0,30 Oksigjen mg/l O2 6 7,44 9,40 0,62 Nitrit mg/l N 6 0,00 0,01 0,00 Ortofosfat mg/l P 6 0,01 0,02 0,01 Fosfor mg/l P 6 0,02 0,04 0,02 pH pH 6 8,36 8,48 8,27 Amoniak mg/l N 4 0,02 0,03 0,02


Nitrat mg/l N 4 0,17 0,22 0,10


8.2.3 Liqenet

Te vetmit liqene ne Basenin e lumit Mat jane dy trupa ujore artificiale, rezervuaret e Ulzes dhe Shkopetit. Ato jane liqene artificiale dhe qellimi duhet te jete arritja minimalisht e gjendjes se mire ekologjike te ketyre trupave ujore ne perputhje me vlerat limie te parametrave për parametrat kimike sic tregohet ne tabelen 4.6. Rezervuari i Ulzes ka nje siperfaqe prej 12.5 km2, nje thellesi maksimale afersisht 61m, dhe ndodhet 129m mbi nivelin e detit. Pavaresisht nga vlera dhe rendesia e rezervuareve qe sherbejne per hidrocentrale dhe per ujitje ne basenin e Matit, aktualisht nuk eshte duke zbatuar ndonje program monitorimi qe te lejoje Agjensine e Basenit te Matit te vleresoje gjendjen e ketyre trupave ujore Analizat kimike te kampineve te marra nga rezervuari i Ulzes dhe Shkopetit para viteve 1990 tregojne nje perberje te larte te joneve metalike (hekur, magnez dhe baker). Ashtu sikurse edhe me liqenet, lumenjte, ujerat nentokesore, ujerat tranzicionale dhe ujerat bregdetare, DKU thekson rendesine e perfshirjes se trupave ujore te modifikuar ne monitorimin dhe menaxhimin e pergjithshem te rezervave ujore. Nje analize e rrezikut per mos arritjen e gjendjes se mire kimike duhet te kryhet dhe te bazohet ne monitorimin e parametrave kimike ne dy rezervuaret sic eshte propozuar ne seksionin 10. Duhet ti kushtohet vëmendje e veçante, vecanerisht rezervuareve te Ulzes dhe Shkopetit, marrjes se mostres se sedimentit te cilet sherbejne per nje qellim te dyfishte:

• Per te vleresuar shkallen e krijimit te llumit (siltation), duke qene se dy rezervuaret paraqesin pengesa per materiale te ngurta me origjine organike apo jo organike prej afersisht gjysmes se basenit te lumit Mat.

• Ne vazhdim te vleresimit te shkalles se krijimit te llumit per te monitoruar zhvillimin historik te ndotjes nga metalet te materialeve te ngurta me origjine organike apo jo organike si rrjedhoje e zhvillimit dhe intensitetit te ndryshimit te aktivitetit minerar gjate 40 viteve te fundit.

8.3 Gjendja sasiore dhe kimike e ujrave te nentokes

Monitorimi i gjendjes kimike për ujërat e nentokes ka filluar vetem 5 vite me pare ne Basenin e Matit. Instituti i Sherbimit Gjeologjik është pergjegjes për monitorimin e ujrave te nentokes. Gjenden 23 pika monitorimi ku kryhet monitorimi si rastesor ashtu dhe ai i regullt dhe kryesisht ne fushen e bregdetit dhe akuiferet e Fushe Kuqes dhe Lezhes. Informacioni mbi kapacitetin dhe shfrytezimin e akuiferave te monitoruar paraqitet ne tabelen e meposhtme: Tabela 9.3/a: Shfrytezimi i ujit ne akuiferat e monitoruar Akuiferi Sasia e ujit te shfrytezuar ne 2005, l/sek Koeficienti i shfrytezimit Lezha 600-650 0.3-0.35 Fushe Kuqe 1250-1300 0.35-0.5 Problemet lidhur me gjendjen sasiore dhe kimike te akuifereve ne zonen e bregdetit nuk vleresohen lehte pasi disa prej tyre bazohen ne te dhena te vjetra te monitrimit kur kriteti i identifikimit te presionit dhe riskut ishte pak i percaktuar. Kriteri për vleresimin e gjendjes dhe riskut është gjithashtu ne kete plan nje problem, pasi gjendja e mire kimike qe duhet percaktuar nepermjet vlerave kufi te parametrave, sic pershkuhet ne DKU, nuk perputhet me normat e zbatuara ne Shqiperi, sic tregohet ne tabelen 4.7. Për me teper te dhenat për vleresimin e gjendjes sasiore te resurseve ujore nëntokësorë, bazuar ne analizen e tendencave te ndryshimeve ne nivelin e ujrave te nentokes, nuk jane bere disponibel për pergatitjen e ketij plani. Njelloj është edhe rasti i matjeve te parametrave te higjenes.


Megjithate, për raportimin ne Agjensine e Mjedisit ne Kopenhagen si pjese e mareveshjes me BE, ekzistojne disa te dhena për gjendjen kimike te ujrave te nentokes ne akuiferet e Fushe Kuqe dhe Lezhe sic tregohet ne Aneksin 3. Për analizen e riskut te dhenat do te krahasohen me vlerat limit te parametrave, sic tregohet ne Tabelen 4.7. Nga te dhenat e Aneksit 3 duket se perqendrimi i metaleve te renda nuk duket se tejkalohen nga normat Shqipetare. Metalet e renda nuk priten te jene ne perqendrime te larta ne magazinimet e ujrave te thella te nentokes. Përqendrimet e nitrateve jane larg normave Shqiptare. Nitratet ne përqendrime te larta ne ujërat e nentokes normalisht gjenden intensivisht te kultivuara dhe ku jane aplikuar plehra komerciale ose plehra kafshesh përtej kapacitetit absorbues te bimeve qe kultivohen. Megjithatë, matjet ne rezervuarin e Lezhes tregojne përqendrim te larte te klorikeve dhe për gjithësisht te elektroliteve. Ne zonen e bregdetit kjo është nje tregues i futjes se ujit te kripur dhe përgjithësisht nje shprehje e tej shfrytëzimit te resurseve ujoredhe si rrjedhim i gjendjes se keqe sasiore-minimalisht ne se uji do te perdoret për qellime pirje ose ne industrine ushqimore. Zakonisht njerëzit fillojne ta ndiejne kripen ne uje kur vlerat arrijne rreth 200–300 mg/l. Por meqenëse rreziku për mos patjen e gjendjes se mire kimike dhe sasiore bazohet ne nje informacion shume te varfer, monitorime te tjera duhet te kryhen dhe te shtrihen, jo vetem me qëllimin qe te vlerësohen vlerat limite te parametrave por ne menyre qe te vlerësohet tendenca si ne gjendjen kimike ashtu dhe ne ate sasiore. Fusha e bregdetit është e populluar me densitet dhe rezervuaret e Fushe Kuqes dhe Lezhes furnizojne me uje edhe qytete te tjera te cilat nga ana e tyre pritet qe te rrisin presionin ne resurset e burimeve ujore. Pjesa e bregdetit është e kultivuar intensivisht edhe pse numri i kafsheve shtepiake është i kufizuar. Shumica e skemave ujitëse dhe për gjithësiht shumica e aktiviteteve ekonomike ne basenin e Matit, ndodhen ne zone e bregdetit. Aty gjenden nje numer i madh pusesh te ceket te cilet gjithashtu mund te paraqesin problem. Rekomandohet qe perreth puseve te furnizimit me uje duhet te vendosen zona te mbrojtjes sanitare dhe nuk duhet te nxirret zhavorr nga fundi i lumenjve qe ndodhen ne afërsi te puseve te furnizimit me uje. Vlerësimi i riskut persa i takon gjendjes kimike dhe sasiore qe paraqiten ne kete dokument, bazohet ne nje informacion shume te paket. Por bazuar ne aktivitetin e njeriut ne kete zone pritet qe te paraqiten probleme serioze te cilat mund te zbulohen me nje program monitorimi intensiv dhe objektiv i cili ne kete rast duhet kuptuar si monitorim investigues me qëllimin e pergjithshem qe te konfirmoje ose te hedhe poshte formulimin mbi gjendjen disponibel te resurseve ujore te rezervuareve nentokesor te Fushe Kuqe dhe Lezhe. Për informacion te metejshem mbi monitorimin investigues si pjese e analizes se riskut mund ti referoheni seksionit 7 dhe për diskutime te mëtejshme mbi monitorimin, referoju seksionit 9. 8.4 Gjendja e zonave te mbrojtura

Ne përputhje me legjislacionin Shqiptar, jane 7 zona te mbrojtura qe shtrihen pergjate kufijve te Qarkut te Basenit te Matit. Keto zona dhe kategorite e tyre pershkuhen ne seksionin 6. Ligji no. 8906 date 06.06 2002 pershkruan ne nenin 15 hyrjen e planit te menaxhimit për zonat e mbrojtura dhe ne Vendimin no. 676 date 20.12 2002 paraqitet nje liste e monumenteve te vendeve natyrore me rendesi historike për cdo qark. Gjithashtu ne te dyja keto specifikohen mbrojtja e vendet te veçanta, monumentet qe duhen ruajtur si dhe bimet dhe kafshet qe duhen mbrojtur. Ne te njejten kohe duhen përgatitur planet e menaxhimit për te ruajtur objektet specifike te përmendura ne liste për cdo qark. Ne kete kuptim te pakten përqasja e përgjithshme për te mbrojtur natyren është adoptuar nga legjislacioni shqiptar me nje përqasje menaxhimi te njejte sic pershkuhet ne Direktivat e habitateve te BE.


Planet e menaxhimit për zonat e mbrojtura duhet te perfshijne se paku sa me poshte: o Objektivat për menaxhimin e zonave te mrojtura o Pergjegjesite e menaxhimit deleguar autoriteteve te veçanta ose operatoreve o Kercenimet dhe presionet ne zonen e mbrojtur dhe ne afersi o Rregullore ose masat administrative qe duhen zbatuar qe te zbuten kercenimet dhe

presionet; o Aktivitetet e lejuara brenda zones se mbrojtur dhe ne afërsi; o Masat rregulluese ne turizem dhe shërbime te tjera; o Informacione mbi pronesine e mëparshme dhe te drejtat për te përdorur elementet e

biodiversitetit ne kombinim me stilin e jeteses tradicional dhe interesat e komunitetit lokal; o Kushtet për te ruajtur aktivitetet sipas stilit tradicional te jeteses brenda zones se mbrojtur

dhe ne lidhje me elementet për te siguruar qe aktivitetet nuk kundershtojne objektivat e zonave te mbrojtura;

o Kushtet për ndarjen e përfitimit nga vendosja dhe administrimi i zones se mbrojtur me komunitetin lokal;

o Kushtet për kërkim shkencor, inventarizimin dhe monitorimin; o Resurset financiare për menaxhimin e zones se mbrojtur duke perfshire te ardhurat nga

aktivitetet brenda zones se mbrojtur. o Amendimi i legjislacionit per Zonat e Mbrojtura per te marre ne konsiderate ndikimin e

ndryshimeve klimatike dhe masat adaptuese.

Eshtë specifikuar gjithashtu se planet e menaxhimit te zonave te mbrojtura sic kërkohet, duhet te rishikohen dhe te përpunohen ne menyre periodike. Nuk ka qene e mundur te shihet ndonje shembull i ndonje plani specifik për vende te veçanta brenda Qarkut te Basenit te Lumit Mat dhe nga vizita e dy prej zonave te mbrojtura nuk u krijua përshtypja se po kryhet ndonje aktivitet menaxhimi. Por kuadri ligjor, për te siguruar gjendje te mire te zonave te mbrojtura ne Shqiperi dhe ne Basenin e lumit Mat është vendosur minimalisht për periudhen e tranzicionit deri sa legjislacioni i BE te zbatohet si pjese e procesit te pranimit.


9 VENDOSJA E RRJETEVE TE MONITORIMIT DHE PROGRAMET

DKU kërkon qe rrjeti i duhur i monitorimit te cilësise se ujit te vendoset dhe te mirëmbahet (neni 8, aneksi V, VI). Para se te vendoset nje rrjet monitorimi dhe nje program pjesa me e madhe e ujrave sipërfaqësore duhet te jene tipizuar si sfond për te vendosur minimalisht nje gjendje te mire ekologjike për trupat ujore sipërfaqësore ose gjendje te mire sasiore dhe kimike për ujërat e nentokes sic përcaktohet ne seksionin 3. Rrjeti i monitorimit duhet te adresohet ne:

• Per ujërat siperfqesore: o Matje e rrjedhjes për te monitoruar gjendjen sasiore te trupave ujore o Analizat e gjendjes fizike dhe kimike te ujrave ne lidhje me objektivat

cilesoresic përcaktohen nga kategorite specifike ose tipizimet e trupave ujore

o Analizat e parametrave ekologjike ne menyre qe te matet gjendja ekologjike dhe potenciali ekologjik

• Per ujërat e nentokes: o Matja e nivelit te ujrave nëntokësorë dhe karakteristikat e rrjedhjes për te

vlerësuar gjendjen sasiore te trupave ujore o Analizat e parametrave fizike dhe kimike për te përcaktuar gjendjen

• Per zonat e mbrojtura: o Vlerësimi i gjendjes se zones, ne varesi nga karakteristikat specifike te

zones se mbrojtur

Sistemi i monitorimit perfshin monitorimin vëzhgues, operacional dhe ate investigues, sic përcaktohet si me poshte:

• Monitorimin vëzhgues duhet bere për siguruar nje vlerësim te pergjithshem për gjendjen ekzistuese te trupave ujore siperfaqesor dhe nentokesor si dhe me qellim për te analizuar tendencat për afate kohore te gjata te gjendjes se ujrave

• Monitorimi operacional duhet bere për te ndjekur gjendjen e trupave ujore ne rrezik për mosarritjen e gjendjes se mire pas implementimit te programit te masave.

• Monitorimi investigues duhet bere për te pare arsyen pse nje trup ujor nuk i përmbush kërkesat e gjendjes se mire ekologjike ose ne rastet kur te dhenat monitoruese mungojne për te pare si është gjendja aktuale e trupave ujore.

9.1 Monitorimin vëzhgues

9.1.1 Ujrat siperfaqesore

Per qellime te këtij plani, nuk është bere përpjekje qe te propozohet nje zgjatje te master planit tashme te propozuar per monitorimin vëzhgues kombetar19, per lumenjte, ujërat tranzitore, lagunat, ujërat e bregdetit dhe liqeneve, pasi nga te dhenat ekzistuese nuk ka tregues te qarte ne se kjo gje nevojitet. Ne rast se monitorimi investigues tregon se ka nevoje për nje zgjatje te programit te vëzhgimit, ne te ardhmen duhet bere ne baze te rezultateve nga monitorimi investigues. Lumenjt, lagunat, ujerat tranzitoredhe liqenet Dy aspekte kryesore duhen marre parasysh për monitorimin vëzhgues ne lumenj.

19 Programi i monitorimit per cilesine fiziko kimike te ujit dhe hidrobiologjine ne Shqiperi, Master Plan. StEMA, Tetor 2008


Monitorimi i parametrave biologjike (indeksi ICMi, shiko seksionin 4.1.3) nuk përfshihet ne programet standarde te monitorimit vëzhgues ne lumenj. Vlerat treguese biologjike kane shkalle me te larte treguese te tendencave sezonale ne kontrast me monitorimin e parametrave kimike qe shprehin vetem gjendjen e castit ne kampionet e ujit.si rrjedhoje monitorimi i treguesve biologjike justifikon nje frekuence me te vogel dhe me te përshtatshme monitorimi. Per monitorimin hidrologjik dhe gjendjen sasiore te ujrave ne lumenj cdo matje duhet shoqeruar me kampionime për matjen e parametrave kimike dhe anasjelltas. Monitorimi hidrometrik ne kombinim me monitorimin e parametrave kimike do te lehtesoje llogaritjet e transportit te elementeve kimike dhe me tutje për te bere vlerësimin ngarkeses për cdo nen-pellg. Ne te njejten kohe shmanget edhe keqinterpretimi për nivelin e perqendrimit te komponenteve kimke si pasoje e levizjes te nivelit te ujit dhe rrjedhjes si dhe efekti i hollimit. Duke u bazuar ne keto supozime monitorimi vëzhgues hidrologjik propozohet te kryhet ne te 8 stacionet ekzistuese hidrometrike ne 8 nen-pellgjet sic tregohet ne Figuren 9.1 dhe përcaktohet ne tabelen 9.1. Ato perfaqesojne stacione monitorimi te cilat kane funksionuar për nje periudhe te gjate kohe. Ne figure stacionet 1-8 emerohen: Breg, Bukmir, Nderfan, Rubik, Milot, Shoshaj, Shkopet dhe Uraka. Frekuenca e monitorimit hidrometrik si nje shprehje e gjendjes sasiore duhet te behet 12 here ne vit ose vazhdimisht sic tregohet ne tabelen 9.3/b dhe 9.3/c. Ne menyre qe te shmangen ngaterresat mbi stacionet dhe programet e propozuara te monitorimit ne Basenin e Matit, me poshte eshte paraqitur qasja e StEMA-s. Jane propozuar nga projekti StEMA20 4 stacione monitorimi ne Basenin e Matit sic eshte pershkruar ne seksionin 9.3. Vendodhja e 4 stacioneve tregohet ne figuren 9.1. Mendohet qe monitorimi ne keto stacione do te vazhdohet duke u bazuar ne marrëveshjet me Ministrine e Mjedisit.. Ceshtja kryesore ne qasjen e projektit StEMA eshte se nje klasifikim i gjendjes kimike ne stacionin e perzgjedhur te monitorimit sherben si informacion per seleksionimin e parametrave qe do te monitorohen. Klasifikimi i stacioneve te monitorimit paraqitet ne tabelen 9.3/b. Table 9.3/b Klasat dhe vendodhjet

Mesatarja

BOD5(O2) mg/l

NH4 mg/l

Tot-P mg/l

Klasa 1 <2.5 <0.03 <0.07 Klasa 2 2.5-4 0.03-0.1 0.07-0.15 Klasa 3 4-8 0.1-0.5 0.15-0.3 Klasa 4 8-15 0.5-1.5 0.3-0.6 Klasa 5 >15 >1.5 >0.6

Fani i vogel (Nderfan) 1.3 0.038 0.026 Mati (Milot) 1.6 0.046 0.018 Mati (Shoshaj) 1.8 0.072 0.018 Fan i madh (Bukmir) 1.2 0.038 0.022 Bazuar ne klasifikimin e stacioneve te monitorimit, parametrat qe do te monitorohen duke perfshire edhe frekuencen jane paraqitur ne dy lista: lista 1 dhe lista 2 ne perputhje me klasifikimin e paraqitur ne tabelen 9.3/c

20 Forcimi i Sistemit Monitorues Mjedisor ne Shqiperi. Programi Cards i BE 2008.


Tabela 9.3/c Kodi i identifikimit Vendodhja Klasifikimi Lista e

parametrave Mati AI_RV_22 Fan i vogel (Nderfan) I ndikuar gjeresisht List 1 Mati AI_RV_23 Mati (Milot) Perfaqesues intensive List 2 Mati AI_RV_29 Mati (Shoshaj) Perfaqesues gjeresisht List 1 Mati AI_RV_4 Fani i madh (Bukmir) I ndikuar gjeresisht List 1 Sic tregohet ne tabele, tre stacionet Fani i Vogel, Mati (Shoshaj) dhe Fani i Madh (Bukmir), sic pershkruhet nga projekti StEMA per programin e vezhgimit kombetar, duhet te monitorohen ne perputhje me specifikimet e Listes se parametrave 1 sic tregohet ne tabelen e 9.3/d Tabela 9.3/d Lista e Parametrave 1 Lumenjte Pershkrimi/njesia Frekuenca Njehsimi Hidrometrik/Gjendja e Stafit M Nje here ne muaj Rrjedha m3/sec Nje here ne muaj Niveli dinamik i ujit M Nje here ne muaj Temperatura e ujit ºC Nje here ne muaj Oksigjeni i tretur (OT) % Tretja Nje here ne muaj Oksigjeni i tretur (OT) mg/l O2 Nje here ne muaj Nevoja biokimike per oksigjen (NBO) mg/l O2 Nje here ne muaj Percjellshmeria µS/cm Nje here ne muaj pH pH njesi Nje here ne muaj Ngjyra ngjyra Nje here ne muaj Alkaliniteti mg/l CaCO3 Nje here ne muaj Totali i Fortesise mg/l CaCO3 Nje here ne muaj Turbullira NTU Nje here ne muaj Silici mg/l Si Nje here ne muaj Total fosfori mg/l P Nje here ne muaj Orto-Fosfori (PO4) mg/l P Nje here ne muaj Nitrat (NO3) mg/l N Nje here ne muaj Dioksid azoti (NO2) mg/l N Nje here ne muaj Azot Organik (N) mg/l N Nje here ne muaj Total Azot (N) mg/l N Nje here ne muaj Sulfat (SO4) mg/l SO4 Nje here ne muaj Material i ngurte ne suspension (vetem ne lumenjte qe kane salmon)

mg/l Nje here ne muaj

Klor mg/l Cl Nje here ne muaj Total Amoniak (NH4) mg/l NH4 Nje here ne muaj Amoniak jo i jonizuar (NH3) (vetem ne lumenjte qe kane salmon)

mg/l NH3 Nje here ne muaj

Parametrat Mikro Biologjike Total koliformet No./100ml Nje here ne muaj Koliformet fekale (ose E.coli) No./100ml Nje here ne muaj Streptokoku Fekal No./100ml Nje here ne muaj Kadmium μg/l Cd 4 here/vit Total Kromi μg/l Cr 4 here/vit Baker μg/l Cu 4 here/vit Hekur μg/l Fe 4 here/vit Plumb μg/l Pb 4 here/vit Manganez μg/l Mn 4 here/vit Merkur μg/l Hg 4 here/vit Nikel μg/l Ni 4 here/vit Zink μg/l Zn 4 here/vit Elementet Hidromorfologjike Elementet Hidromorfologjike Nje here


Lista e Parametrave 1 Lumenjte Pershkrimi/njesia Frekuenca Elementet Hidrobiologjike Fitoplankton Sasia & diversiteti Nje here Fitobentos Sasia & diversiteti Nje here Makrofite ujore Sasia & diversiteti Nje here Invertebrate Benthic Numrat & diversiteti Nje here Diatoma Numrat & diversiteti Nje here Fauna e peshqve Numrat & diversiteti Nje here Projekti StEMA nuk ka identifikuar stacione apo monitorime mbikqyres te keshilluar ne lagunat bregdetare ose ujera tranzitore te lidhura me Basenin e Matit. Megjithate stacioni i lumit Mat (Milot) eshte konsideruar si nje stacion potencial i lumit te ndikuar ne perputhje me sistemin e aplikuar te klasifikimit. Si rrjedhoje, eshte propozuar nga projekti StEMA qe programi i monitorimit per stacionin e lumit Mat (Milot) te monitorohet ne perputhje me Listen 2 te parametrave sic paraqitet ne listen e meposhtme. Ne te ardhmen, ndonje stacion monitorimi mbikqyres ne laguna dhe ujera bregdetare te Basenit te Matit duhet gjithashtu te monitorohen si nje e tere ose pjeserisht ne perputhje me specifikimet e Listes 2 te parametrave. Ne versionin e listes se 2-te, lendet organike, PAH-te dhe perberes te tjere organike nuk jane perfshire. Per te pare te gjithe listen e parametrave dhe argumentat per perfshirjen ne liste duke iu referuar direktivave, duhet ti drejtoheni Master Planit te projektit StEMA21. Table 9.3/e Lista 2 e Parametrave, Lumenjte e ndikuar, lagunat detare dhe ujerat bregdetare

Numri CAS & komentet Frekuenca

Parametra te pergjithshem: Temperatura (In situ) n/a 2/ vit Fortesia (mg CaCO3/L) n/a 2/ vit Percjellshmeria n/a 2/ vit Koha e nivelit te larte te ujit n/a – vetem per stacionet

e kripes 2/ vit

Kushtet e eres (In situ) n/a 2/ vit Njehsimi Hidrometrik/Gjendja Stafit (m) n/a 2/ vit Niveli dinamik i ujit (m) n/a 2/ vit pH (ne vend) n/a 2/ vit Kpshmeria n/a 2/ vit NKO n/a 2/ vit Transparenca n/a 2/ vit Profili i mostrave te perberjes se thellesise n/a 2/ vit Ngjyra n/a 2/ vit Materialet e ngurta ne suspension n/a 2/ vit Kushtet morfologjike (ne vend) n/a 2/vit Parametra te tjere: Total koliformet No./100ml 2/ vit+ kerkesat

e ujit per larje Koliformet fekale (ose E.coli) No./100ml 2/ vit + kerkesat

e ujit per larje Steptokokiu fekal No./100ml 2/ vit+ kerkesat

e ujit per larje Indikatoret e biodiversitetit n/a 1/vit Elementet Hidromorfologjike Elementet Hidromorfologjike n/a 1/6-vit Elementet Hidrobiologjike Fitoplankton n/a - Sasia & diversiteti 2/vit 21 Programi i monitorimit per cilesine fiziko kimike te ujit dhe hidrobiologjine ne Shqiperi. Master Plan, StEMA Tetor 2008.


Lista 2 e Parametrave, Lumenjte e ndikuar, lagunat detare dhe ujerat bregdetare

Numri CAS & komentet Frekuenca

Fauna te tjera ujore n/a - Sasia & diversiteti 1/3-vit Makro invertebrate n/a- nos .& diversiteti 1/3- vit Fauna e peshqve n/a- nos .& diversiteti 1/6- vit Klorofil-a 42617-16-3 1/6- vit Vaj mineral n/a 1/6- vit Inorganike Kadmium (Cd) 7440-43-9 1/6- vit Arsenik (As) 7440-38-2 1/6- vit Nikel (Ni) 7440-02-0 1/6- vit Zink (Zn) 14833-23-9 1/6- vit Krom (Cr) 14833-09-1 1/6- vit Baker (Cu) 7440-50-8 1/6- vit Plumb (Pb) 7439-92-1 1/6- vit Mercur (Hg) 7439-97-6 1/6- vit Tributiltin (TBT) 688-73-3 1/6- vit Ushqyes dhe jone:

Amonium (NH4+) 14798-03-9 2/ vit

Nitrat (NO3-) (7697-37-2) 2/ vit

Nitrite (NO2-) (7632-00-0) 2/ vit

Azot Organik (N) (93037-13-9) 2/ vit

Orto-fosfor (PO43-) (68891-72-5) 2/ vit

Total fosfor (P) 12185-10-3 2/ vit Silikat i tretur (Si) (fresh water) (10006-28-7) 2/ vit Gazra: O2 i tretur (ne vend) (80937-33-3) 2/ vit

9.1.2 Ujrat e nentokes

Monitorimi i gjendjes sasione dhe kimike te ujrave nentokesore ka disa vite qe vazhdon ne akuiferet Fushe Kuqe dhe Lezhe. Jane gjithsej 6 stacione monitorimi për ujërat e nentokes. Ato jane ne Shpimi Toma (afer Nderfan), Gurrez (ne akuferin Fushe Kuqe), Hoteli I Gjuetise (ne akuferin Lezhe aquifer), Barbulloje (ne akuferin Lezhe), Ishull Lezhe (ne akuferin Lezhe) dhe Rrile (ne akuferin Lezhe) Ne stacionet monitorues monitorohen dy here ne vit si gjendja sasiore edhe ajo kimike e ujrave te nentokes për te dy akuifert ne Fushe Kuqe dhe Lezhe. Analizat përqendrohen ne electrolitet, chloridet, alkalinitetin, nitratet dhe nitritet dhe sulphatet. Metalet duke perfshire kromin, bakrin dhe magnezin maten me raste dhe mendojme se edhe ndryshimet ne nivelin e ujrave te nentokes maten gjithashtu edhe pse keto te dhena nuk na jane vene ne dispozicion ne përgatitjen e këtij plani. Stacionet monitorohen nga Sherbimi Gjeologjik Shqiptar. Persa kohe qe monitorimi investigues nuk tregon nevojen për monitorim tjeter me te gjate ne kohe, programi i vëzhgimit duhet te vazhdoje ne te njëjtin version me qellim për te identifikuar tendencat ne gjendjen e akuifereve ne zonen bregdetare.


Megjithatë projekti StEMA ka bere propozime per nje program te ardhshem monitorimi vëzhgues per ujerat nentokesore22 i cili duhet te perfshije si nje te tere apo pjesërisht parametrat si me poshte vijojne. Parametrat qe duhet te përfshihen i referohen listes se parametrave ne Direktiven e Ujerave nentokesore 2006/118/EC dhe Direktives se Ujit te Pijshem 98/83/EC sic tregohet ne tabelen 4.7 ne seksionin 3.3 te këtij plani pilot. Parametra te pergjithshme Temperatura, pH, oksigjen i tretur, percjellshmeria elektrike; Jonet kryesore Ca, Mg, Na, K, HCO3, Cl, SO4, PO4, NH4, NO3, NO2; Metalet e renda Hg, Cd, Pb, Zn, Cu, Cr. Nje zgjedhje me e sakte varet nga burimet locale te ndotjes; Substancat organike Hidrokarbure aromatike, hidrokarbure te halogjenuara, fenole, klorofenole. Nje zgjedhje me e sakte varet nga burimet lokale te ndotjes; Pesticide Perberesit varen pjeserisht nga perdorimi lokal, kuadri i perdorimit te tokes dhe dukurite ekzistuese te vezhguara ne ujerat nentokesore. Mikrobet Total koliformet, koliformet fekale.

9.2 Monitorimi Operacional

Monitorimi operacional aplikohet ne trupat ujore ne rrezik për te arritur gjendjen e mire ekologjike pasi është zbatuar nje program masash. Roli i monitorimit operacional është vlersimi ne se zbatimi i masave ka qene i mjaftueshem apo te tjera masa nevojiten. Meqenëse brenda qarkut te basenit nuk është zbatura ndonje program masash si rrjedhoje nuk nevojitet ndonje monitorim operacional. Ne monitorimin operacional mund te përfshihet edhe monitorimi meteorologjik dhe paralajmërues si shume i rendesishem per Menaxhimin e Basenit te Mitit. Ne vend te saj propozohet nje monitorim suplementar nen monitorimin investigues.

9.3 Monitorimi Investigues

9.3.1 Lumenjtë, lagunat dhe ujerat bregdetare

Per momentin nuk eshte vendosur ndonje program monitorimi investigues per lumenj, laguna ose ujera bregdetare, por keto stacione dhe programme ne te ardhmen duhet te bazohen, si nje e tere apo pjeserisht, ne listen e 2-te te parametrave sic tregohet ne tabelen 9.3/e. Gërmimi gjithë perfshires dhe marrja e zhavorreve ne shtratin e lumit ne pjesen e poshtme te rrjedhjes se Lumit Mat ka qene nje proces i vazhdueshem për vite, shiko tabelen 5.10 dhe figuren 5.3. Impresioni vizual është se shtrati i lumit ne shume pjese te tij është modifikuar përtej kufijve te nevojshem për te ruajtur nje gjendje te mire ekologjike ne lumenjtë natyrore. Me mire kjo mund te verifikohet nepermjet monitorimit dhe treguesve biologjike. Monitorimi duhet bere me qellim qe te krijohet nje baze për te vendosur kushtet për ri - përforcimin e vendeve te gërmimit si baze për te leshuar lejet. Si pjese e ketyre lejeve duhet te jene te dhena te qarta për vlerat limite te parametrat ekologjike qe duhet te arrihen ne serine e aktiviteteve te restaurimit. Me përgjithësisht ne mbështetje te ruajtjes se gjendjes se mire ekologjike ne te gjithë sitemin lumor, duhet te ndertohet nje program investigimi për monitorimin e kushteve hidromorfologjike. Kushtet hidromorfologjike ne mbështetje te jetes biologjike nuk jane adresuar ne kete plan, por pershkuhen ne DKU Aneksi V, pika 1.1.1. Ne BE jane përcaktuar disa tregues për te lehtësuar monitorimin dhe vlerësimin e kushteve hidromorfologjike qe mbështesin jeten biologjike. Keto tregues aplikohen ne rastet ku ndryshimet e kushteve fizike ne shtratin e lumit nevojiten si baze për leshimin lejeve ne ndryshimet strukturale ku nevojiten kompensime nga impakti.

22 Programi i monitorimit per ujerat nentokesore, Master Plani StEMA, Prill 2008


Programet e monitorimit investiguesd duhet te vendosen ne lidhje me ekzistencen e pikave te nxehta (hotspots) ne basen sic përcaktohet ne seksionin 5.7 dhe tabelen 5.11. QWellimi i monitorimit duhet te jete qe te percaktoje tendencat ne impaktin e ardhshem ne trupat ujore. Keto monitorime investiguese duhet te përqendrohen poshte rrjedhjes ne Reshen, Rubik, Lac, Reps, Kurbnesh, Burrel, Fushe Arres dhe se pari monitorimi duhet te drejtohet ne substancat e rrezikshme si metalet, pesticidet dhe parametra te tjere qe karakterizojne prodhimin aktual ose te pmeparshem ne vende specifike pikash te nxehta.

9.3.2 Liqenet

Ekzistojne dy liqene ne Basin e Matit: reservuarei i Ulzes dhe Shkopetit. Te dy jane rezervuare artificiale për grumbullimin e ujit dhe ruajtjen e kapacitetit për prodhim hidroenergjetik. Bazuar ne informacion ekzistues rezervuari i Ulzes gjithashtu është modifikuar pasi ne te është futur krapi kinez. Si pasoje nuk pritet te arrihet gjendja e mire ekologjike, por vetem potencial i mire ekologjik. Praktikisht kjo do te thote se rezervuari mund te ruaje nje mjedis kimik qe korrespondon me nevojat për te mbajtur jete biologjike se kërkesë për gjendje te nmmire ekologjike. Ne rezervuare nuk është bere ndonje monitorim me qellim te caktuar qysh ne fillimet e nentedhjetes dhe si pjese e monitorimit investigues duhet verifikuar kategorizimi i rezervuarit pasi nje sasi e konsiderueshme e gjithë sasise se ujit te basenit te Matit kalon nepermjet këtij rezervuari. Do te tregoje ate çka pritet ne rrjedhjen e poshtme te stacionit te monitorimit. Propozohet te vendoset nje program monitorimi trevjeçar për te dy rezervuaret bazuar ne kampionimet tri here ne vit, pranvere, mesi i veres dhe vjeshte ne nje stacion vendosur ne mes te çdo rezervuari. Rezervuaret shtresëzohen gjate periudhes se veres. Propozohet qe marrja e mostrave te behet ne tri thellesi poshte dhe lart shtresave te temperaturave. Parametrat kryesore qe te maten perfshije thellesine Secchi, chlorophyll-a, total-phosphorous, orthophosphate, total-nitrogen, nitrate, alkalinitetin, dhe oxygjenin.

9.3.3 Ujrat e nentokes

Meqe është ne vazhdim nje program vëzhgimi ne dy rezervuaret kryesore nentokesor ne fushen bregdetare, cdo vazhdim me monitorim plus investigativ duhet te vendoset ne vazhdimesi me pergjigjen ndaj ndryshimeve ne gjendjen e ujrave nëntokësorë qe mund te paraqes nje rrezik ne lidhje me gjendjen e mire sasiore dhe kimike ne vende te veçanta. Pergjithësisht nje program monitorimi plotesues duhet te filloje ne lidhje me skicimin e problemeve higjenike lidhur me furnizimin me uje nga puset e ceket. Monitorimi brenda Zonave te Mbrojtura duhet te perfshije dhe monitorimin e i ndikatoreve te ndryshimeve klimatike (monitoimi investigativ).


10 ANALIZA EKONOMIKE E PERDORIMIT TE UJIT

Implementimi i planit te manaxhimit për nje basen lumor, pranohet se kushton para. Nje pjese e rendesishme e planit MBL dhe vendim marrjes është vleresimi i kostos për implementimin e planit dhe mundesia e popullates për te financuar koston që te siguroje qe ky plan aktualisht mund te zbatohet. DKU kerkon qe nje analize ekonomike te behet për cdo qark te basenit ujor (Neni 5, aneksi III) , dhe se planet e baseneve lumore duhet te permbajne nje permbledhje te kesaj analize ekonomike (Aneksi VII.A). DKU promovon konceptin e ujit si nje komoditet ekonomik dhe perdorimin e principeve ekonomike për te udhehequr vendimet ne arritjen e objektivave te DKU. Ajo kerkon te zbatohen principe ekonomike ne kater lidhje, te emeruara:

o Vleresimi i kërkesës dhe percaktimi i vleres se ujit ne perdorimet e tij alternative. (neni 5) o Identifikimi dhe mbulimi i kostos shoqeruar me sherbimet e ujit me vemendje principin për

pagesen e ndotsave dhe perdorimin eficent te ujit (Neni 9) o Perdorimi i metodes se vleresimit ekonomik për te udhezuar vendimet e manaxhimit te ujit

(Neni 11) o Perdorimi i instrumentave ekonomike për te arritur objektivat e DKU, perfshi perdorimin e

cmimit nxites dhe mekanizmat e tregut (Neni 11).

Ne menyre me specifike, analiza ekonomike duhet te perfshije sa me poshte: o Parashikimin afat gjate te furnizimit dhe kërkesës për uje ne basenin lumor, duke marre

parasysh reduktimin e burimeve ujore (siperfaqesore dhe nentokesore) te parashikuar nga skenaret e ndryshimeve klimatike te zhvilluar per zonen.

o Llogaritjen e volumeve, cmimeve dhe kostot shoqeruar me sherbimet e ujit o Sigurimi i informacionit për te gjykuar mbi kombinimin e masava me kosto efektive ne lidhje

me perdorimet e ujit qe do perfshihet ne programin e masave. o Vleresimi i investimeve te pershtatshme, duke perfshire parashikimet e investimeve o Llogaritjet e nevojshme për te patur parasysh principet e mbulimit te kostos (Neni 9). o Lejon disproporcionin e kostove qe do te caktohen. (DKU lejon te heqe dore nga kerkesat e

saj ose te zgjase ne kohe implementimin ku kostoja e perfshire mund te jete ne disproporcion).

DKU parashikon qe plani i MBL duhet te permbaje “nje permbledhje te analizes kimike te perdorimit te ujit sic kerkohet nga Neni 5 dhe Aneksi III”. Ajo qe kerkohet nuk është analiza e plote ekonomike, por nje permbledhje e pikave kuce. 10.1 Kerkesa për sherbimet e ujit

10.1.1 Perdorimet e resurseve ujore ne basenin e lumit Mat

Resurset e ujit jane shumeperdorimshme ne Basenin e Lumit Mat (BLM). Perdorimet kryesore jane: o Furnizimi publik (per pirje)me uje për perdorim shtepiak, tregeti, spitale, institucione, etj.; o Nxjerrje te tjera te ujit (puse, burime, ujra sipërfaqësore ) për perdorime shtepiake dhe

perdorime te ngjashme; o Procese te ujit për industri (per procese, prodhim dhe pastrim); o bujqesi (ujitje irrigation, bageti); o ‘asimilime’ për ujra te zeza dhe derdhjet industriale (hollime dhe transport); o hidroelektricitet; o peshkim; o kenaqesi; o konservim te natyres.

Kater te parat jane ‘konsumuese’, dhe kane te bejne me marrjen e ujit nga resurset sipërfaqësore ose nëntokesore dhe me vonesen (pjesërisht) te kthimit ne ciklin hidrologjik.


Seicili nga keto përdorimi konsiderohet ne kthim. Ne rastin e përdorimit konsumues, kur është e mundur kërkesa aktuale për uje kuantifikohet, dhe pastaj behet nje projekt-preventiv për te kërkesën ne te ardhmen dhe te kapaciteteve te sistemit ujor për te përballuar kete kërkesë. 10.1.2 Furnizimi publik me uje për nevoja shtepiake, tregeti, industri dhe institucione te tjera

Sic u përmend edhe ne seksionet e mëparshme (seksionet 5.1.2, dhe figura 5.2) ne BLM operojne nje numer shoqatash te furnizimit me uje dhe kanalizimeve. Analiza qe pason përdor te dhenat baze qe disponohen nga Drejtoria e Përgjithshme Ujesjelles dhe Kanalizimeve (DPUK) si nje menyre për monitorimin dhe skedulimin e përfundimeve te shoqatave te ujesjellsit dhe kanalizimeve. Te dhenat baze lidhen me periudhen nga Janari ne Qershor 2009, dhe mbulojne 181 dite. Përdorimi i ujit shtëpiak dhe institucione është i pandare nga problemi i ujrave te ndotura, dhe shumica shoqatave te furnizimit me uje gjithashtu sigurojne rrjetin e kanalizimeve për largimin e ujrave te zeza. Situata permbidhet ne tabelen 10.1 Tabela 10.1 Ndermarrjet e furnizimit me uje dhe kanalizimet qe operojne ne Basenin e Lumit Mat

Siperfaqja shërbimit ne BLM23 Rajoni Ndermarrjet

Bashkite Komunmat

Jashte BLM ( gjithë

komunat) Lezhe Sh.A. UK Lezhe Lezhe. Shëngjin, Balldren, Sh.A. UK

Kurbin Laç, Mamurras,

Milot.

Sh.A. UK Mirdite

Rreshen; Selite, Orosh

Sh. A. UK Rubik

Rubik

Outside water company service area

Fan, Kacinar, Ungrej, Fushe Kuqe, Kthjelle, Shenkoll, Blinisht, Zejmen, Kolsh, Dajc, Kallmet,

Shkoder UK Puke fshat Qafe Mali, Gjegjan Rrape, Blerim, Qelez, Fierze, Qerret, Iballe

Sh.A. U F. Arrëz

F. Arrez

Diber Sh. A U Mat Burrel Lis Outside water

company service area

Klos Selishte, Macukull, Gurre, Suc, Derjan, Komsi, Xiber, Rukaj, Ulez, Baz

Jane:

o Gjashte ndermarrje – Lezhe UK Sh. A, Kurbin UK Sh. A, Rubik UK Sh. A, Mirdite UK Sh. A, Fushe Arrez UK Sh. A dhe Burrel UK Sh. A – qe furnizojne ekskluzivisht unionet ne BLM dhe dy ndermarrje– ne rastin e fshat Puke, vetem nje pjese te klientëve te tij (rreth 40%) gjenden brenda BLM, pjesa tjeter jane jashte.

o Ka shume zona (rurale) qe nuk mbulohen fare nga ndonje ndermarrje publike e furnizimit me uje (11 komuna ne rajonin e Lezhes, 10 komuna ne rajonin Diber dhe nje ne (Martanesh) ne Bulqize).

23 BLM: Baseni i Lumit Mat


o Sektori i furnizimit me uje ne BLM është disi i fragmentuar: te gjitha ndermarrjet e furnizimit jane shume te vogla, ato qe operjne ne BLM i sherbejne nje popullsie prej 2000 dhe 40,000 ( ku siperfqja e furnizimit i kalon kufijte e BLM). Përgjithësisht pranohet qe ndermarrjet e ujit duhet te jene me te medha, si ne optimizmin e efikasitetin e operimit ( si pasoje koston), duke fituar akses ne fondet për investim, ashtu dhe ne mundesine për te punësuar specialiste.

Mbulimi i ndërmarrjeve te ujit Mbulimi i ndermarrjeve te ujit tregohet ne tabelen 11.2 Tabela 10.2: Akses ne furnizimin publik, 200824

Persona me lidhje uji HH

Persona qe shërbehen me cesme

publike

Popullsia Totale me akses ne uje

Ndermarrja %ne BLM

Pop. Ne

siperf. E

sherbimit

Total BLM Total BLM Total BLM

Lezhe UK Sh.A 100% 36,600 27,771 27,771 1,500 1,500 29,271 29,271Puke fshat Sh.A 40% 12,000 2,000 800 350 140 2,350 940Rubik UK Sh.A 100% 2,532 2,026 2,026 20 20 2,046 2,046Mirdite UK Sh.A 100% 9,089 5,906 5,906 168 168 6,074 6,074Fush Arrez UK Sh.A 100% 4,741 1,925 1,925 0 0 1,925 1,925Burrel UK Sh.A 100% 22,260 18,200 18,200 4,060 4,060 22,260 22,260Kurbin U Sh.A 100% 65,154 41,446 41,446 0 0 41,446 41,446Total 152,376 99,274 98,074 6,098 5,888 105,372 103,962

Duke patur parasysh se popullsia totale ne BLM është 234,000, kjo do te thote se :

o Përqindja e popullsise ne BLM shtëpia e te cileve furnizohet me uje me lidhje ne banse është 41.9%.

o Përqindja e popullsise me akses ne mesmet publike është 2.5% o Përqindja totale e popullsise me akses ne ujin publik është 44.4%.

Banoret e tjere për furnizimin me uje mbeshteten ne puset e perbashketa, burimet dhe ujërat sipërfaqësore . Lidhjet me pajisjet sanitare

Mbulimi me pajisje sanitare tregohet ne tabeln poshte.

Tabela 10.3: Akse ne rrjetin e kanalizimeve, 2008 Persona qe lidhen me rrjetin e kanalizimeve

Ndermarrja % ne BLR

Pop. ne sherbim ne

zone Total MRB Lezhe UK Sh.A 100% 36,600 29,004 29,004 Puke fshat Sh.A 40% 12,000 250 100 Rubik UK Sh.A 100% 2,532 1,920 1,920 Mirdite UK Sh.A 100% 9,089 5,261 5,261 Fush Arrez UK Sh.A 100% 4,741 1,679 1,679 Burrel UK Sh.A 100% 22,260 15,162 15,162 Kurbin U Sh.A 100% 65,154 0 0 Total 152,376 53,276 53,126

Perqindja e polpullsise ne BLM qe lidhet me rrejtin e kanalizimeve është 22.6%. Konsumi i ujit “Per capita” 24 Te dhenat ne kete tabele dhe ne tabelat e mëposhtme jane marre nga databasa e DPUK


Konsumi i ujit për fryme për shoqatat e ndryshme dhe për Basenin e Lumit Mat si e tere tregohen ne tabelen poshte. Tabela 10.4: Konsumatoret e ujit shtepiake ne basenin e lumit Mat, 2008

Ndermarrja

Persona te lidhur

Uji shitur (‘000 m3)

% ne BLM

Persona te lidhur ne BLM

Uji shitur BlM (‘000 m3, 181

dite)

Konsumimi për

capita. (l/d)Lezhe UK Sh.A 27,771 410 100% 27,771 410 82Puke fshat Sh.A 2,000 61 100% 2,000 61 169Rubik UK Sh.A 2,026 51 100% 2,026 51 140Mirdite UK Sh.A 5,906 86 100% 5,906 86 80Fush Arrez UK Sh.A

1,925 26 100% 1,925 26 75

Burrel UK Sh.A 18,200 213 100% 18,200 213 65Kurbin U Sh.A 41,446 450 100% 41,446 450 60Total 99,274 1,297 99,274 1,297 72

Konsumimi mesatar shtepiak ne basenin e lumit, qe lidhen me furnizimin publik me uje është 72l/d, me nje shtrirje për ndermarrje te ndryshme te ujit mes 60 dhe 170 litra/dite. Interesant eshte fakti qe ndermarrje te vogla si fshat Puke dhe Rubik jane ndermarrjet me kërkesë me te madhe, dhe ndermarrjet e medha si Kurbini, kane kërkesë me te vogel. Megjithatë shifrat për Puke fshat, e cila ekskluzivisht furnizon fshatin, mund te jete e larte (legalisht ose ilegalisht) nga përdorimi për qellime ujitje. Per qellime krahasimi, Figura 11.1 tregon konsumimin mesatar familjar për 2002 ne nje numer vendesh te Europes. Figura 11.1: Konsumi mesatar familjar ne nje numer vendesh te Europes ne 200225

Per vendet e paraqitura, konsumimi varion nga 80 l/d për Lituanine deri afërsisht 270 l/d për Spanjen (ne rastin e fundit mund te influencohet nga niveli i larte i ujitjes ne Spanje). Ne përgjithësi, me rritjen e te ardhurave edhe standardet e jeteses rriten dhe si rrjedhim edhe konsumi i ujit shtëpiak-te pakten deri ne nje fare niveli jo te parashikuar por pas kësaj ndjekur nga nje renie si pasoje e qëllimit te kursimit. Konsumi aktual ne Basenin e lumit Mat duket qarte se është ne pjesen e ulet ne lidhje me vendet e tjera Europiane, dhe pritet te rritet me rritjen e standardeve te jeteses dhe me zgjidhjen e furnizimit te manget. 25 Burimi: UNEP Databasi Global I Burimit te Informacioni. Ujerat e embla ne Europe


Sipas Agjensise Europiane te Mjedisit, mesatarja kombetare e furnizimit vjetor për fryme me uje, varion gjerësisht mes vendeve Europiane, dhe luhatet nga 50 ne 150 m3 për fryme ne vit (96-288 l/d për fryme), duke reflektuar keshtu efektin e paster te nje numri faktoresh qe variojne ne menyre te konsiderueshme ne hapësire dhe kohe. Përdorimi shtëpiak zakonisht ze nga 60-80% te furnizimit me uje ne mbare Europen me përdorim për higjenen personale dhe tualet afërsisht 60% te kësaj pjese26.

Efikasiteti i furnizimit me uje dhe uji i pafaturuar Nje tregues i rendesishem i efikasitetit te sistemit te furnizimit me uje është raporti i sasise se ujit te pijshem te prodhuar me sasine e faturuar. Për BLM situata ne 2008 është si me poshtë. Tabela 10.5: Proporcioni i ujit te faturuar me ujin e prodhuar ne BLM, 2008

Ndermarrja Uji i prodhua

r(‘000 m3)

Uji shitur (‘000 m3)

Efikasiteti

Gjatesia e rrjetit te ujit (km)

% ne BLM

Uji i prodh.

për BLM

(‘000 m3)

Uji shitur BlM

(‘000 m3)

Lezhe UK Sh.A 1,123 506 45% 63 100% 1,123 506Puke fshat 210 65 31% 134 40% 84 26Rubik UK Sh.A 75 60 80% 17 100% 75 60Mirdite UK Sh.A 494 291 59% 20 100% 494 291Fush Arrez UK Sh.A

29 28 98% 29 100% 29 28

Burrel UK Sh.A 1,912 267 14% 49 100% 1,912 267Kurbin U Sh.A 1,954 514 26% 55 100% 1,954 514Total 4,674 1,225 26% 4,548 1,186

Efikasiteti i furnizimit me uje (matur sipas përkufizimit) varion nga 14% (Burrel) ne 98 (Fushe Arrez). Mesatarja për gjithë pellgun e Matit është 30%. Humbjet e ujit jane relativisht te medha per ndermarrjet e medha (Burrel dhe Kurbin) se sa për ndermarrjet me te vogla si Fushe Arrez dhe Rubik. Nje arsye për kete është se ndermarrjet e vogla furnozjne me uje nje numer te vogel komuniteti qe gjendet afer furnizimit me uje, dhe si pasoje nuk ka arsye per transportim te ujit ne distanca tte largeta (shiko kolonen e peste ne tabelen siper). Megjithatë ne cdo rast norma e ujit qe humbet me teper se 40% është shpërdorim, dhe tregon se dicka është seriozisht e gabuar. Mos marrja e te ardhurave nga uji mund te shkaktohet nga:

o Konsumim i autorizuar por i pafaturuar, o Humbje e qarte si lidhje uji ilegale, (vjedhje) dhe matje te pasakta, dhe o Rrjedhje dhe humbje te tjera, si pasoje e infrastruktures se vjetruar dhe te ineficente ose

mungeses se mirembjatjes dhe mossuksesit për tju përgjigjur ne menyren e duhur incidenteve.

Tabela poshte tregon normen e humbjeve te ujit ne disa vende te Europes

26 Raporti i EEA nr. 2/2009: Burimet ujore pergjate Europes — krahasimi I skarcitetit e ujit dhe thatesiren.


Figura 10.2: Mos marrja e te ardhurave nga uji për disa vende Europiane27

Sipas nje raporti te AEM, mos marrja e te ardhurave nga uji ne Danimarke ka qene me pak se 10%28, ne Gjermani, sipas nje studimi komisionuar nga shoqata e industrise se ujit BGW, NRW mesatarisht vetem 7%. Sipas te njëjtit studim kjo shifer ishte 19% ne Angli dhe Uells , dhe 26% ne France dhe 29% ne Itali29.

Varesia mes madhesise dhe kostos njesi Industria e furnizimit me uje ne basenin lumit Mat është disi e fragmentuar, me 7 ndermarrje te ndryshme uji aktive ne kete sipërfaqe relativisht te vogel. Edhe mes ketyre ndermarrjeve ka ndryshime ne madhesi. Ne tabele me poshte treguesit e madhesise jane rrjeshtuar ndaj kostos njesi.

Tabela 10.6: Treguesit e madhesise kostot njesi për ndermarrjet e ujit ne BLM, 2008 Ndërmarrja Urbane/

rurale No. I

lidhjeve Kosto Totale

(‘000 lek/v)

Shitja ujit (‘000 m3)

Kosto Njesi

(lek/m3) Puke fshat R 524 65 6,860 106Lezhe UK Sh.A U + R 5,801 506 49,656 98Fush Arrez UK Sh.A U 571 28 2,594 91Kurbin U Sh.A U + R 5,288 514 42,483 83Rubik UK Sh.A U + R 503 60 4,817 81Mirdite UK Sh.A U + R 1,171 291 16,617 57Burrel UK Sh.A U + R 3,717 267 9,694 36Total 17,574 1,731 132,721 77

Rreshtat jane renditur ne rend zbrites ndaj kostos njesi (lek/m3 për shitje uji). Kosto njesi gjithashtu është hedhur ndaj sasise se ujit se shitur ne diagramen poshte.

27 EEA: e pagjetur per ujin ne vendet EECCA 1994 – 2004)

28 EEA: e pagjetur per ujin ne vendet EECCA 1994 - 2004.

29 Metropolitan Consulting Group: VEWA - Vergleich europaeischer Wasser- und Abwasserpreise


Figura 10.3: Kosto Njesi ndaj volumit te ujit te shitur për cdo shoqate uji

Shikohet se nuk ka nje lidhje te qarte mes madhesise dhe kostos njesi. Por tri ndermarrjet me kosto me te larte jane te gjitha ndermarrjet e vogla, me shitje uji <70,000 m3 ne vit. Ne veçanti Puka fshat (pika verdhe) shpërndan uje vetem ne zonen rurale. Nga ana tjeter nje nga ndermarrjet me te medha (Lezha, blu e erret) ka relativisht kosto njesi te larte. Nje rol luajne gjithashtu edhe humbjet e ujit dhe fakti ne se ndermarrjet perdorin sistemin e pompave apo ate te rrjedhjes se lire (kosto energjie e vogel). Veç nga problemi i kostos njesi, efektshemria e sektorit te ujit dhe kanalizimit ne BLM është e nevojshme. Ndërmarrjet kane nevoje te kene teknika dhe aftesi me te medha ne te ardhmen, dhe keshtu ato mund te behen me te pavarura dhe do te fillojne me programet e tyre te investimeve dhe te tërheqin financime. Ndermarrjet me përfitime me te medha është e nevojshme ta bejne kete gje. Ka shenja qe shoqatat e realizojne kete. Për shembull, kuptohet qe Burreli, Rubiku dhe Mirdita kane patur diskutimet e para mbi mundesine e koperimit me te ngushte ose te shkrirjes. Suksesi ne afatet e konvertimit te faturave ne pagesa Tabela me poshte tregon pjesen e faturave qe jane konvertuar ne pagesa për cdo shoqate qe operon ne BLB.

Tabela 10.7: Pjesa e faturave për te cilat është bere pagesa Shoqata faturime Pagesa e

mbledhur Mbledhj. perfshi

prapambetje

Norma e mbledhjes

(1) (2) (3) (4) (5)=(4)/(2) Lezhe UK Sh.A 32,161 19,297 19,297 60% Puke fshat 1,297 1,059 1,059 82% Rubik UK Sh.A 2,630 2,844 3,034 115% Mirdite UK Sh.A 19,530 18,140 18,140 93% Fush Arrez UK Sh.A 865 294 415 48% Burrel UK Sh.A 10,333 8,129 8,561 83% Kurbin U Sh.A 12,385 6,457 6,757 55% Total 79,201 56,220 57,263 72%


Jane bere toleranca për mbledhjen e prapambetjeve ne normen e llogaritur te mbledhjeve – pagesave,edhe pse shuma e mbledhur si prapambetje nuk i korrespondon shumes se faturuar. Ne rastin e rubikut norma e mbledhjes duket se e kalon 100%, dhe me sa duket pasi periudha e kohes për cdo fature dhe pagese nuk perputhet ekzaktesisht. Duhet theksuar gjithashtu se Rubiku konfirmon se ndjek metoden e vajtjes shtepi me shtepi si dhe sanksione ndaj disa ve qe nuk paguajne (prerje te furnizimit) Duket se norma e përgjithshme e mbledhjeve për BLM si e tere është ne rendin 72 % edhe pse norma e mbledhjes për disa nga shoqatat është goxha e ulet (Fush Arrez 48%, Kurbin 55%).

Matja me matesa Me ne fund është paraqitur pjesa e konsumatoreve te ndermarrjeve te cilet kane matesa te konsumit te ujit. Matja me matesa (dhe faturat bazuar ne konsumin e matur) është e rendesishme pasi ajo siguron qe uji te trajtohet si nje mall ekonomik, për konsumin e te cilit konsumatoret marrin vendime te motivuara ekonomike. Ne veçanti, pa matesa nuk është e mundur te arrihet rigjenerimi i kostos ne përputhje me principet e pageses, sic kërkohet ne nenin 9 te Direktives Kuader te Ujit. Matesat zvogelojne shpërdorimin e ujit.

Tabela 10.8: Pjesa e lidhjeve dhe shitjes se ujit qe maten Shoqata Pjesa e matur

Shtepiake Totali Me lidhje Me vol. uji Me lidhje Me vol. uji

Lezhe UK Sh.A 54.0% 33.9% 54.1% 34.6% Puke fshat 0.0% 0.0% 1.7% 1.0% Rubik UK Sh.A 7.4% 4.1% 15.7% 15.2% Mirdite UK Sh.A 3.8% 5.6% 11.6% 71.4% Fush Arrez UK Sh.A 0.0% 0.0% 1.8% 0.0% Burrel UK Sh.A 85.1% 87.3% 86.2% 89.9% Kurbin U Sh.A 0.0% 0.0% 1.6% 3.2% Total 36.3% 25.6% 37.9% 37.5%

Burreli shquhet për pasjen e matesava ne perqindje te larte, si ne sektorin shtëpiak dhe ne total- afërsisht 90 % i gjithë ujit te shitur, matet. Asnjë nga shoqatat e tjera nuk arrin as 10 % te matjeve ne sektorin shtëpiak, megjithëse Mirdita kap vleren 71 % te matjeve te ujit, me sa duket pasi nje numer i vogel i përdoruesve te rende te institucioneve/tregetise maten. Eshte interesante te verehet se, konsumimi mesatar i ujit te matur për sektorin shtëpiak për te gjitha ndermarrjet e listuara me siper është 56m3/vit ndersa konsumimi mesatar i ujit te pamatur po për sektorin shtëpiak është 93m3, gje e cila tregon efektin e kursimit te ujit kur ai matet ne krahasim me ate te pamatur.

10.1.3 Rikuperimi i kostos dhe qendrueshmeria financiare e shoqatave te ujit.

Tabelat me poshte përmbledhin kostot dhe te ardhurat30 e ndermarrjeve te ujit qe operojne ne BLM.

30 Shenim: U = uje UZ = ujerat e zeza SHOD =Shpenzime operacionale direkte TSHO = totali i shpenzimeve operacionale ‘shpenzime kesh” refe i referohet shpenzimeve operacionale direkte plus taksat, plus interesin, plus shpenzimet financiare TSHO= shpenzimet kesh + amortizimin


Tabela 10.9: Kostot dhe te ardhurat e ndermarrjeve te ujit qe operojne ne BLM Lezhe

UK Sh.A

Puke fshat

Rubik UK

Sh.A

Mirdite UK

Sh.A

Fush Arrez UK

Sh.A

Burrel UK

Sh.A

Kurbin UK

Sh.A

TOTAL

SHOD U 37656 4,034 3,571 13,550 821 7,594 32,283 99,509Kesh U 37656 4,034 3,882 14,637 821 7,594 32,283 100,907TSHO U 49656 6,860 4,817 16,617 2,594 9,694 42,483 132,721SHOD UZ 4292 893 623 2,780 261 354 0 9,203Kesh UZ 4292 893 693 2,780 261 354 0 9,273TSHO UZ 7292 1,253 1,088 3,428 1,205 1,134 0 15,400Total SHOD 41,948 4,927 4,194 16,330 1,082 7,948 32,283 108,712Total Kesh 41,948 4,927 4,575 17,417 1,082 7,948 32,283 110,180Total SHOD 56,948 8,113 5,905 20,045 3,799 10,828 42,483 148,121Tarifat Te faturuara U 27684 1,184 2,263 17,837 711 9,793 12,385 71,857Te faturuara UZ 4477 113 367 1,693 154 540 0 7,344Te faturuara ne total

32161 1,297 2,630 19,530 865 10,333 12,385 79,201

Fatura te paguara U

16780 972 2,453 14,602 243 7,811 6,457 49,318

Fatura te paguara UZ

2517 87 391 3,538 51 318 0 6,902

Te tjera te paguara 0 0 15 0 0 35 131 181Te paguara ne total 19,297 1,059 2,858 18,140 294 8,164 6,588 56,400Te faturuara / SHOD

76.7% 26.3% 62.7% 119.6% 79.9% 130.0% 38.4% 72.9%

Te faturuara/shpenz. kesh

76.7% 26.3% 57.5% 112.1% 79.9% 130.0% 38.4% 71.9%

Te faturuara/TSHO 56.5% 16.0% 44.5% 97.4% 22.8% 95.4% 29.2% 53.5%Te paguara/SHOD 46.0% 21.5% 68.2% 111.1% 27.2% 102.7% 20.4% 51.9%Te paguara/kesh 46.0% 21.5% 62.5% 104.2% 27.2% 102.7% 20.4% 51.2%Te paguara/TSHO 33.9% 13.1% 48.4% 90.5% 7.7% 75.4% 15.5% 38.1%Subvensione si 10000 4,000 3,000 612 2,000 0 34,423 54,035% e TSHO 18% 49% 51% 3% 53% 0% 81% 36% Nga tabela e mesiperme mund te nxirren keto konkluzione:

1. Sektori i furnizimit me uje ne teresi është larg se qeni me kosto te rigjeneruar. Faturimi total

ndaj konsumatoreve mbulon vetem 53% te kostove operative (ose 72% te kostove kesh ose 73% te kostove direkte operative).

2. Kjo situate është keqesuar nga fakti qe jo te gjitha faturat aktualisht paguhen. Pagesat kesh nga faturat mbulojne vetem 38% te kostove totale operative (ose 51% te kostove totale kesh ose 52% te kostove direkt operative)

3. Deficiti është mbuluar nga Ministria e Puneve Publike (DPUK). Ndihmat ne 2008 shkonin afersisht deri ne 36% te kostove totale operative.

4. Keto shifra referuar pikave 1, 2 dhe 3 jane shifra mesatare te aplikuara mbi sektoret ne përgjithësi. Ne fakt keto mesatare mbulojne nje rang te gjere situatash te ndryshme financiare për shoqata te ndryshme te furnizimit me uje dhe kanalizime. Nderkohe qe asnjera nga keto ndermarrje nuk është plotesisht ne gjendje te mbuloje kostot e saja nga te ardhurat, shihet se disa i afrohen kesaj. Mirdita dhe Burreli mbulojne te gjithë koston direkte, dhe 91% dhe 75% te kostove operative totale. Kjo mund te ishte 97.4% dhe 95.4% respektivisht ne se shoqatat do te kishin sukses qe te gjitha faturat ti kthenin ne kesh. Burreli nuk merr fare ndihme operative, dhe Mirdita merr nje ndihme operative vetem prej 3% te kostove te saj operative.

5. Nga ana tjeter Fushe Arreza arrin te mbuloje vetem 7.7% te kostove te saj operative (kjo shifer rritet ne se perfshihen prapambetjet) nga pagesat e mbledhura, dhe puka fshat mbulon vetem 13.1% te KOT nga mbledhjet kesh (faturat ishin vetem 26% te KOT). Fushe Arrez është ndermarrja me e vogel e ujit e cila furnizon me uje 1925 persona. Puke fshat


është e vogel gjithashtu por duhet patur parasysh se ajo furnizon me uje ekskluzivisht komunitetin ne fshat dhe ka rrjetin me te madh te tubacionit nga cdo ndermarrje tjeter uji qe operon ne basenin e lumit Mat 9134 km transportim dhe shperndarje).

6. Nga tabela e mesiperme shikohet se tarifat për te tri tipet e perdorueave te sherbimit me uje (shtepiake, industri/tregeti dhe institucione) variojne shume, duke qene shume te larta ( 3 deri 4 here me te larta) për dy kategorite e fundit se sa për shtepiaket. Diferenca është me shume se sa llogaritet ne termat e mbeshtetjes qe aplikohet për shtepiaket, me fjale te tjera ka nje subvecion te shtepiakeve nga sektori tregetar dhe institucional.

10.1.4 Parashikimi i kërkesës ne te ardhmen për furnizimin publik me uje

Eshte bere nje parashikim i perafert, deri ne vitin 2030, për kërkesën me uje te pijshem për sektoret shtepiake, tregtia, industria dhe institucionet (CII). Keto parashikime paraqiten ne tabelen me poshte. Metoda e përdorur për keto parashikime pershkuhet poshte tabeles. Tabela 10.10: Projeksioni afat-gjate i kërkesës publike për uje nga sektori shtëpiak

2010 2015 2020 2025 2030 Popullsia e BLM (supozimi i rritjes si komb)

234,346 241,647 247,684 251,904 254,098

Norma e lidhjes me furnizimin me uje 43% 48% 70% 85% 90%Popullsia e lidhur me furnizimin me uje 100,769 115,991 173,379 214,118 228,688Konsumimi i ujit për fryme (l/d) 75 90 100 105 110Kerkesa për uje HH (mije m3) 2,759 3,810 6,328 8,206 9,182Raport uji shitur; uji i prodhuar 27% 33% 45% 65% 70%Uji qe duhet nxjerre për konsumim Shtepiak (mije m3)

10,217 11,546 14,063 12,625 13,117

Kërkesa për uje, ne lidhje me furnizimin e popullsise me uje te pijshem, do te varet nga tendenca e popullsise, ne përqindjen e popullsise te lidhur me rrjetin e furnizimit publik me uje, ne konsumimin mesatar te ujit për fryme ne shtepi, dhe ne përqindjen e humbjeve te ujit nga prodhimi ne konsumim. Persa i perket popullsise, u perdor projeksioni i popullsise për Shqiperine, bere nga Departamenti i Statistikave te Kombeve te Bshkuara (United Nations Statistics Division31). Eshtë supozuar se popullsia ne basenin e lumit Mat do te zhvillohet ne te njeten ritem si dhe popullsia kombetare. Persa i takon pjeses se popullsise qe lidhet me rrjetin e furnizimit me uje, futja e Shqiperise ne Bashkimin Europian do te siguroje nje shtytje me te madhe për rritjen e numrit te ketyre lidhjeve, ne përputhje me dispozitat e Direktives Kuader te Ujit (Direktiva e Keshillit 98/83/EC). Parashikohet se rreth viteve 2030, 90% e popullsise se BLM do te jete i lidhur me rrjetin, dhe ky progres mendohet te behet gradualisht deri ne kohen e pranimit ne BE, dhe pas kësaj me me shpejtesi kur Shqiperia do te jete antare e Bashkimit Europian. Per sa i takon konsumit te ujit për fryme, niveli mesatar aktual 72 liter/dite, ne BLM, është i ulet ne krahasim me vendet europiane32, shiko figuren 11.1. Mendohet se rreth viteve 2030 konsumi mesatar do te arrije nje nivel prej 110 litra/dite, nje radhitje mesatare kjo për vendet evropiane. Persa i perket ujit qe nuk jep te ardhura, kjo mendohet te bjere nga nivelet aktuale shume te larta deri ne menyre progresive ne 30% te ujit te prodhuar ( p.sh. 70% e ujit te prodhuar shpërndahet dhe faturohet) deri rreth viteve 2030.

Nga supozimet e bera shikohet se konsumimi shtepiak deri ne 2030 do te trifishohet. Por volumi i ujit qe do te nevojitet për tu nxjerre nga nentoka (dhe siperfaqja) për te plotesuar keto kerkesa ne rritje do te rritet vetem me 30% ne vitin 2030, kjo për shkak te permiresimeve te parashikuara ne diagnostikimin dhe mirembajtjen dhe nje shtrengese ne lidhjet ilegale (ne se është e nevojshme). Kerkesat për prodhimin e ujit gjate kesaj periudhe mund te jene te larta, pasi zvogelimi i mos mbledhjes se te ardhurave nga uji mendohet te arrihet me ngadale se sa rritja e lidhjeve dhe marrja për fryme.

31 Ky project eshte i disponueshem ne faqen e internetit http://data.un.org/Data.aspx?d=GenderStat&f=inID%3A7

32 Ka mundesi qe kjo shifer te jete artificialisht e ulet, duke qene se konsumimi po behet i detyruar nga shkeputjet e furnizimit me uje.


Pra shtepiaket qe nuk jane te lidhur me furnizimin me uje dhe pa akses ne cesmat e perbashketa duhet te rregullohen ndryshe për te plotesuar nevojat e tyre. Nuk jane identifikuar te dhena për kete aspekt. Agjensia e Basenit te Lumit Mat ka regjistruar 443 burime uji ne perdorim privat. Nuk dihet ne se keto shfrytezohen për shtepi te vetmuara, grumbullime apo ndermarrje te vogla. Tabela 10.11: Projeksioni afat-gjate i kërkesës për uje nga sektoret e biznesit tregtar dhe industrial, dhe nevojes për uje qe duhet nxjerre për te plotesuar keto nevoja

2010 2015 2020 2025 2030 Norma e menduar e rritjes (p.a.) 4% Konsumimi i ujit për sektoret e biznesit tregtar dhe industrial 468 570 693 843 1,026Raport uji i prodhuar: uji shitur; 27% 33% 45% 65% 70%Uje qe duhet nxjerre për shtepiaket 1,735 1,727 1,541 1,298 1,466

Kerkesa për uje ne sektorin e biznesit tregtar dhe industrial mendohet te rritet ne nivelin 4% p.a., por kjo rritje ne kërkesë nga tregetia, industria dhe institucionet do jete me se e kompensuar nga permiresimet ne shperndarje qe do te rezultojne nga zvogelimi i mos-grumbullimeve te te ardhurave te ujit. 10.1.5 Nxjerrje te tjera te ujit (puse, burime, ujra sipërfaqësore ) për shtepiaket dhe perdorime te

ngjashme

Kjo mund te jete edhe: • Marrje nga ujërat sipërfaqësore (nuk ka te dhena), ose • Nxjerrje nga nentoka (puse vetjakeose burime): disa te dhan te siguruara nga Agjensia

e Basenit te lumit Mat.

10.1.6 Uji për industrine

Ne menyre te detajuar ka te dhena për 24 vende ku mirret uji nga nentoka ose burimet për perdorime shoqeruar me nxjerrjen e gureve (gurore ose miniera) kryesisht për larje zhavorresh. Te gjithë keto kane leje nga Autoriteti i Basenit për Lumin Mat. për 18 nga keto puse, ka informacion për sasine e ujit te nxjerre. Kjo sasi shkon deri ne 65 litra/sek. 10.1.7 Perdorimi i ujit për bujqesine

Disa te dhena lidhur me perdorimin e ujit te fresket për ujitje ne basenin e lumit Mat paraqiten ne seksionin 4.2.2. Ministria e Bujqesise konfirmon se ne basenin e lumit Mat, për ujitje perdoret kryesisht uji siperfaqesor. Sidoqofte disa vite me pare, Eftimi33 pershkuan perdorimin e pa kontrolluar te ujit nga puse me veterrjedhje për ujitje ne pjesen veriore te fushes se Rriles, me nje prurje totale prej 500l/s, dhe sugjeron se kjo mund te influencoje ne intruzionin e kripes ne akuiferet e bregdetit. Ne se kjo praktike vazhdon, atehere nevojitet nje nderhyrje urgjente për te vleresuar gjendjen dhe për te pare ne se nje balance është vendosur mes gjithë nevojave ne zone, mundesiht duke futur pagesa për ujin për ujitje gje qe lejon qe te gjitha palet paguajne koston e plote ekonomike ose qe crrenjos bindjen për perdorim e demshem te ujit. Duket se perdoruesit e ujit për qellime ujitje nuk paguajne për te (ato paguajne vetem koston operative dhe mirembajtjen te sistemit ujites).

33 R. Eftimi: disa konsiderata mbi lidhjen e ujerave te kripura – ujerave te ëmbla ne zonen e detare shqiptare (e perditesuar)


10.1.8 Fuqia elektrike hidrike

Aktualisht ne lumin Mat jane dy hidrocentrale. Prodhimi i hidroenergjise nuk është perdorim konsumues i ujit, por është nje perdorim dhe nje vlere dhe është e arsyeshme qe nje pjese e kostos për manaxhimin e pellgut lumor duhet te plotesohet nga sektori i prdhimit hidrik te energjise. Dy hidrocentralet (kaskada e Matit) kane nje kapacitet te kombinuar prej 52 MW dhe prodhim mesatar vjetor prej 210 GWh34. Edhe pse hidrocentralet nuk konsumojne uje, prodhimi elektrik varet nga prurjet e lumit Mat ne ate pike te lumit ( prurje vogel=prodhim i vogel) Kerkesa ne te ardhmen

o Sipas draftit Kpmbetar për Strategjine e Energjise nuk ka plane afatmesme për rritjen e kapacitetit te energjise hidrike ne BLM ( edhe pse prodhimi mesatar mund te rritet dicka si rezultat i projektit për rinovimin e hidrocentralit te Shkopetit).

o Ne se ne te ardhmen klima ndryshon atehere do te kemi me pak rreshje, dhe kjo do te zvogeloje prodhimin e ketyre hidrocentraleve35.

10.1.9 Peshkimi

Ne liqenet e Ulzes dhe Shkopetit duket se ka nje lloj peshkimi dhe tregetimi; aktiviteti i akuakultures bazohet ne pjesen me te madhe ne rritjen e troftes ne Bulqize dhe ne Fshat. Pjesa me e madhe e peshkut qe prodhohet, tregtohet ne tregun e brendshem. Pavarësisht burimit te bollshem te ujerave te ëmbla, rritja e troftes ka vuajtur nga nje renie e nivelit te ushqimit, cmime te uleta te tregut nderkombetar dhe cmime te larta te ushqimit te importuar dhe prandaj nuk eshte rentabel. Megjithatë, tani ekzistojne iniciativa private per rritjen e troftes.

34 Projekt Strategjia Kombetare per Energjine 2006 - 2020

35 Ermira Fida ne:Siguria ne sektorin e energjise ne Shqiperi perballe ndryshimit klimatik, 2009


Tabela 10.11/a Prodhimi i peshqve gjate 5 viteve te fundit ne liqenet e Ulzes dhe Shkopetit

Lloji Emri shkencor 2005 2006 2007 2008 2009 Prodhimi mesatar vjetor

(kuintal)

Cmimi mesatar i

tregut (Lek/kg)

Te ardhura mesatare vjetore

(Milion Lek)

Amur Ctenopharyngodon idella 6.5 6 3.7 8.5 8 6.5 310 0.2

Ballegjere Hypophthalmichthys molitrix 53 55 48 61 48 53 255 1.4

Gjuce Alburnus alburnus 5.6 7 2 4 3 4.3 160 0.1 Krap C. carp 69 73 42 63.5 43 58.1 365 2.1 Karas C. carassius 35 37 34 43 34 36.6 190 0.7 Skobuz Ch. nasus 15.1 17 17.4 31 24 20.9 230 0.5 Mlysh Squalius cephalus 18 20 16 33 18 21 240 0.5

Te tjera 22 45 16.3 9 7 19.9 210 0.4 Trofta Oncorhynchus 291 280 350 387.5 345 330.7 490 16.2

Total 515.2 540 529.4 640.5 530 551 22.1

10.2 Rikuperimi i kostos, përballueshmëria

Analizat e me parshme treguan se konsumatorët e ujit të furnizuar nga shoqatat e ujit tashme nuk po I perballojne teresisht shpenzimet për furnizimin e tyre me ujë. Tabela 11,12 tregon se mesatarisht të holla totale të marra nga konsumatorët mbulojne vetëm 38% e KPO(KOSTO E PERGJITHSHME E OPERIMIT). Ndoshta edhe kjo ne menyre te diskutueshme tejkalon caqet në të cilët konsumatorët do te mund te përmbushin shpenzimet e plota, pasi KPO ndodh te mos kete përfshin koston e plotë te investimit kapitali në infrastrukturë. Mungesia është duke u përmbushur pjesërisht nga subvencionet vjetore operative të paguara nga DPUK dhe ndoshta pjesërisht duke i shkurtuar fondet për mirëmbajtjet jo-akute dhe duke mos pasur te reflektuar koston e plotë të kapitalit në pasqyrat e tyre te bilancit. Duhet të theksohet se të gjitha kompanitë e ujit veprojne me nje sitem tarifash te ndryshme, me konsumator familjare që paguajnë shumë më pak për m3 sesa bizneset dhe institucionet. Nuk ka asnje logjikë për këtë nga pikepamja e kostos se ndertimit, pasi kostot për njësi-furnizimi me ujë për institucionet ndodh të jetë më i ulët sesa për konsumatoret familjar. Kjo mund të shihet në tabelën më poshtë. Tabela 11,12: Tarifat për kategoritë e ndryshme te përdoruesve të ujit

Tarifa e ujit për

konsumator familjar (Lek/m3)

Tarifa e ujit PE

(Lek/m3)

Tarifa e ujit per

Institucionet (Lek/m3)

Kostot e pergjithshme

te veprimtarise

/ton Puke fshat 15 80 60 106 Rubik UK Sh.A 30 100 70 81 Mirdite UK Sh.A 25 80 60 57 Fush Arrez UK Sh.A 20 80 80 91 Burrel UK Sh.A 23 80 60 36 Kurbin U Sh.A 18 80 60 83 Lezhe UK Sh.A. 43 110 100 98

Mund të shihet se, në rastin e disa shoqatave, asnjë nga kategoritë e konsumatorëve nuk po paguan koston e plotë të shërbimeve (Puke fshat, Fushe Arrez, Kurbin), në disa raste të tjera pjesa me e madhe e subvencioneve te prefituara shkojne për konsumatoret familjare, ndërsa konsumatorët institucional paguajnë koston e plotë apo pjesën me te madhe te saj (Rubik, Mirditë, Lezhë). Në Burrel, duket se përdoruesit e institucionale të ujit jo vetëm që po perballojne koston e plote te ujit të tyre, por ndërkohe jane ndër-subvencionues te konsumatoreve familjar.


Neni 9 i Kuadrit Ligjore të Ujit kërkon që aktoret shteterore: 1. " te marrin parasysh parimin e mbulimit te shpenzimeve të kostos se shërbimeve të ujit, duke

përfshirë edhe kostot mjedisore dhe të burimeve, duke patur ne konsiderate edhe analizën ekonomike ... në përputhje .... me parimin - ndotësi paguan ";

2. " Të garantojë që politikat e çmimi te ujit të sigurojnë stimujt e mjaftueshem ndaj përdoruesve për përdorimin e burimeve të efektshme te ujit, dhe në këtë mënyrë të kontribuojnë në objektivat mjedisore të këtij kuadri ligjor ";

3. " te siguroje një kontribut sa me te pranueshem për perdorime te ndryshme te ujit, te pakten te shperndarë për industri, konsumator familjar dhe bujqësia, me synim mbulimin e kostove të shërbimeve për uje .... duke marrë ne konsiderate parimin - ndotësi paguan "

Keshtu qe Shqipërise do i duhet të punojnë për një situatë ku të ardhurat e kompanive të ujit nga shitja e ujit jo vetëm të mbulojne plotësisht shpenzimet operative, por edhe të përfshijë diferencë të mjaftueshme që do te mundesonte zëvendësimin e investimeve duke i bere ato te pavdekshme. Ndonese kuadri ligjor nuk e përjashton në mënyrë eksplicite ndër-subvencionimi i një kategorie të përdoruesve te ujit nga një kategori tjetër, kjo mund të jetë e pranueshme gjatë një periudhë të ndërmjetme kur ka probleme me përballueshmërinë, në kushte afatgjata, tarifa e ndertimit duhet të synojnë në ate qe të gjitha kategoritë e përdoruesve te kontribuojnë në mënyrë të ngjashme për koston e furnizimit me ujë në bazë të sasisë së ujit të konsumuar. Përballueshmëria sigurisht qe është një koncept tepër i paqartë, por agjencitë ndërkombëtare janë përpjekur të japin asaj nje kuptim sa me të saktë. Standardi që përdoret është normalisht në rendin e 4-5% të të ardhurave të disponueshme. Për fat të keq ka shumë pak të dhëna të vlefshme mbi te ardhurat e individëve apo të konsumatoreve familjare në Shqipëri. Një llogaritje treguese është kryer më poshtë në bazë të të dhënave shumë të përafërta. Ka disa të dhëna mbi të ardhurat, për shembull në planet e zhvillimit rajonal kryer më 2005 me mbështetjen e PNUD-it për 12 rajone të Shqipërisë në lidhje me planifikimin për Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit. Ka disa të dhëna të rëndësishme për rajonet Elbasan dhe Shkodër e qe lidhen drejtpërsëdrejti me MRB, por që fatkeqesisht ishin te vkefshme vetem për vitin 2003 dhe të cilat arsyesheme ishin te ndër-qëndrueshme, dhe mund të merren ne konsiderate ndoshta nga qe ka te ngjare të jenë te ngjashme me zonën e pellgut të lumit Mat, persa i takon treguesve të te ardhurave për mbajtjen e familjes. Ketu , te ardhurat për mbajtjen e familjes përfshijne jo vetëm pagat ose të ardhurat ne të holla, por edhe pagesat e sigurimeve shoqërore, transferta ose fitimet nga puna jashtë vendit dhe te riatdhesuara si dhe të ardhurat qe vijne nga bujqësia si mjet jetese. Llogaritja treguese është paraqitur më poshtë. Llogaritjet janë bërë për një page 'mesatarisht të ulët' dhe një 'mestarisht të lartë ".


Tabela 11,13: Llogaritja treguese që na jep hapsiren e mundeshme për mbulimin e kostotve reale të konsumatoreve familjare në MRB

Parametri Shuma Njësitë Vërejtje Mesatarisht

e ulet Mesatarisht

e larte

Te ardhurat mesatare , 2003

120 230 lek/person/dite Bazuar në të dhënat për rajonet Shkodër, Elbasan

Te ardhurat mesatare, 2009, ditore

142 272 lek/person/ dite Duke supozuar se pagat janë rritur si pasoje e inflacionit 2003-2009

Te ardhurat mesatare, 2009, mujore

4253 8151 lek/person/muaj

Maksimumi i mundesuar për uje & higjenizim

213 408 lek/person/ muaj Bazuar në kriterin e 4% te zbatueshem respektivisht për te ardhura ' mesatarisht të ulta dhe mesatarisht të larta'

Konsumi i Ujit mesatarisht

18 18 m3/person/ muaj Bazuar në 50 litra / dite / person

Faturimi mesatar aktual i ujit

46 46 Lek/person/muaj u bazuar në tarifën me tipike te tanishme te ujit për konsumator familjar prej 30 lek/m3

Faturimi mesatar mujor nese HH- konsumatori familjar perballon teresisht koston për njesi prodhimi

110 110 Lek/person/ muaj

Nëse HH - konsumatorit familjar i faturohet tere kosto e tanishme për njësi prodhimit (= 72 lek/m3)

Faturimi mujor i ujit dhe ujrave te zeza për mbulimin e kostos pas zbatimit te udhezimeve te EU

1400! 1400 Lek/person/ muaj

vlerësim shunme i përafërt i perfituar duke ndare kostot totale vjetore te ujit pas zbatimit mbi popullatën e prekur

Mund të shihet se, në bazë të kriterit te përballueshmërise me 4% nuk ka ndonjë hapësirë për rritjen e tarifave të tanishme te konsumatorit familjar, për shembull, në mënyrë të tille qe edhe konsumatoret familjar ne nivelin 'mesatarisht të ulët ", te mund te perballojne kostot e furnizimit të tyre me ujë. Mirëpo, kjo do të përfshijë sjelljen e një ndryshimi në të menduarit e njerëzve, në mënyrë që ata të pranojnë që uji është një mall me vlerë për te cilin do duhet të paguhet dhe qe nuk jepet nga 'qeveria' si një e drejtë. Çmimi i shërbimeve të ujit për një rikuperim të plotë të kostos në terma afatgjatë paraqet një sfidë të konsiderueshme dhe pagat e tanishme do të duhej të rriteshin ne menyre shumë të konsiderueshme në periudhe afatgjatë për ta bërë këtë te realizueshme.


11 PROGRAMI I MASAVE

Programi i masave në planin e menaxhimit të pellgut të një lumi është përgjithësisht një çështje kryesore, perderisa masat që do të duhet te përshkruhen janë ato që nevojiten për arritjen e situate të mire ekologjike, kimike dhe sasiore në perputhje me tresine e objektivave të legjislacionit dhe objektivave të përcaktuara për rezervat ujore dhe zonat e mbrojtura. Kjo është e kushtueshme dhe si e tille një program ekonomikisht i debatueshem, i cili do te duhet të bazohen në supozime të besueshëm, si sfond për vendim-marrjet politike. Në vendet aktualisht anëtare të BE zbatimi i DKU ka filluar që nga viti 2000 me periudhat te ndërprera planifikimi të shperndara në stade të veçantë të përgatitjes se planeve te MBL. Në nenin 11 pika 7 të DKU është përcaktuar se programi i masave do të vendoset në 2009 dhe do të hidhet për veprim në 2012. Në Danimarkë për shembull 23 planeve të menaxhimit te baseneve lumore, përfshirë ketu edhe programin e masave për çdo plan ende nuk janë gati dhe nuk do të percaktohen perfundimisht deri në fund të 2010 dhe nuk do të jetë ne veprim deri në 2012. Për me tej, në vendet aktualisht anëtare të BE-së, situata e mire ekologjike në rezervat ujore bazuar në nderhyrjet e përshkruara në programin e masave nuk do të arrihet deri në 2015. Kjo i korrespondon një periudhe planifikimin prej 15 vjetesh . Krahasuar me këtë – ky version paraprak i planit të menaxhimit të pellgut të nje lumi, i bere për Basenin Mat është përpjekja për të permbledhur një periudhë 10 vjeçare planifikimi në 5 muaj duke ditur se rezervat ujore nuk janë percaktuar dhe karakterizuar sic parashikohet në DKU. Programet afatgjata te monitorimit dhe të mbikqyrjes dhe veçanrisht programet hulumtuese monitoruese nuk janë organizuar sic praramendohen në DKU, si sfond për vlerësimin e tendencave zhvillimore në situatat ekologjike të rezervave ujore. Kriteret për situata te mira ekologjike, kimike, dhe sasiore, për rezerva te vecanta ujore nuk janë përcaktuar, si baze për të bërë vlerësimin e rrezikut. Rregullimi I ndermjeme me vendet fqinje (në te njetin rajonin ekologjik) mbi situaten e mirë ekologjike nuk është ndërmarrë dhe e fundit por jo më pake rendesishme metodat, burimet dhe procedurat për administrimin në përputhje me kërkesat e DKU nuk kanë qenë mjaftueshmerisht te disponueshme ose nuk janë zbatuar. Përveç kësaj ky version i planit është përgatitur në sfondin kur Shqipëria është në një moment të para-pranimit, kur direktivat perkatese kryesore për zbatimin e WFD nuk kanë qenë teresisht te modifikuara, te zbatueshme ose ne veprim si pjesë e një ndryshimi të përgjithshëm në praktikat e administrimin mjedisor. Programi i masave është përgatitur i bazuara në informacionet e disponueshme, e cili mendohet të ketë ndryshuar vazhdimisht, si rezultat i monitorimeve ne vijim dhe atyre te planifikuar si dhe si rezultat i forcimit te vazhdueshem të kapaciteteve institucionale te autoriteteve te përfshira. Në këtë kuadër plani i masave do të duhet të shihet vetëm si një skicë- Program i cili duhet të detajohet më tej në të ardhmen.

Disa nga veprimet më urgjente themelore që do të ndermerren si pjesë e përgatitjes së planeve te ardhshme të menaxhimit e në përputhje me DKU kërkojnë:

o rritje në aktivitetet për monitorimin e përgjithshem të ujit dhe shpërndarjen e burimeve monetare për të rritur kapacitetin e analizimit dhe akreditimin e laboratorëve

o krijimin e monitorimit ekologjike sic nevojitet për përputhjen me DKU o identifikimin formale dhe karakterizimin e rezervave ujore (ndjekje të procedurave sic u

përshkruan në këtë plan pilot), duke përfshirë përcaktimin e situates ekologjike të ujërave sipërfaqësore dhe situaten kimike dhe sasior të rezervave ujore nëntokësore

o Vlerësimin e rrezikut të rrjedhave te ujit nga pellgjet ujëmbajtëse në zonën bregdetare dhe vende të tjera ku situata sasior e ujërave nëntokësore mund të jetë në rrezik

11.1 Masat Kryesore

Siç përshkruhet në Aneksin VI, pjesa A e planeve të masave të DKU do duhet të paktën të përfshijë masat e nevojshme për zbatimin e 11 direktiva si një parakusht për të patur DKU te zbatuar.

• Direktiva mbi Ujin për Larje (76/160/EEC) • Direktiva mbi Habitatet (92/43/EEC) • Direktiva mbi Zogjte (79/409/EEC)


• Direktiva mbi Ujin e Pijshëm (80 / / 778/EEC) e ndryshuar • Direktiva mbi Aksidentet e mëdha (Seveso) (96/82/EC) • Direktiva mbi Vlerësimin e Ndikimit ne Mjedisit (85/337/EEC) • Direktiva mbi ujërat e zeza (86/278/EEC) • Direktiva mbi trajtimin ujrave te perdorimit urban (91/271/eEEC) • Direktiva mbi Nitratet (91/676/EEC) • Direktiva mbi Kontrollin për Parandalimin e Integruar te Ndotjeve (96/61/EC)

Asnjë prej këtyre direktivave nuk është zbatuar në Shqipëri. Është menduar qe zbatimit te masave që lidhen me këto direktiva do tu referohemi në procesin e përgjithshëm te pranimit dhe ne afatet kohore ashtu siç është rënë dakord ne negociatat me Komisionin e BE-së. Por në vijim do të përshkruhet me pak fjalë si mund të ndikojne në mbrojtjen e situates se ujit në një rezerve ujore direktivat dhe një zbatim i suksesshëm dhe afatgjatë i WFD. Direktiva e ujit për larje përmban një numër kriteresh për cilësinë higjienik të ujit qe duhet të lejohen në rezervat ujore të paracaktuara si ujra për larje. Keshtu direktiva mund të kontribuojë për të arriturat tek situate e mirë ekologjike. Direktivat mbi habitatet dhe shpendët janë pjesët kryesore te legjislacionit të BE-së mbi mbrojtjen e natyrës qe i referohen habitateve dhe llojeve shtazore dhe bimore. WFD kërkon identifikimin dhe hartimin e zonave të mbrojtura dhe zbatimi i planeve të menaxhimit Natyra 2000 në zonat e caktuara si një kusht themelor për arritjen e situates me të mirë në zonat të mbrojtura, me referim ndaj WFD. Direktiva mbi aksidentet e e medha rregullohen kushtet për magazinimin, aplikimin dhe në një farë mase transportin e sasive kryasore të substancave të rrezikshme, të cilat në rast aksidenti mund gjithashtu të kenë ndikim serioz mbi situaten ekologjik të rezervave ujore. Direktiva mbi Vlerësimin i ndikimit në mjedis (VNM) është zbatuar gjerësisht për vlerësimin e ndikimit në mjedis nga projekte të mëdha ndërtimi e te infrastrukturës në kuader te të gjithë sektorëve te ekonomisë si sfond për lëshimin e lejeve mjedisore, ku parashikohen edhe masat për zbutjen e ndikimit në mjedis. Ajo gjithashtu merr ne shqyrtim edhe projekte të cilat mund të shkaktojnë ndikim mbi situaten ekologjik të rezervave ujore. Si shembull do te duhet të përmendet p.sh. se leje për nxjerrjen e zhavorrit si ato të lëshuara në rrjedhjen e poshteme te shtratit të lumit Mat, gjithmonë, në vendet aktualisht anëtare të BE do të bazohet mbi një VNM (VENDIM I NDIKIMIT NE MJEDIS) qe percakton masat zbutese kushtëzuese për ruajtjen e situates së mire ekologjike në rezervat ujore. Direktiva mbi nitratet rregullon praktikat bujqësore në zonat e ndjeshme ndaj ndotjes prej nitrateve. Zonat e karakterizuar nga përqendrime te lartë te nitrateve në ujërat sipërfaqesore ose nëntokësore mund të jenë të shihen si zona të pambrojtur ku praktikat e mira bujqësore do të duhet te zbatohen për ruajtjen e situates së mire ekologjike ose kimike në rezervat ujore sipërfaqësore ose rezervat nëntokësorë Direktivat për parandalimin e integruar dhe kontrolli i ndotjes (IPPC) rregullojne kryesisht lejet për veprimtaritë industriale me një perqasje të integruar te adresuar njeheresh si ne ndikimin potenciale ndotëse në ajër tokës dhe në uje. Sepse lejet për veprimtaritë e mëdha industriale jane të lëshuar në përputhje me Direktivën IPPC qe përfshin vlerësimet në përputhje me direktivën e VNM-së përmendur më lart. Direktiva mbi Ujin e pijshëm ka të bëjë me cilësinë e ujit të perdorur për ujë të pijshëm dhe përfshin vlerat për parametrat kufi sic eshte përshkruar ne kete plan. Direktivat mbi trajtimin e ujrave te perdorimit urban dhe ujrave të zeza do t'u jepet vëmendje e veçantë më poshte, pasi që këto direktiva janë direktivat me të shtrenjta për t’u zbatuar në vendet e pranuara, ku nuk ka te instaluara impiante trajtimi. Direktiva mbi trajtimin e ujrave të zeza përcakton se të gjitha grupimet urbane që përfaqësojne më shumë se 2000 PE, do të duhet te instalojne kolektoret e ujrave te perdorura dhe sistemet e trajtimit. Në basenin e lumit te rrethit Mat jane identifikuar 23 grupime urbane me mbi 2000 PE, shih tabelën 12,1


Tabela 12,1 Grupimet urbane në basenin e lumit te Rrethi Mat Kodi Grupimet

urbane Popullsia

E rregjistruar Kanalizimet egzistuese

Nevojat për kanalizime

Kapaciteti ITUU (IMPIANTET E

TRAJTIMIT TE

UJRAVE URBANE 2001 (numri i personave ) (PE)

3001 Burrel 12123 15162 0 20000 3002 Klos 10489 0 10489 11000 3003 Gurre 4373 0 4373 4200 3004 Baz 3367 0 3367 3400 3005 Lis 4984 0 4984 5100 3006 Macukull 3453 0 3453 3500 3007 Martanesh 3546 2450 1096 2700 3008 Lezhe 21227 14000 7227 27000 3009 Balldre 7203 0 7203 4800 3010 Blinisht 4238 0 4238 2000 3011 Dajc 5183 0 5183 2500 3012 Kallmet 5493 0 5493 5500 3013 Kolsh 4943 0 4943 2600 3014 Shenkoll 8894 0 8894 16000 3015 Zejmen 6713 0 6713 9000 3016 Rreshen 11447 5261 6186 12000 3017 Rubik 6842 1.445 5397 8100 3018 Fushe Kuqe 6129 0 6129 5400 3019 Lac 37100 0 37100 44000 3020 Milot 11163 0 11163 13000 3021 Fushe Arrez 4090 1.666 2424 5000 3022 Qafe Mali 3762 0 3762 3800 3023 Gjegjan 5814 0 5814 5000

TOTAL 192576 215600 Shpenzimet e ndërtimit të infrastrukturës së nevojshme te ujërave të zeza në Basenin Mat mund te vleresohen në referencë me Shtojcën e bashkangjitur: “Ujit dhe Higjenizimi” siç tregohet në tabelën 12,2. Tabela 12.2:Kostot e ndërtimit të infrastrukturës së ujërave të zeza në Basenin36e Lumit Mat Shënime37: Sistemet e mbledhjes Impiantet e trajtimit te

ujrave te zeza Totali

kapitale3 € million

Operative € ‘000 p.a.

kapitale 3

€ millionOperative € ‘000 p.a.

kapitale 3 € million

Operative € ‘000 p.a.

Grupime urbane me ngarkese te ujrave te zeza > 20,000 PE1,2

32.2 487 23.0 741 55.3 1,228

Grupime urbane me ngarkese te ujrave te zeza > 5,000 – 20,000 PE

53.5 651 34.4 849 87.9 1,500

Grupime urbane me ngarkese te ujrave te zeza < 5,000 PE

27.3 324 17.5 348 44.8 672

Totali 113.1 1,462 74.9 1,938 188.0 3,400

36 Burimi: Projekti INPAEL –Plani I zbatimit te Directivave Specifike per Direktiven e trajtimit te Ujerave te ndotura urbane, 2009

37 1. PE = popullsia -ekuivalent, 2. Aglomerate qe e kane ngarkesen e ujerave te ndotura > 20,000 PE perfshin qytetet Lac, Lezhe dhe Burrel 3.


Zbatimi i direktivave si pjesë e masave themelore në lidhje me WFD nuk do tu referohemi për më tej ne kete dokument. Por njërit prej aktiviteve me te dallueshme për zbatimin p.sh. Direktives se Ujrave te Mbetura Urbane do t’i referohemi për të siguruar analizat e përballueshmërisë dhe për te na dhene programet e investimeve dhe periudha kohore, në përputhje me kapacitetet financuese te popullsisë në pellgun e lumit Mat. Kjo nuk është bërë në këtë rast, sepse si struktura e tarifave,ajo e të ardhurave te banorëve ashtu edhe organizimi i kompanive të ujit do duhet të ndryshojnë para se investimet kapitale në madhësinë e 188 milionë € dhe shpenzimet vjetore operacionale në madhësinë e 3,4 milionë € te mund të miratohen ashtu siç tregohet edhe në seksionin 11,2. 11.2 Permbledhje e masave baze qe lidhen me direktivat

Në versionet e më te fundit të planit të masave është menduar qe te 10 direktivat te jenë te zbatueshme si pjesë e procesit të përgjithshem të pranimit, ashtu siç është rënë dakord me Komisionin e BE-së. Per secilen nga 10 Direktivat, duhet te caktohet nje autoritet kompetent i cili duhet te marre pergjegjesine e zbatimit. Edhe pse 10 direktivat shtese duhet te zbatohen si parakusht per zbatimin e DKU, atehere nuk eshte caktuar qe nje numer i kerkesave te direktivave mund te konsiderohen si masa baze te cilat mund te influencojne ne ndikimin negativ te gjendjes ekologjike dhe kimike te ujerave siperfaqesore dhe nentokesore brenda rajonit te Basenit te Lumit Mat. Te 10 direktivat shtese drejtojne impakte specifike mjedisore te cilat nuk hasen domosdoshmerisht ne rrethin e Matit. Megjithate pjesa me e madhe e tyre do te sherbejne si pjese e procesit te pranimit. Ne tabelen e meposhtme, qellimi i direktivave specifike eshte pershkruar se bashku me nje liste te shkurter te aktiviteteve, qe do te nevojiten per zbatimin e tyre ne te ardhmen.

Direktiva Qellimi Masa te pergjithshme dhe detyra te zbatimit

Direktiva mbi Ujin per Larje (76/160/EEC) e ndryshuar

Te siguroje cilesine e duhur te ujit ne zonat e larjes

- Sigurimi i kapaciteteve laboratorike qe te kryejne analiza te ujit per larje. -Vendosja mbi kriteret per seleksionimin e ujerave per larje dhe fillimi i studimit mbi vendet e mundshme. -Vendosja e standarteve detyruese ligjore te cilesise se ujit bazuar ne kriteret e vendosura ne Direktive. -Percaktimi i zonave te zgjedura per larje. -Vendosja e gjatesise se sezonit per larje. -Vendosja e programit per marrjen e mostres dhe monitorimin me ane te pikave fikse te marrjes se mostres ne te gjitha ujerat e percaktuara.

Direktiva e Habitateve (92/43/EEC) Direktiva e Shpendeve (79/409/EEC)

Qellimi i kesaj direktive eshte ruajtja e habitateve natyrore dhe e flores dhe faunes se eger per mirembajtjen e biodiversitetit brenda territorit Europian

-Percaktimi i vendeve te Natyra 2000 ose speciet e kafsheve apo bimeve qe jane te rendesishme per BE -Autoriteti kompetent duhet te kujdeset qe ndonje plan apo projekt qe mund te kete efekt te rendesishem mbi vendet e Natyra 2000 ose speciet e mbrojtura nderkombetarisht mund te rishikohet per te beret e mundur ruajtjen e ketyre vendeve ose specieve. -Si pjese e rrjetit Europian Natyra 2000, vendet jane pergjegjese per mbajtjen e



koherences se tij ekologjike. Autoriteti kompetent duhet te siguroje objektiva per planet menaxhuese dhe te siguroje monitorim per vendet e mbrojtura, ne menyre qe te siguroje mbajtjen e objektivave per mbrojtjen.

Direktiva mbi Ujin e Pijshem (80//778/EEC)

Te siguroje qe uji per konsumim nga njerëzit eshte i shendetshem dhe i paster

-Sigurimi i kapaciteteve laboratorike per te kryer analiza te ujit te pijshem. -Vendosja e standarteve te cilesise per konsumimin e ujit. -Vendosja e procedurave te monitorimit te perputhjes per te siguruar perputhjen me standartet monitoruese. -Vendosja e procedurave per shqyrtimin e aksidenteve qe nuk jane ne perputhje dhe nxitja e veprimeve riparuese. -Vendosja e procedurave per informimin e publikut mbi veprimet e nevojshme per te menaxhuar burimet e ujit te pijshem qe nuk jane ne përputhje me standartet. -Vendosja e procedurave per vleresimin e eficiences te ndonje trajtimi dizinfektues qe aplikohet ne ujerat qe konsumohen nga njerezit. -Zhvillimi dhe perhapja e udhezuesve per veprimet qe duhet te ndermerren per kufizimin e perdorimit te ujit qe paraqet nje rrezik per shendetin e njerezve.

Direktiva e Aksidenteve te Renda (Seveso) Directive (96/82/EC)

Te minimizoje mundesine qe, nga aktivitetet kryesore industriale qe perfshijne substanca te rrezikshme gjate procesit dhe magazinimit, te mos krijohen rreziqe te panevojshme.

Me se shumti direktiva drejtohet ne lidhje me aktivitetet industriale qe kerkojne leje bazuar ne Direktiven e Ndotjes Industriale dhe Parandalimit. - Ne bashkepunim me operatoret e planit industrial per te identifikuar rreziqet e aksedenteve te medha – jo vetem ne mjedis por edhe ne forcen punetore – dhe te marre masa per ti parashikuar dhe per ti kontrolluar ato dhe per te parandaluar rritjen e ndonje efekti te mundshem si pjese e planifikimit te emergjences.

Direktiva mbi Vleresimin e Ndikimit ne Mjedis (85/337/EEC)

Te siguroje qe te gjitha projektet e medha jane vleresuar ne lidhje me efektet mjedisore dhe qe masat e zvogëlimit te ketyre efekteve jane identifikuar dhe zbatuar ne perputhje me rrethanat.

- Te siguroje nje parashikim per te pare nese projekti eshte percaktuar ne Aneksin 1 si nje projekt i detyrueshem i VNM ose te vleresoje ne Aneksin 2 nese nevojitet apo jo nje VNM. -Nese nevojitet nje VNM, te sigurohet vleresimi ne lidhje me 12 zonat e ndikimit dhe te kërkohet zbatimi i masave lehtësuese si nje parakusht per dhenien e lejes. -Te sigurojet pjesemarrja e publikut ne vendim – marrje.

Direktiva e Ujerave te Zeza (86/278/EEC)

Qellimi i direktives eshte qe ne vendet me shume impiante te trajtimit te ujerave te ndotura te kontrollojne perdorimin e llumit te

-Te sigurohet qe laboratoret me kapacitet analizues jane te disponueshem. - Te sigurohet vlera limit per sasite e



ujerave te zeza ne bujqesi duke vendosur vlerat maksimale limit per perqendrimet dhe metalet e renda ne toke.

metaleve te renda (kadmium, baker, nikel, plumb, zink dhe merkur) te cilet mund te jene shtuar ne toke nepermjet aplikimit te llumit te ujerave te zeza ne bujqesi. - Nepermjet monitorimit te kontrollohet qe vlerat limit nuk jane kaluar. - Vendosja e limiteve kohore minimale sezonale per ndarjen e perdorimit te llumit ne disa lloje te tokes bujqesore dhe perdorimi i tyre.

Direktiva e Trajtimit te Ujerave te Ndotura Urbane (91/271/eEEC)

Qellimi i direktives eshte te kontrolloje grumbullimin, trajtimin dhe shkarkimin e ujerave te ndotura urbane nga aglomeratet; dhe trajtimin dhe shkarkimin e ujerave te ndotura te biodegradueshme nga disa sektore industriale.

-Identifikimi i “zonave sensitive” si sfond per vendosjen e impianteve te trajtimit te ujerave te ndotura me teknologji qe i korrespondojne trajtimit sekondar apo terciar. -Sigurimi i nje plani per trajtimin e ujerave te ndotura per vendosjen e impianteve te trajtimit per te gjitha aglomeratet me mbi 2000 PE ose fabrika te prodhimeve ushqimore me ngarkesa qe perfaqesojne me shume se 4000 PE. - Sigurimi i nje planifikimi kohor dhe kapaciteti financimi me 3 hapa. Hapi i pare per impiante me mbi 100,000 PE. Ne hapin e dyte per impiante ndermjet 10,000-100,000 PE dhe hapi i trete per impiante ndermjet 2,000 – 10,000 PE -Ne rastin kur nje plan investimi nuk mund te respektoje afatine e pershkruar te zbatimit, te aplikohet per ndryshim ne BE.

Direktiva e Nitrateve (91/676/EEC)

Te reduktoje ndotjen e ujit te shkaktuar ose te nxitur nga nitratet qe vijne nga burime bujqesore.

- Te sigurohet qe kapaciteti laboratorik eshte i disponueshem per zbatimin e programeve te monitorimit. - Te identifikohen ujerat qe jane prekur nga ndotja e nitrateve -Percaktimi i te gjitha zonave te njohura qe kullojne ne ato ujera si „ zona te infektuara“. -Per zonat e infektuara te vendosen dhe zbatohen programe veprimi per reduktimin e ndotjes. -Programet e veprimit duhet te permbajne masa detyruese duke perfshire edhe sasi maksimale pleherash qe mund te aplikohen ne toke cdo vit. -Per zonat qe ndodhen jashte zones se infektuar, reduktimi i ndotjes duhet te promovohet nepermjet udhezimeve (vullnetare) te praktikes se mire bujqesore.

Direktiva mbi Parandalimin dhe Kontrollin e Integruar te

Te arrije parandalim dhe kontrollin e integruar te ndotjeve qe rrjedhin nga nje rang i gjere aktivitetesh per te parandaluar, reduktuar emetimet

- Autoriteti kompetent koordinues te kujdeset qe te gjitha emetimet ne uje, ajer dhe toke, te jene perfshire ne nje dhe te njejten leje te integruar.



Ndotjeve (96/61/EC)

ne ajer, uje dhe toke nga impiantet industriale.

- Te kujdeset qe te gjitha aspektet e Teknologjise me te Mire te Disponueshme jane zbatuar si sfond per pakesimin e ndikimeve mjedisore. -Te sigurohet pjesemarrja e publikut ne vendim – marrje

11.3 Masat Suplementare

Masat plotësuese të cilat mund të merren parasysh në qoftë se kushtet e mira kimike, ekologjike, dhe sasiore për rezervat ujore sipërfaqesore dhe nëntokësore nuk do kene te ngjare të arrihen ashtu sic janë përshkruar në nenin 11.4 dhe Aneksin VI pjesa B e WFD. Percaktimi i masave plotësuese për planin e masave si një shtojcë plotesuese për masat themelore do te kete kuptim vetëm nëse të dhëna dhe informacione të tjera tregojne se rezerva te percaktuara ose depozita ujore rrezikojne të mos permbushin statuset e mira ekologjike. Siç përshkruhet në nenin 9 nga të dhënat ekzistuese nuk është e qartë nese lumenjtë në Basenin e Matit janë të rrezikuar te mos permbushin situaten e mirë ekologjike ose sasiore. Aty mund të ketë probleme me situatein në shtretrit e lumenjve të cilet janë tranformuar nga nxjerrja e zhavorrit, por nuk ka të dhëna për të verifikuar këtë supozim. Për liqenet artificiale nuk ka asnje informacion, përveç të dhënave nga shekulli i shkuar. Ka deklarime qe thonë se ka rreziqe të mëdha për mos permbushjen e situates së mirë sasiore dhe kimike në ujëmbledhesit ne pikepamje e brigjeve te tyre, por keto jane pasqyruar vetëm pjesërisht në të dhënat ekzistuese. Si rrjedhoje, masat plotesuese që i referohen këtyre aspekteve, propozohet para së gjithash përfshirja e një numëri programesh hulumtuese e monitoruese për të marrë një përshtypje sa më të saktë të kushteve aktuale në lidhje me parametrat e vlerave kufi qe përcaktojne situaten e mire kimike, ekologjike dhe sasiore. Megjithatë një numër masash të përgjithshme të menaxhimit të ujit do te duhet të merren parasysh në kuader te masave plotësuese të cilat jo vetëm që kane të bëjnë me menaxhimin e pritshem të Basenit te Lumit Mat, por gjithashtu edhe te pellgjeve të tjera ne Shqipëri si dhe te autoriteteve të basenit lumor . Menaxhimi dhe masat administrative DKU e përcakton basenin e lumit si njesi baze te menaxhimit te burimeve ujore dhe per kete arsye Vendet Antare duhet te identifikojne cdo basen lumor individual dhe ti caktojne ato ne rrethe specifike baseni lumor. Ujerat nentokesore dhe bregdetare duhet te caktohen ne rreth basenin lumor me te afert dhe me te pershtatshem. Cdo rreth baseni lumor duhet te jete subjekt i marrëveshjeve te përshtatshme administrative duke perfshire edhe identifikimin e nje autoriteti kompetent te pershtatshem. Ne lidhje me detyren ne vazhdim te Shqiperise per te përafruar legjislacionin e tij me ate te BE, i gjithë territori i Shqipërisë duhet të percaktohet në baze të baseneve lumore te rretheve. Ne baze te Ligjit per Rezervat Ujore janë përcaktuar 6 basene lumore dhe jane zhvilluar struktura te menaxhimit te basenit lumor. Kufijtë e këtyre 6 baseneve janë përcaktuar në përputhje me kufijtë e zonave hidrografike te ujëmbledhësve, shih Figuren 3.1. Por disa pjesë të Shqipërisë nuk i përkasin asnje baseni lumor. Pjesë te rretheve te Lezhës dhe Kurbin, ne kete plan i jane caktuar Rreth Basenit te Lumit Mat .


Për të rritur kapacitetin menaxhues te basenit lumor është propozuar që Keshilli i Basenit Lumor ne Lezhë ti jepen përgjegjësi të qarta por dhe elementare lidhur me menaxhimin e rreth basenit lumor dhe të shpërndahen burime financiare në përputhje me përgjegjësitë që kane te bejne me personelin, pajisjet, orendit e zyrave dhe nevojat për trajnim. Si pjesë e një përmirësimin te përgjegjësive do duhet të sqarohen marrëdhëniet me organet e tjera administrative, të tilla si Prefektura, Qarku, Komuna, Bashkia, Ndermarrjet e Ujesjelles Kanalizimeve. Ne veçanti, Bordi i Kullimit qe eshte pergjegjes per mbrojtjen nga përmbytjet dhe mbrojtjen e argjinaturave ne Lumin Mat duhet te perfaqesohet ne Keshillin e Basenit Lumor. Stafi dhe struktura e rekomanduar Si nje vlerësim i pare, plotësimi i kërkesave te DKU ne fushat e pershkruara mund te kete nevoje per nje strukture me te pakten kater ekspert te kualifikuar nga ana teknike, te punësuar tek ABL (nje specialist i rezervave ujore, nje ekspert i cilesise se ujit, inxhinier mjedisi dhe ekspert GIS/per bazen e te dhenave). Pajisjet dhe struktura e rekomanduar Si pajisja me leje ashtu edhe inspektimi jane procedura qe kane nevoje per vizita ne terren dhe si rrjedhoje transporti eshte nje kerkese themelore per te pasur nje praktike te mire. Zyrat kane nevoje te pajisen me kompjutera ku te kene akses ne bazen e te dhenave (database) per mjedisin, planifikimin dhe token (kjo perfshin stacionet e punes/serverat, internetin, printer me ngjyra, skanera (te gjitha ne nje format A3) programin e bazes se te dhenave, programin e GIS, GPS etj. te cilat jane mjetet e nevojshme per te pregatitur dhe paraqitur harta dixhitale te rreth basenit te lumit). Materialet per marrjen e mostrave kryesore dhe testimin e zones jane te rendesishme per inspektimin.

11.4 Plani i Përgjithshëm i masave

Bazuar në problemet specifike të hasura gjatë përgatitjes së këtij plani mund të përcaktohet një listë e përgjithshme e masave të propozuara, siç tregohet në tabelën 12,3. Tabela 12,3 Lista e përgjithshme e masave

Kategoria Masat Ligjore dhe institucionale

Rregullimi i kufijëve te Basenit Mat duke përfshirë edhe Rrethet Kurbin dhe Lezhë

Rregullimi i kufijtë te dixhitalizuar midis Qarqeve, Komunave dhe Bashkive Delegimi i pergjegjesive të qartë dhe shperndarja e burimeve te

nevojshme financiare për të Autoritetit Lumore në Lezhë Te sqarojë përgjegjësitë ndërmjet Prefekturës, Qarqeve, Komunave dhe

Kompanive të ujesjellesit Ndermarrja e trajnimit për menaxhimin e basenit lumor për Autoriteti

Lumor Lezhë dhe të tjerët. Perafrimi me kërkesat e 10 direktivave qe lidhen me zbatimin e DKU

• Direktiva mbi Ujin për Larje (76/160/EEC) • Direktiva mbi Habitatet (92/43/EEC) • Direktiva mbi Zogjte (79/409/EEC) • Direktiva mbi Ujin e Pijshëm (80 / / 778/EEC) e ndryshuar • Direktiva mbi Aksidentet e mëdha (Seveso) (96/82/EC) • Direktiva mbi Vlerësimin e Ndikimit ne Mjedisit (85/337/EEC) • Direktiva mbi ujërat e zeza (86/278/EEC) • Direktiva mbi trajtimin ujrave te perdorimit urban (91/271/eEEC) • Direktiva mbi Nitratet (91/676/EEC) • Direktiva mbi Kontrollin për Parandalimin e Integruar te Ndotjeve

(96/61/EC) Ekonomike Riorganizimin e ndërmarrjeve të ujesjellesit në njësi kryesore Rishikimi i tarifave ndertimore për shërbimet e ujesjellesit. Te vlerësojë kufijtë e kapacitetit të financimit ne të ardhmen për shërbimet


e ujesjellesit në Basenin e Matit. Teknike Te përshkruaj dhe të karakterizoje të gjitha rezervat sipërfaqsore ujore

dhe rezervat e ujërave nëntokësore Te ofroje parametrat kufitare te vlerave te situates sasiore, kimike dhe

ekologjike për të gjitha llojet e rezervave ujore Te vazhdoj monitorimin dhe mbikqyrjen sic është përshkruara në këtë

plan Te nxis programe hulumtuese të monitorimit hetues përshkruhet në këtë

plan për të gjitha llojet e rezervave ujore qe mendohet të jenë në rrezik të mosperputhjes me situaten e mire ekologjike

Pas dy viteve të monitorimit hulumtues te ri-vlerësoj të gjitha hipotezat mbi rreziqet e mos arritjes së situates së mirë të ujit në rezervat ujore.

Te nxis programe hulumtuese të monitorimit për zonat e nxehta sic përshkruhen në këtë plan

Pas dy viteve të monitorimit hulumtues te rivleresoj të gjitha hipotezat e ndikimeve prej ketyre pikave te nxehta .

Bazuar në informacionet e reja nga monitorimet mbikqyrese dhe hulumtuese gjatë një periudhe dy vjecare të bëjë analizën e rrezikshmerise në të gjitha rezervat ujore

te ofroje një serie të re të masave që kerkohen për arritjen e situates së mirë të ujit në rezervat ujore.

Të nxis një program monitorimi operativ në rezervat ujore në rrezik pas zbatimit te masave për ndjekjen e ndikimeve të masave qe zbatohen

Plani Pilot i Menaxhimit te Basenit te Lumit Mat - 100

12 MARREVESHJET INSTITUCIONALE EKZISTUESE PER MENAXHIMIN E UJIT

Ne baze te DKU, cdo rajon baseni lumor duhet te jete subjekt i nje marrëveshje te përshtatshme administrative duke perfshire identifikimin e nje autoriteti kompetent te pershtatshem per aplikimin e rregullave te Direktives brenda cdo rajoni Baseni Lumor. “Autoriteti kompetent” ka pergjegjesi te pergjitheshme per te siguruar qe Direktiva eshte zbatuar dhe detyruar ne përputhje me kërkesat ligjore. Autoriteti ka gjithashtu pergjegjesi specifike per te siguruar qe jane kryer analiza te përshtatshme ekonomike si dokumentacion per te aprovuar propozime projektesh brenda pragorameve te masave dhe ne pergjithesi te kontribuojne ne përpunimin e Planeve te Menaxhimit te Basenit Lumor ne te ardhmen brenda kuadrit ligjor te direktivave te BE. Aktualisht, ende nuk është krijuar plotësisht struktura organizative me te gjitha kompetencat e nevojshme për menaxhimin e rreth basenit lumor. Megjithatë, nen ligjin mbi Rezervat Ujore te vitit 1996, Keshillat e Baseneve Lumore jane caktuar si “autoritetet lokale pergjegjese per menaxhimin e rezervave ujore ne basenet perkatese”. Keshilli i Basenit Lumor dhe Agjensite Ligji mbi Burimet Ujore e ndan Shqipërinë, për qëllime të administrimit ujor, në distrikte te basenit ujor, dhe krijon Keshillat e Baseneve Lumore (KBL). Gjashtë KBL jane krijuar në 2002, perkatesisht për basenet Buna-Drin, Mat, Ishem-Erzen, Shkumbin, Seman dhe Vjose. Por nje pjese e zonave bregdetare te Shqiperise nuk jane caktuar ne Rrethet e Baseneve Lumore. KBL janë të përbërë nga zyrtarë të qeverisë qendrore dhe vendore, dhe një e treta e tyre vjen nga komuniteti i biznesit, secili I kryesuar nga Prefekti i Qarkut (Prefektures), në të cilin ndodhet KBL. Me fjalë të tjera përdoruesit janë kryesisht te nen-përfaqësuara, ndërsa një numër i të konsiderueshëm i përfaqësuesve nga komuniteti i biznesit mund të sjell një rrezik te mundshem te konfliktit te interesave, e sidomos për sa kohe – KBL merren me çështje te lejeve të përdorimit te ujit dhe koncesionet. Agjensitë e Baseneve Lumore (ABL) janë themeluar si një formë e degës ekzekutive të KBL , edhe pse KBL nuk i janë përmendur në LRU). KBL janë përgjegjës për përgatitjen e planit të burimeve ujore, për hartimin e inventarit të burimeve ujore, në aspektin e sasisë dhe cilësisë. Përveç kësaj, KBL janë të përfshira edhe në çështjen e lejeve, koncesioneve dhe autorizimeve për perdorimin e ujit dhe për shkarkimet e ujërave të ndotura në rezervat ujore. Njesite administrative kane pergjegjesi formale inspektimi por nuk jane pajisur per te vepruar ne menyren e duhur. Përveç mungesës së një statusi të qartë ligjor, KBL vuajnë edhe nga mungesë e zyrave, stafit te pamjaftueshem, pajisjeve baze për zyrat, pajisjeve te tjera dhe trajnimet. Ekziston nevoja per te forcuar kapacitetin menaxhues te ABL-ve.


13 INFORMIMI PUBLIK DHE KONSULTIMI

Për përgatitjen e planit te MBL është e rëndësishme që palet vendore të përfshira në procesin e zhvillimit të planit, palët e interesuara dhe pjesëmarresit publike për krijimin e ndergjegjesimit publike, shkëmbimin dhe shpërndarjen e informacionit janë pika kyçe në zhvillimin optimal te një plani MBL, në bazë të të dhënave të të sakta te perthithura dhe qëllimeve te mjaftueshme, për të cilat është rene dakort nga të gjitha palët e përfshira. Për këtë qëllim përfaqësues të ndryshem te palëve të interesuara në zonën e basenit lumor duhet të identifikohen dhe të mobilizohen në mënyrë që të informohen në lidhje me fushëveprimin dhe sfondin e planit të menaxhimit të basenit lumor si dhe për të hulumtuar interesin e tyre. Palët e interesuara janë: autoriteti i basenit lumor, ndërmarrjet e ujesjelles kanalizimeve, administratat e bashkive dhe komunave, OJQ-të perkatese, dhomat e tregtisë, shoqatat e fermerëve / pyjeve, etj. Është i mundur krijimi i një grupi-pune te paleve te interesuara për planin e MBL.


14 PLANIFIKIME TE METEJSHME DHE REKOMANDIME

Ky raport përshkruan rezultatet e fazës së parë e përgatitjes së një plani menaxhimi të basenit lumor për Basenin e lumit Mat. Ky jep një përshkrim të basenit Mat në bazë të të dhënave aktualisht në dispozicion, te nxjerra kryesisht nga dokumentet dhe raportet ekzistuese. Raporti gjithashtu përshkruan kushtet dhe kriteret për karakterizimin e rezerves ujore te perzgjedhur, objektivat për zhvillimin e sistemeve dhe programeve te monitorimin, si dhe çështjet për një plan masash për mbrojtjen dhe përmirësimin e burimeve ujore. Raporti gjithashtu i kushton vëmendje analizës ekonomike te përdorimit të ujit, emërimin e një autoriteti kompetent dhe përfshirjen e publikut. Në fazat e mëposhtme jane fazat ne te cilat kalon përgatitja e planit të menaxhimit të basenit lumor. Aktivitetet kryesore për këte janë:

• Karakterizimi dhe etiketimin me një kod EU_CD i lumenjve dhe liqenet te perzgjedhur • Karakterizimi i rezervave ujore nëntokësore dhe percaktimi e kufijve të tyre • Identifikimi dhe perzgjedhja e zonave të mbrojtura, zhvillimi i objektivave për këto zona dhe

hartimi i masave për arritjen e objektivave • Përshkrim më i hollësishëm i ndikimeve te pikave te nxehta dhe burimet shperndarese të

ndotjes mjedisore dhe degradimit në bazë të hulumtimeve të mëtejshme • Zhvillimi i objektivave të cilësisë mjedisore për ujërat sipërfaqësore dhe rezervave ujore

nëntokësore, përfshirë edhe objektivat sasiore • Perpunimi i rrjetit të monitorimit dhe të programimit për ujërave sipërfaqësore dhe

nëntokësore si dhe zonave te mbrojtura • Përgatitja e plan veprimit në bazë të masave themelore dhe plotësuese si dhe te objektivave • Ngritja e një strukture organizative për menaxhimin e basenit lumor, duke përfshirë emrimin

e autoritetit kompetent • Analizimi i paleve te interesuara, konsultimeve publike, informimit dhe ndërgjegjësimit • Analiza ekonomike e përdorimit të ujit (të rikuperimit të kostos, parimit “ndotësi paguan”) • Përgatitja e projekt-planit të menaxhimit të basenit lumor, duke marre parasysh masat

adaptuese ndaj ndryshimeve klimatik (duke perfshire ngjarjet ekstreme).


15 REFERENCA

Rezervat ujore te Shqiperise nga Agim Selenica Vleresimi i kurrizit ujendares te Shqiperise nga by C.A. Troendle, MATCOM Corporation Inventari i emetimeve per emetimet ne uje ne Shqiperi, Forcimi i Sistemit te Monitorimit te Mjedisit ne Shqiperi (Projekti StEMA), Autoriteti kontraktues: Delegacioni i Komisionit Europian ne Shqiperi, PM, Syke, Prospekt, Tetor 2008 Programi i monitorimit te cilesise fiziko – kimike te ujit dhe hidrobiologjia ne Shqiperi – Master plan, Forecimi i Sistemit te Monitorimit te Mjedisit ne Shqiperi (Projekti StEMA), Autoriteti kontraktues: Delegacioni i komisionit Europian ne Shqiperi, PM, Syke, Prospekt, Tetor 2008 Popullsia e Shqiperise (12 volume). INSTAT 2004 Indikatoret ne rang prefekturash. INSTAT 2008 Vleresimi Mjedisor i cilesise se ujerave te Lumenjve, Çullaj, A. Miho, P. Lazo (Fakulteti i Shkencave Natyrore, Universiteti i Tiranes) Reforma ne sektorin e furnizimit me uje dhe te kanalizimeve te ujerave te zeza pas procesit te transferimit te Kompanive te Ujit dhe Kanalizimeve nen varesine e Autoriteteve te qeverisjes Lokale, Plan dy vjecar 2007 – 2009 Prof. Dr. Sali Berisha, Kryeminister i Shqiperise. 23 July 2008 Siguria e Sektorit te Energjise ne Shqiperi perballe ndryshimit klimatik, Ermira Fida, Besim Islami, Eglantina D. Bruci, Besnik Baraj, Mirela Kamberi, LiriI Mucaj, dhe Miriam B. Ndini, (Shkenca e NATO per programin e paqes dhe sigurise, Springer Verlag) Informacion mbi ujitjen. Komunikim nga Alfred Omuri, Ministria e Bujqesise, Shkurt 2010


ANEKSI 1: INFORMACION SHTESE MBI KLIMEN

Shperndarja vjetore e reshjeve ne 5 stacionet meteorologjike ne Basenin e Matit

Temperaturat maksimale te matura ne 4 stacionet ne Basinin e Matit.

Stacioni Jan Shk Mar Prll Maj Qersh Korr Gush Shtat Tet Nent Dhjet Vjetore Fshat K 17.6 15.7 25.4 27.3 31.8 31.3 38.8 34.9 32.1 27.8 22.7 18.6 38.8 Bize 11 12 17 20.8 29.5 27.5 31.5 28.5 27.5 23 18.5 14 31.5 Lena M 11.5 15.1 19.8 24.2 28.5 29.5 35.2 30.1 28.5 24.5 19.1 12.2 35.2 Burrel 1.5 25.5 29.9 27.5 33.8 35.2 40.9 40.3 34.4 30.8 25.4 22.1 40.9

Temperaturat minimale te matura ne 4 stacionet ne Basinin e Matit.

Stacioni Jan Shk Mar Prll Maj Qersh Korr Gush Shtat Tet Nen Dhjet Vjetore

Fshat K -7.9 -9.4 -7 0.6 3.3 7.6 8.7 11.7 3.8 -5.5 -12.5 -4.7 -12.5

Bize -34.7

-28.6

-26.6

-18.6 -3.2 -1.2 0.6 0.9 -4.2 -

10.8 -21 31.4 -34.7

Lena M -17.5

-12.2

-13.7 -4.5 -0.5 4.0 5.0 7.1 1.9 -5.5 -9.8 -14.7 -17.5

Burrel -14.7

-11.5

-11.0 -3.0 0.2 5.4 8.3 7.6 3.0 -2.5 -4.6 -13.5 -14.7

Reshjet maksimale (mm) 24 oreshe ne 5 stacionet e Basenit te Matit.

Stacioni Jan Shk Mar Prll Maj Qersh Korr Gush Shtat Tet Nen Dhjet Vjetore Burrel 91.2 114 72.3 46.8 72.8 52.7 65.8 77.3 61.2 172 125 64.7 172 Fshat Klos 74 90 61 95 61 53 57 94 80 80 65 82 95 Selite Malit 218 135 125 81 110 85 56 90 94 130 172 175 218 Shengjergj 154 112 108 65 118 75 59 62 98 128 135 96 154 Bize 83 106 79 61 80 56 31 49 54 118 112 185 155

Temperatures at Gojan station in Fani Madh Basin. 0C

Temperaturat Jan Shk Mar Prll Maj Qer Korr Gsht Shtat Tet Nen Dhjet Vjetor Mesat vjetore 3.9 5.6 8.0 11.2 16.0 20.0 22.2 22.2 18.4 13.4 8.8 5.1 12.9 Mesat max. 7.6 9.3 13.0 16.0 21.7 26.0 28.4 28.2 23.7 18.1 13.2 9.2 17.9 Mesat min. 0.2 1.8 2.9 6.3 10.4 14.0 16.1 16.3 13.0 8.6 4.4 0.9 7.9 Absolute max 18 22.5 28.4 27.7 31.7 36.8 39.6 39.0 36.5 30.2 26.1 20.0 39.6

Absolute min -14.6 -11.5

-13.6 -2.5 -1.0 5.0 7.3 9.5 4.4 -3.5 -5.3 -14.4 -14.6

0

50

100

150

200

250

300

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Month

P mm

Bize

Lena Martanesh

Fshat Klos

Burrel

Q. Bulqize


Reshjet mesatare ne 5 stacionet ne pellgun e Fani Madh dhe Fani Vogel Stacioni Jan Shk Mar Prll Maj Qersh Korr Gush Shtat Tet Nen Dhjet VjetoreSimon 178 162 152 143 114 76.9 54.4 74.2 116 155 226 221 1671 Gojan 238 200 166 161 123 84.3 54.9 79.3 117 185 255 272 1937 Kryezi 221 187 153 167 152 98.5 68.6 84.4 145 215 257 251 2008 Domgjon 316 193 178 163 129 91 50 79.3 126 169 262 266 2022 Mashterkore 202 161 164 161 117 86 54 84 105 150 244 223 1751

Shperndarja vjetore e reshjeve ne basenin Fani Madh

Shperndarja vjetore e reshjeve ne basenin Fani Vogël

0

50

100

150

200

250

300

350

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Muaji

R mm

MashterkorGojanDomgjon

0

50

100

150

200

250

300

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Months

R mm

SimonGojanKryezi

Plani Pilot i Menaxhimit te Basenit te Lumit Mat 106

ANEKSI 2: UJRAT SIPERFAQESORE – GJENDJA KIMIKE, LUMENJTE

Pellgu Stacione Kodi Stacionit

Sistemi Kilometrik

Fan Vogel Nderfan Al_RV_22 4405350 4627860 Fan Madh Bukmire Al_RV_4 4407653 4631629

Mat Milot Al_RV_23 4394388 4618594 Mat Shoshaj Al_RV_29 4407329 4616018

Viti 2002 Pellgu Stacioni Data t ºC pH DO COD BOD N-NH4 N-NO2 N-NO3 P total

Fan i madh Bukmire 20.03.2002 14,2 8,40 9,54 0,6 3,2 0,010 0,0010 2,30 0,014 Fan i madh Bukmire 20.05.2002 22,4 8,20 8,18 1,20 0,8 0,040 0,002 1,15 0,014 Fan i madh Bukmire 20.09.2002 22,6 8,20 7,84 0,78 0,66 0,015 0,006 0,65 0,014 Fan i madh Bukmire 14.11.2002 10,2 8,46 10,30 0,95 0,50 0,018 0,002 0,95 0,009 Fan i vogel Nderfan 20.03.2002 12,4 8,50 9,57 1,0 3,5 0,010 0,0010 2,50 0,013 Fan i vogel Nderfan 20.05.2002 21,6 7,60 7,63 0,64 0,7 0,035 0,002 1,40 0,014 Fan i vogel Nderfan 20.09.2002 20,8 8,20 8,00 0,80 0,68 0,015 0,008 1,25 0,015 Fan i vogel Nderfan 14.11.2002 10,6 8,30 9,94 0,50 0,40 0,016 0,003 1,20 0,008 Mati Milot 20.03.2002 11,6 8,40 9,61 0,8 1,2 0,010 0,0025 2,00 0,015 Mati Milot 20.05.2002 19,4 8,25 10,41 0,80 1,6 0,025 0,005 1,70 0,012 Mati Milot 20.09.2002 21,6 8,35 8,13 0,80 1,05 0,015 0,012 1,00 0,016 Mati Milot 14.11.2002 12,2 8,45 9,24 0,72 0,95 0,080 0,003 1,60 0,009


Fani i madh Bukmire 15,04 9,3 8,34 9,63 1,76 2,05 0,012 0,0030 0,18 0,016 Fani i madh Bukmire 19,06 21,0 8,45 8,05 1,20 4,80 0,016 0,0800 1,35 0,060 Fani i madh Bukmire 22,09 24,8 8,50 8,35 0,25 0,79 0,05 0,005 0,25 0,020 Fani i vogel Nderfan 15,04 9,1 8,35 9,80 0,64 1,12 0,013 0,0020 0,40 0,018 Fani i vogel Nderfan 19,06 19,4 8,35 8,40 1,75 5,02 0,018 0,0750 1,20 0,070 Fani i vogel Nderfan 22,09 24,4 8,47 8,08 0,40 0,65 0,10 0,003 0,28 0,038 Mati Milot 15,04 9,4 8,26 9,63 0,80 1,35 0,015 0,0050 0,25 0,015 Mati Milot 19,06 19,8 8,46 7,88 1,85 3,70 0,120 0,0055 0,66 0,008 Mati Milot 22,09 23,2 8,44 11,03 0,30 2,76 0,06 0,005 0,30 0,012



Fani i madh Bukmire 06.04.04 12,1 8,09 8,15 0,60 0,60 0,002 0,140 0,04 0,022 Fani i madh Bukmire 26.05.04 18,8 8,30 8,22 0,56 0,55 0,005 0,240 0,04 0,025 Fani i madh Bukmire 21.07.04 30,1 8,78 6,96 0,64 0,000 0,05 0,050 Fani i madh Bukmire 18.08.04 24,9 8,46 8,16 0,56 1,90 0,004 0,04 0,010 Fani i madh Bukmire 24.09.04 21,3 7,41 8,60 0,62 0,95 0,003 0,06 0,009 Fani i madh Bukmire 19.11.04 9,4 8,12 9,73 0,40 0,80 0,002 0,03 0,011 Fani i vogel Nderfan 06.04.04 11,6 8,29 9,10 0,64 0,58 0,002 0,200 0,04 0,025 Fani i vogel Nderfan 26.05.04 19,2 8,23 8,32 0,50 0,40 0,004 0,270 0,04 0,030 Fani i vogel Nderfan 21.07.04 27,4 8,70 6,80 0,40 0,000 0,04 0,048 Fani i vogel Nderfan 18.08.04 22,7 8,38 8,50 0,45 2,15 0,005 0,05 0,011 Fani i vogel Nderfan 24.09.04 20,6 8,40 7,90 0,68 1,95 0,004 0,04 0,012 Fani i vogel Nderfan 19.11.04 9,9 8,09 9,67 0,32 0,40 0,002 0,03 0,011 Mati Milot 31.03.04 13,2 8,36 9,42 0,76 0,024 0,200 0,08 0,035 Mati Milot 26.05.04 17,8 8,10 8,50 0,80 1,30 0,004 0,061 0,04 0,013 Mati Milot 09.07.04 22,2 8,50 7,13 0,56 0,90 0,000 0,03 0,032 Mati Milot 18.08.04 21,3 8,25 8,85 0,72 1,80 0,005 0,05 0,012 Mati Milot 23.09.04 20,5 8,37 8,66 0,75 2,00 0,003 0,04 0,018 Mati Milot 03.11.04 18,0 8,61 8,41 1,12 4,80 0,005 0,06 0,050 Mati Shoshaj 31.03.04 13,0 8,42 9,67 0,88 0,010 0,172 0,27 0,023 Mati Shoshaj 09.07.04 23,8 8,50 8,18 0,76 3,70 0,004 0,04 0,026 Mati Shoshaj 03.11.04 16,0 8,70 9,31 0,56 1,10 0,004 0,04 0,021



Fani i madh Bukmire 07.04.05 9,2 8,09 10,55 0,38 0,004 0,068 0,018 Fani i madh Bukmire 22.06.05 19,8 8,12 8,15 0,32 0,85 0,002 0,02 0,032 Fani i madh Bukmire 26.07.05 25,80 8,16 6,43 0,6 0,44 0,0026 0,16 0,03 0,013 Fani i madh Bukmire 23.08.05 24,30 6,18 6,71 0,48 1,70 0,0020 0,11 0,030 0,014 Fani i madh Bukmire 11.10.05 14,20 7,81 8,54 0,4 0,22 0,0015 0,10 0,025 0,011 Fani i madh Bukmire 09.12.05 9,0 8,45 10,30 0,80 0,80 0,0013 0,22 0,028 0,014 Fani i vogel Nderfan 07.04.05 14,20 8,10 0,44 0,002 0,03 0,025 Fani i vogel Nderfan 22.06.05 18,2 8,02 8,55 0,28 1,22 0,003 0,025 0,040 Fani i vogel Nderfan 26.07.05 23,60 8,11 6,24 0,6 1,75 0,005 0,18 0,04 0,019 Fani i vogel Nderfan 23.08.05 23,10 7,96 6,76 1,2 1,60 0,005 0,2 0,045 0,020 Fani i vogel Nderfan 11.10.05 13,80 7,53 8,72 0,48 0,35 0,002 0,4 0,030 0,010 Fani i vogel Nderfan 09.12.05 9,6 8,51 10,22 0,80 1,30 0,0013 0,30 0,040 0,014 Mati Milot 07.04.05 10,8 8,20 10,5 0,36 0,002 0,055 0,018 Mati Milot 22.06.05 17,6 7,98 8,30 0,52 1,20 0,005 0,025 0,035 Mati Milot 26.07.05 23,20 8,34 7,11 0,64 0,40 0,0033 0,1 0,03 0,014 Mati Milot 23.08.05 24,80 7,92 6,18 0,8 1,45 0,0030 0,12 0,030 0,016 Mati Milot 12.10.05 15,20 7,84 8,44 0,36 1,43 0,0018 0,175 0,025 0,018 Mati Milot 09.12.05 9,6 8,50 10,22 0,96 0,73 0,0013 0,17 0,160 0,015 Mati Shoshaj 29.04.05 10,3 7,99 10,3 0,48 0,002 0,07 0,03 Mati Shoshaj 22.06.05 21,8 8,05 8,60 0,48 1,05 0,004 0,030 0,030 Mati Shoshaj 25.07.05 24,20 7,47 8,11 0,6 1,35 0,002 0,11 0,02 0,014 Mati Shoshaj 23.08.05 19,80 8,39 7,46 0,6 1,50 0,002 0,18 0,018 0,016 Mati Shoshaj 12.10.05 12,20 8,13 9,61 0,48 0,90 0,002 0,17 0,024 0,011



Fan Madh Bukmire 09.02.06 0,4 8,52 13,20 0,48 1,20 0,160 0,0010 0,33 0,010 Fan Madh Bukmire 14.04.06 10,3 8,43 9,50 0,40 0,30 0,010 0,0010 0,20 0,038 Fan Madh Bukmire 19.05.06 22,8 8,44 7,60 1,76 0,60 0,020 0,0015 0,280 0,020 Fan Madh Bukmire 26.07.06 26,2 8,31 7,60 1,96 2,75 0,015 0,0120 0,60 0,110 Fan Madh Bukmire 20.10.06 17,8 8,14 8,53 0,22 0,60 0,030 0,005 0,21 0,026 Fan Madh Bukmire 20.10.06 14,2 8,37 8,30 0,64 0,33 0,0013 0,21 0,015 0,013 Fan Vog Nderfan 09.03.06 1,8 8,47 13,00 0,48 1,40 0,030 0,0010 0,40 0,010 Fan Vog Nderfan 14.04.06 10,2 8,36 9,68 0,48 0,45 0,010 0,0010 0,22 0,030 Fan Vog Nderfan 19.05.06 18,5 8,39 8,06 1,60 0,60 0,020 0,0018 0,370 0,016 Fan Vog Nderfan 26.07.06 24,8 8,34 7,62 1,76 2,00 0,015 0,0070 0,33 0,019 Fan Vog Nderfan 20.10.06 17,6 7,93 7,85 0,24 0,65 0,034 0,002 0,45 0,030 Fan Vog Nderfan 20.10.06 15,0 8,45 8,70 0,72 0,45 0,0014 0,16 0,015 0,014 Mat Milot 09.02.06 3,2 8,50 12,10 0,64 1,60 0,025 0,0010 0,45 0,012 Mat Milot 14.04.06 11,1 8,39 9,68 0,80 0,49 0,010 0,0015 0,19 0,048 Mat Milot 19.05.06 17,4 8,27 8,45 2,40 0,60 0,025 0,0020 0,300 0,030 Mat Milot 26.07.06 24,4 8,41 7,99 1,12 1,50 0,015 0,0130 0,35 0,035 Mat Milot 20.10.06 20,5 8,29 7,55 0,24 0,55 0,025 0,005 0,10 0,012 Mat Milot 20.10.06 16,3 8,45 8,35 0,80 0,45 0,0015 0,15 0,018 0,018 Mat Shoshaj 10.03.06 6,4 8,05 10,56 0,80 2,03 0,010 0,0012 0,30 0,008 Mat Shoshaj 14.04.06 8,8 8,46 9,50 0,48 0,40 0,010 0,0010 0,27 0,033 Mat Shoshaj 19.05.06 11,7 8,47 9,66 1,92 2,30 0,030 0,0015 0,350 0,015 Mat Shoshaj 26.07.06 23,4 8,52 9,31 1,12 1,60 0,015 0,0018 0,31 0,030 Mat Shoshaj 21.10.06 17,7 8,30 9,16 0,28 0,45 0,022 0,002 0,12 0,032 Mat Shoshaj 21.10.06 9,2 8,27 9,40 0,96 0,72 0,0018 0,19 0,015 0,016



Fan Madh Bukmire 05.07.07 30,2 8,42 6,93 0,62 0,95 0,001 0,01 Fan Madh Bukmire 07.09.07 19,6 7,94 8,71 0,48 0,5 0,012 0,002 0,2 0,016 Fan Madh Bukmire 02.11.07 12,7 8,23 9,1 1,44 0,9 0,014 0,002 0,18 0,022 Fan Madh Bukmire 27.11.07 14,2 8,37 8,3 0,64 0,33 0,0013 0,21 0,015 0,013 Fan Madh Bukmire 18.05.07 21 8,45 8,36 0,8 0,002 0,012 Fan Vog Nderfan 18.05.07 19,6 8,33 8,16 0,8 0,003 0,018 Fan Vog Nderfan 05.07.07 26 8,24 8,91 0,44 1,6 0,002 0,016 Fan Vog Nderfan 07.09.07 18,5 8,04 9,98 0,88 0,9 0,018 0,006 0,35 0,02 Fan Vog Nderfan 02.11.07 13,1 8,19 8,8 1,04 1,2 0,014 0,005 0,3 0,026 Fan Vog Nderfan 27.11.07 15 8,45 8,7 0,72 0,45 0,0014 0,16 0,015 0,014 Mat Milot 18.05.07 20 8,56 8,76 0,96 0,004 0,016 Mat Milot 05.07.07 26,8 8,48 9,5 0,72 1,05 0,003 0,012 Mat Milot 07.09.07 21,3 8,03 7,84 0,8 1,05 0,02 0,005 0,1 0,015 Mat Milot 02.11.07 13,7 8,19 8,71 1,08 2 0,012 0,01 0,14 0,018 Mat Milot 27.11.07 16,3 8,45 8,35 0,8 0,45 0,0015 0,15 0,018 0,018 Mat Milot 19.12.07 5,9 8,3 8,7 0,21 0,49 0,002 0,14 0,019 0,015 Mat Shoshaj 18.05.07 17,9 8,48 8,36 1,08 0,008 0,028 Mat Shoshaj 04.07.07 25,4 8,44 8,51 0,76 2,25 0,002 0,016 Mat Shoshaj 07.09.07 16,2 8,3 0,62 1,2 2,55 0,018 0,01 0,22 0,022 Mat Shoshaj 02.11.07 12,4 8,32 8,64 1,08 1,8 0,018 0,002 0,1 0,025 Mat Shoshaj 27.11.07 9,2 8,27 9,4 0,96 0,72 0,0018 0,19 0,015 0,016 Mat Shoshaj 19.12.07 6,7 8,33 9,1 0,3 0,39 0,004 0,16 0,025 0,036



Fan Madh Bukmire 10,08 17,7 8,62 9,74 0,48 0,8 0,012 0,002 0,18 0,012 Fan Madh Bukmire 12,08 9 8,45 10,3 0,8 0,8 0,028 0,0013 0,22 0,014 Fan Vog Nderfan 10,08 19 8,76 9,38 0,8 1,2 0,02 0,003 0,12 0,018 Fan Vog Nderfan 12,08 9,6 8,51 10,22 0,8 1,3 0,04 0,0013 0,3 0,014 Fan Vog Nderfan 1,09 9,2 7,99 9,6 1,9 2,3 0,06 0,01 0,26 0,024 Mat Milot 10,08 18,4 8,62 9,03 1,08 1,5 0,02 0,008 0,12 0,018 Mat Milot 12,08 9,6 8,5 10,22 0,96 0,73 0,16 0,0013 0,17 0,015 Mat Milot 1,09 8,8 7,93 9,9 2,6 1,9 0,01 0,012 0,22 0,028 Mat Shoshaj 10,08 15,6 8,68 9,56 1,44 3,2 0,026 0,005 0,13 0,028


ANEKSI 3: UJRAT E NENTOKES, GJENDJA KIMIKE

FUSHE- KUQE Monitorimi Akuiferit mg/l

Komponentet kimike Muaj pH Na+,K Ca Mg Fe2+3 NH4 Sum HCO3 CO3 Cl SO4 NO3 NO2 Sum Overall

min. F° gj

Qershor 8 289 16 13 0 319 159 19 351 64 593 912 5 Patok Nentor 291 17 27 0,05 0,3 336 185 6 411 46 no no 649 986 9 Qershor 8 14 17 25 gj 56 135 12 10 29 0 187 244 8 F.Kuqe Nentor 9 14 32 no 0,1 56 134 18 12 30 no no 195 251 9 Qershor 8 17 62 46 gj gj 126 298 23 101 2 0 424 550 19 Lac Nentor 8 38 29 gj no 75 225 no 10 30 2 no 269 344 12 Qershor 8 20 48 21 gj 90 248 12 30 2 292 382 12 Milot Nentor 3 38 27 no no 69 217 no 10 21 1,2 no 250 320 11 Qershor 8 6 25 24 gj gj 55 155 gj 14 28 gj 197 253 9 Gurrez Nentor 10 22 26 no no 58 176 no 8 26 0,8 0,05 212 217 9

Norma lejuar 6,5-

8,5 75 20 0 nl-0,05 25 25 25 nl-0,005

Teste per mikroelementet mg/l Mn Li Cr Ni Cu Zn Co Cd

Korrik 0,015 - 0,005 - - 0,005 - -F.Kuqe Tetor 0,015 - 0,005 - - 0,005 - -Norma lejuar 0,02-0,05 nl-0,05 nl-0,05 0,1-1,5 0,1-5 nl-0,005


Lezha monitorimi akuiferit, mg/l kimikatet No.

pricking Vendi Ph Na+, K Ca Mg Fe2+3 NH4 Sum HCO3 CO3 Cl SO4 NO3 NO2 Sum Overall

min. F° gj

Qershor 8,11 340 26 20 0,1 0,05 386 175 gj 449 106 gj 730 1117 8 Ishull Lezhe Nentor 336 24 26 0,05 no 386 197 no 443 106 no 0,9 749 1136 9

Qershor 6,88 194 3 9 gj 0,2 207 195 209 14 419 626 2 H. gjuetise Nentor 194 3 13 gj no 211 125 36 207 32 no 1,00 402 614 3

Qershor 8,56 183 8 5 gj 0,2 197 181 19 150 46 398 595 2 St.pom Barbull Nentor 149 10 14 no no 174 213 no 136 40 no 0,8 391 566 4

Qershor 7,96 750 74 47 0,05 gj 872 92 gj 1057 428 1578 2451 21 Rrilë Lezhe Nentor 677 74 54 no no 806 112 no 1057 290 no gj 1460 2266 22 Norma lejuar

6,5-8,5

75 20 0,05 nl-0,05 25 25 25 nl-0,005

Teste per mikroelementet mg/l Mn Li Cr Ni Cu Zn Co Cd

Korrik T - 0,01 - 0,005 0,005 - - Barbullonje Tetor 0,005 - 0,005 - T 0,005 - - Norma lejuar 0,02-0,05 nl-0,05 nl-0,05 0,1-1,5 0,1-5 nl-0,005


ANEKS 4: PROJEKTET E HEC-EVE

Data e vendimit Kompania e kontraktuar Lumi/Perroi Komuna/ Bashkia M³/Vit Kuota e Vepres se Marrjes

23.05.2007 Koka Mat/Theknes, Lene, Blishtes Burrel 2.4+1.8+7.8m³/s 410m

30.05.2007 Malido Fan/Shengjin Fan, Mirdite 1.5m³/s 635.4m 30.05.2007 Korenti Fan/Bergjane Fan, Mirdite 0.500m³/s 300m 30.05.2007 Betharnalte Mat/Vinjolle Milot 0.285m³/s 530m 30.05.2007 Komp energji Mat/Vinjolle Milot 0.374m³/s 504m 30.05.2007 Darsi Mat/Darsi Klos, Burrel 1.5m³/s 120m 07.08.2007 Velezerit shpk Mat/Lajthize, Mullias Martanesh 1.09m³/s, 0.49m³/s 1250m/875m 07.08.2007 Sigers Mat/Lene 800l/s 1200m 07.08.2007 Superbeton Mati Mat/Kanali I Zenishit Klos, Burrel 1.2m³/s 231.11m 07.08.2007 Mak Olimpik Mat/Vinjolle Milot

07.08.2007 Sigers Mat/Thekna, Lena, Licona 4.94m³/s 840m

07.08.2007 Vili Mat/Koxherri Mat 0.4m³/s 970m 07.08.2007 Nesh Mat/Shkalle,Ceruje 0.4m³/s,0.3m³/s 1200m/1195m 25.10.2007 Endi E Mat/Urake Urake/Burrel 3m³/s 690m

25.10.2007 Dinamik Mat/Shkalle, Ceruje, Stavec Burrel 11.3m³/s,23.2m³/s 600m,345m

25.10.2007 Energy Alb Mat/Darsi,Xibri Klos, Burrel 1.94m³/s,3.34m³/s 670m/320m 25.10.2007 Ylberi Mat/Urake Urake/Burrel 5.5m³/s 340m 25.10.2007 Komp energji Mat/Lusses 4.625m³/s per hec 758m 25.10.2007 Gjoni 05 Mat/Ujvara UJE 25.10.2007 Edi Fan/Knelle 18.02.2008 S."2001"shpk Fan/Bisake Fan, Mirdite 6.71m³/s 425m


18.02.2008 Hydro Projekt Mat/Urake Urake/Burrel 3m³/s 690m 18.02.2008 Dushi Mat/Licone Burrel 0.6m³/s 1482m 18.02.2008 Debojtron DOOEL Zalli I Dishit, Z.Likones Burrel 9m³/s 370m/350m 18.02.2008 OBERALD Fan/Perroi I madh Puke 0.4m³/s 1014m/822m 18.02.2008 Koka Mat/Stavec 1 Bulqize 3.92m³/s 590m

09.05.2008 GENER2 Mat/Darsi Mat 1.97,2.84,3.12;3m³/s 795m

09.05.2008 Klenis Mat/Dars, Kete, Xiber Mat 1.4625m³/s per4Hec 876m

09.07.2008 Hydromat Power Mat/Perroi Hurdhe 406.54m/281.16m/126m

09.07.2008 Merga Mat/Lene, Nene, Lajthiz 1.476m³/s;0.64m³/s;0.32m³/s 1450m/998.5m

14.11.2008 Energy Albania Fan/Perroi I madh Fushe Arrez 2.67m³/s 578m 14.11.2008 Shkopeti Mat/Shkopet Shkopet 41m³/s;80m³/s 36m/29m 14.11.2008 AS ENERGY Fan I vogel 14.11.2008 Betharnalte Mat/Vinjolle, Hurdhaz Milot 0.68,0.82,2.65m³/s 530,385,130m

14.11.2008 Univers sh.p.k Mashterkore, Gojan Puke 6.71m³/s,9.18m³/s,8.05m³/s 425m/421m

14.11.2008 I-AS sh.p.k Fan I madh Kaçinar 4.33m³/s 297m

14.11.2008 Komp Energy Mat/Vinjolle, Hurdhaz Milot 250l/s,600l/s,800l/s 404m,255m,133m

29.01.2009 K.E.A Mat/P.Zallit, Lumi Luses, Mansderes 827,647,4103litra/s 1450,1104,255m

29.01.2009 GEOENERGIE Spa Mat/P.Zallit, Lumi Luses, etj 235,536,780,503,855,194

5,3475lit/s 1570,980,680,1170,830,585,490m

29.01.2009 Koka Mat/Zalli I Dishit - Klos Burrel 11.8m³/s 350m

29.01.2009 Nesh P.Shkalle, Ceruje, Bejni Diber 0.3;0.49;0.65;1.365;0.375;0.52m³/s 1550,1200,632,548m

29.01.2009 ILAR Blishtes, Disha, Klos1, etj Burrel 8.27;12.23;15.763;18.99;16.85;27.11;34.97m³/s

589,349,320,284,253,199,158m

31.07.2009 Piroli Gajush, Shehu, Zheje Milot 31.07.2009 Arlita Mat/Zalli I Tarit 2300litra/sek 570m

zbatimi i planit kombetar për perafrimin e legjislacionit ...ibeca.al/pages/docs/inpail/mati rbmp...

Documents